Analiza sektora voća i povrća u Nišavskom okrugu

1

Analiza sektora voća i povrća u Nišavskim okrugu za potrebe osnivanja Savetodavne službe

Sadržaj I. Opšta situacija u sektoru voća i povrća .......................................................................................................................................... 2

I.1. Postojeći resursi i uporedna analiza sa ostatkom Srbije i uporedna analiza sa ostalim sektorima ................................ 3

I.2. Tržišni lanac u prodaji voća i povrća u Nišavskom region ................................................................................................. 12

I.3. Cenovni trendovi i cenovne razlike najvažnijeg voća i povrća Nišavskog regiona i ostatka Srbije ............................... 13

I.4. Nivo konkurentnosti sektora voća i povrća u Nišavskom regionu .................................................................................. 14

II. Identifikacija osnovnih nedostataka u sektoru voća i povrća u Nišavskom regionu.................................................................. 16

II.1. Voćarstsvo ........................................................................................................................................................................... 16

II.2. Povrtarstvo ...........................................................................................................................................................................17

II.3. Prerada voća i povrća ......................................................................................................................................................... 18

II.4. Nivo tržišne i poljoprivredne infrastrukture (na osnovu postojećih opštinskih strategija razvoja) ............................. 19

III. Potrebe savetodavne službe ........................................................................................................................................................ 20

III.1. Ciljevi koji treba da ostvari Savetodavna služba ............................................................................................................... 20

III.2. Analiza osnovnih potreba za treningom ........................................................................................................................... 20

III.3. Preporuke ............................................................................................................................................................................ 23

IV. Predlozi mogućih projekta savetodavne službe .......................................................................................................................... 24

V. Aneksi ....................................................................................................................................................................................... 28-38

Januar 2010.

2

ANALIZA SEKTORA VOĆA I POVRĆA U NIŠAVSKIM OKRUGU ZA POTREBE

OSNIVANJA SAVETODAVNE SLUŽBE

I. Opšta situacija u sektoru voća i povrća

I pored blage klime, kvalitetnog zemljišta, pored reka Južne Morave, Nišave i Timoka, blizine koridora 10 i

nekoliko velikih gradova u Centralnoj Srbiji, Nišavski okrug osim proizvodnje višnje nije prepoznat kao

značajno voćarsko-povrtarsko područje u Srbiji. Brojni su razlozi za to, koji se često nalaze u poljoprivredi

ali i van nje.

Dodatno, poljoprivreda i proizvodnja voća i povrća će u predstojećem periodu pretrpeti značajne

promene usled predstojećih ekonomskih reformi, strukturalnih kretanja i potpisivanja dva važna ugovora

sa Evropskom Unijom i Svetskom trgovinskom organizacijom, koji će obuhvatiti:

Smanjenje broja poljoprivrednika usled velike konurencije na nivou primarne poljoprivrede, a

nemogućnošću prerađivačke industrije da preradi i izveze viškove. Mladi neće da nastave posao

svojih roditelja i time se javlja i efekat povećanja staračkih domaćinstava u ruralnim krajevima;

Usled unapređenja tehnologije u proizvodnji hrane, sve je manja potreba za radnom snagom u

poljoprivredi i sve je veća diverzifikacija aktivnosti na poljoprivrednom domaćinstvu u pravcu

turizma, zanatstva i usluga;

Sve veća migracija za poslom u gradovima koja se javlja usled toga što: i) napredniji delovi ruralne

zajednice napuštaju seoske sredine zbog boljih socio-ekonomoskih uslova u gradu; ii) siromašniji

slojevi su primorani da traže posao van poljoprivrede zbog sve većeg pritiska, a usled niskog

prihoda u poljoprivredi na malom domaćinstvu;

Sve veća urbanizacija ruralnih predela i povećanje potražnje za uslužnim poslovima u ruralnim

područjima. To će zahtevati specifična znanja ljudi sa tih područja, jer pored znanja o proizvodnji

hrane biće potrebna sve šira i veća znanja o ekonomiji, marketingu, menadžmentu;

Smanjenje poljoprivrednih površina na račun izgradnje industrijskih i uslužnih parkova;

Gazdinstvima će biti potrebno nekoliko izvora finansiranja za život jer će se sve više povećavati

rashodi.

Specifično za sektor voća i povrća ove promene će posebno obuhvatiti:

Otvaranje granica, kroz potpisivanje sporazuma o Stabilizaciji i pridruživanju i članstva u STO koje

uslovljava još veću tržišnu utakmicu na domaćem tržištu voća i povrća i potrebu za povećanjem

cenovne konkurentnosti sopstvenog proizvoda;

Povećani zahtev i tražnja za proizvodima koji su konkurentni kvalitetom, a gde je taj kvalitet

dokazan certifikatom – integralna proizvodnja, organska proizvodnja, zaštita imena porekla,

zaštita oznake porekla i slično;

Promena tržišnih lanaca u pravcu veće potrošnje u supermarketima i koncentracija u nekoliko

prerađvačkih kapaciteta koji traže veće količine i unapređen kvalitet;

Sve zahtevniji standardi u proizvodnji i prodaji voća i povrća, naročito vezani za izvoz (kako u EU

tako i u ostale zemelje), ali i na domaćem tržištu;

Porast zahteva za sledljivost u proizvodnji (registar krompira, biljni pasoši, standardi i drugo);

Sve veća potreba za usvajanjem novih tehnologija u proizvodnji jer se brže menjaju i samim tim

postoji potreba za usvajanjem novih znanja kojima bismo se prilagodili;

3

Povećano ulaganje u poljoprivredu, ruralna područja, pa samim tim i sektor voća i povrća kako

kroz razne programe centralne vlasti, tako i kroz korišćenje strukturalnih fondova EU –

prvenstveno IPARD fonda.

Upravo zato je važno imati strateški pristup u razvoju poljoprivrede u Nišavskom regionu koji će biti

zasnovan na planskom i institucionalnom delovanju kroz osnivanje institucije koja će pomoći

poljoprivrednicima, ali i usvajanjem dugoročnog programa podrške poljoprivredi i ruralnom razvoju

regiona.

I.1. Postojeći resursi i uporedna analiza sa ostatkom Srbije i uporedna analiza sa ostalim sektorima

U Republici Srbiji postoji 29 upravnih okruga. Teritorija svakog okruga obuhvata određeni broj opština i

gradova. Nišavski upravni okrug obuhvata teritoriju grada Niša sa pet gradskih opština i opštine

Aleksinac, Gadžin Han, Doljevac, Merošina, Ražanj i Svrljig.

Mapa: Upravni okruzi u Srbiji Mapa: Opštine Nišavskog okruga

To je po površini drugi okrug u Srbiji sa teritorijom od 2.279km2 i oko 380 hiljada stanovnika (RZS,2005).

Raspolaže sa ukupnim poljoprivrednim zemljištem od oko 173.000 ha, od čega obradive površine

zauzimaju 123.340 ha (76.130 ha oranica, 16.650 ha krmnog bilja, 13.405 ha povrća, 9.035 ha voća, 7.350 ha

vinograda, 770 ha industrijskog bilja).

Od ukupnih oraničnih površina u Srbiji povrće, voće i vinogradi se gaje na 12.4% površina. U Nišavskom

okrugu pod ovim kulturama nalazi se 24.2% od ukupnih poljoprivrednih površina, pa se s pravom može

konstatovati da je ovaj deo Srbije hortikulturni, ali sa dominatnom povrtarskom proizvodnjom.

Najveće poljoprivredne površine se nalaze u opštini Aleksinac (27%), a najmanje u opštini Doljevac (5%). Po

broju ukupno zaposlenih prednjače opštine Gadžin Han i Niš (30-35%), dok su opštine Merošina, Ražanj i

Doljevac na samom začelju po broju zaposlenih (8-9%).

4

Nišavski okrug se odlikuje umereno-kontinentalnom klimom. Srednja godišnja temperatura vazduha je

11,4oC. Najhladniji mesec je januar sa prosečnom mesečnom temperaturom -0,2oC, a najtopliji je jul sa

temepraturom od 21,3oC. U višegodišnjem proseku (40 godina) broj kišnih dana u toku godine je 123, dok

sa snegom ima 43 dana. Godišnje ima 590mm padavina.

Tabela: Zemljišni resursi po opštinama

Upravni okrug/Grad/Opština Poljoprivredna površina

Povrtarska proizvodnja

Voćarska proizvodnja

Vinogradarska proizvodnja

Nišavski upravni okrug 173742 14233 8919 6195

Grad Niš 37972 2790 1905 3408

Niš – Mediana 796 113 43 9

Niš – Niška Banja 7408 339 466 774

Niš – Palilula 7571 920 403 332

Niš - Pantelej 9277 548 423 1711

Niš – Crveni Krst 12920 870 570 58

Aleksinac 45022 5577 2440 1096

Gadžin Han 17577 1168 1200 270

Doljevac 9184 1332 277 464

Merošina 14759 1360 1385 472

Ražanj 17113 1056 699 364

Svrljig 32115 950 1013 121

RZS, 2008

Biljna poljoprivredna proizvodnja u Nišavskom orugu skoncentrisana je u dolinama većih reka i to pre

svega Južne Morave, Nišave i Timoka. Zemljište je raznolikog kvaliteta (boniteti od II do V). Teritorijom

prolazi najznačajnija nacionalna saobraćajnica, koridor 10, koji povezuje sever i jug Republike, ali i Evrope.

Graf: Površine pod povrtarskom proizvodnjom u Nišavskom

okrugu (ha)

Graf: Površine pod voćem u Nišavskom okrugu (ha)

Izvor RSZ

Proizvodnja povrća se odvija neplanski, na usitnjenom posedu, bez adekvatne stručne podrške.

Zastupljen je velik broj vrsta u proizvodnji. Sortiment je neujednačen, a tehnologija mu najčešće nije

prilagođena. Iz tog razloga dobija se raznovrsna roba, šarenog kvaliteta sa velikim razlikama u ceni.

Povrtarski proizvodi se distribuiraju preko zelenih pijaca i kvantaša. Uglavnom su u lošim pakovanjima,

rinfuznog karaktera (vreće, kutije od banana, itd.) Zdravstvenoj bezbednosti hrane se ne pridaje dovoljno

na značaju.

5

Tabela: Proizvodnja povrća u Nišavskom okrugu u uporedbi sa ostalim okruzima u Srbiji (prosek 2007 - 2009)

Okrug Nišavski Prosek okrug Odstupanje %

Paprika 11,563.33 6,446.86 79.36

Luk beli 1,600.67 901.68 77.52

Luk crni 8,401.00 5,153.33 63.02

Pasulj 1,132.00 890.19 27.16

Boranija 610.33 565.79 7.87

Paradajz 6,517.67 6,440.38 1.20

Krastvaci 2,084.00 2,485.17 -16.14

Mrkva 2,032.33 2,483.83 -18.18

Kupus i kelj 8,052.00 10,303.76 -21.85

Krompir 24,751.67 32,465.32 -23.76

Grašak 599.33 1,437.60 -58.31

Izvor RSZ

Prerađivački kapaciteti su nedovoljni da višak svežeg povrća prerade. Uglavnom su manjeg kapaciteta i

ne vrše kontinuirani otkup pojedinih vrsta povrća i njihovih kategorija (klasa). Transfer znanja se najvećim

delom vrši preko poljoprivrednih apoteka koje imaju stručna lica, distributera repromaterijala i nakupaca.

Mapa: Proizvodnja krompira u Srbije po

okruzima

Mapa: Proizvodnja pasulja u Srbije po

okruzima

Mapa: Proizvodnja paradjaza u Srbiji po

okruzima

6135 - 7820

7820 - 13478

13478 - 19037

19037 - 25805

25805 - 35252

35252 - 41210

41210 - 98173

Counties

366 - 536

536 - 826

826 - 1163

1163 - 1563

1563 - 2041

2041 - 3048

3048 - 5060

1347 - 1957

1957 - 2676

2676 - 3657

3657 - 7311

7311 - 9471

9471 - 12418

12418 - 22364

Izvor RSZ

Proizvodnju voća u Nišavkom okrugu karakteriše: ekstenivni uzgoj na većini površina i intenzivni uzgoj u

pojedinim delovima gde je tradicija prerasla u posao. Osamdesetih godina ovo područje je postalo

prepoznatljivo po proizvodnji višnje i jagode, a gajenje šljive je bila prateća proizvodnja gajenju vinove

loze. U to vreme postojali su značajni prerađivački kapaciteti u sastavu poljoprivredno industrijskih

kombinata koji su devedesetih godina finansijski slomljeni, tako da u većini slučajeva nisu ušli u tranziciju

ili ih je ona potpuno uništila. U Nišavskom okrugu značajna je proizvodnja Oblačinske višnje. Sorta jagode

Senga Sengana se raširila u određenim selima gde je uzgajana još osamdesetih godina. Šljiva cv. Stenlej se

obnavlja, a trešnja i kajsija zbog cena koje postižu, izazivaju sve veću zainteresovanost poljoprivrednika.

6

Iako Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede RS subvencioniše podizanje intenzivnih zasada

voćnjaka, prema podacima istog, u Nišavskom okrugu u 2005. i 2006. nije bilo subvensionisanih zasada. U

2007. subvencije su isplaćene za 121 sadnicu kajsije, 668 šljiva i 94 leske, a u 2008. za 3190 sadnice jabuke

(0.80 ha), 2000 kruške (0.74) ha, 6250 šljive (8.726 ha), 200 nektarina (0.21 ha) i 26.600 živića jagode (0.55

ha). U 2009. godini u celom Nišavskom okrugu subvencije za voće dobio je jedan proizvođač koji je

posadio 65 oraha (0.57 ha).

