Udział kobiet w nauce Anna Knapińska, Marek Młodożeniec

Laboratorium Analiz Statystycznych i Ewaluacji

1

38,1% 38,8%

39,1% 39,3% 39,7%

40,4%

42,4% 42,7%

43,0% 43,2% 43,6% 43,6%

38%

39%

40%

41%

42%

43%

44%

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Inkubacja a dojrzałość

2

Studenci

60% kobiet vs.

40% mężczyzn

Naukowcy

40% kobiet vs.

60% mężczyzn

KOBIETY

vs.

MĘŻCZYŹNI

Kobiety wśród nauczycieli akademickich (GUS):

3

21%

32%

43%

46%

47%

27%

32%

44%

54%

40%

79%

68%

57%

54%

53%

73%

68%

56%

46%

60%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

profesor

doktor habilitowany

doktor

wykładowca

specjalista / konsultant

profesor

docent

adiunkt

asystent

WSZYSCY PRACOWNICY NAUKOWI

kobiety mężczyźni

N=141144

N=3443

N=31181

N=1255

N=13910

N=1084

N=4056

N=103271

N=15479

N=14323

RODZAJ ETATU:

STOPIEŃ NAUKOWY:

Proporcje płci wśród naukowców na różnych szczeblach kariery

Udział stopni i tytułów naukowych w grupach płci w obrębie różnych dziedzin nauki

4

OG

ÓŁE

M

hu

man

isty

czn

e

eko

no

mic

zno

-sp

ołe

czn

e

ścis

łe

bio

logi

czn

e

o Z

iem

i

me

dyc

zne

roln

icze

i le

śne

me

chan

ika,

bu

do

wn

ictw

oi a

rch

ite

ktu

ra

inży

nie

ria

mat

eri

ało

wa

chem

iczn

e

ele

ktro

nik

ai i

nfo

rmat

yka

górn

ictw

oi e

ne

rge

tyka

nau

ki:

73

% 85

%

67

% 8

1%

75

% 86

%

64

%

85

%

65

% 8

2%

71

% 8

6%

81

%

89

%

70

% 82

%

79

%

86

%

73

% 8

6%

72

% 8

9%

78

%

84

%

80

%

87

%

13

%

9%

18

%

13

%

14

% 1

0%

16

%

9%

16

%

11

%

15

%

10

%

9%

6%

13

%

10

%

11

% 11

%

13

%

10

%

13

%

7%

11

% 10

%

11

% 8

%

13

% 6

%

15

% 7

%

11

% 5%

20

%

6%

20

%

8%

14

%

5%

11

% 5%

17

%

8%

10

% 4%

15

%

3%

15

%

4%

12

% 6%

9%

5%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

M K M K M K M K M K M K M K M K M K M K M K M K M K

profesorowie doktorzy habilitowani doktorzytytuł naukowy:

Gdzie znikają kobiety?

5

Nieformalne zasady rynku pracy: kobiece zawody są przedłużeniem ról domowych (nauczanie, opieka etc.) kobiety nie powinny zajmować wobec mężczyzn pozycji autorytetu monopol w sferze obsługi urządzeń technicznych należy do mężczyzn

Sfera nauki: kobiety częściej niż mężczyźni zajmują się dydaktyką kobiety rzadziej niż mężczyźni pełnią wysokie funkcje kierownicze kobiety rzadziej niż mężczyźni robią kariery w dziedzinach STEM

(science, technology, engineering, mathematics) – Pierre Bourdieu, Męska dominacja, Oficyna Naukowa, Warszawa 2004 –

6

Pod szklanym sufitem (glass ceiling, Hymowitz i Schellhardt 1986)

Na lepkiej podłodze (sticky floor, Presley Noble 1992)

W dziurawym rurociągu (leaky pipeline, Berryman 1983)

W magicznym pudełku (vanish box, Etzkowitz i in. 2009)

Gdzie znikają kobiety?

