“ЕБС-ИЙН 7-11 ДҮГЭЭР АНГИЙН СУРАГЧДЫН ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЭЛТЭЙ ХАРИЛЦАХ СУУРЬ МЭДЛЭГ, ОЙЛГОЛТЫН ТҮВШИН, ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ОНЦЛОГИЙГ ТОДРУУЛАХ

СУДАЛГААНЫ ТАЙЛАН” 

   

               

    

УЛААНБААТАР ХОТ 2012 ОН

Энэхүү судалгааг Америкийн Нэгдсэн Улсын Элчин Сайдын Яамны санхүүгийн дэмжлэгтэйгээр Хэвлэлийн Хүрээлэн хийж гүйцэтгэв.

СУДАЛГААНЫ БАГ

Удирдагч М.Мөнхмандах Хэвлэлийн Хүрээлэнгийн гүйцэтгэх захирал, доктор, /PhD/

Зохицуулагч Г.Гүнжидмаа Хэвлэлийн Хүрээлэнгийн Мэдээлэл судалгааны албаны дарга,

/MBA/

Ахлах судлаач Н.Ганчимэг Хэвлэлийн Хүрээлэнгийн Мэдээлэл судалгааны албаны судлаач

Судлаачид П.Түмэнцэцэг А.Мөнхнаран Б.Золзаяа О.Наранцэцэг Л.Эрдэнэсайхан Д.Лхамноргим

Хэвлэлийн Хүрээлэн Мэдээлэл Судалгааны алба Их тойруу 11Б, Ш.х. 20/347 Улаанбаатар, Монгол улс Утас: 350002, 70113475 Факс: 976-11350002 Вэб: http://www.pressinst.org.mn И-мэйл: pim@pressinst.org.mn

[2]

АГУУЛГА

ӨМНӨТГӨЛ

Өмнөх үг Судалгааны зорилго Судалгааны аргачлал Судалгааны түүвэр, хамрах хүрээ

НЭГДҮГЭЭР ХЭСЭГ. МОНГОЛЫН ХҮҮХЭД, ӨСВӨР ҮЕИЙНХЭН МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙГ ХЭРХЭН АШИГЛАЖ БАЙНА ВЭ?

ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ. ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЭЛТЭЙ ХАРИЛЦАХ, МЭДЭЭЛЭЛД ШҮҮМЖЛЭЛТЭЙ ХАНДАХ ЧАДВАР

ТӨГСГӨЛ

Дүгнэлт Хүснэгт, график, зургийн жагсаалт

[3]

ӨМНӨТГӨЛ

Өмнөх үг

Ардчилсан нийгмийн үндэс суурь бол иргэн бүр өөрийн эдлэх эрх, хүлээх үүргийнхээ талаар мэдлэгтэй, өөрөөр хэлбэл иргэний боловсролтой байх явдал юм. Иргэний боловсролыг эзэмших түлхүүр хэрэгсэл нь мэдээллийг ашиглах, мэдээлэлд шүүмжлэлтэй хандах, мэдээллийн харилцаанд идэвхтэй оролцох боловсрол буюу мэдээллийн хэрэгслийн суурь боловсрол аж. Мэдээллийн хэрэгслийн суурь боловсрол ямар түвшинд байна вэ гэдгийг судалж тогтоосноор иргэний боловсролыг хөгжүүлэх бодлогыг илүү оновчтой боловсруулах боломжтой.

Манай улс сүүлийн жилүүдэд иргэний боловсролд анхаарч дунд сургуулийн хичээлийн хөтөлбөрт “Иргэний боловсрол” хичээлийг оруулах болж, улмаар энэ хичээлийг заадаг багш нартай болсон. Гэвч тус хичээлийн агуулгад мэдээллийн хэрэгслийн суурь боловсролын талаарх хичээл хангалтгүй, ердөө ганц цагт л “хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээс мэдлэг, мэдээлэл авах, ашиглах” тухай хичээлийг алдаг оног орж байна. Ер нь мэдээллийн хэрэгслийн суурь боловсролын талаар багш нарт зориулсан сургалтын материал, гарын авлага дутмаг, энэ чиглэлд хандах бодлого, төлөвлөлт байхгүй гэж хэлж болно.

Тэгвэл энэ нөхцөл байдалд ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын хэвлэл мэдээлэлтэй харилцах мэдлэг ойлголт ямар түвшинд байна вэ гэдгийг судалж тогтоох нь ач холбогдолтой юм. Өөрөөр хэлбэл хүүхэд, өсвөр үеийнхний мэдээллийн хэрэгслийн талаарх ойлголт, ашиглалтын өнөөгийн байдал, хандлага, түүнчлэн хэвлэл мэдээлэлтэй хэрхэн харилцах чадвар зэрэг мэдээллийн хэрэгслийн суурь боловсролын түвшинг тогтоож, улмаар түүнийг сайжруулах, илүү үр дүнтэй сургалтыг зохион байгуулахад бодлого боловсруулагч, шийдвэр гаргагчдын анхаарлыг хандуулахыг хүссэн юм.

Мэдээллийн хэрэгслийн суурь боловсролын “иргэний боловсрол” хичээлийн агуулгад эзлэх хувь хэмжээг нэмэгдүүлсэнээр ардчилсан нийгмийг хөгжүүлэхэд оруулах томоохон хувь нэмэр болно гэдэгт итгэж байна.

[4]

Судалгааны зорилго

Хүүхэд, өсвөр үеийнхний мэдээллийн хэрэгслийг ашиглах мэдлэг, ойлголт, хэвшил, хандлагын өнөөгийн түвшинг тодорхойлох, үзэл бодлоо илэрхийлэх, мэдээлэл авах, түгээх чадвар, орчин нөхцлийг үнэлэхэд оршино.

Судалгааны арга

Анхдагч мэдээллийг судалгаанд хамрагдсан хүүхэд бүртэй стандартчилагдсан ярилцлага хийх замаар болон хоёр удаагийн фокус группийн ярилцлагын аргаар бүрдүүллээ.

Түүвэр, хамрах хүрээ

Стандартчилагдсан ярилцлага

Судалгаанд Улаанбаатар хот болон Ховд, Хөвсгөл, Өвөрхангай, Хэнтий, Дорноговь, Орхон зэрэг зургааны аймгийн нийт 800 сурагчийг хамрууллаа. Үүнд орон нутгийн 16, Улаанбаатар хотын 20, нийт 36 сургуулиас төлөөлүүлэв.

Судалгаанд хамрагдах сургуулийг санамсаргүй түүврийн аргаар сонгосон бөгөөд сурагчдын хувьд Боловсрол Шинжлэх Ухааны Яамнаас гаргасан ЕБС-иудад өдрөөр суралцагсдын тоонд үндэслэн түүврийг тогтоолоо.

Хүснэгт 1. Түүврийн хэмжээ Аймаг, хот Сум, дүүрэг Сургууль Түүвэр

Ховд Ховд сум “Цаст Алтай” цогцолбор сургууль 23

400

“Прогресс” сургууль 21 Эрдэнэбүрэн Эрдэнэбүрэн сумын ЕБС 26

Хөвсгөл Мөрөн сум “Далай ван” сургууль 29 1-р сургууль 31

Түнэл Түнэл сумын ЕБС 25

Өвөрхангай Арвайхээр сум 1-р сургууль 21 2-р сургууль 23

Тарагт сум Тарагт сумын ЕБС 26

Хэнтий Өндөрхаан сум 1-р сургууль 35 Мөрөн сум Мөрөн сумын ЕБС 20

Дорноговь Сайншанд сум 2-р сургууль 35 Айраг сум Айраг сумын ЕБС 20

Орхон Баян-Өндөр сум “Эрдэнэт” цогцолбор сургууль 22 2-р сургууль 23

Жаргалант сум Жаргалант сумын ЕБС 20

Улаанбаатар Баянгол 13, 38, 96, “Шинэ эрин” 80

400 Баянзүрх 21, 48, “Арвис” 70 Чингэлтэй 5, 50, 57 60

[5]

Сүхбаатар 4, 11, “Сант” 60 Сонгинохайрхан 12, 42, “Ирээдүй цогцолбор” 60 Хан-Уул 18, 41, 112, 52 70

Нийт 800

Фокус группийн ярилцлага

Нийт хоёр удаагийн фокус бүлгийн ярилцлагад Нийслэлийн Сүхбаатар дүүргийн “Сант”, 2, 16-р сургуулийн 7-11 дүгээр ангийн 20 сурагчийг хамруулж, ангийн ялгаатайгаар хоёр бүлэгт хуваан ярилцлага хийв. Фокус бүлгийн ярилцлагын дүнд ЕБС-ийн хүүхдүүдийн хэвлэл мэдээллийн талаарх ойлголт мэдлэгийн ерөнхий түвшинг тандахаас гадна судалгааны анкетыг боловсруулахад шаардлагатай мэдээллийг олж авсан.

[6]

НЭГДҮГЭЭР ХЭСЭГ. МОНГОЛЫН ХҮҮХЭД ӨСВӨР ҮЕИЙНХЭН МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙГ ХЭРХЭН АШИГЛАЖ БАЙНА ВЭ?

Телевиз, интернет - мэдээлэл авах хамгийн чухал эх сурвалж

Хэвлэлийн хүрээлэн 2004 оноос эхлэн иргэдийн мэдээлэл хүлээн авах эх сурвалжид хэмжилт хийж, үүнээс өмнө явуулж байсан ижил төстэй судалгааны үр дүнтэй харьцуулан, өөрчлөлтийг нь тандаж буй билээ. 2011 оны байдлаар Улаанбаатар хот болон орон нутагт дотоодын мэдээлэл хүлээн авдаг хамгийн чухал эх сурвалжид телевиз, бусдын яриа, интернет, сонин гэсэн дарааллаар орж байжээ.1

Тэгвэл өсвөр насныхны мэдээлэл хүлээн авдаг хамгийн чухал эх сурвалжид дээрх чиг хандлага ч ажиглагдаж байна. Судалгааны дүнгээр хүүхдүүд телевиз, интернет, найз нөхөд, ангийн хүүхдүүдээс илүүтэй мэдээлэл авдаг нь харагдлаа.