Mapa: Proizvodnja jabuke u Srbije po

okruzima

Mapa: Proizvodnja šljive u Srbije po

okruzima

Mapa: Proizvodnja kajsije u Srbije po

okruzima

1334 - 2428

2428 - 4105

4105 - 5151

5151 - 7746

7746 - 13264

13264 - 18931

18931 - 22774

3862 - 4940

4940 - 8946

8946 - 15435

15435 - 24561

24561 - 42413

42413 - 65259

65259 - 82512

54 - 130

130 - 426

426 - 639

639 - 999

999 - 1438

1438 - 1988

1988 - 12786

Izvor RSZ

Grad Niš - Povrtarska proizvodnja je u najvećem obimu skoncentrisana u dolinama reka Južne Morave i

Nišave, pre svega zahvaljujući dobrom zemljištu koja se može navodnjavati, kao i dobroj putnoj mreži i

blizini gradske zone (lakša prodaja). Na preko 2700 ha proizvodi se pre svega paprika, paradajz, krastavac

(kornišon i salatar), kupusno povrće (kupus glavičar, karfiol), korenasto povrće (krompir, mrkva, peršun),

kao i bostan (lubenica i dinja). Proizvodnja se uglavnom obavlja na otvorenom polju. Zastupljena je i

plastenička proizvodnja (tunelski tip proizvodnje povrća bez grejanja). Od ukupnih poljoprivrednih

površina grada Niša povrćem je zasejano oko 7%. Gazdinstvo prosečno raspolaže sa obradivim posedom

od oko 2 ha.

Tabela: Proizvodnja voća u Nišavskom okrugu u uporedbi sa ostalim okruzima u Srbiji (prosek 2007 - 2009)


Višnje 10,507.67 3,673.07 186.07

Jagode 2,460.67 1,211.06 103.18

Dinje i Lubenice 15,316.00 9,279.01 65.06

Trešnje 1,611.67 992.50 62.38

Orasi 1,321.33 946.13 39.66

Dunje 629.33 518.25 21.43

Kruške 2,622.67 2,408.39 8.90

Kajsije 561.33 656.90 -14.55

Šljive 21,240.00 25,862.21 -17.87

7

Breskve 1,028.00 1,613.78 -36.30

Kupina 690.33 1,289.50 -46.47

Jabuke 5,211.00 9,778.40 -46.71

Maline 531.67 3,418.51 -84.45

Na teritoriji grada Niša duži vremenski period dominantno je bilo vinogradarstvo – sa oko 5500 ha pod

vinogradima i 3500 vagona instalisanih kapaciteta u 4 vinarije. Od 2001-2003 godine ove vinarije ugašene

su kroz postupke stečaja. 1997. godine na dve lokacije pojavila se fitoplazma na lozi i do 2005. proširila se

na više od 60% vinograda, kada je i započelo masovno krčenje, kako zbog ove bolesti, tako i zbog propasti

do tada prisutnog dobro organizovanog otkupa vinskog grožđa. Do 2005. godine dominantne voćne

vrste su bile šljiva, koja je u vinarijama prerađivana u destilat , višnja i kupina, koje su prerađivane u

hladnjačama.

Mapa: Proizvodnja jagode u Srbije po

okruzima

Mapa: Prosecan prinos visnje po stablu u

Srbije po okruzima

Mapa: Proizvodnja višnje u Srbije po

okruzima

57 - 134

134 - 212

212 - 515

515 - 624

624 - 771

771 - 2744

2744 - 5607

6.86 - 7.97

7.97 - 9.49

9.49 - 9.98

9.98 - 10.99

10.99 - 14.77

14.77 - 18.21

18.21 - 29.89

304 - 546

546 - 1387

1387 - 2437

2437 - 4011

4011 - 5421

5421 - 6805

6805 - 11860

Od 2005. godine započinje podizanje značajnijih površina pod jabukom, trešnjom, kajsijom i breskvom.

Proizvedeno voće poljoprivrednici prodaju na lokalnom tržištu – na pijacama, a trenutne količine ne

podmiruju tražnju. Novi zasadi jabuke podignuti su na kržljavim podlogama sa 3000-4000 sadnica po

hektaru uz sve prisutnije navodnjavanje (kap po kap). Trešnja zadnjih par godina doživljava ekspanziju

zbog velike tražnje i cene (70-100 din/ kg u 2009 g.) . Podiže se na kržljavim podlogama u gustom sklopu

uz navodnjavanje. Iako pre 10 godina nije bilo gotovo nijednog čistog zasada kajsije, danas ih je više od

50 ha od toga većina u selu Donji Matejevac. Ovome je najviše doprinela novopriznata novosadska sorta

DM-1. Poljoprivrednici je uzgajaju zbog kvaliteta ploda, ali još više zbog činjenice da do danas nije

zabeležen slučaj apopleksije na ovoj sorti i što cveta kasno i prilično dugotrajno.

Zadnjih godina ova sorta se širi brzo i po okolnim selima. Prodaje se na pijaci (70-120 din/kg u 2009 g.) i

prerađuje u jako cenjenu rakiju. Što se tiče breskve koriste se standardne sorte, podloge i uzgojni oblici i

tek počinje gajenje u gustom sklopu. Jagoda se uzgaja samo u jednom selu u Nišu (Gabrovac) na oko 20

ha i to sorta Senga Sengana. Ima je znatno više u Aleksincu i Gadžinom Hanu. Jagoda se gotovo sva

proda u Nišu. U Upravi za poljoprivredu grada Niša u toku je izrada registra voćnjaka i vinograda.

8

Graf: Uporedba povrsina pod povrcem (ha/opstini)*

Graf: Povratrska i voćarska površina u gradu Nisu (%)

Graf: Uporedba proizvodnje voca (t/opstini)*

Opština Aleksinac – Teritorija opštine Aleksinac nalazi se u južnom Pomoravlju koje se odlikuje povoljnim

klimatskim i zemljišnim uslovima za biljnu proizvodnju. Najveće površine se nalaze u dolinama reka Južne

Morave, Moravice i njihovih pritoka, dok manji deo čini brdsko planinski teren. Uslovi za navodnjavanje

su jako povoljni, a zemljište dobrim delom čine plodni aluvijalni nanosi. Ovakvi uslovi omogućili su da ovaj

kraj bude povrtarski. Povrće se gaji na najvećim površinama od svih opština u Nišavskom regionu (preko

5500 ha), što čini 12% od ukupnih proizvodnih površina opštine Aleksinac. Paprika je povrtarska vrsta koja

je dominantna na Aleksinačkim poljima (autohtona populacija u tipu šilje). Proizvodnja se pre svega

obavlja na otvorenom polju. Pored paprike dosta se gaje kupusi (kupus glavičar, karfiol), paradajz, plavi

patlidžan, krastavac, tikvica, cvekla, rotkva, mrkva, peršun, boranija, pasulj. Usitnjenost poseda

ograničava ozbiljnija ulaganja u povrtarsku proizvodnju, posebno u mehanizaciju.

U opštini Aleksinac postoji tradicija ugoja višnje, kupine, jagode i maline. Poslednjih godina pojedine

voćne kulture se grupišu u odrđenim reonima. Pojednina sela su postala prepoznatljiva po proizvodnji

jagode (Gredetin, Krušje, Radevac, Suhotno, itd.) ili šljive (Ljupten, Kulina, Glogovica, Vrelo) itd. Zbog

krize u kojoj se nalaze prerađivački kapaciteti voće iz ovog područja se prodaje kao sirovina. PIK Aleksinac

koji je zbog svojih savremenih tehnologija prerade do devedesetih bio među najvećim kombinatima u

SFRJ poslednjih nekoliko godina nije u funkciji zbog stečaja.

Map: Raspored sela u opštni Aleksinac Graf: Povratrska i voćarska površina u opštini Aleksinac (%)


Mozgovo

Bovan

Bradarac

Vukasinovac

JasenjeDeligrad

Vitkovac

Donji Ljubes

SrezovacGornji Ljubes

cicina

Subotinac

Kraljevo

Vakup

Prugovac

Crna Bara

LipovacPrekonozi

Rsovac

Vrelo

Gornji Krupac

Donji Krupac

Beli Breg

Drazevac

Katun

Dobrujevac

Glogovica

Aleksinacki Bujmir

StanciAleksinac

Aleksinacki Rudnik

TrnjaneDonja PescanicaGornja Pescanica

Gredetin

RadevceKrusje

LoznacJakovlje

Kamenica

Ljupten

VukanjaPorodin

Kulina

Cukurovac

Cesta

VrcenovicaGolesnica

Koprivnica

DasnicaVeliki Drenovac

Veliki Drenovac

Bankovac

LocikaMali Drenovac

Donje Suhotno

Gornji Adrovac

Donji Adrovac

ZitkovacMoravac

StublinaLuzane

Tesica

*Za kalkulaciju je uzeta suma svih kultura koje RSZ prati

Opština Gadžin Han – Teritorija opštine Gadžin Han uglavnom se nalazi na brdsko planinskom području.

Površine pod povrćem čine 7% od ukupne poljoprivredne površine opštine. Proizvodnja se obavlja i na

otvorenom polju i u zaštićenom prostoru (plastični tuneli). Dominantne vrste su paprika, paradajz,

kupusnjače (kupus, karfiol), krastavac, salata, spanać. Intenzivnost koju zahteva proizvodnja povrća

uticaće na smanjenje njene površine, pre svega zbog loše starosne strukture radno sposobnog

stanovništva.

Map: Raspored sela u opštni Gadzin Han Graf: Povratrska i voćarska površina Graf: Uporedba proizvodnje voca (t/opstini)*

9

u opštini Gadzin Han (%)

Koprivnica

Jaglicje

celijeCagrovac

Duga Poljana

Krastavce

Gare

Donji Dusnik

Miljkovac

Gornji Dusnik

SopotnicaKaletinac

Sebet

Veliki Vrtop

Mali Vrtop

Semce

Mali Krcimir

Veliki Krcimir

Ravna Dubrava

Licje

Gornje Dragovlje

Donje Dragovlje

Ovsinjinac

Gornje Vlase

Marina Kutina

Gadzin Han

Taskovici

Vilandrica

Gornji Barbes

Donji Barbes

Novo SeloToponica

Dukat

Grkinja

*Za kalkulaciju je uzeta suma celokupne proizvodnje voca koje RSZ prati

Opština Doljevac – Izrazito poljoprivredna opština u čijoj strukturi povrtarska proizvodnja zauzima 15%.

Gaje se sve vrste povća i na otvorenom polju i u zaštićenom prostoru. U proizvodnji je dominantna

paprika (rana), paradajz, krastavac, salata, spanać, maladi luk, praziluk (proizvodnja u plastičnim

tunelima), kao i lubenica, dinja i kupusno povrće (otvoreno polje). Posedi su jako mali (2,4ha) sa velikim

brojem parcela (4-7). Ova usitnjenost poseda limitira intenzivnija ulaganja u ranu plasteničku proizvodnju

povrća.

Map: Raspored sela u opštni Doljevac

Graf: Povratrska i voćarska površina u opštini Doljevac (%)

Graf: Uporedba povrsina pod povrćem (ha/opstini)*

Belotinaccurlina

Knezica

Perutina

Malosiste

Rusna

Cecina

Pukovac

Kocane

Doljevac

Sajinovac

Sarlince

Orljane

Mekis

Capljinac


Opština Merošina – Ovo je po površini mala opština sa brežuljkasto brdovitim i nisko planinskim reljefom.

Zemljište je raznovrsno, ali plodno, sa relativno dobrim hidrološkim potencijalom. Ovaj kraj je poznat po

voćarskoj proizvodnji, pre svega višnje, ali se i povrće gaji na značajnim površinama. Dominantna je

proizvodnja na otvorenom polju posebno paprike, paradajza, krastavca, kupusnjača, korenastih vrsta.

Plastenička proizvodnja je mestimična i u porastu je poslednjih godina.

Na području opštine Merošina na oko 1.500 ha gaji se Oblačinska višnja. Značajna je i proizvodnja šljive

Stenlej, a gaje se i malina, kupina i jagoda. Gajenje višnje u okolini Oblačinskog jezera je počelo krajem

50-tih i početkom 60-tih godina, koja je odmah prozvana višnja cigančica jer je izdašno rađala. Danas nosi

naziv Oblačinska višnja i predstavlja brend celog kraja. Zbog visokog sadržaja suve materije prepoznatljiv

je kvalitet plodova i zbog toga je cenjena na evropskom tržištu. Prerađivački kapaciteti u opštini Merošina

sveli su se na preduzeća “Merkop”i “Milsa”. Merkop je izrastao iz stanice za otkup voća i povrća koja je

osnovana 1985. godine. Merkop se bavi proizvodnjom konditorskih proizvoda, preradom i

konzervisanjem voća i povrća pakovanjem zrnastih, praškastih i granuliranih proizvoda, proizvodnjom i

10

punjenjem bezalkoholnih osvežavajućih gaziranih i negaziranih pića i štampom svih vrsta fleksibilnih

materijala. Merkop je u procesu sertifikacije za standarde ISO 9001 i HACCP.

Map: Raspored sela u opštni Merošina Graf: Povratrska i voćarska površina u opštini Merošina (%)

Graf: Uporedba proizvodnje voća (t/opštini)*

Devca

Krajkovac

Jovanovac

Azbresnica

Dudulajce

Mramorski Potok

Aleksandrovo

Balajinac

Batusinac

Gradiste

Brest

Merosina

Bucic

Donja Rasovaca

Gornja Rasovaca

Kostadinovac

Jug Bogdanovac

Arbanasce

LepajaDesilovo

Cubura

Padina

Kovanluk

Biljeg Oblacina

Balicevac

Rozina


Opština Ražanj – Ova opština ima veoma povoljan geografski položaj. Južnim delom njenog atara protiče

Južna Morava. Zemljište je uglavnom ravničarsko (58%). Prosečni posed je preko 3 ha, ali sa velikim

brojem parcela od oko 20 ari. Pod povrtarskim usevima se nalazi oko 1000 ha ili 6% od ukupne

poljopruvredne površine opštine. Povrtarska proizvodnja uglavnom je locirana u južnom delu opštine

(dolina reke Južne Morave). Dominantna je proizvodnja na otvorenom polju i to paprike, lubenice,

kupusnjača, mrkve, cvekle.

Map: Raspored sela u opštni Ražanj Graf: Povratrska i voćarska površina u opštini Ražanj (%)

Graf: Uporedba proizvodnje voća (t/opstini)*

Skorica

Smilovac

Vitosevac

GrabovoPodgorac

Pardik

Varos

Rujiste

Crni Kao

Lipovac

Praskovce

Maletina

Poslon

Cerovo

Braljina

Macija

Cubura

Razanj

Madjere

Setka

Novi Bracin

Pretrkovac

Stari Bracin


Opština Svrljig – Opština Svrljig se odlikuje tipičnim brdsko planinskim reljefom. Povrtarska proizvodnja iz

tih razloga nije mnogo raširena. Uglavnom je bazirana u dolinama (dolina reke Svrljiški Timok).

