Projekt i financuar nga BE-ja dhe i menaxhuar nga Zyra e Bashkimit Europian ne Kosove

Working Towards a

Stable Multi-Ethnic Kosovo

Working Towards a

Stable Multi-Ethnic Kosovo

Fuqizimi i OShC-ve jo-serbe në veri të Kosovës

Raport mbi gjendjen e komuniteteve jo-serbe në veri të

Kosovës

zbatuar nga

Working Towards a

Stable Multi-Ethnic Kosovo

Working Towards a

Stable Multi-Ethnic Kosovo

Drejtor Ekzekutiv:

Adrian Zeqiri

Kontribuesit

Autorët: Enrique Gutierrez

Falenderim

ECMI Kosova falënderon Zyrën e Bashkimit Evropian në Kosovë për mbështetjen e dhënë

financiare për zhvillimin e këtij botimi, në kuadër të projektit "Fuqizimi i OShC-ve jo-serbe në

veri të Kosovës".

Ky publikim është hartuar me mbështetjen e Bashkimit Evropian. Përmbajtja e këtij publikimi

është përgjegjësi e vetme e ECMI Kosovës dhe në asnjë mënyrë nuk pasqyron pikëpamjet e

Bashkimit Evropian.

ECMI Kosovawww.ecmikosovo.org

ECMI Kosova është organizata kryesore joqeveritare e angazhuar me çështje të komuniteteve

minoritare në Kosovë, me qëllim të zhvillimit të institucioneve përfshirëse, përfaqësuese dhe

të ndjeshme ndaj komuniteteve, institucione këto që mbështesin një Kosovë të qëndrueshme

shumetnike.

ECMI Kosova kontribuon në zhvillimin, forcimin dhe zbatimin e legjislacionit përkatës, dhe

përkrah institucionalizimin e mekanizmave qeveritarë të ndërlidhur me çështje të

komuniteteve dhe ngrit kapacitetet e akterëve të shoqërisë civile dhe të qeverisë për t’u

angazhuar me njëri-tjetrin dhe bashkëvepruar në mënyrë konstruktive dhe të qëndrueshme.

Rruga. NënaTerezë Nr. 20, Ap. 5,

10000 Prishtinë – Kosovë,

Tel. +381 (0) 38 224 473

Rruga. Kralja Petra 183 a,

38220 Mitrovicë e Veriut – Kosovë,

Tel. +381 (0) 64 433 10 40

E drejta autoriale

© Qendra Evropiane për Çështje të Minoriteteve (ECMI) Kosova, shtator 2016. Të gjitha të

drejtat të rezervuara. Asnjë pjesë e këtij publikimi nuk mund të riprodhohet, të ruhet në

sisteme ripërtëritëse ose të transmetohet në çfarëdo forme apo me çfarëdolloj mjeti,

elektronik, mekanik, foto-kopjimi, incizimi ose ndryshe, pa lejen paraprake të ECMI Kosovës.

Working Towards a

Stable Multi-Ethnic Kosovo

PËRMBAJTJE

AKRONIMET DHE SHKURTESAT.................................................................................................. 4

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE ....................................................................................................... 5

1 HYRJE .................................................................................................................................. 8

2 METODOLOGJIA ................................................................................................................ 11

3 GJETJET E PYETËSORËVE ................................................................................................... 16

3.1 Gjendja socio ekonomike ............................................................................................ 16

3.2 Pjesëmarrja politike .................................................................................................... 20

3.3 Arsimi .......................................................................................................................... 26

3.4 Shëndeti ...................................................................................................................... 30

3.5 Identiteti dhe Siguria .................................................................................................. 32

3.6 Media dhe Liria e Shprehjes ....................................................................................... 33

4 TË GJETURAT E INTERVISTAVE .......................................................................................... 36

4.1 Përfaqësuesit e vetëqeverisjes lokale ........................................................................ 36

4.2 Përfaqësuesi i organizatave ndërkombëtare .............................................................. 37

4.3 Përfaqësuesit e OShC-ve lokale .................................................................................. 38

5 KONKLUZIONE ................................................................................................................... 39

6 REKOMANDIME ................................................................................................................ 41

7 REFERENCAT ..................................................................................................................... 43

AKRONIMET DHE SHKURTESAT

BE

ECMI

ECMI Kosova

Bashkimi Europian

Qendra Evropiane për Çështje të Minoriteteve

Qendra Evropiane për Çështje të Minoriteteve në Kosovë

ERRC

MICS

OKB

OShC

OSBE

UMV

Qendra Europiane për të Drejtat e Romëve

Anketa e Grupimit të Treguesve të Shumëfishtë

Organizata e Kombeve të Bashkuara

Organizatë e Shoqërisë Civile

Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë

Universiteti i Mitrovicës Veriore

F a q e | 5

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE

Në Procesit e dialogut të ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian në Bruksel, Kosova dhe Serbia

kanë rënë dakord të nënshkruajnë një Marrëveshje për normalizimin e marrëdhënieve dhe

krijimin e kushteve të nevojshme për të përmirësuar jetën e qytetarëve që jetojnë në veri të

Kosovës. Kështu, marrëveshja është përqendruar drejt integrimit të komunitetit serb në veri

të Kosovës në kuadër të institucioneve të Kosovës. Megjithatë, komunitetet jo-serbe që

jetojnë në veri përmenden rrallë. Marrë parasysh faktin që organizatat e shoqërisë civile në

veri janë duke rritur kapacitetet dhe janë duke lobuar për nevojat e komunitetit serb,

komunitetet jo-serbe nuk duhet të lihen prapa në harresë. Prandaj, duhet të avancohet drejt

përmirësimit të kushteve të jetesës dhe përfshirjes politike të komuniteteve jo-serbe në veri

të Kosovës.

Qëllimi i këtij raporti është që të sjell në qendër të vëmendjes çështjet me të cilat përballen

pjesëtarët e komuniteteve jo-serbe, që jetojnë në veri të Kosovës, në jetën e tyre të

përditshme, për të shprehur nevojat shqetësimet dhe aspiratat e tyre. Gjatë vlerësimit të

perceptimeve të popullsisë lokale në lidhje me cilësinë e jetës, hulumtimi synon të ofrojë të

dhëna konkrete për të mbështetur përpjekjet e OSHC-ve për avokim dhe për të fituar

vëmendjen dhe interesin e aktorëve dhe palëve të tjera të interesuara në lidhje me nevojat

pjesëtarëve të komuniteteve jo-serbe që jetojnë në veri të Kosovës.

Për të arritur këtë, ECMI Kosova ka kryer një studim në shkallë të gjerë në katër komunat me

shumicë serbe Mitrovicë Veriore, Leposaviq, Zubin Potok dhe Zveçan. Një ekip prej dhjetë

(10) korrespondentëve lokalë nga OShC-të e përzgjedhura të këtyre komunave janë

angazhuar për të arritur një mostër prej 224 të anketuarve të cilët/cilat u takonin niveleve të

ndryshme arsimore, statusit të punësimit, përkatësisë etnike, gjinisë dhe moshës.

Korrespondentët, gjithashtu, kanë kryer 8 intervista me pjesëmarrës të rëndësishëm, të tillë

si përfaqësues të qeverive lokale (4 intervista), përfaqësues të OShC-ve lokale (3 intervista)

dhe përfaqësues të organizatave ndërkombëtare (1 intervistë) që punojnë me pjesëtarët e

F a q e | 6

komuniteteve pakicë në veri. Si rezultat i kësaj, me qëllim të hartimit të këtij raporti, është

bërë një analizë sasiore dhe cilësore e informacionit të mbledhur.

Ky raport ndjek strukturën e pyetësorit dhe intervistave të përdorura në studim. Raporti

përmbledh gjetjet kryesore përsa i përket kushteve të jetesës së pjesëtarëve të komuniteteve

jo-serbe në komunat veriore. Gjetjet kryesore të studimit janë si më poshtë:

Situata Socio Ekonomike:

Në përgjithësi gjendja socio ekonomike e pjesëtarëve të komuniteteve jo-serbe në

komunat veriore të Kosovës qëndron diku në mes të situatës mesatare socio-

ekonomike dhe situatës së keqe socio-ekonomike.

Çështjet më problematike me të cilat ballafaqohen pjesëtarët e këytre komuniteteve

janë shkalla e lartë e papunësisë dhe gjendja e keqe financiare (të ardhura të vogla

apo pamundësitë për të fituar për jetesë).

Pjesëtarët e komuniteteve rom dhe ashkali janë më të përjashtuar për sa i përket

situatës sociale dhe ekonomike.

Pjesëmarrja politike:

Pjesëtarët e komuniteteve jo-serbe në veri të Kosovës ndjehen sikur janë të lënë anash

për sa i përket pjesëmarrjes politike dhe proceseve vendim-marrëse.

Perceptimet në lidhje me përfaqësimin politik janë kryesisht negative, edhe për sa i

përket përfaqësimit në nivelin lokal dhe atë qendror. Në fakt, në mesin e pjesëtarëve

të këtyre komuniteteve ekziston një ndjenjë e përgjithshme e nën-përfaqësimit.

Pjesëtarët e këtyre komuniteteve nuk janë të informuar mirë në lidhje me të drejtat e

tyre dhe me zhvillimet e rëndësishme politike në Kosovë.

Arsimimi:

Veçanërisht i rëndësishëm është fakti se një përqindje e madhe e pjesëtarëve të

komunitetit rom nuk vijojnë (nuk kanë vijuar) institucionet arsimore - shkollat.

F a q e | 7

Për disa prej këtyre komuniteteve nuk ofrohet arsim në gjuhen e tyre amtare, duke e

bërë akoma më të vështirë vijimin dhe ndjekjen e procesit arsimor në institucionet

shkollore.

Shumica e fëmijëve që i përkasin këtyre komuniteteve kanë pësuar nga forma të

ndryshme të diskriminimit, sidomos fëmijët që i përkasin komunitetit rom.

Shëndeti:

Përceptimet në mesin e pjesëtarëve të këtyre komuniteteve për sa i përket kualitetit

të ofrimit të kujdesit shëndetësor janë kryesisht pozitive, por janë negative për sa i

përket ofrimit dhe çmimit të ilaçeve.

Për të anketuarit shqiptarë që jetojnë në fshatrat e komunës së Zubin Potokut

institucionet e kujdesit shëndetësor nuk janë afër vendbanimeve të tyre dhe janë

vështirë të qasshme.

Identiteti dhe Siguria:

Shumica e pjesëtarëve të komuniteteve argumentojnë se atyre u lejohet të gëzojnë

dhe zhvillojnë kulturën e tyre (ruajtja dhe kultivimi i traditës, përdorimi i gjuhës

amtare dhe të praktikuarit e religjionit), vetëm në lagjet, fshatrat apo njësitë e vogla

urbane në kuadër të komunave ku ata banojnë.

Media dhe Liria e shprehjes:

Komunitetet që flasin gjuhen serbe në veri të Kosovës pretendojnë se nuk mund të

llogarisin në shumë zgjidhje për të ndjekur mediat në Kosovë, marrë parasysh faktin

që pjesa më e madhe e programit të ofruar nuk është në gjuhën serbe. Ata

argumentojnë se i vetmi informacion që ata mund të kenë qasje në gjuhen e tyre

amtare është nëpërmjet internetit ose medieve me seli në Beograd – Serbi.

Bazuar në këto rezultate, janë formuluar rekomandimet, që adresojnë fushat kryesore që

kanë nevojë për përmirësim në secilën shtyllë. Rekomandimet mund t’i ndihmojnë OSHC-ve

dhe palëve të interesit për t’i përcaktuar përparësitë në përpjekjet e tyre për përmirësimin e

kushteve të jetesës së pjesëtarëve të komuniteteve jo-serbe që jetojnë në veri të Kosovës,

dhe të përfitojnë qartazi nga gjetjet e këtij studimi.

F a q e | 8

1 HYRJE

Pas një periudhe të marrëdhënieve të tensionuara, të karakterizuara me mosbesim reciprok

dhe bllokada tregtare, Kosova dhe Serbia ranë dakord për të hyrë në bisedime të nivelit të

lartë për normalizimin e marrëdhënieve në mes tyre. Në kuadër të Procesit të dialogut të

Bashkimit Evropian në Bruksel, kryeministrat e Kosovës dhe Serbisë ranë dakord për të

nënshkruar një marrëveshje për normalizimin e marrëdhënieve në mes të dy shteteve, si një

hap i parë drejt një relaksimi gradual të marrëdhënieve mes dy palëve.Kjo marrëveshje — e

cilësuar si një "marrëveshje historike" nga Bashkimi Evropian— përshkruan hapat konkret të

projektuar për të normalizuar, jo vetëm marrëdhëniet politike dhe ekonomike në mes të dy

vendeve, por gjithashtu dërgon drejt një integrimi të qëndrueshëm të katër komunave me

shumicë serbe në veri të Kosovës. Si pjesë e marrëveshjes, Kosova dhe Serbia ranë dakord për

të krijuar kushte të nevojshme për një qarkullim të lirë të mallrave dhe njerëzve, bashkëpunim

për doganat dhe migrimin, njohjen e ndërsjellë të diplomave, dhe, — ndoshta më e

rëndësishmja për qëllimet e këtij raporti —zgjedhjet për katër komunat veriore (Zveçan, Zubin

Potok, Leposaviq dhe Mitrovicë Veriore) me një perspektivë drejt integrimit të plotë politik

brenda kornizës ligjore të Kosovës. Zgjedhjet janë mbajtur në vitin 2013 dhe 2014, dhe

kuvendet komunale dhe kryetarët e komunave, që përfaqësojnë qytetarët e këtyre

komunave, janë zgjedhur në përputhje me kornizën ligjore të Kosovës për vetëqeverisjen

lokale.