Хүснэгт 2. Мэдээлэл авах эх сурвалж Орон нутагт Улаанбаатарт Телевиз 27.8% 25.3% Интернет 15.1% 24.9% Найз нөхөд, ангийн хүүхдүүд 16.9% 18.2% Сэтгүүл 7.9% 6.1% Гэр бүлийн хүмүүс 7.0% 6.5% Гар утас 7.3% 5.0% Сонин 5.6% 4.1% Номын сан/ном, судалгааны материал / 6.7% 3.8% FM радио 1.3% 2.3% Кино театр 0.8% 1.2% Бусад 1.1% 1.1% Тараах материал 0.3% 0.5% Зарын самбар 1.2% 0.4% Жүжиг, уран зохиол 0.8% 0.4% Дөрвөн оронтой лавлах утас 0.4% 0.3%

Нийслэл хот болон орон нутагт оршин суугаа хүүхдүүдэд телевиз хамгийн чухал мэдээллийн суваг болж байна. Хотын хүүхдүүдийн хувьд интернет телевизтэй эн зэрэгцэхүйц чухал ач холбогдолтой болж, харин орон нутгийн хүүхдүүдийн хувьд найз нөхөд мэдээллийн эх сурвалжийн хоёрдугаарт жагсаж байна. Түүнчлэн хөдөөгийн хүүхдүүдийн хувьд гар утас гэр бүлийнхнээс нь дээгүүр орж буйгаас гадна номын санг хотынхноос хоёр дахин илүү

                                                            1“Хэвлэл мэдээллийн хариуцлага, сэтгүүл зүйн хэм хэмжээ” судалгааны тайлан, 2011, Хэвлэлийн Хүрээлэн, Швейцарийн хөгжлийн агентлаг

[7]

ашигладаг, зарын самбарт хотын хүүхдүүдээс гурав дахин илүү ач холбогдол өгч байгаа нь харагдлаа.

Тус судалгааны хүрээнд телевиз, радио, сонин, сэтгүүл зэрэг уламжлалт мэдээллийн хэрэгслээс гадна интернет, гар утас гэх мэт дэвшилтэт технологи мөн номын сангаас хэрхэн мэдээлэл авч буй тухай, ашиглалтын байдлыг тодруулахад илүү анхаарал хандууллаа.

Радиог сонсохгүй байна

FM радиог судалгаанд оролцогсдын 7 хувь нь л өдөр тутам ашиглаж байгаа бөгөөд тэдний 68 хувь нь радиог огт сонсдоггүй байна. Газар зүйн байрлалын хувьд авч үзвэл радиог орон нутгийнхнаас илүүтэй Улаанбаатар хотынхон, мөн хот, хөдөө гэлтгүй дунд ангийнхан илүү сонсож байна.

Шигтгээ:

Телевизийг орой болгон үздэг, харин радиог хааяа автобусанд явж байхдаа л сонсдог.

16-р сургуулийн 9-р ангийн сурагч

Харин судалгаанд оролцсон хүүхдүүдийн 78 хувь нь газар зүйн байрлал, насны ангиллаас үл хамааран телевизийг өдөр тутам үздэг ажээ.

2012 оны эхний улирлын байдлаар Монгол улсад нийт 149 телевиз үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа бөгөөд эндээс 16 телевиз үндэсний хэмжээнд нэвтрүүлгээ цацаж байна. Энэ нь урьд өмнөх жилүүдтэй харьцуулахад орон нутгийн иргэд олон эх сурвалжаас мэдээлэл хүлээн авах, сонгох өргөн боломж нээгдэж, хот хөдөөгийнхний мэдээлэл хүлээн авах ялгаа багасаж буйг харуулж байна. Тэгвэл эдгээр телевизүүдээс алийг нь өсвөр насныхан хамгийн их үзэж буйг тодрууллаа.

Хүснэгт 3. Хамгийн их үздэг өргөн нэвтрүүлгийн телевиз Орон нутагт Улаанбаатарт

1 МҮОНТ МҮОНТ 2 ТВ5 ТВ9 3 UBS UBS 4 ТВ9 ТВ5 5 MN25 SBN 6 Боловсрол Монгол

Дээрх хүснэгтээс харахад орон нутагт болон Улаанбаатарт сурагчдын хамгийн их үздэг телевиз нь МҮОНТ, ТВ5, UBS, ТВ9 байна. Түүнчлэн орон нутагт MN25, Боловсрол суваг телевизийг, Улаанбаатарт SBN, Монгол телевизийг илүү үзэж байна.

[8]

Гадаадын телевизүүдээс хамгийн их үздэг телевизээр HBO, KBS, Arirang, Cartoon network, Fashion TV, MTV зэргийг нэрлэсэн байна.

“Монголын хэвлэл мэдээлэл - Өнөөдөр” мониторингийн тайлангаас харвал нэг аймагт дунджаар 2-3 телевиз ажиллаж байна. Харин судалгаанд хамрагдсан аймгуудын хувьд Дорноговь аймагт 3, Өвөрхангайд 2, Ховдод 3, Хөвсгөлд 6, Хэнтийд 2, Орхонд 5 телевиз байна. Эдгээрээс Орхон аймагт “Номин” ТВ, Өвөрхангай аймагт “Өвөрхангай” ТВ, Ховд аймагт “Эко” ТВ, Дорноговь аймагт “DSB” ТВ, Хэнтий аймагт “Хэнтий” ТВ, Хөвсгөл аймагт “Мөрөн” зэрэг телевизүүдийг өсвөр насныхан нэн тэргүүнд сонгон үзэж байна.

Телевиз, радиогоос спорт, дуу хөгжмийн мэдээллийг илүүтэй авч байна

Өсвөр насныхан телевизээс спортын уралдаан тэмцээн, радиогоос дуу хөгжмийн нэвтрүүлгийг хамгийн их сонирхож байна. Тэд мөн нийгэм, улс төрийн мэдээллийг ч сонирхон хүлээн авдаг бөгөөд харин орчин үеийн мэдээллийн хэрэгсэл улс төр, нийгмийн мэдээллийг хүүхдийн сэтгэхүй, насны онцлогт тохируулж тусгайлан түгээдэг эсэх нь нээлттэй үлдэж байна. Дараах хүснэгтээр хамгийн түгээмэл хүлээн авч буй мэдээллийг харууллаа.

Хүснэгт 4. ТВ, радиогоос авч буй мэдээллийн агуулга Телевиз Радио 1 Спорт, тэмцээн уралдаан 16% Дуу хөгжим 32% 2 Дуу хөгжим, клип 14% Нийгмийн тухай 10% 3 Нийгмийн тухай 11% Цаг агаарын мэдээ, зар 7% 4 Улс төрийн мэдээлэл 9% Үерхэл нөхөрлөл 6% 5 Амьтан ургамал, байгалийн тухай 9% Улс төр 6% 6 Гадаад улс орны тухай 8% Үе тэнгийнхний тухай 6% 7 Бусад 34% Бусад 32%

Бусад мэдээлэлд түүх, оддын амьдрал, сонин хачин, гадаад улс орон, машин техник г.м мэдээллийг хамруулсан.

Шигтгээ:

Би зурагтаар ТВ чат болон олон ангит солонгос кино үзэх дуртай. Бас сүүлийн үед мэдээ үздэг болсон. Улс оронд болж байгаа үйл явдлын талаарх мэдээллийг үзэх хэрэгтэй учраас...

2-р сургуулийн 10-р ангийн сурагч

Хүлээн авч буй мэдээллийн агуулгыг судалгаанд оролцогсдын нас, газар зүйн байршлаар нь авч үзвэл онцын ялгаа ажиглагдахгүй байна. Харин ахлах ангийнхан нийгэм, улс төрийн амьдрал, гадаад улс орны тухай мэдээллийг илүү сонирхож үздэгнь харагдаж байв.

[9]

Радиогоос илүү телевизээс хүссэн, хэрэгцээт мэдээллээ авч чадаж байна.

Телевиз, радиогоос авсан мэдээлэл хүүхдүүдийн хүссэн, хэрэгцээт мэдээлэл байж чаддаг эсэхийг тодрууллаа. Энэ асуултад судалгаанд оролцогч хоёр хүүхдийн нэг нь телевизээс авсан мэдээлэл хэрэгцээтэй, хүссэн мэдээлэл байж чаддаг гэсэн бол үлдсэн нэг нь заримдаа чаддаг хэмээн хариулсан нь телевизийн мэдээлэлд хандах хандлага, итгэл үнэмшил өндөр байгааг илэрхийлж байна.

Радиогийн тухайд радио сонсогч дөрвөн хүүхдийн нэг нь хэрэгцээ шаардлагыг хангаж чаддаг гэж хариулсан байна. Радиог сонсохгүй, радиогийн мэдээлэлд итгэл багатай байгаагийн шалтгаан нь хүүхэд, өсвөр үеийнхний сонирхол, хэрэгцээ шаардлагад нийцэх агуулгыг санал болгож чадахгүй байгаад оршиж байх талтай. Нөгөө талаар хүүхдүүд радиогоос илүү интернет, гар утас гэх мэтчилэн дэвшилтэт технологийг сонирхож буйтай ч холбоотой.

Телевиз радиогоос авсан мэдээлэл хэрэгцээтэй, хүссэн мэдээлэл байж чаддаг хэмээн дунд ангийнхны 60 орчим хувь нь хариулсан бол ахлах ангийнхны 45 орчим хувь нь ингэж хариулжээ. Энэ нь анги өгсөх тусам тухайн авсан мэдээлэл хэрэгцээтэй эсэхэд эргэлзэж буйг харуулж байлаа.