Ekstenzivnog je tipa i sprovodi se na otvorenom polju. Proizvod je uglavnom namenjen lokalnom tržištu.

Dominantna je proizvodnja pasulja i paprike.

Map: Raspored sela u opštni Svrljig Graf: Povratrska i voćarska površina u opštini Svrljig (%)


11

Davidovac

Galibabinac

Davidovac

Gojmanovac

Popsica

Kopajkosara

Pirkovac

Labukovo

Radmirovac Mecji Do

Slivje

Lalinac

Grbavce

Prekonoga

Pluzina

Varos Palilula

NisevacDrajinac

Sljivovik

MerdzelatSvrljig

Djurinac

Ribare

Beloinje

Crnoljevica

Okruglica

Gulijan

Lozan

Peris

Manojlica

Vlahovo

Lukovo

OkolisteBurdimo

Bucum

Tijovac

Izvor


Preradni i skladišni kapaciteti

Iako su u prethodnom periodu na području Nišavskog okruga postojali značajni kapaciteti za preradu

voća, može se reći da su u periodu krize 90 tih godina, kao i neuspešna i svojinska traksforamcija, dovele

do toga da se danas prerada voća svode samo na nekoliko aktivnih kompanija. Kompanija „Ni-com“ doo

Niš se bavi otkupom voća i proizvodnjom i izvozom zamrznutog voća (jagoda IQF, šljiva ručno i mašinski

sečena, Malina IQF, kupina IQF, višnja bez koštice IQF. Hladnjača u Nišu ima godišnji obrt od 6 do 7.000 t.

„Ni-com“ ima i sopstvenu proizvodnju višnje na oko 50 ha (oblačinska višnja 52 500 stabala). „Voćar“

Merošina poslednje godine radi sa samo 30% kapaciteta. Ovo preduzeće je još uvek u tzv društvenom

vlasništvu i nalazi se u procesu restruktuiranja iako je privatizacija već odavno trebala da bude završena.

DOO Ni-com Niš i doo Milsa Merošina su jedini prerađivači voća i povrća i okrugu koji imaju uveden

HACCP.

Tabela. Najznačajniji prerađivača voća i povrća u Nišavskom okrugu (kompletna tabela u Annexu)

Naziv kompanije

Opština Proizvodni program Prerađivački kapacitet Napomena

DOO “Ni-com”

Bubanjskih heroja bb, Niš

Palilula, Niš Smrznuto voće

Pasterizovano povrće (kornišoni, paprika, salate, ajvar...)

Marmelade, džemovi, kompoti

Sušeno voće i povrće

3.600t-smeštajni kapacitet, protočni tunel 50t za 8h

10.000 staklenki paster.povrća za 8h2.500 staklenki marmelada za 8h

10t sveže šljive

Privatno preduzeće u funkciji

„Voćar” Merošina, Aleksandrovo

Smrznuto voće 10.000t smeštajni kapacitet, protočni tunel 20t za 8h

Društveno preduzeće u restruktuiranju, 30% u funkciji

„Milsa” Merošina Pasterizovano povrće

(kornišoni, cvekla...)

250t svežeg povrća za sezonu Privatno preduzeće u funkciji

018-215-370

„Merkop” Merošina Pasterizovano povrće



018-892-323

„Green garden”

Doljevac, Orljane

Pasterizovano povrće

(kornišoni, cvekla, ajvar...)


„Vim komerc”

Gadžin Han Pasterizovano povrće (kornišoni, paprika, salate, ajvar...)



12

Sušara Gadžin Han Sušeno voće i povrće 10t sveže šljive Privatno preduzeće, nije u funkciji

„Eco food” Niš Pasterizovano povrće (kornišoni, paprika, salate,


018-550-717

I.2. Tržišni lanac u prodaji voća i povrća u Nišavskom region

Obezbeđivanje inputa

Distribucija pesticida i đubriva se obavlja samo preko poljoprivrednih apoteka, a one se snabdevaju preko

veleprodaja, ili direktno iz fabrika. U poljoprivrednim apotekama koje imaju promet pesticida u samoj

prodaji prisutno je i stručno lice. Direktno u kontaktu sa kupcem (proizvođačem) može se i dobiti

informacija o primeni i načinu upotrebe pesticida. U Nišavskom okrugu registrovana je 131 poljoprivredna

apoteka. Ima apoteka koji prometuju i pesticide i đubriva i onih koji prometuju samo đubriva, jer ne

ispunjavaju uslove za promet pesticida.

Tabela: Broj poljoprivrednih apoteka u Nisavskom okrugu

Grad/Opština Poljoprivrednih apoteka Grad/Opština Poljoprivrednih apoteka

Grad Niš 55 Opstina Aleksinac 34

Opština Medijana 11 Opština Ražanj 8

Opština Crveni Krst 16 Opština Doljevac 12

Opština Pantelej 9 Opština Gadžin Han 7

Opština Palilula 14 Opština Svrljig 9

Opština Niška Banja 5 Opština Merošina 9

Proizvodnja sadnog materijala voća u samom regionu je ograničena. Postoji pet proizvođača sadnog

materijala koji proizvodnju prijavljuju i nalaze se u registru proizvođača sadnog materijala. To su

„Kalem“ doo Niš, TR „Buca i Joca“ Rožina, Merošina, ZZ AgroČegar Niš, "Bojoni" i "MMDžigolj".

"Bojoni" i "MMDžigolj" samo proizvode na teritoriji Nišavskog okruga, dok promet ne vrše u ovom

regionu. S druge strane proizvođači iz drugih okruga imaju svoja prodajna mesta u opštinama Nišavskog

regiona.

Tabela: Proizvođači sadnog materijala u Nišavskom okrugu

Proizvođač/kultura 2006/2007 2007/2008 2008/2009 2009/2010

„Kalem“ doo Niš

Jabuka 8500 8500 48000 150000

Kruška 2200 1700

Trešnja 6000 18000 1450

Šljiva 80000 100000

TR „Buca i Joca“ Rožina, Merošina

Jabuka 11000 11000 15000 8000

Kruška 15000 15000 12000 7000

13

Trešnja 5000 5000 5000 700

Višnja 45000 45000 64000 41000

Šljiva 4000 6000

Podloge 72000 68000 30000

STUR „MM Budućnost“ Džigolj

Jabuka 5000 5000 5000

Kruška 500 500 40

Trešnja 3000 3000 3000

Višnja 8000

I.3. Cenovni trendovi i cenovne razlike najvažnijeg voća i povrća Nišavskog regiona i ostatka Srbije

Trgovinu poljoprivrednim proizvodima na području Nišavskog okruga karakteriše trenutno najniži oblik

organizovanosti, što uzrokuje hroničnu nestabilnost lokalnog i regionalnog tržišta. Trgovina na malo se

odvija preko gradskih zelenih pijaca. Trgovina na veliko se obavlja na kvantaškoj pijaci i direktno otkupom

od poljoprivrednih proizvođača na mestima proizvodnje, što uzrokuje mali protok robe i kapitala. Kao i u

celoj Srbiji u lancu prodaje se nalazi veliki broj posrednika (prekupaca) između poljoprivrednika i

potrošača. Jedini način prodaje robe van regiona je njen individualni odvoz na beogradsko tržište i

sporadičan "izvoz" po narudžbini od strane špeditera na tržišta Bugarske, Makedonije, Crne Gore i

Republike Srpske. Nedostatak kvalitetne (standardizovane) i kontinuirane robe, kao i logistike otkupa i

prodaje sprečava trenutno izvoz na razvijenija tržišta.

Graf: Prosečne cene šargarepe na Kvantaškim pijacama u Srbiji Graf: Prosečne cene paradajza na Kvantaškim pijacama u Srbiji

Analiza petogodišnjeg kretanja cene voća i povrća u većim gradovima Srbije predstavlja dobar pokazatelj

i same poljoprivredne proizvodnje u Nišavskom okrugu. Voćarski i povrtarski proizvodi na Niškim

pijacama su jeftiniji, nego u drugim delovima Srbije. Iz ovih podataka mogle bi se izneti i sledeće

pretpostavke:

Da je dominantno voće u Nišavskom okrugu šljiva, višnja, breskva. Zbog toga je i njihova ponuda

najveća. Jabuka je skuplja nego u drugim delovima Srbije, zbog činjenice da se u regionu i gaji na

malim površinama. Postojeći zasadi su uglavnom ekstenzivni.

14

Sve analizirane povrtarske vrste imaju nižu cenu u Nišu, nego u drugim delovima Srbije. Usitnjeni

posedi, velik broj malih proizvođača i sezonalnost proizvodnje (uglavnom otvoreno polje) utiču

na stvaranje velike ponude robe na lokalnim pijacama.

Takođe se može zaključiti da postoji mali broj robnih proizvođača koji svoju robu prodaju na

udaljenijim pijacama, gde se postiže veća cena.

Naravno, može se pretpostaviti i da je potrošač slabe kupovne moći.

Sa velikom sigurnošću treba istaći da svaka gore navedena pretpostavka ima udela na formiranje niske

prodajne cene voća i povrća. I ovi razlozi treba da budu predmet poljoprivredno savetodavnog sektora.

Tablela: Odstupanje prosečne cene voća (5 godina) u Nišu u odnosu na ostale gradove (BG, KV, NS, SU), [%]

Pijaca Jabuka Višnja Šljiva Breskva Kruška

Kvantaška 2.78 -17.97 -23.78 -7.94 -

Zelena 12.8 -22.5 -8.8 5.7 10.7

Tabela: Odstupanje prosečne cene povrća (5 godina) u Nišu u odnosu na ostale gradove (BG, KV, NS, SU), [%]

Pijaca Paradajz Mrkva Krastavac Paprika Crni luk Beli luk Kupus Krompir

Kvantaška -23.32 -4.70 -24.73 -9.33 0.19 -26.97 -2.46 -7.67

Zelena -2.7 -9.3 -16.6 -11.7 -8.9 -6.7 -6.3 -14.7

Detaljnije u aneksima

I.4. Nivo konkurentnosti sektora voća i povrća u Nišavskom regionu

Tabele prikazuju procene konkurentnosti Nišavskog regiona za pojedine grupe, elemente konkrentnosti i

grupe voća i povrća za pojedine regije

Tabela: Analiza konurentnosti u proizvodnji voća i povrća

Nišavski region Srbija CEFTA regija EU

Pristup inputima XX XXX XXX XXXXX

Pristup radnoj snazi XXX XXX XXX XXX

Trošak radne snage XXX XXX XX X

Dostupnost zemljišta XX XXXX XX XX

Ruralno finansiranje X XX XXX XXXXX

Znanje XX XXX XX XXXX

Pristup pratećim uslugama XX XX XX XXXX

Suradnja među proizvođačima XX XX XXX XXX

Pristup novim tehnologijama X XX XX XXXX

Podrška lokalne i centralne vlasti

Nivo konkurentnosti

Tabela: Tipovi voća i konkurentnost Nišavskog regiona

Tip/Vrsta voća i povrća Nišavski region Srbija

Jabučasto voće (jabuka, kruška, dunja) XX XXX

15

Koštičavo voće (šljiva, višnja, trešnja,

kajsija, breskva...)

XXX XX

Jagode XXXX XX

Maline, Kupine, Borovnice.. XX XXXXX

Jezrasto (lešnici, orasi..)

Stono grožđe

Povrće koje se lako čuva i ima veliku

potražnju (krompir, luk, šargarepa..)

Kupusnjače

Povrće sa kratkim periodom čuvanja

(paradajz, paprika...)

Lubenice i dinje

16

II. Identifikacija osnovnih nedostataka u sektoru voća i povrća u Nišavskom regionu

II.1. Voćarstsvo

Proizvodnja voća je zastarela, nekonkurentna i cenovno neefikasna. Ograničavajući faktori proizvodnje

su:

Mali i fragmentirani zasadi. – Prosečna veličina voćnjaka ispod 0.5 ha predstavlja jednu od glavnih

prepreka za povećanje konkurentnosti u odnosu na količinu i kvalitet voća.

Stari zasadi. – U poslednjih 5 godina podignuto je oko 200 ha voćnjaka, što u odnosu na ukupnu površinu

pod voćem predstavlja promile. Mladi zasadi koji se podižu od 2005. godine se podižu u gustom sklopu.

Zastareli sistemi gajenja i zastareli uzgojni oblici. – Najveći deo stabala i proizvodnje se odvija u klasičnim

sistemima.

Zastareo sortiment. – Tradicionalno se sade sorte koje razmnožavaju rasadnici i sorte koje “podnose

neznanje” – sorte koje imaju visoku rodnost bez obzira na sprovedenu agrotehniku.

Ograničena proizvodnja sadnog materijala u regionu. – U periodu od 2007 do 2010 godine zvaničnu

proizvodnju sadnog materijala voća ima nekoliko registrovanih proizvođača od kojih dva prijavljuju

proizvodnju i dobijaju certifikate tipa standardni sadni materijal. Lošim izborom sorti i korišćenjem

necertfikovanog sadnog materijala stvaraju se dugoročni problemi.

Velika zavisnost od vremenskih uslova. – Većina voćnjaka je podignuta na osnovu rapoloživih parcela, a

bez prethodnog ispitivanja pogodnosti određenih pozicija i izloženosti nepovoljnim klimatskim faktorima.

Zbog toga su letnja suša, grad, a naročito prolećni mrazevi u velikom broju slučajeva ograničavajući

faktori proizvodnje. Primer je 2008. godina kad je veliki broj zasada višnje bio uništen temperaturom

ispod 0 oC u martu.

