MÜHENDİSLİK ETİĞİMÜHENDİSLİK ETİĞİ

DERS NOTLARIDERS NOTLARI

• İçindekilerİçindekiler• 1. ETİK1. ETİK• 2. PRATİĞİN BİLİMİ OLARAK ETİK2. PRATİĞİN BİLİMİ OLARAK ETİK• 2.1. Pratik Felsefenin Alanları2.1. Pratik Felsefenin Alanları• 2.2. Kuramsal Felsefenin Disiplinleri2.2. Kuramsal Felsefenin Disiplinleri• 2.3. Etiğin Alt Disiplinleri 2.3. Etiğin Alt Disiplinleri • 2.4. Etiğin Özerkliği2.4. Etiğin Özerkliği• 2.5. Uygulamalı Etik 2.5. Uygulamalı Etik • 2.6. İnsan Pratiğinde Etiğin Önemi 2.6. İnsan Pratiğinde Etiğin Önemi • 3. ETİĞİN TEMEL SORUNLARI3. ETİĞİN TEMEL SORUNLARI• 3.1. Mutluluk3.1. Mutluluk• 3.2. Özgürlük ve Determinasyon3.2. Özgürlük ve Determinasyon• 3.3. İyi ve Kötü 3.3. İyi ve Kötü • 4. YÖNETİMDE ETİK4. YÖNETİMDE ETİK• 5. YÖNETİMDE ETİK İLKELER VE ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR5. YÖNETİMDE ETİK İLKELER VE ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR• 5.1. Yönetimde Uyulması Beklenen Etik İlkeler5.1. Yönetimde Uyulması Beklenen Etik İlkeler• 5.2. Yönetimde Etik Dışı Davranışlar5.2. Yönetimde Etik Dışı Davranışlar• 6. ETİK EĞİTİMİ6. ETİK EĞİTİMİ• 7. MÜHENDİSLİK ETİĞİ7. MÜHENDİSLİK ETİĞİ• 7.1. Mühendislik Etiği ve Etiğin Farklı Boyutları7.1. Mühendislik Etiği ve Etiğin Farklı Boyutları• 7.2. Etik Teorileri7.2. Etik Teorileri• 7.3. Etik ve Kurumlar7.3. Etik ve Kurumlar• 7.4. Etik ve Küreselleşme7.4. Etik ve Küreselleşme• 7.5. Mühendislikte Dürüstlük7.5. Mühendislikte Dürüstlük• 7.6. Mühendislik Sorumluluğu7.6. Mühendislik Sorumluluğu• 7.7. Ürün Sorumluluğu 7.7. Ürün Sorumluluğu • 7.8. Mühendislikte Bilgilenerek Kabul Etme7.8. Mühendislikte Bilgilenerek Kabul Etme• 7.9. Anlaşmazlıkların Çözümüne Etik Yaklaşımlar7.9. Anlaşmazlıkların Çözümüne Etik Yaklaşımlar• 7.10.Görüşme Stratejileri7.10.Görüşme Stratejileri• 7.11.Mühendislik, "ÖTEKİ" ve SONUÇ7.11.Mühendislik, "ÖTEKİ" ve SONUÇ• 8. MÜHENDİSLİKTE ETİK SORUNLARIN ELE VERİLEMESİ 8. MÜHENDİSLİKTE ETİK SORUNLARIN ELE VERİLEMESİ • 8.1.Etik Sorunların Ele verilmesi8.1.Etik Sorunların Ele verilmesi• 8.2.Gerekli Koşullar8.2.Gerekli Koşullar• 8.3.Eleverenlerin Karşılaştığı Sıkıntılar ve Önlemler8.3.Eleverenlerin Karşılaştığı Sıkıntılar ve Önlemler• 8.4.Sorunu Önleyici Yaklaşımlar8.4.Sorunu Önleyici Yaklaşımlar• 9. KAYNAKLAR9. KAYNAKLAR

• 1. ETİK1. ETİK• Etik, Etik, ahlaki davranış, eylem ve yargıları ilgilendiren ahlaki davranış, eylem ve yargıları ilgilendiren

bir konu olarak felsefe ve bilimin önemli bir parçası bir konu olarak felsefe ve bilimin önemli bir parçası ve sistematik bir çalışma alanı olmuştur. Ahlak, ve sistematik bir çalışma alanı olmuştur. Ahlak, yanlış-doğru, iyi-kötü, erdem ve kusur ile davranışları yanlış-doğru, iyi-kötü, erdem ve kusur ile davranışları ve davranışların sonuçlarını değerlendirme ile ve davranışların sonuçlarını değerlendirme ile ilgilidir. ilgilidir. Ahlak felsefesi ya da etikAhlak felsefesi ya da etik, ahlakı konu , ahlakı konu edinen felsefe dalıdır. Kullanılan ahlak terimlerini ve edinen felsefe dalıdır. Kullanılan ahlak terimlerini ve ahlaki yargıların statüsünü analiz eden etik, takınılan ahlaki yargıların statüsünü analiz eden etik, takınılan ahlaki tutumların ardında yatan yargıları ele alır [1]. ahlaki tutumların ardında yatan yargıları ele alır [1].

• Bireylerin doğru ve yanlış ya da iyi ve kötü davranışlarının Bireylerin doğru ve yanlış ya da iyi ve kötü davranışlarının ölçütleri ve kötü-yanlış davranışlarının cezalandırılması ölçütleri ve kötü-yanlış davranışlarının cezalandırılması yasalara göre belirlenir. Bu noktada, eğer yasalar düzenleme yasalara göre belirlenir. Bu noktada, eğer yasalar düzenleme ve yaptırımları koymuşsa, etiğin ne gibi bir işlevi olabilir diye ve yaptırımları koymuşsa, etiğin ne gibi bir işlevi olabilir diye düşünülebilir. Oysa yasalar ve etik kuralların alanları düşünülebilir. Oysa yasalar ve etik kuralların alanları birbiriden ayrıdır. Etik, toplumun bakış açısını da dikkate birbiriden ayrıdır. Etik, toplumun bakış açısını da dikkate alarak bireylerin uygun ve uygun olmayan davranışlarını alarak bireylerin uygun ve uygun olmayan davranışlarını belirler. Etik ilkeler, yıllarca süren bir gelişmenin sonucunda belirler. Etik ilkeler, yıllarca süren bir gelişmenin sonucunda ortaya çıkarlar. Ancak yasal düzenlemeler genellikle etik ortaya çıkarlar. Ancak yasal düzenlemeler genellikle etik tartışmalardan sonra gerçekleşir. Etik tartışmaların tartışmalardan sonra gerçekleşir. Etik tartışmaların evrimleşerek yasalaşması, uygun bir davranış biçimi üzerinde evrimleşerek yasalaşması, uygun bir davranış biçimi üzerinde bireylerin, örgütlerin ve toplumun görüş birliğine varma bireylerin, örgütlerin ve toplumun görüş birliğine varma sürecidir [1].sürecidir [1].

• EtikEtik terimi Yunanca terimi Yunanca ethosethos yani karakter sözcüğünden yani karakter sözcüğünden türetilmiştir. Yanlışı doğrudan ayırabilme amacıyla türetilmiştir. Yanlışı doğrudan ayırabilme amacıyla ahlak kavramının doğasını anlamaya çalışır. Türkçe ahlak kavramının doğasını anlamaya çalışır. Türkçe ahlak bilimi olarak da anıldığı olmuştur. Ayrıca ahlak bilimi olarak da anıldığı olmuştur. Ayrıca Türkçe’de etik kelimesi ahlak kelimesi ile eş anlamlı Türkçe’de etik kelimesi ahlak kelimesi ile eş anlamlı olarak da kullanılmaktadır [2]. Ancak olarak da kullanılmaktadır [2]. Ancak EthosEthos’tan ’tan türetilen türetilen ethicsethics kavramı, ideal ve soyut olana işaret kavramı, ideal ve soyut olana işaret ederek, ahlak kurallarının ve değerlerinin incelenmesi ederek, ahlak kurallarının ve değerlerinin incelenmesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu anlamda etik, sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu anlamda etik, toplumda yaygın olan ahlak kurallarından daha özel toplumda yaygın olan ahlak kurallarından daha özel ve felsefidir. Etik batı geleneğinde zaman zaman ve felsefidir. Etik batı geleneğinde zaman zaman ahlak felsefesi olarak da anılmıştır [1]. ahlak felsefesi olarak da anılmıştır [1].

• Etik, insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin Etik, insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları, doğru-yanlış temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları, doğru-yanlış ya da iyi-kötü gibi ahlaksal açıdan araştıran bir felsefe ya da iyi-kötü gibi ahlaksal açıdan araştıran bir felsefe disiplinidir. Basit bir anlatımla etik, doğru ve yanlış disiplinidir. Basit bir anlatımla etik, doğru ve yanlış ölçütleridir. Dolayısıyla ahlak ve etik birbirinden farklı ölçütleridir. Dolayısıyla ahlak ve etik birbirinden farklı kavramlardır. Etik ile ahlakın özdeş olmamasının nedeni, kavramlardır. Etik ile ahlakın özdeş olmamasının nedeni, etiğin ahlak felsefesi olması, ahlakın ise etiğin araştırma etiğin ahlak felsefesi olması, ahlakın ise etiğin araştırma konusu olmasındandır. Etik kuramlar, ahlakın özü, kökeni ve konusu olmasındandır. Etik kuramlar, ahlakın özü, kökeni ve toplumsal yaşamdaki işlevinin yanı sıra, insanların bir arada toplumsal yaşamdaki işlevinin yanı sıra, insanların bir arada yaşayabilmelerinin gerekleri, toplumsal yaşamın normları ve yaşayabilmelerinin gerekleri, toplumsal yaşamın normları ve değerleri, kişilerle toplum arasındaki ilişkiler, bireysel değerleri, kişilerle toplum arasındaki ilişkiler, bireysel yaşamın amacı ve anlamı üstüne görüşleri dile getirir [1].yaşamın amacı ve anlamı üstüne görüşleri dile getirir [1].

• Her ne kadar etik anlayışının tam olarak ne zaman başladığı Her ne kadar etik anlayışının tam olarak ne zaman başladığı bilinmese de, dünyanın farklı yerlerinde birçok farklı bilinmese de, dünyanın farklı yerlerinde birçok farklı topluluklarda çok eski çağlardan beri etik anlayışının var topluluklarda çok eski çağlardan beri etik anlayışının var olduğu bilinmektedir. Dinler tarihi, felsefe tarihi ile olduğu bilinmektedir. Dinler tarihi, felsefe tarihi ile antropolojik ve arkeolojik bulgular bunu kanıtlar niteliktedir antropolojik ve arkeolojik bulgular bunu kanıtlar niteliktedir [2].[2].

• Felsefi etik anlayışına, Antik Çağ Çin felsefesinde ve yine Felsefi etik anlayışına, Antik Çağ Çin felsefesinde ve yine Antik Yunan felsefesinde rastlanır. Bu dönemlerde ortaya Antik Yunan felsefesinde rastlanır. Bu dönemlerde ortaya çıkan felsefi etik anlayışları, ortaya çıktıkları çağ ve bölgenin çıkan felsefi etik anlayışları, ortaya çıktıkları çağ ve bölgenin kültür ve toplumsal yapısıyla yakından ilişkilidir.kültür ve toplumsal yapısıyla yakından ilişkilidir.

• Etik kavramını tanımlamak kolay değildir. Buna karşın Etik kavramını tanımlamak kolay değildir. Buna karşın geçmişten günümüze bir çok etik tanımı yapılmıştır. geçmişten günümüze bir çok etik tanımı yapılmıştır. Bunlardan önemli görülenler aşağıda özetlenmiştir.Bunlardan önemli görülenler aşağıda özetlenmiştir.

• DemokritosDemokritos’un (İ.Ö. ’un (İ.Ö. 460-370) etik görüşü 460-370) etik görüşü doğa felsefesine doğa felsefesine dayanır; materyalist etik dayanır; materyalist etik anlayışında ölçülü anlayışında ölçülü olmak huzur ve olmak huzur ve dinginliği getirir, dinginliği getirir, dinginlik ise mutluluğu dinginlik ise mutluluğu ve insanın temel hedefi ve insanın temel hedefi mutluluktur [2].mutluluktur [2].

• Materyalist : Materyalist : Maddecilik veya materyalizm, madde Maddecilik veya materyalizm, madde veya maddenin hareketleri ile değişimleri haricinde veya maddenin hareketleri ile değişimleri haricinde hiç bir şeyin var olmadığına dair felsefi teori ve inanç hiç bir şeyin var olmadığına dair felsefi teori ve inanç sistemidir. Bu görüşü benimseyene maddeci veya sistemidir. Bu görüşü benimseyene maddeci veya materyalist denir. Popüler kültürde, maddi varlıklara materyalist denir. Popüler kültürde, maddi varlıklara ve fiziksel rahatlığa ruhani değerlerden daha fazla ve fiziksel rahatlığa ruhani değerlerden daha fazla önem verme anlamında kullanılır [2].önem verme anlamında kullanılır [2].

• Sofistler: M.Ö. 5. yüzyılda ortaya çıkmış, şehirlerde Sofistler: M.Ö. 5. yüzyılda ortaya çıkmış, şehirlerde dolaşarak insanlara eğitim veren, insan felsefesi dolaşarak insanlara eğitim veren, insan felsefesi olarak adlandırılan felsefenin kurucuları olan olarak adlandırılan felsefenin kurucuları olan filozofları ifade etmek için kullanılır [2].filozofları ifade etmek için kullanılır [2].

• Sofistler Sofistler ise daha farklı ve göreli bir etik anlayışını ise daha farklı ve göreli bir etik anlayışını benimsemişlerdir; genel anlamda kabul görebilecek, doğru benimsemişlerdir; genel anlamda kabul görebilecek, doğru olabilecek hiçbir ölçü yoktur. Her şeyin ölçüsü kişiye bağlı olabilecek hiçbir ölçü yoktur. Her şeyin ölçüsü kişiye bağlı olduğu gibi, etiğin ölçüsü de kişiye bağlıdır. Etikte görecelilik olduğu gibi, etiğin ölçüsü de kişiye bağlıdır. Etikte görecelilik ve öznelliği savunan ilk düşünce Sofistlerindir. Bu da ve öznelliği savunan ilk düşünce Sofistlerindir. Bu da sofistlerin etik düşüncesini önemli kılar. Sofistlerin etik sofistlerin etik düşüncesini önemli kılar. Sofistlerin etik yaklaşımını önemli kılan bir başka nokta da, Sofistlerin etik yaklaşımını önemli kılan bir başka nokta da, Sofistlerin etik anlayışlarını özgür yurttaşlarla sınırlamayıp genelleştirmeleri, anlayışlarını özgür yurttaşlarla sınırlamayıp genelleştirmeleri, kölelerin de erdem sahibi olabileceğini belirtmeleriydi. Oysa kölelerin de erdem sahibi olabileceğini belirtmeleriydi. Oysa Demokritos’un ve daha sonraki bir çok ünlü Yunan Demokritos’un ve daha sonraki bir çok ünlü Yunan filozofunun etik görüşlerinde kölelere yer verilmemiştir; onlar filozofunun etik görüşlerinde kölelere yer verilmemiştir; onlar etik açısından gelişemeyecek insanlardır [2].etik açısından gelişemeyecek insanlardır [2].

• Sokrates Sokrates ( M.Ö. 470-399, ( M.Ö. 470-399, Yunan felsefesinin kurucu-Yunan felsefesinin kurucu-larındandır),larındandır), S Sofistlerin ofistlerin göreceliliğine karşı çıkmış, göreceliliğine karşı çıkmış, erdemin ve bilginin erdemin ve bilginin kaynağının kişinin içinde kaynağının kişinin içinde bulunabileceğini öne bulunabileceğini öne sürmüştür Burada bilgi sürmüştür Burada bilgi erdemdi, etik açısından erdemdi, etik açısından üstün olmak bilgiye üstün olmak bilgiye dayalıydı. Sokrates’in etik dayalıydı. Sokrates’in etik düşüncesi bilgiye dayalı etik düşüncesi bilgiye dayalı etik düşüncelerinin ilk düşüncelerinin ilk örneklerindendir [2].örneklerindendir [2].

• Platon Platon (M.Ö. 427-347, Antik (M.Ö. 427-347, Antik Yunan filozofu) etik sorunlarını Yunan filozofu) etik sorunlarını devlet ve toplum kavramlarıyla devlet ve toplum kavramlarıyla birlikte ele almıştır; bireysel birlikte ele almıştır; bireysel etikten ziyade toplumsal etik etikten ziyade toplumsal etik üzerine yoğunlaşmıştır. Platon’un üzerine yoğunlaşmıştır. Platon’un etik anlayışı da çoğu Yunan etik anlayışı da çoğu Yunan filozofu gibi soylulara, köle filozofu gibi soylulara, köle olmayan özgür yurttaşlara olmayan özgür yurttaşlara yöneliktir. Ona göre toplumun yöneliktir. Ona göre toplumun çoğunu oluşturan kitle ahlaklı çoğunu oluşturan kitle ahlaklı olma, erdem edinme gibi olma, erdem edinme gibi yeteneklerden yoksundu. Bu yeteneklerden yoksundu. Bu nedenle bu toplumsal etikte, nedenle bu toplumsal etikte, sınıflar arasında bir ahlaksal bağ sınıflar arasında bir ahlaksal bağ olduğu söylenemez [2] .olduğu söylenemez [2] .

• AristotelesAristoteles’in (M.Ö. 384-322, Antik ’in (M.Ö. 384-322, Antik Yunan filozofu) etik anlayışı da yine Yunan filozofu) etik anlayışı da yine yoğun toplumsal unsurlar barındırmış, yoğun toplumsal unsurlar barındırmış, dönemin tarihsel ve toplumsal dönemin tarihsel ve toplumsal gelişmelerinden de büyük oranda gelişmelerinden de büyük oranda etkilenmiştir. Aristoteles’in etik etkilenmiştir. Aristoteles’in etik anlayışındaki en önemli noktalardan biri anlayışındaki en önemli noktalardan biri onun zoon politikon kavramıdır. Zoon onun zoon politikon kavramıdır. Zoon politikon özgür insandır, sosyal insandır. politikon özgür insandır, sosyal insandır. İnsan varlığının toplumsal oluşunun İnsan varlığının toplumsal oluşunun kabulü açısından bu ilk adımdı. Aslında kabulü açısından bu ilk adımdı. Aslında Aristoteles’de kölelerin diğer vatandaşlarla Aristoteles’de kölelerin diğer vatandaşlarla bir tutulamayacağı fikrindeydi ve ona göre bir tutulamayacağı fikrindeydi ve ona göre köleler birer cansız nesneden farksızdılar. köleler birer cansız nesneden farksızdılar. Özünde erdem sahibi olabilme yetisine Özünde erdem sahibi olabilme yetisine sahip insan, vasat olursa ideal etik sahip insan, vasat olursa ideal etik seviyesine ulaşır. İki uç kötü davranışın seviyesine ulaşır. İki uç kötü davranışın ortası, vasatı, erdemdir. Örneğin kendini ortası, vasatı, erdemdir. Örneğin kendini çok küçük görme ile kendini çok büyük çok küçük görme ile kendini çok büyük görme arasındaki orta nokta, erdemli olan görme arasındaki orta nokta, erdemli olan durumdur[2]. durumdur[2].

• Doğu felsefelerindeki Doğu felsefelerindeki erdem ve ahlak anlayışına erdem ve ahlak anlayışına benzer unsurlar taşıyan bir benzer unsurlar taşıyan bir etik anlayışı da ünlü filozof etik anlayışı da ünlü filozof SpinozaSpinoza (1632-1677) (1632-1677) tarafından ortaya atılmıştır. tarafından ortaya atılmıştır. Bu anlayışta kişi doğal Bu anlayışta kişi doğal durumunda tutkularının durumunda tutkularının esiridir, aklının yardımıyla esiridir, aklının yardımıyla bu esaretten kurtulabilir. Bu bu esaretten kurtulabilir. Bu sebeple akli davranmak ile sebeple akli davranmak ile ahlaki davranmak aslında ahlaki davranmak aslında aynıdır [2].aynıdır [2].

• Kant Kant ( 1724-1804, Alman ( 1724-1804, Alman filozofu) ise etiği davranış, filozofu) ise etiği davranış, eylem ve tutkuların eylem ve tutkuların bulunduğu düzlemde değil bulunduğu düzlemde değil fenomenlerin (fenomen: fenomenlerin (fenomen: felsefe de somut, felsefe de somut, algılanabilir ve denenebilir algılanabilir ve denenebilir olay ve nesne demektir) olay ve nesne demektir) ötesindeki düzlemde ötesindeki düzlemde tanımlar [2].tanımlar [2].

• Etik her şeyden önce istenilecek bir yaşamın Etik her şeyden önce istenilecek bir yaşamın araştırılması ve anlaşılmasıdır. Daha geniş bir araştırılması ve anlaşılmasıdır. Daha geniş bir bakış açısı ile bütün etkinlik ve amaçların yerli bakış açısı ile bütün etkinlik ve amaçların yerli yerine konulması, neyin yapılacağı ya da yerine konulması, neyin yapılacağı ya da yapılamayacağının, neyin isteneceği ya da yapılamayacağının, neyin isteneceği ya da istenemeyeceğinin neye sahip olunacağı ya da istenemeyeceğinin neye sahip olunacağı ya da olunamayacağının bilinmesidir [1].olunamayacağının bilinmesidir [1].

• 2. PRATİĞİN BİLİMİ OLARAK ETİK2. PRATİĞİN BİLİMİ OLARAK ETİK

• Pratik ile ilişkisi bakımından etik, bir pratik felsefesi ya da Pratik ile ilişkisi bakımından etik, bir pratik felsefesi ya da pratik bilimidir. Ancak burada insan pratiğinin bütünü değil, pratik bilimidir. Ancak burada insan pratiğinin bütünü değil, salt ahlaki eylemler olarak tanımlanan özel bir eylemler sınıfı salt ahlaki eylemler olarak tanımlanan özel bir eylemler sınıfı etiğin alanına girer. O halde etik, bir ahlaki eylem kuramıdır; etiğin alanına girer. O halde etik, bir ahlaki eylem kuramıdır; ama bu kuramı öncelikle bilgi adına değil, eylem adına ama bu kuramı öncelikle bilgi adına değil, eylem adına geliştirir ve bu da etiğin bir başka özelliğidir. geliştirir ve bu da etiğin bir başka özelliğidir.

2.1. Pratik Felsefenin Alanları2.1. Pratik Felsefenin Alanları• Pratik niyet ve hedeflere yönelik bir kuram olarak etik, siyaset Pratik niyet ve hedeflere yönelik bir kuram olarak etik, siyaset

ve hukuk felsefesini de kapsayan pratik felsefenin klasik ve hukuk felsefesini de kapsayan pratik felsefenin klasik alanlarından biridir. alanlarından biridir.

• 1. Siyaset1. Siyaset

• Etik insan pratiğinin ahlaki boyutunu, siyaset ise onun siyasi Etik insan pratiğinin ahlaki boyutunu, siyaset ise onun siyasi boyutunu yansıtır. Demokrasi ilkesi üzerine kurulu bir siyaset, boyutunu yansıtır. Demokrasi ilkesi üzerine kurulu bir siyaset, kendini yine ahlaki temel değerlere karşı yükümlü görür ve bu kendini yine ahlaki temel değerlere karşı yükümlü görür ve bu nedenle de amaçlarını yalnızca siyasal etkisi açısından değil, nedenle de amaçlarını yalnızca siyasal etkisi açısından değil, insancıllığı açısından da meşru ve haklı kılmak gibi bir ahlaki insancıllığı açısından da meşru ve haklı kılmak gibi bir ahlaki talebi yerine getirir. Görüldüğü gibi bir pratik siyasal kuram, talebi yerine getirir. Görüldüğü gibi bir pratik siyasal kuram, etik öncüller olmadan bir fayda sağlayamaz; çünkü ahlaki etik öncüller olmadan bir fayda sağlayamaz; çünkü ahlaki normların yönelttiği talepler sadece özel eylem alanıyla sınırlı normların yönelttiği talepler sadece özel eylem alanıyla sınırlı olmayıp, kamusal irade oluşturma süreçleri için de olmayıp, kamusal irade oluşturma süreçleri için de bağlayıcıdır [3]. bağlayıcıdır [3].

• 2. Hukuk Felsefesi2. Hukuk Felsefesi

• Hukuk felsefesi ya da felsefi hukuk öğretisi de, felsefenin pratiğe yönelik Hukuk felsefesi ya da felsefi hukuk öğretisi de, felsefenin pratiğe yönelik alanlarından biridir; ama etik ve siyasetten farklı olarak pratiğin ahlaki ve alanlarından biridir; ama etik ve siyasetten farklı olarak pratiğin ahlaki ve siyasal boyutuyla değil, onlarla sıkı ilişki içinde olan hukuksal yanıyla siyasal boyutuyla değil, onlarla sıkı ilişki içinde olan hukuksal yanıyla ilgilenir. Siyasal eylem, bir yandan özgürlük ilkesine, bir yandan da hukuk ilgilenir. Siyasal eylem, bir yandan özgürlük ilkesine, bir yandan da hukuk ve anayasaya bağlanmıştır; hukuk normları da siyasal düzeyde hem ve anayasaya bağlanmıştır; hukuk normları da siyasal düzeyde hem belirlenir hem de işler hale getirilir ve insanın ahlaki kişi olarak, bu belirlenir hem de işler hale getirilir ve insanın ahlaki kişi olarak, bu normları benimsemesiyle etik temellerine kavuşur. Hukuk düzeninin normları benimsemesiyle etik temellerine kavuşur. Hukuk düzeninin normları, ahlak normlarından farklı olarak, aykırı eylemler karşısında cezai normları, ahlak normlarından farklı olarak, aykırı eylemler karşısında cezai yaptırımlarla tehdit eden yasalar olarak ortaya konur. Demek ki ahlakın yaptırımlarla tehdit eden yasalar olarak ortaya konur. Demek ki ahlakın normları genellikle yazılmamış yasa anlamına gelirken, hukuk normları normları genellikle yazılmamış yasa anlamına gelirken, hukuk normları yasalara bağlanmış, yazılı olan ve yaptırımlarıyla birlikte dile getirilmiş yasalara bağlanmış, yazılı olan ve yaptırımlarıyla birlikte dile getirilmiş kurallardır [3].kurallardır [3].

• Örneğin ayıplama, hoş görmeme ve hor görme Örneğin ayıplama, hoş görmeme ve hor görme ahlakdışı davranışı cezalandırmak için çok ahlakdışı davranışı cezalandırmak için çok önemli olabilir. Ancak hukuk normlarından önemli olabilir. Ancak hukuk normlarından farklı olarak ahlaki normlar çiğnendiklerinde farklı olarak ahlaki normlar çiğnendiklerinde dava edilemezler; ne var ki, ahlaki normun dava edilemezler; ne var ki, ahlaki normun ihlali aynı zamanda hukuksal bir yasanın ya da ihlali aynı zamanda hukuksal bir yasanın ya da normun zedelenmesine yol açıyorsa, dava normun zedelenmesine yol açıyorsa, dava edilebilirlik özelliği gösterir: mahkemede edilebilirlik özelliği gösterir: mahkemede bilerek yanlış ifade verme, bir sözleşmede bilerek yanlış ifade verme, bir sözleşmede sahtecilik yapılması vb. gibi [3].sahtecilik yapılması vb. gibi [3].

• 2.2. Kuramsal Felsefenin Disiplinleri2.2. Kuramsal Felsefenin Disiplinleri

• Etik; pratik felsefenin temel alanı olarak, ahlak ilkesi aracılığıyla, normlarının Etik; pratik felsefenin temel alanı olarak, ahlak ilkesi aracılığıyla, normlarının haklılığını ve meşruiyetini eleştirel olarak sorguladığı, siyaset ve hukuk haklılığını ve meşruiyetini eleştirel olarak sorguladığı, siyaset ve hukuk felsefesiyle sıkı bir ilişki içindedir.felsefesiyle sıkı bir ilişki içindedir. Bu yönüyle de etik, normatif felsefe Bu yönüyle de etik, normatif felsefe disiplinleri içinde en temel olanıdır. Ayrıca etiğin, tartışmaya değer her kuramın disiplinleri içinde en temel olanıdır. Ayrıca etiğin, tartışmaya değer her kuramın karşılaşacağı bilimsel talepleri de karşılaması gerekir. karşılaşacağı bilimsel talepleri de karşılaması gerekir. Bundan dolayı etik, Bundan dolayı etik, kuramsal felsefeyle, özellikle de antropoloji, metafizik ve mantıkla da ilişki kuramsal felsefeyle, özellikle de antropoloji, metafizik ve mantıkla da ilişki içindedir.içindedir. Kuramsalın buradaki anlamı şudur: Bu disiplinlerin ağırlık noktasını Kuramsalın buradaki anlamı şudur: Bu disiplinlerin ağırlık noktasını bilgi oluşturur, eylem değil. Ancak insan pratiği bağlamında ahlak ve ahlakilik bilgi oluşturur, eylem değil. Ancak insan pratiği bağlamında ahlak ve ahlakilik ilişkisini yeterli derecede kurabilmek için etik, ahlaki talebin adresi olarak insanın ilişkisini yeterli derecede kurabilmek için etik, ahlaki talebin adresi olarak insanın kim olduğunu ya da ne olduğunu bilme zorundadır. Bu nedenle etik kim olduğunu ya da ne olduğunu bilme zorundadır. Bu nedenle etik antropolojiyeantropolojiye yönelir. Ayrıca insanın “bütün bir olma durumu” içinde nasıl bir rol oynadığını, yönelir. Ayrıca insanın “bütün bir olma durumu” içinde nasıl bir rol oynadığını, nasıl bir dünya görüşüne sahip olduğunu bilmek zorundadır. Bu bağlamda da nasıl bir dünya görüşüne sahip olduğunu bilmek zorundadır. Bu bağlamda da metafiziğemetafiziğe yönelir. Üçüncü olarak, normatif yasaların yapılandırılması için hangi yönelir. Üçüncü olarak, normatif yasaların yapılandırılması için hangi akıl araçlarından yararlanabileceğini bilmesi gerekir, bunun için ise akıl araçlarından yararlanabileceğini bilmesi gerekir, bunun için ise mantığamantığa yönelir [3].yönelir [3].

• 1. Antropoloji1. Antropoloji

• Felsefi antropoloji insan özünün ne olduğu sorusuyla Felsefi antropoloji insan özünün ne olduğu sorusuyla uğraşır. İnsan varlığının bütün tarihsel uğraşır. İnsan varlığının bütün tarihsel dönüşümlerinin önünde yer alan doğal, değişmez dönüşümlerinin önünde yer alan doğal, değişmez karakteristik özellikleri felsefi antropolojinin karakteristik özellikleri felsefi antropolojinin dayanağını ve çıkış noktasını belirler; antropoloji bu dayanağını ve çıkış noktasını belirler; antropoloji bu dayanakları yönüyle her zaman insanı açıklayan bir dayanakları yönüyle her zaman insanı açıklayan bir doğa felsefesidir [3].doğa felsefesidir [3].

• 2. Metafizik2. Metafizik

• Antropoloji insanın özü üzerinde düşünürken, klasik metafizik Antropoloji insanın özü üzerinde düşünürken, klasik metafizik “var olmakta - olan” ın “olma – durumu”nun üzerinde düşünür “var olmakta - olan” ın “olma – durumu”nun üzerinde düşünür ve aynı zamanda “salt olma” durumunun ilkeleri üzerine kafa ve aynı zamanda “salt olma” durumunun ilkeleri üzerine kafa yorar. Bu insan “olma-durumu”na ilişkin antropolojik sorunun yorar. Bu insan “olma-durumu”na ilişkin antropolojik sorunun kapsamının büyük ölçüde geliştirilmesi anlamına gelir. Klasik kapsamının büyük ölçüde geliştirilmesi anlamına gelir. Klasik metafizik sistemler, insanın ve onun Tanrısal faaliyete benzer metafizik sistemler, insanın ve onun Tanrısal faaliyete benzer pratiğinin de yer aldığı bütüncül geçekliğin spekülatif anlam pratiğinin de yer aldığı bütüncül geçekliğin spekülatif anlam tasarımlarıdır. Etik böyle bir çizgide, metafiziğin bir parçasına tasarımlarıdır. Etik böyle bir çizgide, metafiziğin bir parçasına dönüşüp bağımsız bir disiplin olma özelliğini yitirir [3].dönüşüp bağımsız bir disiplin olma özelliğini yitirir [3].

• 3. Mantık3. Mantık

• Antropoloji ve metafizik insanın özünü ya da “olma” durumunda olanın Antropoloji ve metafizik insanın özünü ya da “olma” durumunda olanın ilkelerini ele alan ve bilginin belli konuları ya da nesne alanları üzerine ilkelerini ele alan ve bilginin belli konuları ya da nesne alanları üzerine önermeler kurduğu ölçüde maddi temelli birer disiplin oldukları halde, önermeler kurduğu ölçüde maddi temelli birer disiplin oldukları halde, mantık bunlardan farklı formel bir bilimdir. Mantıkta ne belirli nesneler ne mantık bunlardan farklı formel bir bilimdir. Mantıkta ne belirli nesneler ne de nesne olma özellikleri söz konudur; yani bilginin ne olası ve ne de de nesne olma özellikleri söz konudur; yani bilginin ne olası ve ne de gerçek nesneleri araştırılır. Mantık, maddi disiplinlerdeki önermeleri yargı gerçek nesneleri araştırılır. Mantık, maddi disiplinlerdeki önermeleri yargı ve argümantasyon yapıları açısından sınayıp değerlendiren ve bundan ve argümantasyon yapıları açısından sınayıp değerlendiren ve bundan dolayı doğru (kendi içinde mantıklı, tutarlı, çelişkisiz) ya da yanlış olan dolayı doğru (kendi içinde mantıklı, tutarlı, çelişkisiz) ya da yanlış olan bilginin biçimini araştıran biçimsel bir bilimdir. Dolayısıyla mantık, her bilginin biçimini araştıran biçimsel bir bilimdir. Dolayısıyla mantık, her bilim için biçimsel araçları hazır kılan disiplindir ve bu araçlar sayesinde bilim için biçimsel araçları hazır kılan disiplindir ve bu araçlar sayesinde bilimsel önermeler isteğe bağlı ya da keyfi olmayan; tersine tutarlı, bilimsel önermeler isteğe bağlı ya da keyfi olmayan; tersine tutarlı, sistematik argümanlar halinde formüle edilebilir. Bir diğer deyişle, sistematik argümanlar halinde formüle edilebilir. Bir diğer deyişle, mantığın araçlarıyla önermeler, cümleler, tezler, yargılar vb. doğru ve mantığın araçlarıyla önermeler, cümleler, tezler, yargılar vb. doğru ve bilimsel olarak dile getirilebilir.bilimsel olarak dile getirilebilir.

• Etik açısından mantık iki nedenle önemlidir.Etik açısından mantık iki nedenle önemlidir.• Birincisi; etik gerçekleşmiş ya da henüz planlanan eylemler hakkındaki ahlaki Birincisi; etik gerçekleşmiş ya da henüz planlanan eylemler hakkındaki ahlaki

yargılarla ilişkilidir. Örneğin; yargılarla ilişkilidir. Örneğin; • - Oğlum sana karşı ne yapmış olursa olsun gene de ona bir şans tanı.- Oğlum sana karşı ne yapmış olursa olsun gene de ona bir şans tanı.• - Arkadaşına haksızlık ettin.- Arkadaşına haksızlık ettin.• - Bastonlu yaşlı adama yerini ver!- Bastonlu yaşlı adama yerini ver!• ““Etiksel mantık” olarak etiğin görevi burada, böyle yargıların karakteristik Etiksel mantık” olarak etiğin görevi burada, böyle yargıların karakteristik

özelliklerini açıklamaktır. Mantıksal ölçütlere uyuyorlar mı, dolayısıyla doğru olma özelliklerini açıklamaktır. Mantıksal ölçütlere uyuyorlar mı, dolayısıyla doğru olma yeteneği taşıyorlar mı, göstermesi gereken budur. yeteneği taşıyorlar mı, göstermesi gereken budur.

• İkincisi; etik, kendi önermelerinin doğruluklarını kontrol etmek için mantığa İkincisi; etik, kendi önermelerinin doğruluklarını kontrol etmek için mantığa ihtiyaç duyar. Bir “etik mantığı”nın görevi, esas olarak yöntem eleştirisidir. ihtiyaç duyar. Bir “etik mantığı”nın görevi, esas olarak yöntem eleştirisidir. Mantığın ürettiği ifadeleri, yöntemsel olarak nasıl kazanıldıkları ve bu ifadelerin Mantığın ürettiği ifadeleri, yöntemsel olarak nasıl kazanıldıkları ve bu ifadelerin argümanlarla nasıl kanıtlandığı açısından araştırır. Örneğin;argümanlarla nasıl kanıtlandığı açısından araştırır. Örneğin;

• - Özgürlük, ihanet edilemeyecek temel bir etik ilkedir.- Özgürlük, ihanet edilemeyecek temel bir etik ilkedir.• - Ahlaki yargılar bir gerçeği öne sürmez, aksine belli bir eylemi yasaklar - Ahlaki yargılar bir gerçeği öne sürmez, aksine belli bir eylemi yasaklar

ya da ona izin verir [3].ya da ona izin verir [3].

• 2.3. Etiğin Alt Disiplinleri 2.3. Etiğin Alt Disiplinleri

• İnsan pratiği bağlamında ahlak ve ahlakilik ilişkisi İnsan pratiği bağlamında ahlak ve ahlakilik ilişkisi üzerinde düşünen etik, felsefe içinde bağımsız bir üzerinde düşünen etik, felsefe içinde bağımsız bir disiplindir. Bununla birlikte etik, tek başlarına etikle disiplindir. Bununla birlikte etik, tek başlarına etikle ilintili olmayan, ancak konusunun ya da konusu ilintili olmayan, ancak konusunun ya da konusu hakkındaki bilginin etik açıdan önemli yanlarını hakkındaki bilginin etik açıdan önemli yanlarını aydınlatmaya yarayan diğer kuramsal ve pratik aydınlatmaya yarayan diğer kuramsal ve pratik felsefe disiplinlerinin bilgilerine başvurur [3].felsefe disiplinlerinin bilgilerine başvurur [3].

• 1. Pragmatik1. Pragmatik

• Pragmatik, etik alanındaki anlamıyla doğru eylem öğretisidir (Yunanca Pragmatik, etik alanındaki anlamıyla doğru eylem öğretisidir (Yunanca Pragma: Eylem, yapıp etme, faaliyet). Pragmatik düşünceler, etiğin, bir Pragma: Eylem, yapıp etme, faaliyet). Pragmatik düşünceler, etiğin, bir pratiğin ahlakiliği olarak kavradığı niteliğine değil; hedeflenen amaca pratiğin ahlakiliği olarak kavradığı niteliğine değil; hedeflenen amaca gerçekten de ulaşmaya en uygun olan tekil eylemlere yönelir. Pragmatik gerçekten de ulaşmaya en uygun olan tekil eylemlere yönelir. Pragmatik akıl, araçsal akıldır; istenene, yani hedeflenen amaca ulaşılmasını sağlamak akıl, araçsal akıldır; istenene, yani hedeflenen amaca ulaşılmasını sağlamak için, mevcut araçları değerlendirip vereceği sonuçlar bakımından en iyi için, mevcut araçları değerlendirip vereceği sonuçlar bakımından en iyi aracı seçen akıldır. aracı seçen akıldır.

• Pragmatik açıdan bakıldığında bir eylem, istenilen başarıya götürüyorsa o Pragmatik açıdan bakıldığında bir eylem, istenilen başarıya götürüyorsa o zaman iyidir. Hedef ve amacın ahlaki olup olmadığı, eylemin niteliğini zaman iyidir. Hedef ve amacın ahlaki olup olmadığı, eylemin niteliğini etkilemez. Örneğin arsenik, birini öldürmek için iyi bir araçtır, öte yandan etkilemez. Örneğin arsenik, birini öldürmek için iyi bir araçtır, öte yandan suya düşen ve yüzme bilmeyen birini boğulmaktan kurtaracak bir tekne de suya düşen ve yüzme bilmeyen birini boğulmaktan kurtaracak bir tekne de iyi bir araçtır [3].iyi bir araçtır [3].

• 2. Meta-etik2. Meta-etik

• Etik üzerinde düşünmeyi eleştirel maksatlarla etiğin talepleri ve sınırları açısından inceleyen Etik üzerinde düşünmeyi eleştirel maksatlarla etiğin talepleri ve sınırları açısından inceleyen düşünce meta-etiktir.düşünce meta-etiktir.

• Değerlendirme yapmayan ya da normatif talepler içermeyen, ama değer ve normlar hakkında Değerlendirme yapmayan ya da normatif talepler içermeyen, ama değer ve normlar hakkında bir şeyler öne süren önermelerin gündeme geldiği yerde meta-ahlaki önermeler söz konusudur.bir şeyler öne süren önermelerin gündeme geldiği yerde meta-ahlaki önermeler söz konusudur.

• Meta-etik önermeler ise meta-ahlaki önermelerden farklı olarak ahlak ve onunla bağlantılı Meta-etik önermeler ise meta-ahlaki önermelerden farklı olarak ahlak ve onunla bağlantılı konular hakkında herhangi bir iddiada bulunmayıp etik (bilimsel) cümleler, kuramlar, konular hakkında herhangi bir iddiada bulunmayıp etik (bilimsel) cümleler, kuramlar, sistemler hakkında konuşur. Diğer deyişle nasıl ahlak, etiğin inceleme konusu ise, etik de sistemler hakkında konuşur. Diğer deyişle nasıl ahlak, etiğin inceleme konusu ise, etik de meta-etiğin konusudur. Etik, eleştirel olarak kendi çözümlemesini yöntemsel-sistematik açıdan meta-etiğin konusudur. Etik, eleştirel olarak kendi çözümlemesini yöntemsel-sistematik açıdan sorguladığında ve ilkelerinin doğruluğundan emin olduğunda meta-etik olur [3]. sorguladığında ve ilkelerinin doğruluğundan emin olduğunda meta-etik olur [3].

