BILIM-ETIK

MÜHENDISLIK ETIĞI

Prof.Dr.Filiz KARAOSMANOĞLU Yrd.Doç.Dr. Bayram KILIÇ

Araştırma Teknikleri

Aralık, 13,2010

Yalova

BĠLĠMĠN TEMEL ĠLKELERĠ

DÜRÜSTLÜK

ġEFFAFLIK

EVRENSELLĠK

ADALET

ERĠġĠLEBĠLME

KAVRAMSAL TEMEL

“Bilim etiği“ mi?

“Araştırma etiği“ mi?

“Meslek etiği“ mi?

“Organizasyon etiği” mi?

BILIM NEDIR? BILIMSEL BAKıŞ NEDIR?

Olgulara dayanma mıdır?

Tümevarımla açıklama yapma mıdır?

Deneye gözleme dayanma mıdır?

Deneysel doğrulama-yanlışlama mıdır?

Nedensel açıklamalar yapmak mıdır?

Yasalı açıklamalar yapmak, yani doğa yasaları

ortaya koymak mıdır?

TEMEL ARAġTIRMALAR

KEġFE YÖNELĠK

MERAKA DAYALI

UYGULAMALI ARAġTIRMALAR

KEġFE YÖNELĠK

AMACA YÖNELĠK

BĠLĠMSEL ARAġTIRMALAR

“ETĠK”?

“Etik” kavramından ne anlıyoruz?

“Etik” kavramının içini, hepimiz aynı Ģekilde mi dolduruyoruz?

Peki içerik, neye göre, hangi özelliklerimize göre değiĢiyor?

“ETIK, SIZIN IÇIN NE

IFADE EDIYOR?” (BAUMHART, 1985)

ĠĢ adamlarının yanıtları:

"Etik, bana doğruyu yanlıĢı söyleyen duygularımla ilgilidir.“

"Etik, benim dini inançlarımla ilgili olmalıdır.“

"Etik olmak demek, yasalar neyi gerektiriyorsa, onu yapmak demektir.“

"Toplumun kabul ettiği davranıĢ standartlarından oluĢur.“

"Ne olduğunu bilmiyorum."

GENEL ETĠK PRENSĠPLER

OTONOMĠYE SAYGI

Ġnsan hakları ve özgürlük/BilgilendirilmiĢ onam

ZARAR/SIKINTI VERMEME

Bilgi sağladıkları için de..

ĠYĠLĠK YAPMA

Onlara sağlanabilecek yararların en üst düzeyde yapılması.

ADALETLĠ OLMA

EĢitlik ve hakçalık (yarar ve zararlar; alt/üst iliĢkisinden kaçınma, vb. gibi.)

DÜRÜST OLMA

Asla vazgeçilemez bir değer olmalı..

MERHAMETLĠ OLMA

Etik bir zorunluluk..

PEKI O ZAMAN, “ETĠK” NEDIR?

Etik, kabul edilebilir ile kabul edilemezdavranıĢı/eylemi birbirinden ayıran yaĢam kurallarıdır (Resnik 2008?).

Ahlaki seçimler, görevler ve zorunluluklar çerçevesinde doğru ile yanlıĢ arasındaki farkı dikkate alarak insanları yönlendirir.

ETIK NEDIR, NE DEĞILDIR?

Ahlak değildir (-en azından her zaman değildir)!

Din ya da inanç değildir!

Gelenek, TÖRE, görenek değildir!

Hukuk hiç değildir!

ETIK BIR TEMEL FELSEFE DISIPLINIDIR!

Etik eyleme ilişkindir!

Etik bilgi konusudur.

Etiğin nesnesi eylem ve kişidir.

Etik olması söz konusu olan kişilerdir, gruplar

ya da toplum değil!

ARAġTIRMA ve YAYIN ETĠĞĠ

BĠLĠMSEL ARAġTIRMA VE YAYINLARDA

YÜKSEK

AHLAK, DÜRÜSTLÜK VE AÇIKLIK

PRENSĠPLERĠNĠN UYGULANMASI

BĠLĠMSEL YANILTMA

(Scientific Misconduct)

ARAġTIRMANIN DEĞERĠNĠ VE

GÜVENĠRLĠĞĠNĠ

AZALTAN HER TÜR GĠRĠġĠM

BĠLĠMSEL YANILTMA

(SCIENTIFIC MISCONDUCT)

DĠSĠPLĠNSĠZ BĠLĠMSEL

ARAġTIRMA

YALANCILIK

VE

“SLOPPY SAPTIRMA

RESEARCH” FRAUD

DĠSĠPLĠNSĠZ ARAġTIRMA

“SLOPPY RESEARCH”

ARAġTIRICI :

- ARAġTIRMA PLANLAMASINI, UYGUN METOD SEÇĠMĠNĠ, METOD UYGULAMASINI VEYA SONUÇ ANALĠZ VE YORUMUNU BĠLMĠYOR

- YANLIġLARININ FARKINDA DEĞĠL

- GÜVENĠLĠR OLMAYAN SONUÇ ÜRETĠYOR

AMA “ĠYĠ NĠYETLĠ !.....”