Tabela: Prosečni prinosi voća u Nišavskom okrugu u uporedbi sa ostalim okruzima u Srbiji (prosek 2007 - 2009)


Dinje i Lubenice 15,119.80 12,845.67 17.70

Jagode 4,099.33 3,870.52 5.91

Kupine 3,172.64 3,932.03 -19.31

Maline 2,634.52 3,382.79 -22.12

Trešnje 11.15 15.13 -26.31

Orasi 10.31 14.72 -29.98

Višnje 8.58 12.41 -30.89

Jabuke 11.89 17.38 -31.60

Kruške 9.68 14.52 -33.32

Breskve 7.45 12.99 -42.63

Dunje 8.72 15.87 -45.09

Kajsije 6.84 13.07 -47.67

Šiljive 8.08 16.30 -50.46

Nizak nivo znanja poljoprivrednika, ali i stručnih službi o savremenim uzgojnim oblicima i modernim

tehnologijama. – Ne postoje kontinuisani izvori informacijama o novim tehnologijama u voćarstvu koje se

tiču savremenih uzgojnih oblika, ishrane I zaštite voćaka od štetočina kao i od mraza, grada, obrade i dr.

17

Nedostatak investicija. – Kontinuisano niska profitabilnost postojeće ekstenzivne voćarske proizvodnje

obeshrabruje nova ulaganja u podizanje voćnjaka. Nove investicije se mogu vratiti u trećoj godini, ali zbog

neznanja I nepostojanja stručne podrške, novi zasadi donose rod tek u četvrtoj, petoj godini. Voćnjaci se

podižu stihijski, bez prethodne analize potreba tržišta.

Ograničavajući faktori koji se tiču kvaliteta. – Proizvodnja u Nišavskom okrugu je još na nivou na

kojem se proizvođači i ne bave pitanjima kvaliteta. Uporedo s podizanjem kvaliteta i kvantiteta

proizvodnje razvijaće se i potreba za znanjima o međunarodnim standardima , značaju određivanja

vremena berbe, gubicima nakon berbe, gubicima u toku skladištenja itd.

Politika Ministarstva poljoprivrede u oblasti subvencija. – Iako Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i

vodoprivrede subvencioniše podizanje savremenih intenzivnih zasada voća odgovarajućim iznosom po

sadnici, gotovo niko od poljoprivrednika u Nišavskom regionu nije dobio ovakvu podršku, iako je veći

broj njih podneo zahteve. Većina je odbijena zbog razloga formalne prirode, što ukazuje na

neinformisanost poljopivrednika, ali i na zamku Ministarstva koje menjajući i pooštravajući uslove za

dobijanje subvencija, zapravo nema prvenstveni cilj da zaista podrži poljoprivrednike u nameri da

osavremene i obnove zasade i unaprede proizvodnju.

Nedostatak savremenih kapaciteta za preradu. – Prerađivački kapaciteti u sektoru voća se svode na

nekoliko aktivnih ili delimično aktivnih hladnjača Ni-com (duboko zamrzavanje, topla prerada) i Voćar

Merošina koje funcioniše s 30% kapaciteta (duboko zamrzavanje). Prerada povrća se obavlja u većem

broju malih preduzeća skromnog kapaciteta. Uglavnom se u preradi povrće zamrzava, konzervira i suši.

Neodostatak kapaciteta za pakovanje. – Nedostatak savremenih pakerica kao i ambalaže koja je

certifikovana u skladu sa evropskim standardima o bezbednosti hrane značajno smanjuju konkurentvost

finalnog proizvoda. Zamrznuta višnja se izvozi u u kartonima od 10 do 15 kg. Povrće se prodaje u polovnoj

ambalaži sumljive zdravstvene ispravnosti.

Potreba za diversifikacijom prerađevina u skuplje proizvode od voća. – Nedostaju kapaciteti za sušeno

voće (čak i za suvu šljivu), proizvodnju voćnih sokova, proizvodnju voćnih želea i voćne paste itd.

II.2. Povrtarstvo

Povrtarska proizvodnja u Nišavskom regionu se obavlja na tradicionalan način, uz veliki utrošak radne

snage. Kada pogledamo kroz tri K analizu (količina, kvalitet i kontinuitet) vidimo da u Nišavskom okrugu

ima od svega po malo, ali nedovoljno za ozbiljnu tržišnu utakmicu. Količina proizvoda je skromna,

nekontrolisanog kvaliteta, sa ograničenim (malim) kapacitetima za njegovo čuvanje. Ograničavajući

faktori za njenu intenzifikaciju su:

Usitnjenost parcela. – Najveći deo proizvodnje povrća na otvorenom polju obavlja se na parcelama do

0,5 ha.

Zastarela i loša mehanizacija. – Jako stara, izamortizovana mehanizacija (preko 25 godina) ne doprinosi

unapređenju proizvodnje. Usitnjenost poseda onemogućava specijalizaciju, a samim tim i ulaganje u

mehanizaciju procesa u proizvodnji, od setve do žetve. Posebno nedostaju precizne sejalice i kvalitetne

sadilice, prskalice, kvalitetni sistemi za navodnjavanje, mašine za ubiranje, klasiranje i pakovanje

proizvoda.

Tabela: Prosečni prinosi povrća u Nišavskom okrugu u uporedbi sa ostalim okruzima u Srbiji (prosek 2007 - 2009)

Okrug Nišavski Prosek okrug Odstupanje 1=0

Luk crni 6,197.45 6,527.88 -5.06

18

Boranija 2,173.30 2,365.69 -8.13

Pasulj 905.95 1,075.46 -15.76

Krastavci 5,984.39 7,208.50 -16.98

Krompir 8,283.22 10,039.65 -17.49

Mrkva 5,736.56 7,239.82 -20.76

Luk beli 2,300.81 2,924.88 -21.34

Grašak 1,786.21 2,340.49 -23.68

Paradajz 6,164.14 8,100.88 -23.91

Paprika 5,980.84 8,045.52 -25.66

Kupus i kelj 8,925.16 12,870.07 -30.65

Sortiment. – Sortiment je zastareo i prati nivo proizvodnje. Uglavnom se koriste jeftinija semena, čiji

plodovi po pravilu imaju loš kvalitet (neujednačenost) i slab prinos. Dosta se koriste i „autohtone

populacije“ pre svega paprike u tipu roge.

Nizak nivo agrotehnike. – Agrotehničke mere se sprovode stihijski i uglavnom su određene neznanjem i

nedostatkom investicija tokom proizvodne godine. Sistemi za navodnjavanje su zastareli i primitivni.

Transfer znanja ne postoji. Informacije vezane za konkretne probleme u proizvodnji se dobijaju od

„stručnih apotekara“ i distributera repromaterijala.

Manjak stručnih kadrova. – Proizvodnjom povrća uglavnom se bave ljudi sa niskim nivoom obrazovanja

(osnovna škola). Školovani kadrovi, koji bi mogli unaprediti nivo postojeće proizvodnje, rade u većim

gradskim sredinama.

Nedostatak radne snage. – Proizvodnjom povrća se pretežno bavi stanovništvo starije starosne strukture.

Članovi porodice predstavljaju glavnu radnu snagu. Nedostajuća radna snaga se iznajmljuje, ali je ona sve

skuplja i deficitarnija.

Spor i nepotpun transfer znanja. – Postojeća Poljoprivredna stručna služba i druge institucije, ne pružaju

adekvatnu podršku proizvođačima povrća. Nedovoljno kadrova definisanih profila (povrtara, zaštitara,

ekonomista) nije u mogućnosti da odgovori izazovima koje nosi ovako intenzivna proizvodnja, na velikom

prostoru Nišavskog regiona.

Loša organizovanost proizvođača. – Nema dobrih primera dugoročno interesno udruženih povrtara.

Postojeća udruženja i grupe uglavnom su nastale „nasilno“ pod uticajem nekog donatora. Njihov uticaj

na kreatore poljoprivredne politike je minoran.

II.3. Prerada voća i povrća

Nedostatak savremenih kapaciteta za preradu. – Prerađivački kapaciteti u sektoru voća se svode na

nekoliko aktivnih ili delimično aktivnih hladnjača Ni-com (duboko zamrzavanje, topla prerada) i Voćar

Merošina koje funkcioniše s 30% kapaciteta (duboko zamrzavanje). Prerada povrća se obavlja u većem

broju malih preduzeća skromnog kapaciteta. Uglavnom se u preradi povrće zamrzava, konzervira i suši.

Neodostatak kapaciteta za pakovanje. – Nedostatak savremenih pakerica kao i ambalaže koja je

certifikovana u skladu sa evropskim standardima o bezbednosti hrane, značajno smanjuju konkurentvost

finalnog proizvoda. Zamrznuta višnja se izvozi u kartonima od 10 do 15 kg. Povrće se prodaje u polovnoj

ambalaži sumljive zdravstvene ispravnosti.

19

Potreba za diversifikacijom prerađevina u skuplje proizvode od voća. – Nedostaju kapaciteti za sušeno

voće (čak i za suvu šljivu), proizvodnju voćnih sokova, proizvodnju voćnih želea i voćne paste itd.

II.4. Nivo tržišne i poljoprivredne infrastrukture (na osnovu postojećih opštinskih strategija razvoja)

Udruženja voćara

Udruženje proizvođača jagoda i voća "Jagoda" iz Gredetina, opština Aleksinac, osnovano je krajem 2000.

godine sa ciljem da organizuje ovdašnje proizvođače radi ostvarivanja zajedničkih interesa u ovoj oblasti.

Udruženje se na početku bavilo najviše edukacijom, zatim su usledile i druge aktivnosti kao što je

kalcifikacija (lečenje kiselosti zemljišta), zatim pripreme na podizanje matičnog zasada jagoda i drugo.

Udruženje "Jagoda" okuplja nekoliko desetina članova iz Gredetina i okolnih sela Radevac, Jakovlje,

Kruljje, Gornja Peljinica, Loznac i Kamenica. Desetak proizvođača u udruženju jagodu gaje na površini

većoj od 1 ha. U Gredetinu više od 200 gazdinstava se bavi uzgojem jagode. Udruženje svoje aktivnosti

objavljuje na sajtu www.jagoda-srbija.com.

Udruženje voćara opštine Merošina “Oblačinska višnja” osnovano je 2004 godine a cilj udruživanja je bio

zajednički nastup na tržištu. 2. decembra 2009. Osnovana je zadruga “Oblačinska višnja” kao rezultat

partnerstva 48 zadrugara, opštine Merošina, LEDIB Programa i Saveza zemljoradničkih zadruga Niš.

Udruženje voćara opštine Svrljig “Eko voće” osnovano je 2007. Godine . Cilj osnivanja je bio unapređenje

organizovane proizvodnje voća, organizacija i razvoj propagandne delatnosti u oblasti voćarstva I

pronalaženje tržišta za plasman proizvoda. Dosadašnje aktivnosti udruženja svode se na edukaciju

članova i dogovore o preradi i izvozu sa udruženjem prerađivača i izvoznika.

Sva 3 udruženja članovi su Unije udruženja vinogradara i voćara Srbije (www.vinovocesrbija.com). Član

Unije iz Nišavskog okruga je i Udruženje voćara i vinogradara Pantelej Niš.

http://www.jagoda-srbija.com/

http://www.vinovocesrbija.com/

20

III. Potrebe savetodavne službe

III.1. Ciljevi koji treba da ostvari Savetodavna služba

Dole navedeni ciljevi koje treba da ostavari Savetodavna služba u Nišavskom regionu, a koji se tiču

voćarske i povrtarske proizvodnje nisu laki, ali su ostvarivi. Za to je potrebna:

Jasna vizija managmenta i njeno dosledno sprovođenje;

Uključenost svih bitnih stekholdera;

Izgrađeno međusobno poverenje;

Inicijalna finansijska sredstva.

Voćarska i povrtarska proizvodnja u Nišavskom regionu je ograničena kvantitetom, kvalitetom, a naročito

kontinuitetom. Trenutno u celom regionu postoji mali broj prerađivača voća i povrća i značajan (velik)

broj malih primarnih proizvođača koji su prvenstveno okrenuti lokalnom tržištu. Nivo njihovog znanja o

novim tehnologijama proizvodnje je niska, pa je i mogućnost investiranja u proizvodnju veoma

ograničena. Zato aktivnosti treba da budu usmerene na postizanje sledećih ciljeva:

1. Podizanje znanja o tehnikama proizvodnje određenih vrsta voća i povrća, kao i o ekonomskim

aspektima proizvodnje;

2. Upoznavanje, promovisanje i podizanje svesti o profitabilnosti voćarske i povrtarske proizvodnje

koja se zasniva na profesionalnom i kontinuiranom bavljenju tim poslom;

3. Promovisanje značaja saradnje svih učesnika tržišnog lanca a naročito izgradnja solidarnosti

između proizvođača i prerađivača;

4. Definisanje proizvođača koji su posvećeni voćarskoj i povrtarskoj proizvodnji i pravljenje baze

podataka o njima (označiti lidere);

5. Podizanje svesti kod lokalnih samouprava da podršku voćarstvu i povrtarstvu moraju izgraditi na

ostvarivanju ekonomskih, a ne političkih efekata;

6. Unapređenje profitabilnosti voćarske i povrtarske proizvodnje;

7. Organizovanje efikasnog sistema prenosa informacija do proizvođača;

8. Razvijanje koncepta interesnog udruživanja i delovanja.

III.2. Analiza osnovnih potreba za treningom

Postoji neposredna potreba za obukom i edukacijom farmera koja bi pokrila sve aspekte proizvodnje

voća kao i potencijalni uticaj uobičajenih proizvođačkih praksi na životnu sredinu. Informacije se moraju

prikupiti u relevantnim okruzima sa naprednom proizvodnjom i tradicijom uzgoja voća, kao i delom iz

literature. Program edukacije treba da obuhvati:

Proizvodnja voća

Detaljne beleške dobre prakse za sve zainteresovane poljoprivrednike za gajenje pre svega

koštičavog i jagodičastog voća;

Vodiči za integralnu voćarsku proizvodnju;

Posebne tehnike, npr. sterilizacije zemljišta za proizvodnju jagoda;

Informacije o bolestima i štetočinama uključujući i odabrane fotografije sa primerima;

Odabir adekvatne parcele za voćnjake i uzgoj voća;

Korišćenje adekvatnih sorti u proizvodnji;

21

Postavka površinskog sloja u voćnjacima – folija za zaštitu od korova, itd. Odabir prihrane i

smanjena upotreba gnojiva;

Upotreba sredstava za podsticanje rasta i kontrola rasta voćki.

