ANALIZA E PULSIT PUBLIK 2019 - UNDP

ANALIZA E PULSIT PUBLIK 2019PAJTIMI DHE BASHKËJETESA NË KOSOVË:

PERCEPTIMET E KOMUNITETEVE ETNIKE NË KOSOVË

Përgatitur nga UNDP në Kosovë – Projekti i Pulsit Publik

Prishtinë Nëntor 2019

Pikëpamjet e shprehura në këtë dokument janë të të anketuarve dhe nuk i paraqesin pikëpamjet e UNDP-së apo USAID-it

PËRMBAJTJA

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE

1. HYRJE

2. HISTORIKU

3. GJETJET E HULUMTIMIT

3.1. Jeta në komuna multi-etnike

3.2. Pajtimi ndëretnik

3.3. Siguria dhe diskriminimi

4. DISKUTIMI DHE PËRFUNDIMET

5. GJETJET KYÇE

ANEKSI 1. QASJA METODOLOGJIKE

04

06

08

08

08

13

22

26

27

28

LISTA E FIGURAVE

Figura 1. A mendoni se Kosova po shkon në drejtimin e duhur apo në drejtimin e gabuar? Ndarja sipas grupit etnik 8

Figura 2. Në përgjithësi, sa të kënaqur jeni me punën e komunës (autoriteteve lokale)? Ndarja sipas komunës 9

Figura 3. Në përgjithësi, si do t’i vlerësonit marrëdhëniet mes njerëzve me prejardhje të ndryshme etnike në Kosovë? Ndarja sipas grupit etnik 10

Figura 4. Si ndjeheni që jetoni në një komunë multi-etnike? 10

Figura 5. Si ndjeheni që jetoni në një komunë multi-etnike? - Ndarja sipas grupit etnik 11

Figura 6. Në një ditë tipike gjatë javës, sa shpesh ndërveproni me njerëz të etnive të tjera? Ndarja sipas grupit etnik 11

Figura 7. Ndërkohë që ndërveproni me njerëz me prejardhje të ndryshme etnike, si ndjeheni? Ndarja sipas grupit etnik 12

Figura 8. Në përgjithësi, a do të dëshironit të bisedonit me njerëz të etnive të tjera...? Ndarja sipas grupit etnik 12

Figura 9. Cili nga përshkrimet e mëposhtme të marrëdhënieve ndërmjet shqiptarëve të Kosovës dhe serbëve të Kosovës është më i afërt me pikëpamjen tuaj? Ndarja sipas grupit etnik 13

Figura 10. Sipas mendimit tuaj, cila është arsyeja kryesore që aktualisht ndikon që këto marrëdhënie të jenë të tensionuara? Ndarja sipas grupit etnik 14

Figura 11. Çka do të thotë pajtimi për ju? 14

Figura 12. Çfarë është pajtimi për ju? Ndarja sipas grupit etnik 15

Figura 13. Sipas mendimit tuaj, a është i nevojshëm pajtimi në Kosovë? 16

Figura 14. Në çfarë mase pajtoheni që pajtimi është i mundur në Kosovë? 16

Figura 15. Në çfarë mase pajtoheni me deklaratat e mëposhtme në lidhje me konfliktin e armatosur të viteve 1998-1999 dhe pajtimin ndëretnik? 17

Figura 16. Në çfarë mase pajtoheni me deklaratat e mëposhtme në lidhje me konfliktin e armatosur të viteve 1998-1999 dhe pajtimin ndëretnik? Ndarja sipas grupit etnik 18

Figura 17. Si e shihni rolin e mekanizmave/programeve të mëposhtme në lidhje me promovimin e pajtimit në Kosovë? 18

Figura 18. Si e shihni rolin e mekanizmave/programeve të mëposhtme në lidhje me promovimin e pajtimit në Kosovë? - Ndarja sipas etnisë 19

Figura 19. Sa të kënaqur jeni me punën e mekanizmave të mëposhtëm në lidhje me promovimin e pajtimit në Kosovë? 20

Figura 20. Sa të kënaqur jeni me punën e mekanizmave të mëposhtëm në lidhje me promovimin e pajtimit në Kosovë? - Ndarja sipas etnisë 21

Figura 21. A pajtoheni apo jo me mundësitë e mëposhtme? 22

Figura 22. A ndjeheni të sigurt kur dilni në rrugë? Ndarja sipas grupit etnik 23

Figura 23. Cila është arsyeja që ndjeheni të pasigurt? Ndarja sipas grupit etnik 23

Figura 24. Në vitin e kaluar, sa shpesh jeni ndjerë të diskriminuar, nëse ju ka ndodhur ndonjëherë? Ndarja sipas grupit etnik 24

Figura 25. Sipas mendimit tuaj, pse ju diskriminuan? Ndarja sipas grupit etnik 24

Figura 26. Në cilën situatë e keni përjetuar diskriminim më shpesh? Ndarja sipas grupit etnik 25

Figura 27. Shpërndarja e mostrës (n = 451) 29

4 ANALIZA E PULSIT PUBLIK 2019

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVEKy studim eksploron perceptimin e njerëzve për procesin e pajtimit ndëretnik në Kosovë1, problemet, sfidat dhe mundësitë e tij. Duke e bërë këtë, ai synon të mësojë se si mund institucionet e Kosovës, donatorët dhe organizatat ndërkombëtare ta mbështesin më së miri pajtimin në Kosovë nga këndvështrimi i njerëzve. Studimi përfshiu 12 grupe të fokusit dhe një studim sasior me 451 të anketuar, të realizuar në shtatë komuna multi-etnike, përkatësisht në: Prizren, Mitrovicë/Mitrovicë e Jugut, Mitrovicë/Mitrovicë e Veriut, Kamenicë, Shtërpcë, Graçanicë, dhe Istog.

Gjetjet tregojnë se më shumë se gjysma e të anketuarve (54%) në shtatë komunat e synuara ndjehen shumë rehat dhe se 24% e të anketuarve ndjehen deri diku rehat që jetojnë në një komunë multi-etnike. Sidoqoftë, shumica e të anketuarve në komunat e Graçanicës (92%) dhe Mitrovicës/Mitrovicës së Veriut (73%) pohuan se ishin deri diku ose shumë jo rehat që jetojnë në një mjedis multi-etnik. Të anketuarit që jetojnë në këto dy komuna ishin të vetmit që ishin mjaft të pakënaqur (deri diku ose plotësisht të pakënaqur) me performancën e komunës së tyre (Graçanicë - 97% dhe Mitrovicë/Mitrovicë e Veriut - 76%).

Ndërkohë që gjysma e të anketuarve serbë të Kosovës mendojnë se marrëdhëniet me shqiptarët e Kosovës janë të tensionuara, një në katër shqiptarë të Kosovës ka gjasa të besojë se këto marrëdhënie nuk janë aq të tensionuara ose nuk janë aspak të tensionuara. Diskutimet në grupet e fokusit treguan se nga të shtatë komunat në shqyrtim, njerëzit me etni të ndryshme kanë më shumë gjasa të ndërveprojnë dhe të socializohen në Prizren. Në komunat e tjera, njerëzit me etni të ndryshme, veçanërisht shqiptarët e Kosovës dhe serbët e Kosovës, priren të ndërveprojnë vetëm nëse një gjë e tillë është e nevojshme. Ndërkohë, anketa zbuloi se shumica e të anketuarve (63%) ndërveprojnë me njerëz të etnive të ndryshme të paktën ndonjëherë në një ditë tipike të javës. Sidoqoftë, serbët e Kosovës janë grupi që kanë më pak gjasa të kenë ndërveprim të rregullt (shpesh ose ndonjëherë) me njerëz të etnive të tjera (46%).

Shumica dërrmuese e të anketuarve (88%) besojnë se pajtimi është i nevojshëm në Kosovë, çka është një tregues premtues i gatishmërisë për pajtim. Sidoqoftë, ndërkohë që 85% e jo-serbëve jo-shumicë të Kosovës2 dhe 79% e shqiptarëve të Kosovës të paktën pajtohen deri diku se pajtimi është i mundur në Kosovë, më pak se gjysma e serbëve të Kosovës (47%) e besojnë të njëjtën gjë. Diskutimet e grupeve të fokusit zbuluan se njerëzit që nuk besojnë se pajtimi është i mundur kryesisht ia atribuojnë pesimizmin e tyre çështjeve të pazgjidhura nga konflikti i armatosur i vitit 1999 dhe mosgatishmëria e palës tjetër për pajtim. Më shumë se gjysma e të anketuarve, pavarësisht prejardhjes së tyre etnike, besojnë se pajtimi nënkupton ndëshkimin e kryesve të krimeve gjatë konfliktit të armatosur (70%) dhe/ose ndërtimin e marrëdhënieve të mira ndëretnike (54%).

1 Për UNDP, referencat për Kosovën do të kuptohet se janë në kontekstin e Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit (1999)

2 Në tekstin e mëtejmë referohen si “komunitete të tjera”.

5ANALIZA E PULSIT PUBLIK 2019

Analiza më e thelluar zbuloi se ekziston një lidhje e fortë në mes të nivelit të besimit në pajtimin e njerëzve dhe perceptimit të tyre për vendosjen e masave efektive të politikave për lehtësimin e pajtimit dhe nivelit të kënaqshmërisë së tyre me punën e autoriteteve të Kosovës dhe Serbisë për promovimin e pajtimit. Me gjithë besimin e shumicës së të anketuarve (55%) se roli i institucioneve publike të Kosovës në promovimin e pajtimit është shumë i rëndësishëm, vetëm 30% besojnë se janë vendosur masa efektive të politikave për lehtësimin e pajtimit. Për më tepër, më pak se gjysma e të anketuarve mendojnë se Kosova ka bërë përparim të rëndësishëm në pajtimin mes komuniteteve të ndryshme etnike. Pjesëmarrësit e grupeve të fokusit besojnë se autoritetet e Kosovës dhe të Serbisë janë përgjegjëse për ta udhëhequr rrugën drejt pajtimit dhe disa pjesëmarrës në grupe të ndryshme të fokusit deklaruan se komuniteti ndërkombëtar duhet ta lehtësojë krejt procesin.