. DĠKKATĠ ÇEKĠLMELĠ

. ARAġTIRMA EĞĠTĠMĠ VERĠLMELĠ

. ARAġTIRMA DĠSĠPLĠNĠ ÖĞRETĠLMELĠ

. ARAġTIRMALARI YAKINDAN TAKĠP EDĠLMELĠDĠR

BĠLĠMSEL YALANCILIK VE SAPTIRMA

(SCIENTIFIC FRAUD)

• ARAġTIRICI, AMACI VE BĠLĠNÇLĠ OLARAK

ÇALIġMANIN METOD VEYA SONUÇLARINI

SAPTIRMAKTADIR

“KÖTÜ NĠYETLĠ !”

- ÖZÜRÜ YOKTUR

- UYGUN ġEKĠLDE ĠNCELENMEYE ALINMALI

VE GEREKEN CEZALAR VERĠLMELĠDĠR

BĠLĠMSEL ARAġTIRMA VEYA YAYININ

“ETĠK-DIġI DAVRANIġ”

KABUL EDĠLEBĠLMESĠ ĠÇĠN :

• KASIT veya AĞIR ĠHMAL SONUCU

GERÇEKLEġMĠġ OLMALIDIR

• ĠDDĠA , ĠNANDIRICI ve YETERLĠ

DELĠLLE KANITLANMIġ OLMALIDIR

BĠLĠMSEL YANILTMA ve BĠLĠMSEL

YALANCILIK

I. KORSANLIK (PIRACY)

II. PLAJERĠZM (PLAGIARISM)

III. SAPTIRMA, YALAN BEYAN

(FRAUD, FABRICATION,FALSIFICATION)

• Yararlanılan kaynaklarının belirtilmemesi

Etik-DıĢı DavranıĢ olarak kabul edilir

Kaynak göstermeden bilgileri farklı sözcüklerle açıklamak da uygun bir davranıĢ değildir (paraphrasing)‏

Alıntılar makul düzeyde, orijinal kaynağa uygun ve emeğe saygılı olmalı

KAYNAK GÖSTERMEK

BĠLĠMSEL YAYINLARDA ETĠK –DIġI

KABUL EDĠLEN DURUMLAR

• UYDURMA ( Fabrication)

• ÇARPITMA ( Falsification)

• AġIRMA ( Plagiarism )

• DUPLĠKASYON ( Duplication)

• DĠLĠMLEME ( Least Publishable Units)

• DESTEK VEREN KURUMUN

BELĠRTĠLMEMESĠ

• ĠSĠM ÇIKARILMASI VEYA EKLENMESĠ

( Unauthorized Authorship) TÜBİTAK-AYEK

TEZ KORSANLIĞI

• Tasarımı,yürütülmesi veya yazımına

katkı olmadan baĢkasına ait tezi

makale haline getirip yayınlamaktır

• Yazarlık kriterlerine uymuyor

• Hazır bir eserin makale olarak yazımı

yazarlık değil !

• Tez sahibinin haberi veya adı olması

yeterli değil !

BĠLĠMSEL YANILTMA

Uluslararası örnekler:

• Darsee : Uydurma (Fabrikasyon)

• Soman : Hakemliğin suistimali

• Imanishi-Kari-Baltimore: Çarpıtma

(Falsifikasyon)

• Gallo: HIV keĢfi (AĢırma- Plajerizm ?)

Prof. Hwang Woo-sukSeoul‏Üniversitesi

Güney‏Kore

“Somatik‏Hücre‏Transferi‏ile‏

Embriyonik‏Kök‏Hücre

Elde‏Etme‏Yöntemi”

Dr. WHANG hakkında

Soruşturma“Falsifikasyon =

Uydurma “ suçlaması

Wall Street Journal

16.Aralık.2005

HWANG OLAYI Science 312: 980-81, 2006

27

BĠLĠMSEL YANILTMA

Türkiye’den örnekler

• Farmakoloji posteri – AĢırma

• Behçet çalıĢması (Lancet) – Çoklu düzensizlik- Uydurma ve Saptırma

• Barsak hastalığı makalesi- AĢırma

• Cerrahi makalesi – AĢırma

• TÜBĠTAK Dergileri : Çift yayın,haksız yazarlık, dilimleme,kurum desteğini belirtmeme,

Geoff Brumfiel

NATURE

Vol : 449

6.September.2007

“ There are some

cultures in which

PlagiarismĠs not even regarded as

deplorable.”

Ġhsan Yılmaz

NATUREVol: 449 ; 658

11.October.2007

“ For those of us whose

mother

Tongue is not English, using

Beautiful sentences for other

Studies on the same subject

Ġn our introduction

is not unusual”

“ Borrowing sentences is

the

part of a paper that simply

helps to better introduce the

problem should not be

seen as Plagiarism. “

BĠLĠMSEL YANILTMA - ÖNLENMESĠ

I. ETĠK STANDARTLARIN EĞĠTĠMĠ, ÖĞRETĠMĠ VE

KURUMLARDA YERLEġTĠRĠLMESĠ

II. BĠLĠMSEL YANILTMALARA YOL AÇABĠLECEK

BASKILARI AZALTMAYA YÖNELĠK

GĠRĠġĠMLERĠ DESTEKLEMEK

III. BĠLĠMSEL YANILTMAYI FARKEDEBĠLECEK VE

SONRASINDA GEREKEN PROFESYONEL

YAKLAġIMI GÖSTEREBĠLECEK

DÜZENLEMELERĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ

Kıntaru min

el-ilm-i

Yahtac-u vakiyye-tün

min el edep

Bir kantar ilim,

bir okka edebe muhtaçtır.

Gaybi Sunullah

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜREDERİZ