Antibiyotik sınıflandırılması ve etki mekanizması

Yrd.Doç.Dr. Recep TEKİN

Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji AD.

TARİHÇE - 1

• “Kemoterapötik” olarak adlandırılan kimyasal

maddelerin infeksiyon hastalıklarının tedavisinde

kullanılması 17. yüzyıldan itibaren başlamıştır.

• Bu tür tedavilerin bilimsel bir temele oturması, bu

yüzyılın başında Paul Ehrlich’in “seçici toksik etki”

kavramını ortaya atması ile olmuştur.

TARİHÇE - 2

• Antimikrobiyal tedavi 1935 yılında Domogk’un sulfamidleri

tedavide kullanmasıyla gelişme safhasına girmiştir.

• 1929’da Fleming’in gözlemlediği ve 1940’da Chain ve Flarey’in

Penicillium notatum’dan elde ettiği bir maddenin

mikroorganizmalar üzerine öldürücü etkisi ile antibiyotikler

tedavide yer almaya başlamıştır.

1929 - Sir Alexander Fleming’in penisilini keşfetmesi(Penicillium notatum)

1928 Penicillin 1930 1932 Sulphonamides 1939 Gramicidin 1940 1942 1943 Streptomycin & Bacitracin 1945 Cephalosporins 1947 Chloramphenicol & Chlorotetracycline 1949 Neomycin 1948 Trimethoprim 1950 Oxytetracycline 1952 Erythromycin 1956 Vancomycin 1957 Kanamycin 1960 1961 Nalidixic acid 1963 Gentamicin 1964 1966 1967 Clindamycin 1968 1970 1971 Tobramycin 1972 Cephamycins & Minocycline 1980s Fluoroquinolones 1990s Oxazolidinones

2000 Streptogramin Daptomycin

Tanımlar

• Antibiyotik, bakterileri inhibe eden veya öldüren doğal olarak

bulunan maddedir.

• Kemoterapi, ilaçların bir hastalığın tedavisinde kullanılması

• günümüzde antibiyotiklerin çoğunun sentetik ya da semisentetik

yöntemlerle elde edilmesi mümkün olduğundan,

• antibiyotik terimi tedavide kullanılan kemoterapötik ve antibiyotik

niteliğindeki maddeler için genel bir ad olarak kullanılır.

Tanımlar

• Bakteriyostatik Bakteri hücrelerinin gelişmesinin ve üremesinin

durdurulmasıdır. Bakteriyostatik etki gücünün göstergesi minimum

inhibitör konsantrasyondur [MİK].

• Bakterisidal Bakteri hücresinin direkt olarak öldürülüp yok

edilmesidir. Bakterisid etki gücünün göstergesi minumum

bakterisid konsantrasyondur [MBK].

Sınıflandırma

• Hedef hücreye etkilerine göre

• Etki mekanizmalarına göre

• Etki gösterdiği mikroorganizma grubuna göre

• Etki spektrumuna göre

• İmmunmodülatör etkilerine göre

Sınıflandırma

• Hedef hücreye etkilerine göre

Antibiyotiklerin Etki Güçlerine Göre Sınıflandırılmaları

1. Bakterisidler(Bakterileri öldüren)· Penisilinler· Sefalosporinler· Aminoglikozidler· Vankomisin· Rifampisin· Florokinolonlar· Polimiksinler· Teikoplanin

2. Bakteriyostatikler(Bakterilerin üremelerini engelleyen)· Tetrasiklinler· Kloramfenikol· Sülfonamidler· Eritromisin· Klindamisin· Mikonazol· Etambutol

Antibiyotiklerin Etki Spektrumları

Sınıflandırma

Etki mekanizmalarına göre

Antibiyotiklerin etki mekanizmaları1. Bakteri hücre duvar sentezini inhibe ederek ve

otolitik enzimlerini aktive ederek 2. Sitoplazma membran permeabilitesini bozarak 3. Bakteri ribozomlarında protein sentezini inhibe

ederek 4. DNA ve RNA sentezini [nükleik asit sentezini]

bozarak 5. Antimetabolit etki

Antibiyotiklerin etki mekanizmaları

Figure 20.2

• Penisilinler• Sefalosporinler• Sefamisin• Monobaktamlar• Karbapenemler

(Meropenem, imipenem, ertapenem)