Megjithatë, për shkak të një periudhe relativisht të gjatë të një kontakti minimal ose jo-

ekzistues me institucionet qendrore të Kosovës, si dhe një mungese të përgjithshme të

besimit në mes të komunave veriore dhe qeverisë së Kosovës – dhe bazuar në këtë mungesë

të komunikimit dhe keqkuptimeve eventuale, megjithatë nuk ka pasur ndonjë antagonizëm

dhe/apo mosmarrëveshje mbi rolin e komunave, dhe kompetencave që u jep ligji për

Vetëqeverisje Lokale.Me kompetencat dhe përgjegjësitë e përcaktuara, komunat dhe

kryetarët u përballën me një kuadër të panjohur ligjor dhe një dëshire të shtuar për të

përfaqësuar të gjithë zgjedhësit dhe elektoratin e tyre në mënyrë të drejtë dhe transparente.

F a q e | 9

Si rezultat i kësaj, të drejtat dhe interesat e pjesëtarëve të komuniteteve jo-serbe shpesh janë

anashkaluar apo nuk u është dhënë asnjë vëmendje.Komunat e kuptuan që kanë të bëjnë me

një situatë të re goxha komplekse, jo vetëm që duhej të vepronin në përputhje me kornizën

ligjore të Kosovës për sa i përket ushtrimit të autoritetit të pushtetit lokal, por gjithashtu edhe

duke u përpjekur që të sigurojnë të gjithë pjesëtarët e komunitetit serb që punojnë në

institucionet paralele që tani institucionet ligjore do t’i përgjigjen nevojave të tyre dhe

familjeve të tyre. Si të tilla, politikat dhe procesi i vendimmarrjes u kufizuan në një sërë

temash që më shumti kanë të bëjnë me çështjet që kryesisht përfshijnë pjesëtarët e

komunitetit serb të Kosovës. Në këtë mënyrë, ka ekzistuar dhe akoma ekziston nevoja për të

rritur ndërgjegjësimin për nevojat dhe shqetësimet e pjesëtarëve të komuniteteve jo-serbe

që jetojnë në katër – (4) komunat veriore, për të rritur kapacitetet e tyre për të marrë pjesë

dhe ndikuar në krijimin e politikave dhe procesin e vendimmarrjes, si dhe për të rritur

kapacitetet e tyre për të përfaqësuar komunitetet përkatëse dhe për të ngre zërin për

shqetësimet e tyre jo të pakta në numër.

Gjatë zbatimit të veprimeve të projektit "Fuqizimi OShC-ve jo-serbëve në veri të Kosovës", të

financuar nga Zyra e Bashkimit Evropian në Kosovë, ECMI Kosova ka kryer një hulumtim të

plotë në lidhje me statusin e komuniteteve jo-serbe në komunat veriore të Kosovës.

Nëpërmjet këtij hulumtimi, do të rritet ndërgjegjësimi në lidhje me gjendjen e komuniteteve

jo-serbe, përkatësisht komuniteteve shqiptar, rom, ashkali, goran dhe boshnjak, që banojnë

në komunat e Zveçanit, Zubin Potok, Leposaviqit dhe Mitrovicës së Veriut. Me kryerjen e këtij

studimi, jo vetëm që OShC-ve jo-serbe do tu ofrohet njohuri për të avokuar për komunitetet

përkatëse, gjithashtu – do të vetëdijesohen edhe palët e tjera të interesuara në lidhje me

situatën e këtyre grupeve, shpesh, të margjinalizuara.

Që të katër komunat veriore kanë një popullsi kryesisht serbe, por që gjithashtu në këto

komuna jetojnë edhe një numër i konsiderueshëm i pjesëtarëve të komuniteteve jo-shumicë,

domethënë shqiptar, boshnjak, rom, ashkali dhe goran. Sipas Profileve të komunave të vitit

2015të dhëna nga OSBE-ja, në katër komunat e veriut jetojnë 6,970 shqiptarë, 1.350

F a q e | 10

boshnjakë, 580 goranë, 241 romë dhe 64 ashkalinjë (së bashku me 300 persona që u përkasin

komuniteteve goran, boshnjak dhe rom që jetojnë në qytetin e Zveçanit).1 Shiko Tabela 1.

Komuna Shqiptarë Boshnjakë Goranë Romë Ashkalinjë

Leposaviq 270/1.45% 350/1.88% - 41/0.22% 24/0.13%

Mitrovicë e Veriut 4,900/16.63% 1,000/3.39% 580/1.97% 200/0.68% 40/0.13%

Zveçan 500/3% 300/1.8%* -

Zubin Potok 1,300/8.55% - - - -

Totali** 6,970/7.41% - - - -

Tabela 1Komunitetet jo-shumicë në komunat veriore të Kosovës

* Sipas OSBE-së, ekzistojnë apo jetojnë pa dallim rreth 300 boshnjakë, romëdhe goranë në qytet dhe në fshatra.

** OSBE-ja përdorë të dhënatë përafërta për të llogaritur popullsinë e përgjithshme nësecilën komunë.

Problemet dhe nevojat e këtyre komuniteteve, shpesh, janë lënë pas dore dhe nuk vlerësuar

dhe trajtuar në mënyrë adekuate. Pjesëtarët e komuniteteve jo-serbe janë të mbërthyer apo

të zënë në mes të institucioneve të Kosovës në njërën anë dhe kërkesave të komunitetit serb

në anën tjetër, dhe janë të lënë pas dore nga të dyja. Zëri apo shqetësimet e pjesëtarëve të

këtyre komuniteteve në veri nuk dëgjohet sa duhet, duke u munguar përfaqësimi i

dinjitetshëm dhe kompetent për të lobuar për të drejtat e tyre. Situata reale në fakt është një

akumulim i disa faktorëve, njëri prej të cilëve është mungesa e kapaciteteve dhe pjesëmarrja

e ulët në organizatat ekzistuese të shoqërisë civile. Për më tepër, mungesa e statistikave të

duhura dhe të dhënave konkrete në lidhje me pjesëtarët e komuniteteve jo-serbe në komunat

veriore tregon se, jo vetëm që hulumtimi është i nevojshëm për të rritur ndërgjegjësimin e

këtyre grupeve, por është e nevojshme një shoqëri e fortë civile për të avokuar për nevojat e

tyre.

Për më tepër, fakti që këto katër komuna janë komuna rishtazi të krijuara e bën situatën të

veçantë. Këto komuna mbështeten tek institucionet ekzistuese paralele serbe, por që këto të

fundit, në përgjithësi, kanë kontakt të kufizuar me pjesëtarët e komuniteteve jo-shumicë,

veçanërisht me komunitetin shqiptar. Gjithashtu, është e rëndësishme të theksohet se pas

1Misioni i OSBE-së në Kosovë (shtator 2015). Profilet e komunave. Marrë nga: http://www.osce.org/kosovo/66047?page= [qasur më 17 gusht 2016].

F a q e | 11

formimit të Asociacionit të Komunave me shumicë serbe, secila nga katër komunat veriore të

Kosovës do të jenë komunë anëtare e këtij asociacioni.2Për këtë arsye, komunitetet jo-

shumicë në komunat e synuara duhet të kenë zë të fortë në këtë Asociacion/Bashkësi dhe

bashkëpunim me komunat anëtare, në mënyrë që të avokojnë për të drejtat e tyre dhe të

sigurojnë një pozitë më të mirë dhe kushte më të mira të jetesës për pjesëtarët e

komuniteteve përkatëse.

Kështu, si pjesë e aktiviteteve të përcaktuara për këtë projekt, janë zhvilluar intervista dhe

anketa të drejtpërdrejta me zyrtarë të nivelit komunal dhe qendror, përfaqësues të OShC-ve,

si dhe pjesëtarë të komuniteteve jo-serbe që jetojnë në komunat Zveçan, Zubin Potok,

Leposaviq dhe Mitrovicë Veriore, të cilët janë të identifikuar nga përfaqësuesit e zgjedhur të

OSHC-ve pjesëmarrësve. Rrjedhimisht, intervistat janë strukturuar për zyrtarë të nivelit

komunalë dhe qendrorë dhe për përfaqësues të OSHC-ve që kanë punuar më parë me këto

komunitete. Ndërsa pyetësorët janë plotësuar nga pjesëtarët e komuniteteve jo-serbe. Edhe

intervistat edhe pyetësorët janë shkruar dhe kanë synuar të hulumtojnë çështje që lidhen me

kushtet e jetesës së pjesëtarëve të komuniteteve jo-serbe në veri të Kosovës. Intervistat dhe

pyetësorët gjithashtu janë botuar edhe në gjuhën serbe edhe në atë shqipe dhe janë zhvilluar

në të gjitha komunat nga profesionistët e përzgjedhur.

Nëpërmjet hulumtimit të realizuar nëpërmjet intervistave dhe pyetësorëve, ECMI Kosova

prezanton këtë raport, i cili do të përshkruajë shkurtimisht të gjeturat e hulumtimit, si dhe do

të jap rekomandime apo veprime të mëtejme dhe konkluzione që mund të nxirren.

2 METODOLOGJIA

2 Shih Publikimin e ECMI Kososvës 2016 Asociacioni/Bashkësia e komunave me shumice serbe, në: http://www.ecmikosovo.org/en/Political-update-and-analysis/The-Association-Community-of-Serb-majority-municipalities--A-lot-of-speculation--little-factual-agreement-and-no-implementation [qasur më 17 gusht 2016].

F a q e | 12

Për të kuptuar gjendjen e komuniteteve jo-shumicë në komunat me shumicë serbe në veri të

Kosovës, ECMI Kosova ka përgatitur dhe shpërndarë pyetësorë (shih Shtojcën I) dhe ka kryer

intervista (Shih Shtojcën II) në përputhje me rrethanat. Për shpërndarjen e tyre, janë

angazhuar dhjetë (10) korrespondentë lokalë nga OSHC-të e përzgjedhura. Këta kanë

përfshirë: OJQ-në “Asocijacija Ujedinjenih Goranaca” – Shqip: Asociacioni i goranëve të

bashkuar, OJQ-në “Diversity of Mitrovica” - Shqip: Shumëllojshmëria e Mitrovicës, OJQ-në

“Equal to Equal” – Shqip: “Barabartë për të barabartë”, OJQ-në “Gjuvljano Mangipe”, OJQ-në

“Emina”, OJQ-në “Shukarno Talenti” dhe OJQ-në “Urban Green” – Shqip: E Gjelbër Urbane

me seli në Mitrovicë, dhe OJQ-në “Qendra Rinore” me seli në Çabër – Zubin Potok.

Hulumtimi është realizuar gjatë muajve prill dhe maj 2016. Është paraparë që 75 pyetësorë

do të plotësoheshin nga pjesëtarë të secilit komunitet që jetojnë në veri, përkatësisht nga

komunitetet shqiptar, rom, boshnjak dhe goran duke rezultuar në një total prej 300

pyetësorëve. Megjithatë, për shkak të arsyeve të ndryshme, duke përfshirë mungesën e

përfaqësuesve dhe/apo pjesëtarëve të secilit komunitet, pamundësinë e gjetjes së një numri

më të madh të të anketuarve, apo mungesa e pjesëtarëve të komunitetit goran për shkak të

festës Kombëtare të komunitetit goran në maj, nuk ka qenë e mundur që të mblidhen 300

pyetësorët. Për të pasur një mostër më të madhe të të anketuarve, pjesëtarët e komuniteteve

rom dhe ashkali që jetojnë në Lagjen e Romëve në Mitrovicë të Jugut janë përfshirë në

hulumtim. Këto komunitete kanë banuar në veri të Mitrovicës, gjatë dhe pas luftës, por janë

riatdhesuarnë Mëhallën e Romëve.

Kësisoj, pyetësorët u janë shpërndarë 224 individëve në katër komunat veriore: Mitrovicë e

Veriut (192 të anketuar), Zubin Potok (25 të anketuar), Zveçan (5 të intervistuar) dhe

Leposaviq (2 të anketuar). Nga 224 të anketuarit, 39% (për qind) ishin femra (87 gra), dhe 61%

(për qind) ishin meshkuj (137 meshkuj). Numri i të anketuarve të ndarë sipas gjinisë dhe

komunave është paraqitur në Tabelën 2.

Shpërndarja e të anketuarve sipas gjinisë dhe komunave

F a q e | 13

Tabela 2 Numri dhe gjinia e të anketuarve

Për më tepër, siç shihet në Tabelën 2, numri i të anketuarve, pjesëtarë të komuniteteve

pakicë, është më i madh në Mitrovicë të Veriut se sa në komunat tjera, duke përfaqësuar rreth

865 (për qind) të totalit të të anketuarve. I pasuar nga të anketuarit në Zubin Potok me 11%

(për qind), ndërsa përqindja e të anketuarve në Zveçan dhe Leposaviq është vetëm 2

respektivisht 1%(për qind). Përqindja më e madhe e të anketuarve nga Mitrovica e Veriut,

korrespondon me faktin se në këtë komunë jeton një numër goxha i rëndësishëm i

pjesëtarëve të komuniteteve pakicë.3Për këtë arsye, të anketuarit nga e Mitrovica e Veriut u

përkasin komuniteteve të ndryshme, domethënë shqiptarë, boshnjakë, goranë, romë dhe

ashkali. Ndërsa, të anketuarit nga Zubin Potoku, janë kryesisht pjesëtarë të komunitetit

shqiptar; të anketuarit në Zveçan janë pjesëtarë të komuniteteve boshnjak dhe goran, dhe të

anketuarit në Leposaviq janë vetëm pjesëtarë të komunitetit goran.4 Shih Tabelën 3.

Numri i të anketuarve per secilin komunitet

3 ECMI Kosova (dhjetor 2013). Komunitetet në Kosovë: Një udhëzues për profesionistë që punojnë me komunitetet në Kosovë. Marrë nga: http://www.ecmikosovo.org/uploads/ECMIKosovoDec2013GuidebookforProfessionalsENG.pdf [qasur më 28 qershor 2016]. 4 Është e rëndësishme për të theksuar se për shkak të numrit të vogël të pjesëmarrësve të komuniteteve pakicë në Zveçan dhe Leposaviq analiza nuk përfaqëson gjithsecilin komunitet në përgjithësi në secilën komunë.

192

255 2

0

50

100

150

200

250

Numri i të anketuarve

Mitrovicë eVeriut

Zubin Potok

Zveçan

Leposaviq79

113

7

18

1

42

0

20

40

60

80

100

120

140

160

Femra Men

Leposaviq

Zveçan

Zubin Potok

Mitrovicë eVeriut

F a q e | 14

Tabela 3 Numri i të anketuarve per secilin komunitet

Për rrjedhojë, të anketuarit janë kryesisht pjesëtarë të komuniteteve boshnjak, goran, rom

dhe pjesëtarë të komunitetit shqiptar, ndërkohë që një numër shumë i vogël janë pjesëtarë

të komunitetit ashkali. Përveç kësaj, njëri nga të anketuarit nuk ka dhënë hollësi mbi

përkatësinë e tij etnike apo komunitetin të cilit i përket, duke e bërë të vështirë për

korrespodentët tanë që të përcaktojnë se cilin komunitet ka përfaqësuar ai/ajo. Në këtë

mënyrë, ky rast është llogaritur si paidentifikuar për qëllimet e këtij raporti. Shih Tabelën 3.

Është e rëndësishme për të theksuar praninë apo pjesëmarrjen e pjesëtarëve të komunitetit

goran në komunën e Leposaviqit. Siç shihet më sipër në raport, sipas shifrave të dhëna nga

Profilet e komunave të vitit 2015 të ofruara nga Misioni i OSBE-së në Kosovë, nuk ka pasur

pjesëtarë të komunitetit goran që kanë jetuar në Leposaviq, megjithatë, këto vlerësime janë

53

1

53

4 2

47

25 25

13

0

10

20

30

40

50

60

Mitrovica Zubin Potok Zveçan Leposaviq

Boshnjak Goran Rom Shqiptar Ashkali

54

59

47

50

131

0255075

100125150175200225250

Numri i të anketuarve sipas komunitetit

Boshnjak Goran Rom Shqiptar Ashkali Paidentifikuar

F a q e | 15

të dhëna nga administrata komunale dhe nga përfaqësues të komunitetit.5Kjo konfirmon

mungesën e statistikave të duhura dhe të dhënave konkrete në lidhje me pjesëtarët e

komuniteteve jo-serbe që jetojnë në komunat veriore.

Nga ana tjetër, niveli apo radhitja sipas moshës së të anketuarve lëviz midis 18 dhe 75 vjeç,

në përputhje me vitin e lindjes siç të deklaruar nga të anketuarit. Në mënyrë të ngjashme, të

anketuarit e lindur mes viteve 1981 dhe 1990 përfaqësojnë shumicën e të anketuarve në

hulumtim. Shih Figurën 1.

Figura 1 Viti i lindjes së të anketuarve

Së fundmi, janë realizuar 8 intervista me pjesëmarrës përkatës apo të rëndësishëm, siç janë

përfaqësues të qeverive lokale (4 intervista), përfaqësues të OShC-ve lokale (3 intervista) dhe

përfaqësues të organizatave ndërkombëtare (1 intervistë) që punojnë me komunitetet pakicë

në veri. Këto intervista janë strukturuar në atë mënyrë që të sigurojnë apo ofrojnë një analizë

të thellë të gjendjes aktuale të pjesëtarëve të komuniteteve pakicë e parë nga perspektiva e

vet të intervistuarve, si dhe për të vendosur se çfarë mund të bëhet për të përfshirë më mirë

nevojat e komuniteteve pakicë në punën e tyre.

Ky raport ndjek strukturën e pyetësorëve dhe të intervistave të përdorura në hulumtim. Pjesa

e tretë e Raportit (gjetjet e pyetësorëve) përmbledh gjetjet kryesore brenda gjashtë shtyllave

5 Misioni i OSBE-së në Kosovë (shtator 2015). Profilet e komunave. LEPOSAVIQ. Marrë nga:http://www.osce.org/kosovo/13120?download=true[qasur më 19gusht 2016].

13

13

46

43

54

52

0 10 20 30 40 50 60

1941 - 1950

1951 - 1960

1961 - 1970

1971 - 1980

1981 - 1990

1991 - 1998

F a q e | 16

mbi kushtet e përgjithshme të jetesës së komuniteteve të synuara, që janë: situata socio-

ekonomike, pjesëmarrja politike, arsimi, shëndetësia, identiteti dhe siguria dhe çështjet që

kanë të bëjnë me mediet dhe lirinë e shprehjes. Për secilin prej këtyre fushave, raporti

shqyrton çështje specifike për komunitetet e synuara jo-serbe që jetojnë në veri të Kosovës

dhe ofron analiza përkatëse të bazuara në një rishikim të plotë të informatave ekzistuese, një

hulumtimi gjithëpërfshirës dhe vëzhgimeve të korrespodentëve tanë në terren. Pjesa e katërt

e Raportit përmbledh perspektivat dhe analizat e dhëna nga palët e rëndësishme mbi

gjendjen aktuale të pjesëtarëve të komuniteteve jo-serbe në veri të Kosovës.

3 GJETJET E PYETËSORËVE

3.1 Gjendja socio ekonomike

Për shumicën e të intervistuarve (85%) që i përkasin komuniteteve pakicë në komunat veriore

statusi socio-ekonomik i tyre bie në mes atij mesatar deri tek një status i jo i favorshëm apo i

keq i gjendjes socio-ekonomike. Kështu, të anketuarit që i përkasin komuniteteve boshnjak,

goran dhe rom që jetojnë në Mitrovicën e Veriut, argumentojnë se statusi i tyre socio-

ekonomik është kryesisht i pafavorshëm apo i keq. Në fakt, një numër i konsiderueshëm i të

anketuarve pjesëtarë të komuniteteve boshnjak dhe rom shohin apo perceptojnë statusin e

tyre socio-ekonomik të jetë në një situatë shumë të keqe. Të anketuarit e tjerë që i përkasin

komuniteteve shqiptar dhe ashkali e shohin gjendjen e tyre socio-ekonomike si kryesisht

mesatare. Për të intervistuarin, i/e cila nuk ofron informacion në lidhje me përkatësinë e

tij/saj, kushtet dhe/apo gjendja socio-ekonomike është shumë e keqe. Shih Figurën 2.

F a q e | 17

Figura 2 Gjendja socio-ekonomike e pjesëtarëve të komuniteteve pakicë që jetojnë në Mitrovicë

Në përgjithësi, 37 për qind e të anketuarve në Mitrovicë të Veriut jetojnë në një gjendje të

keqe socio-ekonomike; 28 për qind në një situatë mesatare apo të pavendosur socio-

ekonomike; rreth 20 për qind në një situatë shumë të keqe; dhe vetëm 15 për qind janë

deklaruar të gëzojnë një status të mirë ose shumë të mirë socio-ekonomik.

Lidhur me situatën apo gjendjen socio-ekonomike të pjesëtarëve të komunitetit shqiptar në

Zubin Potok, mbi gjysma e të anketuarve janë deklaruar të jetojnë në kushte të këqija socio-

ekonomike. Dhe pothuajse një e treta konsiderojnë që gëzojnë një status mesatar socio-

ekonomik. Nga ana tjetër, situata për sa i përket komunitetit goran në komunën e Zveçanit

qëndron në mes të një statusi apo gjendje mesatare/pavendosur dhe gjendje të mirë socio-

ekonomike. Ndërsa për të anketuarit që i përkasin komunitetit boshnjak situata socio-

ekonomike konsiderohet të jetë e keqe. Për të dy të anketuarit që i përkasin komunitetit

goran që jetojnë në komunën e Leposaviqit, gjendja socio-ekonomike e tyre është mesatare/e

pavendosur.

Sipas të anketuarve nga katër komunat veriore, ekziston një mendim i përgjithshëm se

problemet më të mëdha me të cilat ballafaqohen këto komunitete në lidhje me gjendjen e

10

3

16

62 1

19 18

24

6 5

17 16

4

11

67

12

2 24 10

5

10

15

20

25

Boshnjak Goran Rom Shqiptar Ashkali Paidentifikuar

Gjenjda socio-ekonomike e komuniteteve pakicë në Mitrovicë të Veriut

1. Situatë shumë të keqe 2. Situatë të keqe 3. i/e pavendosur

4.Situatë të mirë 5. Situatë shumë të mirë

F a q e | 18

tyre ekonomike janë shkalla e lartë e papunësisë dhe gjendja e keqe financiare (të ardhurat e

vogla apo paaftësia të gjetur një punë dhe për të fituar).

Papunësia është një realitet për shumicën e të anketuarve dhe për familjet e tyre. Në

Mitrovicë të Veriore pothuajse gjysma e të anketuarve kanë thënë apo janë deklaruar se

shumica e anëtarëve të familjeve të tyre janë të papunë. Ndërsa, 32% e të anketuarve romë,

thanë se një numër i familjarëve të tyre janë të punësuar në sektorin jo-qeveritar.

Për të anketuarit që I përkasin komunitetit shqiptar në Zubin Potok, 76 për qind e anëtarëve

të familjeve të tyre janë të punësuar në sektorin privat (60% për qind) dhe (16% për qind) në

sektorin publik dhe 4% për qind e tyre kanë thënë se janë të punësuar në sektorë të tjerë.

Shih Figurën 3.

Figura 3 Sektorët e punësimit në Zubin Potok

Të anketuarit pjesëtarë të komuniteti goran në Zveçan dhe Leposaviq kanë deklaruar se

pjesëtarët e familjeve të tyre janë të punësuar kryesisht në sektorin privat. Dhe pjesëtarët e

familjes së dy të anketuarve pjesëtarë të komunitetit boshnjak në Zveçan janë deklaruar të

jenë të papunë.

Disa nga shkaqet e kësaj gjendjeje të lartë të papunësisë së identifikuar nga pjesëtarët e

komuniteteve jo-serbe janë diskriminimi, kualifikimet apo edukimi i pamjaftueshëm dhe

16%

60%

20%

4%

"A janë shumica e anëtarëve të familjes tuaj tëpunësuar në" (Zubin Potok)

a. Sektorin publik

b.Sektorin privat

e. Shumica e anëtarëve të familjes time janë të papunë

f. Tjetër

F a q e | 19

vështirësitë në marrjen e informacionit në lidhje me vendet e lira të punës, posaçërisht në

gjuhën e tyre amtare.

Sa i përket gjendjes së keqe financiare të shkaktuar nga të ardhurat e vogla apo pamundësisë

për të gjetur punë dhe për të fituar, më shumë se dy të tretat (2/3) e të anketuarve nga të

gjitha komunat kanë thënë se nuk kanë mjete të mjaftueshme për të mbështetur familjet e

tyre. Kështu, në Mitrovicë të Veriut, raste të konsiderueshme të pjesëtarëve të komuniteteve

boshnjak, rom dhe ashkali kanë thënë se nuk kanë të ardhura të mjaftueshme për të

mbështetur familjet e tyre. Megjithatë, të anketuarit nga komuniteti goran, janë më të ndarë

tek kjo pjesë, duke deklaruar disa që kanë dhe disa që nuk kanë të ardhura të mjaftueshme.

Ndërsa, të gjithë të anketuarit pjesëtarë të komunitetit shqiptar në Mitrovicë të Veriut

deklarojnë se fitojnë mjaftueshëm për të mbështetur familjet e tyre.

Në të kundërt, gjendja e të anketuarve që i përkasin komunitetit shqiptar në Zubin Potok

është krejtësisht e ndryshme, pasi që vetëm rreth 12% për qind e tyre deklarojnë të kenë

kapacitet të mjaftueshëm për të mbështetur familjet e tyre, ndërsa pjesa tjetër pretendojnë

të mos jenë në gjendje të mjaftueshëm për vete dhe për mbështetje të familjeve të tyre. Veç

kësaj, të anketuarit pjesëtarë të komunitetit goran që jetojnë në Zveçan dhe Leposaviq

deklarojnë të kenë të ardhura të mjaftueshme për të mbështetur familjet e tyre.

Nga ana tjetër, të anketuarit nuk ballafaqohen vetëm me problemin e papunësinë dhe

gjendjen e keqe financiare, atyre gjithashtu u duhet të përballen me ofrimin e keq të

shërbimeve publike siç bie fjala furnizimin me ujë dhe energji elektrike. Rreth gjysma e të

anketuarve pjesëtarë të komuniteteve shqiptar, boshnjak dhe goran në Mitrovicë të Veriut,

Zveçan dhe Leposaviq përballen me problemin e mungesës së ujit në vendet ku ata jetojnë.