7

Lepka podłoga – przypisanie kobiet do grupy zawodów mniej prestiżowych i gorzej płatnych

Dziurawy rurociąg – wyciekanie kobiecych talentów wraz z kolejnymi szczeblami kariery

Przykład – projekt ENIAC programowanie = praca biurowa = praca kobieca

Współcześnie: przewaga kobiet w państwowym sektorze nauki, czyli winners among losers – Renata Siemieńska, 2000 –

Gdzie znikają kobiety?

8

11%

11%

16%

26%

28%

37%

41%

45%

45%

46%

49%

60%

40%

89%

89%

84%

74%

72%

63%

59%

55%

55%

54%

51%

40%

60%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

elektronika, informatyka i nauki pokrewne

górnictwo, energetyka i nauki pokrewne

mechanika, budownictwo i architektura

nauki ścisłe

inżynieria materiałowa

nauki o Ziemi

nauki ekonomiczno-społeczne

nauki rolnicze i leśne

nauki humanistyczne

nauki chemiczne

nauki medyczne

nauki biologiczne

WSZYSTKIE DZIEDZINY NAUKI

kobiety mężczyźni

N=141144

N=6989

N=27736

N=8200

N=28177

N=9134

N=19404

N=6227

N=2609

N=8589

N=9306

N=3953

N=6481

…na lepkiej podłodze

Proporcje płci a dziedzina nauki

9

41%

42%

39%

42%

33%

8%

26%

44%

44%

44%

46%

46%

46%

53%

56%

40%

59%

58%

61%

58%

67%

92%

74%

56%

56%

56%

54%

54%

54%

47%

44%

60%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

jednostki nienaukowe

inne jednostki naukowe

instytuty badawcze

wszystkie szkoły wyższe

pozostałe uczelnie

uczelnie wojskowe

politechniki

uczelnie rolnicze

wyższe szkoły muzyczne

wyższe szkoły zawodowe

wyższe szkoły wych. fiz.

uniwersytety

wyższe szkoły ekonomiczne

uczelnie pedagogiczne

uczelnie medyczne

WSZYSTKIE JEDNOSTKI

kobiety mężczyźni

N=141144

N=7878

N=2302

N=2331

N=24034

N=919

N=1565

N=810

N=4413

N=13383

N=713

N=4815

N=63163

N=6614

N=4529

N=2884

…na lepkiej podłodze

Proporcje płci a rodzaj jednostki naukowej

Gdzie znikają kobiety?

10

Szklany sufit – niewidoczne przeszkody stojące na drodze chcącym awansować kobietom Glass Ceiling Index – miara trudności w osiąganiu wyższych stopni naukowych przez kobiety

GCI = P / Pa gdzie: P = udział kobiet wśród osób zajmujących się nauką Pa = udział kobiet wśród osób z wykształceniem na poziomie A, przy czym: – wykształcenie na poziomie A = tytuł profesora zwyczajnego – wykształcenie na poziomie B = stopień doktora habilitowanego – wykształcenie na poziomie C = stopień doktora

11

43%

61%

50%

43% 45%

48% 46%

54%

31%

0% 0%

35%

42%

35%

28%

32%

36%

30%

42%

31%

49%

38%

17%

29%

20% 20% 19% 18% 17%

14% 13%

32%

24%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Stara UniaUE-15

Łotwa Słowacja Polska Węgry Estonia Słowenia Litwa Czechy Rumunia* Bułgaria*

wykształcenie C (dr)

wykształcenie B (dr hab.)

wykształcenie A (prof.)

ud

ział

ko

bie

t w

śró

d p

raco

wn

ikó

w n

auko

wyc

h n

a d

anym

po

zio

mie

wyk

szta

łce

nia

:

* Brak danych o udziale kobiet wśród osób na poziomie wykształcenia C w Rumunii i Bułgarii