Proizvodnja povrća

Sistemsko planiranje proizvodnje;

Pristup informacijama;

Pravilno gazdovanje zemljišnim resursima (fizičke i hemijske karakteristike, plodoredne šeme,

pravilna obrada, erozija vodom);

Upoznavanje sa principima dobre poljoprivredne prakse i mogućnosti njene implementacije na

terenu;

Sistemsko uvođenje protokolarne proizvodnje povrća;

Uvođenje novog sortimenta i odgovarajuće tehnologije (prilagođavanje sortimenta planiranoj

upotrebi proizvoda);

Brendiranje perspektivnih autohtonih (domaćih) populacija povrća, posebno paprike. Njihovo

svrstavanje u koncept ruralnog razvoja (povezivanje proizvodne i turističke delatnosti);

Prednosti specijalizovane proizvodnje i specijalizovanih udruženja (postizanje tri K);

Značaj dobrog rasadnog materijala na konačnu proizvodnju;

Uvođenje koncepta mašinskih prstenova preko liderskih proizvođača. Na ovaj način bi se

redukovali negativni efekti usitnjenosti poseda, a dobar (master) proizvođač bi bio nosilac posla i

„vlasnik“ (eliminisanje teorije ako nije moje onda je ničije);

Primena novih tehnologija gajenja povrća na otvorenom polju:

- način zasnivanja useva,

- korišćenje malča (organskog i „plastičnog“),

- korišćenje odgovarajućih sistema za navodnjavanje,

- načini prihrane useva preko sistema za navodnjavenje,

- prilagođavanje tehnologije sortimentu,

- uvođenje IPM,

- određivanje momenta branja (luk, paradajz, paprika, boranija, kukuruz šećerac, mrkva,

peršun, celer, cvekla, rotkva),

- način manipulacije proizvodom posle berbe (naknadno dozrevanje);

Standardizacija pakovanja proizvoda;

Sistem čuvanja proizvoda;

Sistem distribucije proizvoda.

Marketing

Podrška uspostavljanju EU standarda – Edukacija o standardima koji će čekati poljoprivrednike u procesu

priključenja EU, a koji su vezani za voće i povrće (standardi u proizvodnji, marketingu, mogućnostima

korišćenja fondova i uslovima koje treba ispuniti za njihove korišćenje, standardima o zaštiti životne

okoline, i ostalim) sigurno treba da imaju prioritet u edukacionim programima.

U poslednjih nekoliko decenija značajno se povećava tražnja kupaca za proizvodima koji su specifični ili

zbog toga što su jedinstveni ili zato što su zdravstveno bezbedni (organska ili integralna proizvodnja) ili

22

su sa zaštićenom geografskom oznakom porekla. Zbog toga poljoprivrednici širom sveta pokušavaju da

dobiju dodatne vrednosti iz svojih proizvoda brendiranjem GI i PDO. Organska proizvodnja i zaštita

geografskog porekla jeste šansa za poljoprivredu Nišavskog regiona i zato edukacija koja će ohrabriti

najbolje proizođače da se postepeno okreću ovoj proizvodnji je svakako dobrodošla.

Promocijom Nišavskog regiona ili područja sa njegovom kulturom, tradicijom, proizvodima može se

ostvariti značajna ekonomska (više turista, veća potrošnja proizvoda, itd.) i socijalna (proširenje znanja)

korist za proizvođače voća i povrća. Zato je promocija važna i ne treba je zanemariti. Sve je više globalnih

proizvoda i sve je manje specifičnosti i upravo zato su osobenosti sve više na ceni i sve više je potrošača

koji su spremni da više plate jedinstvenu uslugu ili proizvod. Zato je, pored definisanja tih specifičnosti

važno i promovisati ih.

Obezbedjivanje tržišnih informacija – Prelaskom sa centralno planske na tržišnu poljoprivredu

posedovanje tržišne informacije o cenama inputa i proizvoda, otkupljivačima, profitabilnosti proizvodnje,

državnoj politici u sektoru i ostalim informacijma koje mogu pomoći poljoprivrednicima da jeftinije

proizvedu a skuplje prodaju, postaje izuzetno važno. Načini na koje se može doći do tržišnih informacija

su razne – TV, specijlaizovani časopisi, radio, internet, savetodavne službe, opštinske ili službe

ministarstva, sajmovi i promocije, kontakti sa ostalim proizvođačima ili neki drugi način. Informacija od

lokalnog značaja ima posebnu vrednost i proizvodjačima u regionu je često mnogo važnija od informacije

koja se tiče cele Srbije ili kretanja na svetskom tržištu. Zato prikupljanje obrada i diseminacija ovih

informacija na regionalnom nivou kombinovana sa selektovanim nacionalnim i međunarodnim tržišnim

informacijama može biti vrlo korisna. Najbolje je ukoliko bi se ova aktivnost obavljala na nivou Nišavskog

regiona korišćenjem različitih načina diseminacije informacija kao što su oglasne table u selima ili

poljoprivrednim apotekama, agroinfo centri, lokalni mediji, tribine i sl. Ove informacije moraju biti tačne,

korisne, jasne i redovne.

Obuka o marketingu – Marketing je sve ono što proizvođač čini da mu proizvodnja bude bolja. Od same

ideje šta da prozvodi, pa do same prodaje. Marketinško delovanje je uspešno ukoliko je zadovoljan i

proizvođač i kupac. Izgrađeno poverenje na toj liniji osigurava bolju proizvodnju i nove investicije. U tom

cilju proizvođačima Nišavskog okruga koji ne poseduju ozbiljna saznanja o marketinškom delovanju treba

im to saznanje pružiti preko edukacija koje će se baviti pitanjima Šta kupac želi?; Šta i na koji način

proizvoditi?; Kako i kada planirati berbu?; Kako pakovati?; Gde prodavati?; Kako predstavljati proizvod?;

Kako dogovarati cenu robe? i dr. Ovo su saznanja koja proizvođač, kao pojedinac, ne mora u potpunosti

savladati ali se sa njihovim značajem mora upoznati.

Finansiranje

Priprema projekata za finansiranje od strane banaka i donatora – Jedan od osnovnih zadataka

Savetodavne službe u narednom periodu će biti priprema projekata kao i njegovo potpuno praćenje do

finasiranja. Povrtarima i voćarima treba pomoć da se pripreme projekti, koje bi finasirale banke,

ministarstvo, ili EU (IPARD fond).

Udruživanje

Zadruge i udruženja jesu način na koji proizvodjači voća i povrća u Nišavskom regionu mogu jeftinije da

nabave inpute, lakše prodaju svoje proizvode po višim cenama. Međutim za razvoj udruženja ili zadruge

potrebno je nekoliko godina pa i čitava decenija stalnog učenja i unapređenja procesa donošenja odluka.

Nestrpljenje, kako među onima koji obezbeđuju podršku, tako i među onima koji je primaju, je razumljivo

ali je nerealno očekivati da se rezultati postignu u jednoj ili nekoliko godina. Isto tako nestručnost u

obezbeđivanju podrške i nestručna edukacija često utiču da se ne razume sama uloga udruživanja i

23

funkcionisanje udruženja. Takođe, nestručnost dovodi do toga da se zadrugari udružuju vođeni motivom

dobijanja donacije ili pak nerealno postavljenih očekivanja i ciljeva. Izbegavanjem grešaka i ciljanom

podrškom može se postići puno na povezivanju poljoprivrednika u zadruge i udruženja i time unaprediti

konkurentnost proizvođača u Nišavskom regionu.

Zaštita životne sredine

Sve češće i sve više će građani Srbije biti zainteresovani za pitanja životne okoline. Dodtano integracija u

EU nameće posebne standarde iz ove oblasti. Podrška poljoprivrednicima u informisanju, kao i

ispunjavanju standarda će zato biti sve više neophodna.

III.3. Preporuke

Postoje brojene dobre savetodavne prakse od kojih za Nišavski region mogu da budu značajne sledeće:

Radi praćenja rezultata rada, aktivnosti se organizuju kroz radne pakete, koji će sadržati

pojedinačne aktivnosti usmerene ka ostvarivanju cilja. Svaki radni paket se odnosi na ostvarivanje

određenog cilja;

Savetodavna podrška je obično “ad hoc” i nije zasnovana na „jasnom planu“ nego na „ukazanoj

prilici”. Zato je potrebno napraviti dugoročan plan edukacije;

Koristiti što je moguće više različitih načina plasiranja informacija (predavanja, individualni rad,

demo dani, stručne ekskurzije i sl.);

Edukacija mora biti zasnovana na potrebama proizvođača, a ne edukatora;

Koristiti što je moguće više praktično iskustvo umesto teorijskog pristupa;

Česta greška, prilikom podrške udruženjima, je da se posao smatra obavljenim odmah po

osnivanju i registraciji. Naprotiv, posao tada tek treba da počne. Zato je bitno napraviti dugoročni

plan podrške udruženjima;

Najčešće greške u edukaciji o organskoj proizvodnji koje imaju negativni efekat na razvoj

organske proizvodnje umesto da je razvijaju, su: rad sa lošim proizvođačima umesto sa

najboljima, preuranjena priča i preuveličana korist o organskoj proizvodnji, pogrešna edukacija da

je organska proizvodnja tradicionalna, ekstenzivna proizvodnja sa niskim standardima kvaliteta i

zdravstvene sigurnosti i proizvodnja koja donosi visoki profit uz mala ulaganja;

Registrovane greške tokom proizvodnje unutar proizvođačke grupe (udruženje, zadruga...) treba

da budu transparentne, kako se ne bi ponovo napravile.

24

IV. Predlozi mogućih projekta savetodavne službe

U ovom odeljku su dati mogući primeri dobre savetodavne prakse kroz razradu trening modula i

organizacije savetodavne službe u proizvodnji voća i povrća. Metodologija koja je korišćena u pripremi

ovog odeljka obuhvata intervjue sa stručnjacima za savetodavnu službu, kao i stakeholderima u

Nišavskom regionu, koristeći postojeće dobre prakse.

Predlog za radni paket 1: Podizanje znanja o tehnikama proizvodnje određenih vrsta voća kao i o

ekonomskim aspektima proizvodnje

Aktivnost 1. Pripremiti detaljne predmete o primerima dobre prakse (stanje u voćnjacima i na poljima uz

dodatne specifičnosti o samom voću). Ove informacije uključuju i podatke o konvencionalnoj proizvodnji:

Odrediti rasprostranjenost komercijalnih voćnjaka u regionu i odabrati primere dobre prakse;

Proći sa proizvođačma kroz intenizivne voćnjake različitih vrsta voća u regionu;

Utvrditi faktore koji su kritični za uzgoj voćaka u pojedinim lokalitetima;

Odrediti kriterijume za odabir lokacije za voćarstvo u određenim lokalitetima;

Odrediti kriterijume za odabir vrste voća i sorti za komercijalni uzgoj na specifičnom lokalitetu;

Odabrati na osnovu analize različite voćne vrste s komercijalnim potencijalom za određene

lokacije;

Formirati bazu podataka o svim izvorima informacija o novim komercijalnim sortama voća;

Demonstrirati standardna ispitivanja zemljišta za tri različita tipa tla karakteristčna za region i to

(pH, propusnost, sposobnost zadržavanja vode. Analizirati uzgoj voćnih vrsta koje se su

rasprostranjene u nišavskom region i to navodnjavanje, suzbijanje korova, rezidba, ishrana ,

borba protiv štetočina i bolesti;

Odrediti dobre prakse obrade tla u voćnjacima u regiionu uključujući načine obrade, đubrenje i

suzbijanje korova;

Odrediti podložnost četiri voćne vrste na napade štetnika i bolesti;

Pripremiti programe zaštite za najvažnije štetnike I bolesti za najvažnije voćne vrste;

Pripremiti instrukcije za rezidbu za različite vrste voća;

Pripremiti plan za podizanje voćnjaka na određenom lokalitetu, uključujući: i) nacrt na određenoj

specifičnoj parceli (raspored redova, rastojanja, položaj); ii) Listu materijala (uključujući i

sadnice); iii) Procena troškova za podizanje voćnjaka;

Analizirati različite marketinške sisteme u u prodaji voća, i to na lokalnom, nacionalnom i

međunarodnom nivou;

Objasniti tri najčešća razloga za variranje cena u prodaji voća;

Uporediti moguće cene za različitite vrste voća u odnosu na različite faktore, uključujući zahteve

za skladištenje, dužinu skladištenja, vreme berbe, transport do tržišta;

Evaluirati pakovanje tri za različite vrste voća zavisno od načina prodaje;

Analizirati različite marketinške strategije koje se koriste dobri proizvođači voća u Nišavskom

region u poređenju sa proizvođačima u regionima koju imaju intenzivnu voćarsku proizvodnju;

Razviti primer marketinške strategije za određenu vrstu voća, uključujući: faze marketinga,

procenu troškova marketinga, procedure, promocije;

Analizirate razlike i efekte u gajenju voća koje sprovode različiti voćari za istu voćnu vrstu na

različitim lokalitetima;

25

Odrediti raspored radova i aktivnosti za gajenje + različitih vrsta voća za dvanaest meseci na

određenom lokalitetu;

Pripremiti mesečni kalendar, pokrivajući svih dvanaest meseci za sve radove u voćnjak.

Preporuke

Izbor voćnih vrsta i tema odrediti na osnovu intervjua sa zainteresovanim voćarima;

Za predavače pozvati ugledne voćare iz naprednih voćarskih regiona;

Predavači i služba za svaki set predavanja moraju pripremiti ili koristiti već postojeće primere

dobre prakse iz drugih regiona. Zajedno sa voćarima razviti GPN specifične i upotrebljive za

region;

Predavanja i aktivnosti organizovati u selima koja su već delimično opredeljena za proizvodnju

određenih vrsta voća npr. U poslednje vreme u Aleksincu je započela tzv. rejonizacija pojedinih

voćarskih kultura na osnovu interesovanja poljoprivrednika. Pojedina sela postaju prepoznatljiva

po proizvodnji jagode (Gredetin, Krušje, Radevac, Suhotno), šljive (Ljuten, Kulina, Glogovica,

Vrelo), itd.