Me interes të veçantë është gjendja, e pothuajse të gjithë të anketuarve, pjesëtarë të

komuniteteve rom dhe ashkali në Mitrovicë të Veriut, të cilët jo vetëm ballafaqohen me

mungesën e ujit, por edhe me mungesën e energjisë elektrike. Mungesat e ujit hasem më

shpesh gjatë stinës së verës dhe në mënyrë të qartë ndikojnë negativisht në jetën e

F a q e | 20

përditshme të këtyre komuniteteve. Në të kundërt, shumica e të anketuarve pjesëtarë të

komunitetit shqiptarë nga Zubin Potoku nuk ballafaqohen me këto çështje.

Të anketuarit boshnjakë që jetojnë në Mitrovicë të Veriut dhe Zveçan kanë identifikuar

probleme të tjera që ndikojnë drejtpërdrejtë në kushtet e tyre të jetesës si mungesa dhe

kostoja e ilaçeve. Të anketuarit goranë në Mitrovicë të Veriut, Zveçan dhe Leposaviq, në anën

tjetër, janë më të prekur nga mungesa e infrastrukturës në qytet: mungesa e shtëpive,

parqeve, objekteve kulturore dhe sociale. Disa të anketuar shqiptarë në Zubin Potok

argumentojnë ata nuk llogarisin në objektet ekzistuese kulturore dhe në sistemin e ofruar

shëndetësor. Për shumë nga të anketuarit shqiptarë në Mitrovicë të Veriut një problem i

madh është mungesa e banesave/shtëpive, duke i detyruar ata që të ndajnë vendet ku ata

jetojnë me njerëz të tjerë, ose jetojnë në të njëjtat njësi banesore mes anëtarëve të familjes.

Për më tepër, të anketuarit pjesëtarë të komuniteteve rom dhe ashkali në Mitrovicë të Veriut

perceptojnë në masë të madhe pamjaftueshmëri nevojën për artikuj themelorë si ushqim,

veshje dhe këpucë.

Për të gjithë të anketuarit në të katër komunat gjendja socio-ekonomike është e

padurueshme, dhe të anketuarit argumentojnë se shumica e pjesëtarëve të komuniteteve të

tyre të cilët kanë mundësi financiare emigrojnë jashtë Kosovës pa asnjë hezitim. Në veçanti,

të anketuarit goran në Leposaviq se janë gjeneratat e të rinjve që kryesisht po emigrojnë

jashtë Kosovës.

Në fund, në lidhje me diskriminimin në sektorin e punësimit, është e rëndësishme për të

përmendur se pothuajse të gjithë të anketuarit pjesëtarë të komuniteteve rom dhe ashkali në

Mitrovicë të Veriut kanë qenë viktima të diskriminimit pavarësisht situatës nëse kanë qenë

apo nuk kanë qenë të punësuar.

3.2 Pjesëmarrja politike

F a q e | 21

Përveç pasojave në planin socio-ekonomik, pjesëtarët e komuniteteve jo-serbe në veri të

Kosovës janë të izoluar edhe nga skena politike. Kur u pyetën nëse ata ndjehen si qytetarë

mjaftueshëm të përfshirë në procesin e vendimmarrjes në nivel lokal, shumica e të

anketuarve kanë deklaruar se nuk ndjehen të përfshirë në këto procese. Ndjenja e

përjashtimit apo mospërfshirjes në proceset vendimmarrëse është e përhapur tek pjesëtarët

e komuniteteve jo-shumicë që jetojnë në Mitrovicë të Veriut dhe Zubin Potok. Vetëm 12%

për qind e të anketuarve nga çdo komunë, ndjehen se janë të përfshirë në proceset

vendimmarrëse në nivel lokal. Shih Tabelën 4.

Përfshirja në proceset e vendimmarrjes në komunat Mitrovicë e Veriut dhe Zubin Potok

Tabela 4. Përfshirja në proceset e vendimmarrjes në komunat Mitrovicë e Veriut dhe Zubin Potok

E njëjta ndjenjë e përjashtimit shprehet apo perceptohet të jete për të gjithë të anketuarit

pjesëtarë të komuniteteve goran dhe boshnjak në Zveçan dhe Leposaviq.

8 94 1 1

4840 43

24

11

11 10

10

20

30

40

50

60

Boshnjak Goran Rom Shqiptar Ashkali i/epaidentifikuar

Mitrovicë e Veriut

PO JO N/A

12%

72%

16%

Zubin Potok

PO JO N/A

F a q e | 22

Një shkaktar apo faktor i kësaj ndjenje të përjashtimit është niveli i ulët i rëndësisë që i jepet

mendimit të tyre. Prandaj, pothuajse dy të tretat (2/3) e të anketuarve pjesëtarë të

komuniteteve goran në Mitrovicë të Veriut nuk mendojnë se mendimi apo opinionet e

komunitetit të tyre dëgjohen mjaftueshëm, ose konsiderohen të rëndësishme. Pjesa më e

madhe e të anketuarve shqiptarë, boshnjakë, romë dhe ashkalinjë në Mitrovicë të Veriut e

konsiderojnë veten të përjashtuar dhe perceptojnë se mendimi i tyre nuk është i përfaqësuar.

I njëjti perceptim është shprehur edhe nga të anketuarit boshnjakë në komunën e Zveçanit.

Ndërsa të anketuarit shqiptarë në Zubin Potok, dhe goranë dhe boshnjake në Leposaviq kanë

pasur opinion të përzier në mes të ndjenjës se mendimi i tyre ishte apo nuk ishte i

rëndësishëm për vendimmarrësit.

Ekziston një konsensus i përgjithshëm se këto komunitete nuk kanë përfaqësim të

mjaftueshëm në nivel lokal ose kombëtar, dhe në rast se kanë një përfaqësim të tillë, pritjet

dhe disponim qytetarë në lidhje me punën e përfaqësuesve të tyre është shumë i ulët. Një

shembull i kësaj është parë në mesin e të anketuarve boshnjakë të cilët janë shumë të

pakënaqur me cilësinë e punës së përfaqësuesve të tyre. Të anketuarit shqiptarë në Mitrovicë

të Veriut, gjithashtu, nuk janë të kënaqur me numrin dhe cilësinë e përfaqësuesve të tyre. Për

të anketuarit shqiptarë në Zubin Potok dhe ata goranë në Mitrovicë të Veriut, Zveçan dhe

Leposaviq perceptimit janë të përziera në mes të atyre që i njohin disa përfaqësues të

komuniteteve përkatëse në nivel lokal, duke deklaruar se i njohin ata, por thonë se ata nuk

po bëjnë sa duhet për çështjet e komuniteteve përkatëse, ata të cilët i njohin ata në disa raste

pranojnë se të paktën janë duke u përpjekur për të ndryshuar diçka, por, deklarojnë se ata

nuk janë numër i mjaftueshëm i përfaqësuesve në institucionet vendimmarrëse ose ka që

deklarojnë se nuk njohin asnjë përfaqësues në këto institucione. Të anketuarit romë nuk i

kushtojnë shumë vëmendje nëse janë apo nuk janë mjaftueshëm të përfaqësuar si komunitet,

edhe pse ata besojnë se nuk janë të përfaqësuar në mënyrë adekuate. Kjo situatë ngjashëm

perceptohet edhe nga të anketuarit pjesëtarë të komunitetit ashkali.

F a q e | 23

Në përgjithësi, të anketuarit nga secili komunitet kanë shprehur se ata nuk mendojnë se

përfaqësuesit aktualë të komuniteteve përkatëse po mbrojnë mjaftueshëm të drejtat dhe

interesat e tyre. Ata gjithashtu nuk kanë besim tek përfaqësuesit e tyre politikë dhe për disa

ata as që e kanë idenë se kush janë.

Për më tepër, pjesa më e madhe e të anketuarve nga të katër komunat nuk janë në dijeni për

të drejtat që ata kanë të drejtë të gëzojnë si pjesëtarë të komuniteteve pakicë. Në të vërtetë,

një pjesë e madhe e të anketuarve nuk i ndjekin zhvillimet politike në Kosovë. Për shembull,

në Mitrovicë të Veriut, të anketuarit ndjekin shumë rrallë zhvillimet politike. Megjithatë, në

mesin pjesëtarëve të të gjitha komuniteteve ishin të ndryshme: të anketuarit pjesëtarë të

komunitetit rom janë më hezitues, kurse të anketuarit e komuniteteve boshnjak dhe goran

janë pak më të prirë të ndjekin zhvillimet politike. Shih Figurën 4.

Figura 4 Zhvillimet politike në Kosovë në Mitrovicë të Veriut

Ndryshe nga të anketuarit shqiptarë nga Mitrovica e Veriut, të anketuarit shqiptarë nga Zubin

Potoku, si dhe ata goranë nga Zveçani dhe Leposaviqi, ndjekin më shpesh zhvillimet politike

në Kosovë. Të anketuarit boshnjakë nga Zveçani, në anën tjetër, ndjekin shumë rrallë

zhvillimet politike.

10

5

1

43

1312

8

1 12

7

3 3

20

14

21

10

7

11 11

14

5

211

2

0

5

10

15

20

25

Boshnjak Goran Rom Shqiptar Ashkali i/epaidentifikuar

Zhvillimet politike në Kosovë në Mitrovicë të Veriut

a. Rregullisht b. Shpesh c. I/e pavendosur d. Rrallë e. Nuk i përcjellë N/A

F a q e | 24

Për një numër të madh të të anketuarve boshnjakë dhe goranë nga Mitrovica e Veriut, Zveçani

dhe Leposaviqi, si dhe për të anketuarit shqiptarë nga Zubin Potoku, marrëveshja e Brukselit

nuk mbron, në mënyrë të barabartë, të drejtat e të gjitha komuniteteve në Kosovë. Të

anketuarit pjesëtarë të komuniteteve boshnjak dhe goran besojnë se marrëveshja në fakt

është vetëm një marrëveshje mes shqiptarëve të Kosovës dhe serbëve të Kosovës, ndërkohë

që komunitetet e tyre janë të përjashtuara. Ndërkohë, të anketuarit pjesëtarë të

komuniteteve rom dhe ashkali nuk e dinë se çfarë është marrëveshja e Brukselit dhe se kurrë

nuk kanë dëgjuar për të. Diçka e ngjashme ndodh edhe me të anketuarit shqiptarë në

Mitrovicë të Veriut, të cilët jo vetëm që e dinë se çfarë është marrëveshja, por janë edhe

politikisht apatikë, siç mund të shihet në tekstin më lartë.

Po ashtu, ekziston një perceptim i përbashkët në mesin e të anketuarve nga të gjitha

komunitetet dhe në të gjitha komunat që të drejtat e komuniteteve pakicë në veri të Kosovës

dhe në Kosovë në përgjithësi janë të rrezikuara. Megjithatë, shumica e të anketuarve nxjerrin

në pah punën e OJQ-ve lokale në mbrojtje të të drejtave të tyre.

Përjashtimi politik në mesin e komuniteteve jo-serbe në veri të Kosovës është rezultat i

sfidave të shumta që krijojnë pengesa serioze për përfshirjen dhe pjesëmarrjen e tyre në

proceset politike në Kosovë. Sipas një studimi të ECMI-së që analizon pjesëmarrjen e pakicave

në zgjedhjet e mbajtura në Kosovë6, sfidat kryesore që shkaktojnë mos-përfshirjen politike të

komuniteteve pakicë në proceset zgjedhore në Kosovë, janë:

Sfidat administrative: Dy shembuj të sfidave administrative janë kur komunitetet nuk

ushtrojnë të drejtën e tyre për të votuar, sepse nuk arrijnë të regjistrohen në zyrën e

gjendjes civile, për shkak të mungesës së informacionit të dhënë në lidhje me procesin

6 Popova, Zora (2013). Pjesëmarrja e pakicave në zgjedhjet e Kosovës: Mundësitë dhe Sfidat. CMI Dokument pune i ECMI-së Nr. 69. Qershor 2013. Marrë nga: https://www.ciaonet.org/attachments/24928/uploads [qasur më 7qershor 2016].

F a q e | 25

e votimit.7Dhe, vendndodhja e qendrave të votimit, që shpesh janë të vendosura në

vende të largëta nga vendet ku banojnë pjesëtarët e komuniteteve pakicë

Sfidat e sigurisë:Ndjenja që autoritetet përkatëse nuk ofrojnë kushtet minimale të

sigurisë për pjesëtarët e këtyre komuniteteve për të përmbushur të drejtën e tyre për

të votuar.8

Sfidat politike: Ekzistojnë faktorë të shumtë politikë që ndikojnë në pjesëmarrjen e

duhur të komuniteteve pakicë në proceset zgjedhore në Kosovë: pakënaqësitë me

përfaqësimin aktual politik nga të dyja palët partitë politike dhe përfaqësuesit politikë,

të cilët kanë dështuar që të mbrojnë të drejtat dhe interesat e komuniteteve pakicë.