Rezultatet tregojnë më tej se këndvështrimet e njerëzve mbi mundësinë e pajtimit janë të lidhura pozitivisht me të ndjerit të sigurt që të dalin në rrugë. Serbët e Kosovës kanë më shumë gjasa të ndjehen të pasigurt (46%) që të dalin në rrugë, krahasuar me pakicat e tjera të Kosovës (2%) dhe shqiptarët e Kosovës (7%). Ndërkohë që për shumicën dërrmuese të shqiptarëve të Kosovës arsyeja pse ndjehen të pasigurt është përkatësia e tyre etnike (71%), arsyet pse ndjehen të pasigurt për serbët e Kosovës ndryshojnë mes përkatësisë etnike, fesë dhe gjuhës. Komunitetet tjera të Kosovës pohuan se ndjehen të pasigurta kryesisht për shkak të përkatësisë etnike (50%) ose fesë (50%).

Duke qenë se objektivi kryesor i këtij studimi është të mësohet se si mund institucionet publike të Kosovës, donatorët dhe organizatat ndërkombëtare, ta mbështesin më së miri pajtimin në Kosovë nga këndvështrimi i njerëzve, rezultatet si nga anketa ashtu edhe nga diskutimet e grupeve të fokusit tregojnë se është e rëndësishme të përfshihen të gjitha palët në proces, përfshirë institucionet publike të Kosovës dhe të Serbisë, komuniteti ndërkombëtar, shoqëria civile, institucionet fetare, si dhe vetë njerëzit. Në fakt, gjatë diskutimeve në grupe të fokusit, shumë pjesëmarrës pohuan se komuniteti ndërkombëtar duhet ta lehtësojë krejt procesin e pajtimit në Kosovë, dhe se programet duhet të hartohen në bashkëpunim me autoritetet lokale për t’i bashkuar njerëzit me etni të ndryshme. Siç është cekur edhe në studime të tjera mbi temën e kohezionit social, “komuniteti ndërkombëtar shihej si aktor i rëndësishëm për ta nxitur kohezionin social në Kosovë” 3nga pjesëmarrësit lokalë të Kosovës në studim.

3 UNDP dhe FBA. (2019), Kohezioni Social në Kosovë: Shqyrtimi i kontekstit dhe pikat e hyrjes. f. 21. https://www.undp.org/content/dam/kosovo/docs/ResearchAndPublications/UNDP%20FBA%20Social%20Cohesion%20Report%20Final_English.pdf


1. HYRJE Njëzet vjet pas përfundimit të konfliktit të armatosur në Kosovë në vitin 1999, tensionet në mes të komuniteteve në Kosovë, veçanërisht ato në mes të shqiptarëve të Kosovës dhe serbëve të Kosovës, ende vazhdojnë. Të dhënat e Pulsit Publik të mbledhura në maj të vitit 2019 tregojnë se, kur u pyetën për tolerancën dhe pranimin e ndërsjellë në Kosovë, shumica e shqiptarëve të Kosovës (21.8%) konsiderojnë se marrëdhëniet janë të tensionuara, me disa përmirësime gjatë kohëve të fundit - perceptimi i ngjashëm është regjistruar edhe në mesin e 26.7% të serbëve të Kosovës. Shumica e serbëve të Kosovës (22.2%) konsiderojnë se marrëdhëniet janë të tensionuara dhe do të vazhdojnë të jenë të tilla - perceptimi i ngjashëm është regjistruar mes 39.3% të shqiptarëve të Kosovës. Vetëm 5.2% e shqiptarëve të Kosovës dhe 1.4% e serbëve të Kosovës konsiderojnë se marrëdhëniet mes dy grupeve etnike në Kosovë nuk janë aspak të tensionuara, ndërsa 14.8% e shqiptarëve të Kosovës dhe 11.0% e serbëve të Kosovës konsiderojnë se marrëdhëniet mes dy grupeve nuk janë aq të tensionuara. Ndërkohë, 12.6% e shqiptarëve të Kosovës dhe 36.2% e serbëve të Kosovës perceptojnë se marrëdhëniet janë të tensionuara, pavarësisht se janë shënuar përmirësime të konsiderueshme.

Kjo është një çështje që duhet të kuptohet më në thellësi, si dhe kërkon vëmendje institucionale, veçanërisht nëse duhet të ketë ndonjë përparim në drejtësinë tranzicionale / trajtimin e së kaluarës dhe normalizimin e raporteve ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit. Gjysma e rreth 100,000 serbëve të Kosovës jetojnë në veri të Kosovës, një territor me lidhje direkte me Serbinë. Gjysma tjetër jeton kryesisht në komuna, disa prej të cilave u krijuan posaçërisht si pjesë e procesit të decentralizimit, ku ata përbëjnë shumicën. Deri më tani, është arritur përparim i kufizuar në normalizimin e marrëdhënieve ndëretnike në Kosovë.

Mosmarrëveshja në mes të Kosovës dhe Serbisë është problematike jo vetëm në nivelin lokal, por edhe për sigurinë e përgjithshme në Ballkan. Kjo i ka shtyrë organet ndërkombëtare që t’i rrisin përpjekjet e tyre për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, duke iniciuar dhe ndërmjetësuar procesin e dialogut ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit, i cili është shoqëruar me raste të shumta tensioni dhe mosmarrëveshjeje. Prej vitit 2011, Kosova dhe Serbia kanë zgjidhur disa çështje teknike me ndërmjetësimin e BE-së. Sidoqoftë, mosmarrëveshjet vazhdojnë të ndikojnë në jetën e përditshme të njerëzve të të dyja etnive, përfshirë tregtinë, furnizimin me energji dhe udhëtimin ndërkufitar.

Diskutimet e grupeve të fokusit dhe anketimi i kryer në komuna multi-etnike të përzgjedhura në Kosovë, synuan të hedhin dritë mbi perceptimin që e kanë grupet e ndryshme etnike në lidhje me pajtimin dhe shoqërinë multi-etnike dhe multi-kulturore në Kosovë. Këto komuna përfshijnë Prizrenin, Mitrovicën e Jugut, Mitrovicën e Veriut, Kamenicën, Shtërpcën, Graçanicën dhe Istogun. Statistikat demografike të këtyre shtatë komunave janë paraqitur në tabelën e mëposhtme:


Table 1. Demographic profiles of target municipalities

Komuna Popullata e përgjithshme4

Shqiptarë të Kosovës

Serbë të Kosovës

Pakicat e tjera të Kosovës

Prizren 177,781 145,718 237 31,826

Mitrovicë/Mitrovica e Jugut 71,909 69,497 14 2,398

Mitrovicë/Mitrovica e Veriut 25,050 490 22,530 2,030

Kamenicë 37,550 34,186 3,019 345

Shtërpcë 12,901 3,757 9,100 44

Graçanicë 25,000 2,474 21,534 992

Istog 40,795 36,154 1,700 2,941

Ky raport fillon me një pjesë të shkurtër hyrëse mbi çështjen e marrëdhënieve ndëretnike në Kosovë. Gjetjet e anketës për sa i përket opinionit publik mbi jetesën multi-etnike në Kosovë, pajtimin ndëretnik si dhe sigurinë dhe diskriminimin, janë shtjelluar në kapitullin e tretë të këtij raporti. Së fundmi, përfundimet, bazuar në rezultatet e këtij studimi, janë dhënë në kapitujt e katërt dhe pestë.

4 Shifra e popullatës së përgjithshme e paraqitur më lart është marrë nga Regjistrimi i Popullsisë i vitit 2011 (ose vlerësime të besueshme kur shifra e Regjistrimit nuk ishte e disponueshme).


2. HISTORIKUPopullsia e Kosovës prej 1,739,825 banorësh5 përbëhet nga shumica e popullsisë shqiptare të Kosovës dhe grupet e pakicave etnike, ku përfshihen serbët e Kosovës,6 boshnjakët e Kosovës, turqit e Kosovës, romët e Kosovës, ashkalitë e Kosovës, egjiptasit e Kosovës, goranët e Kosovës, etj. Marrëdhëniet në mes të komuniteteve etnike në Kosovë janë përgjithësisht të mira, por ato mes shqiptarëve të Kosovës dhe serbëve të Kosovës mbeten të tensionuara edhe 20 vjet pas përfundimit të konfliktit të armatosur. Konflikti i armatosur i viteve 1998-1999 në Kosovë shkaktoi më shumë se 13,535 njerëz të vrarë ose të zhdukur7, dhe familjet e tyre vazhdojnë ta vuajnë kërkimin e trupave të tyre të humbur edhe dy dekada pas konfliktit. Në vitin 2014, Qendra e së Drejtës Humanitare në Beograd dhe Kosovë krijoi listën e regjistrave që raportojnë vrasjet dhe zhdukjen e 10,812 civilëve shqiptarë të Kosovës, 2,197 civilëve serbë të Kosovës, 526 romëve, boshnjakëve, malazezëve dhe jo-shqiptarëve të tjerë”. 8

3. GJETJET E HULUMTIMIT3.1. JETA NË KOMUNA MULTI-ETNIKE

Pothuajse gjysma (47%) e të anketuarve të intervistuar në shtatë komunat e synuara besojnë se Kosova nuk po shkon as në drejtimin e duhur dhe as në drejtimin e gabuar. Ndërkohë që më shumë se gjysma e serbëve të Kosovës (55%) dhe e komuniteteve të tjera të Kosovës (61%) mendojnë se gjërat në Kosovë nuk po lëvizin në asnjë drejtim, shqiptarët e Kosovës kishin më shumë gjasa të besonin se gjërat po shkojnë në drejtimin e gabuar (47%).