• Etik için önemli olan dört farklı ifade boyutunu ve mantıksal-kuramsal düşünme düzeyini Etik için önemli olan dört farklı ifade boyutunu ve mantıksal-kuramsal düşünme düzeyini birbirinden ayırt ederek aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür.birbirinden ayırt ederek aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür.

• - Ahlaki önermeler normatif (değerlendirici) önermelerdir. Bunlar, tekil ya da genel buyrukları - Ahlaki önermeler normatif (değerlendirici) önermelerdir. Bunlar, tekil ya da genel buyrukları ve değer yargılarını, günlük yaşam pratiğinde genel bağlayıcılık talebiyle ortaya çıktıkları ve ve değer yargılarını, günlük yaşam pratiğinde genel bağlayıcılık talebiyle ortaya çıktıkları ve belirli bir eyleme çağırdıkları şekilleriyle içerir. Örneğin; belirli bir eyleme çağırdıkları şekilleriyle içerir. Örneğin;

• - Kötü sonuçlara yol açmaması için şimdi doğruyu söylemen gerekir.- Kötü sonuçlara yol açmaması için şimdi doğruyu söylemen gerekir.

• - Doğrunun işi rast gider.- Doğrunun işi rast gider.

• - Meta-ahlaki önermeler, betimleyici önermelerdir. Bunlar aracılığıyla kişi bir eyleme - Meta-ahlaki önermeler, betimleyici önermelerdir. Bunlar aracılığıyla kişi bir eyleme çağrılamaz, ondan şöyle ya da böyle bir eylem talep edilemez. Bu önermeler gerçek ahlaki ya çağrılamaz, ondan şöyle ya da böyle bir eylem talep edilemez. Bu önermeler gerçek ahlaki ya da ahlaki açıdan önemli davranış biçimlerini, kişisel ahlaki yargıdan kaçınarak betimler, da ahlaki açıdan önemli davranış biçimlerini, kişisel ahlaki yargıdan kaçınarak betimler, çözümler, yeniden kurar ve açıklar. Örneğin;çözümler, yeniden kurar ve açıklar. Örneğin;

• Kızılderililerde, yüzülen kafa derisi, kahramanlık ve zafer simgesidir.Kızılderililerde, yüzülen kafa derisi, kahramanlık ve zafer simgesidir. • Etik önermeler, doğrudan bir eylem talebinde bulunmayıp eylemlerin ahlakiliğini Etik önermeler, doğrudan bir eylem talebinde bulunmayıp eylemlerin ahlakiliğini

değerlendirme ölçütüne yönelen, dolayısıyla da genel olarak kişiyi herhangi bir eyleme değerlendirme ölçütüne yönelen, dolayısıyla da genel olarak kişiyi herhangi bir eyleme girişmeden önce eleştirel bilinç ve irade oluşturmaya zorlayan ikinci dereceden normatif girişmeden önce eleştirel bilinç ve irade oluşturmaya zorlayan ikinci dereceden normatif önermelerdir. Örneğin;önermelerdir. Örneğin;

• Her zaman ve her yerde, özgürlüğün özgürlük adına gerçekleştirilmesi gerekir.Her zaman ve her yerde, özgürlüğün özgürlük adına gerçekleştirilmesi gerekir.• Meta-etik önermeler, ikinci dereceden betimleyici önermelerdir. Bunlar aracılığıyla eylem ve Meta-etik önermeler, ikinci dereceden betimleyici önermelerdir. Bunlar aracılığıyla eylem ve

davranışlar değil, etik kuramlar ve sistemler betimlenir çözümlenir, yeniden kurulur ve davranışlar değil, etik kuramlar ve sistemler betimlenir çözümlenir, yeniden kurulur ve bilimsel açıdan eleştirel olarak değerlendirilir. Örneğin;bilimsel açıdan eleştirel olarak değerlendirilir. Örneğin;

• Faydacı etik, yararlılık ilkesinin ahlakın ölçütü olduğunu ileri sürmektedir, ama Faydacı etik, yararlılık ilkesinin ahlakın ölçütü olduğunu ileri sürmektedir, ama muhatapların hepsine, bir eylemin olası sonuçları içinden mümkün en çok yararı niceliksel muhatapların hepsine, bir eylemin olası sonuçları içinden mümkün en çok yararı niceliksel yönden kesin olarak sağlamak istediği yerde zorluklarla karşılaşmaktadır [3].yönden kesin olarak sağlamak istediği yerde zorluklarla karşılaşmaktadır [3].

• 2.4. Etiğin Özerkliği2.4. Etiğin Özerkliği

• Etik, felsefenin pratik bir disiplini olarak diğer pratik ve kuramsal disiplinlerle Etik, felsefenin pratik bir disiplini olarak diğer pratik ve kuramsal disiplinlerle yakın bir ilişki içindedir, ama ahlakla ahlakilik ilişkisi üzerinde gerek kavramsal yakın bir ilişki içindedir, ama ahlakla ahlakilik ilişkisi üzerinde gerek kavramsal gerekse kategorik olarak akıl yürüten tek bilim olduğundan, kendine özgü, özerk gerekse kategorik olarak akıl yürüten tek bilim olduğundan, kendine özgü, özerk bir bilimdir. bir bilimdir.

• Etik, siyaset ve hukuk felsefesinin konusu olan insan pratiğini felsefe ve hukukla Etik, siyaset ve hukuk felsefesinin konusu olan insan pratiğini felsefe ve hukukla paylaşır. Siyasi ve hukuki taleplerin insan eylemini ne kadar belirleyici ve bağlayıcı paylaşır. Siyasi ve hukuki taleplerin insan eylemini ne kadar belirleyici ve bağlayıcı olduğunu - ahlakilik ilkesinin kayıtsız şartsız geçerli olma talepleri açısından- olduğunu - ahlakilik ilkesinin kayıtsız şartsız geçerli olma talepleri açısından- ölçtüğü için de etik, pratik felsefenin tüm diğer alanlarının temel bilimidir.ölçtüğü için de etik, pratik felsefenin tüm diğer alanlarının temel bilimidir.

• Etik antropolojiyle, insana duyulan merak ve ilgiyi; metafizikle, evrende insanın Etik antropolojiyle, insana duyulan merak ve ilgiyi; metafizikle, evrende insanın konumunun ne olduğu sorunsalını, mantıkla, insan bilgisinin (özellikle de ahlaki konumunun ne olduğu sorunsalını, mantıkla, insan bilgisinin (özellikle de ahlaki bilginin) biçimsel yapıları sorununu ve bilimsel argümantasyonu paylaşır. Etik, bu bilginin) biçimsel yapıları sorununu ve bilimsel argümantasyonu paylaşır. Etik, bu kuramsal felsefe alanları karşısında, antropolojinin, metafizik ve mantığın salt kuramsal felsefe alanları karşısında, antropolojinin, metafizik ve mantığın salt kuramsal bilgilerini, ahlakilik ilkesi açısından insan eyleminin anlamı üzerine kuramsal bilgilerini, ahlakilik ilkesi açısından insan eyleminin anlamı üzerine yansıtarak özerkliğini korur [3].yansıtarak özerkliğini korur [3].

• 2.5. Uygulamalı Etik 2.5. Uygulamalı Etik • Etik sadece özerk (kuramsal) bir bilim olarak değil, uygulamalı bir bilim olarak da yapılabilir. Etik sadece özerk (kuramsal) bir bilim olarak değil, uygulamalı bir bilim olarak da yapılabilir.

Genel etik ilkelerinin belirli yaşam ve eylem alanlarına uygulanmasıyla özel somut bir etik Genel etik ilkelerinin belirli yaşam ve eylem alanlarına uygulanmasıyla özel somut bir etik olur.olur.

• 1. Politikada Etik1. Politikada Etik • Politikanın en önemli sorunlarından birisi “bölüşüm” dür. Politika, kimin neyi, nerede, ne Politikanın en önemli sorunlarından birisi “bölüşüm” dür. Politika, kimin neyi, nerede, ne

zaman ve nasıl alacağına veya alamayacağına ilişkin kararlar bütünüdür. Bu durumda, zaman ve nasıl alacağına veya alamayacağına ilişkin kararlar bütünüdür. Bu durumda, politikanın en temel özelliklerinden birisi, çıkar çatışmaları ile dolu olmasıdır. Politik ortamda politikanın en temel özelliklerinden birisi, çıkar çatışmaları ile dolu olmasıdır. Politik ortamda seçmenler, kamusal mal ya da hizmetlerden elde edecekleri faydayı; siyasal partiler, yeniden seçmenler, kamusal mal ya da hizmetlerden elde edecekleri faydayı; siyasal partiler, yeniden seçilebilmek için oylarını; bürokratlar, makam, prestij v.b. olanakları koruyabilmek için seçilebilmek için oylarını; bürokratlar, makam, prestij v.b. olanakları koruyabilmek için bütçeyi; baskı ve çıkar grupları ise devletten elde edecekleri kazanç ya da rantları maksimize bütçeyi; baskı ve çıkar grupları ise devletten elde edecekleri kazanç ya da rantları maksimize etmeye çalışırlar. Politikacılar, insanların yaşamsal çıkarları hakkında kararlar veren etmeye çalışırlar. Politikacılar, insanların yaşamsal çıkarları hakkında kararlar veren bireylerdir. Bireylerin yaşamsal çıkarları ile böylesine doğrudan ilgili kararlar verilirken, işin bireylerdir. Bireylerin yaşamsal çıkarları ile böylesine doğrudan ilgili kararlar verilirken, işin sonunda fiziksel mücadeleye, çatışmaya dönmesini önlemenin tek yolu, bu kararların çok sonunda fiziksel mücadeleye, çatışmaya dönmesini önlemenin tek yolu, bu kararların çok sağlam bir haklılık zeminine oturtulması olabilir. Politik kararların ve uygulamaların haklı ve sağlam bir haklılık zeminine oturtulması olabilir. Politik kararların ve uygulamaların haklı ve adil olup olmadığına ilişkin etik yargılar, politikada etiğin en temel öğelerinden biridir [1].adil olup olmadığına ilişkin etik yargılar, politikada etiğin en temel öğelerinden biridir [1].

• 2. Hukukta Etik2. Hukukta Etik

• Hukuk, toplumun bireylerine adalet dağıtan, yasaların Hukuk, toplumun bireylerine adalet dağıtan, yasaların uygulanması sürecinde ortaya çıkan haksızlıkları düzeltme uygulanması sürecinde ortaya çıkan haksızlıkları düzeltme işlevini yüklenen ve bağımsız olarak işlemesi gereken bir işlevini yüklenen ve bağımsız olarak işlemesi gereken bir sistemdir. En genel anlamıyla hukuk, toplumu düzenleyen ve sistemdir. En genel anlamıyla hukuk, toplumu düzenleyen ve kamu gücü ile desteklenen kuralların bütünüdür. Hukuk kamu gücü ile desteklenen kuralların bütünüdür. Hukuk düzeninin amacı, toplumda düzen sağlamaktır. Toplum düzeninin amacı, toplumda düzen sağlamaktır. Toplum düzenini ve adaletin işlemesini sağlama görevlerini üstlenen düzenini ve adaletin işlemesini sağlama görevlerini üstlenen bir sistem olan hukukta etik, üzerinde ciddiyetle durulması bir sistem olan hukukta etik, üzerinde ciddiyetle durulması gereken bir konudur [1]. gereken bir konudur [1].

• 3. Eğitimde Etik3. Eğitimde Etik • Eğitim bir haktır ve hiç kimse eğitim hakkından yoksun bırakılamaz. Eğitim Eğitim bir haktır ve hiç kimse eğitim hakkından yoksun bırakılamaz. Eğitim

kurumları dil, din, ırk, cinsiyet, felsefi düşünce, zihin ve beden özrü farkı kurumları dil, din, ırk, cinsiyet, felsefi düşünce, zihin ve beden özrü farkı gözetilmeksizin herkese açıktır. Eğitimde fırsat eşitliği, herkese potansiyel gücünü gözetilmeksizin herkese açıktır. Eğitimde fırsat eşitliği, herkese potansiyel gücünü optimum düzeyde üretime dönüştürecek nitelik ve nicelikte bir eğitim verilmesidir. optimum düzeyde üretime dönüştürecek nitelik ve nicelikte bir eğitim verilmesidir. Eğitimin amaçları kadar, bu amaçlara ulaşmada izlenecek yöntemlerin belirlenmesi Eğitimin amaçları kadar, bu amaçlara ulaşmada izlenecek yöntemlerin belirlenmesi de etik tartışmaları gerekli kılmaktadır. Okullar, öğrencilerin mutlu, sağlıklı ve de etik tartışmaları gerekli kılmaktadır. Okullar, öğrencilerin mutlu, sağlıklı ve özgür biçimde yaşayarak kendilerini gerçekleştirdiği yerler olmalıdır. özgür biçimde yaşayarak kendilerini gerçekleştirdiği yerler olmalıdır.

• Her öğrencinin öğrenebilmesi için çalışmaktan çok, öğrencileri başarısızlığa iten Her öğrencinin öğrenebilmesi için çalışmaktan çok, öğrencileri başarısızlığa iten uygulamalar ve eğitim standartlarının düşürülmesi ile eğitimde reform hareketleri uygulamalar ve eğitim standartlarının düşürülmesi ile eğitimde reform hareketleri olarak sunan politikaların, topluma ve yeni kuşaklara verdiği zararlar da ciddi etik olarak sunan politikaların, topluma ve yeni kuşaklara verdiği zararlar da ciddi etik tartışmalarını gerektirmektedir . Eğitim yönetiminde etik ilkeler, yönetici ve tartışmalarını gerektirmektedir . Eğitim yönetiminde etik ilkeler, yönetici ve öğretmenlerin davranışları ile yansımaktadır. Okul yöneticisinin eylemleri, öğretmenlerin davranışları ile yansımaktadır. Okul yöneticisinin eylemleri, demokratik bir toplumun değerleri ile bütünleşmeli ve evrensel etik ilkeler demokratik bir toplumun değerleri ile bütünleşmeli ve evrensel etik ilkeler tarafından yönlendirilmelidir. Etik ilkeler, toplumun bütün üyelerine saygılı tarafından yönlendirilmelidir. Etik ilkeler, toplumun bütün üyelerine saygılı olmayı, farklı kültürlere ve düşüncelere karşı hoşgörüyü, kişilerin eşitliğinin kabul olmayı, farklı kültürlere ve düşüncelere karşı hoşgörüyü, kişilerin eşitliğinin kabul edilmesini ve kaynakların adil olarak dağıtılmasını içerir [1].edilmesini ve kaynakların adil olarak dağıtılmasını içerir [1].

• 4. Tıbbi Etik4. Tıbbi Etik

• Tıp alanında hekimlerin tutum ve davranışlarını etik yönden belirleyen alan Tıp alanında hekimlerin tutum ve davranışlarını etik yönden belirleyen alan “Deontoloji”dir. Eski Yunanca’dan gelen bu sözcük “yükümlülük bilgisi” anlamına “Deontoloji”dir. Eski Yunanca’dan gelen bu sözcük “yükümlülük bilgisi” anlamına gelmektedir [1]. Tıp ya da doktorluk etiği, doktorun faaliyetlerini, yardıma muhtaç gelmektedir [1]. Tıp ya da doktorluk etiği, doktorun faaliyetlerini, yardıma muhtaç olanlara gerektiği şekilde yardım etme biçimindeki genel normun somutlaştırılması olanlara gerektiği şekilde yardım etme biçimindeki genel normun somutlaştırılması olarak görür. Yardıma gereksinim duyanlar, bu durumda hastalardır ve onlara olarak görür. Yardıma gereksinim duyanlar, bu durumda hastalardır ve onlara yapılması gereken yardım esas olarak tıbbidir. Yani doktorun öncelikli ödevi, yapılması gereken yardım esas olarak tıbbidir. Yani doktorun öncelikli ödevi, hastaya zarar vermeden ya da hastanın iradesine karşı bir davranışa girmeden, onun hastaya zarar vermeden ya da hastanın iradesine karşı bir davranışa girmeden, onun sağlığını korumak ve hastanın yeniden sağlığına kavuşması için gerekli araç ve sağlığını korumak ve hastanın yeniden sağlığına kavuşması için gerekli araç ve yollara başvurmaktır.yollara başvurmaktır.

• Bunun dışında Dünya Sağlık Örgütü’nün 1948 Cenova bildirisinde yeniden Bunun dışında Dünya Sağlık Örgütü’nün 1948 Cenova bildirisinde yeniden kaleme alınan ve bugün de hala geçerli olan Hipokrat Yeminine göre de doktorlar kaleme alınan ve bugün de hala geçerli olan Hipokrat Yeminine göre de doktorlar hastalarına salt onarılacak bir teknik nesne gibi davranmamakla yükümlüdür; hastalarına salt onarılacak bir teknik nesne gibi davranmamakla yükümlüdür; hastaya, doktorun kendisine insancıl davranmasını ve kendisiyle ilgilenmesini hastaya, doktorun kendisine insancıl davranmasını ve kendisiyle ilgilenmesini beklemek gibi haklı bir talebi olan bir insan olarak saygı duymakla da yükümlüdür beklemek gibi haklı bir talebi olan bir insan olarak saygı duymakla da yükümlüdür doktor. Tıbbi etiğin önemli sorunları olarak bugün öncelikle tartışılan konulardan doktor. Tıbbi etiğin önemli sorunları olarak bugün öncelikle tartışılan konulardan bazıları şunlardır: Ötanazi, Bitkisel yaşam, İnsan üzerinde deneyler, Yapay yoldan bazıları şunlardır: Ötanazi, Bitkisel yaşam, İnsan üzerinde deneyler, Yapay yoldan insan yaşamı üretme, Organ nakli, Bilgilendirme yükümlülüğü vb. [3].insan yaşamı üretme, Organ nakli, Bilgilendirme yükümlülüğü vb. [3].

• 5. Biyoetik5. Biyoetik

• Biyoetiğin konusu hayattır; sadece tıp etiğinin ana konusu olan insan Biyoetiğin konusu hayattır; sadece tıp etiğinin ana konusu olan insan hayatı değil, doğada var olan tüm organizmaların hayatıdır. Biyoetik, hayatı değil, doğada var olan tüm organizmaların hayatıdır. Biyoetik, özellikle gen teknolojileri aracılığıyla gündeme gelmiştir. İnsan, hayvan ve özellikle gen teknolojileri aracılığıyla gündeme gelmiştir. İnsan, hayvan ve bitkilerin daha iyi bir yaşama kalitesine ulaşmaları için kalıtımın özünü bitkilerin daha iyi bir yaşama kalitesine ulaşmaları için kalıtımın özünü iyileştirmek amacıyla geliştirilen gen teknolojileri, günümüzde giderek iyileştirmek amacıyla geliştirilen gen teknolojileri, günümüzde giderek endişeyle karşılanır olmuştur. Çünkü kötüye kullanılma ya da önceden endişeyle karşılanır olmuştur. Çünkü kötüye kullanılma ya da önceden görülemeyen zararlara yol açabilme olasılıkları nedeniyle tehlikeli olmaları görülemeyen zararlara yol açabilme olasılıkları nedeniyle tehlikeli olmaları söz konusudur.söz konusudur.

• Biyoetik, gerek insan hayatının gerekse de insanın özgürlük ve onurunun, Biyoetik, gerek insan hayatının gerekse de insanın özgürlük ve onurunun, bilimsel araştırmalarda, sonuçları tahmin edilemeyen modern teknolojiler bilimsel araştırmalarda, sonuçları tahmin edilemeyen modern teknolojiler nedeniyle tehlike altına girdiği her yerde gereklidir. Teknoloji sayesinde nedeniyle tehlike altına girdiği her yerde gereklidir. Teknoloji sayesinde yapılabilir ve mümkün olanın peşine çılgınca takılıp sorumsuzca yapılabilir ve mümkün olanın peşine çılgınca takılıp sorumsuzca davranmak yerine, genelin çıkarını dikkate alarak teknolojik müdahalenin davranmak yerine, genelin çıkarını dikkate alarak teknolojik müdahalenin sınırlarının çizilmesi şarttır; bu ilkenin zedelenmesi ancak müdahaleye sınırlarının çizilmesi şarttır; bu ilkenin zedelenmesi ancak müdahaleye muhatap olacak yurttaşların rıza göstermesi şartıyla mümkündür [3]. muhatap olacak yurttaşların rıza göstermesi şartıyla mümkündür [3].

• 6. Sosyal Etik6. Sosyal Etik • Tek tek kişilerin, içinde yaşadıkları topluluğa karşı sahip oldukları hakları ve Tek tek kişilerin, içinde yaşadıkları topluluğa karşı sahip oldukları hakları ve

yükümlülükleri vurgulayan sosyal etik, bir ölçüde bireysel etiği tanımlayan karşı yükümlülükleri vurgulayan sosyal etik, bir ölçüde bireysel etiği tanımlayan karşı parçadır.parçadır.

• İnsan, ihtiyaçlarını gidermek için diğer insanların yardımına ve onlar tarafından İnsan, ihtiyaçlarını gidermek için diğer insanların yardımına ve onlar tarafından kabul edilmeye muhtaç bir sosyal varlık olduğundan, insanların birlikte kabul edilmeye muhtaç bir sosyal varlık olduğundan, insanların birlikte yaşamalarından ve eylemlerinden belli biçimler ortaya çıkıp kurumsallaşmıştır yaşamalarından ve eylemlerinden belli biçimler ortaya çıkıp kurumsallaşmıştır (evlilik, aile, toplum, devlet vb.). Düzen ilkeleri ise temel etik ilkelerden (evlilik, aile, toplum, devlet vb.). Düzen ilkeleri ise temel etik ilkelerden (özgürlük, eşitlik, adalet ve insan onuru) türemiş olup, toplumun üyelerinin (özgürlük, eşitlik, adalet ve insan onuru) türemiş olup, toplumun üyelerinin sadece fiziksel olarak yaşayabilmelerine değil, aynı zamanda hepsinin olabildiğince sadece fiziksel olarak yaşayabilmelerine değil, aynı zamanda hepsinin olabildiğince mutlu olmasına ve refaha ulaşmasına katkıda bulunacak bir davranışı mutlu olmasına ve refaha ulaşmasına katkıda bulunacak bir davranışı öngörmektedir.öngörmektedir.

• Bencillik, kıskançlık, iktidar hırsı, nefret ve benzer doğal eğilimlere ve mizaca Bencillik, kıskançlık, iktidar hırsı, nefret ve benzer doğal eğilimlere ve mizaca karşı sosyal etik, toplumsallaşma sürecini sadece doğal bir gelişme olarak değil, karşı sosyal etik, toplumsallaşma sürecini sadece doğal bir gelişme olarak değil, özünde koşulsuz, mutlak bir talebe cevap verebilen ahlaki bir gelişme olarak da özünde koşulsuz, mutlak bir talebe cevap verebilen ahlaki bir gelişme olarak da gerçekleştirebilmek üzere başkalarını sevmeyi, merhameti, hoşgörüyü, saygı ve gerçekleştirebilmek üzere başkalarını sevmeyi, merhameti, hoşgörüyü, saygı ve barışı gündeme getirir [3].barışı gündeme getirir [3].

• 7. İktisat Etiği7. İktisat Etiği

• Ekonomi etiği ya da iktisat etiği sosyal etiğin bir alt alanını oluşturur ve iyi Ekonomi etiği ya da iktisat etiği sosyal etiğin bir alt alanını oluşturur ve iyi bir hayatın etik ilkelerini verimlilik, yararlılık artırımı, değer yükseltme bir hayatın etik ilkelerini verimlilik, yararlılık artırımı, değer yükseltme gibi iktisadi eylemin talepleriyle birleştirmeye çalışır. gibi iktisadi eylemin talepleriyle birleştirmeye çalışır.

• Bugün ekonomi etiği içinde şu özel konular tartışılmaktadır:Bugün ekonomi etiği içinde şu özel konular tartışılmaktadır:• - Ekonomik ve etik değer kuramları- Ekonomik ve etik değer kuramları• - Ekonomik iktidar ve gücün sınırlandırılma imkanları- Ekonomik iktidar ve gücün sınırlandırılma imkanları• - Ekonomik ve etik mal üretme öğretisi- Ekonomik ve etik mal üretme öğretisi• - Serbest pazar ekonomisi içinde etik yükümlülükler- Serbest pazar ekonomisi içinde etik yükümlülükler• - Amaç- rasyonel ve teknokratik faaliyetlerin meşruluğu- Amaç- rasyonel ve teknokratik faaliyetlerin meşruluğu• - Ekonomik ve ahlaki yetkinlik- Ekonomik ve ahlaki yetkinlik• - Özgürleşimci sosyal politikalar [3].- Özgürleşimci sosyal politikalar [3].

• 8. Kitle İletişiminde Etik8. Kitle İletişiminde Etik

• Basın ve yayın organları genel olarak kitle iletişim araçları Basın ve yayın organları genel olarak kitle iletişim araçları olarak adlandırılabilir. Bu araçlar bir iletiyi; bir kişi, kurum ya olarak adlandırılabilir. Bu araçlar bir iletiyi; bir kişi, kurum ya da topluluktan geniş kitlelere aktarırlar. Toplumda önemli da topluluktan geniş kitlelere aktarırlar. Toplumda önemli işlevleri yerine getirmesi beklenen kitle iletişim araçları ile işlevleri yerine getirmesi beklenen kitle iletişim araçları ile ilgili meslekleri yerine getiren iş görenlerin bazı mesleki etik ilgili meslekleri yerine getiren iş görenlerin bazı mesleki etik ilkelerine uygun davranması gerekmektedir. Örneğin;ilkelerine uygun davranması gerekmektedir. Örneğin;

• DoğrulukDoğruluk• Tekzip ya da yanıt verme olanağı Tekzip ya da yanıt verme olanağı • AyrımcılıkAyrımcılık• GizlilikGizlilik• Gerçek dışı yansıtma ya da kötü temsil etme v.b. [1].Gerçek dışı yansıtma ya da kötü temsil etme v.b. [1].

• 9. Bilim Etiği9. Bilim Etiği

• Bilim etiği, bilim insanının bilim yaparken uyacağı ahlaki talepleri yansıtır. Bilim Bilim etiği, bilim insanının bilim yaparken uyacağı ahlaki talepleri yansıtır. Bilim adamına tanınan serbest araştırma ve öğretim/öğrenme hakkı, her çeşit bilimsel adamına tanınan serbest araştırma ve öğretim/öğrenme hakkı, her çeşit bilimsel araştırma ve deneye izin verileceği anlamına gelmez. Bilim özgürlüğü, her araştırma ve deneye izin verileceği anlamına gelmez. Bilim özgürlüğü, her özgürlük gibi sorumluluk gerektirir ve bundan dolayı da bu özgürlüğü kullanana, özgürlük gibi sorumluluk gerektirir ve bundan dolayı da bu özgürlüğü kullanana, haklı ve meşru kılma yükümlülüğü getirir.haklı ve meşru kılma yükümlülüğü getirir.

• Bilim adamının sorumluluğu hem içe hem de dışa karşıdır. İçe karşı Bilim adamının sorumluluğu hem içe hem de dışa karşıdır. İçe karşı sorumluluğunu, meslek ahlakı dikte eder; yani araştırdıklarının hakiki durumlarının sorumluluğunu, meslek ahlakı dikte eder; yani araştırdıklarının hakiki durumlarının ne olduğunu ortaya çıkarmakla yükümlüdür. Gerçeği, doğruyu aramak ve bulmak ne olduğunu ortaya çıkarmakla yükümlüdür. Gerçeği, doğruyu aramak ve bulmak için uluslar arası geçerli standartlara uygun bilimsel çalışma yöntemi izlenmesi için uluslar arası geçerli standartlara uygun bilimsel çalışma yöntemi izlenmesi şarttır. Öte yandan rüşvet kabul etmemek, kendisi ile arasına eleştirel mesafe şarttır. Öte yandan rüşvet kabul etmemek, kendisi ile arasına eleştirel mesafe koymak, kesinlik ve güvenilirlik gibi centilmenlik ve dürüstlük ilkelerini koymak, kesinlik ve güvenilirlik gibi centilmenlik ve dürüstlük ilkelerini uygulamak bilim adamının ahlakını oluşturan tavır ve tutumlardır. Bilim adamının uygulamak bilim adamının ahlakını oluşturan tavır ve tutumlardır. Bilim adamının topluma karşı, yani dışa yönelik sorumluluğu içinde ise projelerin potansiyel topluma karşı, yani dışa yönelik sorumluluğu içinde ise projelerin potansiyel riskleri üzerine dikkati çekmek, kötü niyetli kullanıma karşı uyarmak, zararlı riskleri üzerine dikkati çekmek, kötü niyetli kullanıma karşı uyarmak, zararlı olabileceği tahmin edilen ya da beklenen getirisiyle mantıklı bir ilişkisi olmayacak olabileceği tahmin edilen ya da beklenen getirisiyle mantıklı bir ilişkisi olmayacak sonuçlara götürebilecek araştırmalardan vazgeçmek gibi davranış ve tutumlar yer sonuçlara götürebilecek araştırmalardan vazgeçmek gibi davranış ve tutumlar yer alır [3].alır [3].

• 10. Ekoloji Etiği10. Ekoloji Etiği

• İnsan, dünyayı sürekli ve düzenli biçimde sömürdükten ve bunun zararlı İnsan, dünyayı sürekli ve düzenli biçimde sömürdükten ve bunun zararlı sonuçları zaman içinde artık görmezlikten gelinemeyecek boyutlara sonuçları zaman içinde artık görmezlikten gelinemeyecek boyutlara ulaştıktan sonra, “çevreye karşı yeni bir ahlaki sorumluluk etiği” özellikle ulaştıktan sonra, “çevreye karşı yeni bir ahlaki sorumluluk etiği” özellikle kaçınılmaz olmuştur. Böyle bir çevre etiği, doğaya bakışı değiştirmeyi kaçınılmaz olmuştur. Böyle bir çevre etiği, doğaya bakışı değiştirmeyi gerekli kılmaktadır. gerekli kılmaktadır.

• İnsan dışındaki doğanın ve insana özgü doğanın birbirine sıkı sıkıya bağlı İnsan dışındaki doğanın ve insana özgü doğanın birbirine sıkı sıkıya bağlı olması nedeniyle, bugün yaşayan canlı varlıklar bir ekosistem olarak olması nedeniyle, bugün yaşayan canlı varlıklar bir ekosistem olarak yerküreyle ilişkileri açısından yükümlülükler altına girmektedir. Bu yerküreyle ilişkileri açısından yükümlülükler altına girmektedir. Bu yükümlülükler sonraki kuşakları da içeren bir dayanışma topluluğunun yükümlülükler sonraki kuşakları da içeren bir dayanışma topluluğunun bağrından türemektedir. Ekoloji etiği bu açıdan esas olarak geleceğin bağrından türemektedir. Ekoloji etiği bu açıdan esas olarak geleceğin etiğidir [3].etiğidir [3].

• 11. Barış Etiği11. Barış Etiği

• Barış etiği çoğu kez ekolojik etik kapsamında görülmektedir. Barış etiği çoğu kez ekolojik etik kapsamında görülmektedir. Bilindiği gibi çevreciler ve Yeşiller sadece doğayla barışı Bilindiği gibi çevreciler ve Yeşiller sadece doğayla barışı değil, insanların birbirleriyle de barış içinde (dünya barışı) değil, insanların birbirleriyle de barış içinde (dünya barışı) yaşamasını hedeflemişlerdir. Ancak barış etiği aslında, temel yaşamasını hedeflemişlerdir. Ancak barış etiği aslında, temel ilkesi adalet olan siyasal etiğin kapsamı içinde yer alır. Bütün ilkesi adalet olan siyasal etiğin kapsamı içinde yer alır. Bütün inanlar için küresel ölçekte bağlayıcı olan insan haklarında inanlar için küresel ölçekte bağlayıcı olan insan haklarında ifadesini bulduğu biçimiyle, bütün insanlığı bir dayanışma ifadesini bulduğu biçimiyle, bütün insanlığı bir dayanışma topluluğu olarak kavrayan adalet anlayışı, “haklı” amaçları topluluğu olarak kavrayan adalet anlayışı, “haklı” amaçları gerçekleştirmenin aracı olarak gösterilmek istenen silahı ve gerçekleştirmenin aracı olarak gösterilmek istenen silahı ve savaşı yasaklar [3].savaşı yasaklar [3].

• 12. Sporda Etik12. Sporda Etik

• Spor, fizik kondisyonu iyileştirmeyi amaçlayan, oyun, yarışma ve Spor, fizik kondisyonu iyileştirmeyi amaçlayan, oyun, yarışma ve mücadele anlayışıyla yapılan fiziksel etkinliktir. Yüzeysel olarak mücadele anlayışıyla yapılan fiziksel etkinliktir. Yüzeysel olarak bakıldığında spor ve etik dışı davranışlar birbirine zıt kavramlar olarak bakıldığında spor ve etik dışı davranışlar birbirine zıt kavramlar olarak görülebilir. Çünkü spor karşılaşmaları belirli kurallara bağlanmıştır. görülebilir. Çünkü spor karşılaşmaları belirli kurallara bağlanmıştır. Sporcular yarışmalara katılabilmek için bazı şartları yerine getirmek Sporcular yarışmalara katılabilmek için bazı şartları yerine getirmek zorundadırlar ve belli standartlara uygun davranmalıdırlar. Bununla zorundadırlar ve belli standartlara uygun davranmalıdırlar. Bununla birlikte, bir çok sporcu ve spor kuruluşları şike yapmakta bir sakınca birlikte, bir çok sporcu ve spor kuruluşları şike yapmakta bir sakınca görmemektedirler. Çünkü, galibiyetle elde edilen maddi ve manevi görmemektedirler. Çünkü, galibiyetle elde edilen maddi ve manevi kazançlar çok büyüktür. Galibiyet sporcuya aşırı övgü, şöhret, rekor ve kazançlar çok büyüktür. Galibiyet sporcuya aşırı övgü, şöhret, rekor ve sporla ilişkili büyük maddi kazançlar getirebilmektedir. Sporda etik dışı sporla ilişkili büyük maddi kazançlar getirebilmektedir. Sporda etik dışı davranışların temel nedeni olarak, spor dünyasında ahlaki değerlerin davranışların temel nedeni olarak, spor dünyasında ahlaki değerlerin yerini parasal değerlerin alması gösterilmektedir. Bir çok spor olayında ne yerini parasal değerlerin alması gösterilmektedir. Bir çok spor olayında ne olursa olsun kazan felsefesi, davranışların etik açıdan kontrolünü ortadan olursa olsun kazan felsefesi, davranışların etik açıdan kontrolünü ortadan kaldırmaktadır [1]. kaldırmaktadır [1].

• 13. Kamu Yönetiminde Etik13. Kamu Yönetiminde Etik

• Kamu görevlileri, her gün kendilerinin kişisel ve Kamu görevlileri, her gün kendilerinin kişisel ve mesleki dürüstlüklerinin ve erdemlerinin denendiği mesleki dürüstlüklerinin ve erdemlerinin denendiği durumlarla karşılaşırlar. Dolandırıcılık, savurganlık durumlarla karşılaşırlar. Dolandırıcılık, savurganlık ve yetkiyi kötüye kullanma gibi etik dışı davranışların ve yetkiyi kötüye kullanma gibi etik dışı davranışların devlet yönetiminde yeri yoktur ve bunun bedeli devlet yönetiminde yeri yoktur ve bunun bedeli yetersiz ve niteliksiz hizmettir. Bu yüzden her yetersiz ve niteliksiz hizmettir. Bu yüzden her düzeydeki kamu görevlilerinin etik dışı davranışları düzeydeki kamu görevlilerinin etik dışı davranışları reddetmesi gerekir [1]. reddetmesi gerekir [1].

• Konu 4. ve 5. bölümlerde daha detaylı olarak Konu 4. ve 5. bölümlerde daha detaylı olarak incelenecektir.incelenecektir.

• 2.6. İnsan Pratiğinde Etiğin Önemi 2.6. İnsan Pratiğinde Etiğin Önemi

• Tıpkı pusulanın, kuzey yönünü, sabit, yeri değişmez referans noktası olarak Tıpkı pusulanın, kuzey yönünü, sabit, yeri değişmez referans noktası olarak göstermesi, böylece ulaşılması arzu edilen yere götürecek yolun belirlenmesini göstermesi, böylece ulaşılması arzu edilen yere götürecek yolun belirlenmesini mümkün kılması durumunda olduğu gibi, etik de, özgürlük düşüncesini- bir eylemi, mümkün kılması durumunda olduğu gibi, etik de, özgürlük düşüncesini- bir eylemi, çıkış noktası ve hedefi arasındaki ilişkiye bakarak, gerekli eylem olarak çıkış noktası ve hedefi arasındaki ilişkiye bakarak, gerekli eylem olarak belirlememizi mümkün kılan- koşulsuz, mutlak referans noktası olarak önümüze belirlememizi mümkün kılan- koşulsuz, mutlak referans noktası olarak önümüze koyar.koyar.

• Pusula kişiye yalnızca doğru yolu bulmasında yardımcı olur, ama onu bu doğru Pusula kişiye yalnızca doğru yolu bulmasında yardımcı olur, ama onu bu doğru sayılan yolu fiilen izlemeye zorlayamaz, etik de kişiyi, ahlaki olarak görülen sayılan yolu fiilen izlemeye zorlayamaz, etik de kişiyi, ahlaki olarak görülen eylemi gerçekten de yapmaya zorlamaksızın sadece eylem yapma iradesini ahlaki eylemi gerçekten de yapmaya zorlamaksızın sadece eylem yapma iradesini ahlaki açıdan belirlemesinde yardımcı olur. Kişi uygulamada, ahlaki açıdan yapılması açıdan belirlemesinde yardımcı olur. Kişi uygulamada, ahlaki açıdan yapılması gereken davranışı gerçekleştirmeyi reddedebilir, hatta sonuçta ahlaka aykırı olarak gereken davranışı gerçekleştirmeyi reddedebilir, hatta sonuçta ahlaka aykırı olarak davranabilir. İnsan özgürlüğü, yalnızca iyi olanı yapma özgürlüğü değildir, kötülük davranabilir. İnsan özgürlüğü, yalnızca iyi olanı yapma özgürlüğü değildir, kötülük yapma özgürlüğü olarak da tezahür edebilir. İnsan iyi olanı yapabilir, ama yapma özgürlüğü olarak da tezahür edebilir. İnsan iyi olanı yapabilir, ama yapmayabilir de; iyi olmayanı da yapmaya kalkışabilir. İnsanın günlük pratiğinde yapmayabilir de; iyi olmayanı da yapmaya kalkışabilir. İnsanın günlük pratiğinde etiğin sağlayacağı fayda açısından sonuç olarak şu söylenebilir: Etik, pratikte etiğin sağlayacağı fayda açısından sonuç olarak şu söylenebilir: Etik, pratikte doğrudan eylem ve davranışları tayin etme anlamında etkin değildir, ama aynı doğrudan eylem ve davranışları tayin etme anlamında etkin değildir, ama aynı zamanda insan pratiği açısından büyük önem taşımaktadır [3]. zamanda insan pratiği açısından büyük önem taşımaktadır [3].

• 3. ETİĞİN TEMEL SORUNLARI3. ETİĞİN TEMEL SORUNLARI • Ele alınan konular ve ağırlık verilecek noktalar Ele alınan konular ve ağırlık verilecek noktalar

birbirinden çok farklı olmalarına rağmen, ahlak birbirinden çok farklı olmalarına rağmen, ahlak filozoflarının hepsince etiğin temel ve sabit sorunları filozoflarının hepsince etiğin temel ve sabit sorunları olarak kabul edilen sorunlardan söz etmek mümkündür. olarak kabul edilen sorunlardan söz etmek mümkündür. Ahlaki eylem bilimi olarak etiğin, çözüm önerileri Ahlaki eylem bilimi olarak etiğin, çözüm önerileri geliştirmek durumunda olduğu üç temel sorun alanı geliştirmek durumunda olduğu üç temel sorun alanı bulunmaktadır [3].bulunmaktadır [3].

• mutlulukmutluluk• özgürlüközgürlük• iyi ve kötüiyi ve kötü

• 3.1. Mutluluk3.1. Mutluluk • İnsanoğlu mutlu olmayı ömür boyu başaramasa da, herkes mutlu olmayı farklı da İnsanoğlu mutlu olmayı ömür boyu başaramasa da, herkes mutlu olmayı farklı da

yorumlasa, insanın doğası gereği mutlu olmaya çalıştığı şüphe götürmez bir gerçektir. yorumlasa, insanın doğası gereği mutlu olmaya çalıştığı şüphe götürmez bir gerçektir. O halde etiğin, insana özgü, doğal olan mutluluk çabasının ahlaki açıdan açıklanıp O halde etiğin, insana özgü, doğal olan mutluluk çabasının ahlaki açıdan açıklanıp açıklanmayacağını ve nasıl açıklanacağını göstermek için onu sorun olarak ele açıklanmayacağını ve nasıl açıklanacağını göstermek için onu sorun olarak ele alması gerekmektedir. Günlük hayatın dilinde “mutluluğun” iki temel anlamı söz alması gerekmektedir. Günlük hayatın dilinde “mutluluğun” iki temel anlamı söz konusudur:konusudur:

• Bir insan, şansı yaver gittiği için bir tehlikeden kurtulduğunda ya da çok arzu edilen, Bir insan, şansı yaver gittiği için bir tehlikeden kurtulduğunda ya da çok arzu edilen, ama normal bir çaba göstererek ulaşamayacağı şeylere sahip olduğunda o kişinin ama normal bir çaba göstererek ulaşamayacağı şeylere sahip olduğunda o kişinin şanslı olduğu söylenir. Şanslı olmak demek sevinç, haz veren bir şeyin, beklenmedik şanslı olduğu söylenir. Şanslı olmak demek sevinç, haz veren bir şeyin, beklenmedik bir şekilde, kişisel çaba göstermeden insanın kucağına düşmesi demektir.bir şekilde, kişisel çaba göstermeden insanın kucağına düşmesi demektir.