Po ashtu, shumica e pjesëtarëve të komuniteteve pakicë ndjehen të nën-përfaqësuar

në sistemin politik të Kosovës. Si në nivelin qendror ashtu edhe në atë komunal këto

komunitete janë proporcionalisht të nën-përfaqësuara në Kosovë.9Për më tepër, niveli

i lartë i apatisë politike dhe mungesa e njohurive janë çështje të identifikuara në mesin

e votuesve pjesëtarë të komuniteteve pakicë. Ky faktor ka të bëjë me mungesën e

ndërgjegjësimit të pjesëtarëve të komuniteteve pakicë mbi rregullat dhe procedurat

demokratike. Një sfidë tjetër është manipulimi i votave dhe parregullsitë zgjedhore,

të cilat ndryshojnë votat e zgjedhësve dhe ndikojnë në uljen e besueshmërisë në

proceset demokratike. Ky problem shtrihet dhe/apo vazhdon të ekzistojë për shkak të

7 “Në shumë lokalitete në mbarë territorin e Kosovës, votuesit romë nuk mund të regjistrohen për të marrë pjesë në zgjedhje, pjesërisht për shkak të dështimit të pjesëtarëve të komunitetit rom për të regjistruar vendbanimet e tyre me autoritetet përkatëse dhe prandaj atyre u mungojnë apo nuk kanë dokumente të identifikimit. Në rajonin e Mitrovicës, për shembull, 56% e votuesve me të drejtë vote të komuniteteve egjiptian, rom dhe ashkali nuk janë regjistruar në listën e votuesve" (Popova, 2013, f. 15-16). 8Raporti i vitit 2013 i ECMI Kosova ka treguar se përfaqësuesit boshnjakë në një takim të informimit publik në Mitrovicë haptazi kanë shfaqur pakënaqësinë e tyre me institucionet vendore dhe ndërkombëtare për mospërmbushjen e kërkesave minimale të sigurisë në mënyrë që tu lejojnë atyre të votojnë dhe të votohen në komunat veriore të Kosovës (Popova, 2013, f. 16). 9Një raport i vitit 2013 i OSBE-së, për përfaqësimin e komuniteteve pakicë në shërbimin civil në Kosovë, gjeti gjithashtu se në nivel qendror pjesëtarët e komuniteteve ashkali, goran dhe rom janë proporcionalisht të nën-përfaqësuar, ndërsa boshnjakët janë proporcionalisht të mbi-përfaqësuar. Ndërsa në nivel komunal shqiptarët dhe boshnjakët janë në përgjithësi të përfaqësuar proporcionalisht ose të mbi-përfaqësuar në ato komuna ku ata janë numerikisht në pakicë, ndërsa goranët, romët dhe ashkalinjtë janë të nën-përfaqësuar. Për më tepër, OSBE manifeston "një shqetësim të veçantë" rreth "një nën-përfaqësimi të vazhdueshëm dhe jo-proporcional të pjesëtarëve të komuniteteve rom, ashkali dhe egjiptian në të gjitha nivelet e shërbimit civil të Kosovës.” (f. 4).

F a q e | 26

dështimit për të raportuar mbi këtë çështje.10Lastly, Në fund, pjesëmarrja shumë e

vogël e grave vazhdon të ekzistojë ende si një problem, jo vetëm si votues, por edhe

si kandidatë dhe liderë eventualë politikë. Ekziston një nevojë për të thyer stereotipat

negativë të grave në politikë dhe për të promovuar pjesëmarrjen e tyre të plotë dhe

domethënëse në procesin zgjedhor.

Sfidat e informacionit / të arsimit: Pjesëtarët e komuniteteve pakicë nuk e dinë se

cilat janë institucionet përgjegjëse për administrimin e zgjedhjeve (psh Paneli Zgjedhor

për Ankesa dhe Parashtresa). Në këtë mënyrë, “mungesa e fushatave të duhura

edukative para-zgjedhore rezulton në një numër të madh të votave të pa vlefshme

(rreth 40 000 në vitin 2010)” (Popova 2013, f.17).

Sfidat shoqërore: Në fund, kushtet e jetesës të njerëzve ndikojnë në proceset

demokratike marrë parasysh faktin që njerëzit janë më të shqetësuar për mirëqenien

e tyre se sa me ushtrimin e të drejtave të tyre kushtetuese dhe të atyre civile

demokratike.

3.3 Arsimi

Dihet mirëfilli se në bazë të Propozimit Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës

(PGJS), ofrimi i arsimit publik dhe formal është përgjegjësi e komunës.11Megjithatë, duke

ndjekur dispozitat ligjore, komunat veriore kanë të drejtë, për të marrë mbështetje të

rëndësishme dhe instruksione nga institucionet e Republikës së Serbisë, sidomos për sa i

përket arsimit në gjuhën serbe, i cili mbetet plotësisht nën juridiksionin e Beogradit.12Kjo

shpjegon se pse shumica e të anketuarve që flasin gjuhen serbe në Mitrovicë të Veriut, Zveçan

dhe Leposaviq (nga radhët e komuniteteve boshnjak, goran, rom dhe ashkali) thanë se ata

10 “Mungesa e ndërgjegjësimit dhe informacionit se si dhe kënd të njoftojnë në lidhje me parregullsitë e identifikuara të procesit zgjedhor, në qendrat e votimit, në fund rezulton në mos raportimin e tyre tek autoritetet përkatëse” (Popova, 2013, f. 17). 11Këshilli I Sigurimit i OKB-së (2007). Letër e datës 26 mars, 2007 nga Sekretari i Përgjithshëm drejtuar Presidentit të Këshillit të Sigurimit, shtojcë, Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës. Aneksi III, neni 4.1.1. Marrë nga: http://www.refworld.org/docid/4a54bc360.html[qasur më 4 korrik, 2016]. 12ECMI Kosova (janar, 2013). Kushtet sociale dhe ekonomike në pjesën veriore të Kosovës – Perceptimet lidhur me kujdesin shëndetësor, arsimin, dhe punësimin. Marrë nga: http://www.ecmikosovo.org/uploads/Final_report_Alb.pdf [qasur më 4 korrik, 2016].

F a q e | 27

dhe/ose fëmijët e tyre ndjekin/kanë ndjekur mësimin në institucionet arsimore sipas sistemit

arsimor të Republikës së Serbisë.

Më anë tjetër, të anketuarit që i përkasin komunitetit shqiptar në Mitrovicë të Veriut dhe

Zubin Potok thanë se ata dhe/ose fëmijët e tyre ndjekin/kanë ndjekur mësimet në

Institucionet arsimore sipas sistemit arsimor të Republikës së Kosovës. Me interes të veçantë

është fakti se një përqindje e madhe e të anketuarve që i përkasin komunitetit rom në

Mitrovicë të Veriut thanë se ata dhe/ose fëmijët e tyre nuk ndjekin/ nuk i kanë ndjekur fare

institucionet arsimore. Shih Figurën 5.

Figura 5 Sistemi arsimor në Mitrovicë të Veriut

Është e rëndësishme të përmendet se shumica e të anketuarve për të cilët institucionet

arsimore janë larg nga vendet ku ata jetojnë, mbështeten në një transport të rregullt që u

mundëson atyre të ndjekin mësimet në baza ditore në këto institucione.

Situata e fëmijëve të komuniteteve rom, ashkali dhe egjiptian në Kosovë për sa i përket fushës

së arsimit karakterizohet, ndër të tjera, me vijim ndjeshëm të ulët në arsimin e detyruar, me

norma të larta të braktisjes së mësimit dhe me vijim shumë të ulët të arsimit të mesëm dhe

atij të lartë universitar, sidomos e shprehur tek vajzat e këtyre komuniteteve. Këto

karakteristika janë të shoqëruara me diskriminim, mungesë të mësuesve dhe personelit

37

48

26

310

15

1 2

20

14

17

1 1 11 2 1 10

10

20

30

40

50

Boshnjak Goran Rom Shqiptar Ashkali i/e paidentifikuar

Sistemi arsimor në Mitrovicë të Veriut

a. Sistemit të manaxhuar nga Serbia

b.Sistemit të menaxhuar nga Kosova

c. Une nuk vijoj mësimet/ fëmijët e mi nuk vijojnë mësimet/shkollën

N/A

F a q e | 28

përkatës nga radhët e këtyre komuniteteve dhe mangësive për sa i përket cilësisë së

materialeve shkollore dhe arsimit të ofruar në gjuhët e tyre amtare.13Sipas rezultateve të

Anketës së grupimeve të treguesve të shumëfishtë (MICS) 2013-2014, të kryer nga Agjencia e

Statistikave të Kosovës, këto komunitete ende tregojnë përmirësimin më të ulët në fushën e

arsimit dhe alfabetizmit në Kosovë.14

Përveç kësaj, në Mitrovicë të Veriut dhe Zveçan, mbi një e treta e të anketuarve thanë se ata

apo fëmijët e tyre nuk janë/ nuk e kanë studiuar në gjuhën e tyre amtare. Ndërsa të gjithë të

anketuarit në Zubin Potok dhe Leposaviq kanë thënë se kanë vijuar mësimet në gjuhën e tyre

amtare.

Edhe pse, të anketuarit goranë deklarojnë se njohin dhe dinë gjuhën serbe, arsimi në gjuhen

gorane nuk ofrohet, gjuhë e cila duhet tu mësohet fëmijëve në shtëpi. Disa prej këtyre të

anketuarve e shohin mungesën e ofrimit të arsimit në gjuhen gorane si një mënyrë e

diskriminimit, duke kufizuar të drejtat e tyre për gjuhën dhe kulturën e tyre.

Pavarësisht dispozitave që mbrojnë të drejtat gjuhësore sipas Ligjit mbi përdorimin e gjuhëve

në Kosovë, megjithatë zbatimi i drejtë i dispozitave për përdorimin e gjuhëve zyrtare, e që

janë gjuhë të komuniteteve pakicë, në nivel komunal mbetet problematik.15 Ligji obligon të

gjitha institucionet publike dhe ofruesit e shërbimeve – duke përfshirë institucionet arsimore

– që të sigurojnë ofrimin e shërbimeve në të gjitha gjuhët zyrtare të komunës

13ECMI Kosova (tetor, 2012). Përmirësimi i ofrimit të arsimit për komunitetet rom, ashkali dhe egjiptian: Praktikat e mira dhe rekomandimet. Doracak për zyrtarët komunalë. Marrë nga: http://www.ecmikosovo.org/uploads/alb7h.pdf [qasur më 6 korrik, 2016]. 14Për shembull, duke marrë parasysh se gati gjysma e të anketuarve pjesëtarë të komunitetit rom korrespondojnë me grupet e viteve të lindjes 1981-1990 dhe 1991-1998, gjetjet kryesore nga MICS tregojnë se “vetëm tre të katërtat (3/$) ose (73% përqind) e grave të reja nga komunitetet rom, ashkali dhe egjiptian janë të shkolluar (dinë shkrim-lexim) dhe vetëm gjysma (54% përqind) është përqindja e atyre që kanë deklaruar se e kanë kryer shkollën fillore. Shkalla e shkrim-leximit në mesin e burrave të anketuar ishte më e lartë me rreth 87% për qind nga të cilët gjysma e tyre (52% për qind) në mënyrë të ngjashme – kanë deklaruar se shkolla fillore ishte niveli i tyre më i lartë i arsimit – ishin në fakt në gjendje që të lexojnë” (Agjencia e Statistikave të Kosovës, 2014, XXVIII). 15Sipas një studimi të OSBE-së, “të gjitha komunat kanë ndërmarrë hapa pozitivë që rezultojnë në miratimin e rregulloreve komunale për përdorimin e gjuhëve, por Gjuha rome ende nuk është gjuhë e njohur apo e mbrojtur" (2014, f.4).

F a q e | 29

përkatëse.16Megjithatë, për shkak të burimeve të pamjaftueshme, mungesës së vetëdijes dhe

mungesës së vullnetit politik, ligji është zbatuar vetëm pjesërisht.

Të anketuarit pjesëtarë të komuniteteve rom dhe ashkali në Mitrovicën Veriore, thonë se ata

dhe fëmijët e tyre kanë frikë për të kaluar mbi urën që lidh veriun me jugun e Mitrovicës.

Prandaj, ata duhet të kalojnë një park ku – sipas shumicës prej tyre – përdorues apo abuzues

të substancave narkotike, pjesëtarë shqiptaret komunitetit shqiptar, bredhin gjithmonë në

këtë park dhe kërcënojnë fëmijët e komuniteteve rom dhe ashkali. Për më tepër, në bazë të

një numri të madh të të anketuarve pjesëtarë të komuniteteve rom dhe ashkali, fëmijët e tyre

janë viktima të akteve diskriminuese, në bazë të përkatësisë etnike, në shkollat ku ata vijojnë.

Diskriminimi, në mesin e fëmijëve që i përkasin komuniteteve pakicë, është një problem i

vazhdueshëm dhe i përhapur në institucionet arsimore në Kosovë.17 Në Mitrovicë të Veriut,

për shembull, 35% (për qind) e të anketuarve thonë se ata ose fëmijët e tyre kanë vuajtur nga

ndonjë formë e diskriminimit brenda institucioneve arsimore. Ky problem është më i dukshëm

tek pjesëtarët e komuniteteve rom dhe ashkali. Por gjithashtu, një numër i madh i të

anketuarve nga komunitetet boshnjak dhe goran argumentojnë se fëmijët e tyre janë viktima

të diskriminimit. Pavarësisht se vetëm disa pjesëtarë të komunitetit shqiptar në Zubin Potok

janë përgjigjur në këtë pyetje, ata të cilët janë përgjigjur kanë argumentuar se ata ose fëmijët

e tyre nuk kanë vuajtur nga ndonjë formë e diskriminimit në institucionet arsimore. E njëjta

përgjigje është dhënë nga të anketuarit pjesëtarë të komuniteteve pakicë në Zveçan dhe

Leposaviq.