Figura 1. A mendoni se Kosova po shkon në drejtimin e duhur apo në drejtimin e gabuar? Ndarja sipas grupit etnik

5 Agjencia e Statistikave të Kosovës, Regjistrimi i Popullsisë, 2011

6 Ndërkohë që 25,532 serbë të Kosovës morën pjesë në Regjistrimin e vitit 2011, vlerësohet se në Kosovë jetojnë 75,000 të tjerë që e kanë bojkotuar regjistrimin, duke e bërë rreth 100,000 popullatën e përgjithshme të serbëve të Kosovës që banojnë në Kosovë. Shih Shqyrtimin e Popullsisë Botërore: http://worldpopulationreview.com/countries/kosovo-population/

7 Qendra e së Drejtës Humanitare (2015). 31,600 Dokumentet konfirmojnë padyshim vdekjen ose zhdukjen e 13,535 individëve gjatë Luftës në Kosovë. http://www.hlc-rdc.org/?p=28185&lang=de

8 Po aty.

19.3%

10.7%

10.6%

33.7%

55.0%

60.6%

46.5%

26.2%

18.1%

0.5%

8.1%

10.6%

0.0% 20.0% 40.0% 60.0% 80.0% 100.0% 120.0%


Serbë të Kosovës


Drejtimi i duhur As në drejtimin e duhur as në drejtimin e gabuar Drejtimi i gabuar Nuk e di


Një total prej 59% e të anketuarve shprehen se janë të paktën të kënaqur deri diku me punën e komunës së tyre. Ndërkohë që të anketuarit që jetojnë në komunat e Shtërpcës, Prizrenit dhe Istogut treguan nivelet më të larta të kënaqshmërisë me punën e autoriteteve lokale, shumica e të anketuarve që jetojnë në Graçanicë (97%) dhe Mitrovicë të Veriut (76%) janë deri diku ose plotësisht të pakënaqur me punën e komunës së tyre. Prizreni, Istogu, Mitrovica e Jugut, Kamenica dhe Shtërpca shfaqin nivele më të larta të kënaqshmërisë me punën e komunave të tyre, ndërsa Graçanica dhe Mitrovica e Veriut, si komunat me shumicë serbe në Kosovë, shfaqën nivelet më të ulëta të kënaqshmërisë. Këto gjetje tregojnë se ekziston një lidhje mes niveleve të kënaqshmërisë me punën e komunave dhe besimit të njerëzve në mundësinë e pajtimit. Kjo është eksploruar më vonë në raport.

Figura 2. Në përgjithësi, sa të kënaqur jeni me punën e komunës (autoriteteve lokale)? Ndarja sipas komunës

Meqenëse të gjitha komunat e synuara ishin multi-etnike, të anketuarit u pyetën si i perceptojnë marrëdhëniet ndëretnike në Kosovë. Ndërkohë që pothuajse gjysma (48%) e të anketuarve në të shtatë komunat kanë mendimin se marrëdhëniet ndëretnike në Kosovë janë miqësore, vetëm 13% e serbëve të Kosovës e besojnë këtë. Në të vërtetë, 36% e serbëve të Kosovës i konsiderojnë si të tensionuara marrëdhëniet në mes të etnive të ndryshme në Kosovë, përkundrejt 10% të shqiptarëve të Kosovës dhe askujt prej komuniteteve të tjera të Kosovës që e ndajnë të njëjtin mendim.

46%

24%

17%

11%

3%

3%

27%

48%

62%

49%

56%

22%

3%

24%

21%

14%

22%

36%

35%

74%

2%

7%

7%

18%

6%

41%

23%

0% 20% 40% 60% 80% 100% 120%

Shtërpcë

Prizren

Istog

Mitrovicë/Mitrovica e Jugut

Kamenicë/Kamenica

Mitrovicë/Mitrovicë e Veriut

Graçanicë

Krejtësisht i/e kënaqur Deri diku i/e kënaqur Deri diku i/e pakënaqur Krejtësisht i/e pakënaqur


Figura 3. Në përgjithësi, si do t’i vlerësonit marrëdhëniet mes njerëzve me prejardhje të ndryshme etnike në Kosovë? Ndarja sipas grupit etnik

Për më tepër, të anketuarit u pyetën nëse ndjehen të qetë të jetojnë së bashku me pjesëtarët e etnive të tjera. Më shumë se gjysma e tyre (54%) thanë se ndjeheshin shumë rehat, të ndjekur nga 24% të cilët thanë se ndjeheshin të qetë deri diku. Rreth 16% e të anketuarve thanë se ndjeheshin deri diku jo rehat dhe vetëm 6% ndjeheshin shumë jo rehat që jetonin në një komunë multi-etnike.

Figura 4. Si ndjeheni që jetoni në një komunë multi-etnike?

Ndërkohë që shumica dërrmuese (97%) e të dy komuniteteve të tjera të Kosovës dhe shqiptarët e Kosovës (92%) ndjeheshin të paktën të qetë deri diku që jetonin në një mjedis multi-etnik, më shumë se gjysma e serbëve të Kosovës (56%) ndjeheshin deri diku jo rehat ose shumë jo rehat. Në mënyrë të veçantë, të anketuarit nga komunat e Graçanicës (92%) dhe Mitrovicës së Veriut (73%) pohuan se ishin deri diku ose shumë jo rehat që jetojnë në një mjedis multi-etnik. Nga ana tjetër, të anketuarit që jetojnë në Kamenicë (100%), Prizren (98%), dhe Istog (97%) kanë më shumë gjasa të ndjehen deri diku ose shumë rehat që jetojnë në një mjedis multi-etnik, të ndjekur nga Mitrovica e Jugut (74%) dhe Shtërpca (73%). Sërish, gjetjet tregojnë se njerëzit në komunat me shumicë serbe në Kosovë, përveç Shtërpcës kanë më pak gjasa të ndjehen të qetë në një mjedis multi-etnik.

54.0%

24.1%

15.9%

6.0%

0.0%

10.0%

20.0%

30.0%

40.0%

50.0%

60.0%

Shumë komod Deri diku komod Deri diku jo komod Shumë jo komod

54.5%

12.9%

80.8%

33.7%

37.9%

19.2%

10.4%

36.4%

1.5%

12.9%

0.0% 20.0% 40.0% 60.0% 80.0% 100.0% 120.0%


Serbë të Kosovës


Miqësore Neutrale Të tensionuara Nuk e di


Figura 5. Si ndjeheni që jetoni në një komunë multi-etnike? - Ndarja sipas grupit etnik

Gjetjet nga diskutimet në grupet e fokusit ishin pak më ndryshe nga ato të anketës. Në shumicën e grupeve të fokusit, pjesëmarrësit thanë se ndjehen mirë që jetojnë në një komunë multi-etnike dhe se përballen me pak probleme në këtë drejtim. Serbët e Kosovës që jetojnë në Kamenicë ishin të vetmit që thanë se nuk ndjehen mirë që jetojnë atje, pasi që mendojnë se u mungon liria e lëvizjes. Ata pohuan se përpiqen ta mbajnë ndërveprimin me shqiptarët e Kosovës që jetojnë atje. Pjesëmarrësit në diskutimet e mbajtura në Mitrovicë të Veriut dhe Mitrovicë të Jugut thanë se ndërkohë që ka pasur tensione ndëretnike në vitet pas konfliktit të armatosur 1998-1999, gjërat janë qetësuar viteve të fundit.

Në komuna të tjera, pjesëmarrësit në përgjithësi thanë se njerëzit i trajtojnë të gjithë me respekt, pavarësisht prejardhjes së tyre etnike. Kjo ishte veçanërisht e vërtetë në Prizren, ku pjesëmarrësit u shprehën se nuk kanë asnjë problem që jetojnë në një komunë multi-etnike, si në sesionin e mbajtur në gjuhën shqipe ashtu edhe në atë në gjuhën serbe. Në fakt, shumë pjesëmarrës të grupeve të fokusit nga Prizreni, pavarësisht nga përkatësia e tyre etnike, pohuan se ata kurrë nuk kishin ndonjë problem dhe se u pëlqen mundësia që të shoqërohen me njerëz të etnive të ndryshme dhe të njihen me kulturat e tyre.

Shumica e të anketuarve (63%) ndërveprojnë me njerëz të etnive të ndryshme të paktën ndonjëherë në një ditë tipike të javës. Vetëm 14% deklaruan se ata nuk ndërveprojnë kurrë me pjesëtarët e etnive të tjera. Shumica dërrmuese e komuniteteve të tjera të Kosovës (83%) komunikojnë shpesh me pjesëtarët e grupeve të tjera etnike. Sidoqoftë, serbët e Kosovës janë grupi që kanë më pak gjasa të kenë ndërveprim të rregullt (shpesh ose ndonjëherë) me njerëz të etnive të tjera (46%). Një në tre të anketuar nga komuna e Mitrovicës së Veriut thanë se zakonisht ata nuk ndërveprojnë aspak me pjesëtarët e grupeve të tjera etnike.