• Şans ve mutluluk kavramlarının yerleşik çağrışımlarına tamamen aykırı kullanıldığı Şans ve mutluluk kavramlarının yerleşik çağrışımlarına tamamen aykırı kullanıldığı kavramlar da vardır. Örneğin mutluluk insanın elindedir deyişi böyle bir bağlama kavramlar da vardır. Örneğin mutluluk insanın elindedir deyişi böyle bir bağlama örnektir. Burada mutluluk, benim yapıp etmemden bağımsız olmayan, benim örnektir. Burada mutluluk, benim yapıp etmemden bağımsız olmayan, benim üretmediğim ya da denetimimde olmayan bir durum değildir; aksine, ulaşmak için üretmediğim ya da denetimimde olmayan bir durum değildir; aksine, ulaşmak için planlı bir şekilde tüm gücümle çabaladığım, gerçekleşmesine amaçlı bir şekilde planlı bir şekilde tüm gücümle çabaladığım, gerçekleşmesine amaçlı bir şekilde çalışarak ciddi ölçüde katkıda bulunduğum bir şeydir. Ama bu “yaratılabilir” mutluluğa çalışarak ciddi ölçüde katkıda bulunduğum bir şeydir. Ama bu “yaratılabilir” mutluluğa büyük çabalarla da olsa kolayca erişmek mümkün değildir. Gerçi mutluluğu yaratmak büyük çabalarla da olsa kolayca erişmek mümkün değildir. Gerçi mutluluğu yaratmak için bizzat çok şey yapılması gerekir, ama gerçekten olabilmesi için bir parça da olsa için bizzat çok şey yapılması gerekir, ama gerçekten olabilmesi için bir parça da olsa şans gerekir. Gerçekten mutlu olur muyum, olmaz mıyım, büyük ölçüde bana bağlıdır, şans gerekir. Gerçekten mutlu olur muyum, olmaz mıyım, büyük ölçüde bana bağlıdır, ama gene de yalnızca bana bağlı değildir [3].ama gene de yalnızca bana bağlı değildir [3].

• 3.2. Özgürlük ve Determinasyon3.2. Özgürlük ve Determinasyon • Özgürlük ve determinasyon sorunuyla, yani insanın doğuştan, tepeden Özgürlük ve determinasyon sorunuyla, yani insanın doğuştan, tepeden

tırnağa doğasınca belirlenmiş olup olmadığı sorunuyla hem ahlak hem de tırnağa doğasınca belirlenmiş olup olmadığı sorunuyla hem ahlak hem de ahlakın bilimi olan etik doğrudan ilişkilidir.ahlakın bilimi olan etik doğrudan ilişkilidir.

• Neyi istediğine ve arzuladığına bakılmaksızın, herkesin istek ve ihtiyaçlarını Neyi istediğine ve arzuladığına bakılmaksızın, herkesin istek ve ihtiyaçlarını giderme baskısına hemen boyun eğmeyeceğini ve bu baskının arkasında giderme baskısına hemen boyun eğmeyeceğini ve bu baskının arkasında kendisini sürükleyen şeyin ne olduğunu soracağını umabiliriz; meşru olarak kendisini sürükleyen şeyin ne olduğunu soracağını umabiliriz; meşru olarak isteyebileceği şeyi bağımsızca belirlemek için kişi ahlaki özgürlüğünü bizzat isteyebileceği şeyi bağımsızca belirlemek için kişi ahlaki özgürlüğünü bizzat kendisi, dışarıdan belirleyici baskılardan kurtularak kullanmalıdır.kendisi, dışarıdan belirleyici baskılardan kurtularak kullanmalıdır.

• Keyfilik kavramı, henüz farklılaşmamış, (kişinin kendisi ya da başkaları Keyfilik kavramı, henüz farklılaşmamış, (kişinin kendisi ya da başkaları aracılığıyla oluşabilecek) her türlü belirlenimden önce gelen kuralsız, iradi aracılığıyla oluşabilecek) her türlü belirlenimden önce gelen kuralsız, iradi özgürlüğü tanımlarken, ahlaki özgürlük,özgürlüğü tanımlarken, ahlaki özgürlük,

• - ilkece başkasının özgürlüklerini kollayan,- ilkece başkasının özgürlüklerini kollayan,• - başkalarının özgürlükleriyle bağlantılı olan,- başkalarının özgürlükleriyle bağlantılı olan,• - ve özgürlüğü ötekilerin özgürlükleriyle birleştirerek onu, mutlak pratik ilke - ve özgürlüğü ötekilerin özgürlükleriyle birleştirerek onu, mutlak pratik ilke

(kesinlikle bağlayıcı) olarak gören bir özgürlük anlamına gelir.(kesinlikle bağlayıcı) olarak gören bir özgürlük anlamına gelir.

• Özgürlüğü bu şekilde “ahlaki istemenin içindeki mutlak olan şey olarak benimsemek” , Kant’a Özgürlüğü bu şekilde “ahlaki istemenin içindeki mutlak olan şey olarak benimsemek” , Kant’a göre iradenin bizzat özgürlükten hareketle özgürlük adına kendine bir yasa koymasında kendini göre iradenin bizzat özgürlükten hareketle özgürlük adına kendine bir yasa koymasında kendini belli eder; diğer deyişle, kuralsız başıboş olduğu düşünülen keyfi irade özgürlüğünün, kendi belli eder; diğer deyişle, kuralsız başıboş olduğu düşünülen keyfi irade özgürlüğünün, kendi kendini sınırlamasını sağlayan bir buyruktur bu; amacı özgürlüğü ortadan kaldırmak değil, tersine kendini sınırlamasını sağlayan bir buyruktur bu; amacı özgürlüğü ortadan kaldırmak değil, tersine özgürlüğü asıl ahlaki anlamda otaya koyup korumaktır. Ahlaki özgürlük, doğası gereği sınırsız, özgürlüğü asıl ahlaki anlamda otaya koyup korumaktır. Ahlaki özgürlük, doğası gereği sınırsız, mutlak özgür olma; ama aynı zamanda özgürlük adına başkalarının özgürlüğünün sınırında mutlak özgür olma; ama aynı zamanda özgürlük adına başkalarının özgürlüğünün sınırında kendini sınırlama ve şartlı olma çelişkisini içermektedir.kendini sınırlama ve şartlı olma çelişkisini içermektedir.

• Demokratik anayasalarda belli temel özgürlükler yasal olarak güvence altına alınmıştır. Örneğin;Demokratik anayasalarda belli temel özgürlükler yasal olarak güvence altına alınmıştır. Örneğin;• düşünce ve basın özgürlüğüdüşünce ve basın özgürlüğü• toplanma ve seçim özgürlüğütoplanma ve seçim özgürlüğü• din ve vicdan özgürlüğüdin ve vicdan özgürlüğü• bilimsel araştırma ve öğretim özgürlüğübilimsel araştırma ve öğretim özgürlüğü• seyahat özgürlüğü, mülk edinme özgürlüğü.seyahat özgürlüğü, mülk edinme özgürlüğü.• Bu özgürlükler de sınırsız ve kuralsız değildir ve ahlaki özgürlük ilkesine tabi ve bu ilkeye göre Bu özgürlükler de sınırsız ve kuralsız değildir ve ahlaki özgürlük ilkesine tabi ve bu ilkeye göre

yükümlüdürler; kastedilen özgürlük, üç beş kişinin özgürlüğü ve geri kalanların bu özgürlüklerden yükümlüdürler; kastedilen özgürlük, üç beş kişinin özgürlüğü ve geri kalanların bu özgürlüklerden yoksunluğu değil, herkesin özgürlüğüdür.yoksunluğu değil, herkesin özgürlüğüdür.

• düşünce terörüne dönüşen düşünce özgürlüğü,düşünce terörüne dönüşen düşünce özgürlüğü,• gerçekleri çarpıtan basın özgürlüğü,gerçekleri çarpıtan basın özgürlüğü,• yalnızca kişisel çıkarı göz önünde bulunduran vicdan özgürlüğü,yalnızca kişisel çıkarı göz önünde bulunduran vicdan özgürlüğü,• hegemonya ve baskı amacıyla kötüye kullanılan mülkiyet özgürlüğü gibi amacından saptırılmış hegemonya ve baskı amacıyla kötüye kullanılan mülkiyet özgürlüğü gibi amacından saptırılmış

özgürlükler, artık özgürlük olarak tanımlanamaz ve ahlaki açıdan yargılanmaları gerekir [3].özgürlükler, artık özgürlük olarak tanımlanamaz ve ahlaki açıdan yargılanmaları gerekir [3].

• 3.3. İyi ve Kötü 3.3. İyi ve Kötü

• ““İyi” sıfatını günlük yaşantımızdaki değer yargıları içinde çok sık kullanırız. İyi” sıfatını günlük yaşantımızdaki değer yargıları içinde çok sık kullanırız. İyi bir yemek, iyi bir araba, iyi bir müzik, iyi bir eylem, iyi bir insan der İyi bir yemek, iyi bir araba, iyi bir müzik, iyi bir eylem, iyi bir insan der dururuz. “Kötü” ise, kötülüğün kendisi,, kötü niyet ve hoşa gitmeyen gibi dururuz. “Kötü” ise, kötülüğün kendisi,, kötü niyet ve hoşa gitmeyen gibi anlam bağlantıları kurar. Örneğin, “kötü not” ahlaki bir yargı oluşturmazken, anlam bağlantıları kurar. Örneğin, “kötü not” ahlaki bir yargı oluşturmazken, yalan söylemek, “kötü”dür ve “kötü” burada ahlaki bir yargıyı ifade eder. Etik yalan söylemek, “kötü”dür ve “kötü” burada ahlaki bir yargıyı ifade eder. Etik bu kavramların ağırlıklı olarak ahlaksal niteliğiyle ilgilenir. bu kavramların ağırlıklı olarak ahlaksal niteliğiyle ilgilenir.

• Eğer lezzetli ve kolay sindirilebiliyorsa, yani ağız tadını ve yemek ihtiyacını Eğer lezzetli ve kolay sindirilebiliyorsa, yani ağız tadını ve yemek ihtiyacını tatmin ediyorsa yemek iyi yemektir. Araba hızlı ve güvenli, yani kullanımı tatmin ediyorsa yemek iyi yemektir. Araba hızlı ve güvenli, yani kullanımı iyiyse iyi bir arabadır. Hırsız, becerikli ve hızlı, yani çalma işinde iyiyse iyi bir iyiyse iyi bir arabadır. Hırsız, becerikli ve hızlı, yani çalma işinde iyiyse iyi bir hırsızdır.hırsızdır.

• Araçsal anlamıyla iyi olarak tanımlanan her şey, iyi olma ölçütünü kendi Araçsal anlamıyla iyi olarak tanımlanan her şey, iyi olma ölçütünü kendi içinde barındıran başka bir şeye uygun ve denk düştüğü için iyidir; içinde barındıran başka bir şeye uygun ve denk düştüğü için iyidir; dolayısıyla kendi başına “iyi” değildir. Bu, işlevini gereğince yerine dolayısıyla kendi başına “iyi” değildir. Bu, işlevini gereğince yerine getirebilmesi için bir şeyin nasıl olması gerektiğini belirleyen iyi ölçütü ya da getirebilmesi için bir şeyin nasıl olması gerektiğini belirleyen iyi ölçütü ya da standardı açısından, o şey iyi ya da kötü olarak değerlendirilebilir.standardı açısından, o şey iyi ya da kötü olarak değerlendirilebilir.

• Ahlaki iyi ise, bir başka şey açısından ya da bir başkası için bunlara uygun Ahlaki iyi ise, bir başka şey açısından ya da bir başkası için bunlara uygun amacı temsil etme anlamında değil, kendisi bizzat iyi olan demektir.amacı temsil etme anlamında değil, kendisi bizzat iyi olan demektir.

• İyi ve kötü ilk ve en eski (ahlaki) anlamıyla, bizzat kendini (özgür olma ya da olmama İyi ve kötü ilk ve en eski (ahlaki) anlamıyla, bizzat kendini (özgür olma ya da olmama bakımından) belirleyecek iradenin nitelikleridir. Bir eylem iyi ya da kötü olarak bakımından) belirleyecek iradenin nitelikleridir. Bir eylem iyi ya da kötü olarak değerlendirildiğinde, bu eylemin ahlaki değeri yalnızca türetilmiş bir anlam içerir, değerlendirildiğinde, bu eylemin ahlaki değeri yalnızca türetilmiş bir anlam içerir, başka deyişle eylemin kendisi, kendiliğinden iyi ya da kötü değildir, aksine kaynağını başka deyişle eylemin kendisi, kendiliğinden iyi ya da kötü değildir, aksine kaynağını oluşturan iyi/kötü iradesiyle ilişkili olarak iyi ya da kötüdür. Ama tersine, eylem ahlaki oluşturan iyi/kötü iradesiyle ilişkili olarak iyi ya da kötüdür. Ama tersine, eylem ahlaki değil de pragmatik bakış açısından, diğer bir deyişle, irade aracılığıyla belirlenen değil de pragmatik bakış açısından, diğer bir deyişle, irade aracılığıyla belirlenen amaca gerçekten götürüp götürmemesi açısından ele alındığında ( bu amacın kendi amaca gerçekten götürüp götürmemesi açısından ele alındığında ( bu amacın kendi başına ahlaki olup olmadığına bakılmaksızın), eylem doğru ya da yanlış olarak başına ahlaki olup olmadığına bakılmaksızın), eylem doğru ya da yanlış olarak değerlendirilir. değerlendirilir.

• Bir eylem amacına ulaşırsa doğrudur.Bir eylem amacına ulaşırsa doğrudur.• Amacına ulaşmazsa, yanlıştır.Amacına ulaşmazsa, yanlıştır.• Ahlaki bakımdan iyi bir eylemin mutlaka doğru olması gerekmez (Örneğin, yardım Ahlaki bakımdan iyi bir eylemin mutlaka doğru olması gerekmez (Örneğin, yardım

etmek için çok geç kalınmış olabilir ya da yapılan yardım yeterli olmayabilir).etmek için çok geç kalınmış olabilir ya da yapılan yardım yeterli olmayabilir).• Ahlaki bakımdan kötü bir eylemin de mutlaka yanlış olması gerekmez (Örneğin, Ahlaki bakımdan kötü bir eylemin de mutlaka yanlış olması gerekmez (Örneğin,

ölüme mahkum bir hastayı acı vermeden öldürmek için biraz fazla dozda ilaç vermek, ölüme mahkum bir hastayı acı vermeden öldürmek için biraz fazla dozda ilaç vermek, doğrudur). Ya da ters yönden ifade edilirse:doğrudur). Ya da ters yönden ifade edilirse:

• Her doğru eylemin, mutlaka iyi olması gerekmez (Örneğin, suya düşen çocuğu Her doğru eylemin, mutlaka iyi olması gerekmez (Örneğin, suya düşen çocuğu kurtaran birinin, çocuğu sadece kurtarması gerektiği için değil, zengin birinin çocuğu kurtaran birinin, çocuğu sadece kurtarması gerektiği için değil, zengin birinin çocuğu olduğunu bildiği ve o kişiden yüklü miktarda para almayı umduğu için kurtarması).olduğunu bildiği ve o kişiden yüklü miktarda para almayı umduğu için kurtarması).

• Ve her yanlış eylemin de mutlaka kötü olması gerekmez (Örneğin, bulduğu bir eşyayı Ve her yanlış eylemin de mutlaka kötü olması gerekmez (Örneğin, bulduğu bir eşyayı kayıp eşya bürosuna götüren, ama büro kapalı olduğu için geri döndükten sonra olayı kayıp eşya bürosuna götüren, ama büro kapalı olduğu için geri döndükten sonra olayı unutup eşyayı bir kenara atan kişinin durumunda) [3].unutup eşyayı bir kenara atan kişinin durumunda) [3].

• 4. YÖNETİMDE ETİK4. YÖNETİMDE ETİK

• Yönetim süreci sürekli olarak, başkalarını yakından ilgilendiren ve etkileyen kararlar almayı; Yönetim süreci sürekli olarak, başkalarını yakından ilgilendiren ve etkileyen kararlar almayı; karar ve politikaları herkesin yararına olacak şekilde uygulamayı; örgütsel ve bireysel karar ve politikaları herkesin yararına olacak şekilde uygulamayı; örgütsel ve bireysel gereksinimlerin karşılanmasını; çatışmaların örgüt ve bireylerin yararlarını gözetecek şekilde gereksinimlerin karşılanmasını; çatışmaların örgüt ve bireylerin yararlarını gözetecek şekilde çözümlenmesini; örgütte yapılması gereken görevlerin iş görenlere adil olarak çözümlenmesini; örgütte yapılması gereken görevlerin iş görenlere adil olarak paylaştırılmasını; emeğin değerinin verilmesini; iş görenlerin yansız olarak paylaştırılmasını; emeğin değerinin verilmesini; iş görenlerin yansız olarak değerlendirilmesini; örgütün kaynaklarının bir kişi ya da grup için değil örgütsel amaçları değerlendirilmesini; örgütün kaynaklarının bir kişi ya da grup için değil örgütsel amaçları gerçekleştirmek için kullanılmasını; hakların ve sorumlulukların adil olarak paylaşımını gerçekleştirmek için kullanılmasını; hakların ve sorumlulukların adil olarak paylaşımını gerektirir. Bu süreç içinde yerine getirilmesi gereken işlevler ise, ister tekdüze, ister nadiren gerektirir. Bu süreç içinde yerine getirilmesi gereken işlevler ise, ister tekdüze, ister nadiren otaya çıkan durumlar olsun, sorunların çözümünde yaratıcılık gerektirir ve bazı genel otaya çıkan durumlar olsun, sorunların çözümünde yaratıcılık gerektirir ve bazı genel kuralların davranışlara rehber olarak alınmasını zorunlu kılar. İşte iş görenlerin davranışlarına kuralların davranışlara rehber olarak alınmasını zorunlu kılar. İşte iş görenlerin davranışlarına yön veren ve iyi-kötü, doğru-yanlış ayrımının kişiye görelikten çok, evrensel kabul gören yön veren ve iyi-kötü, doğru-yanlış ayrımının kişiye görelikten çok, evrensel kabul gören ölçülere göre belirlenmesinde etik ilkeler çok önemli bir işlev görmektedir. ölçülere göre belirlenmesinde etik ilkeler çok önemli bir işlev görmektedir.

• Klasik yönetimde temel amaç, üretim ve verimin artırılması iken, çağdaş yönetim üretim ve Klasik yönetimde temel amaç, üretim ve verimin artırılması iken, çağdaş yönetim üretim ve verim kavramları kadar iş görenlerin gereksinimlerinin karşılanmasını da temel amaçlar verim kavramları kadar iş görenlerin gereksinimlerinin karşılanmasını da temel amaçlar arasına katmıştır. İş görenler, insan olmalarından dolayı kazandıkları hak ve özgürlükleri arasına katmıştır. İş görenler, insan olmalarından dolayı kazandıkları hak ve özgürlükleri kullanmak isterler. Birey olarak tek ve değerli olmalarından dolayı saygı beklerler. kullanmak isterler. Birey olarak tek ve değerli olmalarından dolayı saygı beklerler. Emeklerinin karşılığını almak ve kendilerine ilişkin olarak verilen kararlara katılmayı arzu Emeklerinin karşılığını almak ve kendilerine ilişkin olarak verilen kararlara katılmayı arzu ederler. Çağdaş toplumun, özgür bireyleri olarak iş görenler, çağdaş ve demokratik bir ederler. Çağdaş toplumun, özgür bireyleri olarak iş görenler, çağdaş ve demokratik bir anlayışla yönetilmeyi beklerler.anlayışla yönetilmeyi beklerler.

• Mesleki ve toplumsal değişmeler, yöneticileri sürekli olarak etik sorunlarla yüz Mesleki ve toplumsal değişmeler, yöneticileri sürekli olarak etik sorunlarla yüz yüze getirmektedir. Etik davranışların benimsenmesi üst yönetimde başlamalı, orta yüze getirmektedir. Etik davranışların benimsenmesi üst yönetimde başlamalı, orta düzey yöneticilere aktarılmalı ve örgütün tüm iş görenlerine yayılmalıdır. İş düzey yöneticilere aktarılmalı ve örgütün tüm iş görenlerine yayılmalıdır. İş görenler, işyerinde biçimlenen ideallerini, tutumlarını ve inançlarını topluma görenler, işyerinde biçimlenen ideallerini, tutumlarını ve inançlarını topluma taşımakta ve aileleri, arkadaşları ve etkileştikleri diğer bireyler yoluyla taşımakta ve aileleri, arkadaşları ve etkileştikleri diğer bireyler yoluyla yaymaktadırlar. Bu açıdan yöneticiler, iş görenlere olumlu ve örnek davranışlar yaymaktadırlar. Bu açıdan yöneticiler, iş görenlere olumlu ve örnek davranışlar sergilemek gibi bir toplumsal sorumluluğa da sahiptirler.sergilemek gibi bir toplumsal sorumluluğa da sahiptirler.

• Yönetsel etik üç bölümde ele alınabilir.Yönetsel etik üç bölümde ele alınabilir.• * Kişisel uygulamalar ve ahlaki sorunlar : Bu bölümdeki etik sorunlar, * Kişisel uygulamalar ve ahlaki sorunlar : Bu bölümdeki etik sorunlar,

yöneticilerin yasadışı olan ancak kişisel doyum veya kazançla sonuçlanan etik yöneticilerin yasadışı olan ancak kişisel doyum veya kazançla sonuçlanan etik seçimlerini içerir. Örneğin, kaynakların yanlış kullanımı veya bazı çıkar çatışmaları seçimlerini içerir. Örneğin, kaynakların yanlış kullanımı veya bazı çıkar çatışmaları bu gruba girmektedir.bu gruba girmektedir.

• * Mesleki eylemler: Bu grup, yöneticilerin mesleki konularla ilgili olarak * Mesleki eylemler: Bu grup, yöneticilerin mesleki konularla ilgili olarak yaptığı etik seçimleri içerir. Örneğin, adam kayırma, sorun çıkmasını önlemek için yaptığı etik seçimleri içerir. Örneğin, adam kayırma, sorun çıkmasını önlemek için ilgili tarafların baskılarına boyun eğme, iş görenlerin işten atılmaları bu tür ilgili tarafların baskılarına boyun eğme, iş görenlerin işten atılmaları bu tür örneklerdirörneklerdir

• * Günlük yönetim işleri: Bu grup, gücün kullanımı, örgütlerin ve bireylerin * Günlük yönetim işleri: Bu grup, gücün kullanımı, örgütlerin ve bireylerin şekillendirilmesi, doğru değerlerin kararlaştırılması, gücün adil bir şekilde şekillendirilmesi, doğru değerlerin kararlaştırılması, gücün adil bir şekilde kullanılıp kullanılmadığının ve uygulanan seçimlerin haklılığının yargılanmasını kullanılıp kullanılmadığının ve uygulanan seçimlerin haklılığının yargılanmasını içerir [1].içerir [1].

• Birinci grup, yasal düzenlemeler ve toplumsal beklentilerin zaten mevcut olması nedeniyle, Birinci grup, yasal düzenlemeler ve toplumsal beklentilerin zaten mevcut olması nedeniyle, etik kararların alınmasında en az sorun yaşanan gruptur. İkinci gruptaki sorunlar ilişkili tüm etik kararların alınmasında en az sorun yaşanan gruptur. İkinci gruptaki sorunlar ilişkili tüm taraflar için olağanüstü karmaşık, yoğun ve ortaya çıktığında üzerinde durulması gereken etik taraflar için olağanüstü karmaşık, yoğun ve ortaya çıktığında üzerinde durulması gereken etik sorunlardır. Bununla birlikte bu gruptaki sorunlar kısa dönemlidir. Bu sorunlar ortaya çıkar, sorunlardır. Bununla birlikte bu gruptaki sorunlar kısa dönemlidir. Bu sorunlar ortaya çıkar, belirli bir seçim yapılana kadar yoğunlaşır ve daha sonra seçeneğin uygulanması ve aşamalı belirli bir seçim yapılana kadar yoğunlaşır ve daha sonra seçeneğin uygulanması ve aşamalı olarak kabul edilmesi ile ortadan kalkar. Üçüncü gruptaki sorunlar, ikinci gruptakiler kadar olarak kabul edilmesi ile ortadan kalkar. Üçüncü gruptaki sorunlar, ikinci gruptakiler kadar yoğun, acil ve tehlikeli tepkiler yaratacak türden olmayabilir. Ancak bu sorunlar sürekli, daha yoğun, acil ve tehlikeli tepkiler yaratacak türden olmayabilir. Ancak bu sorunlar sürekli, daha yaygın ve örgüt üzerinde daha uzun dönemli etkileri olan sorunladır.yaygın ve örgüt üzerinde daha uzun dönemli etkileri olan sorunladır.

• Erdemlerin kazanılması, iş görenlerin kişiliklerinin gelişimi ile yakından ilgilidir. Doğruyu Erdemlerin kazanılması, iş görenlerin kişiliklerinin gelişimi ile yakından ilgilidir. Doğruyu yanlıştan ayırmak ve doğru olanı seçip, uygulamak kolay kazanılan bir nitelik değildir. Çeşitli yanlıştan ayırmak ve doğru olanı seçip, uygulamak kolay kazanılan bir nitelik değildir. Çeşitli olasılıklar ve durmadan değişen koşullara göre en uygun tepkileri ve davranışları geliştirmek, olasılıklar ve durmadan değişen koşullara göre en uygun tepkileri ve davranışları geliştirmek, uzun süren deneme ve yanılmalardan sonra gerçekleşir. Tüm kamu görevlilerinin ve uzun süren deneme ve yanılmalardan sonra gerçekleşir. Tüm kamu görevlilerinin ve yöneticilerinin, mesleki etik konusundaki duyarlılıklarının geliştirilmesi ve etik ilkeleri bir yöneticilerinin, mesleki etik konusundaki duyarlılıklarının geliştirilmesi ve etik ilkeleri bir davranış biçimi haline getirmeleri, iş yaşamı ve örgütsel amaçlara ulaşılması açısından büyük davranış biçimi haline getirmeleri, iş yaşamı ve örgütsel amaçlara ulaşılması açısından büyük önem taşımaktadır.önem taşımaktadır.

• Etik ilkeler içinde yer alması gereken, yansızlık, dürüstlük, adalet, eşitlik v.b. kavramlar, ya da Etik ilkeler içinde yer alması gereken, yansızlık, dürüstlük, adalet, eşitlik v.b. kavramlar, ya da kayırma, rüşvet, yaranma, yolsuzluk, çıkar sağlama, bencillik, v.b. etik dışı davranışlardan ne kayırma, rüşvet, yaranma, yolsuzluk, çıkar sağlama, bencillik, v.b. etik dışı davranışlardan ne anlaşılması gerektiğinin açıkça tanımlanmasında yarar vardır. Çünkü kişisel bakış açılarına anlaşılması gerektiğinin açıkça tanımlanmasında yarar vardır. Çünkü kişisel bakış açılarına göre iş görenler bu kavramların içini diledikleri gibi doldurmak eğiliminde olabilirler [1].göre iş görenler bu kavramların içini diledikleri gibi doldurmak eğiliminde olabilirler [1].

• 5. YÖNETİMDE ETİK İLKELER VE ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR5. YÖNETİMDE ETİK İLKELER VE ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR

• 5.1. Yönetimde Uyulması Beklenen Etik İlkeler5.1. Yönetimde Uyulması Beklenen Etik İlkeler

• Bu kısımda, her meslek için ortak sayılabilecek ancak yönetimde de Bu kısımda, her meslek için ortak sayılabilecek ancak yönetimde de mutlaka uyulması gereken etik ilkeler ve bu ilkelerin dayandığı temel mutlaka uyulması gereken etik ilkeler ve bu ilkelerin dayandığı temel kavramlar tanıtılmaya çalışılmıştır.kavramlar tanıtılmaya çalışılmıştır.

• 1. Adalet1. Adalet

• Temelinde eşit toplumsal koşullar ve olanaklar içinde tüm insanların Temelinde eşit toplumsal koşullar ve olanaklar içinde tüm insanların özgürce ve çok yönlü gelişmesini, eşit hak ve sorumluluğun paylaşıldığı özgürce ve çok yönlü gelişmesini, eşit hak ve sorumluluğun paylaşıldığı bir toplulukta kişilerin yaratıcı olarak iş görebilmesini, herkese temel eşit bir toplulukta kişilerin yaratıcı olarak iş görebilmesini, herkese temel eşit hak ve ödevler tanınmış olmasını, kişinin erdemlerinin toplumca ve hak ve ödevler tanınmış olmasını, kişinin erdemlerinin toplumca ve toplumun tüm üyelerince güvence altına alınmış bulunmasını öngören ve toplumun tüm üyelerince güvence altına alınmış bulunmasını öngören ve dile getiren etik ve hukuk ilkesidir.dile getiren etik ve hukuk ilkesidir.

• Genel olarak adalet, eşitlere eşit davranmayı içerir. Örgüt açısından adalet, Genel olarak adalet, eşitlere eşit davranmayı içerir. Örgüt açısından adalet, iş görenlere, örgüte katkıları oranında haklarını; kurallara aykırı iş görenlere, örgüte katkıları oranında haklarını; kurallara aykırı davranmaları oranında da ceza verilmesini içerir.davranmaları oranında da ceza verilmesini içerir.

• Yöneticiler, örgütte görevlerin, yükümlülüklerin, sorumlulukların ve Yöneticiler, örgütte görevlerin, yükümlülüklerin, sorumlulukların ve yararların eşit bir şekilde dağıtılmasından sorumludurlar. Bu şekilde, hak yararların eşit bir şekilde dağıtılmasından sorumludurlar. Bu şekilde, hak dağıtıcı adaleti yerine getirirler [1]. dağıtıcı adaleti yerine getirirler [1].

• 2. Eşitlik2. Eşitlik

• Eşitlik, yararların, sıkıntıların, hizmetlerin dağıtılmasında uygulanacak Eşitlik, yararların, sıkıntıların, hizmetlerin dağıtılmasında uygulanacak sınırların belirlenmesini içerir. Eşitlik, dürüstlük ve adalet kavramları ile sınırların belirlenmesini içerir. Eşitlik, dürüstlük ve adalet kavramları ile bütünleşmiş bir kavramdır [1]. bütünleşmiş bir kavramdır [1].

• 3. Dürüstlük ve Doğruluk3. Dürüstlük ve Doğruluk

• Etik davranış, başkaları ile ilişkilerde dürüst olmayı ve içtenliği gerektirir. Etik davranış, başkaları ile ilişkilerde dürüst olmayı ve içtenliği gerektirir. İçten ve dürüst davranmayan yöneticiler, ilişkilerde kendi sonlarını İçten ve dürüst davranmayan yöneticiler, ilişkilerde kendi sonlarını hazırlarlar ve güven ortamı ortadan kalkar. Oysa güven ilişkilerin temel hazırlarlar ve güven ortamı ortadan kalkar. Oysa güven ilişkilerin temel unsurudur. unsurudur.

• Doğruluk, tüm yaşamın ve eylemlerin gerçekler üzerine kurulmasını Doğruluk, tüm yaşamın ve eylemlerin gerçekler üzerine kurulmasını gerektirir. Gerçeklerin, bireyin kendi duygu, düşünce, inanç ve yararları gerektirir. Gerçeklerin, bireyin kendi duygu, düşünce, inanç ve yararları doğrultusunda çarpıtılması, daha sonraki eylem ve işlemlerin doğruluğunu doğrultusunda çarpıtılması, daha sonraki eylem ve işlemlerin doğruluğunu da ortadan kaldırır. Yalan, her dönemde ahlak dışı, doğruluk ise ahlaklı da ortadan kaldırır. Yalan, her dönemde ahlak dışı, doğruluk ise ahlaklı davranışın temel ilkelerinden biri olarak kabul edilmiştir.davranışın temel ilkelerinden biri olarak kabul edilmiştir.

• Dürüstlük, doğruluğu içerir, ama ondan farklı bir kavramdır. Doğruluk Dürüstlük, doğruluğu içerir, ama ondan farklı bir kavramdır. Doğruluk gerçeği söylemek, yani sözlerimizi gerçeğe uydurmaktır. Dürüstlük ise, gerçeği söylemek, yani sözlerimizi gerçeğe uydurmaktır. Dürüstlük ise, gerçeği sözlerimize uydurmak, yani sözümüze bağlı kalmak ve gerçeği sözlerimize uydurmak, yani sözümüze bağlı kalmak ve beklentileri gerçekleştirmektir [1].beklentileri gerçekleştirmektir [1].

• 4. Tarafsızlık4. Tarafsızlık

• Tarafsızlık ya da nesnellik, insanın bireyleri ya da nesneleri oldukları gibi Tarafsızlık ya da nesnellik, insanın bireyleri ya da nesneleri oldukları gibi görebilmesi ve bu görüntüyü bireyin kendi istek ve korkuları ile görebilmesi ve bu görüntüyü bireyin kendi istek ve korkuları ile oluşturduğu görüntüden ayırabilmesidir. Nesnel olarak kişinin duygularını oluşturduğu görüntüden ayırabilmesidir. Nesnel olarak kişinin duygularını değil, aklını kullanmasını gerektirir. değil, aklını kullanmasını gerektirir.

• Yönetici bir kamu görevlisi olarak, vatandaşlarla ve iş görenlerle Yönetici bir kamu görevlisi olarak, vatandaşlarla ve iş görenlerle

ilişkilerinde yansız olarak davranmak ve hizmet sunmak zorundadır. ilişkilerinde yansız olarak davranmak ve hizmet sunmak zorundadır. Özellikle siyasal tarafsızlık, yöneticinin en önemli sorumluluklarından Özellikle siyasal tarafsızlık, yöneticinin en önemli sorumluluklarından biridir. Yöneticilerin astlarına taraflı davranması, iş görenlerin üstlerine biridir. Yöneticilerin astlarına taraflı davranması, iş görenlerin üstlerine karşı kapalı bir tavır içine girmelerine ve daha da önemlisi iş görenlerin karşı kapalı bir tavır içine girmelerine ve daha da önemlisi iş görenlerin adalet ve güven duygularının zedelenmesine yol açmaktadır [1].adalet ve güven duygularının zedelenmesine yol açmaktadır [1].

• 5. Sorumluluk 5. Sorumluluk

• En genel anlamda sorumluluk, belirli bir görevin istenilen nitelik ve En genel anlamda sorumluluk, belirli bir görevin istenilen nitelik ve nicelikte yerine getirilmesidir. Genellikle iki tür sorumluluk vardır. nicelikte yerine getirilmesidir. Genellikle iki tür sorumluluk vardır. Bunlardan birincisi, üstlere hesap vermeyi içeren “sorumlu olma” dır. Bunlardan birincisi, üstlere hesap vermeyi içeren “sorumlu olma” dır. İkincisi ise bir işi yapmayı üstlenmek anlamına gelen “sorumluluk alma” İkincisi ise bir işi yapmayı üstlenmek anlamına gelen “sorumluluk alma” dır [1]. dır [1].

• 6. İnsan Hakları6. İnsan Hakları

• İnsan hakları, insanın insan olma özelliği nedeniyle sahip olduğu; İnsan hakları, insanın insan olma özelliği nedeniyle sahip olduğu; dokunulmaz, devredilmez ve vazgeçilmez nitelikte, kişiliğe bağlı haklardır. dokunulmaz, devredilmez ve vazgeçilmez nitelikte, kişiliğe bağlı haklardır. İnsan haklarının iyi anlaşılması ve bireylerin bu haklarına saygılı olmak, İnsan haklarının iyi anlaşılması ve bireylerin bu haklarına saygılı olmak, bir yöneticinin etik değerleri arasında öncelikle yer alması gereken bir yöneticinin etik değerleri arasında öncelikle yer alması gereken unsurdur [1]. unsurdur [1].

• 7. Hümanizm 7. Hümanizm

• Hümanizm, insan varlığının insani erdemlerce Hümanizm, insan varlığının insani erdemlerce biçimlendirilmesi, insancıllık çabası; insanın insancıl bir biçimlendirilmesi, insancıllık çabası; insanın insancıl bir biçimde eğitilmesi öğretisi; insanların yetişme ve gelişme biçimde eğitilmesi öğretisi; insanların yetişme ve gelişme yeteneğinden, insanın erdemleriyle, kişiliğinin göz önünde yeteneğinden, insanın erdemleriyle, kişiliğinin göz önünde tutulmasından yola çıkılarak, insanın çok yönlü yetişmesini, tutulmasından yola çıkılarak, insanın çok yönlü yetişmesini, özgürce etkinlikte bulunmasını, yaratıcı güçlerini ve özgürce etkinlikte bulunmasını, yaratıcı güçlerini ve yeteneklerini kullanabilmesini amaçlayan, insan toplumunun yeteneklerini kullanabilmesini amaçlayan, insan toplumunun gelişmesine ve insan soyunun daha da yetkinleşmesine ve gelişmesine ve insan soyunun daha da yetkinleşmesine ve özgürleşmesine yönelik düşünce ve çabaların bütünüdür [1].özgürleşmesine yönelik düşünce ve çabaların bütünüdür [1].

• 8. Bağlılık 8. Bağlılık

• Örgütsel bağlılık, iş görenlerin örgüt üyeliklerini sürdürmeleri Örgütsel bağlılık, iş görenlerin örgüt üyeliklerini sürdürmeleri ve örgütte kalmak istemeleri olarak tanımlanabilir. Örgüte ve örgütte kalmak istemeleri olarak tanımlanabilir. Örgüte bağlı iş görenler, örgütten etkilenirler ve kendileri de ortak bağlı iş görenler, örgütten etkilenirler ve kendileri de ortak amaçların gerçekleştirilmesi için ortaklaşa bir çaba gösterirler. amaçların gerçekleştirilmesi için ortaklaşa bir çaba gösterirler.

• Yönetici, bir lider olarak hem kendi mesleki bağlılık ve Yönetici, bir lider olarak hem kendi mesleki bağlılık ve gelişmesini hem de astlarının mesleki bağlılık ve gelişmesini gelişmesini hem de astlarının mesleki bağlılık ve gelişmesini sağlamaya çalışmalıdır. Mesleğe bağlılık, meslekte gelişme ve sağlamaya çalışmalıdır. Mesleğe bağlılık, meslekte gelişme ve ilerlemeye istekli olmayı, bu amaçla alana ilişkin yayınları ilerlemeye istekli olmayı, bu amaçla alana ilişkin yayınları izlemeyi ve eğitim programlarına katılmayı gerektirir. Ayrıca izlemeyi ve eğitim programlarına katılmayı gerektirir. Ayrıca örgüt olanaklarının çevre yararına kullanılmasını sağlamak ve örgüt olanaklarının çevre yararına kullanılmasını sağlamak ve eğitim sorunlarına gönüllü olarak yeterli zaman ayırmak da eğitim sorunlarına gönüllü olarak yeterli zaman ayırmak da bağlılığın gerekleri arasında sayılabilir [1]bağlılığın gerekleri arasında sayılabilir [1]

• 9. Hukukun Üstünlüğü 9. Hukukun Üstünlüğü

• Hukukun üstünlüğü ilkesinin yaşama geçirilmesi, Hukukun üstünlüğü ilkesinin yaşama geçirilmesi, hukuk düzeninin toplumda egemen kılınması, hukuk hukuk düzeninin toplumda egemen kılınması, hukuk üzerinde politik baskı olmaması, yasaların kişilere üzerinde politik baskı olmaması, yasaların kişilere göre çifte standartlı olarak uygulanmaması, suçlunun göre çifte standartlı olarak uygulanmaması, suçlunun kısa sürede yakalanıp cezalandırılması, yargısız kısa sürede yakalanıp cezalandırılması, yargısız uygulama yapılmaması, yetkili kişi ve kuruluşların uygulama yapılmaması, yetkili kişi ve kuruluşların yasalara saygılı olması, hukuk sisteminin sağlıklı ve yasalara saygılı olması, hukuk sisteminin sağlıklı ve düzenli çalışmasını sağlar. Bireye ve topluma güven, düzenli çalışmasını sağlar. Bireye ve topluma güven, huzur, mutluluk ve rahatlık verir [1].huzur, mutluluk ve rahatlık verir [1].

• 10. Sevgi 10. Sevgi

• Sevgi, insanın kendisiyle ve başkalarıyla yaratıcı bir ilişki Sevgi, insanın kendisiyle ve başkalarıyla yaratıcı bir ilişki kurması demektir. Sevgi, sorumluluğu, ilgi ve bakımı, saygı ve kurması demektir. Sevgi, sorumluluğu, ilgi ve bakımı, saygı ve bilgiyi, başkasının yetişme ve gelişmesi için istek duymayı bilgiyi, başkasının yetişme ve gelişmesi için istek duymayı gerektirir. gerektirir.

• Yöneticinin, sürekli olarak insanlar için, insanlarla birlikte Yöneticinin, sürekli olarak insanlar için, insanlarla birlikte çalışma gerekliliği, insanları sevmesini de gerekli kılar. İş, çalışma gerekliliği, insanları sevmesini de gerekli kılar. İş, başkalarına egemen olmanın değil, başkalarına hizmet etmenin başkalarına egemen olmanın değil, başkalarına hizmet etmenin bir aracı olarak görülmelidir. Sevgi, yalnızca insanlara bir aracı olarak görülmelidir. Sevgi, yalnızca insanlara yöneltilen bir duygu değildir. Yöneticinin, mesleğini de yöneltilen bir duygu değildir. Yöneticinin, mesleğini de sevmesi gereklidir [1].sevmesi gereklidir [1].

• 11. Hoşgörü 11. Hoşgörü

• Hoşgörü Batı dillerinde “tolerance” sözcüğü, Latince Hoşgörü Batı dillerinde “tolerance” sözcüğü, Latince “tolerate” kökünden gelmektedir. Türkçe’de bu kavramın “tolerate” kökünden gelmektedir. Türkçe’de bu kavramın karşılığı katlanmak, tahammül etmek, dayanmak şeklinde karşılığı katlanmak, tahammül etmek, dayanmak şeklinde karşılık bulmaktadır.karşılık bulmaktadır.

• Hoşgörü, yasalara ve etik kurallara aykırı olmadıkça, Hoşgörü, yasalara ve etik kurallara aykırı olmadıkça, sevilmeyen ya da onaylanmayan şeylerin varlığına tahammül sevilmeyen ya da onaylanmayan şeylerin varlığına tahammül göstermektir. Başkalarının düşünceleri çok aykırı ve ters olsa göstermektir. Başkalarının düşünceleri çok aykırı ve ters olsa bile, tahammül edebilmek ve bunlara özgürlük tanımak, hatta bile, tahammül edebilmek ve bunlara özgürlük tanımak, hatta bunun da ötesinde aykırı görüş ve düşüncelere sıcak ve bunun da ötesinde aykırı görüş ve düşüncelere sıcak ve sevecen bir yaklaşım içinde olmak hoşgörünün çerçevesini sevecen bir yaklaşım içinde olmak hoşgörünün çerçevesini çizer [1].çizer [1].

• 12.Laiklik12.Laiklik

• Laiklik, yönetenlerin, yönetme yetkilerinin Tanrıdan Laiklik, yönetenlerin, yönetme yetkilerinin Tanrıdan ya da dinden değil, halktan aldıkları bir yönetim ya da dinden değil, halktan aldıkları bir yönetim biçimidir. Laiklik, kimsenin inanç ve düşünce biçimidir. Laiklik, kimsenin inanç ve düşünce özgürlüğüne karışılmaması ve din ve vicdan özgürlüğüne karışılmaması ve din ve vicdan özgürlüğünün devletçe güvence altına alınmasıdır. özgürlüğünün devletçe güvence altına alınmasıdır. Yöneticiler, iş görenlerin din ve inanç özgürlüğüne Yöneticiler, iş görenlerin din ve inanç özgürlüğüne karışmamalı ve Anayasal düzende güvenceye alınmış karışmamalı ve Anayasal düzende güvenceye alınmış olan din ve inanç özgürlüğünü zedeleyici bir olan din ve inanç özgürlüğünü zedeleyici bir davranışa girmemelidir [1].davranışa girmemelidir [1].

• 13. Saygı13. Saygı

• İnsan, her şeyden önce insan olduğu için değerlidir. İnsanın değeri ve onuru, insan İnsan, her şeyden önce insan olduğu için değerlidir. İnsanın değeri ve onuru, insan ilişkilerinde köşe taşı niteliği taşır. Saygı, birçok kişinin bildiği ve beklediği gibi ilişkilerinde köşe taşı niteliği taşır. Saygı, birçok kişinin bildiği ve beklediği gibi korkmak, çekinmek değildir. Saygılı olmak, bir insanı olduğu gibi görebilme korkmak, çekinmek değildir. Saygılı olmak, bir insanı olduğu gibi görebilme yetisini ve onu özgün bireyselliği içinde fark edebilmeyi anlatır [1].yetisini ve onu özgün bireyselliği içinde fark edebilmeyi anlatır [1].

• 14. Tutumluluk14. Tutumluluk

• Örgütü amaçlarına uygun olarak yaşatmak, örgütteki insan ve madde kaynaklarını Örgütü amaçlarına uygun olarak yaşatmak, örgütteki insan ve madde kaynaklarını en verimli biçimde kullanmakla gerçekleşir. Tutumluluk, kıt kaynakların etkin ve en verimli biçimde kullanmakla gerçekleşir. Tutumluluk, kıt kaynakların etkin ve verimli kullanımı olarak tanımlanabilir. Örgütsel kaynakların, örgütsel amaçlara verimli kullanımı olarak tanımlanabilir. Örgütsel kaynakların, örgütsel amaçlara yöneltilmesi ve kurumsal kaynakların bireysel çıkarlar için kullanılmaması, yöneltilmesi ve kurumsal kaynakların bireysel çıkarlar için kullanılmaması, tutumluluğun en önemli öğelerindendir. tutumluluğun en önemli öğelerindendir.

• Tutumlu olmak, örgüt kaynaklarının amaçlara uygun tüketilmesini, donanım ve Tutumlu olmak, örgüt kaynaklarının amaçlara uygun tüketilmesini, donanım ve araç-gereçlerin kullanışlı, ekonomik, lüksten uzak ve işlevsel olanlardan araç-gereçlerin kullanışlı, ekonomik, lüksten uzak ve işlevsel olanlardan seçilmesini gerektirir [1].seçilmesini gerektirir [1].

• 15. Demokrasi 15. Demokrasi

• Demokrasi, insana bir değer olarak önem veren ve Demokrasi, insana bir değer olarak önem veren ve insan kişiliğinin özgürce ve eksiksiz olarak insan kişiliğinin özgürce ve eksiksiz olarak geliştirilmesine olanak sağlayan bir yönetim geliştirilmesine olanak sağlayan bir yönetim biçimidir. Bu nedenle demokrasi eğitim süreci içinde biçimidir. Bu nedenle demokrasi eğitim süreci içinde öğretilebilir. Öğrenilebilmesi ve bir yaşam biçimine öğretilebilir. Öğrenilebilmesi ve bir yaşam biçimine dönüştürülebilmesi için demokrasinin eğitime dönüştürülebilmesi için demokrasinin eğitime gereksinimi vardır ve eğitim demokrasinin ön gereksinimi vardır ve eğitim demokrasinin ön koşuludur. Örgüt içinde demokratik bir ortam koşuludur. Örgüt içinde demokratik bir ortam oluşturulmasında, yönetici tutumlarının büyük bir oluşturulmasında, yönetici tutumlarının büyük bir rolü vardır [1].rolü vardır [1].

• 16. Olumlu İnsan İlişkileri16. Olumlu İnsan İlişkileri

• Yönetimde olumlu insan ilişkileri, hem amaçlanan Yönetimde olumlu insan ilişkileri, hem amaçlanan üretimin gerçekleştirilmesi, hem de iş görenlerin üretimin gerçekleştirilmesi, hem de iş görenlerin doyumunun sağlanması açısından gereklidir. Bu doyumunun sağlanması açısından gereklidir. Bu anlamda, yönetimde insan ilişkileri, insanlar için, anlamda, yönetimde insan ilişkileri, insanlar için, insanlarla birlikte etkili biçimde çalışabilme insanlarla birlikte etkili biçimde çalışabilme becerisidir. Sağlıklı insan ilişkileri için, bireylerin becerisidir. Sağlıklı insan ilişkileri için, bireylerin yetenek ve güçleri kadar, zayıf yanlarının ve yetenek ve güçleri kadar, zayıf yanlarının ve gereksinimlerinin neler olduğunun anlaşılması gereksinimlerinin neler olduğunun anlaşılması gerekir. İnsan ilişkilerinin niteliği, başarı ya da gerekir. İnsan ilişkilerinin niteliği, başarı ya da başarısızlığın belirleyicisi olmaktadır [1].başarısızlığın belirleyicisi olmaktadır [1].

• 17. Açıklık17. Açıklık

• Açıklık, karşılıklı iletişim gerektirir. İletişim, kısaca, bilgi Açıklık, karşılıklı iletişim gerektirir. İletişim, kısaca, bilgi üretme, aktarma ve anlamlandırma süreci olarak üretme, aktarma ve anlamlandırma süreci olarak tanımlanabilir. Yöneticilerin açık davranabilmeleri için, tanımlanabilir. Yöneticilerin açık davranabilmeleri için, eleştiriye açık olmaları gerekir. Eleştirinin amacı, gözlenen bir eleştiriye açık olmaları gerekir. Eleştirinin amacı, gözlenen bir davranışı, beklenen davranış ile kıyaslamak, benimsenen ya da davranışı, beklenen davranış ile kıyaslamak, benimsenen ya da benimsenmeyen yönlerini açıklamaktır. Eleştiriler amaçlı, benimsenmeyen yönlerini açıklamaktır. Eleştiriler amaçlı, anlamlı, gerçekçi, inandırıcı ve güven verici, yapıcı, esnek, anlamlı, gerçekçi, inandırıcı ve güven verici, yapıcı, esnek, nesnel, çıkarsız ve kişiye özel olmalıdır. Yönetici, nesnel, çıkarsız ve kişiye özel olmalıdır. Yönetici, eylemlerinde açık olmak kadar, eylemleri hakkında ilgili kişi eylemlerinde açık olmak kadar, eylemleri hakkında ilgili kişi ya da gruplara hesap verme açıklığını da gösterebilmelidir [1].ya da gruplara hesap verme açıklığını da gösterebilmelidir [1].

• 18. Hak ve Özgürlükler18. Hak ve Özgürlükler

• Hak ve özgürlükler bir arada kullanılan ancak birbiri ile karıştırılan Hak ve özgürlükler bir arada kullanılan ancak birbiri ile karıştırılan kavramlardır. Özgürlük kavramı, bir şeyi yapma ya da yapmama kavramlardır. Özgürlük kavramı, bir şeyi yapma ya da yapmama serbestliğidir. Devlet ya da başka herhangi bir güç tarafından, herhangi bir serbestliğidir. Devlet ya da başka herhangi bir güç tarafından, herhangi bir şey için zorlanmamayı, baskı altında tutulmamayı ifade eder. Hak kavramı şey için zorlanmamayı, baskı altında tutulmamayı ifade eder. Hak kavramı ise, özgürlükten daha geniş bir anlam taşır. Bu terim, yalnızca serbest ise, özgürlükten daha geniş bir anlam taşır. Bu terim, yalnızca serbest olmayı değil, bunun yanı sıra devletten ya da toplumdan bazı istemlerde olmayı değil, bunun yanı sıra devletten ya da toplumdan bazı istemlerde bulunmayı içerir.bulunmayı içerir.

• Örgütlerde, iş görenlerin hak ve özgürlükleri vardır. Örneğin yöneticiler, Örgütlerde, iş görenlerin hak ve özgürlükleri vardır. Örneğin yöneticiler, yasa dışı eylem ve işlemler için, yetkilerini kullanarak iş görenleri yasa dışı eylem ve işlemler için, yetkilerini kullanarak iş görenleri zorlayamazlar. İş görenlerin belli bir özgürlük alanları olmalıdır. Ayrıca iş zorlayamazlar. İş görenlerin belli bir özgürlük alanları olmalıdır. Ayrıca iş görenler, örgütten ve yöneticilerden bazı şeyleri isteme hakkına da görenler, örgütten ve yöneticilerden bazı şeyleri isteme hakkına da sahiptirler [1].sahiptirler [1].

• 19. Emeğin Hakkını Verme19. Emeğin Hakkını Verme

• Emek, iş görenin örgütsel edinimini elde etmek için harcadığı Emek, iş görenin örgütsel edinimini elde etmek için harcadığı kafa ve kol gücüdür. İş görenin emeğinin hakkı, örgütün kafa ve kol gücüdür. İş görenin emeğinin hakkı, örgütün yapacağı ödeme ile verilir. Ödeme, iş görenin üretim için yapacağı ödeme ile verilir. Ödeme, iş görenin üretim için örgüte harcadığı emekle yarattığı değer artışından hak ettiği örgüte harcadığı emekle yarattığı değer artışından hak ettiği değerin kendisine döndürülmesidir.değerin kendisine döndürülmesidir.

• Yöneticiler, başkalarına ait mal, hizmet ya da düşünce Yöneticiler, başkalarına ait mal, hizmet ya da düşünce

şeklinde yaratılmış ürünleri, sahibinin iznini almadan şeklinde yaratılmış ürünleri, sahibinin iznini almadan kullanmamalıdırlar. Emeğe saygılı olmak, başkalarının emek kullanmamalıdırlar. Emeğe saygılı olmak, başkalarının emek verdiği şeyleri kendine mal etmemeyi de gerektirir [1].verdiği şeyleri kendine mal etmemeyi de gerektirir [1].

• 20. Yasa Dışı Emirlere Karşı Direnme20. Yasa Dışı Emirlere Karşı Direnme

• Yasalarda da açıkça belirtilmesine karşın, kamu görevlileri Yasalarda da açıkça belirtilmesine karşın, kamu görevlileri zaman zaman yasa dışı ancak, üstler tarafından yerine zaman zaman yasa dışı ancak, üstler tarafından yerine getirilmesi istenen emirlerle karşı karşıya kalmakta ve bunları getirilmesi istenen emirlerle karşı karşıya kalmakta ve bunları yerine getirmektedirler.yerine getirmektedirler.

• Oysa, hukuken suç teşkil eden emirlerin yerine getirilmemesi Oysa, hukuken suç teşkil eden emirlerin yerine getirilmemesi konusunda yöneticiler kesin bir tavır içinde olmalıdırlar. konusunda yöneticiler kesin bir tavır içinde olmalıdırlar. Verilen emrin hukuka aykırı olduğu kanısına varan Verilen emrin hukuka aykırı olduğu kanısına varan yöneticinin, bu aykırılığı üstüne bildirmesi ve emrin yazılı bir yöneticinin, bu aykırılığı üstüne bildirmesi ve emrin yazılı bir şekilde kendisine verilmesini sağlamalıdır. Böylece hukuka şekilde kendisine verilmesini sağlamalıdır. Böylece hukuka aykırı emir veren üstün, bu emrin verilmesinden veya yerine aykırı emir veren üstün, bu emrin verilmesinden veya yerine getirilmesinden doğan sorumluluğu üstlenmesi sağlanır [1].getirilmesinden doğan sorumluluğu üstlenmesi sağlanır [1].

• 5.2. Yönetimde Etik Dışı Davranışlar5.2. Yönetimde Etik Dışı Davranışlar

• 1. Ayrımcılık1. Ayrımcılık

• Ayrımcılık, önyargılı tutumlarla davranmaktır. Önyargı bir duygu, Ayrımcılık, önyargılı tutumlarla davranmaktır. Önyargı bir duygu, ayrımcılık ise bir eylemdir. Bir grup insana karşı, adaletsiz ve zarar ayrımcılık ise bir eylemdir. Bir grup insana karşı, adaletsiz ve zarar verecek biçimdeki her türlü davranış, ayrımcılık olarak tanımlanır. verecek biçimdeki her türlü davranış, ayrımcılık olarak tanımlanır.

• 2. Kayırma2. Kayırma

• Para ya da mal gibi ekonomik güçler yerine aile-akrabalık bağları gibi Para ya da mal gibi ekonomik güçler yerine aile-akrabalık bağları gibi maddesel olmayan etkileme araçlarının kullanılarak, kamu görevlilerinin maddesel olmayan etkileme araçlarının kullanılarak, kamu görevlilerinin yetkilerini bazı kişilere kamu işlemlerinde ayrıcalık sağlamak amacıyla yetkilerini bazı kişilere kamu işlemlerinde ayrıcalık sağlamak amacıyla kullanmalarına kayırma denir.kullanmalarına kayırma denir.

• 3. Rüşvet3. Rüşvet

• Kamu görevlilerinin para, mal, hediye gibi birtakım maddesel Kamu görevlilerinin para, mal, hediye gibi birtakım maddesel çıkarlar karşılığında bunu sağlayan kişi ya da gruplara çıkarlar karşılığında bunu sağlayan kişi ya da gruplara ayrıcalıklı bir kamu işlemi ile çıkar sağlaması rüşvet olarak ayrıcalıklı bir kamu işlemi ile çıkar sağlaması rüşvet olarak tanımlanır.tanımlanır.

• 4. Yıldırma - Korkutma4. Yıldırma - Korkutma

• Kabadayılık olarak tanımlanan ve kimseden korkmaz, yılmaz, Kabadayılık olarak tanımlanan ve kimseden korkmaz, yılmaz, görünerek çevresine meydan okuma davranışı ile astların görünerek çevresine meydan okuma davranışı ile astların yıldırılmaya çalışılması etik dışı bir davranıştır. yıldırılmaya çalışılması etik dışı bir davranıştır.

• 5. İhmal5. İhmal

• Yöneticiler, yasalarla kendilerine verilen görevleri yerine getirmek ve Yöneticiler, yasalarla kendilerine verilen görevleri yerine getirmek ve yetkilerini sınırları içinde kullanmakla sorumludurlar. Nedeni ne olursa yetkilerini sınırları içinde kullanmakla sorumludurlar. Nedeni ne olursa olsun, görevlerin savsaklanması ve geciktirilmesi, yöneticinin görevini olsun, görevlerin savsaklanması ve geciktirilmesi, yöneticinin görevini ihmal etmesi anlamını taşır. Görevi ihmal hem yasal olarak ihmal etmesi anlamını taşır. Görevi ihmal hem yasal olarak cezalandırılmayı gerektirir hem de meslek etiğinin ciddi bir biçimde ihlali cezalandırılmayı gerektirir hem de meslek etiğinin ciddi bir biçimde ihlali anlamına gelir.anlamına gelir.

• 6. Sömürü (istismar)6. Sömürü (istismar)

• Sömürü, insan ya da nesnelerin adaletsiz kullanımıdır ve çıkar sağlama Sömürü, insan ya da nesnelerin adaletsiz kullanımıdır ve çıkar sağlama amacına yöneliktir. Sömürü, insanın başka insanları kendi amaçları için bir amacına yöneliktir. Sömürü, insanın başka insanları kendi amaçları için bir araç olarak kullanması ve kaynakların adaletsiz kullanımını niteler. araç olarak kullanması ve kaynakların adaletsiz kullanımını niteler.

• 7. Bencillik7. Bencillik

• Yönetimde bencillik, yöneticinin başkalarının yararını düşünmeden; kimi Yönetimde bencillik, yöneticinin başkalarının yararını düşünmeden; kimi kez onlara zarar vererek; davranışlarını yalnız kendi gereksinimlerini kez onlara zarar vererek; davranışlarını yalnız kendi gereksinimlerini giderecek, kendine çıkar sağlayacak biçimde yönlendirmesidir. Bencil bir giderecek, kendine çıkar sağlayacak biçimde yönlendirmesidir. Bencil bir insan yalnızca kendisiyle ilgilenir, her şey kendisinin olsun ister, insan yalnızca kendisiyle ilgilenir, her şey kendisinin olsun ister, vermekten hiçbir zevk duymaz, yalnızca almaktan hoşlanır. vermekten hiçbir zevk duymaz, yalnızca almaktan hoşlanır.

• 8. Yolsuzluk8. Yolsuzluk

• En genel anlamıyla yolsuzluk, bir çıkar karşılığında, kamu yetkilerinin En genel anlamıyla yolsuzluk, bir çıkar karşılığında, kamu yetkilerinin yasa dışı kullanımı olarak tanımlanabilir. Burada sağlanması amaçlanan yasa dışı kullanımı olarak tanımlanabilir. Burada sağlanması amaçlanan kazançlar maddi ya da parasal olmayan özel amaçlara yönelik olabilir. kazançlar maddi ya da parasal olmayan özel amaçlara yönelik olabilir. Ayrıntılı olarak bakıldığında yolsuzluk aşağıdaki biçimlerde tanımlanabilir:Ayrıntılı olarak bakıldığında yolsuzluk aşağıdaki biçimlerde tanımlanabilir:

• Para ya da mal karşılığında, kamu görevlisinin ayrıcalıklı işlem Para ya da mal karşılığında, kamu görevlisinin ayrıcalıklı işlem yapmasıdır.yapmasıdır.

• Kamu görevlisinin parasal ya da diğer ödüller karşılığında, bu çıkarı Kamu görevlisinin parasal ya da diğer ödüller karşılığında, bu çıkarı sağlayanlar yararına işlem yapmasıdır.sağlayanlar yararına işlem yapmasıdır.

• Kamu görevlilerinin yapılmaması gereken işlemleri yapmaları ya da Kamu görevlilerinin yapılmaması gereken işlemleri yapmaları ya da yapmamaları gereken işlemleri çabuklaştırmaları karşılığı çıkar yapmamaları gereken işlemleri çabuklaştırmaları karşılığı çıkar sağlamalarıdır.sağlamalarıdır.

• Parasal olan ya da olmayan kişisel kazançlar için yetkinin kötüye Parasal olan ya da olmayan kişisel kazançlar için yetkinin kötüye kullanımıdır.kullanımıdır.

• Kişisel ya da politik kazanç amacıyla devlet yetkisinin yasa dışı Kişisel ya da politik kazanç amacıyla devlet yetkisinin yasa dışı kullanımıdır.kullanımıdır.

• Kamu hizmeti gören kişilerin, özel amaçları ya da maddesel çıkarları için Kamu hizmeti gören kişilerin, özel amaçları ya da maddesel çıkarları için normal görev davranışlarından sapmalarıdır.normal görev davranışlarından sapmalarıdır.

• Kişisel amaçlar için, kamu görevlilerin kurallara aykırı biçimde Kişisel amaçlar için, kamu görevlilerin kurallara aykırı biçimde davranışlarıdır.davranışlarıdır.

• 9. İşkence (Eziyet)9. İşkence (Eziyet)

• İşkence, bir insana maddi ya da manevi olarak yapılan aşırı İşkence, bir insana maddi ya da manevi olarak yapılan aşırı eziyet anlamında kullanılır. Yöneticilerin kendi görüşlerini eziyet anlamında kullanılır. Yöneticilerin kendi görüşlerini paylaşmayan iş görenleri hedef seçerek eziyet etmeleri kabul paylaşmayan iş görenleri hedef seçerek eziyet etmeleri kabul edilemez bir davranıştır. edilemez bir davranıştır.

• 10. Yaranma – Dalkavukluk10. Yaranma – Dalkavukluk

• Rahatsız edici ve sahtekarlık olmasına rağmen yöneticiye Rahatsız edici ve sahtekarlık olmasına rağmen yöneticiye yaranma ve dalkavukluk yapmanın, başarı için ödenmesi yaranma ve dalkavukluk yapmanın, başarı için ödenmesi gereken bir bedel olarak görülmesi yaygın bir davranış gereken bir bedel olarak görülmesi yaygın bir davranış biçimidir. Etik olarak kabul edilemeyecek bir davranış şeklidir. biçimidir. Etik olarak kabul edilemeyecek bir davranış şeklidir.

• 11. Şiddet - Baskı – Saldırganlık11. Şiddet - Baskı – Saldırganlık

• Şiddet sözcüğü, aşırı duygu durumunu, bir olgunun yoğunluğunu, sertliğini, kaba Şiddet sözcüğü, aşırı duygu durumunu, bir olgunun yoğunluğunu, sertliğini, kaba ve sert davranışı nitelendirir. Saldırgan davranışlar, kaba kuvvet, beden gücünün ve sert davranışı nitelendirir. Saldırgan davranışlar, kaba kuvvet, beden gücünün kötüye kullanılması, yakan, yıkan, yok eden eylemler şiddetin kapsamındadır. kötüye kullanılması, yakan, yıkan, yok eden eylemler şiddetin kapsamındadır. Yönetici, önünü tıkayan engelleri ortadan kaldırmak için şiddet kullanmamalıdır. Yönetici, önünü tıkayan engelleri ortadan kaldırmak için şiddet kullanmamalıdır.

• 12. İlişkilerine Politika Karıştırma12. İlişkilerine Politika Karıştırma

• Her uzman gibi, yöneticinin de tarafsız davranması ve politik yöneticilere tarafsız Her uzman gibi, yöneticinin de tarafsız davranması ve politik yöneticilere tarafsız bilgi sunması gereklidir. Yöneticinin politize olması durumunda, başında olduğu bilgi sunması gereklidir. Yöneticinin politize olması durumunda, başında olduğu kurum politik bir kurum olarak görülecek ve öyle davranış görecektir. Böylece, kurum politik bir kurum olarak görülecek ve öyle davranış görecektir. Böylece, yöneticinin astları ve başında bulunduğu örgütün üyeleri de, yöneticiden çok yöneticinin astları ve başında bulunduğu örgütün üyeleri de, yöneticiden çok politikacıyı aracı olarak görecekler ve birçok sorunlarını politikacıya politikacıyı aracı olarak görecekler ve birçok sorunlarını politikacıya götüreceklerdir. Böylece politik ilişki ve kayırma, yönetimsel yeterliğe üstün götüreceklerdir. Böylece politik ilişki ve kayırma, yönetimsel yeterliğe üstün tutulacaktır.tutulacaktır.

• 13. Hakaret ve Küfür13. Hakaret ve Küfür

• Sözlü taciz olarak değerlendirilebilecek olan hakaret ve küfür, sözel bir Sözlü taciz olarak değerlendirilebilecek olan hakaret ve küfür, sözel bir şiddet gösterisidir ve tüm şiddet gösterileri gibi, saldırganlık içerir. şiddet gösterisidir ve tüm şiddet gösterileri gibi, saldırganlık içerir. Başkalarına küfür ya da hakaret ederek saldıran insanlar, onların kişiliğini Başkalarına küfür ya da hakaret ederek saldıran insanlar, onların kişiliğini küçültüp, örseleyerek kendi bencil kişiliklerini yücelttiklerine inanırlar.küçültüp, örseleyerek kendi bencil kişiliklerini yücelttiklerine inanırlar.

• 14. Bedensel Taciz14. Bedensel Taciz

• Bedensel taciz, şiddetin bir ürünüdür. En sık karşılaşılan bedensel taciz Bedensel taciz, şiddetin bir ürünüdür. En sık karşılaşılan bedensel taciz türü ise dayaktır. Taciz, aciz olana yapılan haksız ve kötü niyetli türü ise dayaktır. Taciz, aciz olana yapılan haksız ve kötü niyetli davranışları çağrıştırır. Yöneticiler, astları konumundaki kişilere, davranışları çağrıştırır. Yöneticiler, astları konumundaki kişilere, yetkilerinin arkasına sığınarak ve itiraz edemeyecek konumdaki kişilere yetkilerinin arkasına sığınarak ve itiraz edemeyecek konumdaki kişilere karşı, her türlü tacizden özenle kaçınmalıdırlar.karşı, her türlü tacizden özenle kaçınmalıdırlar.

• 15. Kötü Alışkanlıklar15. Kötü Alışkanlıklar

• Özellikle eğitim kurumlarının yöneticileri, alkol, sigara, kumar v.b. gibi Özellikle eğitim kurumlarının yöneticileri, alkol, sigara, kumar v.b. gibi kötü alışkanlıkları astları ve öğrencilerin gözü önünde sergilemekten kötü alışkanlıkları astları ve öğrencilerin gözü önünde sergilemekten kaçınmalıdırlar. Kişisel açıdan bakıldığında, kötü alışkanlıklar bireyi kaçınmalıdırlar. Kişisel açıdan bakıldığında, kötü alışkanlıklar bireyi ilgilendiren bir konudur. Ancak, bu alışkanlıklar işyerine taşındığı zaman, ilgilendiren bir konudur. Ancak, bu alışkanlıklar işyerine taşındığı zaman, kişisellikten çıkarak, kamu alanını ilgilendiren davranışlar olmaktadır. kişisellikten çıkarak, kamu alanını ilgilendiren davranışlar olmaktadır.

• 16. Görev ve Yetkinin Kötüye Kullanımı 16. Görev ve Yetkinin Kötüye Kullanımı

• Bir makam adına elde edilmiş olan yetkiler, kamu görevlilerince kötüye Bir makam adına elde edilmiş olan yetkiler, kamu görevlilerince kötüye kullanılamaz. Örgüt açısından yetkinin kötüye kullanımı, yetkinin veriliş kullanılamaz. Örgüt açısından yetkinin kötüye kullanımı, yetkinin veriliş amacından başka bir amaç için kullanılmasıdır. Yetkisini kötüye kullanan amacından başka bir amaç için kullanılmasıdır. Yetkisini kötüye kullanan bir yönetici, bu yetkiyle yapılacak işleri bir yana bırakarak, kendine ya da bir yönetici, bu yetkiyle yapılacak işleri bir yana bırakarak, kendine ya da başkalarına çıkar sağlar, başkalarına ya da örgüte zarar verirse yetkisini başkalarına çıkar sağlar, başkalarına ya da örgüte zarar verirse yetkisini kötüye kullanıyor demektir.kötüye kullanıyor demektir.

• 17. Dedikodu17. Dedikodu

• Genel olarak dedikodu, gerçek olup olmadığı bilinmeden başkalarına kara çalmak, Genel olarak dedikodu, gerçek olup olmadığı bilinmeden başkalarına kara çalmak, insanları kötülemek, kınamak, suçlamak amacıyla yapılan konuşmalardır. İnsanlar insanları kötülemek, kınamak, suçlamak amacıyla yapılan konuşmalardır. İnsanlar kendi başarısızlıklarını, yetersizliklerini, başkalarını arkadan çekiştirerek, kendi başarısızlıklarını, yetersizliklerini, başkalarını arkadan çekiştirerek, davranışlarına kendilerine göre anlamlar yükleyerek gidermeye çalışmaktadır. Bu davranışlarına kendilerine göre anlamlar yükleyerek gidermeye çalışmaktadır. Bu durumda dedikodu denilen ve genellikle yanlı ve amaçlı yorumları içeren bir yanlış durumda dedikodu denilen ve genellikle yanlı ve amaçlı yorumları içeren bir yanlış iletişim tarzı gelişmektedir. Bu durum özellikle işyerlerinde büyük ölçüde zaman iletişim tarzı gelişmektedir. Bu durum özellikle işyerlerinde büyük ölçüde zaman ve enerji kayıplarına neden olduğu gibi insan ilişkilerini de gerginleştirmekte, ve enerji kayıplarına neden olduğu gibi insan ilişkilerini de gerginleştirmekte, bozmakta ve bireylerin birbirlerine güven ve saygı duygularını yok etmektedir.bozmakta ve bireylerin birbirlerine güven ve saygı duygularını yok etmektedir.

• 18. Zimmet18. Zimmet

• Kamu görevlisinin para ya da mal niteliği taşıyan kamusal bir kaynağı, yasalara Kamu görevlisinin para ya da mal niteliği taşıyan kamusal bir kaynağı, yasalara aykırı olarak kişisel kullanımı için harcaması ya da kullanması olarak aykırı olarak kişisel kullanımı için harcaması ya da kullanması olarak tanımlanabilir. Zimmetin bir yolsuzluk türü olmasına karşın rüşvetten farkı, bir tanımlanabilir. Zimmetin bir yolsuzluk türü olmasına karşın rüşvetten farkı, bir takas süreci olmaması, yani alıcı ve verici olmaması, ancak iş görenin kamu takas süreci olmaması, yani alıcı ve verici olmaması, ancak iş görenin kamu kaynaklarını tek taraflı olarak kişisel kullanımına geçirmesidir.kaynaklarını tek taraflı olarak kişisel kullanımına geçirmesidir.

• 19. Dogmatik Davranış19. Dogmatik Davranış

• Dogmatik, daha önce doğru olan bir kavrama, bir inanca, zamanla Dogmatik, daha önce doğru olan bir kavrama, bir inanca, zamanla doğruluğu ortadan kalksa bile bağlı kalmaktır. Dogmatik bir yönetici, doğruluğu ortadan kalksa bile bağlı kalmaktır. Dogmatik bir yönetici, mesleğinde kazandığı kavramlara ve inançlara zamanla ondan mesleğinde kazandığı kavramlara ve inançlara zamanla ondan kopamayacak derecede bağlanabilmektedir. Dogmatik bir kişi, kendi kopamayacak derecede bağlanabilmektedir. Dogmatik bir kişi, kendi kavram ve inançlarını değiştirmeye ve yenilikleri benimsemeye karşı kavram ve inançlarını değiştirmeye ve yenilikleri benimsemeye karşı sonuna dek direnme gösterir.sonuna dek direnme gösterir.

• 20. Yobazlık - Bağnazlık20. Yobazlık - Bağnazlık

• Yobazlık ve bağnazlık, inanç düşünceleri konusunda tartışmaya yer Yobazlık ve bağnazlık, inanç düşünceleri konusunda tartışmaya yer vermeyen, tek doğru şeyin kendi doğrusu olduğuna inanan, kendi gibi vermeyen, tek doğru şeyin kendi doğrusu olduğuna inanan, kendi gibi düşünmeyenlere en ağır biçimde saldıran, hoşgörüsüz ve sevgisiz insanları düşünmeyenlere en ağır biçimde saldıran, hoşgörüsüz ve sevgisiz insanları niteler. Yöneticinin bağnaz tutumu iş görenlerin ve örgütlerin gelişme ve niteler. Yöneticinin bağnaz tutumu iş görenlerin ve örgütlerin gelişme ve yenileşmesini engeller [1].yenileşmesini engeller [1].

• 6. ETİK EĞİTİMİ6. ETİK EĞİTİMİ

• Etik, bir eğitim konusu mudur? Bu sorunun yanıtı kuşkusuz evet olmalıdır. Etik, bir eğitim konusu mudur? Bu sorunun yanıtı kuşkusuz evet olmalıdır. Bireylerin amaçlarına ulaşmak için etik dışı yollara başvurmaları açgözlülükten, Bireylerin amaçlarına ulaşmak için etik dışı yollara başvurmaları açgözlülükten, ideolojik nedenlere kadar yayılan çok çeşitli sebeplerden kaynaklanmaktadır. ideolojik nedenlere kadar yayılan çok çeşitli sebeplerden kaynaklanmaktadır. Ancak bunlar arasında önemli etkenlerden biri de bilgisizliktir. O halde iyi Ancak bunlar arasında önemli etkenlerden biri de bilgisizliktir. O halde iyi düzenlenmiş eğitim çalışmaları ile bireylerin etik değerler ve ilkeler konusunda düzenlenmiş eğitim çalışmaları ile bireylerin etik değerler ve ilkeler konusunda bilgilendirilmesi büyük önem taşımaktadır [1].bilgilendirilmesi büyük önem taşımaktadır [1].

• Etik eğitiminin amacı, bireyin içinde yaşadığı toplumun norm ve kurallarının Etik eğitiminin amacı, bireyin içinde yaşadığı toplumun norm ve kurallarının ötesinde, akıl yürütecek ideal bir toplumun hangi tür ilkeler üstüne kurulabileceği ötesinde, akıl yürütecek ideal bir toplumun hangi tür ilkeler üstüne kurulabileceği sorunları ile ilgilenmektir. Ulaşılması istenen ilkeler bireylere içinde yaşadıkları sorunları ile ilgilenmektir. Ulaşılması istenen ilkeler bireylere içinde yaşadıkları toplum, bağlı oldukları inanç sistemi ve taşıdıkları özelliklere bakılmaksızın temel toplum, bağlı oldukları inanç sistemi ve taşıdıkları özelliklere bakılmaksızın temel insan hakları ve insan onuruna yaraşır biçimde doğru ve adil davranmayı içerir.insan hakları ve insan onuruna yaraşır biçimde doğru ve adil davranmayı içerir.

• Etik eğitiminin amacı, insanları, ahlak üzerinde kendi kendine yargılama Etik eğitiminin amacı, insanları, ahlak üzerinde kendi kendine yargılama yapabilecek duruma getirmek olmalıdır. Her insan kendi kararlarını, kendi özgür yapabilecek duruma getirmek olmalıdır. Her insan kendi kararlarını, kendi özgür düşüncesi ile verebilmelidir.düşüncesi ile verebilmelidir.

• Etik eğitimi iki düzeyde ele alınmaktadır. Bunlardan birincisi, bir mesleğin bilgi ve Etik eğitimi iki düzeyde ele alınmaktadır. Bunlardan birincisi, bir mesleğin bilgi ve becerilerinin yanında, öğrencilere o mesleğin etik değerlerinin de kazandırıldığı becerilerinin yanında, öğrencilere o mesleğin etik değerlerinin de kazandırıldığı hizmet öncesi eğitim programları; ikincisi ise çalışan bireylere, yöneten ve hizmet öncesi eğitim programları; ikincisi ise çalışan bireylere, yöneten ve yönetilen olarak çalıştıkları iş yaşamı içinde icra ettikleri mesleğin etik değerlerinin yönetilen olarak çalıştıkları iş yaşamı içinde icra ettikleri mesleğin etik değerlerinin kazandırıldığı hizmet içi eğitim programlarıdır.kazandırıldığı hizmet içi eğitim programlarıdır.

• Etkili biçimde gerçekleştirildiğinde etik eğitimi üç amacın gerçekleştirilmesini Etkili biçimde gerçekleştirildiğinde etik eğitimi üç amacın gerçekleştirilmesini sağlar:sağlar:

• 1. Etik eğitimi; insanların kararlarda etik bir boyut olduğunu kavramalarına 1. Etik eğitimi; insanların kararlarda etik bir boyut olduğunu kavramalarına yardım eder.yardım eder.

• 2. Etik eğitimi; bireylerin kişisel, örgütsel ve başkalarına ait değerleri 2. Etik eğitimi; bireylerin kişisel, örgütsel ve başkalarına ait değerleri anlamalarını sağlar.anlamalarını sağlar.

• 3. Etik eğitimi; değerlerin iş yaşamındaki farklı seçenekler üzerindeki etkilerini 3. Etik eğitimi; değerlerin iş yaşamındaki farklı seçenekler üzerindeki etkilerini tartmalarına yardım eder.tartmalarına yardım eder.

Kamu görevlilerinin, etik ilkelere aykırı davranışları, iyi düzenlenmiş eğitim Kamu görevlilerinin, etik ilkelere aykırı davranışları, iyi düzenlenmiş eğitim programları ile önemli ölçüde azaltılabilmektedir.programları ile önemli ölçüde azaltılabilmektedir.

• Mesleki etik konusundaki eğitim programları, iş görenleri belirlenmiş etik ilkelere Mesleki etik konusundaki eğitim programları, iş görenleri belirlenmiş etik ilkelere karşı duyarlı kılar, onlara önlenmesi gereken tuzaklara ilişkin olarak deneyimlerden karşı duyarlı kılar, onlara önlenmesi gereken tuzaklara ilişkin olarak deneyimlerden kaynaklanan yararlı örnekler sağlar. Mesleki etik konusundaki eğitim programları, kaynaklanan yararlı örnekler sağlar. Mesleki etik konusundaki eğitim programları, yönetsel, mali denetimler ile araştırmalar sırasında saptanan özel sorunlar ile iş yönetsel, mali denetimler ile araştırmalar sırasında saptanan özel sorunlar ile iş görenlerin karşılaşabileceği sorunlara ilişkin örnek olayları ve ikilemleri görenlerin karşılaşabileceği sorunlara ilişkin örnek olayları ve ikilemleri içermelidir.içermelidir.

• Medyada her gün artan etik dışı eylemlere ilişkin haberler, örgütlerin toplumda Medyada her gün artan etik dışı eylemlere ilişkin haberler, örgütlerin toplumda saygınlıklarını yitirmelerine neden olmaktadır. Bu durum örgütlerin, etik konusuna saygınlıklarını yitirmelerine neden olmaktadır. Bu durum örgütlerin, etik konusuna ve etik eğitimine karşı duyarlılıklarının artmasını sağlamaktadır. Etik eğitimi, ve etik eğitimine karşı duyarlılıklarının artmasını sağlamaktadır. Etik eğitimi, örgütlerin hizmet içi eğitim programlarının önemli bir parçası olmak zorundadır. örgütlerin hizmet içi eğitim programlarının önemli bir parçası olmak zorundadır. Hatta son yıllardaki eğilimler, etik eğitiminin bireylere bir meslek kazandıran Hatta son yıllardaki eğilimler, etik eğitiminin bireylere bir meslek kazandıran üniversitelerin eğitim programları içinde de önemle vurgulanması üzerinde üniversitelerin eğitim programları içinde de önemle vurgulanması üzerinde odaklaşmaktadır.odaklaşmaktadır.

• Belli bir mesleğin etik değerleri, meslek eğitiminin ayrılmaz bir parçasıdır. Etik Belli bir mesleğin etik değerleri, meslek eğitiminin ayrılmaz bir parçasıdır. Etik eğitimi, bireylerin etik açıdan duyarlılık kazanmaları, eylemlerini ahlaki açıdan eğitimi, bireylerin etik açıdan duyarlılık kazanmaları, eylemlerini ahlaki açıdan gerçeklendirmeleri ve etik yargılamaları üzerinde olumlu bir etki yaratmaktadır. gerçeklendirmeleri ve etik yargılamaları üzerinde olumlu bir etki yaratmaktadır. Etik eğitimi programlarının aşağıdaki amaçları gerçekleştirmesi beklenmektedir.Etik eğitimi programlarının aşağıdaki amaçları gerçekleştirmesi beklenmektedir.

• 1. Bireylerde meslek alanında yaşanan etik sorunlara ilişkin duyarlılık geliştirmek.1. Bireylerde meslek alanında yaşanan etik sorunlara ilişkin duyarlılık geliştirmek.• 2. Etik kararların verilmesinde analitik beceriler kazandırmak.2. Etik kararların verilmesinde analitik beceriler kazandırmak.• 3. Kamu hizmetlerinde görev alacak bireyleri, kişisel sorumluluk ve ahlaki 3. Kamu hizmetlerinde görev alacak bireyleri, kişisel sorumluluk ve ahlaki

yükümlülüklerin üstlenilmesi konusunda eğitmek.yükümlülüklerin üstlenilmesi konusunda eğitmek.• 4. Ahlak felsefesini geliştirmek.4. Ahlak felsefesini geliştirmek.• 5. Yöneticinin etik açıdan yerine getirmesi gereken rollerinin gücünü ve önemini tanıtmak.5. Yöneticinin etik açıdan yerine getirmesi gereken rollerinin gücünü ve önemini tanıtmak.• 6. Kamu hizmetlerinde etik davranışları beslemek ve karakter gelişimine yardımcı olmak.6. Kamu hizmetlerinde etik davranışları beslemek ve karakter gelişimine yardımcı olmak.• 7. Ahlak felsefesi ve politik düşüncede, Batılı gelenekleri yerleştirmek.7. Ahlak felsefesi ve politik düşüncede, Batılı gelenekleri yerleştirmek.• 8. Kamu yönetiminde etik standartlar hakkında bilgi kazandırmak.8. Kamu yönetiminde etik standartlar hakkında bilgi kazandırmak.• 9. Bireyler arasındaki görüş ve anlayış farklılıklarına karşı hoşgörü geliştirmek.9. Bireyler arasındaki görüş ve anlayış farklılıklarına karşı hoşgörü geliştirmek.• 10.Anayasal çerçevede, kamu yönetiminin demokratik değer ve yükümlülükleri hakkında 10.Anayasal çerçevede, kamu yönetiminin demokratik değer ve yükümlülükleri hakkında

bilgi vermek.bilgi vermek.• 11.Etik ilkeleri öğretmek.11.Etik ilkeleri öğretmek.• 12.Çıkar çatışmaları, örgütsel normlar ve kurallar hakkında bilgi vermek.12.Çıkar çatışmaları, örgütsel normlar ve kurallar hakkında bilgi vermek.• 13.Örgütsel kültür ve bürokratik normlar hakkında bilgi vermek.13.Örgütsel kültür ve bürokratik normlar hakkında bilgi vermek.• 14.Bir lider olarak etik davranışlar sergilemenin önemi ve etik sorunların çözümü 14.Bir lider olarak etik davranışlar sergilemenin önemi ve etik sorunların çözümü

konusunda beceri kazandırmak [1] .konusunda beceri kazandırmak [1] .