Өсвөр насныханд зориулсан мэдээллийг 18:00-21:00 цагийн хооронд нэвтрүүлбэл үр дүнтэй

Телевиз үзэгчдийн судалгааны дүнгээс харвал иргэдийн телевиз үздэг оргил цаг нь 20:00-22:30 цагийн хооронд байдаг.2 Харин 10-16 насны хүүхдүүдийн тухайд телевиз үзэх оргил цаг нь 18:00-21:00 цагийн хооронд тохиож байна.Энэ нь насанд хүрэгчдээс хоёр цагийн өмнө эхэлж, нэг цагийн өмнө дуусч байгаа юм.

График 1. ТВ, радио үздэг сонсдог цагууд

7%10% 7%

18%

36%

22%18%

10%13%

18%23%

18%

05

10152025303540

Өглөө (06:00-09:00)

Үдээс өмнө (09:00-12:00)

Үдэд (12:00-14:00)

Үдээс хойш (14:00-18:00)

Орой (18:00-21:00)

Үдэш (21:00-00:00)

Телевиз (радио) үздэг (сонсдог) цагуудТВ Радио

                                                            2Хэвлэл мэдээлэл хэрэглэгчдийн судалгаа. Хэвлэлийн Хүрээлэн, 2012.11 сар

[10]

Радиогибайдалтболомжт

йн хувьд ч тай байна. той байдагт

энэ байдалЭнэ нь ра

тай нь холбо

л ажиглагдаадиог зөвхоотой.

аж буй хэдихөн нэг газ

ий ч ерөнхизар тогтож

йдөө бусадбус хаана

д цагуудад та ч явсан

тархсан сонсох

Х

2ажиллагхүүхдийн

Судалгабайгаагахөтөлбө

Эдгээр дуншиж бнь доломэдээлэөссөнтэйнийт заххэрэглэж

Цөөн тохэнтертайтанин мэ

                  3“Монголы

Шигтгэ

Манай гТелевиз

Хүүхдүүд ттомчуулд зориулсан ссонин, сэттгүүлийг унншиж байнна

000 оноос эгаагаа явуун сэтгүүл ба

эхлэн сэтгүулж буй 92айна.

үүлийн нэр 2 сэтгүүл б

төрөл нэмэбүртгэгдээд

эгдэж, 2011байна. Гэ

оны байдлэвч эдгээрэ

лаар идэвхтээс ердөө

тэй үйл 6 нь л

анд оролцаас хамгийр бүхий “Inf

цсон таван н түгээмэл

fo TV”, “TV Z

сурагчийнл уншиж бZone”, “Hotn

н дөрөв ньбуй сэтгүүлnews” зэрэг с

ь ямар нэл нь долоосэтгүүлүүд

эг байдлаао хоног тубайна.

ар сэтгүүл утмын теле

уншиж евизийн

Зурагг 1. Ямар сэттгүүлийг уншшдаг вэ?

долоо хонобайна. Тухайоо хоног туэл бүхий хөнй холбоотойх зээлийн 7ж байгааг ха

хиолдолд “йнмент мэдэдэхүйн сэт

                       ын хэвлэл мэ

ээ:

гэрийнхэн дозийн хөтөлб

ог тутмын сйлбал 2009утмын өргөнгөн чанарый. 2011 оны76 хувийг эаруулж байн

“Uptown”, “Гдээлэл бүхитгүүлийг унш

                   эдээлэл – Өн

олоо хоног ббөртэй, бас о

сэтгүүлийг з9 оноос сэтгөн нэвтрүүлын сэдэв да байдлаар дэзэлж байгана.3

Танин мэдэхүйн - 5%

Бусад энтеертайнментт - 10%

7 хоног тутмын сэтгүүлл - 85%

зөвхөн хүүхгүүлийн борлгийн телевавамгайлдагдолоо хоноаа нь энэ т

хдүүд биш рлуулалтын визийн хөтг дээрх сэтгог тутмын зутөрлийн сэт

иргэд, олонхэмжээ эрс

төлбөртэй, гүүлийн борургаан сэтгүтгүүлийг ир

н нийт ч түс өссөн бөгөцаг үеийн рлуулалт эрүүлийн борлргэд ихээр

Гялбаа”, “Сой зарим сэтшиж байна.

нөөдөр”, Хэв

болгон “Info Tолон сонирхо

[11]

оронз” зэрэтгүүлийг мө

влэлийн Хүрэ

TV”юмуу “Hotолтой мэдээ

эг оддын амөн “Далд ер

ээлэн, 2012 о

t News” сэтгэлэл гардаг н

16-р

мьдрал, нууртөнц”, “Нуу

он

гүүлийг авч унь таалагдд

сургуулийн 8

үгээмэл өөд энэ мэдээ,

рчимтэй луулалт уншиж,

уншдаг. даг.

8-р ангийн суурагч

уц дуран, хоуцын тайлал

ов жив, л” зэрэг

Сонины уншиж бсонинуудгуравдуг

тухайд судбуй хэдий дыг багцлагаарт – өдөр

далгаанд оч давтамж

ан үзвэл нэр тутмын за

ролцсон гуж нь хол, сэгдүгээрт –арим сонины

урван хүүхдсард 1-5 удхүүхдийн с

ыг уншиж ба

дийн хоёр ндаа уншдагсонин, хоёрайна.

нь ямар нэг аж. Сурардугаарт –

эг байдлааргчдын уншчөлөөт со

р сонин иж буй нинууд,

ЗЗураг 2. Ямарр сонинг уншшдаг вэ?

1. Хүүхд"Матема

2"С

дийн сонин атик", "Сураггч", "Цох", "Үеерхэл" г.м

2. Чөлөөт со

Гэвч хүдаалгавртааралдбайна.

График 2

Судалгауншиж бявдал ч

2012 оныхүүхдүүдхүүхдүүдэхчүүд хэсвэл ху

05

101520253035404550

үүхдийн сораар) захисан үедээ

2. Сонин, сэт

аны дүнгээбайгаа бөгөөцөөнгүй бай

ы эхний улд томчуулд дэд зориулсхүүхдүүддээудалдан авч

Сэрүүлэг", "ХонинХүмүүс", "Ноццтой мэдээ", "Хань" г.м

3. Өдө"Өдриймэдээ"

өр тутмын со

Захиалжуншдаг

27%

19%

онинг албаиалуулж унл уншдаг

тгүүлийг хэр

с харахад 7өд тэд голчйна.

лирлын байдзориулсансан сонин э зориулж ч өгөхгүй ба

йн сонин", "Ө", "Үндэсний

онинӨнөөдөр", "Өшуудан" г.м

глөөний сониин", "Зууны

ж Тааралдуншда

42%

%

2

Сони

ан журмааншиж байнбол сэтгүү

рхэн уншдаг в

7-8 дугаар алон хүүхди

длаар 10 о сонин сэтгсэтгүүл тэдтэдний нас

айна гэж үзэ

двал аг

Худалд

19%

29%

ин, сэтгүүл

[12]

ар (сургуулна. Бусад үлийг худал

вэ?

ангийнхан айн сонин ун

орчим хүүхдгүүлийг уншдний сонирхс, сонирхолэх үндэслэл

даж авч Ном

%

10

46%

лийг хэрхэ

ль, ангиар чөлөөт солдаж авч у

ахлах ангийншиж байна

дийн сонинших нь түгэхлыг татажлд нь нийцтэй.

ын санд Ө

0%5%

эн уншдаг

нь захианинг тохиоунших ханд

алуулах, болдлын бадлага дава

йнхнаа бодва. Мөн шар

, сэтгүүл гаээмэл байнаж чадахгүй эх сонин х

Өөр бусад

2% 1%

вэ?

багшийн айдлаар амгайлж

вол илүүтэйсонинуудыг

арч байгааа. Өөрөөр хбайна, эсхүхэвлэлийг з

Со

Сэ

онин

этгүүл

й сонин г унших

боловч хэлбэл, үл эцэг захиалж

Сэтгүүлээс алдартай хүмүүсийн амьдралын талаарх мэдээллийг авч байна

Сэтгүүлээс алдартай хүмүүс, оддын амьдралын талаарх мэдээлэл болон танин мэдэхүй далд ертөнц, хачирхалтай явдлын талаар мэдээлэл илүү авдаг бол сониноос улс төр, нийгмийн амьдрал, үерхэл нөхөрлөлийн талаарх мэдээллийг илүү авч байна.

Хүснэгт 5. Сонин, сэтгүүлээс авч буй мэдээллийн агуулга Сонин Сэтгүүл

1 Нийгмийн тухай мэдээлэл 14% Алдартай хүмүүс, оддын амьдрал 19% 2 Улс төр 13% Танин мэдэхүй, далд ертөнц 11% 3 Үерхэл нөхөрлөл 10% Дуу хөгжим 11%

Ангиар нь авч үзвэл ахлах ангийнхан улс төр, нийгмийн тухай мэдээллийг сониноос илүү авч байна.

Сонин, сэтгүүлээс судалгаанд оролцогчдын бараг тал хувь нь өөрийн хүссэн, хэрэгцээт мэдээллээ авч чаддаг гэжээ.

Хүснэгт 6. Сонин, сэтгүүлээс хэрэгцээт мэдээллийг авч чаддаг эсэх Сонин Сэтгүүл Чаддаг 45% 53% Заримдаа чаддаг 49% 41% Чаддаггүй 7% 6%

Орон нутгийнхан сонины мэдээллийг хэрэгцээтэй мэдээлэл байж чаддаг гэсэн бол УБ-ынхан сэтгүүлээс хүссэн хэрэгцээт мэдээллээ илүү авч чадаж байна хэмээн хариулжээ.

[13]

ИИнтернетиийн хэрэглээ өндөр ббайна

Иавдаг хаорон нутбайжээ.4

Интернетийнамгийн чухатгийн иргэд4 Тэгвэл сур

н хэрэглээ л эх сурвалдийн 21 хурагчдын тух

сүүлийн жлжид интернвь, нийслэлхайд ч дээрх

жилүүдэд энетийг зайллчүүдийн 4х хандлага а

рс нэмэгдэлшгүй нэрлэ45 хувь нь ажиглагдаж

эж байна. Уэх болжээ.2өдөр бүр иж байна.