Figura 6. Në një ditë tipike gjatë javës, sa shpesh ndërveproni me njerëz të etnive të tjera? Ndarja sipas grupit etnik

67.8%

8.2%

87.9%

23.8%

35.8%

9.1%

6.9%

39.6%

2.0%

1.5%

16.4%

1.0%

0.0% 20.0% 40.0% 60.0% 80.0% 100.0% 120.0%


Serbë të Kosovës



26.5%

8.6%

82.8%

32.0%

37.4%

12.1%

23.0%

37.4%

2.0%

18.5%

16.5%

3.0%


Serbë të Kosovës


Shpesh Ndonjëherë Rrallë Asnjëherë


Gjithashtu, serbët e Kosovës kanë më pak gjasa të ndjehen shumë rehat (19%) kur ndërveprojnë me njerëz me prejardhje të tjera etnike, përkundrejt 61% të shqiptarëve të Kosovës dhe 89% të komuniteteve të tjera etnike të Kosovës. Sërish, një pjesë bukur e lartë e të anketuarve nga Mitrovica e Veriut ndjehen deri diku ose shumë jo rehat (76%) kur ndërveprojnë me pjesëtarët e grupeve të tjera etnike.

Figura 7. Ndërkohë që ndërveproni me njerëz me prejardhje të ndryshme etnike, si ndjeheni? Ndarja sipas grupit etnik

Pavarësisht se nuk ndërveprojnë aq shumë me njerëz me prejardhje të ndryshme etnike, 44% e serbëve të Kosovës do të dëshironin të ndërvepronin më shpesh me ta. Rreth 63% e komuniteteve të tjera të Kosovës gjithashtu do të donin të kishin më shumë ndërveprim me pjesëtarët e grupeve të tjera etnike që jetojnë në Kosovë. Dy në tre shqiptarë të Kosovës (67%) do të donin të ndërvepronin me etnitë e tjera aq sa bëjnë tani. Rreth 15% e të anketuarve serbë të Kosovës do të preferonin më pak ndërveprim me njerëz me prejardhje të ndryshme etnike. Në Mitrovicë të Veriut, këtë mendim e kanë shprehur më shumë se gjysma e të anketuarve (54%).

Figura 8. Në përgjithësi, a do të dëshironit të bisedonit me njerëz të etnive të tjera...? Ndarja sipas grupit etnik

20.3%

43.5%

62.6%

67.0%

41.7%

37.4%

12.7%

14.8%


Serbë të Kosovës


Më shpesh Njësoj sa tani Më rrallë

61.3%

18.5%

88.5%

31.3%

36.1%

10.4%

6.7%

35.2%

1.0%

0.6%

10.2%

0.0% 20.0% 40.0% 60.0% 80.0% 100.0% 120.0%


Serbë të Kosovës




Seancat e grupeve të fokusit treguan se njerëzit që jetonin në Prizren ndjeheshin më të qetë gjatë ndërveprimit dhe socializimit me njerëz të etnive të tjera. Shumë prej tyre, si në seancën e mbajtur në gjuhën shqipe ashtu edhe në atë në gjuhën serbe në Prizren, thanë që kanë shokë nga grupe të ndryshme etnike me të cilët shoqërohen rregullisht.

Në komunat e tjera, gjetjet nga grupet e fokusit tregojnë se është i rrallë ndërveprimi në mes të njerëzve nga etni të ndryshme, veçanërisht në mes të shqiptarëve të Kosovës dhe serbëve të Kosovës, dhe ky ndodh kryesisht në vendet multi-etnike të punës ose kur merren shërbime nga njëri tjetri. 3.2. PAJTIMI NDËRETNIK

Gjetjet nga anketa tregojnë se njerëzit që jetojnë në shtatë komunat e synuara kanë një mendim të ndarë për marrëdhëniet në mes të shqiptarëve të Kosovës dhe serbëve të Kosovës. Ndërkohë që rreth 61% besojnë se marrëdhëniet janë të tensionuara, me disa përmirësime (34%), ose përmirësime të konsiderueshme (27%), 18% besojnë se marrëdhëniet janë dhe do të vazhdojnë të jenë të tensionuara. Përveç tyre, 21% e të anketuarve besojnë se marrëdhëniet në mes të shqiptarëve të Kosovës dhe serbëve të Kosovës nuk janë aq të tensionuara ose nuk janë aspak të tensionuara. Shqiptarët e Kosovës nga shtatë komunat e synuara kanë më shumë gjasa të besojnë se marrëdhëniet në mes të shqiptarëve të Kosovës dhe serbëve të Kosovës nuk janë aq të tensionuara ose nuk janë aspak të tensionuara (25%). Ndërkohë, gjysma e të anketuarve serbë të Kosovës shprehen se marrëdhëniet janë të tensionuara, por kohëve të fundit ka pasur disa përmirësime.

Figura 9. Cili nga përshkrimet e mëposhtme të marrëdhënieve ndërmjet shqiptarëve të Kosovës dhe serbëve të Kosovës është më i afërt me pikëpamjen tuaj? Ndarja sipas grupit etnik

23.7%

27.3%

23.7%

19.2%

6.1%

10.3%

49.7%

24.1%

13.1%

2.8%

15.0%

23.8%

40.0%

12.5%

8.8%

Marrëdhëniet janë të tensionuara dhe do tëvazhdojnë të mbeten të tilla

Marrëdhëniet janë të tensionuara, por janë bërë disapërmirësime gjatë kohëve të fundit

Marrëdhëniet janë të tensionuara, por janë shënuarpërmirësime të konsiderueshme

Marrëdhëniet nuk janë aq të tensionuara

Marrëdhëniet nuk janë aspak të tensionuara

Pakicat e tjera të Kosovës Serbë të Kosovës Shqiptarë të Kosovës


Ata që mendojnë se marrëdhëniet në mes të shqiptarëve të Kosovës dhe serbëve të Kosovës janë të tensionuara kanë mendime mjaft të ndryshme në lidhje me atë se çfarë i bën këto marrëdhënie të tensionuara. Ndërkohë që 41% e serbëve të Kosovës besojnë se arsyeja kryesore që këto marrëdhënie mbeten të tensionuara është mungesa e përpjekjeve nga shqiptarët e Kosovës për sa i përket integrimit të serbëve të Kosovës në shoqërinë e Kosovës, vetëm 3% e shqiptarëve të Kosovës e besojnë të njëjtën gjë. Shqiptarët e Kosovës kanë më shumë gjasa të flasin për ndikimin e Beogradit (30%), qëndrimin e liderëve serbë (24%), ose mosgatishmërinë e serbëve të Kosovës për t’u integruar në shoqërinë e Kosovës (26%) si shkaqet kryesore të marrëdhënieve të tensionuara ndëretnike.

Figura 10. Sipas mendimit tuaj, cila është arsyeja kryesore që aktualisht ndikon që këto marrëdhënie të jenë të tensionuara? Ndarja sipas grupit etnik

Si temë kryesore e hulumtimit ishte pajtimi ndëretnik në Kosovë, dhe një pjesë e konsiderueshme e pyetjeve u përqendruan rreth kësaj çështjeje. Së pari, të anketuarit u pyetën se çfarë kuptimi kishte pajtimi për ta. Më shumë se gjysma e tyre thanë se pajtimi nënkupton ndëshkimin e kryesve të krimeve gjatë konfliktit të armatosur (70%) dhe/ose ndërtimin e marrëdhënieve të mira ndëretnike (54%).

Figura 11. Çka do të thotë pajtimi për ju?

2.7%

25.9%

12.9%

23.8%

29.9%

2.7%

1.4%

0.7%

41.0%

11.5%

20.5%

9.0%

5.1%

3.8%

7.7%

1.3%

28.1%

45.6%

17.5%

1.8%

3.5%

1.8%

1.8%

Përpjekje të pamjaftueshme nga shqiptarët eKosovës për sa i përket integrimit të serbëve

të Kosovës në shoqërinë e Kosovës

Mungesa e gatishmërisë së serbëve të Kosovës përt’u integruar në shoqëri kosovare

Qëndrimi i liderëve shqiptarë

Qëndrimi i liderëve serbë

Ndikimi i Beogradit

Strukturat paralele

Mediat e Kosovës

Mediat e Beogradit


2.0%

0.2%

15.8%

25.8%

35.5%

53.8%

69.5%

Nuk e di

Tjetër

Falja

Të harrohet çka ndodhi

Kërkimi i faljes

Ndërtimi i marrëdhënieve të mira ndëretnike

Ndëshkimi i kryesve të krimeve gjatëkonfliktit të armatosur


Ndërkohë që më shumë se gjysma e të anketuarve nga secili grup etnik pajtohen se pajtimi përbëhet nga të dyja çështjet e lartpërmendura, ata kanë mospajtime të konsiderueshme për përkufizimet e tjera të pajtimit. Ndërkohë që më shumë se gjysma e shqiptarëve të Kosovës (52%) dhe 34% e komuniteteve të tjera të Kosovës besojnë se pajtimi nënkupton edhe kërkimin e faljes për konfliktin e armatosur të viteve 1998-1999, vetëm 14% e serbëve të Kosovës pajtohen me këtë. Serbët e Kosovës kanë më shumë gjasa se dy grupet e tjera që të mendojnë se pajtimi do të thotë ta harrosh atë që ka ndodhur në të kaluarën (41%) dhe/ose të falësh ndonjë shkelje (30%).

Figura 12. Çfarë është pajtimi për ju? Ndarja sipas grupit etnik

Pjesëmarrësit e grupeve të fokusit përmendën ‘pranimin’, ‘tolerancën’, ‘besimin’, ‘të drejtat e barabarta’ dhe ‘faljen’ si fjalë që u bien në mendje kur mendojnë për pajtimin ndëretnik. Sipas shumicës së pjesëmarrësve shqiptarë të Kosovës, pjesëtarët e etnive të ndryshme duhet të komunikojnë më shumë dhe ta trajtojnë njëri tjetrin me respekt në mënyrë që të pajtohen. Shumë prej tyre thanë gjithashtu se duhet të ndëshkohen kryesit e krimeve gjatë konfliktit të armatosur dhe se Serbia duhet ta njohë Kosovën si një shtet sovran përpara se të mund të ndodhte pajtimi. Nga ana tjetër, grupet e fokusit me pjesëmarrësit serbë të Kosovës sugjeruan faljen, harresën e asaj që ndodhi dhe ecjen përpara si qasje për pajtimin e pjesëtarëve të etnive të ndryshme që jetojnë në Kosovë. Shumica e serbëve të Kosovës në këto diskutime thanë se në mënyrë që të ndodhë pajtimi duhet që njerëzit e të gjitha etnive të kenë të drejta të barabarta dhe të trajtohen në mënyrë të drejtë, pavarësisht nga prejardhja e tyre etnike.

Pavarësisht nga dallimet e tyre në opinion për marrëdhëniet aktuale ndëretnike dhe çfarë përmban pajtimi, shumica dërrmuese e të anketuarve nga të gjitha prejardhjet etnike besojnë se pajtimi është i nevojshëm në Kosovë (88%). Të vetmit që ndryshojnë nga të tjerët në këtë drejtim janë të anketuarit nga Mitrovica e Veriut, shumica e të cilëve besojnë se pajtimi nuk është i nevojshëm (60%).

52.0%

6.4%

16.8%

67.8%

51.0%

0.5%

2.5%

14.1%34.1%

13.2%

20.9%

69.2%

50.5%

0.0%

4.4%

Kërkimi i faljes

Falja

Të harrohet çka ndodhi

Ndëshkimi i kryesve të krimeve gjatëkonfliktit të armatosur

Ndërtimi i marrëdhënieve të mira ndëretnike

Tjetër

Nuk e di



Figura 13. Sipas mendimit tuaj, a është i nevojshëm pajtimi në Kosovë?

Rezultate të ngjashme u vunë re në diskutimet nëpër grupe të fokusit. Përveç seancës me serbët e Kosovës në Mitrovicë të Veriut, ku shumica e pjesëmarrësve thanë se nuk duan pajtim, sepse është i panevojshëm dhe se ata mund të jetojnë vetë dhe pa ndërveprime me shqiptarët e Kosovës, pjesëmarrësit në të gjitha grupet e tjera të fokusit thanë se duan që pajtimi ndëretnik të ndodhë në Kosovë.

Edhe pse pjesa dërrmuese e të anketuarve pajtohen se pajtimi është i nevojshëm në Kosovë, pjesëtarët e grupeve të ndryshme etnike nuk pajtohen për gjasat e pajtimit. Ndërkohë që shumica e komuniteteve të tjera të Kosovës (85%) dhe shqiptarët e Kosovës (79%) deri diku pajtohen se pajtimi është i mundur në Kosovë, vetëm 47% e serbëve të Kosovës e besojnë të njëjtën gjë.

Figura 14. Në çfarë mase pajtoheni që pajtimi është i mundur në Kosovë?

Gjetjet nga diskutimet në grupet e fokusit paraqesin një pamje paksa të ndryshme për mundësinë e pajtimit. Në shumicën e seancave të grupeve të fokusit, pjesëmarrësit deklaruan se janë skeptikë se pajtimi do të ndodhë së shpejti. Sipas tyre, ka shumë ‘plagë të hapura’ nga konflikti i armatosur i viteve 1998-1999, të cilat duhet të trajtohen përpara se të arrihet pajtimi. Të anketuarit theksojnë se trajtimi i së kaluarës është parakusht për pajtim. Është interesante se në seancat e grupeve të fokusit me shqiptarët e Kosovës, ekzistonte një mendim i përgjithshëm se ndërkohë që ata janë të gatshëm të pajtohen, serbët e Kosovës nuk duan ta bëjnë këtë. Një këndvështrim krejt i kundërt u ofrua në seancat e grupeve të fokusit me serbët e Kosovës, të cilët deklaruan se shqiptarët e Kosovës nuk duan të punojnë drejt pajtimit ndëretnik.

Po

Jo

23.8%

21.8%

55.8%

55.4%

25.4%

29.5%

15.3%

21.8%

5.3%

4.5%

22.5%

2.1%

1.0%

8.5%

7.4%


Serbë të Kosovës


Pajtohem plotësisht Deri diku pajtohem Deri diku nuk pajtohem Nuk pajtohem aspak Nuk e di

87.6%

12.4%


Përveç kësaj, njerëzit nga të gjitha prejardhjet përmendën dallimet kulturore, ndikimin e keq të politikës, pengesën gjuhësore, mungesën e sigurisë dhe lirisë së lëvizjes, si dhe diskriminimin etnik si disa nga pengesat për arritjen e pajtimit. Shqiptarët e Kosovës thanë edhe se çështja e personave të zhdukur nga konflikti i viteve 1998-1999 është pengesë e rëndësishme në këtë drejtim. Të anketuarit e këtyre shtatë komunave shprehën pakënaqësi të konsiderueshme për punën e bërë për trajtimin e konfliktit të armatosur të viteve 1998-1999. Tre nga katër të anketuar (76%) nuk besojnë se kryesit e krimeve gjatë konfliktit të armatosur janë ndëshkuar, dhe një pjesë e ngjashme (70%) nuk besojnë se këta kryes kanë kërkuar falje për atë çfarë kanë bërë. Për më tepër, sipas shumicës së të anketuarve (61%), institucionet publike nuk kanë bërë sa duhet për t’i mbështetur viktimat që përjetuan abuzime të të drejtave të njeriut gjatë konfliktit të armatosur të viteve 1998-1999. Më pak se gjysma e të anketuarve (47%) besojnë se Kosova ka bërë përparim të konsiderueshëm drejt pajtimit që nga konflikti i armatosur i viteve 1998-1999, dhe madje edhe më pak (30%) besojnë se ka masa efektive ligjore dhe politike për ta mundësuar pajtimin.

Figura 15. Në çfarë mase pajtoheni me deklaratat e mëposhtme në lidhje me konfliktin e armatosur të viteve 1998-1999 dhe pajtimin ndëretnik?

Nuk ka dallime të mëdha në mendimet e grupeve të ndryshme etnike në këtë drejtim, pasi njerëzit e të gjitha etnive pajtohen në masë të madhe që kryesit e krimeve gjatë konfliktit të armatosur nuk janë ndëshkuar dhe që institucionet publike nuk kanë bërë sa duhet për t’i ndjekur penalisht kryesit e krimeve të luftës. Një dallim i dukshëm është se pakicat e tjera të Kosovës kanë më shumë gjasa të mos pajtohen (54%) se institucionet publike nuk kanë bërë sa duhet për t’i mbështetur viktimat që përjetuan abuzim të të drejtave të njeriut gjatë konfliktit të armatosur të viteve 1998-1999, përkundrejt shqiptarëve të Kosovës (30%) dhe serbëve të Kosovës (22%).

29%

8%

5%

3%

3%

1%

32%

39%

25%

18%

15%

14%

16%

26%

21%

29%

16%

17%

15%

19%

36%

44%

54%

59%

7%

8%

14%

6%

12%

9%

0% 20% 40% 60% 80% 100% 120%

Institucionet publike nuk kanë bërë sa duhet për të

Kosova ka bërë përparim të konsiderueshëm drejt

Janë vendosur masa efektive ligjore dhe politike

Institucionet publike kanë bërë mjaftueshëm për

Kryesit e krimeve gjatë konfliktit të armatosur kanë

Kryesit e krimeve gjatë konfliktit të armatosur janë

Pajtohem plotësisht Deri diku pajtohem Deri diku nuk pajtohem Nuk pajtohem aspak Nuk e di


Figura 16. Në çfarë mase pajtoheni me deklaratat e mëposhtme në lidhje me konfliktin e armatosur të viteve 1998-1999 dhe pajtimin ndëretnik? Ndarja sipas grupit etnik

Sipas më shumë se gjysmës së të anketuarve (55%), është shumë i rëndësishëm roli i institucioneve publike të Kosovës në promovimin e pajtimit. Edhe përfshirja e komunitetit ndërkombëtar u konsiderua shumë e rëndësishme nga një pjesë e madhe e të anketuarve (47%), siç ishte edhe roli i njerëzve në Kosovë (42%).

Figura 17. Si e shihni rolin e mekanizmave/programeve të mëposhtme në lidhje me promovimin e pajtimit në Kosovë?