• 7. MÜHENDİSLİK ETİĞİ7. MÜHENDİSLİK ETİĞİ

• Son yıllarda, iş ve mesleki alanda mesleki etikten beklentiler dramatik biçimde artmıştır. Son yıllarda, iş ve mesleki alanda mesleki etikten beklentiler dramatik biçimde artmıştır. İşverenler, çalışanlar ve müşteriler bilinçli olarak temel etik kuralları tanımlayanları İşverenler, çalışanlar ve müşteriler bilinçli olarak temel etik kuralları tanımlayanları aramaktadırlar. Bunun nedenleri, daha önce anlatılanlara ilave olarak,aramaktadırlar. Bunun nedenleri, daha önce anlatılanlara ilave olarak,

• * kabul edilmiş/edilebilir davranışları belirlemek,* kabul edilmiş/edilebilir davranışları belirlemek,• * uygulamanın standartlarını yükseltmek,* uygulamanın standartlarını yükseltmek,• * öz eleştiri yapmak için yol göstericilik sağlamak,* öz eleştiri yapmak için yol göstericilik sağlamak,• * mesleki davranış ve sorumluluklar için bir çerçeve oluşturmak,* mesleki davranış ve sorumluluklar için bir çerçeve oluşturmak,• * bir mesleki kimlik (statü) aracı oluşturmak,* bir mesleki kimlik (statü) aracı oluşturmak,• * bir mesleki olgunluk standardı oluşturmak,* bir mesleki olgunluk standardı oluşturmak, şeklinde sayılabilmektedir [4].şeklinde sayılabilmektedir [4].

• Mühendisler, mühendislik mesleğinin, doğruluğunu, onurunu ve değerini, insanların rahat, Mühendisler, mühendislik mesleğinin, doğruluğunu, onurunu ve değerini, insanların rahat, yaşaması için bilgi ve becerilerini kullanarak, dürüst ve tarafsız olarak halka ve kendi işlerine yaşaması için bilgi ve becerilerini kullanarak, dürüst ve tarafsız olarak halka ve kendi işlerine sadakatle hizmet ederek, mühendislik mesleğinin niteliği ve prestijini arttırarak, kendi sadakatle hizmet ederek, mühendislik mesleğinin niteliği ve prestijini arttırarak, kendi disiplinlerinin mesleki ve teknik prestijini arttırmaya çalışarak yüceltir ve geliştirirler [5]. disiplinlerinin mesleki ve teknik prestijini arttırmaya çalışarak yüceltir ve geliştirirler [5].

• İleri toplumlarda mühendisler ve mühendislik mesleği hep tartışma konusu olmuştur ve İleri toplumlarda mühendisler ve mühendislik mesleği hep tartışma konusu olmuştur ve olmaya devam etmektedir. Literatürde, geçen yüzyılda ve daha öncesinde düşünürler, olmaya devam etmektedir. Literatürde, geçen yüzyılda ve daha öncesinde düşünürler, akademisyenler ve diğer profesyonel kişiler tarafından yapılmış değişik mühendislik tanımları akademisyenler ve diğer profesyonel kişiler tarafından yapılmış değişik mühendislik tanımları bulunmaktadır. Tanımlardan bazıları mühendisliği bir sanat, diğerleri ise bir meslek olarak bulunmaktadır. Tanımlardan bazıları mühendisliği bir sanat, diğerleri ise bir meslek olarak kabul eder. Burada mühendisliğin bir meslek olarak kabul edildiği ve söz konusu kabul eder. Burada mühendisliğin bir meslek olarak kabul edildiği ve söz konusu mühendislerin mühendislik fakültelerinde formal eğitim almış öğrencilerden oldukları mühendislerin mühendislik fakültelerinde formal eğitim almış öğrencilerden oldukları düşünülmektedir [6].düşünülmektedir [6].

• ““Mühendislik; matematiksel ve doğal bilimlerden, ders çalışma (study), deneyim (experience) Mühendislik; matematiksel ve doğal bilimlerden, ders çalışma (study), deneyim (experience) ve uygulama yolları ile kazanılmış bilgileri akıllıca kullanarak, doğanın madde ve kuvvetlerini ve uygulama yolları ile kazanılmış bilgileri akıllıca kullanarak, doğanın madde ve kuvvetlerini insanoğlu yararına sunmak üzere ekonomik yöntemler geliştiren bir meslektir.” insanoğlu yararına sunmak üzere ekonomik yöntemler geliştiren bir meslektir.”

• Mühendislik ürünleri günlük yaşamımızı o kadar etkilemektedir ki toplumumuz, diğer dünya Mühendislik ürünleri günlük yaşamımızı o kadar etkilemektedir ki toplumumuz, diğer dünya toplumları gibi, mühendislerimizden büyük beklentiler içine girmektedir. Mühendislik toplumları gibi, mühendislerimizden büyük beklentiler içine girmektedir. Mühendislik ürünleri genellikle aynı anda çok kişiye hizmet verebildiği gibi, bu ürünlerde ve/veya ürünleri genellikle aynı anda çok kişiye hizmet verebildiği gibi, bu ürünlerde ve/veya hizmetlerde herhangi bir mühendislik hatasının topluma ve/veya çevreye (yakın ve/veya uzak) hizmetlerde herhangi bir mühendislik hatasının topluma ve/veya çevreye (yakın ve/veya uzak) büyük zararlar vermesi mümkündür. Bu nedenle, mühendislerin sadece iyi teknik eğitim almış büyük zararlar vermesi mümkündür. Bu nedenle, mühendislerin sadece iyi teknik eğitim almış olmaları yetmemektedir. Teknik eğitimin yanı sıra iyi çevre ve iyi etik eğitimi almış olmaları olmaları yetmemektedir. Teknik eğitimin yanı sıra iyi çevre ve iyi etik eğitimi almış olmaları da gerekmektedir [6].da gerekmektedir [6].

• 7.1 . Mühendislik Etiği ve Etiğin Farklı Boyutları7.1 . Mühendislik Etiği ve Etiğin Farklı Boyutları

• ““Mühendislikte etik neden gereklidir?” sorusunun yanıtı, mühendislik tasarımında Mühendislikte etik neden gereklidir?” sorusunun yanıtı, mühendislik tasarımında yapılması gerekli seçimlerle ilgilidir. Dolayısıyla, önce tasarlayanın özgür olup yapılması gerekli seçimlerle ilgilidir. Dolayısıyla, önce tasarlayanın özgür olup olmadığını sormak gerekir. Tasarımda ilk akla gelen kısıtlar bilimsel ve ekonomik olmadığını sormak gerekir. Tasarımda ilk akla gelen kısıtlar bilimsel ve ekonomik koşullardır. Mühendis; bu koşullardan bir topluluğun, bir meslek grubunun üyesi koşullardır. Mühendis; bu koşullardan bir topluluğun, bir meslek grubunun üyesi olarak etkilenir; yine bir grubun üyesi olarak koşulların getirdiği yazılı ve yazısız olarak etkilenir; yine bir grubun üyesi olarak koşulların getirdiği yazılı ve yazısız kurallara uymak zorunda kalır. kurallara uymak zorunda kalır.

• Yazılı kuralların ancak bir bölümü olan teknik standartların oluşturulmasına, Yazılı kuralların ancak bir bölümü olan teknik standartların oluşturulmasına, 1800’lerde, A.B.D’de buharlı tekne kazalarının artması sonucu, ASME (American 1800’lerde, A.B.D’de buharlı tekne kazalarının artması sonucu, ASME (American Society of Mechanical Engineers) tarafından “Basınçlı Kazan ve Kaplar Kuralları” Society of Mechanical Engineers) tarafından “Basınçlı Kazan ve Kaplar Kuralları” (Boiler and Pressure Vessel Codes) ile başlanmıştır. Söz konusu kazalar da, (Boiler and Pressure Vessel Codes) ile başlanmıştır. Söz konusu kazalar da, standartlarla getirilen çözümler de, mühendislerin teknik donanımları ve bilimsel standartlarla getirilen çözümler de, mühendislerin teknik donanımları ve bilimsel bilgi birikimleri ile diğerlerinden olan faklılıklarının geniş anlamda ilk örnekleridir. bilgi birikimleri ile diğerlerinden olan faklılıklarının geniş anlamda ilk örnekleridir. Fakat; mühendisler, bilgi ve yetenekleri ile özel sorumluluklara sahip olduklarını Fakat; mühendisler, bilgi ve yetenekleri ile özel sorumluluklara sahip olduklarını daha sonra anlamışlardır. Mühendisin özel sorumluluğu, etiğin farklı boyutlarını da daha sonra anlamışlardır. Mühendisin özel sorumluluğu, etiğin farklı boyutlarını da gündeme getirmektedir [7,8]. gündeme getirmektedir [7,8].

• Örneğin, ACM (Association for Computing Machinery) genel etik kurallarını şöyle sıralar:Örneğin, ACM (Association for Computing Machinery) genel etik kurallarını şöyle sıralar:

• 1. Toplum ve insanlığın refahı için çalışmak.1. Toplum ve insanlığın refahı için çalışmak.• 2. Başkalarına zarar vermekten kaçınmak.2. Başkalarına zarar vermekten kaçınmak.• 3. Dürüst ve güvenilir olmak.3. Dürüst ve güvenilir olmak.• 4. Ayrımcılığa karşı tavır almak.4. Ayrımcılığa karşı tavır almak.• 5. Telif ve patent haklarına saygılı olmak.5. Telif ve patent haklarına saygılı olmak.• 6. Entelektüel haklara saygılı olmak.6. Entelektüel haklara saygılı olmak.• 7. Mülk haklarına saygılı olmak.7. Mülk haklarına saygılı olmak.• 8. Gizliliğe saygılı olmak.8. Gizliliğe saygılı olmak.

• Yukarıdaki kurallara uyulduğunda, etiğin; etik olana karar vermek, etik olanı yapmak ve Yukarıdaki kurallara uyulduğunda, etiğin; etik olana karar vermek, etik olanı yapmak ve yapılana olumlu/olumsuz tepki göstermek şeklinde özetlenebilecek boyutları üzerinde yapılana olumlu/olumsuz tepki göstermek şeklinde özetlenebilecek boyutları üzerinde genelleme sağlanabilir mi? Hayır. Çünkü doğru olanı yapmak (doğru olduğuna inandığımızı genelleme sağlanabilir mi? Hayır. Çünkü doğru olanı yapmak (doğru olduğuna inandığımızı yapmak) kolay değildir. Erdem, alışkanlık ve özdenetim gerektirir. yapmak) kolay değildir. Erdem, alışkanlık ve özdenetim gerektirir.

Mühendis; kamunun güvenliğini, sağlığını ve refahını; sessiz kalma yolundaki ekonomik ve Mühendis; kamunun güvenliğini, sağlığını ve refahını; sessiz kalma yolundaki ekonomik ve siyasi baskılara karşın koruyabildiğinde ahlaki cesaret, dolayısıyla erdem göstermiş olur.siyasi baskılara karşın koruyabildiğinde ahlaki cesaret, dolayısıyla erdem göstermiş olur.

• Zaten etik kurallarının bir bölümü, tıpkı din ve ahlak kuralları gibi, yanlış Zaten etik kurallarının bir bölümü, tıpkı din ve ahlak kuralları gibi, yanlış yapmamayı öğütler. Fakat; yanlıştan kaçmak yeterli değildir. yapmamayı öğütler. Fakat; yanlıştan kaçmak yeterli değildir. Mühendislikte, beklenen amaç Mühendislikte, beklenen amaç çözümçözüm olduğuna göre, kaçınılan “yanlış”ın olduğuna göre, kaçınılan “yanlış”ın yerine konacak “doğru”nun sunulması, etik gerekliliktir. yerine konacak “doğru”nun sunulması, etik gerekliliktir.

• İkilem, mühendislikte en çok karşılaşılan sorunlardan biridir. Her ikisi de İkilem, mühendislikte en çok karşılaşılan sorunlardan biridir. Her ikisi de etik anlayışa uygun iki eylem birbirleri ile çeliştiklerinde ikilem oluşur. etik anlayışa uygun iki eylem birbirleri ile çeliştiklerinde ikilem oluşur. Örneğin; toplum sağlığı ve gizliliğe saygı kuralları bazı koşullarda ikilem Örneğin; toplum sağlığı ve gizliliğe saygı kuralları bazı koşullarda ikilem yaratabilirler. Bir fabrikada, rakip firmalardan gizlenen yeni bir üretim yaratabilirler. Bir fabrikada, rakip firmalardan gizlenen yeni bir üretim tekniği, çevreye zararlı kimyasalların yayılmasına neden olurken mühendis tekniği, çevreye zararlı kimyasalların yayılmasına neden olurken mühendis ne yapmalıdır? İkilemleri çözmek için mühendislik tasarımındaki adımlar ne yapmalıdır? İkilemleri çözmek için mühendislik tasarımındaki adımlar kullanılmalıdır:kullanılmalıdır:

• 1. Problem tanımlanır.1. Problem tanımlanır.• 2. Problemle ilgili bilgi toplanır.2. Problemle ilgili bilgi toplanır.• 3. Çözümler üretilir.3. Çözümler üretilir.• 4. Çözümler analiz edilir ve bir tanesi seçilir.4. Çözümler analiz edilir ve bir tanesi seçilir.• 5. Seçilen çözüm test edilir.5. Seçilen çözüm test edilir.

• Tasarım yapılırken farkında olmadan atılan bu adımlar ahlaki ikilemlerin Tasarım yapılırken farkında olmadan atılan bu adımlar ahlaki ikilemlerin çözülmesinde de etkilidir. Ancak, üçüncü adımda çözüm üretilirken çözülmesinde de etkilidir. Ancak, üçüncü adımda çözüm üretilirken eylemin doğruluğunun da değerlendirilmesi gerekir. Bu değerlendirmeyi eylemin doğruluğunun da değerlendirilmesi gerekir. Bu değerlendirmeyi yapmak için gerekli olan benzeşim şöyle özetlenebilir: yapmak için gerekli olan benzeşim şöyle özetlenebilir: Bilimde yasalar Bilimde yasalar gözlemleri, teoriler yasaları; etikte kurallar eylemleri, teoriler de kuralları gözlemleri, teoriler yasaları; etikte kurallar eylemleri, teoriler de kuralları açıklar. açıklar. Örneğin; Örneğin;

• Termodinamiğin Birinci Yasası gözlemleri açıklar. Enerji santrali Termodinamiğin Birinci Yasası gözlemleri açıklar. Enerji santrali tasarlayan mühendis, teoriyi bildiği için bu yasayı kullanır. Aynı mühendis, tasarlayan mühendis, teoriyi bildiği için bu yasayı kullanır. Aynı mühendis, etik bilincine sahipse ve etiğin teorisini biliyorsa; toplum ve insanlığın etik bilincine sahipse ve etiğin teorisini biliyorsa; toplum ve insanlığın refahı için çalışmak; başkalarına zarar vermekten kaçınmak; mülk refahı için çalışmak; başkalarına zarar vermekten kaçınmak; mülk haklarına saygılı olmak şeklindeki kuralların da farkındadır. Sonuç olarak; haklarına saygılı olmak şeklindeki kuralların da farkındadır. Sonuç olarak; tasarlanan santral, ülke kaynaklarını verimli kullanır ve kurulduğu çevrenin tasarlanan santral, ülke kaynaklarını verimli kullanır ve kurulduğu çevrenin doğasına zarar vermez [7]. doğasına zarar vermez [7].

• Mühendislik Etiği İlkeleriMühendislik Etiği İlkeleri [4] [4]

• 1. Mühendisler, mesleki görevlerini yerine getirirken, toplumun 1. Mühendisler, mesleki görevlerini yerine getirirken, toplumun güvenliğini, sağlığını ve refahını en önde tutacaklardır.güvenliğini, sağlığını ve refahını en önde tutacaklardır.

• a)a) Mühendisler, toplum yaşamının, güvenliğinin, sağlığının ve Mühendisler, toplum yaşamının, güvenliğinin, sağlığının ve refahının; yapıların, makinelerin, işlemlerin ve donanımların refahının; yapıların, makinelerin, işlemlerin ve donanımların üretilmesindeki mühendislik kurallarına, kararlarına ve uygulamalarına üretilmesindeki mühendislik kurallarına, kararlarına ve uygulamalarına bağlı olduğunu bilmelidir.bağlı olduğunu bilmelidir.

• b)b) Mühendisler, toplumun sağlığı ve refahının güvenliğini Mühendisler, toplumun sağlığı ve refahının güvenliğini tasarlamayan planlar ve benzerlerini kullanmayacak, kabul edilen tasarlamayan planlar ve benzerlerini kullanmayacak, kabul edilen mühendislik standartlarına uygun olanları kullanacaktır.mühendislik standartlarına uygun olanları kullanacaktır.

• c)c) Mühendisler toplumun güvenliğini, sağlığını ve refahını tehlikeye Mühendisler toplumun güvenliğini, sağlığını ve refahını tehlikeye sokan mesleki kararların devreden çıktığı durumlarda, müşterilerini veya sokan mesleki kararların devreden çıktığı durumlarda, müşterilerini veya işverenlerini bilgilendirmeli ve durum hakkında diğer otoritelerin dikkatini işverenlerini bilgilendirmeli ve durum hakkında diğer otoritelerin dikkatini çekmelidirler.çekmelidirler.

• c-l) Mühendisler, sorumlu oldukları sistemlerin tasarımı ve üretiminin c-l) Mühendisler, sorumlu oldukları sistemlerin tasarımı ve üretiminin kullanılmasına ilişkin güvenlik veya yaşam beklentisini halkın anlamasını kullanılmasına ilişkin güvenlik veya yaşam beklentisini halkın anlamasını sağlayacak yayınlanmış standartları, test kodlarını ve kalite kontrol sağlayacak yayınlanmış standartları, test kodlarını ve kalite kontrol işlemlerini her durumda gerçekleştirecek ve temin edeceklerdir.işlemlerini her durumda gerçekleştirecek ve temin edeceklerdir.

• c–2) Mühendisler, tasarım için planlama onaylarını vermeden önce c–2) Mühendisler, tasarım için planlama onaylarını vermeden önce sorumlu oldukları sistem veya üretimlerinin tasarım güvenirliliğini sorumlu oldukları sistem veya üretimlerinin tasarım güvenirliliğini inceleyecek ve güvenlik eleştirisini yapacaklardır.inceleyecek ve güvenlik eleştirisini yapacaklardır.

• c–3) Mühendisler, halkın güvenliği veya sağlığını tehlikeye c–3) Mühendisler, halkın güvenliği veya sağlığını tehlikeye düşüreceğine inanılan koşulları gözleyecek ve durum hakkında yetkilileri düşüreceğine inanılan koşulları gözleyecek ve durum hakkında yetkilileri bilgilendireceklerdir.bilgilendireceklerdir.

• d) Mühendisler, diğer kişilere veya firmalara tasarım güvenirliği ilkelerinin d) Mühendisler, diğer kişilere veya firmalara tasarım güvenirliği ilkelerinin herhangi bir maddesinin ihlalinde olabileceklerin bilgisini veya nedenlerini herhangi bir maddesinin ihlalinde olabileceklerin bilgisini veya nedenlerini bildirmek zorundadırlar. Bu gibi bilgiyi özel yetkiliye yazarak sunacaklar bildirmek zorundadırlar. Bu gibi bilgiyi özel yetkiliye yazarak sunacaklar ve bu gibi bilginin elde edilmesinde yetkili ile işbirliği yapacak ve ve bu gibi bilginin elde edilmesinde yetkili ile işbirliği yapacak ve gerektiğinde yardımcı olacaklardır.gerektiğinde yardımcı olacaklardır.

• d.l) Mühendisler, üretim veya üretim sistemlerinin kontrolü yapılmamış d.l) Mühendisler, üretim veya üretim sistemlerinin kontrolü yapılmamış veya güvenirliliği sağlanmamış ise veya tasarım onu kullanan halka zarar veya güvenirliliği sağlanmamış ise veya tasarım onu kullanan halka zarar verecekse, bu durumu yetkililere bildireceklerdir.verecekse, bu durumu yetkililere bildireceklerdir.

• d.2) Mühendisler, üretim veya sistemlerin güvenliği ve performansını d.2) Mühendisler, üretim veya sistemlerin güvenliği ve performansını etkileyecek değişimlerin veya düzenlemelerin onayını vermeyeceklerdir.etkileyecek değişimlerin veya düzenlemelerin onayını vermeyeceklerdir.

• e) Mühendisler, topluma ilişkin olaylarda yapıcı hizmet olanakları e) Mühendisler, topluma ilişkin olaylarda yapıcı hizmet olanakları arayacaklar ve kendi toplumlarının güvenliği, sağlığı ve esenliğinin arayacaklar ve kendi toplumlarının güvenliği, sağlığı ve esenliğinin geliştirilmesi için çalışacaklardır.geliştirilmesi için çalışacaklardır.

• f) Mühendisler, yaşamın kalitesini artırmak için çevreyi iyileştirmelidirler.f) Mühendisler, yaşamın kalitesini artırmak için çevreyi iyileştirmelidirler.

• 2. 2. Mühendisler, sadece kendi uzmanlık alanlarındaki hizmetleri Mühendisler, sadece kendi uzmanlık alanlarındaki hizmetleri vermelidirler.vermelidirler.

• a) Mühendisler, mühendisliği içeren bir özel teknik alanda eğitim veya a) Mühendisler, mühendisliği içeren bir özel teknik alanda eğitim veya deneyle kazanmış oldukları mühendislik etkinliklerini yerine getirmeyi deneyle kazanmış oldukları mühendislik etkinliklerini yerine getirmeyi üstleneceklerdir.üstleneceklerdir.

• b) Mühendisler, kendi ihtisas alanlarının dışında eğitim ve deneyim b) Mühendisler, kendi ihtisas alanlarının dışında eğitim ve deneyim gerektiren bir etkinliği kabul edebilirler, ancak hizmetleri projenin kendi gerektiren bir etkinliği kabul edebilirler, ancak hizmetleri projenin kendi uzmanlık sınırına kadar olmalıdır. Projenin aşamalarında uzmanlarla uzmanlık sınırına kadar olmalıdır. Projenin aşamalarında uzmanlarla işbirliği, onlara danışma veya onlardan yararlanma sağlanmalıdır.işbirliği, onlara danışma veya onlardan yararlanma sağlanmalıdır.

• c) Mühendisler, kendi uzmanlık alanları dışında veya kendilerinin c) Mühendisler, kendi uzmanlık alanları dışında veya kendilerinin doğrudan kontrolü altında hazırlanmamış herhangi bir mühendislik planı, doğrudan kontrolü altında hazırlanmamış herhangi bir mühendislik planı, projesi veya belgeyi imzalamayacaklardır.projesi veya belgeyi imzalamayacaklardır.

• 3. Mühendisler, yalnızca objektif ve gerçek resmi raporlar yayınlayacaklardır.3. Mühendisler, yalnızca objektif ve gerçek resmi raporlar yayınlayacaklardır.

• a) Mühendisler, resmi bilgilerini yaymaya ve mühendislik başarılarının yanlış anlaşılmasını a) Mühendisler, resmi bilgilerini yaymaya ve mühendislik başarılarının yanlış anlaşılmasını önlemeye gayret edeceklerdirönlemeye gayret edeceklerdir

• b) Mühendisler, tüm mesleki raporlarda, beyanatlarda veya şahitliklerde tamamen objektif ve b) Mühendisler, tüm mesleki raporlarda, beyanatlarda veya şahitliklerde tamamen objektif ve gerçekçi olacaklardır. Raporlar, beyanatlar veya şahitlikler konusunda gerekli ve uygun gerçekçi olacaklardır. Raporlar, beyanatlar veya şahitlikler konusunda gerekli ve uygun bilgiye sahip olacaklardır.bilgiye sahip olacaklardır.

• c) Mühendisler, herhangi bir mahkeme veya komisyonda uzman veya teknik şahit oluyorlarsa c) Mühendisler, herhangi bir mahkeme veya komisyonda uzman veya teknik şahit oluyorlarsa görüşlerini; kendilerini ilgilendiren, yeterli, doğru, tam, teknik bilgi sahibi olduklarına görüşlerini; kendilerini ilgilendiren, yeterli, doğru, tam, teknik bilgi sahibi olduklarına inandıkları zaman bildirmelidirler.inandıkları zaman bildirmelidirler.

• d) Mühendisler, herhangi bir gruba veya gruplara ilişkin ödeme veya duyumların söz konusu d) Mühendisler, herhangi bir gruba veya gruplara ilişkin ödeme veya duyumların söz konusu olduğu mühendislik konularında, kesin kanaate ulaşmadıkları sürece, grup veya grupların olduğu mühendislik konularında, kesin kanaate ulaşmadıkları sürece, grup veya grupların kimliklerini açıklayarak beyanat, eleştiri veya tartışma konusu yapamazlar.kimliklerini açıklayarak beyanat, eleştiri veya tartışma konusu yapamazlar.

• e) Mühendisler, kendi çalışmalarını ve değerlendirmesini ağır başlı ve alçak gönüllülükle e) Mühendisler, kendi çalışmalarını ve değerlendirmesini ağır başlı ve alçak gönüllülükle yapacaklar ve kendilerinin yükselmeleri karşılığında mesleğini, onurunu, dürüstlüğünü yapacaklar ve kendilerinin yükselmeleri karşılığında mesleğini, onurunu, dürüstlüğünü tehlikeye atacak herhangi bir eğilimden kaçınacaklardır.tehlikeye atacak herhangi bir eğilimden kaçınacaklardır.

• 4. Mühendisler, mesleki konularda, her işveren veya müşteri için güvenilir 4. Mühendisler, mesleki konularda, her işveren veya müşteri için güvenilir vekil olarak davranacaklar ve çıkar çatışmalarından kaçınacaklardır.vekil olarak davranacaklar ve çıkar çatışmalarından kaçınacaklardır.

• a) Mühendisler, kendi işverenleri veya müşterileriyle ilgili tüm anlaşmazlıklardan a) Mühendisler, kendi işverenleri veya müşterileriyle ilgili tüm anlaşmazlıklardan kaçınacaklar ve kendi işlerini veya hizmet kalitelerini etkileyen herhangi bilgi veya kaçınacaklar ve kendi işlerini veya hizmet kalitelerini etkileyen herhangi bilgi veya durumu işveren müşterilerine vakit geçirmeden bildireceklerdir.durumu işveren müşterilerine vakit geçirmeden bildireceklerdir.

• b) Mühendisler, kendileri ile işveren veya müşteriler arasında bir potansiyelb) Mühendisler, kendileri ile işveren veya müşteriler arasında bir potansiyelanlaşmazlık yaratacak herhangi bir anlaşmayı bilerek (kasıtlı olarak) taahhütanlaşmazlık yaratacak herhangi bir anlaşmayı bilerek (kasıtlı olarak) taahhütetmeyeceklerdir.etmeyeceklerdir.

• c) Mühendisler, ne aynı proje hizmetleri için ne de aynı projeyle ilgili farklı c) Mühendisler, ne aynı proje hizmetleri için ne de aynı projeyle ilgili farklı hizmetler için, tüm ilgili tarafların açık ve anlaşmaya dayanan şartları dışında ücret, hizmetler için, tüm ilgili tarafların açık ve anlaşmaya dayanan şartları dışında ücret, mal veya benzeri şeyleri kabul etmeyeceklerdir.mal veya benzeri şeyleri kabul etmeyeceklerdir.

• d) Mühendisler, kendi üretimlerini gerçekleştirmek için gerekli malzeme veyad) Mühendisler, kendi üretimlerini gerçekleştirmek için gerekli malzeme veyadonanım dışında, ücretsiz mühendislik hizmetlerini içeren konularda maddi veya donanım dışında, ücretsiz mühendislik hizmetlerini içeren konularda maddi veya diğer değerlendirilebilir şeyler istemeyecekler ve kabul etmeyeceklerdir.diğer değerlendirilebilir şeyler istemeyecekler ve kabul etmeyeceklerdir.

• e) Mühendisler, üstlerinden, kendi firmalarından veya sorumlu oldukları e) Mühendisler, üstlerinden, kendi firmalarından veya sorumlu oldukları işle ilgili elemanlardan veya işçilerden doğrudan veya dolaylı olarak işle ilgili elemanlardan veya işçilerden doğrudan veya dolaylı olarak hediye (bahşiş) istemeyecek ve kabul etmeyeceklerdir.hediye (bahşiş) istemeyecek ve kabul etmeyeceklerdir.

• f) Mühendisler, bir resmi komisyon üyesi, kontrolörü veya hükümet f) Mühendisler, bir resmi komisyon üyesi, kontrolörü veya hükümet memuru olarak kendisi tarafından sağlanan hizmetlere karşı olan memuru olarak kendisi tarafından sağlanan hizmetlere karşı olan açıklamalara, etkinliklere, organizasyonlara veya mühendislik açıklamalara, etkinliklere, organizasyonlara veya mühendislik uygulamalarına katılmayacaklardır.uygulamalarına katılmayacaklardır.

• g) Mühendisler, kendi organizasyonlarının bir elemanı olarak, yönetici, g) Mühendisler, kendi organizasyonlarının bir elemanı olarak, yönetici, memur veya işçi gibi resmi kişilerden bir anlaşma istemeyecekler ve kabul memur veya işçi gibi resmi kişilerden bir anlaşma istemeyecekler ve kabul etmeyeceklerdir.etmeyeceklerdir.

• h) Mühendisler, kendi çalışmalarının sonucu olarak bir projenin başarılı h) Mühendisler, kendi çalışmalarının sonucu olarak bir projenin başarılı olamayacağına inandıklarında, işverenlerine veya elamanlarına bilgi olamayacağına inandıklarında, işverenlerine veya elamanlarına bilgi vereceklerdir.vereceklerdir.

• i) Mühendisler, bir jürinin atanan üyesi olduklarında kendilerine ulaşan bilgileri i) Mühendisler, bir jürinin atanan üyesi olduklarında kendilerine ulaşan bilgileri inceleyecekler ve bu etkinlik kendi elamanlarının, işverenlerinin veya kamunun inceleyecekler ve bu etkinlik kendi elamanlarının, işverenlerinin veya kamunun çıkarına ters düşse bile bu bilgiyi kişisel çıkarları için kullanmayacaklardır.çıkarına ters düşse bile bu bilgiyi kişisel çıkarları için kullanmayacaklardır.

• i-l) İş ilişkilerine, mevcut teknik işlemlere, önceki işveren, eleman veya i-l) İş ilişkilerine, mevcut teknik işlemlere, önceki işveren, eleman veya değerlendirilen tekliflere ilişkin güvenilir bilgileri, ilgililerin rızaları olmaksızın değerlendirilen tekliflere ilişkin güvenilir bilgileri, ilgililerin rızaları olmaksızın açıklamayacaklardır.açıklamayacaklardır.

• i–2) Üyesi bulundukları herhangi bir komisyonun veya heyetin ne bilgilerini ve i–2) Üyesi bulundukları herhangi bir komisyonun veya heyetin ne bilgilerini ve ne de kararlarını açıklamayacaklardır.ne de kararlarını açıklamayacaklardır.

• i–3)Elemanları tarafından kendisine verilen fikirleri (tasarımları) i–3)Elemanları tarafından kendisine verilen fikirleri (tasarımları) kullandıklarında, bu tasarımları açık izin almaksızın diğer çalışmalarda kullandıklarında, bu tasarımları açık izin almaksızın diğer çalışmalarda kullanmayacaklardır.kullanmayacaklardır.

• i–4) Mühendisler çalışma esnasında, çalışma konusunda gerilimi artırıcı i–4) Mühendisler çalışma esnasında, çalışma konusunda gerilimi artırıcı davranışlara ve tartışmalara girmeyecekler veya yönetici olarak diğer işçiler için davranışlara ve tartışmalara girmeyecekler veya yönetici olarak diğer işçiler için anlaşmalar yapmayacak veya tüm ilgililerin rızası olmaksızın hususi ve özel anlaşmalar yapmayacak veya tüm ilgililerin rızası olmaksızın hususi ve özel bilgileri içeren özel projelere ilişkin uygulamalara girmeyeceklerdir.bilgileri içeren özel projelere ilişkin uygulamalara girmeyeceklerdir.

• j) Mühendisler, bir inşaatın (veya diğerlerinin) kontrolünü yaparken tüm j) Mühendisler, bir inşaatın (veya diğerlerinin) kontrolünü yaparken tüm taraflara dürüst ve adaletli olarak davranacaklardır.taraflara dürüst ve adaletli olarak davranacaklardır.

• k) Mühendisler, iyileştirmeler, planlar, tasarımlar, icatlar veya telif hakkı veya k) Mühendisler, iyileştirmeler, planlar, tasarımlar, icatlar veya telif hakkı veya patent ortaya çıkarabilecek diğer kayıtlar konusunda, bir iş üstlenmeden önce patent ortaya çıkarabilecek diğer kayıtlar konusunda, bir iş üstlenmeden önce bu sahiplenmeye ilişkin bir pozitif anlaşma sağlayacaklardır.bu sahiplenmeye ilişkin bir pozitif anlaşma sağlayacaklardır.

• 1) Mühendisler, yanlışlarda kendi hatalarını yok edecek ve kendi kararlarını 1) Mühendisler, yanlışlarda kendi hatalarını yok edecek ve kendi kararlarını doğrulamak hususunda tahrifattan ve değişikliklerden sakınacaklardır.doğrulamak hususunda tahrifattan ve değişikliklerden sakınacaklardır.

• m) Mühendisler, kendi işverenlerinin bilgisi olmaksızın kendi düzenli m) Mühendisler, kendi işverenlerinin bilgisi olmaksızın kendi düzenli işlerinin dışındaki mesleki görevleri kabul etmeyeceklerdir.işlerinin dışındaki mesleki görevleri kabul etmeyeceklerdir.

• n) Mühendisler, hile ile veya aldatarak diğer işverenlerden bir eleman elde n) Mühendisler, hile ile veya aldatarak diğer işverenlerden bir eleman elde etme girişiminde bulunmayacaklardır.etme girişiminde bulunmayacaklardır.

• o) Mühendisler, bitirilmiş bir iş için anlaşma veya kontrat o) Mühendisler, bitirilmiş bir iş için anlaşma veya kontrat olmaksızın, ilgililerin bilgileri dışında görüş bildiriminde olmaksızın, ilgililerin bilgileri dışında görüş bildiriminde bulunmayacaklardır.bulunmayacaklardır.

• o-l) Kamudaki, endüstrideki veya eğitim işindeki o-l) Kamudaki, endüstrideki veya eğitim işindeki mühendisler, görüş bildirmeye yetkilidirler ve görevleri mühendisler, görüş bildirmeye yetkilidirler ve görevleri gerektirdiğinde diğer mühendislerin işlerini değerlendirirler.gerektirdiğinde diğer mühendislerin işlerini değerlendirirler.

• o–2) Pazarlamada ve endüstride çalışan mühendisler, diğer o–2) Pazarlamada ve endüstride çalışan mühendisler, diğer üretimlerle kendi üretimlerinin karşılaştırmalarını yapmaya üretimlerle kendi üretimlerinin karşılaştırmalarını yapmaya yetkilidirler.yetkilidirler.

• o–3) Pazarlamada çalışan mühendisler, kendileri tarafından o–3) Pazarlamada çalışan mühendisler, kendileri tarafından satılan veya satışa sunulan teçhizat, materyal veya sistemlerin satılan veya satışa sunulan teçhizat, materyal veya sistemlerin dışındakiler için mühendislik danışma hizmeti sunmayacak ve dışındakiler için mühendislik danışma hizmeti sunmayacak ve vermeyeceklerdir.vermeyeceklerdir.

• 5. Mühendisler, hizmetlerinin geçerliliği konusunda mesleki itibarlarını 5. Mühendisler, hizmetlerinin geçerliliği konusunda mesleki itibarlarını oluşturacak ve diğerleriyle haksız rekabete girmeyeceklerdir.oluşturacak ve diğerleriyle haksız rekabete girmeyeceklerdir.

• a) Mühendisler, işi ele geçirmek amacıyla doğrudan veya dolaylı olarak herhangi a) Mühendisler, işi ele geçirmek amacıyla doğrudan veya dolaylı olarak herhangi bir komisyon, politik destek, hediye veya diğer benzeri şeyleri ödemeyecek, ödeme bir komisyon, politik destek, hediye veya diğer benzeri şeyleri ödemeyecek, ödeme teklifinde bulunmayacaklardır. teklifinde bulunmayacaklardır.

• b) Mühendisler, sadece istenen mesleki hizmet için belirlenen yetenek ve liyakat b) Mühendisler, sadece istenen mesleki hizmet için belirlenen yetenek ve liyakat esasına göre ve gerekli mesleki hizmetler için anlaşmalar düzenlemelidir.esasına göre ve gerekli mesleki hizmetler için anlaşmalar düzenlemelidir.

• c) Mühendisler, hizmetin amacına uygun ücret miktarında ve yöntemdec) Mühendisler, hizmetin amacına uygun ücret miktarında ve yöntemdeanlaşmalıdırlar. Anlaşmaya tarafların katılımda karşılıklı güven zorunludur. Genel anlaşmalıdırlar. Anlaşmaya tarafların katılımda karşılıklı güven zorunludur. Genel durum, mühendislik hizmetinin maliyetinin uygun ve kabul edilebilir olmasını durum, mühendislik hizmetinin maliyetinin uygun ve kabul edilebilir olmasını gerektirir, ancak bu hizmeti sağlayacak kişilerin veya firmaların seçimindeki kararı gerektirir, ancak bu hizmeti sağlayacak kişilerin veya firmaların seçimindeki kararı kontrol etmeyi gerektirmez.kontrol etmeyi gerektirmez.

c-l) Bu ilkeler diğer mesleklere ait hizmetlerin elde edilmesinde, mühendisler c-l) Bu ilkeler diğer mesleklere ait hizmetlerin elde edilmesinde, mühendisler tarafından uygulanacaktır.tarafından uygulanacaktır.

• d) Mühendisler, çalışırken veya çalışmaları kesinleşmişken diğer mühendislerind) Mühendisler, çalışırken veya çalışmaları kesinleşmişken diğer mühendislerinyerlerini almak (ayağını kaydırmak) için görüşmede bulunmayacaklardır.yerlerini almak (ayağını kaydırmak) için görüşmede bulunmayacaklardır.

• d-l) Aynı iş için kontratlı bulundukları müşterilerinden iş istemeyeceklerdir. d-l) Aynı iş için kontratlı bulundukları müşterilerinden iş istemeyeceklerdir. • d-2) Kontratlı bulundukları iş tamamlanmadan veya ödemeler tamamlanmadan d-2) Kontratlı bulundukları iş tamamlanmadan veya ödemeler tamamlanmadan

veya varsa açılmış davalar tamamlanmadan müşterilerinden iş kabul veya varsa açılmış davalar tamamlanmadan müşterilerinden iş kabul etmeyeceklerdir.etmeyeceklerdir.

• e) Mühendisler, mesleki şereflerini tehlikeye atabilecek bir terfi aracı olarake) Mühendisler, mesleki şereflerini tehlikeye atabilecek bir terfi aracı olarakkullanılacak veya mesleki komisyonu ele geçirmeye yönelecek durumlarda, kullanılacak veya mesleki komisyonu ele geçirmeye yönelecek durumlarda, mesleki komisyon üyeliklerini istemeyecekler, teklif etmeyecekler ve de kabul mesleki komisyon üyeliklerini istemeyecekler, teklif etmeyecekler ve de kabul etmeyecekler.etmeyecekler.

• f) Mühendisler, kendi akademik ve mesleki yeteneklerini tahrif etmeyecek ve f) Mühendisler, kendi akademik ve mesleki yeteneklerini tahrif etmeyecek ve bunların yanlış olarak temsil edilmesine hizmet etmeyeceklerdir. Tayinlerine ilişkin bunların yanlış olarak temsil edilmesine hizmet etmeyeceklerdir. Tayinlerine ilişkin konularda veya sorumluluklarında yanlış beyanlar veya abartmalar konularda veya sorumluluklarında yanlış beyanlar veya abartmalar yapmayacaklardır. İş istemeye ilişkin broşür veya diğer gösterimlerde, işleri, yapmayacaklardır. İş istemeye ilişkin broşür veya diğer gösterimlerde, işleri, üyelikleri, ilişkileri veya çalışmaları ve yeteneklerini artırmak amacı ve niyeti ile üyelikleri, ilişkileri veya çalışmaları ve yeteneklerini artırmak amacı ve niyeti ile geçmişteki başarıları konularında yanlış beyanlarda bulunmayacaklardır.geçmişteki başarıları konularında yanlış beyanlarda bulunmayacaklardır.

• g)g) Mühendisler, mesleki hizmetlerini aşağıdaki gibi tanımlayabilir Mühendisler, mesleki hizmetlerini aşağıdaki gibi tanımlayabilir ve aşağıdaki koşullarla sınırlandırabilirler.ve aşağıdaki koşullarla sınırlandırabilirler.