Улмаар мэ011 оны баинтернет а

эдээлэл айдлаар шиглаж

График 3

0102030405060

3. Интернет

Орон нудөрвөөс хүүхдүүдхүүхдүүдилүү хэр

С

Судалгаховор бадийлэнх байлаа.

Улаанбаөндөртэйинтернет

                  4“Хэвлэл Хүрээлэн

тгийн сурагдээш уда

дийн интернд эрэгтэй, эрэглэж байн

Сургуулийн

анд хамрагайна. ТухайЕрөнхий б

аатар хотодй, ихэвчлэт кафегаас

                       мэдээллийнн, Швейцарий

0000000

Өдөр бүхоногт 4-өөс

удаа/

19%

5

тийн хэрэглээ

гчдын 19 хуа интернетнетийн хэрээмэгтэй гэлтна.

н орчин дах

гдсан газарйлбал судаболовсролы

д амьдарч бн гэрээсээхолбогдох

                    хариуцлага,йн хөгжлийн

р /7 с дээш /

7 хоно

35

59%

эний давтам

увь, нийслэлт ашиглаж эглээ орон нтгүй бүгд иж

хь интерне

р, орон нутаалгаанд хамын сургуули

буй хүүхдүүдэ холбогдожнь илүү бай

, сэтгүүл зүйагентлаг

гт 1-3 удаа С

5%29%

Интерн

мж

[14]

лийн сурагчбайгаа дүннутгийнхаасжил хэрэглэ

етийн хэрэ

агт интернемрагдсан Уиуд ямар н

дийн хувьд ж байна. Хйна.

н хэм хэмжээ

Сард 1-3 удаа

22%

8%

нетийн хэр

чдын 59 хувн гарсан бс гурав дахэж байгаа х

эглээ ханг

етийн сүлжэУлаанбаатарнэгэн байдл

интернетэдХарин оро

э” судалгаан

Ашигладагг

24%

4%

рэглээ

вь нь өдөр айна. Өөрөин өндөр бахэдий ч ахла

галтгүй ба

ээнд холбогр хотын болаар интер

д гэрээсээ хон нутгийн

ны тайлан, УБ

гүй

%

Орон н

бүр буюу 7өөр хэлбэлайна. Интерах ангийнха

айна

гдоогүй тохолон орон нрнетэд холб

холбогдох бсурагчдын

Б 2011, Хэвл

Улаанб

утагт

баатарт

7 хоногт л хотын рнетийг ан арай

хиолдол нутгийн богдсон

боломж н хувьд

лэлийн

График 44. Интернет

Орон нуинтернетлаборатУлаанбасургууль

Компьютпрограмбараг захүмүүсээ

График 5

Интерне

Шигтг

Манай интерн

утгийн таватэд холбогоритай ажаатарт 20-40ь дээрээ инт

терийн ламуудыг үздаадаггүй баэрээ заалга

5. Интернет

ет ашиглахы

0102030405060

Гэрэ

51%

тэд хаанаас х

Ах э

Бусад хүмү

6

гээ:

сургууль интнетэд хааяа

ан сурагчийгдож байна. Тус лабо0 орчим байтернетийг х

абораториддэг, интернейна. Хүүхдүадаг байна.

т ашиглахыг

ыг ах эгч, гэр

ээсээ С

%

19%

Интернет

холбогддог в

эгч, гэрийнхнээ32%

таньдаг үүсээс6%

Өөрөө сурс26%

Интерне

тернеттэйа ордог.

йн нэг нь, а. Судалгааоратори дайна. Эдгээрхичээлийн зо

д Мэдээлэетийг хэрхэүүд интерне

хэнээс сурса

рийнхнээсэ

Сургууль дээрээс

10%

23%

тэд хаанаа

вэ?

эс

сан

ет ашиглах

. Бид нар хич

[15]

хотын 10 анд хамрагахь компьюрийн 80 орчориулалтаа

элзүйн хиэн хэрэглэхет ашиглах

ан бэ?

э, найз нөхд

Интернет кафегаас

20%30%

ас ихэвчлэ

хыг анх хэ

чээлээ ороод

сурагчийнгдсан 38 сютерийн тооим хувь нь ар ашиглах

ичээлээрх, интернетхыг багшаас

дөөсөө бол

Гар утас, Ipaхөдөлгөөнхэрэгслээ

16%24

эн холбогд

Багшаар1

энээс сурс

д цаана нь ил

Орх

нэг нь сусургууль бүо орон нутинтернетэдтохиолдол

компьютеритийн орчиндс илүүтэй гэ

он өөрөө су

d гм нт эс

Буса

3%

4%

ддог вэ?

р заалгасан12%

Найз нөхдөөс24%

сан бэ?

лүү цаг гарва

хон аймаг, 1

ургууль дээүгд компьютагт 15-30 д холбогджэховор байн

ийн хэрэгд ажиллах эр бүл, ойр

урч байна.

ад

4%

УБОрон нутагг

эрээсээ ютерийн орчим, ээ. Гэвч а.

сөө

ал багшаас

0-р ангийн с

глээний талаар р дотны

гуйж

сурагч

Хичээлээ тараад хамгийн түрүүнд интернетэд холбогддог

Хичээлийн өдрүүдэд сурагчдын интернетэд холбогддог цаг нь үдээс хойш болон оройн цаг байна. Харин амралтын өдрүүдэд үдэд болон үдээс хойш илүүтэй холбогдож байна.

График 6. Интернетэд холбогддог цаг

3%

12%18%

35%

22%

10%3%

17%

29%28%

14%

9%05

10152025303540

Өглөө (06:00-09:00)

Үдээс өмнө (09:00-12:00)

Үдэд (12:00-14:00)

Үдээс хойш (14:00-18:00)

Орой (18:00-21:00)

Үдэш (21:00-00:00)

Интернетэд хэдэн цагийн үед ихэвчлэн холбогддог вэ?

7 хоногийн дундуур Амралтын өдрүүд

Интернетээс бүхий л төрлийн мэдээллийг авч байна

Ер нь интернетийг хүүхдүүд нэн тэргүүнд хичээл, даалгавар хийхэд хэрэгтэй мэдээлэл олж авах, түүнчлэн кино, клип үзэх, сонирхолтой мэдээлэл үзэх, мөн и-мэйл хаягаа шалгах зорилгоор ихэвчлэн хэрэглэж байна.

Хүснэгт 7. Интернет ашиглах зорилго Интернет ашиглах зорилго Хувь Хичээл, даалгавар хийхэд хэрэгтэй мэдээлэл олж авахын тулд/google зэрэг хайлтын систем ашиглах / 22%

Кино, клип үзэх, татаж авах 16% И мэйл хаягаа шалгах зорилгоор / yahoo, gmail г.м-ийг ашиглах / 14% Сонирхолтой мэдээлэл үзэх /caak.mn, goolingoo.mn г.м/ 13% Найз нөхөд, хэрэгцээтэй хүмүүстэй холбоо тогтоох, харилцах /yahoo messenger ашиглах/ 10%

Нийгмийн сүлжээ ашиглах /facebook, twitter youtube г.м/ 9% Тоглоом тоглох 7% Улс орон, орон нутагт болж байгаа өдөр тутмын үйл явдлын талаарх мэдээлэл авахын тулд /news.mn, olloo.mn г.м/ 6%

Бусад 2% Блог, мэдээ бичих 1%

Насны байдлаар авч үзвэл 10-13 насныхан буюу дунд ангийнхан кино, клип үзэх, тоглоом тоглохыг чухалчилж байгаа бол 14-өөс дээш насныхан буюу ахлах ангийнхан хичээл,

[16]

даалгавар хийхэд хэрэгтэй мэдээлэл олж авах зорилгоор илүүтэй ашиглаж байна. Мөн ахлах ангийнхан улс оронд болж буй өдөр тутмын мэдээллийг авах тохиолдол илүү байна.

Хүйсийн хувьд харьцуулж үзвэл ялгаатай дүр зураг ажиглагдаж байна. Тухайлбал эрэгтэй хүүхдүүд кино, клип, сонирхолтой мэдээлэл үзэх хандлагатай, тэдний сонирхдог сэдэв нь спорт, машин техник, амьтан ургамал зэрэг байгалийн тухай мөн түүхийн мэдээлэл байна. Харин охидын хувьд дуу хөгжим, оддын амьдрал, үе тэнгийнхний тухай мэдээллийг илүү сонирхдог бөгөөд Facebook, Yahoo Messenger-ийг түлхүү ашигладагаж.

Ерөнхийдөө интернетээс спорт, дуу хөгжмийн талаарх мэдээллээс гадна оддын амьдрал, танин мэдэхүй, далд ертөнц, аймшиг, хачирхалтай явдлын талаарх мэдээллийг авах тохиолдол нэлээд байна.

Шигтгээ:

Би гэртээ нөүтбүүктэй. Телемаксын модем ашиглаж интернетэд холбогддог. Ихэвчлэн фейсбүүк рүү орж найзуудынхаа оруулсан юм, зургуудыг сонирхож үзэх дуртай. Бас www.goolingoo.mn, www.caak.mnгэх мэтчилэн сонирхолтой сайтууд руу орж элдэв мэдээлэл унших дуртай

50-р сургуулийн 10-р ангийн сурагч

Нийгмийн сүлжээ буюу social media-г ашиглах явдал сурагчдын дунд нэлээн дэлгэрчээ. Үүн дундаа Facebook, Youtube-ийг ашиглах явдал түгээмэл байна. Facebook хэрэглэдэг 3 хүүхдийн нэг нэг нь, Youtube хэрэглэдэг дөрвөн хүүхдийн нэг нь өдөр бүр хэрэглэж байна. Facebook-ийг ахлах ангийнхан, Youtube-ийг дунд ангийнхан илүү ашигладаг байна. Өөрөөр хэлбэл ахлах ангийн хүүхдүүдийн хувьд өөр хоорондоо болон бусад хүүхдүүдтэй харьцах чухал хэрэгсэл болж буй бол 10-13 насныхан Интернетийг голдуу зугаа цэнгээний зорилгоор ашиглаж байна.

[17]

ООрон нутгиийн сурагччид номын сангаар иллүү үйлчлүүүж байна.

Сурагчидсудалгаасангаар сангаар

д номын анд хамрагдүйлчлүүлжүйлчлүүлдэ

сангаар үйдсан хоёр сж байна. Түэг аж.

йлчлүүлэх сурагчийн нүүнчлэн ах

байдал данэг нь орон хлах ангийн

араах хэмжнутагт гурвнхнаас илүү

жээнд байнван сурагчиүтэй дунд

на. Улаанбийн хоёр ньангийнхан

баатарт ь номын номын

График 77. Номын сан

Орон нуномын с

Улаанбатохиолдосангаар хувь нь ддийлэнх ажээ.

Номын ихэвчлэнсайшаал

Шигтг

Манай

утгийн сураангаар үйлч

аатарын суолд Улсын үйлчлүүлж долоо хоноолонхи нь

санд хичээн сууж байнлтай.

Орон

Улаанба

н ашиглалт

гээ:

сургууль тө

агчдын хувьчлүүлж бай

рагчдын хутөв номынбайна. Ном

огт 1-3 удаа(71 хувь) н

элээ хийх на. Мөн ура

0%

нутагт

аатарт

Ном

өслийн номы

ьд ихэвчлэна.

увьд сургуун сан, Хүүхдмын сангааа, 26 хувь ньномын санга

зорилгоор, ан зохиолы

20%

51%

ын сан аш

ын сантай, ш

[18]

эн аймаг су

улийн номыдийн номынар үйлчлүүль сард 1-3 уаас хэрэгцэ

хичээлтэйн ном унши

40%

77%

%

шигладаг э

Тийм

шинэ ном ч их

умынхаа но

ын сангаар н ордон, Уллдэг хүүхдүүудаа үйлчлүээтэй, хүссэ

й холбоотоих нь сурагч

60%

эсэх

Үгүй

80%

23

49%

х ирдэг. Бид

Орх

омын сан

100%

%

үйлчлүүлэлаанбаатарүдийн 9 хувүүлж байнаэн мэдээллэ

й мэдээлэлчдын дунд

нар зохиолы

хон аймгийн

болон сург

гуулийн

ын их ном унш

9-р ангийн с

шдаг.

сурагч

эхээс гадна хотын төв вь нь өдөр а. Түүнчлэн ээ олж авч

а зарим номын бүр, 54 тэдний чаддаг

л авах зорнийтлэг ба

рилгоор йгаа нь

График 8

АмьАлд

Өөрт х

Г

Гар утасутас хэр

График 9

Түүнчлэнутсыг нэашиглажбайна.

8. Номын сан

Гар утсыг х

сны хэрэглээглэдэг бай

9. Гар утасны

н 40 орчимэн тэргүүндж байна. Тэ

Нийгэмд болтан ургамал гмдартай хүмүүс

Тахэрэгцээтэй гэ

нгаас ямар т

холбоо бар

ээ сурагчдыйна.

ы хэрэглээ

м хувь нь гд гэрийнхэнэгвэл интер

лж буй цаг үеим байгаль дэлсийн амьдрал, анин мэдэхүй, эж үзсэн бүхий

УрХичээлтэ

Ямар

Үгүй7%

төрлийн мэдэ

рих зориул

ын дунд өнд

гар утсааран, найз нөхрнетэд холб

ийн шинжтэйлхийн талаарсонин хачиндалд ертөнцй л мэдээлэл

Түүхран зохиолынэй холбоотой

р төрлийн

ээлэл авдаг

Гар утас

[19]

лалтаар нь

дөр байна. С

аа интернетхөдтэйгээ хбогдох зори

23

45

мэдээлэл

вэ?

Тийм93%

с хэрэглэд

ь илүү аши

Судалгаанд

тэд орох бхолбоо барилгоор 8 ху

1111

л авдаг вэ

м

дэг үү?

иглаж байн

д оролцогсд

оломжтой бих, мессежувь нь аши

?

а.

дын 93 хувь

байна. Гэхдж бичих зоригладаг тох

3035

ь нь гар

дээ гар рилгоор хиолдол

ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ. ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЭЛТЭЙ ХАРИЛЦАХ, МЭДЭЭЛЭЛД ШҮҮМЖЛЭЛТЭЙ ХАНДАХ ЧАДВАР

Ардчилсан нийгэмд хэвлэл мэдээллийн гүйцэтгэх үүргийн талаарх ойлголт мэдлэг хангалтгүй байна.

Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн нийгэмд гүйцэтгэх үүрэг, хэвлэл мэдээлэлтэй хэрхэн харилцах, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг хэрхэн ашиглах ойлголт, мэдлэгийг тодруулахын тулд чөлөөт хэвлэл мэдээллийн үндэс суурь болсон ардчиллын талаар ямар ойлголттой байгааг тодруулахыг зорилоо.

Судалгааны явцад хүүхдүүдэд ардчиллын тухай, түүний шалгуур зарчмууд юу вэ, үнэ цэнэ нь хаана байна, бидэнд ямар үүрэг хариуцлага ногдох вэ, үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөө гэж яг юу вэ гэдэг талаар тодорхой, цэгцтэй ойлголт төлөвшөөгүй нь харагдаж байв. Орон нутгийн гурван сурагчийн нэг нь, нийслэлийн зургаан сурагчийн нэг нь ардчилал гэж чухам юу болохыг тодорхойлж мэдэхгүй байна.

Бид бүгдээрээ ардчилсан нийгэмд амьдарч байгаа гэсэн нийтлэг ойлголттой бөгөөд ардчилал бидэнд эрх чөлөө авчирсан гэдэг ойлголт түлхүү байв. (нийслэлд 25 хувь, орон нутагт 37 хувь) Түүнчлэн нийслэл, орон нутгийн хүүхдүүдэд ардчиллын талаарх ойлголт ялгаатай байгаа нь ажиглагдав. Тухайлбал, орон нутгийн хүүхдүүдэд “Ардчилал бол нам” юм (9 хувь) гэсэн тохиолдол байгаа бол хотын хүүхдүүд “Ардчилал бол тэгш байдал” (8 хувь) гэж үзэж байна.

Харин ардчиллын үнэт зүйлсийн нэг болох эрх чөлөө гэдгийг бүх сурагчдын тал хувь нь дур зоргоороо байх, хүссэн зүйлээ хийх явдал хэмээн үзэж байсан нь анхаарал татаж байв.

Хүснэгт 8. Эрх чөлөөг тодорхойлсон нь

Эрх чөлөө гэдэг нь Хувь Хүссэн зүйлээ хийх явдал 47% Боломж 12% Өөрийгөө илэрхийлэх, үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх 11% Өөр бусад 30%

Түүнчлэн 12 хувь нь эрх чөлөө бол хүссэн зүйлээ хийх боломжийг надад олгож байна, 11 хувь нь эрх чөлөө гэдгийг өөрийгөө илэрхийлэх буюу үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх явдал хэмээн үзлээ.

Шигтгээ:

Ямар нэгэн юманд баригдалгүй, дарамт шахалтгүй, дураараа байхыг эрх чөлөөтэй байх гэнэ.

Ховд аймгийн 8-р ангийн сурагч

[20]

ХХүүхдүүд бооловсролттой, шударрга иргэн бболохыг хүүсч мөрөөдддөг

Ардчиллхамгийн дүр зура

лын үнэт зүүнэ цэнэтэ

аг харагдаж

үйлс, үг хээй хэмээн үбайна. /гра

элэх үзэл бүзэж буй зүафик 10-г ха

бодлоо илэүйлсийн альарна уу/

эрхийлэх эрь хэсэгт нь

рх чөлөө хбайгааг то

хүүхдүүдийндруулахад

н хувьд дараах

График 1

Үзэл б

10. Үнэ цэнэт

Хүүхдүүдилүүтэй эзэмшиж

Харин нзарчим будаах батийм ч ч

Насны хэргэцүүл

Х

Ардчилстодрууламэдээллхэрэгслихүүхдүүдтанин мхариулса

д хувь хүнбагтаж, тэ

ж сайн хүн б

нийгмийг ойболох үг хэайранд оржухал биш б

хувьд ялгажлж эхэлж бу

Хэвлэл мэд

сан нийгэмдахыг зориллийг “түгээх”ийн бусад дийн 8 хувьмэдүүлэх үүан байна.

бодлоо илэрхи

тэй зүйл

ийхээ хувьэдний мэдэболох тухай

йлгох, нийгмэлэх, үзэл бж буй бөгөөайна.

ж үзвэл 14-уй нь ажигла

дээллийн хэ

д хэвлэл моо. Судалга” явдал гэжгол үүрги

ь нь үнэн зөүрэгтэй, 5

СонМөн

ийлэх, мэдээл

Шударга

БолГэр бүл, а

Таны хувь

д гэр бүл, ээлэл, үүрэй мөрөөдөл

мийн амьдбодлоо илэрөд ажил, мө

-15 наснааагдлаа.