…pod szklanym sufitem

Udział kobiet na różnych poziomach kariery w „nowych” krajach UE

13

…pod szklanym sufitem

GCI a udział kobiet wśród nauczycieli akademickich wg. województw

1,4

1,5

1,6

1,7

1,8

1,9

2,0

2,1

2,2

2,3

2,4

40% 41% 42% 43% 44% 45% 46% 47% 48% 49% 50% 51%

podlaskie

POLSKA

łódzkie

lubelskie

podkarpackie

kujawsko-pomorskie lubuskie

dolnośląskie mazowieckie

małopolskie

opolskie

zachodniopomorskie

woj. śląskie

warmińsko-mazurskie

pomorskie

święto-krzyskie

wielko-polskie

GC

I dla

reg

ion

u =

ud

ział

ko

bie

t w

śró

d n

auko

wcó

w /

wśr

ód

pro

feso

rów

udział procentowy kobiet wśród ogółu nauczycieli akademickich w regionie

Gdzie znikają kobiety…

14

Magiczne pudełko – przenosiny kobiet do alternatywnych sfer zawodowych

…i dlaczego?

Poszukiwanie work-life balance.

Z badań wynika, że dziedziny zwane TIE

(technology transfer, incubation,

entrepreneurship) dają większe

możliwości godzenia ról, elastycznej

pracy, miękkich granic między życiem

rodzinnym i zawodowym. Z tego

względu przyciągają więcej kobiet.

Dlaczego kobiety znikają?

15

różnice biologiczne: nie wystarczają one do wyjaśnienia

niedostatecznego stopnia reprezentacji kobiet w nauce

zaszłości historyczne: dyskryminacja to ewentualnie

sprawa prywatna, nigdy – kwestia systemowa czy polityczna

samodyskryminacja: kobiety na najwyższych stanowiskach

milcząco zatwierdzają system (syndrom królowej pszczół)

działanie w męskim świecie: cenienie tego, co racjonalne,

obiektywne, naukowe, a więc – także tego, co męskie

16

Czy w Polsce mamy do czynienia z dyskryminacją kobiet?

Szanse na uzyskanie grantu z NCN a płeć kierownika zespołu

20,7%

19,3%

17,3%

22,7%

27,8%

22,7%

25,2%

21,3%

18,3%

17,5%

17,6%

16,7%

17,0%

21,6%

22,5%

20,1%

21,5%

15,9%

15,5%

17,7%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%

OGÓŁEM

magister

doktor

doktor hab.

profesor

human. i ekon.-społ.

ścisłe

biologiczne i medyczne

o środowisku i rolnicze

inż.-techn. z informatyką

mężczyznakobietapłeć kierownika zespołu projektowego:

dziedzina nauki:

stopień/tytuł naukowy kierownika:

szansa uzyskania grantu przez zespół projektowy:

Obecna polityka naukowa

17

Teoria równych szans – kobiety i mężczyźni niczym się od siebie nie różnią, należy tylko tworzyć odpowiednie warunki do rozwoju + Teoria merytokracji – organizacja powinna wykorzystywać zasoby kobiet, by w ten sposób sama się rozwijać (Alvesson, Due Billing 2003)

Nowa polityka naukowa

18

Teoria szczególnego wkładu – promowanie wzorców kariery kobiecej, które są przeciwwagą dla tradycyjnych wzorców męskich + Teoria wartości alternatywnych – podkreślanie różnic, tzw. racjonalność odpowiedzialności (Sørensen 1982)

Jaka polityka naukowa?

19

Wzrost konkurencyjności

Zwiększenie innowacyjności

Zachęcenie do mobilności

Zwiększenie udziału innowacyjnych produktów w rynku międzynarodowym

Zdrowie, zmiany demograficzne i dobrostan

Zrównoważone rolnictwo i gospodarka ekologiczna

Inteligentny i zintegrowany transport

Integracyjne, innowacyjne i bezpieczne społeczeństwa

Dziękujemy!

Młodożeniec M., Knapińska A. Czy wciąż nauka ma męską płeć? Udział kobiet w nauce

„Nauka”, 2, 2013, s. 47–72