• g-l) Değerlendirilmiş programlar, listeler ve yayınlar, uygun boyutlarda g-l) Değerlendirilmiş programlar, listeler ve yayınlar, uygun boyutlarda ve bu gibi mesleki programları ve listeleri düzenli olarak yayınlayan ve bu gibi mesleki programları ve listeleri düzenli olarak yayınlayan yayının bir parçası olmak koşuluyla yazılan bilgi; firma adı, adresler, yayının bir parçası olmak koşuluyla yazılan bilgi; firma adı, adresler, telefon numaraları, uygun sembol ve katılanların adları ve değerlendirmede telefon numaraları, uygun sembol ve katılanların adları ve değerlendirmede bulunan firmanın uygulama alanıbulunan firmanın uygulama alanı

• g-2) Çalışılan projelerin tarafları, görevler ve donanımlara ilişkin g-2) Çalışılan projelerin tarafları, görevler ve donanımlara ilişkin olarak, firma adları, adresleri, telefon numaralan ve hizmetin türüolarak, firma adları, adresleri, telefon numaralan ve hizmetin türü

• g-3) Broşürler, çalışma programlan, deneyimlere ilişkin diğer g-3) Broşürler, çalışma programlan, deneyimlere ilişkin diğer gösterimler, hizmete ilişkin kişisel kapasite ve olanaklar, projeye gösterimler, hizmete ilişkin kişisel kapasite ve olanaklar, projeye katılanlara göre yanlış olmayan ifadelerle ve gelişigüzel olmayan katılanlara göre yanlış olmayan ifadelerle ve gelişigüzel olmayan düzenlemeler olması koşuluyladüzenlemeler olması koşuluyla

• g-4) Sınırlı ad, adres, telefon numaraları ve çalışılan firmaların g-4) Sınırlı ad, adres, telefon numaraları ve çalışılan firmaların özellikleri, özel veya koyu yazı tipine başvurmaksızınözellikleri, özel veya koyu yazı tipine başvurmaksızın

• h) Mühendisler, değerlendirilmiş iş ve mesleki yayınların tanıtımında gereksiz gösterişe, h) Mühendisler, değerlendirilmiş iş ve mesleki yayınların tanıtımında gereksiz gösterişe, methiyeye veya abartıya kaçmadan, söz konusu hizmet ve projenin içeriğine ters düşmeyen methiyeye veya abartıya kaçmadan, söz konusu hizmet ve projenin içeriğine ters düşmeyen gerçek ve sadece mühendisliğe ilişkin görüntüler kullanabilirler.gerçek ve sadece mühendisliğe ilişkin görüntüler kullanabilirler.

• i) Mühendisler, gerçek ve değerlendirilmiş olarak yazılan veya teknik yayınlar için gösterişten i) Mühendisler, gerçek ve değerlendirilmiş olarak yazılan veya teknik yayınlar için gösterişten uzak ve övgüyü içermeyen yazılar (makale) hazırlayabilirler. Bu gibi yazılar, işin paylaşımı uzak ve övgüyü içermeyen yazılar (makale) hazırlayabilirler. Bu gibi yazılar, işin paylaşımı için başkalarına verilen güveni ve itimadı sarsmadan doğrudan kendisinin katkılarını için başkalarına verilen güveni ve itimadı sarsmadan doğrudan kendisinin katkılarını içermelidir.içermelidir.

• j) Mühendisler, projede veya belirtilen üretimdeki katkılarını alçak gönüllülükle ifade eden, j) Mühendisler, projede veya belirtilen üretimdeki katkılarını alçak gönüllülükle ifade eden, ticari yayınlarda ve bilgilendirme yayınlarında adlarının kullanılmasına izin verebilirler. Bu ticari yayınlarda ve bilgilendirme yayınlarında adlarının kullanılmasına izin verebilirler. Bu gibi izin, tescilli üretimlerin genel bir onayını içermeyecektir.gibi izin, tescilli üretimlerin genel bir onayını içermeyecektir.

• k) Mühendisler, kişisel üyeliklerini özel yayınlarla ilan edebilirler. Buradaki bilgi, katılım ve k) Mühendisler, kişisel üyeliklerini özel yayınlarla ilan edebilirler. Buradaki bilgi, katılım ve katkılarını gerçek olarak ifade eden, çalışma alanını diğer katılanların adlarını, firma adını, katkılarını gerçek olarak ifade eden, çalışma alanını diğer katılanların adlarını, firma adını, adresini ve telefon numaralarını içeren biçimde olmalıdır.adresini ve telefon numaralarını içeren biçimde olmalıdır.

• 1) Mühendisler, özel proje amaçlı yarışmalara, projenin diğer tasarımcılarının onayı olmadan 1) Mühendisler, özel proje amaçlı yarışmalara, projenin diğer tasarımcılarının onayı olmadan giremez.giremez.

• m) Mühendisler, mesleki itibara, görünüşe, uygulamaya veya diğer mühendislerin işlerine m) Mühendisler, mesleki itibara, görünüşe, uygulamaya veya diğer mühendislerin işlerine kötü niyetle veya yalan yere kötülük etmeyecek ve diğer mühendislerin çalışmalarını fark kötü niyetle veya yalan yere kötülük etmeyecek ve diğer mühendislerin çalışmalarını fark gözetmeden (tarafsız olarak) irdeleyeceklerdir.gözetmeden (tarafsız olarak) irdeleyeceklerdir.

• n) Mühendisler, kar amacı olmayan özel profesyonel birliklerin dışındaki herhangi bir n) Mühendisler, kar amacı olmayan özel profesyonel birliklerin dışındaki herhangi bir mühendislik kuruluşunu destekleyemezler.mühendislik kuruluşunu destekleyemezler.

• o) Mühendisler, çalışanların olanaklarını kendi özel çalışmaları için kullanamayacaktır.o) Mühendisler, çalışanların olanaklarını kendi özel çalışmaları için kullanamayacaktır.

• p) Mühendisler, öğrenci indirimlerinden yararlanmazlar. p) Mühendisler, öğrenci indirimlerinden yararlanmazlar.

• 6. Mühendisler, mesleki doğruluğunu, onurunu ve değerini yüceltmek ve6. Mühendisler, mesleki doğruluğunu, onurunu ve değerini yüceltmek vegeliştirmek için çalışacaklardır.geliştirmek için çalışacaklardır.

• a) Mühendisler, bilerek adlarının veya firmalarının başka firmalar veya kişiler tarafından a) Mühendisler, bilerek adlarının veya firmalarının başka firmalar veya kişiler tarafından kullanılmasına izin vermeyecekler ve hileli veya aldatıcı mesleki uygulamalara veya işlere kullanılmasına izin vermeyecekler ve hileli veya aldatıcı mesleki uygulamalara veya işlere angaje olmayacaklardır.angaje olmayacaklardır.

b) Mühendisler, mühendisliğin dışındaki iş birliklerini, üyeliklerini etik olmayan etkinliklerde b) Mühendisler, mühendisliğin dışındaki iş birliklerini, üyeliklerini etik olmayan etkinliklerde paravan olarak kullanmayacaklardır.paravan olarak kullanmayacaklardır.

• 7.7. Mühendisler, mesleki gelişmelerini kendi kariyerleriyle devam Mühendisler, mesleki gelişmelerini kendi kariyerleriyle devam ettirecekler ve kendi kontrolleri altındaki mühendislerin mesleki ettirecekler ve kendi kontrolleri altındaki mühendislerin mesleki gelişmeleri için olanaklar sağlayacaklardır.gelişmeleri için olanaklar sağlayacaklardır.

• a) Mühendisler, yanlarında çalışan elemanlarının daha da eğitilmesi için a) Mühendisler, yanlarında çalışan elemanlarının daha da eğitilmesi için çalışacaklardır.çalışacaklardır.

• b) Mühendisler, etik dışı olaylarda herhangi bir birlik ve beraberliği b) Mühendisler, etik dışı olaylarda herhangi bir birlik ve beraberliği desteklemeyeceklerdir.desteklemeyeceklerdir.

• c) Mühendisler, yanlarında çalışan elamanları mesleki yazılar yazmak c) Mühendisler, yanlarında çalışan elamanları mesleki yazılar yazmak ve teknik toplantılara katılmak konusunda destekleyeceklerdir.ve teknik toplantılara katılmak konusunda destekleyeceklerdir.

• d) Mühendisler disiplinlerinin meslek ve teknik birliklerini d) Mühendisler disiplinlerinin meslek ve teknik birliklerini desteklemelidirler.desteklemelidirler.

• e)Mühendisler, mühendislik çalışmaları için diğer elemanlara gereken güveni e)Mühendisler, mühendislik çalışmaları için diğer elemanlara gereken güveni verecekler ve gereken ilgiyi göstereceklerdir. Mümkünse tasarım, icat, yazma veya diğer verecekler ve gereken ilgiyi göstereceklerdir. Mümkünse tasarım, icat, yazma veya diğer etkinlikler için sorumlu kişi veya kişiler olarak görevlendirileceklerdir.etkinlikler için sorumlu kişi veya kişiler olarak görevlendirileceklerdir.

• f)Mühendisler, mühendislik bilgilerinin yayılmasına gayret edecekler, gerçek olmayan f)Mühendisler, mühendislik bilgilerinin yayılmasına gayret edecekler, gerçek olmayan abartılmış veya haksız durumları içeren mühendislik etkinliklerine katılmayacaklardır.abartılmış veya haksız durumları içeren mühendislik etkinliklerine katılmayacaklardır.

• g)Mühendisler, mühendislik çalışmalarında, uygun ve yeterli ücretler ilkesini g)Mühendisler, mühendislik çalışmalarında, uygun ve yeterli ücretler ilkesini onaylayacaklardır.onaylayacaklardır.

• h)Mühendisler, mühendislik mesleğinin mümkün olan tüm eğitim ve deneyiminden h)Mühendisler, mühendislik mesleğinin mümkün olan tüm eğitim ve deneyiminden yararlanmayı doğal bir görev kabul etmelidirler ve birlikte çalıştıklarına daha az yararlanmayı doğal bir görev kabul etmelidirler ve birlikte çalıştıklarına daha az sorumluluk yüklemelidirler.sorumluluk yüklemelidirler.

• i) Mühendisler, işe alacakları kimselere çalışma koşulları ve çalışmadaki statüleri hakkında i) Mühendisler, işe alacakları kimselere çalışma koşulları ve çalışmadaki statüleri hakkında tüm bilgiyi verecekler ve sonradan bu konuda herhangi bir değişiklik yapmayacaklardır tüm bilgiyi verecekler ve sonradan bu konuda herhangi bir değişiklik yapmayacaklardır [4].[4].

• 7.2. Etik Teorileri7.2. Etik Teorileri

• Mühendislerin ahlaki felsefe hakkında bilgi sahibi olmaları, pratik Mühendislerin ahlaki felsefe hakkında bilgi sahibi olmaları, pratik düşünebilme yetilerini de geliştirir. Bu nedenle, etik teorilerine kısaca göz düşünebilme yetilerini de geliştirir. Bu nedenle, etik teorilerine kısaca göz atmakta fayda vardır. Örnek olarak, marketten şekerleme çalan çocuklara atmakta fayda vardır. Örnek olarak, marketten şekerleme çalan çocuklara eylemin yanlışlığının anlatılması için üç farklı yoldan gidilebilir:eylemin yanlışlığının anlatılması için üç farklı yoldan gidilebilir:

• 1.Çalan insanlara bakınız. Saygın insanlar değildirler.1.Çalan insanlara bakınız. Saygın insanlar değildirler.• 2.Çalma eylemine bakınız. Çalmak başkalarının sahip olduğu bir şeyi 2.Çalma eylemine bakınız. Çalmak başkalarının sahip olduğu bir şeyi

izinsiz almaktır. Sahipleri çalınan şeyi istediklerinde ne olacaktır? Ya da izinsiz almaktır. Sahipleri çalınan şeyi istediklerinde ne olacaktır? Ya da başkalarının sizin sahip olduğunuz bir şeyi almalarını ister misiniz? başkalarının sizin sahip olduğunuz bir şeyi almalarını ister misiniz? Kendinize yapılmasını istemediğiniz bir şeyi başkalarına yapmayınız.Kendinize yapılmasını istemediğiniz bir şeyi başkalarına yapmayınız.

• 3.Çalma eyleminden sonra ne olacağına bakınız. Herkes istediği bir şeyi 3.Çalma eyleminden sonra ne olacağına bakınız. Herkes istediği bir şeyi çalarsa market iş yapamayacak hale gelecektir. Çalmanın sonucu toplum çalarsa market iş yapamayacak hale gelecektir. Çalmanın sonucu toplum için kötü olacaktır.için kötü olacaktır.

• Bu üç açıklama biçimi, sırasıyla, Bu üç açıklama biçimi, sırasıyla, erdem erdem (virtue), (virtue), görevcilik görevcilik (deontology) ve (deontology) ve sonuçsonuç (consequentialism) teorilerini temsil etmektedir. Modelleme, eylemi (consequentialism) teorilerini temsil etmektedir. Modelleme, eylemi yapan-eylem-sonuç şeklindedir. Eylemin kendisinin doğru ya da yanlış yapan-eylem-sonuç şeklindedir. Eylemin kendisinin doğru ya da yanlış olduğunu değerlendirmek, etiğe görevci anlayışla yaklaşımdır. Eylemin olduğunu değerlendirmek, etiğe görevci anlayışla yaklaşımdır. Eylemin sonuçları üzerinde değerlendirme yap mak sonuçsal; eylemi kendisi değil sonuçları üzerinde değerlendirme yap mak sonuçsal; eylemi kendisi değil de, yapan açısından değerlendirmek ise erdemsel yaklaşımdır [7,8].de, yapan açısından değerlendirmek ise erdemsel yaklaşımdır [7,8].

• Yüksek teknolojinin egemen olduğu toplumlarda sonuç teorisi daha fazla Yüksek teknolojinin egemen olduğu toplumlarda sonuç teorisi daha fazla önem kazanır. Örneğin; otomobillere kirlilik önleyici cihaz yerleştirmek önem kazanır. Örneğin; otomobillere kirlilik önleyici cihaz yerleştirmek hava kirliliğini önleme açısından hava kirliliğini önleme açısından iyi, iyi, otomobil maliyetini arttırma otomobil maliyetini arttırma açısından açısından kötüdür. kötüdür. Karar, bu iki sonucun karşılaştırılması yapıldıktan Karar, bu iki sonucun karşılaştırılması yapıldıktan sonra verilir. Sonuç teorisinin en önemli biçimlerinden biri "faydacılık”tır. sonra verilir. Sonuç teorisinin en önemli biçimlerinden biri "faydacılık”tır. Faydacılık (utilitarianism) teorisinin kurucusu John Stuart Mill ( 1806-Faydacılık (utilitarianism) teorisinin kurucusu John Stuart Mill ( 1806-1873) için, eylemler mutluluğu sağladıkları ölçüde iyidirler. Mill'e göre en 1873) için, eylemler mutluluğu sağladıkları ölçüde iyidirler. Mill'e göre en fazla mutluluk prensibi, en çok kişinin mutluluğu ile ilgilidir. Sorun tabiî ki fazla mutluluk prensibi, en çok kişinin mutluluğu ile ilgilidir. Sorun tabiî ki herke sin mutlu olma yolunun değişik oluşudur [7].herke sin mutlu olma yolunun değişik oluşudur [7].

• Faydacılıkla ilgili bir eleştiri, etiği kar zarar dengesi yaparak Faydacılıkla ilgili bir eleştiri, etiği kar zarar dengesi yaparak ekonomiye indirgediği yönündedir. Örneğin, bir mühendis ekonomiye indirgediği yönündedir. Örneğin, bir mühendis cihaz tasarımında alınacak olan güvenlik önlemlerinin cihaz tasarımında alınacak olan güvenlik önlemlerinin maliyetini açıkladığında, tasarımın bu önlem olmaksızın maliyetini açıkladığında, tasarımın bu önlem olmaksızın yapılması da is tenebilir. Bu konudaki somut bir örnek, Ford yapılması da is tenebilir. Bu konudaki somut bir örnek, Ford Pinto otomobilleri ile ilgilidir. 1960'larda üretilen bu Pinto otomobilleri ile ilgilidir. 1960'larda üretilen bu otomobillerin yakıt tanklarının patlamaya eğimli oldukları otomobillerin yakıt tanklarının patlamaya eğimli oldukları anlaşılmıştı. Şirket, bu arıza nedeni ile oluşabilecek kazalar anlaşılmıştı. Şirket, bu arıza nedeni ile oluşabilecek kazalar sonunda ödenecek taz minat ile otomobillerin yeniden sonunda ödenecek taz minat ile otomobillerin yeniden tasarımının maliyeti arasında bir karşılaştırma yapmış; tasarımının maliyeti arasında bir karşılaştırma yapmış; sonuçta, tazminat ödemenin daha az külfetli olduğuna karar sonuçta, tazminat ödemenin daha az külfetli olduğuna karar verilmişti.verilmişti.

• Görevci anlayışta ise eylemin kendisi önemlidir. Eylem, sonuçlarından Görevci anlayışta ise eylemin kendisi önemlidir. Eylem, sonuçlarından bağımsız değerlendirilmelidir. Bu teorinin mimarı Immanuel Kant (1724-bağımsız değerlendirilmelidir. Bu teorinin mimarı Immanuel Kant (1724-1804), kuralın ya da niyetin iç yapısının önemli olduğunu vurgular. Buna 1804), kuralın ya da niyetin iç yapısının önemli olduğunu vurgular. Buna göre; sonucu kötü de olsa doğruyu söylemek gerekir. Zaten her yalan göre; sonucu kötü de olsa doğruyu söylemek gerekir. Zaten her yalan mutlaka akıl dışıdır. (Örneğin, 2+2=5). Kant şöyle der: mutlaka akıl dışıdır. (Örneğin, 2+2=5). Kant şöyle der:

• "Yalnızca, aynı zamanda evrensel bir yasa olmasını istediğiniz kurallara "Yalnızca, aynı zamanda evrensel bir yasa olmasını istediğiniz kurallara göre davranınız. İnsanlara (siz ya da başkası fark etmez) araç olarak değil, göre davranınız. İnsanlara (siz ya da başkası fark etmez) araç olarak değil, amaç olarak yaklaşınız."[7].amaç olarak yaklaşınız."[7].

• Yukarıda sözü edilen Ford Pinto olayında uygulanan yöntemin, görevci Yukarıda sözü edilen Ford Pinto olayında uygulanan yöntemin, görevci anlayışla yaklaşıldığında etik kurallarla bağdaşmadığı açıktır. Ford Pinto anlayışla yaklaşıldığında etik kurallarla bağdaşmadığı açıktır. Ford Pinto tüketicisi; şirkete kar getiren bir araç değil; güvenilir bir otomobil tüketicisi; şirkete kar getiren bir araç değil; güvenilir bir otomobil kullanmayı hak eden insandır. Etik açı dan üreticinin amacı ona bu hakkı kullanmayı hak eden insandır. Etik açı dan üreticinin amacı ona bu hakkı vermektir. vermektir.

• Peki, mühendislerin nasıl davranması beklenir? Peki, mühendislerin nasıl davranması beklenir? Görevci Görevci teoriyi teoriyi uygulayabilirler mi? Gerçekte, bizim ve başkalarının niyetlerini bilmek uygulayabilirler mi? Gerçekte, bizim ve başkalarının niyetlerini bilmek olanaklı mıdır? Eylemler sıklıkla dürtülerin etkisinden kaynaklanmaz mı? olanaklı mıdır? Eylemler sıklıkla dürtülerin etkisinden kaynaklanmaz mı? Duyguların rolü nedir?Duyguların rolü nedir?

• İnşaat mühendisi Samuel Florman, etik üzerine yazılan kitapları, yazıları İnşaat mühendisi Samuel Florman, etik üzerine yazılan kitapları, yazıları vs. eleştirerek şunu söylemektedir: vs. eleştirerek şunu söylemektedir: "Mühendisliğin etiğini tartışmak yerine, "Mühendisliğin etiğini tartışmak yerine, uygar ve uygar olmayan mühendisi tartışmak gerekir. Uygar mühendis uygar ve uygar olmayan mühendisi tartışmak gerekir. Uygar mühendis aynı zamanda erdemli olandır.” aynı zamanda erdemli olandır.” Dolayısıyla; erdem teorisine giren bu Dolayısıyla; erdem teorisine giren bu yaklaşımda, eylemin kendisi ya da sonucu değil, gerçekleştiren kişi vardır. yaklaşımda, eylemin kendisi ya da sonucu değil, gerçekleştiren kişi vardır. Gerçekten de, en iyi mühendis olarak kabul edilenler, en karmaşık Gerçekten de, en iyi mühendis olarak kabul edilenler, en karmaşık hesapları yapanlar arasından değil, mühendislik özelliklerini erdemli bir hesapları yapanlar arasından değil, mühendislik özelliklerini erdemli bir biçimde sürdürenler arasındadır [7].biçimde sürdürenler arasındadır [7].

• Aşağıdaki şekilde özetlenebilecek olan teorilerden hangisi doğrudur?Aşağıdaki şekilde özetlenebilecek olan teorilerden hangisi doğrudur?• * Erdem teorisi (insanın yapısından hareket eder). * Erdem teorisi (insanın yapısından hareket eder). • * Görev teorisi (kuralın akılcılığından hareket eder). * Görev teorisi (kuralın akılcılığından hareket eder). • * Sonuç teorisi (karşılaştırmalı akılcılıktan hareket eder).* Sonuç teorisi (karşılaştırmalı akılcılıktan hareket eder).• Aslında bu üç teori iç içedir. Örneğin, eylem amaçlı bir faydacılık, sonuç Aslında bu üç teori iç içedir. Örneğin, eylem amaçlı bir faydacılık, sonuç

teorisi ile aynı anlama gelirken; kural amaçlı bir faydacılık da teorisi ile aynı anlama gelirken; kural amaçlı bir faydacılık da görev görev teorisine girebilir.teorisine girebilir.

• Etik teorinin bir başka boyutu da psikoloji ile ilgilidir. İsviçreli psikolog Etik teorinin bir başka boyutu da psikoloji ile ilgilidir. İsviçreli psikolog Jean Piaget'nin 1932'de yazdığı "Çocuğun Moral Yargıları" kitabında, Jean Piaget'nin 1932'de yazdığı "Çocuğun Moral Yargıları" kitabında, moral gelişim dış kaynaklı (heteronomous) ve iç kaynaklı (otonomous) moral gelişim dış kaynaklı (heteronomous) ve iç kaynaklı (otonomous) olarak ikiye ayrılır. Birincisinde dıştan gelen kurallar, ikincisinde ise iç olarak ikiye ayrılır. Birincisinde dıştan gelen kurallar, ikincisinde ise iç özellikler rol oynar. Etik ve mühendislik ilişkisi de bu bağlamda ele özellikler rol oynar. Etik ve mühendislik ilişkisi de bu bağlamda ele alınabilir. Mühendislik etiğinde pazar kuralları, politik baskılar gibi dış alınabilir. Mühendislik etiğinde pazar kuralları, politik baskılar gibi dış etkilerin yanı sıra, mühendisin içinden gelen kendiliğinden oluş muş etkilerin yanı sıra, mühendisin içinden gelen kendiliğinden oluş muş kurallar da vardır.kurallar da vardır.

• Bir başka psikolog ise Moral Gelişimi şöyle özetlemiştir:Bir başka psikolog ise Moral Gelişimi şöyle özetlemiştir:• 1. Topluluk öncesi dönem. Bu dönemde yalnızca fiziksel acıdan kaçınma vardır.1. Topluluk öncesi dönem. Bu dönemde yalnızca fiziksel acıdan kaçınma vardır.• 2. Topluluğa katılım dönemi. Bu dönemde başkalarının değer yargıları da önem 2. Topluluğa katılım dönemi. Bu dönemde başkalarının değer yargıları da önem

kazanır.kazanır.• 3. Topluluk üzeri dönemde ise idealler ve teoriler vardır.3. Topluluk üzeri dönemde ise idealler ve teoriler vardır.• Birinci dönem fiziksel; ikinci dönem sosyal, üçüncü dönem ise düşünsel (teorik) Birinci dönem fiziksel; ikinci dönem sosyal, üçüncü dönem ise düşünsel (teorik)

gereksinimlerin karşılanması çabaları olarak özetlenebilir.gereksinimlerin karşılanması çabaları olarak özetlenebilir.

• Bu modelleme mühendislik etiğine şöyle uygulanabilir:Bu modelleme mühendislik etiğine şöyle uygulanabilir:• - Fiziksel aşama: Temel gereksinmelerin karşılanması. Mühendisin üretim ya da - Fiziksel aşama: Temel gereksinmelerin karşılanması. Mühendisin üretim ya da

tüketim araçlarını tasarlayıp üretebilme yetisini kazanabilmesi.tüketim araçlarını tasarlayıp üretebilme yetisini kazanabilmesi.• - Toplumsal aşama: Mühendisin ürettiği cihazla müşteri memnuniyetini - Toplumsal aşama: Mühendisin ürettiği cihazla müşteri memnuniyetini

sağlayabilmesi.sağlayabilmesi.• - Düşünsel (teorik) aşama : Mühendisin etik kurallara uygun teknoloji geliştirip - Düşünsel (teorik) aşama : Mühendisin etik kurallara uygun teknoloji geliştirip

uygulayabilmesi [7]. uygulayabilmesi [7].

• 7.3. Etik ve Kurumlar7.3. Etik ve Kurumlar

• Etik, yalnızca kişisel bir konu değildir. Aynı zamanda ve daha da önemlisi Etik, yalnızca kişisel bir konu değildir. Aynı zamanda ve daha da önemlisi kurumları ilgilendirir. Kurum anlayışı, mühendisliğin resmi bir meslek kurumları ilgilendirir. Kurum anlayışı, mühendisliğin resmi bir meslek olması ile birlikte, yani Endüstri Devrimi (1750-1850 olarak düşünülebilir) olması ile birlikte, yani Endüstri Devrimi (1750-1850 olarak düşünülebilir) ile birlikte gelişmiştir. O zamana kadar aile şirketleri gibi kişisel ve ile birlikte gelişmiştir. O zamana kadar aile şirketleri gibi kişisel ve dolaysız denetimlere bağlı iş ilişkileri; karmaşıklaşan sosyo-ekonomik yapı dolaysız denetimlere bağlı iş ilişkileri; karmaşıklaşan sosyo-ekonomik yapı nedeni ile kurumsallaşmak zorunda kaldı. Kurumsallaşma, "Uzmanlaşma" nedeni ile kurumsallaşmak zorunda kaldı. Kurumsallaşma, "Uzmanlaşma" ve "Merkezileşme" kavramları üzerine kurulur. Çünkü, ekonomik ve "Merkezileşme" kavramları üzerine kurulur. Çünkü, ekonomik ortaklıklar bu kavramlar üzerinde temellenmiştir. Etik sorunlar kurumsal ortaklıklar bu kavramlar üzerinde temellenmiştir. Etik sorunlar kurumsal ya pılara göre çeşitlilik gösterir. Bu sorunların çözümü ya pılara göre çeşitlilik gösterir. Bu sorunların çözümü kazanmak/kazanmak kazanmak/kazanmak ilkesi üzerine kurulmuştur. ilkesi üzerine kurulmuştur. Bu ilkeye göre, Bu ilkeye göre, mühendisin amacı; maliyeti düşürürken ürünü iyileştirmek, enerji mühendisin amacı; maliyeti düşürürken ürünü iyileştirmek, enerji tüketimini azaltırken daha verimli makina yapmak, malzemeyi azaltırken tüketimini azaltırken daha verimli makina yapmak, malzemeyi azaltırken daha dayanıklı cihaz üretmektir [7].daha dayanıklı cihaz üretmektir [7].

• Kurumların etik ile ilgili konu başlıkları genellikle şunlar olmaktadır:Kurumların etik ile ilgili konu başlıkları genellikle şunlar olmaktadır:• - Sadakat.- Sadakat.• - Anlaşma kuralları.- Anlaşma kuralları.• - Patent hakları ve entelektüel haklar- Patent hakları ve entelektüel haklar• - Ürün hakları.- Ürün hakları.

• Bu başlıklarla ilgili etik davranışlar bazen çelişebilmektedir. Örneğin: Bu başlıklarla ilgili etik davranışlar bazen çelişebilmektedir. Örneğin: 1957’de yapılan demiryolu projesinde bazı eksiklikler gören mühendisler, 1957’de yapılan demiryolu projesinde bazı eksiklikler gören mühendisler, görüşlerini açıkladıklarında, anlaşmaya uymadıkları için işten atılmışlardı. görüşlerini açıkladıklarında, anlaşmaya uymadıkları için işten atılmışlardı. Fakat, daha sonra, demiryolu yapımında, gerçekten de, bazı hataların Fakat, daha sonra, demiryolu yapımında, gerçekten de, bazı hataların yapıldığı anlaşıldı. Meydana gelen bir kazadan sonra mühendislere yapılan yapıldığı anlaşıldı. Meydana gelen bir kazadan sonra mühendislere yapılan haksızlık telafi edildi.haksızlık telafi edildi.

• Örnek 1Örnek 1: Sıcak metallerle işlem yapılan bir yerde : Sıcak metallerle işlem yapılan bir yerde danışman olarak çalışan kimya mühendisine, bazı danışman olarak çalışan kimya mühendisine, bazı işçiler sıcak metallerin oluşturduğu kötü kokular işçiler sıcak metallerin oluşturduğu kötü kokular nedeni ile solunum sorunları yaşadıklarını nedeni ile solunum sorunları yaşadıklarını söylüyorlar. Mühendis, bu durumu üst kademedeki söylüyorlar. Mühendis, bu durumu üst kademedeki kişiye ilettiğinde, fabrikadaki işlemlerde standartlara kişiye ilettiğinde, fabrikadaki işlemlerde standartlara uyulduğu yanıtını alıyor. Araştırma sonucunda, söz uyulduğu yanıtını alıyor. Araştırma sonucunda, söz konusu standartların henüz test edilmemiş konusu standartların henüz test edilmemiş malzemeler için geçerli olmadığını ve o işyerindeki malzemeler için geçerli olmadığını ve o işyerindeki malzemelerin çok azının test edilmiş olduğu ortaya malzemelerin çok azının test edilmiş olduğu ortaya çıkıyor. Ne yapmalı? [7].çıkıyor. Ne yapmalı? [7].

• Örnek 2: Örnek 2: Trafik kurallarına aykırı davranışlara caydırıcı Trafik kurallarına aykırı davranışlara caydırıcı yaptırımların uygulanmadığı, karayol larının bakımlarının yaptırımların uygulanmadığı, karayol larının bakımlarının yapılmadığı ve trafik denetimlerinin sürekli olmadığı bir yapılmadığı ve trafik denetimlerinin sürekli olmadığı bir ülkede, konfor koşulları en iyi teknoloji ile sağlanmış, çok ülkede, konfor koşulları en iyi teknoloji ile sağlanmış, çok yolcu alabilen bir otobüs kaza yapmış ve kaza sonucu çıkan yolcu alabilen bir otobüs kaza yapmış ve kaza sonucu çıkan yangında kurtulan olmamıştır. Kazanın olabilecek en kötü yangında kurtulan olmamıştır. Kazanın olabilecek en kötü biçimde sonuçlanmasının nedenleri arasında, aracın biçimde sonuçlanmasının nedenleri arasında, aracın camlarının tehlike anında çıkışa izin vermemesi de yer camlarının tehlike anında çıkışa izin vermemesi de yer almaktadır. Öte yandan, otobüsün üretildiği firmanın almaktadır. Öte yandan, otobüsün üretildiği firmanın yetkilileri, otobüs camlarının küçük bir çekiç darbesi ile yetkilileri, otobüs camlarının küçük bir çekiç darbesi ile parçalanabilecek yapıda olduğunu ve “tehlike anında camı parçalanabilecek yapıda olduğunu ve “tehlike anında camı çekiçle kırınız” uyarısının yazılmış olduğu levhaların, çekiçle kırınız” uyarısının yazılmış olduğu levhaların, çekiçlerle birlikte, her camın yanında asılı olduğunu çekiçlerle birlikte, her camın yanında asılı olduğunu söylemiştir, ki gerçek de budur. Ancak, bu çekiçler, yolculuklar söylemiştir, ki gerçek de budur. Ancak, bu çekiçler, yolculuklar sırasında kaybolmaktadır.sırasında kaybolmaktadır.

• Kazanın ve tartışmaların üzerinden uzun bir süre geçtikten Kazanın ve tartışmaların üzerinden uzun bir süre geçtikten sonra, söz konusu otobüsleri üreten firma, yeni bir tasarım sonra, söz konusu otobüsleri üreten firma, yeni bir tasarım geliştirmeye karar verir. İşe yeni alınmış olan makina geliştirmeye karar verir. İşe yeni alınmış olan makina mühendisi, A., yeni tasarımla görevli ekip ile çalışacaktır. A., mühendisi, A., yeni tasarımla görevli ekip ile çalışacaktır. A., mezuniyetinden sonra yaptığı lisans üstü çalışmalarına ve biri mezuniyetinden sonra yaptığı lisans üstü çalışmalarına ve biri söz konusu firmanın yabancı ortağının dili olmak üzere çok iyi söz konusu firmanın yabancı ortağının dili olmak üzere çok iyi konuştuğu iki yabancı dile karşın, uzun süre iş aramıştır. Bu konuştuğu iki yabancı dile karşın, uzun süre iş aramıştır. Bu nedenle, girdiği bu ilk işinde, çok başarılı olmayı nedenle, girdiği bu ilk işinde, çok başarılı olmayı amaçlamaktadır Ayrıca; aldığı eğitim ve kültürü de, verilen işi amaçlamaktadır Ayrıca; aldığı eğitim ve kültürü de, verilen işi en iyi biçimde yapması gerektiği düşüncesini onun kafasında en iyi biçimde yapması gerektiği düşüncesini onun kafasında yerleştirmiştir. Tasarım ekibinin diğer araştırmacıları ise, yerleştirmiştir. Tasarım ekibinin diğer araştırmacıları ise, yakında yapılması olası görülen şirket içi yükseltmelerde, yakında yapılması olası görülen şirket içi yükseltmelerde, daha iyi konumlara gelme potansiyeline sahip uzman daha iyi konumlara gelme potansiyeline sahip uzman mühendislerdir.mühendislerdir.

• Tasarım çalışmaları hızla sürerken, A.'nın aklına bir süre önce olan kaza gelir ve Tasarım çalışmaları hızla sürerken, A.'nın aklına bir süre önce olan kaza gelir ve yeni tasarımda otobüslerin pencerelerine, yeni bir mekanizmanın (pencerenin yeni tasarımda otobüslerin pencerelerine, yeni bir mekanizmanın (pencerenin altındaki sabit çubuğun yukarı doğru çok az hareketi ile açılabilmesine olanak altındaki sabit çubuğun yukarı doğru çok az hareketi ile açılabilmesine olanak veren) yerleştirilmesini önerir. Böylece; kaza anında pencerelerin açılmaması riski veren) yerleştirilmesini önerir. Böylece; kaza anında pencerelerin açılmaması riski ortadan kalkmış olacaktır. Fakat; önerisinin üzerinde çok fazla durulmaz; kendisi ortadan kalkmış olacaktır. Fakat; önerisinin üzerinde çok fazla durulmaz; kendisi de yeni olmanın verdiği çekingenlik nedeni ile ısrarlı davranmaz. Tasarımla ilgili de yeni olmanın verdiği çekingenlik nedeni ile ısrarlı davranmaz. Tasarımla ilgili rapor üst yönetime teslim edilir.rapor üst yönetime teslim edilir.

• Daha sonra, aylık toplantı sırasında, yaklaşan yükseltmeler konusunda etkisi büyük Daha sonra, aylık toplantı sırasında, yaklaşan yükseltmeler konusunda etkisi büyük olan bir yönetici, yeni tasarımda, pencerelerle ilgili bir değişiklik yapılıp olan bir yönetici, yeni tasarımda, pencerelerle ilgili bir değişiklik yapılıp yapılmadığını sorar. Bunun üzerine, ekibin yükselme bekleyen uzman yapılmadığını sorar. Bunun üzerine, ekibin yükselme bekleyen uzman mühendislerinden biri, uzman müh. B., yeni mühendis A.’nın önerisini, kendi mühendislerinden biri, uzman müh. B., yeni mühendis A.’nın önerisini, kendi önerisi imiş gibi, yöneticiye sunar ve daha önce gündeme getirdiği bu görüşün pro önerisi imiş gibi, yöneticiye sunar ve daha önce gündeme getirdiği bu görüşün pro jenin diğer çalışanları tarafından üzerinde durulmaması, kendisinin de işi jenin diğer çalışanları tarafından üzerinde durulmaması, kendisinin de işi uzatmamak için ısrarcı davranmaması üzerine tasarıma eklenmediğini söyler. uzatmamak için ısrarcı davranmaması üzerine tasarıma eklenmediğini söyler. Yönetici, önerinin çok yerinde olduğunu ve iki gün içinde teknik ayrıntılı öneriyi Yönetici, önerinin çok yerinde olduğunu ve iki gün içinde teknik ayrıntılı öneriyi hazırlarsa, projeye ekletebileceğini söyler. Aynı günün akşamı, Uzman Müh. B., hazırlarsa, projeye ekletebileceğini söyler. Aynı günün akşamı, Uzman Müh. B., Yeni Müh. A.’dan, önerdiği yeni pencere tasarımının teknik ayrıntılarını ertesi gün Yeni Müh. A.’dan, önerdiği yeni pencere tasarımının teknik ayrıntılarını ertesi gün getirmesini ister. Ne yapmalı? [7]..getirmesini ister. Ne yapmalı? [7]..

• Bu türden çelişkilerin çözülmesi için üzerinde durulması Bu türden çelişkilerin çözülmesi için üzerinde durulması gereken konu, mühendisliğin bir ekip işi olduğudur. Bu ekip gereken konu, mühendisliğin bir ekip işi olduğudur. Bu ekip içerisindeki mühendisler, çeşitli branşlarda (Örneğin; tekstil, içerisindeki mühendisler, çeşitli branşlarda (Örneğin; tekstil, inşaat, makina, kimya vd.) oldukları gibi, her branşın inşaat, makina, kimya vd.) oldukları gibi, her branşın içerisinde de görev ve uzmanlıkları (tasarım, üretim, bakım, içerisinde de görev ve uzmanlıkları (tasarım, üretim, bakım, satış, ÜR-GE, AR-GE) ayrıdır. Etik açıdan bu dal ve satış, ÜR-GE, AR-GE) ayrıdır. Etik açıdan bu dal ve bölümlerin uyum içerisinde çalışmaları gerekir.bölümlerin uyum içerisinde çalışmaları gerekir.

• Kurumlar etik kurallardan uzaklaşmışlarsa, “dur” denmelidir. Kurumlar etik kurallardan uzaklaşmışlarsa, “dur” denmelidir. Kısaca düdük çalınmalı ve oyun durdurulmalıdır. Bunun Kısaca düdük çalınmalı ve oyun durdurulmalıdır. Bunun anlamı güvenli olmayan, toplumsal faydayı göz ardı eden ürün anlamı güvenli olmayan, toplumsal faydayı göz ardı eden ürün ya da proseslere karşı çıkmaktır. Nasıl? Verimli bir sonuç elde ya da proseslere karşı çıkmaktır. Nasıl? Verimli bir sonuç elde etmek için izlenmesi önerilen yol şöyledir:etmek için izlenmesi önerilen yol şöyledir:

• - Sorun ya da yanlış uygulama belgelenmelidir.- Sorun ya da yanlış uygulama belgelenmelidir.• - Yetkili veya sorumlu kişi bilgilendirilmelidir.- Yetkili veya sorumlu kişi bilgilendirilmelidir.• - Çözüme alt basamaklardan başlanmalıdır.- Çözüme alt basamaklardan başlanmalıdır.• -“Dur” diyenlerin ne gibi yaptırımlarla karşı karşıya -“Dur” diyenlerin ne gibi yaptırımlarla karşı karşıya

kalacakları, yakın geçmişteki örnekler de incelenerek kalacakları, yakın geçmişteki örnekler de incelenerek öğrenilmelidir.öğrenilmelidir.

• - Sorun, kurum içinde çözülmüyorsa ve tek çözüm o - Sorun, kurum içinde çözülmüyorsa ve tek çözüm o kurumdan ayrılmaksa, ilgili örgütler (meslek örgütleri v.s.) kurumdan ayrılmaksa, ilgili örgütler (meslek örgütleri v.s.) bilgilendirilmelidir.bilgilendirilmelidir.

• - Abartma yapılmamalıdır [7]. - Abartma yapılmamalıdır [7]. • Konu 8. Bölümde daha detaylı olarak incelenecektir.Konu 8. Bölümde daha detaylı olarak incelenecektir.

• 7.4. Etik ve Küreselleşme7.4. Etik ve Küreselleşme

• Küreselleşme, olumlu anlamıyla, belli bir kültür, ekonomi ya da siyaset normunun, değer Küreselleşme, olumlu anlamıyla, belli bir kültür, ekonomi ya da siyaset normunun, değer yargısının ya da kurumsal yapının küresel ölçekte yaygınlık kazanarak o alanda geçerli tek yargısının ya da kurumsal yapının küresel ölçekte yaygınlık kazanarak o alanda geçerli tek norm, tek değer yargısı ya da tek kurumsal yapı haline gelmesini ifade etmektedir. Ancak norm, tek değer yargısı ya da tek kurumsal yapı haline gelmesini ifade etmektedir. Ancak gerçekte durum biraz daha farklı olmaktadır. Küreselleşme nedeni ile, yabancı kültürlerdeki gerçekte durum biraz daha farklı olmaktadır. Küreselleşme nedeni ile, yabancı kültürlerdeki davranışı anlamak da mühendislik mesleğinin bir parçası haline gelmiş ve az geliş miş ülkelere davranışı anlamak da mühendislik mesleğinin bir parçası haline gelmiş ve az geliş miş ülkelere gelen yabancı şirketlerin literatürüne "sosyal refah payı" (rüşvet) tamlaması da katılmıştır.gelen yabancı şirketlerin literatürüne "sosyal refah payı" (rüşvet) tamlaması da katılmıştır.