Aktivnost 2: Integrisana uputstva za organizaciju proizvodnje i primenu zaštite od štetočina. Ova

aktivnost uključuje informacije za povećanje biodiverziteta, zaštita useva (uključujući i biološku kontrolu),

prihranu useva, kao i preporučenu praksu za skladištenje proizvoda nakon žetve:

Specifičnosti odabranih kultura i praksa u navodnjavanju;

Prihrana zemljišta;

Pravilna upotreba i vođenje evidencije o korišćenju pesticida;

Zaštita od insekata;

Zaštita od bolesti;

Praćenje razvoja useva u odnosu na vremenske uslove;

Zaštita od štetočina;

Korovi i pokrivke za površinski sloj zemljišta;

Praksa u upotrebi intenzivnih bioloških mera u borbi protiv štetočina;

Žetva, skladištenje i čuvanje proizvoda.

Preporuke

Integralna proizvodnja voća je ekonomična proivodnja plodova visokog kvaliteta u kojoj prednoszt imaju

ekološki najsigurnije metode koje minimiziraju nepoželjne efekte i pupotrebu agro hemikalija u cilju

sigurnosti životne sredine i zdravlja čoveka. Da bi se ovo ostvarilo tehnologija proizvodnje se prilagođava

povećanju sigurnosti na nivou zasada, voćke i plodova.

Prilikom planiranja uvođenja integralne proizvodnje, potrebno je voditi računa o sledećim pitanjima:

Šta integralna proizvodnja donosi proizvođačima i da li postoji dovoljan broj zainteresovanih

proizvođača;

Koliko je tržište i procena potreba tog tržišta za proizvodima iz integralne proizvodnje;

Da li nakon uvođenja uvođenja integralne proizvodnje i dobijanja potrebnog certifikata, odnosno

oznake „IP“ proizvođači mogu biti usigurni u plasman plodova po ekonomski prihvatljivim

cenama;

26

Aktivnost 3: Edukacija voćara o agrarnoj politici, fondovima ministartva poljoprivrde, gradova i opština

Prikupljanje dokumentacije (uredbe, konkursi, itd.) o svim fondovima i projektima izdomena

ruralnog razvoja;

Organizovanje okruglog stola sa predstavnicima Ministartsva, gradske i lokalne samoupravei na

kojima će svako od njih upoznati voćare sa time šta radi ali i u isto vreme obećati šta može da

uradi;

Prikupljanje iskustava onih koji su konkurisaili za sredstva u predhodnim periodima u cilju

prikupljanja pozitivnih i negativnih iskustava i njihova diseminacija.

Preporuke

Iskustva pokazuju da kada stavite predstavnike donatora ili onih koji upravljuju fondovima na

jednom mestu dolazi do takmičenja u obećavanju. A kada imate obećanje možete i da ih stalno

podsećate na ta obećanja. Zato ovakva mala donatorska konferencija može da donese značajne

rezultate;

Posle dosta godina konkurisanja za razne kredite, donacije i sl., postoji bogato iskustvo koje treba

sakupiti, objediniti u formi uputstva.

Aktivnost 4: Prikupljanje podataka, identifikacija lidera, izrada baza podataka o stanju povrtarske i

voćarske proizvodnje u Nišavskom regionu

Izrada i popunjavanje upitnika koji će popunjavati proizvodjači voća i povrća sa ciljem

identifikacije njihovh kapaciteta, mogućnosti i želja;

Identiikacija lidera u proizvodnji voća i povrća i pravljenje baze podataka o njima;

Identiikacija pružaoca usluga u poljoprivredi i turizmu, kao i njihove ponude i mogućnosti.

Preporuke

Lideri su važni jer su oni ti sa kojima je lakše raditi, koji su spremni za inovativnost i koji su u stanju

da prenesu svoje ideje i ideje savetodavne službe na druge. Zato je neophodno napraviti baze

podataka o njima i sa njima posebno raditi i posvetiti im pažnju. Identifikacija može da bude

urađena sektorski, geografski (po selima) i po značaju;

Potrebno je napraviti bazu podataka o onima koji pružaju usluge u pljoprivredi kao što su

poljoprivredne apoteke, savetnici, zadruge, prodavci inputa i sl. sa ciljem da se uključe u

programe savetodavne službe;

Potrebno je dizajnirati Upitnik koji treba da pruži odgovor na stanje poljoprirede i turizma u

Nišavskom okrugu ali i da identifikuje potrebe za određenim aktivnostima savetodavne službe.

Upitnik bi se popunjavao koristeći princip kvalitativnog intervjua.

Aktivnost 5: Formiranje mašinskih prstenova u službi specijalizacije povrtarske proizvodnje

Jedan od najvećih problema u poljoprivrednoj proizvodnji Nišavskog okruga je usitnjenost

poseda. Proizvođači povrća trenutno nemaju robu koja cenom i kvalitetom može biti

konkurentna sa proizvodom iz lokalnog okruženja (region), a posebno sa proizvodima iz EU.

Usitnjeni posedi, zastarela i neadekvatna mehanizacija u velikom procentu učestvuju u stvaranju

proizvoda sa visokom cenom koštanja.

Cilj projekta je da se postojeći nivo tehnologije proizvodnje povrća na otvorenom polju podigne

na viši nivo. Smanjiće se učinak ljudskog rada, kao i cena koštanja proizvoda. Učesnici projekta će

27

imati uniformisanu proizvodnju koja će dovesti do povećanja prinosa i kvaliteta proizvoda.

Savetodavna služba će lakše sprovoditi poslove vezane za tehnologiju gajenja i kvalitet proizvoda.

Master proizvođači bi bili nosioci posla, odgovorna lica i „vlasnici“ odgovarajućih mašina. U

projektne zadatke bili bi uključeni i proizvođači i distributeri mašina.

Radni paket 2: Unapređenje savetodavne službe

Aktivnost1: Proizvođač kao „ savetodavac“

Cilj projekta je uključivanje dobrih „master“ proizvođača u sistem prognozno izveštajne službe,

kao i u proces prenosa znanja i širenja naprednih tehnologija. Na ovaj način savetodavna mreža bi

u početnoj fazi logistički ojačala, a sami proizvođači bi se lakše uključili u sistem savetodavne

službe. Osnovne projektne aktivnost bi se sastojale u pravljenju baze podataka proizvođača

povrća, odabiru najboljih po različitim kriterijumima (nivo obrazovanja, starost, količina

proizvoda, broj članova domaćinstva, infrastruktura, opremljenost, itd.), pravljenju lokalne meteo

mreže (npr. METOS-i), obuke vezana za prijem i distribuciju podataka. Značaj bi bio višestruk.

Proizvodnja povrća bi posle implementacije projekta mogla da se sprovodi planski, na principima

dobre poljoprivredne prakse i IPM-a. Takođe bi projektne aktivnosti doprinele jačanju zajedničkog

planiranja i proizvodnje povrća oko master farmera (jačanje veza među proizvođačima).

Aktivnost 1: Edukacija zaposlenih u savetodavnoj službi o fondovima EU

Stručna ekskurzija u neku od Agencija koje su uspešno pripremale projekte za SAPARD;

Prezentacija „Iskustva drugih zemalja u pripremi i korišćenju SAPARD/IPArd fondova“;

Trening kroz rad (priprema IPArd, CBC i ostalih EU projekata), obezbeđen od strane konsultanata;

Razmena iskustava sa ostalim savetodavnim službama i konsultantskim kompanijama u zemlji i

regionu o funkcionisanju, upravljanju, problemima koje treba očekivati i kako ih rešavati;

Prezentacija „Mogućnosti korišćenja IPArd fondova u Srbiji“ od strane Savetodavne službe i

konsultanata potencijlanim korisnicima IPArd fondova.

28

V. Aneksi

Aneks 1. Postojeći prerađivački kapaciteti za voće i povrće

Naziv kompanije

Opština Proizvodni program Prerađivački kapacitet Napomena

DOO “Ni-com”

Bubanjskih heroja bb, Niš

Palilula, Niš Smrznuto voće

Pasterizovano povrće (kornišoni, paprika, salate, ajvar...)


Sušeno voće i povrće

3.600t-smeštajni kapacitet, protočni tunel 50t za 8h

10.000 staklenki paster.povrća za 8h2.500 staklenki marmelada za 8h

10t sveže šljive

Privatno preduzeće u funkciji

„Voćar” Merošina, Aleksandrovo

Smrznuto voće 10.000t smeštajni kapacitet, protočni tunel 20t za 8h

Društveno preduzeće u restruktuiranju, 30% u funkciji

Hladnjača Aleksinac Smrznuto voće, povrće, sušara

15.000t smeštajni kapacitet Društveno preduzeće, nije u funkciji par godina unazad

„Milsa” Merošina Pasterizovano povrće



018-215-370

„Merkop” Merošina Pasterizovano povrće



018-892-323

„Green garden”

Doljevac, Orljane

Pasterizovano povrće

(kornišoni, cvekla, ajvar...)


„Vim komerc”

Gadžin Han Pasterizovano povrće (kornišoni, paprika, salate, ajvar...)



Sušara Gadžin Han Sušeno voće i povrće 10t sveže šljive Privatno preduzeće, nije u funkciji

„Eco food” Niš Pasterizovano povrće (kornišoni, paprika, salate,


018-550-717

Vulić & Vulić

Niš Proizvodnja i izvoz duboko zamrznutog voća, sušenih šljiva

www.vulic-vulic.rs

Flovita Gadžin Han Proizvodnja i pakovanje lekovitog bilja, susenog povrca, pečurki

www.hranaipice.net

Eco-Vita Zaplanje

Gadžin Han Prerada voća i povrća na tradicionalan način bez konzervansa, aroma i aditiva.

018 860 521 063 7447 506

Ero-Fruit Gadžin Han Prerada, konzerviranje voća i povrća, sušenje i pakovanje voća, povrća i lekovitog bilja

www.erofruit.co.yu

018 860 131 063 8679 231

Etno Food Niš Prerada polj. proizvoda, pakovanje, prodaja na veliko i uvoz i izvoz.

018 531 382

http://www.vulic-vulic.rs/

http://www.hranaipice.net/

http://www.erofruit.co.yu/

29

Herbogal Svrljig Prerada lekovitog bilja, šumskih plodova i voća

018 821 660 018 821 612

Ecofood Niš Prerada i konzervisanje povrća

018-550-717

Despa Niš Prerada i konzervisanje povrća

018-332-527

Al Produkt Aleksinac Prerada i konzervisanje povrća i voća

018-803-449

Komeks AZ Niš Prerada i konzervisanje povrća

018-338-992

Merkop Merošina Prerada i konzervisanje povrća i voća

018-892-323

Milsa Niš Prerada i konzervisanje povrća i voća

018-215-370

Napred Promet

Merošina Prerada i konzervisanje povrća

018-897-555

Mak Promet

Niš Prodaja smrznutog voća 018-584-920

Radoslovi Niš Prerada i konzervisanje voća (slatko i džemovi)

018-563-292

Yumis Niš Proizvodnja supa, začina, pudinga, šlagova, čajeva, kikirikija, aditiva za pekarsku industriju i još mnogo drugih proizvoda.

018-550-855 www.yumis.rs

Coja - Promet

Aleksinac Otkup voća i povrća 018874168

Belladonna Aleksinac Otkup voća i povrća 018804349

Daki - Trade

Aleksinac Otkup voća i povrća 018846332

Hermes Aleksinac Otkup voća i povrća 0180845149

Al Produkt Aleksinac Prerada i konzervisanje povrća i voća

018-803-449

Komeks AZ Niš Prerada i konzervisanje povrća

018-338-992

http://www.yumis.rs/

30

Aneks 2. Cenovne razlike na kvantaškim pijacama u Nišavkom okrugu i ostatku Srbije