эрэгслүүд

мэдээллийнааны дүнг ж дийлэнх ньийн талаарөв мэдээллорчим хув

Өөр бусаирхолтой ажингө, эд хөрөнгэл авах, түгээЭх оронч үзэ

а, үнэнч байдаНайз нөхө

ловсрол мэдлэаав ээж, ах дү

ьд хамгий

[21]

аав ээж, аэг чухал бтэдэнд маш

ралд оролцрхийлэх эрхөнгө, эд хө

с эх оронч

мэдээллий

н хэрэгслийхарвал мэдь (67 хувь)рх ойлголтийг түгээх, вь нь шин

0 5

длгөэхллдэгүү

2%4

йн үнэ цэн

ахан дүүс, байна. Үүниш чухал бай

цох чадавхх чөлөөг зөрөнгө зэрэг

ч үзэл илүү

йг “түгээх

йн гүйцэтгэхдээллийн хэүзэж байнат бага бамөн 8 хувь

нэ мэдээлл

5 10

4%6%7%7%

1

этэй зүйл

найз нөхдий дараа бйна.

х, ардчилсав эдлэх, хэг нь 10-16

үтэй хөгжиж

х” л үүрэгт

х үүргийн эрэгслийн үа. Өөрөөр хэайна. Судаь нь мэдлэглийг шуурх

15

10%16

лс юу вэ?

ийнхөө хүрболовсрол

ан нийгмийнрэгжүүлэх бнасны хүүх

ж, нийгмийн

тэй

талаар ойлүүрэг бол бэлбэл мэдэалгаанд орг боловсролай түгээх

20

6

25

23%24%

рээлэлд мэдлэг

н суурь боломж хдүүдэд

н тухай

лголтыг бүхий л ээллийн ролцсон л олгох, хэмээн

Хүснэгт 9. Мэдээллиийн хэрэгслиййн үүрэг МэдээлМэдээлҮнэн зөМэдлэгМэдээлЗугаацуБусад Мэдэхгү

Дээрх хүхэрэгсэлнэмэр, гхэвлэл мзүйлсийнүүрэгтэй

Тэгвэл мнь чадаж

График 1

Хэвлэл насны бабайна хэ

ллийн хэрэлэл хүргэх, төв мэдээллиг олгох, таниллийн шуурхуулан цэнгү

үй

үснэгтээс хал төдийгөөргүйцэтгэх үүмэдээлэл ян тухайн мй тухай ойлг

мэдээллийнж байна гэж

11. Мэдээлли

мэдээллийайдлаар ньэмээн ахлах

Чад

Хэ

Мэдээл

эгслийн үүртүгээх ийг өгөх ин мэдүүлэххай, цаг тухүүлэх

арахад хүүхр хязгаарлаүргийн тухамарваа нэгэдлэг, хандголт байхгүй

хэрэгсэл “мж үзжээ.

ийн хэрэгсэл

н хэрэгсэл ь авч үзвэл х ангийнхан

ахгүй байна6%

лж мэдэхгүй28%

ллийн хэрэ

рэг

х хайд нь хүрг

Ор

гэх

хдүүд хэвлэаж, мэдээллй ойлголт мг мэдээллидлагыг төлөй байна.

мэдээлэл тү

үүргээ гүйцэ

өөрийн үүдунд ангийн илүүтэй хэ

эгсэл дээр

[22]

рон нутагт62% 9% 8% 4% 2% 2%

14%

эл мэдээллилийн хэрэгсмэдлэг хангйг дамжуулөвшүүлэх, а

үгээх” үүргэ

этгэж чадаж

үргээ хэрхэнхан чадажэлжээ.

Ча

х үүргээ гү

Улаанбаа74%8% 7% 8% 1% 0

3%

ийн үүргийгслийн ардчгалтгүй түвлахаас бус ардчилсан

ээ гүйцэтгэж

ж буй эсэх

эн биелүүлжж байна хэм

адаж байна66%

үйцэтгэж ча

атарт Н% 6

1

Нийт 67% 8% 8% 5% 1% 1%

10%

г мэдээлэл тилсан нийгшинд байнаолон нийтинийгмийг б

түгээх дамжгэмд оруулаа. Өөрөөр хийн нийгмийбэхжүүлэхэд

жуулагч ах хувь хэлбэл, йн үнэт д чухал

ж чадаж баййна уу гэхэдд ихэнх

ж байгаа тээн үзсэн б

адаж байнаа уу?

тухай үзэл бол, хэлж мэ

бодлыг эдэхгүй

ҮҮг хэлэх, үззэл бодлоо илэрхийлээх эрх чөлөөөгөө сурггууль дээр илүү эдэлдэг

Ардчиллчадвар ятулд үг талаар туг эрх чө

лын үйл явцямар түвшихэлэх, үзэлтодрууллааөлөө надад

цад оролцоинд байгаал бодлоо и. Судалгаанбий хэмээн

х болон өөаг тодруулаилэрхийлэх нд хамрагдсн хариулжээ

рийгөө илэх нь чухалэрх чөлөөнсан хүүхдүүэ.

рхийлэхдээл ач холбогний тухай, үдийн дийлэ

э хэвлэл мэгдолтой. Үүэнэ эрхээ энх олонхи н

эдээллийг аүнийг тодрухэрхэн эдэнь буюу 93

ашиглах уулахын элж буй хувь нь

График 112. Үг хэлэх,

Тэгвэл эхэлж мэдхичээл с

Ер нь үгхүн бүртсэтгүүлч

Хб

Судалгаүзэл бодүзэл боднь үзэл харуулж

Шигтг

Би л лашууд х

энэ эрх чөлдэхгүй байвсургууль дээ

г хэлэх, үзэт хамаатай чдэд л хама

Хүүхдүүд хбайдгийг мэ

анд хамрагдлоо илэрхдлоо илэрхибодлоо хэ

ж байна.

Үг хэл

үзэл бодлоо

гээ:

ав ангийнхаахэлдэг.

лөөгөө хаанв. Харин 25эрээ, 12 хув

л бодлоо игэж хэлжээатай гэсэн т

хэвлэл мээдэхгүй ба

гдсан хүүхдхийлж байжийлэх боломэрхэн, юуга

Үгүй4%

лэх, үзэл б

илэрхийлэх

а хүүхдүүд на

на, яаж эдэл5 хувь нь угвь нь гэр бүл

илэрхийлэх э. Гэвч аавтохиолдол б

эдээллээр айна.

дүүдийн 15 жээ. Гэвч хомж байдгийаар дамжуу

бодлоо ил

эрх чөлөө би

айзуудад өөр

[23]

лж байгааг г эрх чөлөөглдээ эдэлдэ

эрх чөлөө в ээж багш байгаа нь а

дамжуулж

хувь нь сэоёр хүүхдийг мэдэхгүй, улж илэрхи

Тийм93%

лэрхийлэх

ий эсэх?

рийнхөө бодл

тодруулахагөө байнга эг гэж хариу

хэнд хамаагэх мэт то

анхаарал та

ж үзэл бо

этгүүлч, хэвйн нэг нь хээнэ талаарйлэх талаа

Хааяа бай3%

х эрх чөлө

лыг намайг з

Орх

ад 28 хувь эдэлдэг гэсулжээ.

атайг тодруомчуудад боатаж байна.

одлоо илэр

влэл мэдэээвлэл мэдэр бодож байар ойлголт

йдаг

өө бий юу??

загнах вий гэ

хон аймгийн

нь тодорхосэн бол 32 х

ой зүйл хувь нь

эж айхгүйгээ

9-р ангийн с

эр

сурагч

уулахад 85 холон улс тө

хувь нь өрчдөд,

рхийлэх бболомж

эллээр дамээллээр дамйгаагүй байтун бага б

мжуулан мжуулж на. Энэ байгааг

Хүснэгт Тийм, эдҮгүй, иймҮгүй, ингҮгүй, энэ

Хэдийгээилүүтэй нь аав ээ

График 1

Үүний днийгмийбагш сур

Сургу

Шигтгэ

Ер нь Тхэцүү б

10. ХМХ-ээр

дэлж байсанм боломж бгэх хүсэл баэ талаар бо

эр хүүхдүүдэдэлдэг хээж, ах эгч б

13. Хүүхдийн

дараа найз н амьдралдрган хүмүүж

уулийн удирдл

Хүүхдий

ээ:

ТВ, радио, собайлгүй. Олдл

р дамжуулан

н байдаггүй айдаг боловдож байгаа

д сургуулимээн үзэж буюу гэр бүл

үг, үзэл бод

нөхөд нь д хөтлөх, тэжүүлэгчид ха

Сэ

лага, нийгмийн

На

Аав ээ

н үг, үзэл б

нинд хандъялоо гэхэд сэ

үг хэлэх, үзэ

вч тэд хүүхдагүй

йн орчинд буй ч тэднилийнхэн нь б

ол, дуу хооло

орж байгаэргүүний тусандах байд

0

этгүүлчид

Бусад

н ажилтан

Багш нар

айз нөхөд

эж, ах эгч

бодол, дуу

я гэж огт бодэтгүүлч нь га

[24]

эл бодлоо ил

дийг сонсдо

үг хэлэх, ий үг, үзэл байна. Граф

ойг хэн хамг

а бөгөөд хслагч нь баал тийм ч д

5 10

1%

2%

5%

хоолойг хэ

дож байгаагайгүй аашта

лэрхийлэх эрххээ эдэлж баО

ггүй

үзэл бодлободлыг нь фик 13-г хар

гийн сайн сон

хүүхдүүдтэйайх ёстой судээгүүр биш

15 20 25

19%

эн хамгийн

үй. Тэгээд ч ай байх эсэх

2-р су

Орон нутагт15% 37% 9%

39%

айсан эсэх

оо илэрхийхамгийн сарна уу.

нсдог вэ?

й хамтран ургуулийн н

ш байна.

5 30 35

25%

н сайн сонс

телевизийннь эргэлзээт

ургуулийн 10

т Улаанба16%26%8%

50%

аатарт% %

% %

йлэх эрх чөйн сонсдог

ажиллаж, тнийгмийн аж

40 45

сдог вэ?

н утас олдохтэй.