• Öte yandan, Endüstri Devrimi ile yerleşen uzmanlaşma ve merkezileşme de, yerini "toplam Öte yandan, Endüstri Devrimi ile yerleşen uzmanlaşma ve merkezileşme de, yerini "toplam kalite yönetimi", "zamanında üretim" ve benzeri kavramlara bıraktı ve mühendisliğin kendisi kalite yönetimi", "zamanında üretim" ve benzeri kavramlara bıraktı ve mühendisliğin kendisi gibi etiği de değişmek zorunda kaldı. Hatta, kurumlardan çok "işin akışı" önemli olmaya gibi etiği de değişmek zorunda kaldı. Hatta, kurumlardan çok "işin akışı" önemli olmaya başladı. Bu değişim içerisinde kurumun ve mühendislerin göz önünde bulundurmaları gereken başladı. Bu değişim içerisinde kurumun ve mühendislerin göz önünde bulundurmaları gereken noktalar şunlar olmalıdır:noktalar şunlar olmalıdır:

• - Bireysel kazanç toplumsal fayda ile birleştirilmelidir. - Bireysel kazanç toplumsal fayda ile birleştirilmelidir. • - Başarının ve kabul edilebilirliğin nesnel ölçütleri, yani standartlar, hiç bir öznel yargıya - Başarının ve kabul edilebilirliğin nesnel ölçütleri, yani standartlar, hiç bir öznel yargıya

izin vermeyecek düzeyde ve çoklukta oluşturulmalıdır.izin vermeyecek düzeyde ve çoklukta oluşturulmalıdır.• - Gerek bu oluşum, gerekse üretim sırasında bağlı kalınan değer yargıları bütününden - Gerek bu oluşum, gerekse üretim sırasında bağlı kalınan değer yargıları bütününden

vazgeçilmemelidir [7]. vazgeçilmemelidir [7].

• 7.5. Mühendislikte Dürüstlük7.5. Mühendislikte Dürüstlük

• Dürüstlük (honesty) ve onur (honour) içiçe kavramlardır. Bu iki kavram aynı Dürüstlük (honesty) ve onur (honour) içiçe kavramlardır. Bu iki kavram aynı kökenden türemişlerdir. İyi bir mühendis dürüst olmak zorundadır. Daha da ötesi, kökenden türemişlerdir. İyi bir mühendis dürüst olmak zorundadır. Daha da ötesi, mühendis dürüst değilse; mühendis olamamıştır.mühendis dürüst değilse; mühendis olamamıştır.

• En yaygın iki türü, yalan ve kopya olan onursuzluk; mühendisler açısından teknik En yaygın iki türü, yalan ve kopya olan onursuzluk; mühendisler açısından teknik bilgi ve yetenek eksikliği kadar önemli bir tehlikedir. Dolayısıyla; mühendislik mes bilgi ve yetenek eksikliği kadar önemli bir tehlikedir. Dolayısıyla; mühendislik mes leğinin, etik kurallardan öte "onur kodları"na gereksinimi vardır.leğinin, etik kurallardan öte "onur kodları"na gereksinimi vardır.

• Onur kodları, Ortaçağ’da asker sınıfı arasında oluşmaya başlamıştır. Bu kodlar, Onur kodları, Ortaçağ’da asker sınıfı arasında oluşmaya başlamıştır. Bu kodlar, düşmanlar arasındaki ilişkileri bile çeşitli kurallara göre düzenliyordu. Sosyal güç, düşmanlar arasındaki ilişkileri bile çeşitli kurallara göre düzenliyordu. Sosyal güç, askerlerden toprak sahiplerine geçtiğinde, onur kodları “centilmenler”in askerlerden toprak sahiplerine geçtiğinde, onur kodları “centilmenler”in yaşamlarını düzenlemeye başlamışlardı. Bu kodlara uymayanlar dışlanıyorlardı.yaşamlarını düzenlemeye başlamışlardı. Bu kodlara uymayanlar dışlanıyorlardı.

• Bugün A.B.D.’de bir çok üniversitede, özellikle ordu ve dinle ilgili bölümleri olan Bugün A.B.D.’de bir çok üniversitede, özellikle ordu ve dinle ilgili bölümleri olan larda bu tür kodlar vardır. Bunlardan biri de, aşağıda verilen maddelerden oluşan larda bu tür kodlar vardır. Bunlardan biri de, aşağıda verilen maddelerden oluşan University of Michigan College of Engineering Honor Code’dur:University of Michigan College of Engineering Honor Code’dur:

• - Mühendisler, gerek profesyoneller, gerekse öğrenciler - Mühendisler, gerek profesyoneller, gerekse öğrenciler olarak, mühendisliği tüm yönleri ile benimsemelidirler. olarak, mühendisliği tüm yönleri ile benimsemelidirler. Güvenlik, sağlık ve refahı sağlamakla yükümlü olan dürüst Güvenlik, sağlık ve refahı sağlamakla yükümlü olan dürüst insanlar olmalıdırlar.insanlar olmalıdırlar.

• - Mühendislik Bölümü’ndeki öğrenciler onurlu, dürüst ve - Mühendislik Bölümü’ndeki öğrenciler onurlu, dürüst ve güvenilir kişiler olarak baştan kabul edilmişlerdir.güvenilir kişiler olarak baştan kabul edilmişlerdir.

• - Öğrenciler, öğretim üyeleri ve idari personel Onur Kodu’na - Öğrenciler, öğretim üyeleri ve idari personel Onur Kodu’na uymaları konusunda birbirlerine tam olarak güvenirler.uymaları konusunda birbirlerine tam olarak güvenirler.

• - Kendi katkısının olmadığı bir çalışma sonucunda kredi - Kendi katkısının olmadığı bir çalışma sonucunda kredi sağlayan öğrenci onursuzluğu kabul etmiş sayılır.sağlayan öğrenci onursuzluğu kabul etmiş sayılır.

Aşağıda dürüstlükle ilgili iki örnek verilmiş; sorular tartışmaya Aşağıda dürüstlükle ilgili iki örnek verilmiş; sorular tartışmaya açılmıştır.açılmıştır.

• Örnek 3: Örnek 3: A. son sınıf, B. üçüncü sınıf öğrencisidir. A. son sınıf, B. üçüncü sınıf öğrencisidir. Her yıl bölümde en iyi Bitirme Projesi yarışması Her yıl bölümde en iyi Bitirme Projesi yarışması düzenlenmektedir. A., bu yarışmayı kazandığında iş düzenlenmektedir. A., bu yarışmayı kazandığında iş bulma açısından iyi bir avantaj yakalayacağını bulma açısından iyi bir avantaj yakalayacağını düşünmektedir. Bu konuda B.'den yardım ister. düşünmektedir. Bu konuda B.'den yardım ister. İstediği yardım, projenin ana bölümlerinden birini İstediği yardım, projenin ana bölümlerinden birini oluşturmaktadır. B., gelecek yıla hazırlık yapma oluşturmaktadır. B., gelecek yıla hazırlık yapma fırsatını bulacağı düşüncesi ile yar dım eder ve A. fırsatını bulacağı düşüncesi ile yar dım eder ve A. ödülü kazanır. Fakat; bu kazançta B'nin katkısından ödülü kazanır. Fakat; bu kazançta B'nin katkısından söz edilmez. A., B'den değil de, bir makaleden yardım söz edilmez. A., B'den değil de, bir makaleden yardım alsaydı, nasıl davranması gerekirdi? [7].alsaydı, nasıl davranması gerekirdi? [7].

• Örnek 4: Örnek 4: B., bir şirkette proje lideridir. Sektördeki diğer şirketlerin de geliştirmeyi B., bir şirkette proje lideridir. Sektördeki diğer şirketlerin de geliştirmeyi amaçladıkları bir prototip üzerinde çalışmaktadırlar. Oluşturulan prototip, gerilme amaçladıkları bir prototip üzerinde çalışmaktadırlar. Oluşturulan prototip, gerilme testlerinden birinde sorun çıkarmaktadır. B.'nin süresi gitgide azalmaktadır. Stajyer testlerinden birinde sorun çıkarmaktadır. B.'nin süresi gitgide azalmaktadır. Stajyer bir öğrenci olan C.'den yardım ister. C., çalışkan bir öğrencidir. Fakat, staj konusu bir öğrenci olan C.'den yardım ister. C., çalışkan bir öğrencidir. Fakat, staj konusu sözü edilen testler değildir. Ayrıca; staj süresi bitince ye kadar da testleri sözü edilen testler değildir. Ayrıca; staj süresi bitince ye kadar da testleri tamamlaması zordur. Fakat; B., testleri yapması için C.’ye ısrar eder. Bu şekilde tamamlaması zordur. Fakat; B., testleri yapması için C.’ye ısrar eder. Bu şekilde pratiğini geliştireceğini söyler. C., testleri bitirir ve stajının son gününde, pratiğini geliştireceğini söyler. C., testleri bitirir ve stajının son gününde, prototiplerin gerilme dayanımlarının çok yüksek olduğu bilgisini içeren bir raporu prototiplerin gerilme dayanımlarının çok yüksek olduğu bilgisini içeren bir raporu B.'ye vererek okuluna geri döner. Kısa bir süre sonra, seri üretime geçildiğinde, B.'ye vererek okuluna geri döner. Kısa bir süre sonra, seri üretime geçildiğinde, C.'nin test ettiği modellere göre yapılmış ürünlerde çatlama şikayetleri gelmeye C.'nin test ettiği modellere göre yapılmış ürünlerde çatlama şikayetleri gelmeye başlar. B., C.'nin deney defterini kontrol eder ve verilerin gerçekten de çok iyi başlar. B., C.'nin deney defterini kontrol eder ve verilerin gerçekten de çok iyi olduğunu görür. Fakat; kaydedilen deneysel verilerin, "rastgele" özellik olduğunu görür. Fakat; kaydedilen deneysel verilerin, "rastgele" özellik taşımadıkları dikkatini çeker. Bu nedenle, C.'nin bir kaç deney yapıp sonuçları taşımadıkları dikkatini çeker. Bu nedenle, C.'nin bir kaç deney yapıp sonuçları ekstrapolasyonla genişlettiğini düşünür. B., üniversite Staj Komisyonu Başkanı olan ekstrapolasyonla genişlettiğini düşünür. B., üniversite Staj Komisyonu Başkanı olan profesörü arar, durumu anlatır. Bu görüşmede profesöre, öğrencilere test profesörü arar, durumu anlatır. Bu görüşmede profesöre, öğrencilere test sonuçlarının öneminin anlatılıp anlatılmadığını da sorar. Profesör, okulda bir Onur sonuçlarının öneminin anlatılıp anlatılmadığını da sorar. Profesör, okulda bir Onur Kodu olduğunu ve öğrencilerin son sınıfta Mühendislik Etiği dersi aldıklarını Kodu olduğunu ve öğrencilerin son sınıfta Mühendislik Etiği dersi aldıklarını söyler. B.’nin C. ile konuyu görüşmeden profesöre anlatması doğru muydu? söyler. B.’nin C. ile konuyu görüşmeden profesöre anlatması doğru muydu? Profesör ne yapmalıdır?Etik dersi ilk yıl mı verilmelidir?Profesör ne yapmalıdır?Etik dersi ilk yıl mı verilmelidir?

• Burada sorulan soruların yanıtları ne olursa olsun şu gerçek üzerinde Burada sorulan soruların yanıtları ne olursa olsun şu gerçek üzerinde anlaşmaya varılmalıdır: Dürüstlük, var olanı farklı göstermeyi reddeder. anlaşmaya varılmalıdır: Dürüstlük, var olanı farklı göstermeyi reddeder. Mühendislik anlamında bu, bir tasarımın ya da ürünün olabileceğinden Mühendislik anlamında bu, bir tasarımın ya da ürünün olabileceğinden fazlasını yaptığını belirtmenin reddi anlamındadır. Dürüst insan fazlasını yaptığını belirtmenin reddi anlamındadır. Dürüst insan gerçekçidir.gerçekçidir.

• Bir başka ayrıntı da, unutkanlık ya da üzerinde durmamak nedeni ile bir Bir başka ayrıntı da, unutkanlık ya da üzerinde durmamak nedeni ile bir gerçeğin olduğundan farklı yansıtılması ya da gündeme hiç gerçeğin olduğundan farklı yansıtılması ya da gündeme hiç getirilmemesidir. Burada bir art niyet söz konusu olmasa da, getirilmemesidir. Burada bir art niyet söz konusu olmasa da, söylediklerimiz kadar söylemediklerimizden de sorumlu olduğumuz söylediklerimiz kadar söylemediklerimizden de sorumlu olduğumuz gerçeğini unutmamalıyız.gerçeğini unutmamalıyız.

• İnsanın kendisini savunması için gerçeği çarpıtmak zorunda kalması ise İnsanın kendisini savunması için gerçeği çarpıtmak zorunda kalması ise ayrı bir tartışma konusudur. Evet, insan kendisini korumalıdır. Fakat; bu ayrı bir tartışma konusudur. Evet, insan kendisini korumalıdır. Fakat; bu koruma eylemi, başkalarını da özgür ve değerli bireyler olarak görme koruma eylemi, başkalarını da özgür ve değerli bireyler olarak görme biçimi ile dengelendiğinde geçerlidir.biçimi ile dengelendiğinde geçerlidir.

• İş hayatında yalan veya aldatma bazen başarının anahtarı olarak görülür. İş hayatında yalan veya aldatma bazen başarının anahtarı olarak görülür. İş görüşmelerinde, başarılı işadamı, ödediğinden daha fazlasını almayı İş görüşmelerinde, başarılı işadamı, ödediğinden daha fazlasını almayı bilen insan olarak kabul edilir. Dolayısıyla, “Böyle bir ortamda bilen insan olarak kabul edilir. Dolayısıyla, “Böyle bir ortamda mühendisler neden dürüst olsunlar?” sorusu gündeme gelir. Fakat; bir mühendisler neden dürüst olsunlar?” sorusu gündeme gelir. Fakat; bir özdeyiş: “Bazı insanları her zaman aldatabilirsiniz. Bütün insanları bazen özdeyiş: “Bazı insanları her zaman aldatabilirsiniz. Bütün insanları bazen aldatmanız da olanaklıdır. Ama insanların tümünü sürekli aldatmanız aldatmanız da olanaklıdır. Ama insanların tümünü sürekli aldatmanız olanak dışıdır.” der.olanak dışıdır.” der.

• Aslında, aldatan tüm insanlar gibi, kullanıcıyı farklı bilgilendiren Aslında, aldatan tüm insanlar gibi, kullanıcıyı farklı bilgilendiren mühendis de kaybeder. Çünkü; mühendisin başarısı, dünyanın gerçekte mühendis de kaybeder. Çünkü; mühendisin başarısı, dünyanın gerçekte nasıl olduğunu bilmesine ve o bilgiye göre yaptığı tasarımın çalışmasına nasıl olduğunu bilmesine ve o bilgiye göre yaptığı tasarımın çalışmasına bağlıdır. Yalanın kısa dönemli faydalarının yanında; uzun dönemde, bağlıdır. Yalanın kısa dönemli faydalarının yanında; uzun dönemde, dürüstlük saygınlık kaybettirir. Kişisel uyum ve bü tünlük kısa dönemli dürüstlük saygınlık kaybettirir. Kişisel uyum ve bü tünlük kısa dönemli başarıdan çok daha önemlidir [7].başarıdan çok daha önemlidir [7].

• 7.6. Mühendislik Sorumluluğu7.6. Mühendislik Sorumluluğu

• Mühendislik, karmaşık ve çok işlevli bir ortamda yapıldığı için, içerisinde başarıyı Mühendislik, karmaşık ve çok işlevli bir ortamda yapıldığı için, içerisinde başarıyı etkileyen birçok öğeyi de barındırır. Hiç kimse, seçimini kendisinin yapmadığı etkileyen birçok öğeyi de barındırır. Hiç kimse, seçimini kendisinin yapmadığı etkenlerden dolayı suçlanamaz; fakat, bilgisizliği gerekçe olarak gösterme hakkını etkenlerden dolayı suçlanamaz; fakat, bilgisizliği gerekçe olarak gösterme hakkını mühendislik hukuku da kabul etmez. Kişi; eylemlerinin sonucunda hangi mühendislik hukuku da kabul etmez. Kişi; eylemlerinin sonucunda hangi durumlarla karşılaşacağını iyi hesaplamalıdır. Bu nedenle; aynı anlama gelen iki durumlarla karşılaşacağını iyi hesaplamalıdır. Bu nedenle; aynı anlama gelen iki kavram üzerinde durulmalıdır: Farkındalık ve sorumluluk [7,8].kavram üzerinde durulmalıdır: Farkındalık ve sorumluluk [7,8].

• Karmaşık kavramlar olan farkındalık ve sorumluluk (mali, yasal, ahlaki vd.) kişi ve Karmaşık kavramlar olan farkındalık ve sorumluluk (mali, yasal, ahlaki vd.) kişi ve sosyal kuruma bağlı farklılıklar gösterirler.sosyal kuruma bağlı farklılıklar gösterirler.

• Yasal sorumluluk yasalarla düzenlenmiştir. Yaptırımları hukuksaldır. Fakat; moral Yasal sorumluluk yasalarla düzenlenmiştir. Yaptırımları hukuksaldır. Fakat; moral sorumluluğu yerine getirmemenin cezası toplumdan alman tepki ile belirlenir. sorumluluğu yerine getirmemenin cezası toplumdan alman tepki ile belirlenir. Bazen, ahlaki ve yasal sorumluluklar örtüşebilir. Bazen da, ahlaki olarak ayıp Bazen, ahlaki ve yasal sorumluluklar örtüşebilir. Bazen da, ahlaki olarak ayıp sayılmayan nedenlerden ötürü yasal yaptırımlar uygulanabilir. Bu tür durumlarda, sayılmayan nedenlerden ötürü yasal yaptırımlar uygulanabilir. Bu tür durumlarda, insanların koyduğu yasalara göre daha üstün sayılabilecek kuralları göz önüne insanların koyduğu yasalara göre daha üstün sayılabilecek kuralları göz önüne almak gerekir. Bu açıdan, doğal yasalar ahlaki düzenin temeli sayılırlar.almak gerekir. Bu açıdan, doğal yasalar ahlaki düzenin temeli sayılırlar.

• Ayrıca; üstlenilen rollere göre de sorumluluk, farklı özellikler Ayrıca; üstlenilen rollere göre de sorumluluk, farklı özellikler gösterir. Örneğin, yurttaşların devlete, mühendislerin gösterir. Örneğin, yurttaşların devlete, mühendislerin mesleklerine, müşterilerine, işverenlerine ve kamuya karşı mesleklerine, müşterilerine, işverenlerine ve kamuya karşı sorumlulukları gibi.sorumlulukları gibi.

• Sorumlu insanın gerekçeleri değil; nedenleri vardır. Mühendis, Sorumlu insanın gerekçeleri değil; nedenleri vardır. Mühendis, elinde olmayan durumlarda bile sorumluluklarını yerine elinde olmayan durumlarda bile sorumluluklarını yerine getirmelidir. Sorumluluklarını yerine getirmesini engelleyen getirmelidir. Sorumluluklarını yerine getirmesini engelleyen durumların oluşmasından da bireyin kendisi sorumlu kabul durumların oluşmasından da bireyin kendisi sorumlu kabul edil melidir.edil melidir.

• Bu nedenle, mühendisler, kodların ve yönetmeliklerin Bu nedenle, mühendisler, kodların ve yönetmeliklerin söylediklerinden çok daha fazlasını göz önüne ve göze söylediklerinden çok daha fazlasını göz önüne ve göze almalıdırlar [7]. almalıdırlar [7].

• 7. 7. Ürün Sorumluluğu7. 7. Ürün Sorumluluğu

• Ondokuzuncu yüzyıla kadar, alışverişlerde Latince 'alıcı sorumluluğu' anlamına Ondokuzuncu yüzyıla kadar, alışverişlerde Latince 'alıcı sorumluluğu' anlamına gelen gelen caveat emptorcaveat emptor ilkesi geçerli idi. 1800'lerin ortasından itibaren (mühendisliğin ilkesi geçerli idi. 1800'lerin ortasından itibaren (mühendisliğin ticari açıdan önemli bir meslek olmaya başlaması ile birlikte), bu kabul değişmeye ticari açıdan önemli bir meslek olmaya başlaması ile birlikte), bu kabul değişmeye başladı. Buhar makinası, otomobil, elektrikli cihazlar gibi ürünler çok karmaşıktı. başladı. Buhar makinası, otomobil, elektrikli cihazlar gibi ürünler çok karmaşıktı. Karmaşık olmaları , diğerlerine göre daha fazla mühendislik bilgisi gerektirmeleri Karmaşık olmaları , diğerlerine göre daha fazla mühendislik bilgisi gerektirmeleri demekti. Bu nedenle, alıcıyı sorumlu tutmak olanaksızlaşmıştı. Latince, satıcının demekti. Bu nedenle, alıcıyı sorumlu tutmak olanaksızlaşmıştı. Latince, satıcının sorumluluğu anlamına gelen sorumluluğu anlamına gelen caveat vendidorcaveat vendidor ve üreticinin sorumluluğu anlamına ve üreticinin sorumluluğu anlamına gelen gelen caveat inventorcaveat inventor ilkeleri benimsenmeye başlandı. Bu dönemde; endüstriyel ilkeleri benimsenmeye başlandı. Bu dönemde; endüstriyel makinaların, ticari karla birlikte işçi güvenliğini de gözetmesi gündeme geldi. makinaların, ticari karla birlikte işçi güvenliğini de gözetmesi gündeme geldi. Ürünlerin kamu sağlığı açısından güvenilirliği konuşulur oldu. Böylece; 1850'lerde Ürünlerin kamu sağlığı açısından güvenilirliği konuşulur oldu. Böylece; 1850'lerde ABD'deki buharlı gemi kazaları, ASME standartlarının geliştirilmesinin nedeni ABD'deki buharlı gemi kazaları, ASME standartlarının geliştirilmesinin nedeni oldu. 1883'de ABD Tarım Bakanlığı'nın Kimya Bürosu, yiyeceklerin hijyeni ile oldu. 1883'de ABD Tarım Bakanlığı'nın Kimya Bürosu, yiyeceklerin hijyeni ile ilgili çalışmalar başlattı ve 1906'da Food and Drug Administartion (FDA) kuruldu. ilgili çalışmalar başlattı ve 1906'da Food and Drug Administartion (FDA) kuruldu. Bu yönelişin sonucunda, 1916 yılında görülen bir davada, yargıcın şu görüşü dikkat Bu yönelişin sonucunda, 1916 yılında görülen bir davada, yargıcın şu görüşü dikkat çekicidir:çekicidir: Eğer bir şey onu üreten dışında biri tarafından kullanılacaksa, Eğer bir şey onu üreten dışında biri tarafından kullanılacaksa, sözleşmede yazsın ya da yazmasın, üretici o şeyi dikkatli yapmak zorundadır sözleşmede yazsın ya da yazmasın, üretici o şeyi dikkatli yapmak zorundadır [7,8][7,8]..

• 7.8. Mühendislikte Bilgilenerek Kabul Etme7.8. Mühendislikte Bilgilenerek Kabul Etme

• Tıp etiğinde, eskiden beri var olan “bilgilenerek kabul etme” (informed Tıp etiğinde, eskiden beri var olan “bilgilenerek kabul etme” (informed consent) kavramının, anlaşılacağı gibi iki yönü vardır: Bilgilenme ve kabul consent) kavramının, anlaşılacağı gibi iki yönü vardır: Bilgilenme ve kabul etme. Mühendislik alanında, birincisi için, müşteri, projenin yapısını ve etme. Mühendislik alanında, birincisi için, müşteri, projenin yapısını ve olası sonuçlarını, risklerini, sponsorunu, yöntemini bilmelidir. İkincisi için olası sonuçlarını, risklerini, sponsorunu, yöntemini bilmelidir. İkincisi için de, müşteri, onayını aldatma ve zorlama olmaksızın özgürce verebilmelidir.de, müşteri, onayını aldatma ve zorlama olmaksızın özgürce verebilmelidir.

• Üretici veya satıcının ürünüyle ilgili bilgileri, riskleri ile birlikte müşteriye Üretici veya satıcının ürünüyle ilgili bilgileri, riskleri ile birlikte müşteriye sunmasının ötesinde etik kodlarından birinde şu da yazar: sunmasının ötesinde etik kodlarından birinde şu da yazar: Mühendis, kamu Mühendis, kamu sağlığının ve refahının yaptıkları iş nedeni ile tehlikeye girdiğini sağlığının ve refahının yaptıkları iş nedeni ile tehlikeye girdiğini hissettiğinde, bunu işverenine ve diğer otoritelere bildirmek zorundadır. hissettiğinde, bunu işverenine ve diğer otoritelere bildirmek zorundadır. Bu Bu konuda iki örnek aşağıda verilmiştir:konuda iki örnek aşağıda verilmiştir:

• Örnek 5: Örnek 5: Bir ulaşım mühendisi olduğunuzu düşünün. Bir ulaşım mühendisi olduğunuzu düşünün. Yaşadığınız kentin belediyesine bir trafik düzenlemesi için Yaşadığınız kentin belediyesine bir trafik düzenlemesi için danışmanlık yapmak için anlaşmak üzeresiniz. Belediye, kentin danışmanlık yapmak için anlaşmak üzeresiniz. Belediye, kentin bir bölgesindeki trafik akışını azaltmak için yeni bir plan bir bölgesindeki trafik akışını azaltmak için yeni bir plan yapmakta ve sizin danışmanlığınıza başvurmak istemektedir. yapmakta ve sizin danışmanlığınıza başvurmak istemektedir. Trafiğin bir bölgede azaltılması bir başka bölgede artmasına Trafiğin bir bölgede azaltılması bir başka bölgede artmasına neden olacaktır ve siz trafiğin artacağı bölgede neden olacaktır ve siz trafiğin artacağı bölgede yaşamaktasınız. Olayı profesyonelce değerlendiriyorsanız, yaşamaktasınız. Olayı profesyonelce değerlendiriyorsanız, yaşadığınız bölgenin neresi olduğunu belediyeye açıklar yaşadığınız bölgenin neresi olduğunu belediyeye açıklar mısınız? Belediye, bu bilgiyi istemekte haklı mıdır? Kamunun mısınız? Belediye, bu bilgiyi istemekte haklı mıdır? Kamunun böyle bir hakkı var mıdır? [7].böyle bir hakkı var mıdır? [7].

• Örnek 6: Örnek 6: Bir mühendislik firmasında kalite kontrol mühendisi Bir mühendislik firmasında kalite kontrol mühendisi olarak çalışmaktasınız. Şirketiniz bir başka şirketle, tüm olarak çalışmaktasınız. Şirketiniz bir başka şirketle, tüm parçaların yurtiçinde yapıldığı bir cihazı getirtmek üzere parçaların yurtiçinde yapıldığı bir cihazı getirtmek üzere anlaştı. Bu cihazı getirmek için anlaştığınız şirket ise cihazın anlaştı. Bu cihazı getirmek için anlaştığınız şirket ise cihazın iki özel bağlantı elemanının bir başka ülke yapımı olduğunu iki özel bağlantı elemanının bir başka ülke yapımı olduğunu belirtmemiş olsun. Fakat; yerli yapım yeni bağlantı elemanını belirtmemiş olsun. Fakat; yerli yapım yeni bağlantı elemanını tasarlayıp müşteri firma ya göndermek için sözleşmenin tasarlayıp müşteri firma ya göndermek için sözleşmenin zamanı yetersiz olsun. Müşteri firmanın, iki bağlantı zamanı yetersiz olsun. Müşteri firmanın, iki bağlantı elemanının yerli yapım olmadığını anlama olasılığını düşük elemanının yerli yapım olmadığını anlama olasılığını düşük olarak görebilirsiniz. Bunlar cihazın görünmeyen bir yerinde olarak görebilirsiniz. Bunlar cihazın görünmeyen bir yerinde olabilirler. Tamir gerektiğinde zaten sizin firmanız yüklenici olabilirler. Tamir gerektiğinde zaten sizin firmanız yüklenici olarak yapacaktır. Bu durum söz konusu olduğunda, yerli olarak yapacaktır. Bu durum söz konusu olduğunda, yerli yapım elemanlarla değiştirebilirsiniz. Bunu yapmak, size yapım elemanlarla değiştirebilirsiniz. Bunu yapmak, size sözleşme zamanına uymamaktan daha doğru gelebilir. Ne sözleşme zamanına uymamaktan daha doğru gelebilir. Ne yapmalısınız? [7].yapmalısınız? [7].

• Şimdi bir kaç ay sonra, şirketinizin işten atılmış eski bir elemanının bu durumu bir Şimdi bir kaç ay sonra, şirketinizin işten atılmış eski bir elemanının bu durumu bir kokteylde anlattığını düşünün. Orada müşteri firmanın bir çalışanı da olsun. Bu ça kokteylde anlattığını düşünün. Orada müşteri firmanın bir çalışanı da olsun. Bu ça lışan ertesi gün, sizden aldığı cihazda yabancı yapımı bir parça olduğunu lışan ertesi gün, sizden aldığı cihazda yabancı yapımı bir parça olduğunu incelettirmek için çalışmalara başlasın. Siz en başında, üstlerinizi durumdan incelettirmek için çalışmalara başlasın. Siz en başında, üstlerinizi durumdan haberdar etse idiniz, sonuç daha farklı olmaz mıydı? haberdar etse idiniz, sonuç daha farklı olmaz mıydı?

• Bu tür örneklerin mühendisi açmaza düşürmemesi için şu sorular sorulmalıdır:Bu tür örneklerin mühendisi açmaza düşürmemesi için şu sorular sorulmalıdır:• - Tüm sorumluların bilmeyi isteyeceği her şeyi açıkladım mı?- Tüm sorumluların bilmeyi isteyeceği her şeyi açıkladım mı?• - Müşterinin projenin sponsorluğundan haberi var mı?- Müşterinin projenin sponsorluğundan haberi var mı?• - Olası anlaşmazlıklar açıklandı mı?- Olası anlaşmazlıklar açıklandı mı?• - Müşteri projenin yararlarının yanı sıra, risklerini de biliyor mu?- Müşteri projenin yararlarının yanı sıra, risklerini de biliyor mu?• - Müşteri proje hedeflerini gerçekleştirmek için kullanılacak yöntemleri biliyor - Müşteri proje hedeflerini gerçekleştirmek için kullanılacak yöntemleri biliyor

mu?mu?• - Tüm seçenekler müşteriye anlatıldı mı?- Tüm seçenekler müşteriye anlatıldı mı?• - Varsa, riskler kamuya anlatıldı mı?- Varsa, riskler kamuya anlatıldı mı?• - Riskler, projeden yararlanacaklar tarafından mı yaratıldı, başka etkenler mi neden - Riskler, projeden yararlanacaklar tarafından mı yaratıldı, başka etkenler mi neden

oldu? oldu?

• 7.9. Anlaşmazlıkların Çözümüne Etik Yaklaşımlar7.9. Anlaşmazlıkların Çözümüne Etik Yaklaşımlar

• Mühendislik mesleği ekip çalışmasına en fazla dayanan alanlardan biridir. Anlaş Mühendislik mesleği ekip çalışmasına en fazla dayanan alanlardan biridir. Anlaş mazlıkların genellikle teknik parametrelerle çözülmesi, mühendislik için üstünlük mazlıkların genellikle teknik parametrelerle çözülmesi, mühendislik için üstünlük ve kolaylıktır. Örneğin bir proje liderinin X malzemesini Y malzemesine karşı ve kolaylıktır. Örneğin bir proje liderinin X malzemesini Y malzemesine karşı önerdiği düşünülsün. Fakat; yapılan araştırma sonucunda Y'nin daha ucuz olduğu önerdiği düşünülsün. Fakat; yapılan araştırma sonucunda Y'nin daha ucuz olduğu anlaşılırsa, ekip lideri kendi egosunu bir yana bırakıp Y'yi tercih eder. Çünkü; anlaşılırsa, ekip lideri kendi egosunu bir yana bırakıp Y'yi tercih eder. Çünkü; mühendis ler işlerini egolarıyla değil; teknik parametrelerle yönetirler. Fakat; iki mühendis ler işlerini egolarıyla değil; teknik parametrelerle yönetirler. Fakat; iki sorun vardır:sorun vardır:

• Teknik parametrelerle hareket etmeyi başaramayan mühendisler de olabilir.Teknik parametrelerle hareket etmeyi başaramayan mühendisler de olabilir.• Teknik parametreler her zaman yeteri kadar kesin olmayabilir.Teknik parametreler her zaman yeteri kadar kesin olmayabilir.• Örneğin, Y daha az güvenilir, fakat daha az pahalı; X ise daha güvenli, fakat daha Örneğin, Y daha az güvenilir, fakat daha az pahalı; X ise daha güvenli, fakat daha

pahalı ise ne olacaktır? O zaman güvenlik ile bedel tartışılacaktır.pahalı ise ne olacaktır? O zaman güvenlik ile bedel tartışılacaktır.• Ayrıca; anlaşmazlık yalnızca, mühendisler arasında değil; mühendisler ile işin Ayrıca; anlaşmazlık yalnızca, mühendisler arasında değil; mühendisler ile işin

mühendis olmayan tarafları arasında da yaşanabilir. Bunlar, resmi kurumlardaki mühendis olmayan tarafları arasında da yaşanabilir. Bunlar, resmi kurumlardaki kişiler, örgüt temsilcileri vd. olabilir. Bu konuda yaşanmış bir örnek aşağıda kişiler, örgüt temsilcileri vd. olabilir. Bu konuda yaşanmış bir örnek aşağıda verilmiştir:verilmiştir:

• Örnek 7: Örnek 7: William LeMessurier, New York'un beşinci yüksek binasının yapılmasında William LeMessurier, New York'un beşinci yüksek binasının yapılmasında görev almış bir yapı mühendisiydi. 1977 yılında tamamlanan binanın hiç de fazla görev almış bir yapı mühendisiydi. 1977 yılında tamamlanan binanın hiç de fazla olmayan rüzgar hızlarında bile yıkılabileceğini, 1978 yılında, bir rastlantı sonucu olmayan rüzgar hızlarında bile yıkılabileceğini, 1978 yılında, bir rastlantı sonucu anladı. Fırtına (hortum) dönemi başladığında tehlike daha da artmıştı. William anladı. Fırtına (hortum) dönemi başladığında tehlike daha da artmıştı. William bunu söylediğinde, binanın mühendisleri, mimarları, sahipleri, sigorta eden bunu söylediğinde, binanın mühendisleri, mimarları, sahipleri, sigorta eden şirketler, kentin Yapı İşleri Daire Başkanlığı ve halk arasında bir tartışma başladı. şirketler, kentin Yapı İşleri Daire Başkanlığı ve halk arasında bir tartışma başladı. William sessiz kalmak yerine, kendi saygınlığının azalması pahasına, hatasını kabul William sessiz kalmak yerine, kendi saygınlığının azalması pahasına, hatasını kabul etmiş, sorunu çözmeye çalışmıştı. Konunun ilgili taraflarını bir araya getirerek, bir etmiş, sorunu çözmeye çalışmıştı. Konunun ilgili taraflarını bir araya getirerek, bir felaketin önlenmesi için ortak bir çözüme gidilmesini sağlamıştı. Yapının felaketin önlenmesi için ortak bir çözüme gidilmesini sağlamıştı. Yapının elemanları (kolonlar vd.) güçlendirilmişti. Burada yapılan hata, tasarım elemanları (kolonlar vd.) güçlendirilmişti. Burada yapılan hata, tasarım koşullarının titiz bir şekilde belirlenmemesi idi. Mimarın etik davranışı sonu cu, koşullarının titiz bir şekilde belirlenmemesi idi. Mimarın etik davranışı sonu cu, teknik olmayan birçok taraf arasında uzlaşı sağlandı ve büyük bir tehlike önlendi.teknik olmayan birçok taraf arasında uzlaşı sağlandı ve büyük bir tehlike önlendi.

• Bu örnek, ayrıca; mühendislik etiğinin uygulamalı bir dal olduğunu, uygulamalar Bu örnek, ayrıca; mühendislik etiğinin uygulamalı bir dal olduğunu, uygulamalar üzerinde düşünmeyi ve yeni davranış yöntemleri geliştirmeyi gerektirdiğini de üzerinde düşünmeyi ve yeni davranış yöntemleri geliştirmeyi gerektirdiğini de göstermektedir [7].göstermektedir [7].

• 7.10. Görüşme Stratejileri7.10. Görüşme Stratejileri

• Mühendislik sorun çözmeye yönelik bir meslektir. Barajların inşasından, uçakların tasarımına, Mühendislik sorun çözmeye yönelik bir meslektir. Barajların inşasından, uçakların tasarımına, atıkların değerlendirilmesine, iş yönetimine kadar uzanan geniş bir yelpazedir. Tüm bu alanlar atıkların değerlendirilmesine, iş yönetimine kadar uzanan geniş bir yelpazedir. Tüm bu alanlar disiplinler arasıdır. Örneğin; bir otoyol inşaatının planlayı cısı ve çalışanları elektrik, makina disiplinler arasıdır. Örneğin; bir otoyol inşaatının planlayı cısı ve çalışanları elektrik, makina ve inşaat mühendisleridir. Bu inşaatın en son onayı ile ilgili olan kişiler ise; politikacılar, mali ve inşaat mühendisleridir. Bu inşaatın en son onayı ile ilgili olan kişiler ise; politikacılar, mali danışmanlar, yol geçeceği için ev leri yıkılacak olanlar vb. gibi mühendislik mesleğinin danışmanlar, yol geçeceği için ev leri yıkılacak olanlar vb. gibi mühendislik mesleğinin dışındadırlar. Dolayısıyla; an laşmazlıklar ortaya çıkacaktır. Bu sorunların çözümü, kişisel dışındadırlar. Dolayısıyla; an laşmazlıklar ortaya çıkacaktır. Bu sorunların çözümü, kişisel bakış açılarının birleştirilmesine ve başarılı görüşme-tartışma stratejilerinin uygulanmasına bakış açılarının birleştirilmesine ve başarılı görüşme-tartışma stratejilerinin uygulanmasına bağlıdır. Bu stratejiler şöyle özetlenebilir:bağlıdır. Bu stratejiler şöyle özetlenebilir:

• - Sorunların insanlardan ayrılması. Diğer bir deyişle, bir sorunun; iki kişi arasındaki çelişme - Sorunların insanlardan ayrılması. Diğer bir deyişle, bir sorunun; iki kişi arasındaki çelişme olarak değil; mümkün olduğu kadar, görüş farklılığı olarak yorumlanması.olarak değil; mümkün olduğu kadar, görüş farklılığı olarak yorumlanması.

• - Kişisel istek ve konumlara değil; kişilerle ilgili olmayan konulara yoğunlaşılması. - Kişisel istek ve konumlara değil; kişilerle ilgili olmayan konulara yoğunlaşılması. Sorunun, yarışan kişiler olarak değil; yarışan veya çelişen konular olarak ele alınması.Sorunun, yarışan kişiler olarak değil; yarışan veya çelişen konular olarak ele alınması.

• - Olası çözümler için birlikte çalışılması.- Olası çözümler için birlikte çalışılması.• - Son çözümün nesnel dayanakları olduğu konusunda herkesin ikna olması [7].- Son çözümün nesnel dayanakları olduğu konusunda herkesin ikna olması [7].

• 7.11. Mühendislik, "ÖTEKİ" ve SONUÇ7.11. Mühendislik, "ÖTEKİ" ve SONUÇ

• Topluma önemli hizmetlerde bulunmak üzere eğitim görmüş olan Topluma önemli hizmetlerde bulunmak üzere eğitim görmüş olan mühendisler, “ötekiler’”e saygı göstermelidirler. ‘Ötekiler, ‘Acı ve zevki mühendisler, “ötekiler’”e saygı göstermelidirler. ‘Ötekiler, ‘Acı ve zevki hissedebilen’ her şeydir. Yani, insanlar, hayvanlar ve hatta bitkiler... hissedebilen’ her şeydir. Yani, insanlar, hayvanlar ve hatta bitkiler... Dolayısıyla; mühendislik etkinlikleri, biyolojik dengenin bütünlüğüne, Dolayısıyla; mühendislik etkinlikleri, biyolojik dengenin bütünlüğüne, kararlılığına ve güzelliğine zarar vermeden yürütülmelidir. Çevrenin kararlılığına ve güzelliğine zarar vermeden yürütülmelidir. Çevrenin mühendislik çalışmaları ya da diğer etkenler nedeni ile göreceği zarar, mühendislik çalışmaları ya da diğer etkenler nedeni ile göreceği zarar, yasalarla tanımlanmaya (Amerika Birleşik Devletleri'nde Environmental yasalarla tanımlanmaya (Amerika Birleşik Devletleri'nde Environmental Protection Agency, ülkemizdeki çevre yönetmelikleri vb.) ve çevreye Protection Agency, ülkemizdeki çevre yönetmelikleri vb.) ve çevreye zararlı üretim yöntemleri ve üretim sonuçları (atıkların arıtılmaması, zararlı üretim yöntemleri ve üretim sonuçları (atıkların arıtılmaması, gürültü kirliliğine neden olan cihazlar, hava kirliliğine neden olan yakıtlar gürültü kirliliğine neden olan cihazlar, hava kirliliğine neden olan yakıtlar vb.) yaptırımlarla engellenmeye çalışılmaktadır.vb.) yaptırımlarla engellenmeye çalışılmaktadır.

• Ancak; bu yaptırımların uygulanmasındaki karmaşa, yasal düzenlemelerin Ancak; bu yaptırımların uygulanmasındaki karmaşa, yasal düzenlemelerin teknolojik gelişmelerin hızına uymalarında yaşanan zorluk ve en önemlisi teknolojik gelişmelerin hızına uymalarında yaşanan zorluk ve en önemlisi çevreye verilen zararın, çoğu kez, tasarım ürününün yaygınlaşmasından çevreye verilen zararın, çoğu kez, tasarım ürününün yaygınlaşmasından sonra fark edilmesi, tasarımda çevre bilinci konusunun yasalardan önce sonra fark edilmesi, tasarımda çevre bilinci konusunun yasalardan önce mühendislik düzeyinde ele alınmasını gerektirir. Ozon tabakasını inceltici mühendislik düzeyinde ele alınmasını gerektirir. Ozon tabakasını inceltici etkileri artık kanıtlanmış olan CFC’Ier bu belirsizlik için ilginç bir örnektir. etkileri artık kanıtlanmış olan CFC’Ier bu belirsizlik için ilginç bir örnektir. Teknik nedenlerle, soğutucu tasarımında kullanımları (buharlaşma basınç Teknik nedenlerle, soğutucu tasarımında kullanımları (buharlaşma basınç ve sıcaklıklarının uyumu nedeni ile) verimli olan CFC’Ierin, bu zararlı ve sıcaklıklarının uyumu nedeni ile) verimli olan CFC’Ierin, bu zararlı etkisi sonradan anlaşıldı. Bu nedenle, soğutucularda kullanılmak üzere yeni etkisi sonradan anlaşıldı. Bu nedenle, soğutucularda kullanılmak üzere yeni akışkanlar üzerinde çalışılmaya başlandı. Bugün, CFC’lerin kullanımına akışkanlar üzerinde çalışılmaya başlandı. Bugün, CFC’lerin kullanımına aşamalı olarak son verilmekte; yeni tasarımlarda yeni geliştirilen aşamalı olarak son verilmekte; yeni tasarımlarda yeni geliştirilen akışkanlar kullanılmaktadır. Bu örnek, iyi bir tasarımın bilimsel araştırma akışkanlar kullanılmaktadır. Bu örnek, iyi bir tasarımın bilimsel araştırma temeline dayandığını, teknolojik üretimin bilimsellik olmadan temeline dayandığını, teknolojik üretimin bilimsellik olmadan yürütülemeyeceğini de göstermektedir.yürütülemeyeceğini de göstermektedir.