16“Në bazë të kornizës ligjore, gjuhët shqipe dhe serbe dhe alfabetet e tyre janë të njohura si gjuhët zyrtare të Kosovë. Gjuhë të tjera gjithashtu mund të fitojë statusin e gjuhëve zyrtare në nivel komunal - me të njëjtin status si gjuhët shqipe dhe serbe – nëse komuniteti gjuhësor përbën të paktën pesë për qind (5%) të popullsisë së përgjithshme të komunës” (OSCE, 2014, f.6). 17 Për shembull, sipas një studimi nga Qendra evropiane për të drejtat e romëve (ERRC), "romët, ashkalinjtë dhe egjiptianët përballen me diskriminim dhe dhunë në shkollat ku ata vijojnë në Kosovë. Të anketuarit vunë në dukje se romët, ashkalinjtë dhe egjiptianët janë keqtrajtuar dhe rrahur duke shkuar/kthyer në/nga shkollë" (2011, fq. 90). Kjo është shkaktuar -- jo vetëm nga fëmijët – por, edhe mësuesit dhe prindërit e komunitetit shumicë që kanë qëndrime diskriminuese.

F a q e | 30

Në fund, një pjesë e madhe e të intervistuarve që flasin gjuhen serbe bien dakord kur thonë

se mosnjohja e diplomave të UMV-së pengon mundësitë e tyre për të gjetur një vend pune.18

Më anë tjetër 32% e të anketuarve pjesëtarë të komuniteteve rom dhe ashkali, nuk

vijojnë/nuk kanë vijuar mësimet në institucionet arsimore.

3.4 Shëndeti

Sikur edhe në institucionet arsimore, të anketuarit nga komunitetet që flasin gjuhen serbe

kanë tendencë të vizitojnë dhe marrin shërbime në institucionet e kujdesit shëndetësor të

menaxhuara nga autoritetet e Republikës së Serbisë, ndërsa të anketuarit nga komunitetet

që flasin gjuhen shqipe kanë tendencë të vizitojnë dhe marrin shërbime nga institucionet

shëndetësore të Republikës së Kosovës.19Në këtë kuptim, komunitetet boshnjak, goran, rom

dhe ashkali në Mitrovicë të Veriut, Zveçan dhe Leposaviq, kryesisht vizitojnë dhe marrin

shërbime nga institucionet shëndetësore serbe, ndërsa pjesëtarët e komunitetit shqiptare në

Mitrovicën Veriore dhe Zubin Potok kryesisht vizitojnë dhe marrin shërbimet shëndetësore

në institucionet shëndetësore të menaxhuara nga Republika e Kosovës. Megjithatë, një

numër i madh i të anketuarve nga komuniteti boshnjak vizitojnë dhe marrin shërbime

shëndetësore nga institucionet shëndetësore të Kosovës. Shih tabelën 5.

Sistemet e kujdesit shëndetësor në Mitrovicën e Veriut dhe Zubin Potok

18 Universiteti në Mitrovicën e Veriut (UMN) është i vetmi universitet në gjuhën serbe në Kosovë, duke u ofruar mundësi shkollimi të gjitha komuniteteve që flasin gjuhen serbe (serbëve, goranëve, boshnjakëve dhe romëve). Universiteti vepron nën kornizën ligjore të Republikës së Serbisë, si pjesë e sistemit të arsimit të lartë të Serbisë, të drejtuar dhe financuar drejtpërdrejt nga Ministria e Arsimit e Serbisë. UMN është, në këtë - mënyrë, as nuk është i licencuar nga Ministria e Arsimit dhe as i akredituar nga Agjencia e Akreditimit të Kosovës dhe diplomat e lëshuara prej tij nuk njihen nga autoritetet e Republikës së Kosovës. Rrjedhimisht, të diplomuarit në UMN po përballen me pengesa të vazhdueshme për qasje në mundësi të punësimit në sektorin publik, pavarësisht nga dispozitat e marrëveshjeve kombëtare dhe ndërkombëtare. Shih: http://www.ecmikosovo.org/en/Current-Projects/Category/Current-Projects/Improving-Minorities-Communities%E2%80%99-Access-to-Higher-Education-in-Serbian-Language-and-Public-Employment [qasur më 12 korrik, 2016]. 19 Në pjesën veriore të Kosovës "Të gjitha komunitetet kanë qasje në kujdesin shëndetësor dhe objektet e kujdesit shëndetësor në secilën prej komunave; në Mitrovicën e Veriut, sektori i kujdesit shëndetësor është gjithashtu njëri prej ofruesve kryesor të punësimit. Në praktikë, shëndetësia në veri të Kosovës është e sponsorizuar dhe mbetet nën administrimin e autoriteteve të Republikës së Serbisë". (ECMI Kosova, 2013, f. 15).

F a q e | 31

Tabela2Sistemet e kujdesit shëndetësor në Mitrovicën e Veriut dhe Zubin Potok

Për të anketuarit që vizitojnë dhe marrin shërbime nga institucionet shëndetësore serbe

arsyet kryesore që ata zgjedhin këto institucione janë qasja, cilësia e shërbimeve dhe fakti që

ato ofrojnë shërbime shëndetësore pa pagesë. Ndërsa për të anketuarit pjesëtarë të

komunitetit shiqptar që vizitojnë dhe përdorin institucionet shëndetësore të Kosovës në

Zubin Potok dhe Mitrovicën Veriore, fakti që këto institucione janë të menqaxhuara nga

Kosova dhe jo nga Serbia krijon një ndjenjë të sigurisë për ata.

Në pyetjen nëse institucionet shëndetësore janë afër vendbanimeve të tyre, të anketuarit nga

Mitrovica e Veriut (përfshirë të anketuarit shqiptarë), Zveçani dhe Leposaviqi janë përgjigjur

se institucionet shëndetësore janë afër vendbanimeve të tyre. Por, shumica dërrmuese e të

40

48 46

3

12

1

16

1 1

22

11

0

10

20

30

40

50

Boshnjak Goran Rom Shqiptar Ashkali i/epaidentifikuar

Mitrovicën e Veriut

a. Institucionet shëndetësore të Serbisë b. Institucionet shëndetësore të Kosovës

N/A

4%

92%

4%

Zubin Potok

a. Institucionetshëndetësore të Serbisë

b. Institucionetshëndetësore të Kosovës

N/A

F a q e | 32

anketuarve të komunitetit shqiptar në Zubin Potok deklarojnë se institucionet shëndetësore

nuk janë shumë afër dhe as lehtësisht të arritshme për ta.

Pavarësisht nga disa pak raste, pjesa më e madhe e të anketuarve (95%) nuk janë ndjerë të

diskriminuar nga nstitucionet e kujdesit shëndetësor të Kosovës apo Serbisë.

3.5 Identiteti dhe Siguria

Kur bëhet fjalë për identitetin, pavarësisht rasteve të izoluara të diskriminimit të përjetuar

prej disa të anketuarve, shumica e tyre nuk mendojnë se identiteti i tyre ose identiteti i

pjesëtarëve të komunitetit të tyre është i rrezikuar në vendet ku ata jetojnë. Për shembull, të

anketuarit shqiptarë në Mitrovicën e Veriut nuk ndjehen të lirë dhe të sigurt për të përdorur

lirshëm gjuhen e tyre amtare në disa pjesë të qytetit. Ndërsa të anketuarit shqiptarë në Zubin

Potok, në anën tjetër, ndjehen të lirë dhe jo të diskriminuar vetëm në fshatin Çabër, që është

një fshati me shumicë shqiptare ku ata jetojnë. Megjithatë, të anketuarit pjesëtarë të

komuniteteve rom dhe ashkali përballen me të gjitha llojet e diskriminimit dhe besojnë se

identiteti i tyre është në rrezik.

Përveç kësaj, marrë parasysh se disa prej të anketuarve nga të gjitha komunitetet nga

Mitrovica e Veriut, Leposaviqi dhe Zubin Potoku, ndjehen të lirë dhe të sigurt për të ruajtur

traditat e tyre dhe për të praktikuar fenë e tyre, të tjerët mendojnë se mund të bëjë atë vetëm

në shtëpitë e tyre. Megjithatë, të anketuarit boshnjakë në Zvečan nuk ndjehen fare të lirë apo

të sigurt për të praktikuar fenë e tyre.

Shumica e të anketuarve që u përkasin komuniteteve që flasin gjuhen serbe ose pjesëtarët e

komuniteteve boshnjak, goran, rom dhe ashkali mbajnë dhe/apo kanë dokumente të

identifikimit edhe të Kosovës edhe të Serbisë. Megjithatë, një numër i madh i të anketuarve

pjesëtarë të komunitetit goran në Mitrovicë të Veriut kanë vetëm dokumente serbe. Shih

Figurën 6. Po ashtu, dy të anketuar boshnjakë në Zveçan kanë vetëm dokumente të

identifikimit të Republikës së Serbisë.

F a q e | 33

Figura 6 Dokumentet e identifikimit në Mitrovicën e Veriut

Ndërkohë, të anketuarit shqiptarë nga Mitrovica e Veriut dhe nga Zubin Potoku posedojnë

kryesisht dokumente të identifikimit të lëshuara nga autoritetet e Republikës së Kosovës.

Përveç kësaj, të anketuarit që i përkasin komunitetit goran nga Leposaviq posedojnë vetëm

dokumente të identifikimit të lëshuara nga autoritetet serbe.

Situata komplekse në veri të Kosovës prek në nivele të ndryshme jetën e pjesëtarëve të

komuniteteve pakicë që jetojnë atje. Në këtë kuptim, nga kjo situatë banorët, që u përkasin

komuniteteve, janë të prekur edhe në çështjet e ndërlidhura me diploma, çështje kadastrale,

ato të regjistrit civil dhe dokumenteve të identifikimit. Mungesa e një integrimi të qartë mbi

këto çështje shpjegon pse pjesëtarët e komuniteteve boshnjak, goran, rom dhe ashkali

posedojnë edhe dokumente e identifikimit të Republikës së Kosovën dhe dokumentet e

identifikimit të lëshuara nga autoritetet serbe. Megjithatë, sipas një përqindje të madhe te të

anketuarve nuk ka probleme për të marrë dokumentet e përkatëse të identifikimit kur u janë

të nevojshme.

3.6 Media dhe Liria e Shprehjes

Pjesa më e madhe e të anketuarve nga katër komunat veriore shikojnë TV, si një mënyrë për

të ndjekur mediat. Megjithatë, të anketuarit pjesëtarë të komuniteteve goran dhe boshnjak

8

15

41

10

15

18

2

3733

37

610

12 1 1

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Bosniak Gorani Roma Albanian Ashkali Unidentified

Dokumentet e identifikimit në Mitrovicën e Veriut

a. Dokumente të Serbisë b. Dokumente të Kosovës

c. Dokumentet e të dy palëve d. Asnjërën nga dokumentet

F a q e | 34

shikojnë kanale kryesisht serbe; të anketuarit pjesëtarë të komuniteteve rom dhe ashkali

ndjekin mediat në gjuhën shqipe dhe serbe; dhe, të anketuarit shqiptarë ndjekin dhe shikojnë

kanale kryesisht të Kosovës dhe të ndjekin mediat (kryesisht në internet) në gjuhën shqipe.

Në lidhje me mundësinë për të ndjekur mediat në gjuhët e tyre amtare, përgjigjet ishin të

përziera. Për shembull, shumica e të anketuarve pjesëtarë të komuniteteve shqiptar dhe

ashkali nga Mitrovica e Veriut gëzojnë mundësinë për të ndjekur media në gjuhën e tyre. Pjesa

më e madhe e të anketuarve boshnjakë gjithashtu ndjekin mediat në gjuhën e tyre amtare,

por ende një numër i madh i tyre nuk e gëzojnë këtë mundësi. Përqindjet janë më konstante

për të anketuarit pjesëtarë të komuniteteve rom dhe ashkali në mes të atyre që kanë mundësi

të ndjekin mediat në gjuhën e tyre amtare dhe atyre që nuk e kanë atë mundësi. Shih Figurën

7.

Figura 7 Mundësia për të ndjekur mediat në gjuhën amtare në Mitrovicë të Veriut

Ndërsa të gjithë të anketuarit goranë nga Leposaviqi dhe pothuajse 70% (për qind) e të

anketuarve shqiptarë në Zubin Potok kanë mundësi të ndjekin mediat në gjuhën e tyre, ndërsa

në bazë përgjigjeve të anketuarve pjesëtarët e komuniteteve goran dhe boshnjak nga Zveçan

nuk e kanë këtë mundësi.