• Beta laktamaz inhibitörleri

• Vankomisin• Teikoplanin• İkinci kuşak

lipoglikopeptidler• Ristosetin• Sikloserin• Basitrasin

Beta-laktam antibiyotikler Hücre duvar yapılanmasını bozan diğer antibiyotikler

1.Bakteri hücre duvar sentezini inhibe ederek ve otolitik enzimlerini aktive ederek

Penisilinler• Doğal penisilinler

– Penisilin G– Penisilin V

• Penisilinaza dayanıklı penisilinler– Metisilin– Oksasilin– Kloksasilin– Dikloksasilin– Nafsilin

• Aminopenisilinler– Ampisilin– Amoksasilin– Bakampisilin– Pivampisilin

• Antipsödomonal penisilinler– Karbenisilin– Azlosislin– Tikarsilin

• Üreidopenisilinler– Mezlosilin– Piperasilin

• Beta-laktamaz inhibitörleri ile kombine penisilinler– Ampisilin-sulbaktam– Amoksisilin-klavulanik asit– Tikarsilin-klavulanik aist– Piperasilin-tazobaktam

Sefalosporinler• Birinci kuşak:

– Sefazolin– Sefalotin– Sefadroksil– Sefaleksin– Sefradin

• İkinci Kuşak:– Sefoksitin– Sefuroksim– Sefaklor– Sefuroksim aksetil

• Üçüncü kuşak:– Sefiksim– Sefotaksim– Seftizoksim– Seftriakson– Moksalaktam– Sefoperazon– Seftazidim

• Dördüncü kuşak:– Sefepim

1.Kuşak

2. Kuşak

3.Kuşak

Gram(+)

Gram (-)

SEFALOSPORİNLER

4.Kuşak

• Polimiksinler• Amfoterisin B• Gramisidin• Nistatin• Ketokonazol ve diğer imidazoller

• Flukonazol ve diğer triazoller• Daptomisin (hücre membranına

bağlanarak)

2. Sitoplazma membran permeabilitesini bozarak

• Aminoglikozidler (30S)• Tetrasiklinler (30S)• Tigesiklin (30S) Yeni

• Eritromisin (50S)• Klindamisin (50S)• Kloramfenikol (50S)• Fusidik asit (50S)• Quinopristin+Dalfopristin (50S) Yeni• Oxazolidinone: Linezolid (50S) Yeni• Telitromisin (50S) Yeni

3. Bakteri ribozomlarında protein sentezini inhibe ederek

Aminoglikozidler• Gentamisin• Amikasin• Tobramisin

• Netilmisin• İsepamisin• Streptomisin

Tetrasiklinler• Kısa etkililer

– Klortetrasiklin– Terasiklin– Oksitetrasiklin

• Orta etkililer– Demekloksiklin– Metasiklin

• Uzun etkililer– Doksisiklin– Minosiklin

Makrolidler• Eritromisin• Roksitromisin• Klaritromisin

• Diritromisin• Azitromisin• Spiramisin

Linkozamidler

• Klindamisin• Linkomisin

4. DNA ve RNA sentezini [nükleik asid sentezini] bozarak

Çoğu memeli hücresine de etkili (sitotoksik) olup antineoplastik olarak kullanılırlar. Memeli hücresine etkili olmayan kinolonlar ve rifamisinler antibiyotik olarak kullanılırlar.

KinolonlarRifampisinMetronidazolOrnidazolMitomisinAktinomisinDoksorubisinDaunorubisin

Kinolonlar• Birinci kuşak

– Nalidiksik asit

• İkinci kuşak– Siprofloksasin– Ofloksasin– Pefloksasin– Norfloksasin– Enoksasin

• Üçüncü kuşak– Grepafloksasin– Sparfloksasin– Levofloksasin

• Dördüncü kuşak– Trovafloksasin– Moksifloksasin

SülfonamidlerTrimetoprimPAS (paraamino salisilik asit) SulfonlarİzoniazidEtambutolKlorokinDapson

5. Antimetabolit etki

Sınıflandırma

Etki gösterdiği mikroorganizma

grubuna göre

Etki ettiği mikroorganizma grubuna göre

• Antibakteriyel• Antiviral• Antifungal• Antiparaziter• Antimikobakteriyel

Antiviraller• Amantadin• Asiklovir• Famsiklovir• Gansiklovir• Lamivudin• Oseltamivir