• Mühendis, doğayı dönüştürürken çevreye zarar vermemek için tasarımlarında, Mühendis, doğayı dönüştürürken çevreye zarar vermemek için tasarımlarında, “kazanmak/kazanmak” ilkesini uygular. Çünkü; insanlara etik davranmayı öneren “kazanmak/kazanmak” ilkesini uygular. Çünkü; insanlara etik davranmayı öneren her düşüncenin odağında insanların sahip oldukları asalet ve bu asaletin nereden her düşüncenin odağında insanların sahip oldukları asalet ve bu asaletin nereden kaynaklandığı konusunda öneriler vardır. İnsanlar ya kendi gereksinmeleri için kaynaklandığı konusunda öneriler vardır. İnsanlar ya kendi gereksinmeleri için çabalarlar, ya da başkalarına duydukları saygı için. Birincisinde, diğerlerine kendi çabalarlar, ya da başkalarına duydukları saygı için. Birincisinde, diğerlerine kendi gereksinmelerini giderecek bir araç olarak yaklaşırlar. Ötekiler onlar için “kullanım gereksinmelerini giderecek bir araç olarak yaklaşırlar. Ötekiler onlar için “kullanım değeri” olan kişilerdir. İkinci, yaklaşımda ise ötekiler de saygıyı hak etmektedirler. değeri” olan kişilerdir. İkinci, yaklaşımda ise ötekiler de saygıyı hak etmektedirler. Bu saygınlığın bizim gereksinmelerimizle bir ilgisi yoktur. Bunlardan hangisinin Bu saygınlığın bizim gereksinmelerimizle bir ilgisi yoktur. Bunlardan hangisinin seçileceği, mühendisin içinde yetiştiği göreceli ve mutlak koşullara bağlıdır.seçileceği, mühendisin içinde yetiştiği göreceli ve mutlak koşullara bağlıdır.

• Birey olarak mühendisin, seçimini göreceli doğrudan yana yapabilmesi, doğru olanı Birey olarak mühendisin, seçimini göreceli doğrudan yana yapabilmesi, doğru olanı mutlaklaştırabilmiş sistemin kurulması ile olanaklı olacaktır. Kısa erimli mutlaklaştırabilmiş sistemin kurulması ile olanaklı olacaktır. Kısa erimli uygulamada böyle bir sistemin kurulması; standartların ve kuralların tam uygulamada böyle bir sistemin kurulması; standartların ve kuralların tam uygulanmasını, teknik donanım ve bilgi birikiminin geliştirilerek sürdürülmesini, uygulanmasını, teknik donanım ve bilgi birikiminin geliştirilerek sürdürülmesini, ahlaki değerlerin ve yurttaşlık bilincinin meslek kavramına yerleştirilmesini ahlaki değerlerin ve yurttaşlık bilincinin meslek kavramına yerleştirilmesini gerektirir, ki bunu da yapacak olanlar yine mühendislerin kendileridir [7].gerektirir, ki bunu da yapacak olanlar yine mühendislerin kendileridir [7].

• 8. MÜHENDİSLİKTE ETİK SORUNLARIN ELE VERİLEMESİ 8. MÜHENDİSLİKTE ETİK SORUNLARIN ELE VERİLEMESİ

• 8.1. Etik Sorunların Ele verilmesi8.1. Etik Sorunların Ele verilmesi

• Mühendislik etiği açısından bir kilometre taşı sayılabilecek “Challenger Mühendislik etiği açısından bir kilometre taşı sayılabilecek “Challenger Faciası” 1986 yılında meydana gelmiştir. Bilindiği gibi, 28 Ocak 1986 Faciası” 1986 yılında meydana gelmiştir. Bilindiği gibi, 28 Ocak 1986 günü Uzay Mekiği Challenger’ın fırlatılmasından 73 saniye sonra infilak günü Uzay Mekiği Challenger’ın fırlatılmasından 73 saniye sonra infilak etmesi tüm dünyayı şaşkınlığa uğratmıştır. Daha sonra kazayı araştırmak etmesi tüm dünyayı şaşkınlığa uğratmıştır. Daha sonra kazayı araştırmak üzere kurulan soruşturma komisyonuna ifade vererek, kazanın mühendislik üzere kurulan soruşturma komisyonuna ifade vererek, kazanın mühendislik etiğine aykırı kararlar alınması sonucunda meydana geldiğinin ortaya etiğine aykırı kararlar alınması sonucunda meydana geldiğinin ortaya çıkarılmasında büyük rol oynayan Roger Boisjoly (katı yakıt roketlerini çıkarılmasında büyük rol oynayan Roger Boisjoly (katı yakıt roketlerini üreten Morton-Thiokol firmasının bir çalışanı), mühendis kökenli bir üreten Morton-Thiokol firmasının bir çalışanı), mühendis kökenli bir eleverendir. Mühendislik etiği ile ilgili hemen hemen tüm kaynaklarda, bu eleverendir. Mühendislik etiği ile ilgili hemen hemen tüm kaynaklarda, bu olaya atıfta bulunulmaktadır.olaya atıfta bulunulmaktadır.

• Bir kimsenin, halen veya daha önce çalıştığı firma/kurum yöneticilerinin Bir kimsenin, halen veya daha önce çalıştığı firma/kurum yöneticilerinin sebep olduğu zarar veya yolsuzluklarla ilgili öne sürümleri yazılı ya da sebep olduğu zarar veya yolsuzluklarla ilgili öne sürümleri yazılı ya da görsel basına vermesinden kaynaklanan çarpıcı haberler günümüzde çok görsel basına vermesinden kaynaklanan çarpıcı haberler günümüzde çok yaygındır. Mühendisler, toplumun sağlığını ve güvenliğini koruma yaygındır. Mühendisler, toplumun sağlığını ve güvenliğini koruma görevini üstlendikleri için, bu değerlere zarar verecek davranış ve görevini üstlendikleri için, bu değerlere zarar verecek davranış ve girişimleri “ele verme” zorunluluğunu hissedebilirler. Mühendislerin her ne girişimleri “ele verme” zorunluluğunu hissedebilirler. Mühendislerin her ne kadar işverene karşı “güvenilir ve sadık olma” zorunlulukları varsa da, kadar işverene karşı “güvenilir ve sadık olma” zorunlulukları varsa da, çalıştıkları firma veya kurumların bünyesindeki yanlış davranışları açığa çalıştıkları firma veya kurumların bünyesindeki yanlış davranışları açığa vurmak ve yetkililerden bu konuda uygun önlemlerin alınmasını beklemek vurmak ve yetkililerden bu konuda uygun önlemlerin alınmasını beklemek hakları da vardır [9].hakları da vardır [9].

• Konunun iyice anlaşılabilmesi için, öncelikle, etik sorunların ele veriliş Konunun iyice anlaşılabilmesi için, öncelikle, etik sorunların ele veriliş şekilleri üzerinde durmakta yarar vardır. Aşağıda özetlenen türleri şekilleri üzerinde durmakta yarar vardır. Aşağıda özetlenen türleri tanımlanmaktadır.tanımlanmaktadır.

• İçeriden ele verme, çalışanın etik sorunu kendi amirinin daha üstündeki İçeriden ele verme, çalışanın etik sorunu kendi amirinin daha üstündeki yöneticilere bildirmesidir. Bazen, çalışan tüm yönetim kademelerini yöneticilere bildirmesidir. Bazen, çalışan tüm yönetim kademelerini atlayarak ve alışılmış kanalların dışında, kuruluşun en üst yöneticisine veya atlayarak ve alışılmış kanalların dışında, kuruluşun en üst yöneticisine veya yönetim kuruluna da gidebilir. Ne şekilde olursa olsun, içten ele verme yönetim kuruluna da gidebilir. Ne şekilde olursa olsun, içten ele verme firma veya kurumun içinde kalır.firma veya kurumun içinde kalır.

• Dışarıya ele verme, çalışanın etik sorunu yazılı veya görsel basına ya da Dışarıya ele verme, çalışanın etik sorunu yazılı veya görsel basına ya da ilgili (adli) makamlara bildirmesidir.ilgili (adli) makamlara bildirmesidir.

• Aslında, her iki türün de “sadakatsizlik” olarak algılanma eğilimi varsa da, Aslında, her iki türün de “sadakatsizlik” olarak algılanma eğilimi varsa da, genellikle sorunu dışarıya açıklamanın, firmanın veya kurumun içinde genellikle sorunu dışarıya açıklamanın, firmanın veya kurumun içinde tutmaktan daha sakıncalı olduğu düşünülür. Bu biraz da “kol kırılır, yen tutmaktan daha sakıncalı olduğu düşünülür. Bu biraz da “kol kırılır, yen içinde kalır” geleneğinin sonucudur [9].içinde kalır” geleneğinin sonucudur [9].

• 8.2. Gerekli Koşullar8.2. Gerekli Koşullar

• Mühendisler, doğal olarak, meslek yaşamları sırasında yasal veya etik olmayan Mühendisler, doğal olarak, meslek yaşamları sırasında yasal veya etik olmayan çeşitli davranışlarla karşılaşabilirler. Bu bağlamda, “Etik sorunlar ne zaman ele çeşitli davranışlarla karşılaşabilirler. Bu bağlamda, “Etik sorunlar ne zaman ele verilmelidir?” sorusunun yanıtı çok önemlidir. TMMOB Mesleki Davranış İlkeleri verilmelidir?” sorusunun yanıtı çok önemlidir. TMMOB Mesleki Davranış İlkeleri bu konuda şu sorumluluğu getirmiştir:bu konuda şu sorumluluğu getirmiştir:

• ““Mühendisler ve mimarlar; kendilerinden istenen işin toplum ve doğa için ciddi bir Mühendisler ve mimarlar; kendilerinden istenen işin toplum ve doğa için ciddi bir tehlike yaratacağı sonucuna varırlarsa ve bu konudaki mesleki yargıları hizmet tehlike yaratacağı sonucuna varırlarsa ve bu konudaki mesleki yargıları hizmet verilen gerçek ve tüzel kişiler tarafından dikkate alınmıyorsa, onların talimatlarına verilen gerçek ve tüzel kişiler tarafından dikkate alınmıyorsa, onların talimatlarına kayıtsız şartsız uymayı reddederler; bu durumun, kendilerine hizmet verilenleri kayıtsız şartsız uymayı reddederler; bu durumun, kendilerine hizmet verilenleri uyarmak, gerektiğinde meslek örgütlerini ve hatta kamu oyunu bilgilendirmek gibi uyarmak, gerektiğinde meslek örgütlerini ve hatta kamu oyunu bilgilendirmek gibi hak ve yükümlülükler getirdiğini dikkate alırlar.”hak ve yükümlülükler getirdiğini dikkate alırlar.”

• Öncelikle, “ele verebileceğimiz” ve “ele vermemiz gereken” durumların ayırımını Öncelikle, “ele verebileceğimiz” ve “ele vermemiz gereken” durumların ayırımını yapmak gerekir. Fledderman’a göre; ancak aşağıdaki dört koşulun yerine gelmesi yapmak gerekir. Fledderman’a göre; ancak aşağıdaki dört koşulun yerine gelmesi durumunda ele verme girişiminde bulunulmalıdır [9].durumunda ele verme girişiminde bulunulmalıdır [9].

• 1) Zorunluluk: Ele verme ile “açık ve önemli” bir zarar önlenebilmelidir. 1) Zorunluluk: Ele verme ile “açık ve önemli” bir zarar önlenebilmelidir. Topluma açıklama yapıp yapmama konusunda çalışanın nicelik ve nitelik Topluma açıklama yapıp yapmama konusunda çalışanın nicelik ve nitelik duygusunun olması gerekir. Her şey hakkında değil, yalnızca önemli hususlarda duygusunun olması gerekir. Her şey hakkında değil, yalnızca önemli hususlarda ihbarlar yapılmalıdır. Öte yandan, ufak ama çok sayıda ve sistematik ihbarlar yapılmalıdır. Öte yandan, ufak ama çok sayıda ve sistematik yolsuzluklar varsa, bunların zamanla birikerek çok önemli sorunlara yol yolsuzluklar varsa, bunların zamanla birikerek çok önemli sorunlara yol açabileceği de unutulmamalıdır.açabileceği de unutulmamalıdır.

• 2) Yakınlık: Eleveren, etik sorun hakkında bilgi vermek üzere çok açık bir 2) Yakınlık: Eleveren, etik sorun hakkında bilgi vermek üzere çok açık bir konumda olmalıdır. Dedikodu ve duyumlar üzerine hareket etmek doğru konumda olmalıdır. Dedikodu ve duyumlar üzerine hareket etmek doğru değildir. Hatalı davranış veya uygulama hakkında etkin bir şekilde şikayette değildir. Hatalı davranış veya uygulama hakkında etkin bir şekilde şikayette bulunabilmek için birinci elden veya çok güvenilir bilgilere ve belgelere sahip bulunabilmek için birinci elden veya çok güvenilir bilgilere ve belgelere sahip olmak gerekir. Ayrıca, eleverenin konu hakkında gerçekçi bir değerlendirme olmak gerekir. Ayrıca, eleverenin konu hakkında gerçekçi bir değerlendirme yapabilecek düzeyde mesleki yetkinliğe sahip olması gerektiği de yapabilecek düzeyde mesleki yetkinliğe sahip olması gerektiği de unutulmamalıdır. Bilindiği gibi, mühendislik etiği kurallarından biri de unutulmamalıdır. Bilindiği gibi, mühendislik etiği kurallarından biri de mühendisin “yalnızca yeterli olduğu alanlardaki” işleri kabul etme mühendisin “yalnızca yeterli olduğu alanlardaki” işleri kabul etme zorunluluğudur. Bu nedenle, geçekten hatalı bir davranışın olup olmadığına zorunluluğudur. Bu nedenle, geçekten hatalı bir davranışın olup olmadığına karar vermek için de bu ilke uygulanmalıdır.karar vermek için de bu ilke uygulanmalıdır.

• 3) Yetenek / Olanak: Eleverenin zararlı davranışı veya etik olmayan 3) Yetenek / Olanak: Eleverenin zararlı davranışı veya etik olmayan uygulamayı durdurmak için kabul edilebilir bir başarı şansının olması uygulamayı durdurmak için kabul edilebilir bir başarı şansının olması gerekir. Aksi taktirde, şikayetin gerekli önlemi alacak veya sorunu gerekir. Aksi taktirde, şikayetin gerekli önlemi alacak veya sorunu ortadan kaldıracak makamlara kadar ulaşmasını sağlayacak olanaklar ortadan kaldıracak makamlara kadar ulaşmasını sağlayacak olanaklar yoksa, kişinin kariyerini ve ailesinin parasal güvenliğini tehlikeye atması yoksa, kişinin kariyerini ve ailesinin parasal güvenliğini tehlikeye atması gereksizdir.gereksizdir.

• 4) Son Çare: Ele verme, son çare olarak düşünülmelidir. Sizden daha 4) Son Çare: Ele verme, son çare olarak düşünülmelidir. Sizden daha yetkin ve olaya daha yakın kimselerin bulunmaması durumunda, firma yetkin ve olaya daha yakın kimselerin bulunmaması durumunda, firma veya kurum içinde tüm diğer yolların denendiği ve sonuç vermediği veya kurum içinde tüm diğer yolların denendiği ve sonuç vermediği zaman, ele verme kaçınılmaz olur.zaman, ele verme kaçınılmaz olur.

• Bu dört koşul, etik sorunun ele verilmesinin ne zaman ahlak açısından Bu dört koşul, etik sorunun ele verilmesinin ne zaman ahlak açısından kabul edilebileceğini bize söyler. Diğer taraftan, “Bir mühendis, etik bir kabul edilebileceğini bize söyler. Diğer taraftan, “Bir mühendis, etik bir sorunu ne zaman ahlak açısından ele vermek zorundadır? Sorusunun sorunu ne zaman ahlak açısından ele vermek zorundadır? Sorusunun yanıtı da önemlidir. Buna göre, şu iki ölçüt bize yardımcı olabilir [9]:yanıtı da önemlidir. Buna göre, şu iki ölçüt bize yardımcı olabilir [9]:

• - Hatalı bir davranışın farkında olduğumuz ve yukarıdaki dört koşulun da - Hatalı bir davranışın farkında olduğumuz ve yukarıdaki dört koşulun da yerine geldiği durumda, olayın yeterince önemli olduğunu düşündüğümüz yerine geldiği durumda, olayın yeterince önemli olduğunu düşündüğümüz zaman, “etik sorunu ele verebiliriz”zaman, “etik sorunu ele verebiliriz”

• - Yukarıdaki dört koşulun sağlanmasına ek olarak, yanlışlığın sürmesi - Yukarıdaki dört koşulun sağlanmasına ek olarak, yanlışlığın sürmesi birisi için yakın ve açık bir tehlike oluşturuyorsa, “etik sorunu mutlaka ele birisi için yakın ve açık bir tehlike oluşturuyorsa, “etik sorunu mutlaka ele vermeliyiz”.vermeliyiz”.

• Ele verme girişiminde bulunmadan önce, bireylerin çok etkili bir şekilde iç Ele verme girişiminde bulunmadan önce, bireylerin çok etkili bir şekilde iç gözlem ve fikir değerlendirmesi yapması gerekir. Özellikle, eleverenin bu gözlem ve fikir değerlendirmesi yapması gerekir. Özellikle, eleverenin bu yola baş vurmadan önce, kendisini bu yola sevk eden dürtülerini ve yola baş vurmadan önce, kendisini bu yola sevk eden dürtülerini ve duygularını iyi değerlendirmeye çalışması yerinde olacaktır. duygularını iyi değerlendirmeye çalışması yerinde olacaktır. Unutulmamalıdır ki toplumun yararı için yapılan ele vermeler kabul Unutulmamalıdır ki toplumun yararı için yapılan ele vermeler kabul edilebilir hatta desteklenirse de iş arkadaşından, amirinden veya çalıştığı edilebilir hatta desteklenirse de iş arkadaşından, amirinden veya çalıştığı firmadan/kurumdan öç alma gibi bir neden asla kabul edilemez. Ayrıca, firmadan/kurumdan öç alma gibi bir neden asla kabul edilemez. Ayrıca, son yıllarda moda olan, “ileride o konuda kitap yazmak veya söylevler son yıllarda moda olan, “ileride o konuda kitap yazmak veya söylevler vermek” yoluyla maddi kazançlar elde etmek umuduyla ele verme de artık vermek” yoluyla maddi kazançlar elde etmek umuduyla ele verme de artık toplumca hoş görülmemektedir [9].toplumca hoş görülmemektedir [9].

• 8.3. Eleverenlerin Karşılaştığı Sıkıntılar ve Önlemler8.3. Eleverenlerin Karşılaştığı Sıkıntılar ve Önlemler

• İşveren açısından bakılırsa, “ele verilmiş olmak” çok olumsuz bir İşveren açısından bakılırsa, “ele verilmiş olmak” çok olumsuz bir konumdur. Bu yüzden, çalışanların etik sorunları ele verme konumdur. Bu yüzden, çalışanların etik sorunları ele verme zorunluluğunda kalmaması sağlanmalıdır. Yanlış bir davranışın topluma zorunluluğunda kalmaması sağlanmalıdır. Yanlış bir davranışın topluma açıklanması firma/kurum açısından olumsuz bir görüntü oluşturacak, açıklanması firma/kurum açısından olumsuz bir görüntü oluşturacak, organizasyonun geleceğini etkileyecektir. Bu zararın mutlaka önlenmesi organizasyonun geleceğini etkileyecektir. Bu zararın mutlaka önlenmesi gerekir.gerekir.

• Etik sorunların ele verildiği firmaların tipik yaklaşımı, bu davranışın ve Etik sorunların ele verildiği firmaların tipik yaklaşımı, bu davranışın ve ondan kaynaklanan firma içi kötü görüntünün önüne geçmek için ondan kaynaklanan firma içi kötü görüntünün önüne geçmek için eleverenlerin işine son vermektir. Bu şekilde bir taşla iki kuş eleverenlerin işine son vermektir. Bu şekilde bir taşla iki kuş vurulmaktadır: eleveren cezalandırılmaktadır ve diğer çalışanlara gözdağı vurulmaktadır: eleveren cezalandırılmaktadır ve diğer çalışanlara gözdağı verilmektedir. Böyle bir yaklaşım, hem etkili değildir hem de etik açıdan verilmektedir. Böyle bir yaklaşım, hem etkili değildir hem de etik açıdan kabul edilemez.kabul edilemez.

• İşverenler ya da yöneticilerin eleverenlere karşı uyguladıkları tipik misilleme ve öç İşverenler ya da yöneticilerin eleverenlere karşı uyguladıkları tipik misilleme ve öç alma yaklaşımlarını bilmekte yarar vardır. Bu yaklaşımlar şu şekilde alma yaklaşımlarını bilmekte yarar vardır. Bu yaklaşımlar şu şekilde özetlenebilmektedir:özetlenebilmektedir:

• - Dikkatin eleverenlere çekilmesi : Bu tipik misilleme stratejisinde, işveren veya - Dikkatin eleverenlere çekilmesi : Bu tipik misilleme stratejisinde, işveren veya kusurlular eleverenin mesajı yerine kendisini tartışma konusu yapmaya çalışırlar. kusurlular eleverenin mesajı yerine kendisini tartışma konusu yapmaya çalışırlar. Eleverenin güdülerine, güvenilebilirliğine, mesleki yetkinliğine ve hatta özel Eleverenin güdülerine, güvenilebilirliğine, mesleki yetkinliğine ve hatta özel yaşamına saldırılarak, ortaya attığı sorunları geri plana itecek hemen her şey yaşamına saldırılarak, ortaya attığı sorunları geri plana itecek hemen her şey kullanılır ve asıl etik sorun gizlenmeye çalışılır.kullanılır ve asıl etik sorun gizlenmeye çalışılır.

• - Zayıf bir sicil /geçmiş üretmek: Etik olmayan uygulamaları alışkanlık haline - Zayıf bir sicil /geçmiş üretmek: Etik olmayan uygulamaları alışkanlık haline getiren işverenler ya da yöneticiler, elevereni “kronik sorunlu bir çalışan” olarak getiren işverenler ya da yöneticiler, elevereni “kronik sorunlu bir çalışan” olarak damgalamak üzere kayıtlar oluşturmak için bazen aylar veya yıllar harcarlar. damgalamak üzere kayıtlar oluşturmak için bazen aylar veya yıllar harcarlar. Yetersiz veya sorunlu başarımı yansıtan, gerçek veya uydurma olaylar hakkında iç Yetersiz veya sorunlu başarımı yansıtan, gerçek veya uydurma olaylar hakkında iç yazışmalar biriktirilmeye başlanır. Daha önce kusursuz sicil almış olan eleverenler, yazışmalar biriktirilmeye başlanır. Daha önce kusursuz sicil almış olan eleverenler, zamanla üstlerinden düşük sicil notu almaya başlarlar.zamanla üstlerinden düşük sicil notu almaya başlarlar.

• - Tehditle sessizliğe zorlamak: Bu taktik genellikle, “Bir daha bu şehirde veya - Tehditle sessizliğe zorlamak: Bu taktik genellikle, “Bir daha bu şehirde veya sektörde çalışamazsın!” türünde tehditlerle kendini gösterir. “Beyanat verme sektörde çalışamazsın!” türünde tehditlerle kendini gösterir. “Beyanat verme yasağı” gerekçesi kullanılarak ve işine son verme tehditleriyle, eleverenin açıklama yasağı” gerekçesi kullanılarak ve işine son verme tehditleriyle, eleverenin açıklama yapması dolaylı olarak engellenir.yapması dolaylı olarak engellenir.

• - Yalnız bırakmak veya aşağılamak: Bir başka misilleme yaklaşımı, - Yalnız bırakmak veya aşağılamak: Bir başka misilleme yaklaşımı, elevereni çalışma arkadaşlarından ayırarak bir örnek oluşturmaktadır.Bu elevereni çalışma arkadaşlarından ayırarak bir örnek oluşturmaktadır.Bu yolla, eleverenin etkili bir ele verme eylemini gerçekleştirmesi için gerekli yolla, eleverenin etkili bir ele verme eylemini gerçekleştirmesi için gerekli olan bilgi kaynaklarından da uzaklaştırılması sağlanabilir. Ayrıca, olan bilgi kaynaklarından da uzaklaştırılması sağlanabilir. Ayrıca, işverenler veya yöneticiler, eleverene aşağılayıcı görevlerde verebilirler. işverenler veya yöneticiler, eleverene aşağılayıcı görevlerde verebilirler. Bu tür taktikler, eleverenin bazı görevlerinden alınmasıyla, bazen de işine Bu tür taktikler, eleverenin bazı görevlerinden alınmasıyla, bazen de işine son verme hazırlıklarına dönüşebilir.son verme hazırlıklarına dönüşebilir.

• - Başarısızlığa zemin hazırlamak: Yaygın uygulanan diğer bir misilleme - Başarısızlığa zemin hazırlamak: Yaygın uygulanan diğer bir misilleme taktiği ise, eleverene altından kalkamayacağı görev yükü ve sorumluluklar taktiği ise, eleverene altından kalkamayacağı görev yükü ve sorumluluklar vererek, başarısızlığına zemin hazırlamaktır. Benzer bir art niyetli yaklaşım vererek, başarısızlığına zemin hazırlamaktır. Benzer bir art niyetli yaklaşım da, elevereni şikayet ettiği sorunu çözmekle görevlendirmek ama başarılı da, elevereni şikayet ettiği sorunu çözmekle görevlendirmek ama başarılı olması için gerekli yetkileri, kaynakları ve desteği ona vermemek şeklinde olması için gerekli yetkileri, kaynakları ve desteği ona vermemek şeklinde olmaktadır.olmaktadır.

• - Dava etmek: Etik sorunları eleverenlerin en çok karşılaştıkları misilleme, - Dava etmek: Etik sorunları eleverenlerin en çok karşılaştıkları misilleme, sorunu açığa çıkartmak için kullanılan kanıtların “çalındığı” veya “yasal sorunu açığa çıkartmak için kullanılan kanıtların “çalındığı” veya “yasal olmayan yollardan elde edildiği” yönünde yapılan suçlamalar ve dava etme olmayan yollardan elde edildiği” yönünde yapılan suçlamalar ve dava etme tehditleridir.tehditleridir.

• - Kariyeri yok etmek: eleverenlerin “yeniden yapılanma” gibi sözde - Kariyeri yok etmek: eleverenlerin “yeniden yapılanma” gibi sözde nedenlerle işten çıkartılması, aykırı görevlere verilmesi veya her türlü nedenlerle işten çıkartılması, aykırı görevlere verilmesi veya her türlü atanma taleplerinin geri çevrilmesi de yaygın yıldırma taktiklerindendir. atanma taleplerinin geri çevrilmesi de yaygın yıldırma taktiklerindendir. Bazen, işten çıkartılmaları yeterli görülmeyerek, kendi dallarında bir daha Bazen, işten çıkartılmaları yeterli görülmeyerek, kendi dallarında bir daha çalışma olanağı bulmamaları için (olumsuz referans vermek, diğer çalışma olanağı bulmamaları için (olumsuz referans vermek, diğer işverenleri etkilemek vb. şeklinde) girişimlerde bulunulur.işverenleri etkilemek vb. şeklinde) girişimlerde bulunulur.

• Ele verme eylemini akıllı ve bilinçli bir şekilde yapabilmek için önerilen Ele verme eylemini akıllı ve bilinçli bir şekilde yapabilmek için önerilen 12 hayatta kalma stratejisi ise aşağıda sıralanmıştır [9]:12 hayatta kalma stratejisi ise aşağıda sıralanmıştır [9]:

• 1. Geriye dönüşü olmayan adımlar atmadan önce, ele verme kararınız 1. Geriye dönüşü olmayan adımlar atmadan önce, ele verme kararınız hakkında aileniz ve yakın arkadaşlarınızla görüşün.hakkında aileniz ve yakın arkadaşlarınızla görüşün.

• 2. Yanlış davranış hakkında rahatsız olan başka görgü tanıklarının olup 2. Yanlış davranış hakkında rahatsız olan başka görgü tanıklarının olup olmadığını öğrenmek için uyanık olun ve onları sakıngan bir şekilde olmadığını öğrenmek için uyanık olun ve onları sakıngan bir şekilde araştırın.araştırın.

• 3. Resmi olarak fikir ayrılığını açıklamadan önce, ilk yetkili makama 3. Resmi olarak fikir ayrılığını açıklamadan önce, ilk yetkili makama giderek olayın sistem içinde halledilme şansını araştırın. Eğer açıklama giderek olayın sistem içinde halledilme şansını araştırın. Eğer açıklama yapmaya karar verdiyseniz, kimliğinizi gizlemeden açıklama yapmayı veya yapmaya karar verdiyseniz, kimliğinizi gizlemeden açıklama yapmayı veya anonim kalmayı mı isteyeceğiniz konusunda dikkatlice düşünün. Her iki anonim kalmayı mı isteyeceğiniz konusunda dikkatlice düşünün. Her iki stratejinin de kendine özgü sıkıntıları vardır. Kararınız,stratejinin de kendine özgü sıkıntıları vardır. Kararınız,

• - Kanıtlarınızın niteliği ve niceliğine,- Kanıtlarınızın niteliği ve niceliğine,• - Göze almaya hazır olduğunuz risklere ve- Göze almaya hazır olduğunuz risklere ve• - Toplumun yoğun irdelemesine katlanmaya istekli olup olmadığınıza - Toplumun yoğun irdelemesine katlanmaya istekli olup olmadığınıza

bağlıdır.bağlıdır.•• 4. Planlarınızı o şekilde yapın ki ele verdikleriniz sizin eylemlerinize karşı 4. Planlarınızı o şekilde yapın ki ele verdikleriniz sizin eylemlerinize karşı

önlem düşünsünler, siz onlarınkine karşı değil. Örneğin; yetkililere bilgi önlem düşünsünler, siz onlarınkine karşı değil. Örneğin; yetkililere bilgi aktarımının stratejik olarak zamanlamasına dikkat edin.aktarımının stratejik olarak zamanlamasına dikkat edin.

• 5. İdareciler ve yardımcı personel ile iyi ilişkilerinizi sürdürün.5. İdareciler ve yardımcı personel ile iyi ilişkilerinizi sürdürün.

• 6. Ele verme eyleminden önce ve sonra, gelişen olayları kayıt edin. Herhangi bir yasal işlem 6. Ele verme eyleminden önce ve sonra, gelişen olayları kayıt edin. Herhangi bir yasal işlem durumunda işverenin kayıtlarınıza giriş hakkı olacağını akılda tutarak, işinizle ilgili durumunda işverenin kayıtlarınıza giriş hakkı olacağını akılda tutarak, işinizle ilgili etkinliklerin ve olayların açık ve doğru kayıtlarını tutmaya çalışın.etkinliklerin ve olayların açık ve doğru kayıtlarını tutmaya çalışın.

• 7. Kaygılarınıza dikkati çekmeden önce, gerekli tüm kanıtları ve dayanakları belirleyin, 7. Kaygılarınıza dikkati çekmeden önce, gerekli tüm kanıtları ve dayanakları belirleyin, kopyalarını alın.kopyalarını alın.

• 8. Yalnızlık döngüsünü kırın; seçimle göreve gelmiş yetkililer, gazeteciler ve eylemciler gibi 8. Yalnızlık döngüsünü kırın; seçimle göreve gelmiş yetkililer, gazeteciler ve eylemciler gibi potansiyel yandaşları araştırın ve belirleyin.potansiyel yandaşları araştırın ve belirleyin.

• 9. Yetkin bir avukattan yasal görüşler alabilmek için parasal kaynak ayırın.9. Yetkin bir avukattan yasal görüşler alabilmek için parasal kaynak ayırın.

• 10. Suçlamalarınızı ilginçleştirmek veya güçlendirmek için hayal ürünü unsurlar 10. Suçlamalarınızı ilginçleştirmek veya güçlendirmek için hayal ürünü unsurlar eklememeye dikkat edin.eklememeye dikkat edin.

• 11. Ele verme girişimlerinizi, işverenin değil de yalnızca kendinize ait zaman ve 11. Ele verme girişimlerinizi, işverenin değil de yalnızca kendinize ait zaman ve kaynaklarla yapın.kaynaklarla yapın.

• 12. Yetkililerle çalışırken eleştirel ve alaycı tavırlar takınmayın [9].12. Yetkililerle çalışırken eleştirel ve alaycı tavırlar takınmayın [9].

• 8.4. Sorunu Önleyici Yaklaşımlar8.4. Sorunu Önleyici Yaklaşımlar

• Bir firmada veya kurumda, etik sorunların ele verilmesi nedeniyle ortaya çıkabilecek Bir firmada veya kurumda, etik sorunların ele verilmesi nedeniyle ortaya çıkabilecek sıkıntıları çözmek için başlıca dört yol vardır [9]:sıkıntıları çözmek için başlıca dört yol vardır [9]:

• 1. Her şeyden önce, organizasyonda güçlü bir etik kültürü oluşmalıdır. Bu, en üst düzeydeki 1. Her şeyden önce, organizasyonda güçlü bir etik kültürü oluşmalıdır. Bu, en üst düzeydeki yöneticiden en alt kademedeki çalışana kadar, her seviyede etik kurallara açık bir bağlılıkla yöneticiden en alt kademedeki çalışana kadar, her seviyede etik kurallara açık bir bağlılıkla mümkündür. Tüm çalışanların zorunlu bir etik eğitimi alması sağlanmalıdır. Tüm yöneticiler, mümkündür. Tüm çalışanların zorunlu bir etik eğitimi alması sağlanmalıdır. Tüm yöneticiler, etik konularda çalışanlara örnek olmalıdırlar.etik konularda çalışanlara örnek olmalıdırlar.

• 2. Organizasyonda tüm iletişim hatları açık olmalıdır. Açık kapı politikası adı verilen bu 2. Organizasyonda tüm iletişim hatları açık olmalıdır. Açık kapı politikası adı verilen bu yaklaşım, düzeltilmesi gereken bir durum olduğunu düşünen çalışanlara, kaygılarını iletmek yaklaşım, düzeltilmesi gereken bir durum olduğunu düşünen çalışanlara, kaygılarını iletmek için kolaylık sağlar.için kolaylık sağlar.

• 3. Tüm çalışanların, kaygılarını dile getirmek için üst düzey yöneticilere anlamlı erişim 3. Tüm çalışanların, kaygılarını dile getirmek için üst düzey yöneticilere anlamlı erişim olanakları olmalıdır. Lafta kalmayan erişim olanağı, eleverene karşı “misilleme veya olanakları olmalıdır. Lafta kalmayan erişim olanağı, eleverene karşı “misilleme veya ayrımcılık yapılmayacağı garantisini” de birlikte getirmelidir. Aslında, öne çıkmayı göze alan ayrımcılık yapılmayacağı garantisini” de birlikte getirmelidir. Aslında, öne çıkmayı göze alan çalışanlar, kendi firma veya kurumlarındaki etik davranışı geliştirmek için yaptıkları bu çalışanlar, kendi firma veya kurumlarındaki etik davranışı geliştirmek için yaptıkları bu girişimden dolayı, gerekirse, ödüllendirilmelidirler.girişimden dolayı, gerekirse, ödüllendirilmelidirler.

• 4. Ayrıca, tüm yanlışlıkların ortadan kaldırılmasına imkan olmadığı gerçeği kabul 4. Ayrıca, tüm yanlışlıkların ortadan kaldırılmasına imkan olmadığı gerçeği kabul edilmelidir. Çok güçlü etik kültürüne sahip organizasyonlarda bile, arada sırada etik edilmelidir. Çok güçlü etik kültürüne sahip organizasyonlarda bile, arada sırada etik olmayan davranışlarda bulunanlar veya bu yönde ayartılanlar olabilir; bunun olmayan davranışlarda bulunanlar veya bu yönde ayartılanlar olabilir; bunun kaçınılmaz olduğunu kabul etmek, ısrarla aksini ileri sürmekten daha akılcıdır. kaçınılmaz olduğunu kabul etmek, ısrarla aksini ileri sürmekten daha akılcıdır. Yönetim tarafından, gerektiğinde topluma açık olarak, “hatayı kabul etme istemi” Yönetim tarafından, gerektiğinde topluma açık olarak, “hatayı kabul etme istemi” olmalıdır. Bu olgunluğu göstermek, böyle bir erdemli davranışta bulunabilmek, olmalıdır. Bu olgunluğu göstermek, böyle bir erdemli davranışta bulunabilmek, yöneticilik vasıflarından biri olmalıdır.yöneticilik vasıflarından biri olmalıdır.

• Yukarıda kısaca özetlenen bu tutumlar, tüm çalışanların etik davranması ve Yukarıda kısaca özetlenen bu tutumlar, tüm çalışanların etik davranması ve gerektiğinde de etik sorunları ele verebilmesi için gerekli ortamı sağlayacaktır.gerektiğinde de etik sorunları ele verebilmesi için gerekli ortamı sağlayacaktır.

• Ayrıca, bir firma/kurum bünyesinde oluşturulan “etik kurul”da görev yapan Ayrıca, bir firma/kurum bünyesinde oluşturulan “etik kurul”da görev yapan bireylerin, geçmişteki ya da mevcut davranışlarının, uygulamalarının veya kişisel bireylerin, geçmişteki ya da mevcut davranışlarının, uygulamalarının veya kişisel ilişkilerinin etik açıdan sorunlu olmasının, kurula baş vurmayı düşünen eleverenleri ilişkilerinin etik açıdan sorunlu olmasının, kurula baş vurmayı düşünen eleverenleri olumsuz yönde etkileyebileceği unutulmamalıdır. Böyle bir durumda, ele verme olumsuz yönde etkileyebileceği unutulmamalıdır. Böyle bir durumda, ele verme eyleminin doğru ve nesnel bir şekilde değerlendirilmesi konusunda kuşkuların eyleminin doğru ve nesnel bir şekilde değerlendirilmesi konusunda kuşkuların oluşması kaçınılmazdır. Bu nedenle, etik kurullarının oluşumuna özen gösterilmesi oluşması kaçınılmazdır. Bu nedenle, etik kurullarının oluşumuna özen gösterilmesi gerekir [9].gerekir [9].

• 9. KAYNAKLAR9. KAYNAKLAR

• [1] [1] Aydın İ. P., Yönetsel Mesleki ve Örgütsel Etik, Pegem A Yayınları, 3. Baskı, Ankara, Aydın İ. P., Yönetsel Mesleki ve Örgütsel Etik, Pegem A Yayınları, 3. Baskı, Ankara, 2002.2002.

• [2] [2] Etik, Vikipedi, özgür ansiklopedi, Etik, Vikipedi, özgür ansiklopedi, http://tr.wikipedia.org/wiki/Etik, Şubat 2007., Şubat 2007.• [3] [3] Pieper A. (Çevirenler: Veysel Atayman- Gönül Sezer), Etiğe Giriş, Ayrıntı Yayınları, 1. Pieper A. (Çevirenler: Veysel Atayman- Gönül Sezer), Etiğe Giriş, Ayrıntı Yayınları, 1.

Basım, İstanbul, 1999.Basım, İstanbul, 1999.• [4] [4] Deniz R., İpbüker C. ve Göksel Ç., JDF 262 Mühendislik Etiği (Ders Notları) İTÜ İnşaat Deniz R., İpbüker C. ve Göksel Ç., JDF 262 Mühendislik Etiği (Ders Notları) İTÜ İnşaat

Fakültesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü, Nisan 2004.Fakültesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü, Nisan 2004.• [5] [5] Mühendislik Eğitimi ve Etik, Mühendislik Eğitimi ve Etik, www.jmo.org.tr , Şubat 2007. , Şubat 2007.• [6] [6] Abdullah H., Sazak N. ve Yıldız M., Elektrik Elektronik Bilgisayar Mühendisliği Abdullah H., Sazak N. ve Yıldız M., Elektrik Elektronik Bilgisayar Mühendisliği

Mesleğinde Etiksel İsterler, Mesleğinde Etiksel İsterler, www.karto.itu.edu.tr/derslerimiz/etik/bilg_etik.pdf , Şubat 2007. , Şubat 2007.• [7] [7] Onbaşıoğlu S. U., Mühendislik Etiği, Doğa Yayınları, 1. Basım, İstanbul, 2003.Onbaşıoğlu S. U., Mühendislik Etiği, Doğa Yayınları, 1. Basım, İstanbul, 2003.• [8] [8] Onbaşıoğlu S. U., Teknoloji, Etik ve Mühendis Sorumluluğu, I. Ulusal Mühendislik Onbaşıoğlu S. U., Teknoloji, Etik ve Mühendis Sorumluluğu, I. Ulusal Mühendislik

Kongresi, Eski Foça-İzmir, 20-21 Mayıs 2004.Kongresi, Eski Foça-İzmir, 20-21 Mayıs 2004.• [9] [9] Gerçek H., Mühendislikte Etik Sorunların Ele Verilmesi, Madencilik Cilt 44, Sayı 4, 29-Gerçek H., Mühendislikte Etik Sorunların Ele Verilmesi, Madencilik Cilt 44, Sayı 4, 29-

38, Aralık 2005.38, Aralık 2005.