Tabela: Proseci cena voća na kvantaškim pijacama

Lokacija Period 2005 2006 2007 2008 2009

Prosek JABUKA

BG Jan-Dec 39.9 32.7 36.1 51.7 43.1 40.7

KV Jan-Dec 38.7 27.2 34.2 45.3 39.8 37.0

NI Jan-Dec 42.7 37.8 36.0 45.6 35.8 39.6

NS Jan-Dec 39.6 34.3 37.4 43.8 40.0 39.0

SU Jan-Dec 32.5 29.7 30.6 44.2 44.3 36.3

Prosek 38.7 32.4 34.9 46.1 40.6 38.5

Odstupanje (%) 10.46 16.96 3.34 -1.06 -11.96 2.78

VIŠNJA

BG Jun-Jul 47.0 63.1 57.9 57.5 50.0 55.1

KV Jun-Jul 37.5 48.8 40.8 55.0 30.0 42.4

NI Jun-Jul 30.0 38.3 32.0 42.5 42.5 37.1

NS Jun-Jul 47.1 48.6 34.3 44.3 32.1 41.3

SU Jun-Jul 20.0 65.0 47.5 66.7 52.0 50.2

Prosek 36.3 52.8 36.1 53.2 41.3 45.2

Odstupanje (%) -17.42 -27.34 -11.35 -20.10 2.83 -17.97

ŠLJIVA

BG Jul-Sep 44.5 31.9 31.8 38.9 32.0 35.8

KV Jul-Sep 28.4 43.1 30.7 33.0 27.3 32.5

NI Jul-Sep 23.1 15.4 25.0 29.3 20.0 22.6

NS Jul-Sep 27.5 23.3 25.5 39.2 25.4 28.2

SU Jul-Sep 33.9 22.9 26.7 25.6 36.1 29.0

Prosek 31.5 27.3 27.9 33.2 28.2 29.6

Odstupanje (%) -26.53 -43.53 -10.47 -11.71 -28.98 -23.78

BRESKVA

BG Jul-Oct 46.7 43.3 47.1 45.9 34.8 43.6

KV Jul-Oct 41.4 41.5 42.3 51.1 36.4 42.5

NI Jul-Oct 44.7 31.3 39.1 41.7 31.5 37.6

NS Jul-Oct 39.6 38.2 40.0 50.4 35.6 40.8

SU Jul-Oct 36.4 38.3 40.8 43.5 40.5 39.9

Prosek 41.7 38.5 41.9 46.5 35.7 40.9

Odstupanje (%) 7.04 -18.88 -6.62 -10.42 -11.95 -7.94

KRUŠKA

BG Sep-Nov 61.8 68.7 64.7 59.4 57.9 62.5

KV Sep-Nov 33.7 48.9 49.7 56.3 40.7 45.8

NI Sep-Nov 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

NS Sep-Nov 59.1 57.1 62.9 59.3 53.5 58.4

SU Sep-Nov 47.1 0.0 70.8 71.1 51.5 48.1

Prosek 40.3 34.9 49.6 49.2 40.7 43.0

31

Tabela: Proseci cena povrća na kvantaškim pijacama

Lokacija Period 2005 2006 2007 2008 2009

Prosek PARADAJZ

BG Jan-Dec 79.5 77.2 85.2 79.7 92.8 82.9

KV Jan-Dec 45.1 62.4 76.3 66.9 76.8 65.5

NI Jan-Dec 44.8 59.0 71.0 51.9 38.6 53.1

NS Jan-Dec 81.8 71.7 84.8 71.1 90.5 80.0

SU Jan-Dec 61.1 68.9 69.0 71.3 52.6 64.6

Prosek 62.5 67.8 77.3 68.2 70.3 69.2

Odstupanje (%) -28.24 -13.02 -8.06 -23.86 -45.13 -23.32

MRKVA

BG Jan-Dec 31.4 33.1 31.8 29.0 39.9 33.1

KV Jan-Dec 27.0 31.5 29.4 34.3 35.4 31.5

NI Jan-Dec 27.7 30.0 28.0 32.9 27.2 29.2

NS Jan-Dec 33.0 33.5 32.5 28.8 34.5 32.5

SU Jan-Dec 24.9 25.2 26.2 32.0 25.8 26.8

Prosek 28.8 30.7 29.6 31.4 32.5 30.6

Odstupanje (%) -3.74 -2.06 -5.47 4.82 -16.54 -4.70

KRASTAVAC

BG Jn-Sep 29.4 24.4 30.0 34.0 32.2 30.0

KV Jn-Sep 24.8 17.2 24.7 23.9 23.9 22.9

NI Jn-Sep 20.6 13.2 22.9 22.2 18.7 19.5

NS Jn-Sep 29.3 28.6 25.0 29.9 30.6 28.7

SU Jn-Sep 24.7 20.0 26.6 27.8 44.5 28.7

Prosek 25.8 20.7 25.8 27.6 30.0 26.0

Odstupanje (%) -19.93 -36.07 -11.21 -19.38 -37.62 -24.73

PAPRIKA

BG Jul-Oct 37.6 43.5 52.2 70.2 48.9 50.5

KV Jul-Oct 36.1 37.1 40.3 52.9 43.2 41.9

NI Jul-Oct 35.0 34.3 33.8 39.7 41.9 36.9

NS Jul-Oct 30.8 30.5 36.3 61.6 43.1 40.5

SU Jul-Oct 73.3 73.8 22.5 0.0 0.0 33.9

Prosek 42.6 43.8 37.0 44.9 35.4 40.7

Odstupanje (%) -17.80 -21.66 -8.62 -11.59 18.21 -9.33

CRNI LUK

BG Jun-Dec 17.6 249.7 255.7 263.3 271.1 211.5

KV Jun-Dec 18.4 250.5 256.7 263.7 271.0 212.1

NI Jun-Dec 18.0 252.0 258.0 264.5 271.4 212.8

NS Jun-Dec 15.9 252.6 258.7 265.6 273.2 213.2

SU Jun-Dec 16.4 251.9 257.6 264.0 272.1 212.4

Prosek 17.3 251.3 257.3 264.2 271.7 212.4

Odstupanje (%) 4.21 0.28 0.25 0.11 -0.13 0.19

BELI LUK

BG Jun-Dec 82.9 31.5 122.4 121.8 157.9 103.3

KV Jun-Dec 91.6 109.0 119.7 109.4 144.0 114.7

32

NI Jun-Dec 88.1 110.0 6.0 145.0 10.0 71.8

NS Jun-Dec 82.8 114.9 20.0 103.0 136.6 91.5

SU Jun-Dec 69.0 114.4 130.6 66.7 170.7 110.3

Prosek 82.9 96.0 79.7 109.2 123.8 98.3

Odstupanje (%) 6.28 14.58 -92.48 32.80 -91.92 -26.97

KUPUS

BG Jun-Dec 19.0 9.2 22.4 12.6 13.7 15.4

KV Jun-Dec 18.2 7.9 21.9 11.0 13.5 14.5

NI Jun-Dec 19.2 10.0 20.7 11.4 13.9 15.0

NS Jun-Dec 18.7 9.8 21.4 13.6 13.4 15.4

SU Jun-Dec 19.0 11.7 23.8 15.3 14.3 16.8

Prosek 18.8 9.7 22.0 12.8 13.8 15.4

Odstupanje (%) 1.98 2.62 -6.11 -10.41 1.12 -2.46

KROMPIR

BG Jun-Oct 9.6 25.4 16.2 20.8 18.4 18.1

KV Jun-Oct 8.9 20.0 16.3 17.9 16.1 15.9

NI Jun-Oct 9.6 16.8 11.6 17.4 19.5 15.0

NS Jun-Oct 9.2 20.2 13.0 22.6 17.3 16.5

SU Jun-Oct 9.1 21.3 14.8 19.3 13.8 15.7

Prosek 9.3 20.7 14.4 19.6 17.0 16.2

Odstupanje (%) 3.62 -19.23 -19.76 -11.42 14.78 -7.67

33

Tabela: Proseci cena voća na lokalnim pijacama

Lokacija Period 2005 2006 2007 2008 2009

Prosek JABUKA

Srbija Jan-Dec 50.4 49.0 47.4 60.9 52.5 52.0

Niš Jan-Dec 60.7 60.5 53.3 65.3 53.8 58.7

Prosek 55.5 54.8 50.3 63.1 53.1 55.4

Odstupanje (%) 20.5 23.3 12.5 7.2 2.4 12.8

VIŠNJA

Srbija Jun-Jul 54.5 61.7 49.9 69.3 61.5 59.4

Niš Jun-Jul 30.0 50.0 55.0 50.0 45.0 46.0

Prosek 42.3 55.9 52.4 59.6 53.2 52.7

Odstupanje (%) -45.0 -19.0 10.3 -27.8 -26.8 -22.5

ŠLJIVA

Srbija Jul-Sep 48.2 55.2 42.1 55.2 46.7 49.5

Niš Jul-Sep 47.2 55.8 39.1 46.9 36.7 45.1

Prosek 47.7 55.5 40.6 51.1 41.7 47.3

Odstupanje (%) -2.0 1.2 -7.2 -15.0 -21.6 -8.8

BRESKVA

Srbija Jul-Oct 52.1 47.1 56.0 56.6 47.0 51.7

Niš Jul-Oct 58.1 47.0 62.5 60.6 45.3 54.7

Prosek 55.1 47.0 59.3 58.6 46.1 53.2

Odstupanje (%) 11.7 -0.1 11.5 7.1 -3.6 5.7

KRUŠKA

Srbija Sep-Nov 57.8 66.8 71.4 77.7 68.8 68.5

Niš Sep-Nov 66.5 79.2 78.3 88.5 66.9 75.9

Prosek 62.2 73.0 74.9 83.1 67.9 72.2

Odstupanje (%) 15.1 18.6 9.6 13.9 -2.7 10.8

34

Tabela: Proseci povrća i voća na lokalnim pijacama

Lokacija Period 2005 2006 2007 2008 2009

Prosek PARADAJZ

Srbija Jan-Dec 88.4 87.9 100.4 98.9 107.2 96.6

Niš Jan-Dec 91.7 88.4 95.5 94.3 100.2 94.0

Prosek 90.0 88.2 97.9 96.6 103.7 95.3

Odstupanje (%) 3.7 0.5 -4.9 -4.7 -6.6 -2.7

MRKVA

Srbija Jan-Dec 44.9 49.6 47.1 52.7 54.7 49.8

Niš Jan-Dec 40.8 44.0 44.5 52.0 44.6 45.2

Prosek 42.9 46.8 45.8 52.4 49.7 47.5

Odstupanje (%) -9.2 -11.3 -5.5 -1.2 -18.5 -9.3

KRASTAVAC

Srbija Jn-Sep 29.8 27.1 35.6 40.9 33.2 33.3

Niš Jn-Sep 28.2 17.8 30.6 34.7 27.6 27.8

Prosek 29.0 22.4 33.1 37.8 30.4 30.6

Odstupanje (%) -5.3 -34.4 -14.0 -15.2 -16.8 -16.6

PAPRIKA

Srbija Jul-Oct 55.2 59.7 59.7 74.1 60.3 61.8

Niš Jul-Oct 46.3 52.9 55.3 61.1 57.4 54.6

Prosek 50.7 56.3 57.5 67.6 58.8 58.2

Odstupanje (%) -16.2 -11.4 -7.4 -17.6 -4.8 -11.7

CRNI LUK

Srbija Jun-Dec 27.6 33.7 38.4 35.4 42.7 35.6

Niš Jun-Dec 26.9 28.4 34.5 33.4 38.7 32.4

Prosek 27.3 31.1 36.4 34.4 40.7 34.0

Odstupanje (%) -2.6 -15.6 -10.2 -5.6 -9.4 -8.9

BELI LUK

Srbija Jun-Dec 127.8 157.7 151.7 170.4 214.2 164.3

Niš Jun-Dec 125.7 144.1 158.6 150.3 188.3 153.4

Prosek 126.7 150.9 155.1 160.4 201.2 158.9

Odstupanje (%) -1.6 -8.6 4.5 -11.8 -12.1 -6.7

KUPUS

Srbija Jun-Dec 26.4 14.4 34.3 18.6 23.0 23.4

Niš Jun-Dec 28.6 13.3 30.9 15.4 21.2 21.9

Prosek 27.5 13.9 32.6 17.0 22.1 22.6

Odstupanje (%) 8.0 -7.4 -10.1 -16.8 -7.9 -6.3

KROMPIR

Srbija Jun-Oct 18.7 26.9 25.1 30.5 29.2 26.1

Niš Jun-Oct 16.1 22.5 21.2 25.3 26.2 22.3

Prosek 17.4 24.7 23.2 27.9 27.7 24.2

Odstupanje (%) -13.9 -16.5 -15.6 -17.1 -10.4 -14.7

35

Aneks 3: Proizvodnja voća i povrća po okruzima Proizvodnja povrća po okruzima (prosek 2007-2009)

Okrug Boranija Grasak Krastvaci Krompir Kupus i kelj Luk beli Luk crni Mrkva Paprika Paradajz Pasulj

Severno Bački 209.33 1,837.67 945.00 13,722.00 4,302.00 749.00 2,552.67 1,156.00 1,513.33 2,795.67 349.67

Srednje Banatski 223.00 2,079.67 1,657.00 27,412.33 5,248.00 1,047.00 5,276.33 2,007.00 1,417.00 2,488.33 1,021.67

Severno Banatski 1,389.67 3,654.00 1,353.33 17,676.00 3,997.67 989.00 6,244.00 3,440.67 2,349.33 2,707.67 699.67

Južno Banatski 831.33 1,655.00 1,859.00 30,908.33 9,128.00 1,258.67 5,219.33 3,687.00 7,788.67 6,234.67 898.33

Zapadno Bački 693.33 4,456.33 1,589.00 33,998.00 7,861.00 675.67 6,076.00 4,009.67 13,662.33 6,463.33 963.33

Južno Bački 2,082.33 10,073.33 5,530.67 85,699.67 18,862.00 1,673.33 27,285.67 15,287.00 18,434.67 12,052.00 2,285.00

Sremski 557.67 1,057.67 3,594.00 37,014.33 13,923.67 779.00 7,653.67 5,469.33 8,935.33 19,546.00 1,894.33

Mačvanski 868.00 1,185.33 5,874.00 43,976.33 19,704.00 1,228.67 9,726.33 1,922.00 13,173.67 19,061.33 1,879.67

deo Kolubarskog 385.67 490.33 2,737.67 16,710.67 7,366.00 434.67 1,639.67 542.00 3,189.00 4,615.00 805.33

Podunavski 222.67 528.67 3,853.67 16,531.00 10,257.67 464.67 1,784.00 769.67 5,032.33 6,752.67 736.67

Braničevski 1,061.00 1,562.67 4,053.67 34,265.33 24,752.67 1,592.33 4,680.33 3,583.00 4,370.67 8,704.00 1,359.67

Šumadijski 423.33 848.00 2,996.67 32,757.33 18,287.33 794.33 6,131.67 1,337.00 3,385.00 8,962.67 1,344.67

Pomoravski 284.67 489.00 2,948.67 23,729.67 14,958.00 1,074.00 5,065.67 1,642.00 9,989.67 8,438.33 792.33

Borski 800.33 491.67 1,579.33 12,714.00 6,930.00 499.00 2,364.00 598.33 1,383.33 2,564.00 1,358.67

Zaječarski 421.00 525.00 1,635.33 14,305.67 5,743.67 841.67 2,518.33 967.33 2,946.00 3,070.67 502.67

Zlatiborski 236.33 233.00 609.00 71,368.33 9,916.00 897.00 2,376.67 2,907.33 1,527.33 1,925.00 551.33

Moravički 463.00 395.33 4,044.33 97,947.67 15,446.33 532.00 2,631.00 1,342.67 8,295.67 6,952.67 456.67

Raški 318.00 352.33 1,369.33 37,194.33 6,773.67 522.67 1,715.00 828.33 2,353.00 2,179.67 286.67

Rasinski 1,031.00 1,406.00 4,990.00 40,386.33 18,496.67 1,418.00 5,632.67 3,837.67 18,333.33 10,634.33 443.33

Toplički 129.33 166.67 610.33 8,098.33 3,789.33 478.00 1,330.00 148.67 2,904.33 2,216.67 442.67

Pirotski 147.33 107.67 350.33 9,408.67 4,527.00 543.33 2,054.00 264.00 2,512.33 1,284.00 238.00

Jablanički 112.67 211.00 2,548.67 28,808.33 5,925.67 1,071.67 4,109.33 1,589.00 6,974.33 6,591.33 535.67

Pčinjski 77.67 96.67 831.00 19,783.33 3,042.00 476.00 1,212.67 244.00 2,690.67 1,811.33 386.67

Nišavski 610.33 599.33 2,084.00 24,751.67 8,052.00 1,600.67 8,401.00 2,032.33 11,563.33 6,517.67 1,132.00

Prosek okrug 565.79 1,437.60 2,485.17 32,465.32 10,303.76 901.68 5,153.33 2,483.83 6,446.86 6,440.38 890.19