Për komunitetet pakicë (për të cilët gjuha shqipe nuk është gjuhë e tyre amtare) është e

vështirë për të ndjekur mediat në gjuhën e tyre. Sipas Freedom House-it, i vetmi kanal në

35

21 2224

10

21

26

21

1 2 11 24

1

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Boshnjak Goran Rom Shqiptar Ashkali i/epaidentifikuar

Mundësia për të ndjekur mediat në gjuhën amtare në Mitrovicë të Veriut

YES NO N/A

F a q e | 35

gjuhën serbe është në dispozicion vetëm përmes operatorëve kabllor dhe supozohet të jetë i

kontrolluar nga interesat e popullatës shumicë shqiptare të Kosovës. Përveç kësaj, “shumica

e medieve të shtypura neglizhojnë mbulimin e lajmeve të rëndësishme për komunitetet pakicë

të Kosovës”.20 Prandaj, komunitetet kryesore që flasin gjuhen serbe në Kosovë gjejnë veten e

tyre në pozitë të pafavorshme pasi që (sipas tyre) informatat rreth aktiviteteve të

institucioneve të Kosovës dhe zhvillimeve kryesore në Kosovë nuk ofrohen në gjuhën serbe,

dhe i vetmi informacion në të cilin ata mund te kenë qasje në gjuhën e tyre amtare është

nëpërmjet internetit ose medieve me seli në Beograd – Serbi.21

Për ata të anketuar që nuk mendojnë se mund të shprehin lirshëm mendimin e tyre në publik,

një nga arsyet kryesore për këtë gjë është frika. Në këtë mënyrë, të anketuarit shqiptarë,

boshnjakë, romë dhe ashkalinjë nga Mitrovica e Veriut, dhe të anketuarit shqiptarë nga Zubin

Potoku dhe të anketuarit pjesëtarë të komunitetit boshnjak nga Zveçani, janë shprehur se

frika i pengon ata që të shprehin mendimet e tyre. Për të anketuarit pjesëtarë të komunitetit

goran në Mitrovicën e Veriut, Zveçan dhe Leposaviq ndjenja e inferioritetit në krahasim me

komunitetin shumicë i pengon ata për të marrë pjesë lirisht në jetn publike. Ndërkohë, sipas

një përqindje të madhe te të anketuarve, mosbesimi dhe ndjenja e pafuqisë, janë edhe arsye

për të mos shprehur mendimet e tyre lirshëm në publik.

Në fund, të anketuarit u pyetën nëse ata kanë sugjerime apo rekomandime mbi mënyrat se

si mund të përmirësohet pozita e komuniteteve të tyre përkatëse në vendin ku jetojnë.

Pothuajse të gjithë të anketuarit argumentuan se në sferën publike do të duhej të

përfshiheshin më shumë përfaqësues nga secili komunitet. Të anketuarit shqiptarë nga Zubin

Potoku i bëjnë thirrje qeverisë që të kujdeset më mirë për komunitetin e tyre. Të anketuarit

pjesëtarë të komuniteteve boshnjak, goran, rom dhe ashkali kanë kërkuar më shumë mundësi

punësimi. Të anketuarit shqiptarë nga Mitrovicë e Veriut, kanë kërkuar më shumë liri,

punësim dhe mundësi për të rinjtë.

20Shih Freedom House (2015), https://freedomhouse.org/report/freedom-press/2015/kosovo[qasur më 6 korrik, 2016]. 21 Komiteti i Helsinkit për të drejtat e njeriut në Serbi (2012). Komuniteti Serb në Kosovë. Fq. 11-12. Marrë nga: http://www.helsinki.org.rs/doc/Serb%20Community%20in%20Kosovo.pdf[qasur më 6korrik, 2016].

F a q e | 36

4 TË GJETURAT E INTERVISTAVE

4.1 Përfaqësuesit e vetëqeverisjes lokale

Kur u pyetën se cilat komunitetet pakicë banojnë në komunat e tyre, përveç pjesëtarëve të

komuniteteve shqiptar, rom, ashkali, boshnjak dhe goran të intervistuarit identifikuan edhe

pjesëtarët e komunitetit turk gjithashtu. Sipas tyre, pjesëtarët e këtij komuniteti jetojnë

kryesisht në lagje të tilla si Lagjja e Boshnjakëve, Zveçan të vogël dhe Suhodoll. Të anketuarit

gjithashtu argumentojnë se pjesëtarët e komuniteteve përkatëse kanë tendencë të krijojnë

kontakte dhe të bashkëveprojnë me komunitetin shumicë, ndërsa pjesëtarët e komuniteti

rom e kanë më të vështirë për t'u integruar me komunitetet tjera.

Kur u pyetën nëse ata mendojnë se pjesëtarët komuniteteve pakicë gëzojnë të njëjtat të

drejta si pjesëtarët e komuniteteve shumicë në komunat e tyre, vetëm sipas njërit prej tyre i

gëzojnë të njëjta të drejta, për të tjerët ose nuk i gëzojnë fare ose i gëzojnë të drejtat e njëjta

në mënyrë të pjesshme. Për më tepër, vetëm njëri prej të intervistuarve nuk ka pranuar

ndonjë kërkesë apo ankesa nga pjesëtarët e komuniteteve pakicë. Të tjerët pranojnë kërkesa

për ndihmë financiare, mundësi të punësimit, ndihmë humanitare, rindërtim në shtëpi.

Konflikti ndëretnik nuk është i shpeshtë në komunat e këtyre të intervistuarve.

Përveç kësaj, të intervistuarit bien dakord që pjesëtarët e komunitetit rom janë në gjendjen

më të keqe, duke pasur parasysh kushtet e jetesës dhe se janë më së paku të integruar.

Megjithatë, të gjitha komunitetet minoritare përballen me probleme të ngjashme siç janë

mungesa e punës, mungesa e arsimit, etj. Gjithashtu, këta përfaqësues nuk mendojnë se

autoritetet lokale dhe qendrore avokojnë mjaftueshëm në emër të komuniteteve pakicë.

Prandaj, ata e pranojnë se ekziston një ndjenjë e pakënaqësisë në mesin e këtyre

komuniteteve për sa i përket punës së qeverive lokale.

F a q e | 37

Disa nga rekomandimet e dhëna nga të intervistuarit për përmirësimin e gjendjes së

komuniteteve pakicë në këtë rajon janë kushte më të mira për punësim, ofrimi i arsimit në

gjuhën amtare të këtyre komuniteteve, procese më të mira të integrimit, si dhe përmirësimi

i punës së qeverive lokale.

4.2 Përfaqësuesi i organizatave ndërkombëtare

Për përfaqësuesin e organizatës ndërkombëtare problemi më i madh me të cilin ballafaqohen

pjesëtarët e komuniteteve pakicë, jo vetëm në veri, por edhe në gjithë territorin e Kosovës

është integrimi i plotë. Ky person pretendon se problemet nuk ndryshojnë nga komuniteti në

komunitet në secilën komunë, por janë kryesisht të njëjta në komunat në veri të Kosovës, me

përjashtim të pjesëtarëve të komunitetit shqiptar.

Kur u pyet nëse ai konsideron se qeveritë lokale janë duke punuar mjaftueshëm për të trajtuar

shqetësimet e komuniteteve pakicë, ai ka thënë se duke fuqizuar komunën e Mitrovicës së

Veriut gjërat kanë filluar të shkojnë në një drejtim të mirë dhe se janë duke u zbatuar projekte

të ndryshme. I intervistuari gjithashtu argumenton se minoritetet janë kryesisht të integruara,

por se ato duhet të përfshihen në çdo aspekt të jetës publike dhe institucionale të komunave

ku ata jetojnë: politikë, kulturë etj.

Organizata e këtij përfaqësuesi punon në programe të ndryshme për të përmirësuar kushtet

e jetesës së komuniteteve pakicë. Sipas përvojës së këtij personi, ai beson se pavarësisht fesë

apo kombësisë, çdo komunitet duhet të gëzojë të njëjtat të drejta.

Në pyetjen nëse ai është i kënaqur me pjesëmarrjen e pjesëtarëve të komuniteteve pakicë

dhe rezultateve të arritura, i intervistuari pretendon se pjesëtarët e komuniteteve pakicë kanë

një rol të madh në rezultatet e arritura, por ata kanë nevojë të përdorin burimet e projekteve

me qëllim të përmirësimit të jetëve të tyre. I intervistuari i shikon si partnerë relevantë, për

të punuar në çështjet e pakicave, vetëm njerëzit e shkolluar nga secili komunitet dhe jo të

ashtuquajturat përfaqësues të cilët imponojnë veten.

F a q e | 38

I intervistuari rekomandon më shumë dialog, projekte shumetnike dhe ofrimin e kushteve më

të mira të jetesës për çdo komunitet, në mënyrë që të përmirësohet gjendja e komuniteteve

pakicë në veri të Kosovës.

4.3 Përfaqësuesit e OShC-ve lokale

Kur u pyetën se në cilën mënyrë mbrojnë të drejtat e komuniteteve pakicë në veri

përfaqësuesit e OShC-ve, të intervistuarit thanë se ata këtë e bëjnë kryesisht nëpërmjet

lobimit me qeveritë lokale dhe përfaqësuesit e BE-së.

Deri më tani, përfaqësuesit e OShC-ve lokale kanë zbatuar programe që lidhen me fuqizimin

ekonomik të grave të minoriteteve dhe përfshirjes aktive të pjesëtarëve të këtyre

komuniteteve në çdo proces të vendimmarrjes. Rezultatet e këtyre programeve kanë

rezultuar që gratë kanë arritur të zotërojnë biznese të cilat i menaxhojnë vet ato, ndërsa

pjesëtarët e komuniteteve janë angazhuar në nivele të ndryshme politike. Për të zhvilluar këto

programe ata duhet të mbështeten në përkrahjen e komunitetit ndërkombëtar dhe aktorëve

të tjerë të angazhuar në çështje të komuniteteve pakicë, të cilët ata i konsiderojnë si partnerët

e tyre më të mëdhenj. Besimi i pjesëtarëve të komuniteteve është një aset i rëndësishëm për

zbatimin e programeve dhe e punës së tyre në përgjithësi.

Megjithatë, në pyetjen nëse ishin të kënaqur me përfshirjen dhe pjesëmarrjen e pjesëtarëve

të komuniteteve pakicë, të intervistuarit pohuan se nuk ishin të kënaqur, pasi që së pari,

pjesëtarët e këtyre komuniteteve nuk janë të përfshirë në shumicën e proceseve

vendimmarrëse; dhe së dyti, ata kanë një qëndrim pasiv drejt dëshirës për zgjidhjen e

problemeve me të cilat ata përballen. Sipas këtyre përfaqësuesve, problemet më të mëdha

me të cilat këto komunitete përballen janë mungesa e mundësive për punësim, diskriminimi

në punësim dhe përfaqësimi i ulët në të gjitha institucionet.

Në fund, rekomandimet kryesore të cilat u dhanë nga të intervistuarit, për përmirësimin e

gjendjes së komuniteteve pakicë në veri të Kosovës, janë një proces adekuat i integrimit, rritja

F a q e | 39

e investimeve financiare për këto komunitete dhe llogaridhënie dhe transparencë më e

madhe nga qeveritë lokale.

5 KONKLUZIONE

Bazuar në gjetjet e lartpërmendura, është e qartë se ka disa probleme që duhet të trajtohen

me qëllim të përmirësimit të kushteve të jetesës së komuniteteve jo-serbe në komunat e

Mitrovicës Veriore, Leposaviqit, Zubin Potokut dhe Zveçanit. Mungesa e informacionit të

përditësuar dhe të saktë në lidhje me komunitetet jo-serbe në katër komunat veriore, e bën

të vështirë integrimin dhe zbatimin e ndryshimeve për kushtet e jetesës të këtyre

komuniteteve. Gjetjet kryesore, gjithashtu, tregojnë se kushtet e jetesës së çdo komuniteti

ndryshojnë sipas komunës ku ata banojnë. I tillë është rasti i të anketuarve shqiptarë në

Mitrovicën e Veriut dhe në Zubin Potok. Për më tepër, siç u përmend më sipër, duke pasur

parasysh numrin e vogël të pjesëmarrësve të komuniteteve pakicë në Zveçan dhe Leposaviq

gjetjet për sa i përket kushteve të jetesës përfaqësojnë rastet e tyre të veçanta dhe jo situatën

e atij komuniteti si të tillë në secilën komunë.

Perceptimet në lidhje me gjendjen socio-ekonomike kanë tendencë të jenë, në përgjithësi,

negative. Një nga shkaqet më të mëdha për shqetësim në këto komuna është çështja e

papunësisë. Sipas gjetjeve, gjendja e keqe financiare e rajonit të veriut së bashku me

mungesën e theksuar të mundësive për punësim dhe margjinalizimi në anën tjetër janë arsyet

kryesore të shkallës së lartë të papunësisë në mesin e këtyre komuniteteve. Kjo situatë ndikon

tek të gjitha grupet në përgjithësi, sidomos ndikon tek të rinjtë. Gjithashtu ndikon edhe në

ofrimin e shërbimeve publike dhe infrastrukturës më të mirë. Për më tepër, pjesëtarët e

komuniteteve rom dhe ashkali në Mitrovicë të Veriut përballen me situatën më të vështirë

socio-ekonomike në mesin e komuniteteve të tjera jo-serbe, pasi që (së bashku me

egjiptianët) janë komunitetet më të rrezikuara dhe të margjinalizuara në Kosovë.

F a q e | 40

Pjesëmarrja politike është kryesisht e nënvlerësuar. Jo vetëm nga ekzistenca e apatisë politike

ndaj proceseve politike që ndikojnë në kushtet e jetesës së komuniteteve, por edhe nga

ndjenja e nën-përfaqësimit në të dyja nivelet në atë lokal dhe qendror. Është e qartë se

komunitetet jo-serbe në veri të Kosovës, nuk mund të llogarisin në njohuri të mjaftueshme

dhe informacion për të avokuar për të drejtat e tyre. Siç shihet më sipër, një nga shkaktarët

kryesor të këtij problemi ka të bëjë me mungesën e medieve dhe të informimit publik në

gjuhën serbe.