3%

1%

0%

6%

7%

2%

5%

4%

1%

5%

2%

2%

37%

42%

9%

8%

17%

2%

24%

1%

16%

32%

25%

28%

20%

11%

16%

21%

15%

20%

34%

36%

36%

40%

54%

33%

4%

13%

53%

17%

14%

51%

8%

17%

42%

20%

29%

55%

9%

7%

46%

23%

13%

55%

70%

85%

32%

45%

54%

19%

67%

68%

42%

54%

54%

23%

21%

15%

8%

29%

16%

9%


Serbë të Kosovës



Serbë të Kosovës



Serbë të Kosovës



Serbë të Kosovës



Serbë të Kosovës



Serbë të Kosovës


Pajtohem plotësisht Deri diku pajtohem Deri diku nuk pajtohem Nuk pajtohem aspak

Krye

sit e

krim

eve

gjat

ëko

nflik

tit të

arm

atos

urja

nënd

ëshk

uar

Janë

vend

osur

mas

aef

ektiv

elig

jore

dhe

polit

ike

për

tëm

undë

suar

pajti

min

Krye

sit e

krim

eve

gjat

ëko

nflik

tit të

arm

atos

urka

në k

ërku

arfa

lje p

ër të

këqi

jat e

tyre

Inst

ituci

onet

publ

ike

nuk

kanë

bër

ë sa

duhe

t për

t'i

ndje

kur

pena

lisht

ndje

kësi

t ekr

imev

e të

luft

ës

Inst

ituci

onet

publ

ike

nuk

kanë

bër

ë sa

duhe

t për

tëm

bësh

tetu

rvi

ktim

at q

ëpë

rjetu

anab

uzim

e të

të d

rejta

ve të

njer

iut g

jatë

konfl

iktit

tëar

mat

osur

tëvi

tit 1

999

Koso

va k

abë

rë p

ërpa

rimtë

kon

side

ru-

eshë

m d

rejt

pajti

mit

qëng

a ko

nflik

ti i

arm

atos

ur I

vitit

199

9

55.3%

47.3%

41.8%

39.8%

35.5%

34.9%

28.2%

27.4%

30.9%

38.0%

37.9%

39.8%

37.3%

43.4%

5.8%

9.7%

8.8%

9.3%

10.5%

13.3%

11.9%

3.4%

2.6%

1.7%

3.8%

4.0%

5.8%

5.3%

8.2%

9.5%

9.7%

9.3%

10.2%

8.7%

11.2%

0.0% 20.0% 40.0% 60.0% 80.0% 100.0%

Institucionet publike të Kosovës

Komuniteti ndërkombëtar

Qytetarët

Autoritetet lokale

Institucionet fetare

Qeveria e Serbisë

OJQ-të lokale

Shumë i rëndësishëm Deri diku i rëndësishëm Pak i rëndësishëm Nuk ka aspak rëndësi Nuk e di


Shqiptarët e Kosovës dhe serbët e Kosovës kanë më shumë gjasa ta shohin rolin e autoriteteve në Kosovë dhe Serbi si të rëndësishëm në krahasim me komunitetet e tjera të Kosovës, pasi vetëm 41 për qind e komuniteteve të tjera të Kosovës e shohin si shumë të rëndësishëm rolin e institucioneve publike të Kosovës, madje edhe më pak (23%) e shohin si shumë të rëndësishëm rolin e institucioneve të Serbisë.

Figura 18. Si e shihni rolin e mekanizmave/programeve të mëposhtme në lidhje me promovimin e pajtimit në Kosovë? - Ndarja sipas etnisë

70%

59%

41%

41%

48%

23%

48%

53%

27%

58%

43%

48%

35%

37%

20%

47%

58%

33%

38%

52%

30%

28%

17%

45%

47%

31%

38%

47%

24%

48%

39%

25%

32%

53%

30%

57%

46%

31%

44%

48%

31%

49%

2%

8%

14%

9%

6%

35%

4%

9%

25%

3%

20%

19%

11%

10%

22%

6%

4%

23%

10%

7%

21%

0%

16%

0%

3%

16%

4%

2%

15%

0%

0%

12%

0%

1%

23%

1%

1%

6%

0%

4%

10%

0%


Serbë të Kosovës

Të tjerë në Kosovë


Serbë të Kosovës



Serbë të Kosovës



Serbë të Kosovës



Serbë të Kosovës



Serbë të Kosovës



Serbë të Kosovës


Inst

ituci

onet

publ

ike

tëKo

sovë

sQ

ever

iae

Serb

isë

Aut

orite

tetl

okal

eKo

mun

iteti

ndër

kom

bëta

rO

JQ-t

ë lo

kale

Qyt

etar

ëtIn

stitu

cion

etfe

tare

Shumë i rëndësishëm Deri diku i rëndësishëm Pak i rëndësishëm Nuk ka aspak rëndësi


Të anketuarit janë më së shumti të pakënaqur me punën e autoriteteve të Serbisë për promovimin e pajtimit (62% shumë/deri diku të pakënaqur). Vetëm vetë njerëzit (58%) dhe institucionet fetare (53%) konsiderohen nga më shumë se gjysma e të anketuarve se kanë bërë punë të kënaqshme në promovimin e pajtimit në Kosovë.

Figura 19. Sa të kënaqur jeni me punën e mekanizmave të mëposhtëm në lidhje me promovimin e pajtimit në Kosovë?

Siç tregohet në figurën 20, vetëm 20 për qind e serbëve të Kosovës janë të kënaqur ose plotësisht të kënaqur me punën e institucioneve publike të Kosovës në lidhje me promovimin e pajtimit në Kosovë, përkundrejt 60 për qind të shqiptarëve të Kosovës dhe komuniteteve të tjera. Në mënyrë të ngjashme, shqiptarët e Kosovës janë dukshëm më pak të kënaqur (27% të kënaqur/shumë të kënaqur) me punën e autoriteteve serbe në drejtim të promovimit të pajtimit, në krahasim me serbët e Kosovës (48% të kënaqur/shumë të kënaqur).

18.4%

17.9%

16.2%

13.0%

9.6%

9.5%

9.1%

39.1%

29.6%

36.5%

33.7%

36.9%

38.2%

22.6%

20.8%

23.1%

19.3%

23.8%

23.9%

22.0%

20.4%

13.8%

20.2%

16.9%

23.3%

24.2%

17.4%

41.8%

7.9%

9.2%

11.0%

6.3%

5.4%

12.9%

6.0%

Qytetarët

Komuniteti ndërkombëtar

Institucionet fetare

Autoritetet lokale

Qeveria e Kosovës

OJQ-të lokale

Qeveria e Serbisë

Krejtësisht i/e kënaqur Deri diku i/e kënaqur Deri diku i/e pakënaqur Shumë i/e pakënaqur Nuk e di


Figura 20. Sa të kënaqur jeni me punën e mekanizmave të mëposhtëm në lidhje me promovimin e pajtimit në Kosovë? - Ndarja sipas etnisë

11%

5%

14%

11%

18%

16%

19%

13%

28%

9%

8%

17%

23%

6%

27%

16%

13%

29%

49%

15%

46%

43%

22%

35%

43%

20%

24%

46%

34%

47%

38%

57%

37%

42%

49%

31%

22%

24%

33%

22%

25%

34%

27%

25%

23%

27%

22%

25%

25%

14%

27%

22%

13%

31%

17%

57%

6%

25%

36%

14%

11%

42%

26%

18%

36%

11%

14%

23%

10%

20%

26%

10%


Serbë të Kosovës



Serbë të Kosovës



Serbë të Kosovës



Serbë të Kosovës



Serbë të Kosovës



Serbë të Kosovës


Inst

ituci

onet

pub

like

tëKo

sovë

sA

utor

itete

t lok

ale

Kom

unite

tind

ërko

mbë

tar

OJQ

-të

loka

leQ

ytet

arët

Inst

ituci

onet

feta

re

Krejtësisht i/e kënaqur Deri diku i/e kënaqur Deri diku i/e pakënaqur Shumë i/e pakënaqur


Shumica e pjesëmarrësve në diskutimet e grupeve të fokusit të mbajtura në shtatë komunat thanë se institucionet publike të Kosovës dhe të Serbisë janë përgjegjëse për ta udhëhequr rrugën drejt pajtimit. Sidoqoftë, sipas tyre, njerëzit e kanë humbur besimin tek politikanët që kujdesen vetëm për karrierën dhe interesat personale. Në disa seanca, njerëzit thanë se komuniteti ndërkombëtar duhet ta lehtësojë krejt procesin e pajtimit në Kosovë. Në komunën e Shtërpcës, pjesëmarrësit e të dyja etnive, serbët e Kosovës dhe shqiptarët e Kosovës, thanë se komuna dhe OJQ-të duhet të punojnë së bashku për të hartuar programe dhe aktivitete, si mjete për lehtësimin e pajtimit që i bashkojnë njerëzit e etnisë shqiptare të Kosovës dhe etnisë serbe të Kosovës që jetojnë atje. Kur u pyetën nëse do të ishin të gatshëm të merrnin pjesë në aktivitete të përbashkëta me njerëz të feve ose etnive të ndryshme, të anketuarit deklaruan se ka shumë gjasa të pranojnë të marrin pjesë në aktivitete të përbashkëta me ato të fesë të ndryshme (88%). Për sa u përket grupeve etnike, të anketuarit do të pajtoheshin më së shumti që të merrnin pjesë në aktivitete të përbashkëta me turqit (79%), boshnjakët dhe goranët (77%), dhe shqiptarët (76%), ndërkohë që ata kanë më pak gjasa të pajtohen të marrin pjesë në aktivitete të përbashkëta me serbët (44%).

Figura 21. A pajtoheni apo jo me mundësitë e mëposhtme?