• Ribavirin• Rimantadin• Valasiklovir• Vidarabin• Zanamivir

Antifungaller• Polienler

– Amfoterisin B (konvansiyonel)– Amfoterisin B lipid kompleks– Amfoterisin B lipozomal

• Azoller– Ketokonazol– Flokonazol– İtrakonazol

• Primidin– Flusitozin

Antiparaziterler• Albendazol• Amfoterisin B• Klindamisin• Klorokin• Levamizol• Mebendazol• Metronidazol• Ornidazol

• Niklozamid• Primetamin• Kinin• Spiramisin• Tetrasiklin• Doksisiklin• Trimetoprim-

sulfametoksazol

Antimikobakteriyeller• İzoniazid• Rifampisin• Etambutol• Pirazinamid• Streptomisin• PAS• Etionamid

• Kanamisin• Amikasin• Streptomisin• Kinolonlar• Makrolidler• Tetrasiklinler

Sınıflandırma

Etki spektrumuna göre

Etki spektrumuna göre• Dar spektrumlu

– Makrolidler– Polimiksin

• Orta derecede geniş spektrumlu– Sulfonamidler– Aminoglikozidler– Beta-laktamlar

• Geniş spektrumlu– Kloramfenikol– Tetrasiklinler

Sınıflandırma

İmmunmodülatör etkilerine göre

İmmunmodülatör etkilerine göre Konak immün savunmasına belirgin etkileri olmayanlar:

• Beta- laktamlar, vankomisin

İmmün sistemle sinerjik davrananlar: • Kinolonlar (mikroorganizmaları fagositoza elverişli hale getirirler)

İmmün fonksiyonları deprese edenler: • Tetrasiklinler, kloramfenikol (selüler ve humoral yanıtları olumsuz

etkilerler)

İmmün fonksiyonları şiddetlendirenler: • Sefozidim (CD4 sayısını ve CD4/CD8 oranını arttırır, sitotoksisiteyi,

kemotaksisi ve fagositozu güçlendirirler.

“2000 YILI İTİBARİYLE, HEMEN HEMEN BÜTÜN UZMANLAR BAKTERİYEL VE VİRAL HASTALIKLARIN NEREDEYSE ORTADAN KALKACAĞI KONUSUNDA AYNI FİKİRDEYDİLER …”

THE FUTURISTS: LOOKING TOWARD A.D. 2000(TIME MAGAZINE, FEBRUARY 25, 1966)

“ÜSTÜNLÜK YARIŞINDA MİKROPLAR SANKİ SÜRAT KOŞUSUNDALAR…”

DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ

AKUT ENFEKSİYON HASTALIKLARI BÜTÜN DÜNYADA ÖLÜMLERİN %25’İNDEN, GELİŞMEKTE

OLAN ÜLKELERDE %45’İNDEN SORUMLUDUR.

Direnç neden önemli ?• Bakteriler er ya da geç direnç

kazanır• Hem hasta hem de hekim için

önemli• Hastanede yatış süresi uzar• Ölüm oranı en az iki kat artar• Antibiyotik direnci demek.......!

– Daha geniş spektrumlu– Daha toksik – Daha pahalı antibiyotik

Antibiyotik direnç mekanizmaları

• Biyokimyasal • (membran,enzim ve geçirgenlik değişimi)

• Genetik • (Kromozomal, Plazmidlere ve Transpozonlara bağlı direnç)

Antibiyotik Direnciyle SavaşmaAntibiyotik Farkındalığı

• Antibiyotik reçetelerinin azaltılmasıUygun endikasyondaUygun doz ve süredeGereksiz kullanımından kaçınmaDirenç konusunda gelişmelerin takibi

•Viral enfeksiyonlar ve tıp dışı amaçlarla antibiyotik kullanımının durdurulması

•Farmasötikal şirketlerin antibiyotik geliştirmek için yeni ve daha ucuz stratejiler geliştirmesi

•Antibiyotiklerin tarımda, hastalar ve tıp ve veterinerlik alanlarında çalışanlar tarafından yanlış olarak yaygın kullanılması (Çiftlik hayvanlarının büyümesini arttırmak için antibiyotiklerin gıda katkısı olarak kullanılması)