0-р ангийн су

өлөөгөө хүмүүс

50

47%

ход

урагч

тэднийг жилтан,

ХХэвлэл мэддээллийн аггуулгад шүүүмжлэлтээй хандах ччадвар сулл байна

Бидний давтамжсонголт шүүмжлэчадварыулмаар у

амьдралд өж эрс нэмэгхийж, зөвөэлтэй хандыг бий болгулс үндэстн

өдөр бүр гэгдсэн нь мэөөр ашиглаждах, ухамсосноор нийний хөгжил,

эр бүлийн бэдээлэлд шж сурах хэсартай хэрйгмийг ойлгардчиллын

ус хүрээнээшүүмжлэлтэйрэгцээ шаарэглээ, мэдгох, нийгмийн баталгааг

эс орж ирж й хандаж сардлагыг бидээллийг бйн амьдралхангах юм.

буй мэдээлсурах, тэр иий болгож ббүтээх, буслд оролцох

ллийн тоо хих мэдээллэбайна. Мэдсадтай хувх чадавхита

хэмжээ, ээс зөв дээлэлд ваалцах ай болж

Судалгамэдээлэрадиогий

аны дүнгээлд илүү итйн мэдээлэл

ээс харахатгэж байналд итгэх түв

ад хүүхэд, а. Харин бувшин бага б

өсвөр үеусад мэдээбайна.

еийнхэн маэллийн хэр

аань интерэгсэл боло

рнет, телеох сонин, с

евизийн сэтгүүл,

График 1

Со

Ра

Теле

Интер

Сэт

14. Дараах мэ

Газар зүмэдээлэнасныха

Харин дшүүмжлэмэдээлл

1. М2. Б3. Э4. Я5. Э6. Э

Эдгээр байна. Г

үйн байршлыэлдээ хотыан илүү итгэ

дээрх мэдэлтэй хандлийг хүлээн

Миний анхааБусад хүмүүЭнэ мэдээлэЯагаад энэ мЭнэ мэдээллЭнэ мэдээлл

асуултад хГрафик 15-г

онин

адио

евиз

рнет

гүүл

20%

2

Мэдээл

эдээллийн хэ

ын хувьд авнхноос илүлтэй байса

дээллийн хдаж буйг даавч байх үе

арлыг татахс энэ мэдэээл ямар үзэлмэдээллийг лийг хэн бэллийн цаад д

хариулсан харна уу.

%

5%

54%

56%

32%

ллийн хэрэ

эрэгслээс ав

вч үзвэл ороүү итгэж бн нь анхаар

хэрэгслээс араах шалгедээ дараах

хын тулд ямэллийг надал санаа, шихүргэж байлтгэн түгээждалд санаа

байдал нь

69

52%

эгслээс ав

сан мэдээлэл

[25]

он нутгийн хбайна. Наснрал татаж б

хүлээн агуур үзүүлэх бодол төр

мар арга, техаас өөрөөр яинж чанарыйгаа юм болж байна вэ?юу бол?

тодорхой

9%

%

43

39

59%

всан мэдэ

лдээ хэр итг

хүүхдүүд мэны хувьд дайв.

вч буй нээлтээр гаргардөг эсэхийг

хник ашиглаяаж хүлээн г илэрхийлжл?

хандлага,

3%

9%

11%

22%

3

5

8%

элэлдээ х

гэдэг вэ?

эдээллийн хдунд ангий

эгж мэдээлаж ирэхийгг тодруулав

аж байна вэавч байгааж байна вэ?

чиг барим

%

3%

5%

%

хэр итгэдэ

Бү

За

Ит

хэрэгслээс айнхан буюу

лэл бүртг зорилоо. в.Үүнд:

э? а бол? ?

мжааг харуу

эг вэ?

үрэн итгэдэг

рим үед эргэл

тгэдэггүй

лздэг

авч буй у 10-14

хэрхэн Аливаа

улахгүй

График 1

Энэ

Энэ м

Яаг

Бусад х

15. ХМХ-ээр м

Мэдээллойлголт дүгнэлти

Х

Мэдээллбайна. Үихээр цсэтгүүлч

График 1

Дунд анхэрэгтэй

лийн үнэ цэбайхгүй учийг хийж бол

Хэвлэл мэд

лийн хэрэгсҮүний шалтцацдагтай чид өөрсдөө

16. Мэдээлли

гийнхан хянй гэж үзжээ.

мэдээллийн ц

мэдээллийг хэ

гаад энэ мэдээ

Энэ мэдээлэлчанарыг и

хүмүүс энэ мэяаж хүлэ

Миний анхааарга,

мэдээлэл хүл

Тодорххэмжээнийбайх хэр

60%

Хяналт шалгбайх ёсгүй

4%

Мэд

энэ, итгэл үчир үүнд хэлохоор бай

дээлэлд то

слээр нэвтэтгааныг хэтхолбон үзжө, мөн үзэгч

ийн хэрэгслий

налт байх ё

цаад далд сан

эн бэлтгэн түгэ

эллийг хүргэжбол?

л ямар үзэл саилэрхийлж бай

эдээллийг надээн авах бол?

арлыг татахынтехник ашигл

лээн авч байх

хой й хяналт рэгтэй%

галт й

ээллийн хэ

үнэмшил, архэн яаж шна.

одорхой хэм

эрч буй мэдт сөрөг агуужээ. Энэхүид, хэрэглэ

йн агуулгад

ёстой гэж, а

аа юу бол?

ээж байна?

ж байгаа юм

анаа, шинж йна вэ?

аас өөрөөр

н тулд ямар лав?

хдаа дараах

эрэгслийн

[26]

ач холбогдлшүүмжлэлтэ

мжээний хя

дээлэлд хяулгатай, баүү хяналтыгчид хийх н

хяналт тав

ахлах ангий

40

36

44

47

40

24

бодол төрд

агуулгад х

лыг хэмжихэй хандах т

хяналт бай

яналт байх аталгаагүй, ыг мэдээлль зүйтэйг ду

вих эсэх

йнхан тодо

37

43

32

27

32

52

дөг үү?

Зөхя

хяналт тави

х шалгуур үухай мэдлэ

йх ёстой.

ёстой хэмэитгэл үнэм

лийн хэрэгурьдсан бай

рхой хэмжэ

23

21

24

27

28

24

Тийм

өв, бүх зүйлийнаж байх хэрэ

36%

их ёстой юу

үзүүлэлтийнэг сул байн

ээн сурагчимшилгүй мэслийн удийв.

ээний хянал

Үгүй

Зариммдаа

йг нь эгтэй

у?

н тухай а гэсэн

ид үзэж эдээлэл рдлага,

лт байх

График1

Тө

Мэдээ

7. Мэдээлли

Шигтг

ТВ, сонтүгээвудахгүй

өр засгийн бай

Сэ

Үзэгч

эллийн хэрэгсл

ийн хэрэгсл

гээ:

ниноор гарч вэл сэтгэлээй сөнөхгүй л

йгууллага, алб

этгүүлчдийн хо

чид / Хэрэглэгч

лийн удирдла

Х

лийн агуулг

байгаа мэдээр унана ш дэл гээд эхэлсэн

Өөр бусад

бан тушаалтан

олбоо, зөвлөл

чид, ард иргэд

га, сэтгүүлчид

эн хяналт

ад хэн хяна

эллийг хянахээ. Жишээ ньн. Аль нь үнэ

[27]

0 5

д

н

л

д

д

3

т тавих ёст

алт тавих ё

х ёстой гэж ь эхлээд дэлхэн болохыг м

10 15

15

той вэ?

ёстой вэ?

бодож байнахий сөнөнө гмэдэхгүй хэц

Хөвсгө

20 25

5

22

2

а. Учир нь хугээд л байсанцүү...

өл аймгийн 7

30 35

26

355

удлаа мэдээ н, тэгснээ

7-р ангийн суурагч

ММэдээллийгг найз нөхөөд, гэр бүллийнхэндэээ ярих байддлаар дамжжуулдаг

Яг одоо мэдээллангийнхасонирхдомэдээллэсвэл ббүтэшгүй

өөрт нь хэлээ тодорхан танин мог бол ахлалийг илүү чубагшаас асй зүйл хэмэ

эрэгцээтэй хойлж чадамэдэхүйн бах ангийнхаухалчилж бсуудаг. Хэвээн үздэг, уч

байгаа мэдахгүй байвболон адалан мэргэжибайна. Хэрэвлэл мэдээчир нь тэд х

дээллийг асв. Харин тл явдал, таил сонголт, эгцээтэй мээлэл, сэтгүүхүүхдийг сон

суухад гурвтодорхойлжайлагдашгүирээдүйн а

эдээллээ нэүлчдэд ханнсдоггүй хэм

ван хүүхдийж чадсанаай нууцын амьдралд хэн тэргүүнд ндаж тусламээн боддо

йн нэг нь хас дурдвалтухай мэдэхэрэгтэй гэжинтернетээ

амж хүсэхиог.

эрэгтэй л дунд ээллийг ж үзсэн эс хайх ийг тэд

График 118. Хэрэгцээт

Өөрийн нь асуужэцэг эхээ

Шигт

Нададгэвэл

олж авсан ж баталгаажэсээ асууда

0

50

Хэрэгцэ

т мэдээллээ

тгээ:

д ямар нэг мэих мэдээлэл

мэдээллийгжуулдаг байаг ажээ.

11 167 1

ээт мэдээл

хаанаас олж

эдээлэл хэрэлтэй.

г үнэн, магайна. Нэмэл

28

1

43

ллээ хаанаа

ж авъя хэмээ

эгтэй болвол

[28]

адтай эсэхит мэдээлли

9 88 10

ас олж авъ

эн бодож бай

л хамгийн т

ийг өөр хэн ийг интерне

1660 14

ъя хэмээн б

йна вэ?

үрүүнд инте

16-р

нэгэн, хаа етээс хайх,

6 53 4

бодож байн

ернетээс л х

сургуулийн

нэгтээгээс найз нөхөд

1 2

на вэ?