3.3. SIGURIA DHE DISKRIMINIMI

Nëntë nga dhjetë të anketuar nga komunitetet e tjera të Kosovës nga shtatë komunat e synuara ndjehen shumë të sigurt (89%) kur dalin në rrugë, 9% e tyre ndjehen deri diku të sigurt, dhe vetëm 2% e tyre ndjehen deri diku të pasigurt. Dy nga tre shqiptarë të Kosovës ndjehen shumë të sigurt kur dalin në rrugë (66%), 27% ndjehen të sigurt, dhe vetëm 7% ndjehen deri diku ose shumë të pasigurt. Nga ana tjetër, siguria është çështje shqetësuese (deri diku/shumë të pasigurt) për 46% të serbëve të Kosovës që pretendojnë se ndjehen të paktën deri diku të pasigurt.

87.7%

79.4%

76.5%

76.2%

70.4%

43.8%

12.3%

20.6%

23.5%

23.8%

29.6%

56.2%

Pjesëmarrje në evente të përbashkëtakulturore/sportive me njerëz nga fe të ndryshme

Pjesëmarrje në evente të përbashkëtakulturore/sportive me turq

Pjesëmarrje në evente të përbashkëtakulturore/sportive me boshnjakë

Pjesëmarrje në evente të përbashkëtakulturore/sportive me shqiptarë

Pjesëmarrje në evente të përbashkëtakulturore/sportive me romë, ashkali, egjiptas

Pjesëmarrje në evente të përbashkëtakulturore/sportive me serbë

Pajtohem Nuk pajtohem


Figura 22. A ndjeheni të sigurt kur dilni në rrugë? Ndarja sipas grupit etnik

Për 71% të shqiptarëve të Kosovës arsyeja pse ndjehen të pasigurt është përkatësia e tyre etnike, ndërsa serbët e Kosovës ndryshojnë mes përkatësisë etnike, fesë dhe gjuhës. Komunitetet e tjera të Kosovës pohuan se ndjehen të pasigurt kryesisht për shkak të përkatësisë etnike (50%) ose fesë (50%).

Figura 23. Cila është arsyeja që ndjeheni të pasigurt? Ndarja sipas grupit etnik

Nga 19% e shqiptarëve të Kosovës që ndjeheshin nganjëherë të diskriminuar gjatë 12 muajve të fundit, 30% mendojnë se përkatësia e tyre ishte arsyeja pse janë diskriminuar. Kjo shifër është dukshëm më e lartë për 41% të serbëve të Kosovës që janë ndjerë të diskriminuar gjatë vitit të kaluar. Për më tepër, 64% besojnë se edhe gjuha e tyre dhe/ose feja kanë luajtur rol në diskriminimin me të cilin janë përballur. Rreth 15% e komuniteteve të tjera të Kosovës pohuan se janë diskriminuar të paktën ndonjëherë gjatë vitit të kaluar, dhe se ky diskriminim bazohej kryesisht në përkatësinë e tyre etnike (83%).

66.3%

8.5%

88.9%

26.7%

45.3%

9.1%

5.4%

17.9%

2.0%

1.5%

28.3%


Serbë të Kosovës


Shumë i/e sigurt Deri diku i/e sigurt Deri diku i/e pasigurt Shumë i/e pasigurt

71.4%

7.1%

21.4%

38.8%

34.7%

26.5%

50.0%

50.0%

Përkatësia etnike

Feja

Gjuha



Figura 24. Në vitin e kaluar, sa shpesh jeni ndjerë të diskriminuar, nëse ju ka ndodhur ndonjëherë? Ndarja sipas grupit etnik

Figura 25. Sipas mendimit tuaj, pse ju diskriminuan? Ndarja sipas grupit etnik

1.0%

15.3%

10.2%

17.7%

26.1%

5.1%

12.6%

19.8%

9.2%

68.7%

38.7%

75.5%


Serbë të Kosovës


Shumë shpesh Ndonjëherë Rrallë Asnjëherë

Gjuha

Përkatësia etnike

Statusi social

Feja

Mosha

Gjinia

Tjetër

15%64%

10.0%

30%73%

83%

46%17%

13%8%

64%

11%20%

4%

16%30%

7%

4%

Shqiptarë t Kosovësë Serbë ë Kosovëst Pakicat tjera të Kosovës


Nga 15% e pjesëtarëve të komuniteteve të tjera të Kosovës që pohuan se ishin ndjerë të paktën ndonjëherë të diskriminuar gjatë vitit të kaluar, 65% deklaruan se diskriminimi ka ndodhur më së shpeshti në lagje/rrugë. Për serbët e Kosovës që janë ndjerë të diskriminuar, kjo kishte më shumë gjasa të kishte ndodhur në një shitore/dyqan (31%) në krahasim me dy grupet e tjera. Shqiptarët e Kosovës kanë më së shumti gjasa të jenë diskriminuar në lagje (25%) ose në një qendër të kujdesit shëndetësor (18%).

Figura 26. Në cilën situatë e keni përjetuar diskriminim më shpesh? Ndarja sipas grupit etnik

Ndërkohë që përqindja e përgjithshme e njerëzve që janë ndjerë të diskriminuar të paktën ndonjëherë gjatë vitit të kaluar është 25%, kjo është dukshëm më e lartë në komunat e Graçanicës (82%) dhe Kamenicës (61%). Kjo vlen veçanërisht për serbët e Kosovës: të gjithë të anketuarit serbë të Kosovës që jetojnë në Kamenicë janë ndjerë të diskriminuar të paktën ndonjëherë gjatë vitit të kaluar, ashtu si 85% e të anketuarve serbë të Kosovës në Graçanicë. Dy prej tre personash që janë ndjerë të diskriminuar në Kamenicë thanë se kjo ndodh zakonisht në rrugë/lagje, ndërsa diskriminimi në Graçanicë, pavarësisht prejardhjes etnike, ndodh më shpesh në komunë (39%) ose kur viziton një shitore/dyqan (39%).

Në këtë drejtim, gjatë seancës së grupit të fokusit në Graçanicë me shqiptarët e Kosovës, disa pjesëmarrës u ankuan për diskriminim që ata besojnë se shfaqin autoritetet komunale ndaj komunitetit shqiptar që banon atje. Sipas tyre, kryetari i komunës investon vetëm në lagje që janë kryesisht të populluara nga serbët e Kosovës. Një mendim i ngjashëm u nda nga sesionet e grupeve të fokusit të pjesëmarrësve serbë në Kamenicë dhe Istog, të cilët deklaruan se autoritetet komunale duhet ta bëjnë një punë më të mirë në trajtimin e të gjithëve në mënyrë të barabartë, pavarësisht prejardhjes së tyre etnike.

Lagje/rrugë

Qendrat shëndetësore

Në vendin e punës

Dyqane

Restorant/bar

Komunë

Shkollë

Tjetër

25.0%28.1%

65.0%

18.3%3.1%

10.0%

16.7%7.8%

5.0%15.0%

31.3%5.0%

10.0%9.4%

8.3%17.2%

10.0%5.0%

3.1%5.0%

1.7%

Shqiptarë t Kosovësë S tëerbë Kosovës Pakicat tjera të Kosovës


4. DISKUTIMI DHE PËRFUNDIMETMe gjithë tensionet, shumica e të anketuarve besojnë se pajtimi është i nevojshëm në Kosovë (88%). Analiza më e thellë e rezultateve tregon ndryshime të konsiderueshme në mes të shqiptarëve të Kosovës, serbëve të Kosovës dhe komuniteteve të tjera të Kosovës në lidhje me këtë, pasi serbët e Kosovës ishin dukshëm më të predispozuar të refuzonin t’i përgjigjeshin kësaj pyetjeje krahasuar me dy grupet e tjera. Sidoqoftë, njerëzit në përgjithësi kanë më shumë gjasa të besojnë se pajtimi mund të arrihet duke ndëshkuar kryesit e krimeve gjatë konfliktit të armatosur dhe duke ndërtuar marrëdhënie të mira ndëretnike.

Të anketuarit e grupeve të ndryshme etnike ndryshojnë në të kuptuarit e tyre për pajtimin kur bëhet fjalë për faljen, kërkimin e faljes dhe harresën. Sidoqoftë, nuk ka dallime domethënëse në mes të të trija grupeve nëse ata besojnë se ndëshkimi i kriminelëve të luftës dhe ndërtimi i marrëdhënieve të mira ndëretnike do të thotë pajtim, pasi që shumica pajtohen se këta të dy janë hapat e rëndësishëm drejt arritjes së pajtimit.

Pavarësisht se pretendojnë që pajtimi është i nevojshëm në Kosovë, mendimet e të anketuarve ndryshojnë në lidhje me gjasat e tij. Serbët e Kosovës janë më skeptikët nga të trija grupet. Sipas pjesëmarrësve të grupeve të fokusit, ka shumë çështje të pazgjidhura të konfliktit të armatosur të viteve 1998-1999, përfshirë dënimin e kryesve të krimeve gjatë konfliktit të armatosur dhe çështjen e personave të zhdukur. Skepticizmi i tyre korrespondon me gjetjet e anketës së Pulsit Publik XV të vitit 2018, ku 40% e të anketuarve serbë të Kosovës besonin se marrëdhëniet në mes të shqiptarëve të Kosovës dhe serbëve të Kosovës janë të tensionuara dhe vazhdojnë të mbeten të tensionuara. Për më tepër, kishte skepticizëm në mesin e pjesëmarrësve të grupit të fokusit për gatishmërinë për pajtim të palës tjetër: Shqiptarët e Kosovës besonin se serbët e Kosovës nuk janë të interesuar të pajtohen, dhe anasjelltas.