Odstupanje 1=1 1.08 0.42 0.84 0.76 0.78 1.78 1.63 0.82 1.79 1.01 1.27

36

Tabela: Proizvodnja voća po okruzima (prosek 2007-2009)

okrug Breskve Dinje i Lubenice

Dunje Jabuke Jagode Kajsije Kruske Kupina Maline Orasi Sljive Tresnje Visnje

Severno Bački 3,654.67 1,012.00 588.67 22,569.33 122.33 1,307.00 2,046.33 20.00 66.67 629.67 6,359.67 877.67 2,249.67

Srednje Banatski 192.67 6,251.00 274.67 4,824.33 51.33 815.33 818.00 33.00 421.00 625.00 5,384.67 397.33 3,248.67

Severno Banatski 308.00 4,296.67 262.67 3,178.67 80.33 682.33 471.33 156.00 34.33 356.33 4,963.67 427.67 1,395.33

Južno Banatski 3,598.67 17,907.67 418.33 22,772.33 229.33 842.33 948.67 39.33 79.00 1,151.67 5,736.00 578.67 3,064.00

Zapadno Bački 538.67 11,874.00 179.67 6,410.00 459.67 706.33 1,492.00 57.00 159.67 791.00 5,662.00 608.33 5,221.33

Južno Bački 1,889.67 19,621.67 367.00 14,282.33 527.67 1,488.67 1,853.33 112.67 349.33 1,066.67 6,447.67 1,151.67 3,229.33

Sremski 6,559.00 66,794.00 538.67 16,238.00 260.33 1,004.33 3,611.67 46.67 33.00 1,296.67 16,350.00 1,155.67 5,074.67

Mačvanski 1,247.33 11,649.00 965.00 7,445.00 4,703.33 1,145.67 3,076.67 6,669.67 14,275.67 1,396.33 61,676.33 2,428.67 6,792.00

Kolubarski 347.67 2,129.67 297.33 3,135.00 572.67 347.33 1,726.67 6,882.33 6,804.00 729.67 45,148.67 1,090.00 1,284.00

Podunavski 9,502.00 7,836.33 290.00 21,419.00 1,834.67 724.67 1,938.67 521.33 163.67 689.00 7,585.33 998.33 5,075.33

Braničevski 1,549.67 6,442.00 713.33 5,487.33 559.00 971.00 2,183.00 144.67 208.33 780.33 15,026.00 1,581.67 2,742.67

Šumadijski 1,788.33 6,252.67 513.00 7,523.67 682.00 1,125.67 4,509.67 144.00 325.67 1,375.00 78,815.67 1,482.00 5,631.67

Pomoravski 1,292.00 9,432.33 447.00 7,125.33 756.33 492.33 2,492.00 2,493.33 500.67 1,342.67 36,687.00 1,208.33 1,225.67

Borski 420.33 8,382.00 426.67 3,000.67 476.00 318.33 1,441.00 371.33 64.00 1,149.00 4,528.33 1,356.33 1,070.67

Zaječarski 382.00 2,312.00 489.33 3,082.33 464.00 266.67 1,200.33 1,034.33 296.67 913.33 9,033.67 887.00 4,870.67

Zlatiborski 59.33 56.67 120.67 20,097.00 437.00 32.00 1,957.00 1,320.33 23,131.00 430.00 32,066.67 659.67 240.00

Moravički 828.33 6,505.33 505.67 16,816.67 5,372.67 853.00 4,678.33 3,088.67 19,431.00 841.67 66,813.00 633.67 604.33

Raški 363.33 1,113.67 504.00 12,608.67 703.33 409.67 6,180.67 280.33 1,554.67 1,352.33 45,908.33 955.67 716.33

Rasinski 1,328.00 6,332.67 887.67 10,269.33 4,947.67 454.67 2,765.00 5,527.00 11,092.33 969.67 56,965.67 909.00 2,042.33

Toplički 272.00 4,648.00 807.33 5,885.67 133.33 246.67 1,906.33 173.00 106.33 778.67 43,468.67 560.00 9,183.33

Pirotski 142.33 2.67 200.00 1,826.33 103.67 76.67 1,248.00 37.67 21.33 537.00 9,303.67 348.00 732.33

Jablanički 1,202.33 2,045.00 1,679.67 8,449.00 2,418.33 534.67 4,690.33 1,051.67 1,855.67 1,448.33 21,283.33 1,001.00 9,919.00

Pčinjski 236.33 4,483.33 332.33 5,024.67 709.67 359.00 1,943.67 53.33 538.67 735.67 14,239.00 912.00 2,032.67

Nišavski 1,028.00 15,316.00 629.33 5,211.00 2,460.67 561.33 2,622.67 690.33 531.67 1,321.33 21,240.00 1,611.67 10,507.67

Prosek okrug 1,613.78 9,279.01 518.25 9,778.40 1,211.06 656.90 2,408.39 1,289.50 3,418.51 946.13 25,862.21 992.50 3,673.07

Odstupanje 1=1 0.64 1.65 1.21 0.53 2.03 0.85 1.09 0.54 0.16 1.40 0.82 1.62 2.86

37

Annex 4: Prosečni prinosi voća i povrća po okruzuma

Tabla: Prosečan prinos voća po okruzima (prosek 2007-2009)

Okrug Breskve Dinje i Lubeni Dunje Jabuke Jagode Kajsije Kruske Kupina Maline Orasi Siljive Tresnje Visnje

Severno Bački 21.94 13,478.18 23.16 21.90 2,218.48 17.03 18.12 2,277.78 2,134.40 16.34 26.06 24.75 18.55

Srednje Banatski 12.43 14,231.03 15.70 13.98 1,151.68 17.54 6.69 1,625.20 1,704.47 13.02 22.30 14.85 7.87

Severno Banatski 8.57 14,928.23 18.70 14.42 1,725.32 15.83 17.44 3,978.51 1,342.57 15.05 20.92 15.54 13.10

Južno Banatski 15.50 19,725.62 21.81 18.82 2,479.17 17.97 15.82 2,597.10 1,804.54 20.47 21.82 18.37 12.15

Zapadno Bački 20.49 19,269.52 18.92 22.98 3,547.78 19.30 16.52 2,191.43 2,941.09 21.41 19.43 20.61 25.61

Južno Bački 16.29 20,197.96 14.72 13.50 3,738.23 15.85 17.78 3,313.19 3,926.62 14.41 20.48 17.13 16.64

Sremski 15.18 15,846.84 19.72 18.24 2,308.78 17.11 8.54 2,030.92 1,325.62 16.93 15.74 18.35 20.22

Mačvanski 16.61 21,369.91 18.89 25.56 5,418.83 19.55 19.04 4,699.69 5,122.67 15.91 19.47 22.18 17.51

Kolubarski 9.76 6,263.64 12.16 15.84 2,772.12 10.58 14.47 5,044.98 3,422.59 9.11 11.61 14.23 9.30

Podunavski 11.75 12,641.45 11.68 9.80 5,233.91 7.71 9.21 4,135.89 2,452.38 15.95 10.33 10.09 10.45

Braničevski 11.23 8,112.35 10.51 15.15 2,709.20 13.63 12.11 2,232.92 2,141.77 10.25 8.86 15.38 11.88

Šumadijski 13.75 10,965.09 13.55 18.11 3,473.30 11.94 17.07 2,868.05 3,375.81 12.51 19.63 14.71 11.06

Pomoravski 13.56 13,386.26 13.59 19.19 3,349.50 11.07 16.12 6,464.18 2,754.87 17.55 16.65 14.85 11.64

Borski 13.80 11,208.76 15.55 21.78 2,949.96 16.02 18.19 2,659.16 1,043.36 18.06 12.75 20.51 17.90

Zaječarski 7.91 7,450.17 14.19 12.51 2,558.57 9.02 10.52 4,910.47 2,366.50 9.85 8.32 11.01 8.90

Zlatiborski 9.09 4,022.22 7.83 21.00 5,060.85 6.10 12.63 6,769.04 7,508.17 7.02 9.60 10.24 9.42

Moravički 18.10 16,208.96 17.25 21.11 7,404.73 12.93 19.35 6,791.97 7,488.99 13.01 21.64 11.05 13.52

Raški 13.99 13,766.04 16.15 22.75 5,466.39 10.50 22.45 5,419.94 5,919.51 14.57 21.26 11.20 9.81

Rasinski 16.34 17,206.65 15.87 22.95 6,662.71 11.38 21.25 5,685.32 5,938.58 12.92 21.28 11.07 11.73

Toplički 9.67 7,670.88 19.40 15.78 2,739.58 11.44 11.88 4,419.10 2,249.37 16.87 13.43 13.03 7.74

Pirotski 6.88 444.44 10.63 7.52 3,951.24 7.15 7.84 2,704.27 1,763.99 11.96 7.80 10.98 5.11

Jablanički 9.30 12,885.57 24.13 17.01 5,516.70 13.96 10.95 4,850.10 4,350.32 19.44 15.15 15.17 9.50

Pčinjski 12.21 11,896.51 18.12 15.28 6,356.22 13.23 14.85 3,526.78 5,474.31 20.36 18.68 16.68 9.64

Nišavski 7.45 15,119.80 8.72 11.89 4,099.33 6.84 9.68 3,172.64 2,634.52 10.31 8.08 11.15 8.58

Prosek okrug 12.99 12,845.67 15.87 17.38 3,870.52 13.07 14.52 3,932.03 3,382.79 14.72 16.30 15.13 12.41

Odstupanje 1=1 0.57 1.18 0.55 0.68 1.06 0.52 0.67 0.81 0.78 0.70 0.50 0.74 0.69

38

Tabela: Prosečan prinos povrća po okruzima (prosek 2007-2009)

okrug Boranija Grasak Krastavci Krompir Kupus i kelj Luk beli Luk crni Mrkva Paprika Paradajz Pasulj

Severno Bački 2,474.82 3,655.14 6,918.56 12,186.90 17,616.36 3,899.29 8,914.08 7,501.76 7,333.61 9,697.74 1,415.54

Srednje Banatski 1,686.32 3,040.56 6,299.89 15,050.39 14,147.07 3,337.16 8,247.86 8,473.80 6,483.51 7,259.56 1,293.36

Severno Banatski 4,657.48 3,329.01 5,150.36 9,900.00 12,729.49 4,452.34 9,401.82 10,162.47 6,702.58 6,492.64 1,020.84

Južno Banatski 2,917.91 2,775.00 6,590.73 10,549.41 13,014.87 3,779.00 6,563.46 8,022.05 11,555.39 7,717.01 1,119.76

Zapadno Bački 3,044.22 3,659.38 8,412.69 17,178.30 17,367.02 4,198.01 11,928.44 14,414.66 20,228.32 11,373.90 1,500.41

Južno Bački 5,108.07 4,235.36 9,785.48 18,878.23 17,556.05 5,308.93 19,026.96 16,473.52 17,826.68 11,800.46 1,482.63

Sremski 2,444.53 2,072.10 6,836.61 10,587.42 17,297.23 3,227.54 7,152.27 10,464.46 8,407.18 10,406.80 1,111.80

Mačvanski 1,774.98 1,913.74 7,351.66 9,981.18 13,751.46 2,602.70 8,481.08 5,436.70 9,738.60 11,742.67 1,109.12

Kolubarski 1,389.84 1,276.24 6,196.07 6,164.71 9,337.14 1,548.44 3,054.37 2,599.69 4,832.19 5,993.11 840.08

Podunavski 1,705.10 1,505.20 8,696.44 7,865.62 13,001.99 1,865.09 3,909.21 3,667.06 8,269.20 8,766.44 1,105.43

Braničevski 2,445.06 2,148.39 5,525.51 8,018.21 16,272.43 2,657.72 4,094.62 7,147.09 5,314.75 7,040.32 830.62

Šumadijski 1,784.24 1,858.14 7,028.60 11,200.07 14,288.51 2,649.14 7,005.85 6,347.71 5,416.08 8,484.71 1,147.48

Pomoravski 1,447.07 1,540.68 7,261.82 10,483.90 14,756.45 2,642.40 6,403.17 6,778.81 10,391.44 10,076.56 975.23

Borski 2,390.69 1,536.36 4,262.01 5,717.51 8,405.14 1,660.30 3,477.74 3,196.00 3,226.20 4,722.54 1,153.53

Zaječarski 1,674.74 1,891.08 4,530.91 6,089.02 6,687.72 2,089.63 3,358.41 4,326.17 3,348.85 4,218.16 615.26

Zlatiborski 1,510.38 1,717.98 4,631.47 11,030.99 10,215.10 4,266.45 5,829.83 8,365.41 5,693.83 6,540.02 999.20

Moravički 2,649.82 2,707.35 12,117.25 13,320.15 15,110.57 2,927.59 5,667.90 7,104.70 9,342.68 9,107.55 1,108.77

Raški 2,797.20 2,904.21 11,044.86 10,549.39 11,072.95 2,685.61 4,510.34 7,765.16 7,266.73 7,230.42 836.29

Rasinski 2,981.50 2,956.80 11,514.51 12,077.21 13,371.51 2,788.31 6,238.14 8,525.37 10,193.94 10,140.61 903.61

Toplički 1,938.98 1,763.08 6,932.27 5,364.27 10,840.07 1,964.55 3,509.48 3,264.68 7,287.32 8,390.95 819.90

Pirotski 3,032.98 2,859.65 5,349.42 7,420.93 15,306.81 2,796.14 5,793.00 5,877.13 6,079.47 6,177.01 1,092.72

Jablanički 1,535.10 1,823.64 8,955.77 7,720.80 11,226.45 2,729.75 5,068.04 7,888.38 8,139.81 9,921.09 1,406.33

Pčinjski 1,212.13 1,216.44 5,626.62 5,333.71 6,584.22 1,820.21 2,835.56 4,216.32 4,033.28 4,956.80 1,017.06

Nišavski 2,173.30 1,786.21 5,984.39 8,283.22 8,925.16 2,300.81 6,197.45 5,736.56 5,980.84 6,164.14 905.95

Prosek okrug 2,365.69 2,340.49 7,208.50 10,039.65 12,870.07 2,924.88 6,527.88 7,239.82 8,045.52 8,100.88 1,075.46

Odstupanje 1=0 0.92 0.76 0.83 0.83 0.69 0.79 0.95 0.79 0.74 0.76 0.84

Documents

Analiza sektora voća i povrća u Nišavskom okrugu