Për sa i përket sektorit të arsimit, është e rëndësishme për të komentuar situatën e veçantë

të komuniteteve rom dhe ashkali, të cilët duket se janë të përjashtuar dhe margjinalizuar nga

sistemi arsimor. Të anketuarit pjesëtarë të këtyre dy komuniteteve pranojnë karakteristikat e

përbashkëta, të kësaj situate brengosëse, siç janë frekuentimi dhe vijimi i ulët i nxënësve në

institucionet arsimore dhe diskriminimi ndaj fëmijëve. Përveç kësaj, mosnjohja e diplomave

të UMN-së nga institucionet në Kosovë, pengon mundësitë e shumë pjesëtarëve të këtyre

komuniteteve për të gjetur punë jashtë rajonit të veriut.

Në përgjithësi, ekzistojnë perceptime pozitive në lidhje me cilësinë e kujdesit shëndetësor në

nivel lokal, sidomos për të anketuarit të cilët vizitojnë dhe marrin shërbime në institucionet

shëndetësore serbe. Megjithatë, për një numër të mirë të të anketuarve mungesa dhe kostot

e ilaçeve janë probleme të mëdha që ndikojnë në kushtet e tyre të jetesës.

Liria e lëvizjes, liria e besimit dhe të drejtat gjuhësore janë ende të kufizuara në rajonin e

veriut të Kosovës. Në këtë kuptim, këto komunitete janë të kufizuara të gëzojnë plotësisht

traditat dhe kulturën e tyre marrë parasysh faktin se ata janë viktima të njëfarë lloji të

diskriminimit.

Në fund, përveç informacionit nga interneti, pjesëtarët e komuniteteve që flasin gjuhen serbe

janë, pretendojnë se janë të kufizuar për të ndjekur mediet dhe të pranojnë informacione në

kohë reale në gjuhën e tyre amtare. Sipas shumicës së të anketuarve, media e vetme në të

cilën ata mund të kenë qasje në gjuhën e tyre amtare janë mediet me seli në Beograd-Serbi,

F a q e | 41

duke i kufizuar ata për të ndjekur informacion në lidhje me ngjarjet e rëndësishme politike

apo zhvillimet kryesore në Kosovë.

6 REKOMANDIME

Duke pasur parasysh rezultatin e hulumtimit të kryer gjatë realizimit të projektit "Fuqizimi

OShC-ve jo-serbe në veri të Kosovës", i financuar nga Zyra e Bashkimit Evropian në Kosovë,

ECMI Kosova rekomandon veprimet e mëposhtme për të trajtuar çështjet që lidhen me

kushtet e jetesës së komuniteteve jo-serbe në komunat veriore të Zveçanit, Zubin Potokut,

Leposaviqit dhe Mitrovicës së Veriut.

Së pari, qeveritë lokale të katër (4) komunave veriore, duhet të marrin rolin udhëheqës në

adresimin e niveleve të larta të papunësisë në mesin e komuniteteve jo-serbe. Për shembull,

rezultatet tregojnë se vetëm disa pjesëtarë të këtyre komuniteteve janë të punësuar në

sektorin publik. Qeveritë lokale duhet të rrisin numrin e të punësuarve që u përkasin këtyre

komuniteteve në proporcion me përqindjen numerike të popullsisë së tyre në komunat

përkatëse. Niveli jo i kënaqshëm i përfaqësimit në administratën lokale dhe punësimit nga

qeveritë përkatëse lokale është një nga shkaqet e nivelit shumtë të ulët të pjesëmarrjes

dhe/apo përfshirjes politike të pjesëtarëve të këtyre komuniteteve. Për këtë arsye, komunat

duhet të adresojnë këtë çështje, në mënyrë që të përmirësojnë – jo vetëm përfshirjen e tyre

në proceset e vendimmarrjes – por, edhe kushtet e tyre socio-ekonomike.

Veç kësaj, përveç përjashtimit nga sfera publike dhe gjendjes së keqe ekonomike në

përgjithësi, një tjetër arsye për normën e lartë të papunësisë në mesin e të anketuarve ishte

edhe çështja e vështirësive që ata kanë për të marrë informacion në kohë reale për vende të

lira të punës. Komunat duhet të ndihmojnë, në lidhje me këtë çështje, duke rritur numrin e

shpalljeve për vende të lira të punës, të cilat duhet gjithashtu të jenë të publikuara në gjuhët

amtare përkatëse të komuniteteve. Kështu, qeveritë lokale garantojnë zbatimin e Ligjit për

përdorimin e gjuhëve, dhe sigurojnë që shpalljet për vende të lira të punës të publikohen në

F a q e | 42

të gjitha gjuhët zyrtare dhe në përdorim zyrtar në komunën përkatëse. Një shembull që

tregon se Ligji për përdorimin e gjuhëve është duke u zbatuar, do të ishte nëse autoritetet

qendrore dhe lokale promovojnë ofrimin e informacionit në gjuhë të tjera zyrtare në media.

Në përgjithësi, qeveritë lokale duhet të pranojnë se duke ndikuar drejtpërdrejt në uljen e

përqindjes dhe nivelit të papunësisë ato do të rrisin potencialin ekonomik të këtyre

komuniteteve dhe do të ndikonin në përmirësimin e gjendjes së përgjithshme ekonomike të

tyre.

Është gjithashtu shumë e rëndësishme që të adresohen perceptimet mbi margjinalizimin dhe

diskriminimin, duke rritur vetëdijen e përgjithshme mbi të drejtat e pakicave, dhe nxitur

pjesëmarrjen dhe përfshirjen e këtyre komuniteteve për të avokuar për promovimin dhe

mbrojtjen e të drejtave të tyre.

Për më tepër, pasi që komunitetet rom dhe ashkali janë komunitetet më të veçuara dhe

rrezikuara në veri të Kosovës, përmirësimi i arsimit të tyre është mjeti kryesor për fuqizimin e

tyre drejt rritjes së zhvillimit ekonomik dhe social. Në mënyrë që të arrihet ky qëllim,

autoritetet lokale dhe palët e interesuara duhet të rrisin bashkëpunimin mes vete me qëllimin

të ofrimit të më shumë mundësive dhe krijimin e një sistemi arsimor gjithëpërfshirës në

dispozicion të fëmijëve romë dhe ashkali.

Në të njëjtën mënyrë, në mënyrë që të luftohen aktet e përhapura diskriminuese ndaj

fëmijëve që i përkasin këtyre komuniteteve, autoritetet lokale, së bashku me institucionet

arsimore dhe mbështetësit përkatës, duhet të sigurojnë që personeli i shkollës dhe ai

pedagogjik trajnohen në mënyrë të duhur për të luftuar diskriminimin dhe për të promovuar

tolerancës ndëretnike dhe ndër-kulture. Promovimi i përfshirjes së traditës, kulturës dhe

historisë së komuniteteve pakicë në procesin e arsimit dhe në aktivitete jashtëshkollore është,

gjithashtu, shumë me rëndësi. Imazhi i sistemit arsimor duhet të konceptohet si një urë që

ofron mundësi profesionale për të gjithë pa dallim dhe diskriminim.

F a q e | 43

Ndërsa autoritetet lokale duhet të jenë më të përkushtuara dhe angazhuara me çështjet e

komuniteteve pakicë, organizatat ndërkombëtare dhe OShC-të duhet të vazhdojnë të

punojnë për të ndihmuar në përmirësimin e situatës së këtyre komuniteteve. Duke pranuar

boshllëkun e qartë, midis punës së autoriteteve lokale dhe përfaqësimit dhe mbrojtjes së

komuniteteve pakicë në veri të Kosovës, OShC-të duhet të marrin një rol më aktiv në

monitorimin e aktiviteteve komunale dhe të kërkojnë llogari nga qeveritë lokale për punën

dhe angazhimin e tyre.

Sipas rekomandimeve të dhëna, nga përfaqësues të ndryshëm, me qëllim të përmirësimit të

kushteve të jetesës së komuniteteve pakicë në veri të Kosovës, është e rëndësishme për të

koordinuar dhe zhvilluar një proces serioz të integrimit. Ky proces duhet të kryhet me

partnerë përkatës siç janë autoritetet lokale, organizatat ndërkombëtare dhe OShC-të.

Qëllimi përfundimtar i këtij integrimi është që të gjitha komunitetet, që jetojnë në veri të

Kosovës, të përfshihen në të gjitha proceset dhe të mos margjinalizohen.

7 REFERENCAT

BIG DEAL (2015). Mbikëqyrja civile e Zbatimit të Marrëveshjes ndërmjet Kosovës dhe

Serbisë. Raporti Nr.2. Marrë nga: http://crta.rs/uploads/documents/2015-04-

27%2010:05:10_a_44_l_en_doc.pdf[qasur më 7 korrik, 2016].

ECMI Kosova (2016). Asociacioni / Bashkësia e komunave me shumicë serbe. Marrë

nga: http://www.ecmikosovo.org/uploads/The-Association-Implementation-final-

ALB-21.pdf [qasur më 18 gusht, 2016].

ECMI Kosova (dhjetor, 2013). Komunitetet në Kosovë: Një udhëzues për

profesionistët që punojnë me komunitetet në Kosovë. Marrë

nga:http://www.ecmikosovo.org/uploads/ECMI-Kosovo_Dec-2013_Guidebook-for-

Professionals_ALB.pdf[qasur më 28 qershor, 2016].

ECMI Kosova (tetor, 2012). Përmirësimi i ofrimit të arsimit për komunitetet rom,

ashkali dhe egjiptian: Praktikat e mira dhe rekomandimet. Doracak për zyrtarët

F a q e | 44

komunalë. Marrë nga: http://www.ecmikosovo.org/uploads/alb7h.pdf [qasur më 6

korrik, 2016].

ECMI Kosova (2016). Përmirësimi i qasjes së komuniteteve pakicë në arsimin e lartë

në gjuhën serbe dhe Punësimin publik. Marrë nga:

http://www.ecmikosovo.org/en/Current-Projects/Category/Current-

Projects/Improving-Minorities-Communities%E2%80%99-Access-to-Higher-

Education-in-Serbian-Language-and-Public-Employment [qasur më 12 korrik, 2016].

ECMI Kosova (janar, 2013). Kushtet sociale dhe ekonomike në pjesën veriore të

Kosovës – Perceptimet lidhur me kujdesin shëndetësor, arsimin, dhe punësimin.

Marrë nga:http://www.ecmikosovo.org/uploads/Final_report_Alb.pdf[qasur më 4

korrik, 2016].

QEDR (dhjetor 2011). Pakicat e Braktisura: Historia e të drejtave të romëve në

Kosovë.Marrë nga: http://www.errc.org/cms/upload/file/abandoned-minority-roma-

rights-history-in-kosovo-dec-2011.pdf[qasur më 12korrik, 2016].

Freedom House (2015).Liria e shtypit: Kosovë.Marrë nga:

https://freedomhouse.org/report/freedom-press/2015/kosovo[qasur më 6 korrik,

2016].

Komiteti I Heësinkit për të drejtat e njeriut në Serbi (2012). Komuniteti Ser në

Kosovë. Faqet 11-12. Marrë nga:

http://www.helsinki.org.rs/doc/Serb%20Community%20in%20Kosovo.pdf[qasur më

6 korrik, 2016].

Agjencia e Statistikave të Kosovës (2014). 2013-2014 Komunitetet rom, ashkali dhe

egjiptian në Anketën e grupimeve të treguesve të shumëfishtë. Prishtinë -- Kosovë:

marrë nga: https://ask.rks-

gov.net/images/MICS/Komunitetet%20Rome,%20Ashkali%20dhe%20Egjiptiane%20n

e%20Kosove%202013-2014%20-%20Raporti%20Permbledhes.pdff[qasur më 11

korrik, 2016].

Misioni i OSBE-së në Kosovë (shtator 2015). Profilet e Komunave. Marrë

nga:http://www.osce.org/kosovo/66047?page=1[qasur më 17 gusht, 2016].

F a q e | 45

Misioni i OSBE-së në Kosovë (qershor 2014). Respektimi i të drejtave gjuhësore nga

komunat e Kosovës.Marrë nga:

http://www.osce.org/sq/kosovo/120011?download=true [ qasur 12 korrik, 2016].

Misioni i OSBE-së në Kosovë (shkurt 2013). Përfaqësimi i komuniteteve në shërbimin

civil të Kosovës. Marrë nga:

http://www.osce.org/sq/kosovo/99602?download=true[qasur më 7 korrik, 2016].

Popova, Zora (2013). Pjesëmarrja e komuniteteve pakicë në zgjedhjet e Kosovës:

Mundësitë dhe Sfidat. ECMI -Dokument Pune Nr. 69. Qershor 2013. Marrë nga:

https://www.ciaonet.org/attachments/24928/uploads[qasur më 7 korrik, 2016].

Këshilli I Sigurimit i OKB-së (2007). Letër e datës 26 mars, 2007 nga Sekretari i

Përgjithshëm drejtuar Presidentit të Këshillit të Sigurimit, shtojcë, Propozimi

Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës. Aneksi III, neni 4.1.1.Marrë

nga:http://www.refworld.org/docid/4a54bc360.html[qasur më 4 korrik, 2016].

Projekt i financuar nga BE-ja dhe i menaxhuar nga Zyra e Bashkimit Europian ne Kosove

ECMI Kosova

Rruga “NënaTerezë” – Nr. 20, Banesa - 5,

10000 Prishtinë – Kosovë.

Tel. +381 (0) 38 224 473

Rruga Kralja Petra 183 a,

Mitrovicë e Veriut – Kosovë.

Tel. +381 (0) 64 433 10 40

Email: info@ecmikosovo.org

Ueb: www.ecmikosovo.org