Орон н

УБ

нутаг

хайна. Яагаа

11-р ангийн

д

сурагч

75 хувь д, багш,

График 119. Мэдээлли

МэдээллтүгээмэлУБ-ынха

лийг найз нөл хэлбэр ажан интернет

05

10152025303540

ийг хэрхэн да

өхөддөө бож. Орон нутэд тавихыг

37

3

37

Мэдээлли

амжуулдаг, т

олон аав ээжтгийнхан УБилүүд үзэж

30

16

27

ийг хэрхэн

түгээдэг вэ?

[29]

ж, ах эгч наБ-ынхнаас иж байна.

48

н дамжуул

артаа ярих илүү багш с

10

1

24

даг, түгээд

нь мэдээллсурган хүмү

0 0

дэг вэ?

Орон нутаг

УБ

3 2

лийг дамжууүүжүүлэгчдэ

улах нь ээ ярих,

ДҮГНЭЛТ

Өсвөр насны хүүхдүүд сонин уншиж, радио сонсдоггүй бөгөөд тэдний хувьд мэдээлэл хүлээн авдаг хамгийн чухал эх сурвалж нь интернет, телевиз болж байна. Улаанбаатарт интернэтийн хэрэглээ түгээмэл байгаа бол орон нутагт телевиз голлох үүрэгтэй байна.

Хүүхдүүд хамгийн түгээмэл ашигладаг мэдээллийн хэрэгслээс авч буй мэдээлэлдээ итгэх хандлага нийтлэг ажиглагдлаа. Энэ нь хэвлэл мэдээлэл, мэдээллийн хэрэгслийн суурь боловсрол хангалтгүйн улмаас мэдээлэл хайх, хүлээн авах үйл явцдаа мэдлэгтэйгээр шүүмжлэлтэй хандах мэдлэг, чадвар сул байгааг харуулж байна. Өөрөөр хэлбэл, интернет, телевизийн мэдээлэлд илүүтэй итгэж, харин сонин, радиогийн мэдээлэлд итгэл сул байна.

Орчин үеийн техник технологийн дэвшлийг хүүхдүүд багшаар заалгахаас илүүтэй найз нөхөд, гэр бүлийнхнээсээ суралцаж байна. Сүүлийн үед хэрэглээ нь эрс нэмэгдэж буй интернэтийг хэрхэн ашиглах тухай тэд найз нөхдөөсөө суралцаж буй учир мэдээллийн хэрэгсэл, технологийг үр ашигтай, өөрт хэрэгцээтэй байдлаар хэрхэн ашиглах тухай системтэй мэдлэг, ойлголт хандлага сул байна. Иймд сургуулийн орчинд, багш нарын зүгээс дэвшилтэт технологийн зөв хэрэглээний тухай, эрсдэлтэй мэдээллээс өөрийгөө хамгаалах болон ёс зүйтэй ашиглах тухай мэдлэгийг түгээх нь чухал байгаа юм.

Интернэт хүүхдүүдийн хувьд мэдээлэл хайх, олж авах, түгээх маш чухал хэрэгсэл болж буй боловч тэдний интернэтийн хэрэглээнд ямар нэгэн чиглүүлэлт болон хяналт алга байна. Өөрөөр хэлбэл, сургуулийн орчин дахь интернетийн хэрэглээ хангалтгүйгээс багш нар интернэтийн зөв хэрэглээний тухай мэдлэг ойлголтыг төдийлөн түгээж чадахгүй байна. Хүүхдүүд гэртээ болон гар утсаараа дамжуулан интернэтийг түлхүү ашиглаж байгаа нь чөлөөт цаг өнгөрөөх, зугаацах төдийгөөр хязгаарлагдаж байна.

Мэдээллийн гол эх сурвалж болоод буй интернетээс дуу хөгжим сонсох, кино клип үзэхээс гадна оддын амьдрал, танин мэдэхүй, далд ертөнц, аймшиг, хачирхалтай явдлын талаарх мэдээллийг авах сонирхолтой аж. Түүнчлэн хичээл, даалгавар хийхэд хэрэгтэй мэдээллийг хайх, фейсбүүк-ээр найз нөхөдтэй болох, тэдэнтэйгээ харилцахзорилгоор ашиглах явдал түгээмэл байна. Хэдийгээр хүүхдүүд хичээлийн зорилгоор интернэтийг ашигладаг ч чухал хэрэгцээтэй, оновчтой мэдээллээ бүрэн дүүрэн олж авдаг эсэх нь эргэлзээтэй байв.

Дунд ангийнхан мэдээллийн хэрэгслээс авч буй мэдээлэлдээ илүү итгэлтэй ханддаг бөгөөд тэд сонинг илүүтэй уншиж, номын сангаар илүү үйлчлүүлж байна. Харин ахлах ангийнханы интернетийн хэрэглээ өндөр, гадаад улс оронд болон дотоодод өрнөж

[30]

буй нийгэм, улс төрийн талаарх мэдээллийг илүү сонирхдог бөгөөд тэд мэдээлэлд арай илүү шүүмжлэлтэй ханддаг.

Хүүхдүүдийн хувьд гэр бүлийнхэн болон боловсрол мэдлэг хамгийн үнэ цэнэтэй зүйл нь бөгөөд боловсролтой, шударга иргэн болохыг хүсч мөрөөдөж байна. Гэвч тэдний ардчилал, эрх чөлөө, үг хэлэх үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийн тухай ойлголт мэдлэг тун хангалтгүй түвшинд байна.

Хүүхдүүд ардчилал бол эрх чөлөө буюу хүссэн зүйлээ дураараа хийх явдал юм хэмээн үзэх нь түгээмэл байна. Иймд цаашид хүүхдүүдийн дунд ардчиллын үнэт зүйлс, хувь хүний эрх чөлөө юугаар хэмжигдэж, юугаар хязгаарлагдаж болох, хэвлэл мэдээлэл ардчилалд ямар үүрэгтэй болох тухай зэрэг наад захын мэдлэг, ойлголтыг түгээх төлөвшүүлэх хэрэгцээ шаардлага байна.

Мэдээллийн хэрэгслийг мэдээлэл дамжуулах суваг талаас нь хардаг бөгөөд ардчиллын үнэт зүйлтэй холбон ойлгох чадвар суугаагүй байна. Түүнчлэн мэдээллийн хэрэгслээс хүлээн авч буй мэдээлэлд мэдлэгтэйгээр шүүмжлэлтэй хандах чадвар болон мэдээллийг ялгаж, ангилж хүлээн авах чадвар хөгжөөгүй учир гаднаас ирж буй мэдээлэлд шууд итгэх хандлага нийтлэг аж. Иймд ЕБС-ийн сурагчдад мэдээлэл, мэдээллийн хэрэгслийн суурь боловсролыг системтэй олгох тухай хичээлийг үр дүнтэй нэвтрүүлж, мэдлэгтэй, мэдээлэлтэй, оролцоотой иргэдийг төлөвшүүлэх хэрэгцээ шаардлага өндөр байна.

Олж авсан мэдээллээ үнэн магадтай эсэхийг хэрхэн баталгаажуулахыг сайн мэддэггүй бөгөөд мэдээллийн хэрэгслийг ашиглаж өөрийгөө илэрхийлэх боломж байхгүй хэмээн үздэг. Учир нь тэд санал бодлоо найз нөхөд, эцэг эхдээ илэрхийлэхээс бус олон нийт болон томчууд, хэвлэл мэдээллийнхэнд хандвал тэд биднийг сонсохгүй, ингэх хүсэл шаардлага байхгүй хэмээн үздэг.

[31]

[32]

ХҮСНЭГТ, ГРАФИК, ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ

Хүснэгт 1. Түүврийн хэмжээ Хүснэгт 2. Мэдээлэл авах эх сурвалж Хүснэгт 3. Хамгийн их үздэг өргөн нэвтрүүлгийн телевиз Хүснэгт 4. ТВ, радиогоос авч буй мэдээллийн агуулга Хүснэгт 5. Сонин, сэтгүүлээс авч буй мэдээллийн агуулга Хүснэгт 6. Сонин, сэтгүүлээс хэрэгцээт мэдээллийг авч чаддаг эсэх Хүснэгт 7. Интернет ашиглах зорилго Хүснэгт 8. Эрх чөлөөг тодорхойлсон нь Хүснэгт 9. Мэдээллийн хэрэгслийн үүрэг Хүснэгт 10. ХМХ-ээр дамжуулан үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхээ эдэлж байсан эсэх График 1. ТВ, радио үздэг сонсдог цагууд График 2. Сонин, сэтгүүлийг хэрхэн уншдаг вэ? График 3. Интернетийн хэрэглээний давтамж График 4. Интернетэд хаанаас холбогддог вэ? График 5. Интернет ашиглахыг хэнээс сурсан бэ? График 6. Интернетэд холбогддог цаг График 7. Номын сан ашиглалт График 8. Номын сангаас ямар төрлийн мэдээлэл авдаг вэ? График 9. Гар утасны хэрэглээ График 10. Үнэ цэнэтэй зүйл График 11. Мэдээллийн хэрэгсэл үүргээ гүйцэтгэж чадаж буй эсэх График 12. Үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөө бий эсэх? График 13. Хүүхдийн үг, үзэл бодол, дуу хоолойг хэн хамгийн сайн сонсдог вэ? График 14. Дараах мэдээллийн хэрэгслээс авсан мэдээлэлдээ хэр итгэдэг вэ? График 15. ХМХ-ээр мэдээлэл хүлээн авч байхдаа дараах бодол төрдөг үү? График 16. Мэдээллийн хэрэгслийн агуулгад хяналт тавих эсэх График17. Мэдээллийн хэрэгслийн агуулгад хэн хяналт тавих ёстой вэ? График 18. Хэрэгцээт мэдээллээ хаанаас олж авъя хэмээн бодож байна вэ? График 19. Мэдээллийг хэрхэн дамжуулдаг, түгээдэг вэ? Зураг 1. Ямар сэтгүүлийг уншдаг вэ? Зураг 2. Ямар сониныг уншдаг вэ?