Përveç këtyre çështjeve, pjesëmarrësit e grupeve të fokusit përmendën edhe çështje si dallimet kulturore dhe gjuhësore dhe diskriminimin etnik si pengesa të rëndësishme për arritjen e pajtimit. Të anketuarit u shprehën si në anketim ashtu edhe në grupet e fokusit se ata zakonisht nuk kanë probleme me komunitetet e tjera etnike në komunat e tyre dhe zakonisht e mbajnë në minimum ndërveprimin e tyre me njëri tjetrin.

Analiza e mëtejme e rezultateve tregon se niveli i besimit të njerëzve në pajtim lidhet ndjeshëm me perceptimin e tyre nëse ekzistojnë masa efektive të politikave për ta lehtësuar pajtimin dhe me nivelin e tyre të kënaqshmërisë me punën e autoriteteve të Kosovës dhe Serbisë për promovimin e pajtimit. Rezultatet zbuluan se të paktën 40% e të anketuarve janë të pakënaqur me punën e bërë në këtë drejtim nga autoritetet e Kosovës dhe Serbisë, autoritetet lokale dhe komuniteti ndërkombëtar, ndërsa më shumë se gjysma e të anketuarve konsiderojnë se vetëm njerëzit dhe institucionet fetare kanë bërë punë të mirë për promovimin e pajtimit. Këto gjetje tregojnë se kënaqshmëria e përgjithshme me punën e autoriteteve në Kosovë dhe Serbi është mjaft e ulët, përkundër përpjekjeve të rregullta, negociatave dhe ndërmjetësimit nga BE-ja.

Siç u tha më lart në raport, përkundër faktit që Kosova dhe Serbia arritën të dakordohen për disa çështje, zbatimi i këtyre marrëveshjeve ka qenë i ngadaltë. Në përgjithësi, më pak se gjysma e të anketuarve mendojnë se Kosova ka bërë përparim domethënës në pajtim, dhe kërkojnë më shumë llogaridhënie nga autoritetet e Kosovës dhe Serbisë. Për më tepër, diskutimet në grupet e fokusit zbuluan se pjesëmarrësit mendojnë se i gjithë procesi duhet të lehtësohet nga komuniteti ndërkombëtar.


5. GJETJET KYÇEKy studim kishte për synim që të na mësojë më shumë rreth mënyrës se si mund institucionet e Kosovës, donatorët dhe organizatat ndërkombëtare ta mbështesin më së miri pajtimin në Kosovë. Gjetjet e mëposhtme ofrojnë ide për aktivitetet vijuese për ta adresuar çështjen e pajtimit në bashkëpunim me institucionet publike të Kosovës.

GJETJA NR. 1: Përfshirja e komunitetit ndërkombëtar u konsiderua si shumë e rëndësishme nga 47% dhe si deri diku e rëndësishme nga 31% e të anketuarve. Për më tepër, pjesëmarrësit në disa grupe të fokusit e përshkruan rëndësinë e komunitetit ndërkombëtar si lehtësues të procesit të pajtimit.

GJETJA NR. 2: Shumica e të anketuarve në komunat e Graçanicës (92%) dhe Mitrovicës së Veriut (73%), pretenduan se ishin deri diku rehat ose shumë jo rehat që jetojnë në një mjedis multi-etnik. Për më tepër, shumica e të anketuarve nga Mitrovica e Veriut besojnë se pajtimi nuk është i nevojshëm (60%).

GJETJA NR. 3: Edhe pse grupet etnike ndryshojnë në të kuptuarit e tyre të konceptit të pajtimit, ata të gjithë pajtohen se ndëshkimi i atyre që kanë kryer krime gjatë konfliktit të armatosur dhe ndërtimi i marrëdhënieve të mira ndëretnike janë thelbësore për arritjen e pajtimit në Kosovë. Për më tepër, pjesëmarrësit në grupet e fokusit besojnë se ka shumë ‘plagë të hapura’ nga konflikti i armatosur i viteve 1998-1999, të cilat duhet të trajtohen përpara se të arrihet pajtimi. Shqiptarët e Kosovës thanë edhe se çështja e personave të zhdukur nga konflikti i viteve 1998-1999 është pengesë e rëndësishme në këtë drejtim.

GJETJA NR. 4: Pothuajse gjysma e të anketuarve janë të pakënaqur me punën e institucioneve publike të Kosovës në lidhje me promovimin e pajtimit. Përveç kësaj, të anketuarit kryesisht besojnë se institucionet publike të Kosovës nuk kanë bërë sa duhet për t’i mbështetur viktimat që përjetuan abuzime të të drejtave të njeriut gjatë konfliktit të armatosur të viteve 1998-1999.

GJETJA NR. 5: Siguria publike është çështje shqetësuese për 46% të serbëve të Kosovës që pretendojnë se ndjehen të paktën deri diku të pasigurt në rrugë. Ekziston një lidhje e fortë pozitive në mes të nivelit të ndjenjës së sigurisë në rrugë të të anketuarve dhe këndvështrimit të tyre për mundësinë e pajtimit.

GJETJA NR. 6: Gjatë diskutimeve në grupet e fokusit, serbët e Kosovës thanë se shqiptarët e Kosovës nuk duan të pajtohen, kurse shqiptarët e Kosovës thanë se janë serbët e Kosovës ata që nuk duan pajtim. Sidoqoftë, gjetjet e anketës zbuluan se shumica e pjesëtarëve të të dyja etnive e mbështesin pajtimin ndëretnik në Kosovë.

GJETJA NR. 7: Në komunën e Shtërpcës, serbët e Kosovës dhe shqiptarët e Kosovës thanë se komuna dhe OJQ-të duhet të punojnë së bashku për të hartuar programe dhe aktivitete, si mjete për lehtësimin e pajtimit që i bashkojnë banorët lokalë shqiptarë të Kosovës dhe serbë të Kosovës. Për më tepër, pjesëmarrësit e grupeve të fokusit të të gjitha prejardhjeve përmendën si pengesë dallimet kulturore, përfshirë edhe pengesën gjuhësore.


ANEKSI 1. QASJA METODOLOGJIKEKy studim u krye nga UBO Consulting duke përdorur një qasje të hulumtimit me metoda të përziera, dhe që konsistoi në diskutimet në grupe të fokusit dhe në një anketë sasiore. Fillimisht, u zhvilluan 12 seanca të grupeve të fokusit në shtatë komunat e synuara. Pjesëmarrësit në këto diskutime ishin përfaqësues të komuniteteve etnike në Kosovë që banojnë në këto komuna, përfshirë: shqiptarët e Kosovës, serbët e Kosovës, boshnjakët e Kosovës, turqit e Kosovës, romët e Kosovës, ashkalitë e Kosovës, egjiptasit e Kosovës dhe goranët e Kosovës. Për përzgjedhjen e pjesëmarrësve të grupeve të fokusit u përdorën dy metoda: ajo e paneleve të hulumtimit dhe rekrutimi sy më sy.

Grupet e fokusit kishin në përbëje 135 pjesëmarrës, me një numër prej 9 deri në 14 pjesëmarrës secili. Ndarja etnike e grupeve të fokusit është si më poshtë: 49 shqiptarë të Kosovës (36.2%), 56 serbë të Kosovës (41.4%), 10 boshnjakë (7.4%), 5 turq (3,7%), 6 goranë (4.4), 2 ashkali (1.5%), 5 egjiptas (3.7%) dhe 2 romë (1.5%). Prej 135 pjesëmarrësve, 68 ishin femra (50.37%) dhe 67 ishin meshkuj (49.62%). Dizajni dhe përbërja etnike e grupeve të fokusit ishte si më poshtë:

Komuna e Prizrenit

Nr. i DGF-ve Gjinia Mosha Vendbanimi Përkatësia etnike

2 Meshkuj/Femra 18 e lart Urban/Rural

1 - shqiptarë, turq, ashkali, egjiptas

2 - serbë, goranë, boshnjakë, romë

Mitrovicë/Mitrovica e Jugut


1 Meshkuj/Femra 18 e lart Urban/Rural 1 - shqiptarë, turq, ashkali, romë, boshnjakë

Mitrovicë/Mitrovica e Veriut


1 Meshkuj/Femra 18 e lart Urban/Rural 1 - serbë

Kamenicë/Kamenica



1 - shqiptarë

2 - serbë


Shtërpcë



1 - shqiptarë

2 - serbë

Graçanicë



1 - shqiptarë

2 - serbë, romë

Istog


2 Meshkuj/Femra 18 e lart Urban/Rural 1 - shqiptarë, egjiptas, ashkali

2 - serbë, romë, boshnjakë

Bazuar në rezultatet e diskutimeve të grupeve të fokusit u hartua një pyetësor i anketës, i cili përqendrohej në çështjet e jetesës multi-etnike dhe pajtimit në Kosovë. Një mostër prej 451 intervistash u shpërnda në shtatë komunat e synuara në përpjesëtim me madhësinë e tyre, siç tregohet në figurën 1 më poshtë. Ngjashëm me seancat e grupeve të fokusit, anketa ishte përfaqësuese e të gjitha komuniteteve etnike nga këto shtatë komuna.

Figura 27. Shpërndarja e mostrës (n = 451)

187

6549

3643 39

32

Prizren Mitrovicae Jugut

Mitrovicae Veriut

Kamenicë Shtërpce Graçanicë Istog

Documents

ANALIZA E PULSIT PUBLIK 2019 - UNDP