Bios Hakkında Detaylı Bilgi

8/14/2019 Bios Hakknda Detayl Bilgi

1/35

Bios Hakknda Detayl Bilgi | Ne Nedir ?

indekiler1. Bios Nedir ?

2. Temel Bilgiler

3. BIOS Srmleri

4. BIOS'a Eriim5. BIOS Ayarlarn Deitirmek6. BIOS Oturumunu Kapatmak

7. Al Aygt nceliini Belirlemek8. USB 2.0 Desteini Etkinletirin9. USB Aygtlarla lgili Sorunlar zmek10. Elektrik Kesintilerinden Sonra Bilgisayar Ne Yapsn?11. Sisteminizin Salk Durumu12. Fan Sorunlaryla Mcadele13. Sistem kmelerini nlemek

14. Al Srasnda Power-on Self-Test (POST) Sonularn Gster15. Bilgisayarnz ki Kat Hzl An16. Doru Ekran Kartyla Balamak17. Modas Gemi Ekran Kart Ayarlarn ptal Edin18. Doku Belleini Kurun19. Saat Hz Ayarlarn Deitirin


2/35

20. AGP Saat Hzn Arttrmak21. AGP Voltaj Seviyesini Arttrn22. lemci nbelleklerini Etkinletirin23. APIC Seeneini An

24. Burst Mode Ayarn Etkinletirin25. Bus Mastering Ayarn Etkinletirin26. RAM Zamanlamalarn Deitirin27. RAS-to-CAS Gecikme Deerini Drn28. CAS Gecikmesini Drn29. Bellek Ykleme Zamann Drn30. Bir Sonraki Bellek Eriimi in Beklenilen Sreyi Ksaltn31. Bellek Zamanlamalarn Okuyun

32. RAM Giri Gerilimi Seviyesini Arttrn33. Anakart Ses Yongasn Devre D Brakn34. Oyun Giriini Devre D Brakn35. Tmleik LAN levlerini Devre D Brakn36. Gereksiz Girileri Kapatn37. Firewire Giriini ptal Edin

38. BIOS Gncelleme39. Yeni BIOS'u Yklemek40. BIOS Srmlerini Arivlemek41. Gncelleme Kurulumunu Deneyin42. Gncelleme Disketi Hazrlamak43. BIOS'u Disketten Gncelleyin44. DOS Altnda BIOS Gncellemesi45. Yeni BIOS'un Yklenmesi

46.BIOS Altn Kurallar

1. Bios Nedir?

Basic

Input Output System (Temel Giri k Sistemi) veya dier adyla BIOS

anakartnzn zerinde bulunan kk bir EEPROM bellek zerindebulunur. Bir eit sadece okunabilir bellek trdr fakat doru ayarlar


3/35

ve aralar kullanldnda zerinde deiiklik yaplabilir. Bilgisayaralrken anakarta takl olan ilemci ilk i olarak BIOS zerindebulunana yazlm altrr.

Eer sisteminiz alrken okyavalyorsa, Windows aklyorsa veya baz donanmlar sorunkaryorsa bunlarn nedeni byk ihtimalle yanl yaplm BIOSayarlardr. Bu yazda bilgisayarnzn daha hzl ve daha iyialmas iin ayar kutusunu nasl oynayabileceinizi anlatacaz.

"Temel Bilgiler" bal altnda BIOS hakknda gerekli olan temel

bilgileri vereceiz. Burada BIOS'un ne olduunu, ona nasleriebileceinizi ve ayarlar arasnda gvenli bir ekilde naslgezinebileceinizi reneceksiniz. "nemli Ayarlar" balnda herkullancnn bilmesi gereken baz nemli BIOS seenekleri hakkndabilgi vermeye alacaz. Deneyimli kullanclar isterlerse, gizliseeneklerin ve bunlarn nasl etkinletirilecei, baz dar boazlarnnasl giderilebilecei ve sisteme yk olan fazlklarn nasltemizlenebilecei gibi bilgilerin bulunduu, "BIOS nce Ayar"blmneatlayabilirler

2. Temel Bilgiler

lemci tarafndan ilk altrlan yazlm olarak BIOS, ilemciyianakart zerinde bulunan dier temel bileenlerle tantrr ve BIOSkodunun ii bittiinde ilemcinin hangi yazlm altracansyler. Temel bir kural olarak BIOS, al aygt (bu aygt disket,CD-ROM, DVD veya sabit disk olabilir) zerindeki al blmne(boot

sector) eriir. Al blm zerinde bulunan bir eit alyneticisi alr ve bilgisayarn temel iletim sistemini (Windowsveya Linux gibi) yklemeye balar.


4/35

Al ilemi bittiktensonra BIOS'un gndelik ilerinin bittiini sylemek yanl olur. Birbilgisayar zerindeki donanmlara eriilmesi ilemlerinin ou iletimsisteminin BIOS'a erimesiyle balar, daha sonra BIOS iletim sistemi

yerine hedef donanma ular.

3. BIOS Srmleri

Her anakart, zerinde bulunan bileenleri dzgn altrabilmesi iinkendine has bir BIOS'a sahiptir. BIOS yazlmlarnn en ok kullanlantemeli iki farkl biime sahip olan Phoenix Awar BIOS'a dayanr. Bunundnda American Megatrends Inc. (AMI) BIOS'u kullanan bilgisayarlar

grmeniz de mmkndr.

BIOS mensnn yaps ve seeneklerinadlandrlmas reticiden reticiye farkllklar gsterebilir. Hattabir birinin devam olan iki anakartn BIOS mens arasnda da byk yada kk farkllklar olabiliyor. Bu durum yznden btn insanlarnkulland bilgisayarlar iin kesin BIOS klavuzlar yazamyoruz. Yinede Phoenix Award BIOS zerinde aadaki aklamalara benzerseeneklerbulmanz mmkn. Eer baz ayarlar bilgisayarnzn BIOS mensndebulamyorsanz sinirlenmeyin - ilgili ilevi veya yeteneibilgisayarnzn BIOS'u desteklemiyor olabilir.

4. BIOS'a Eriim

Al srasnda BIOS, sisteminizde bulunan donanm bileenlerinidenetlerken, kullanlabilir bellei sayarken ve sabit diskleri (dierdepolama aygtlarn da) bulurken klavyenizde bulunan zel bir tuabasarak BIOS ayar sayfasna eriebilirsiniz. Genellikle bu ilem [Del]tuuna basarak yaplr ancak [F2] gibi dier tular da olabilir. Alsrasnda ekranda beliren yazlara dikkat edin: ou BIOS ekrann alttaraflarnda "" benzeri bir yazyla ayarlara nasl eriileceinigsterir. Eer btn yntemleri deneyip yine de baarl olamadysanzbilgisayarnzn veya anakartnzn kullanma klavuzuna bakabilirsiniz.Bilgisayar almaya balad anda bu tua bir ya da iki saniye


5/35

basmanz yeterli olacaktr.

Her eyolmas gerektii gibialrsa BIOS bellek miktarn saymay bitirecek ve ana BIOS mensn

aacaktr. Eer beklenilen ekran gelmediyse bilgisayarnz yenidenbalatp farkl bir tuu deneyebilirsiniz. rnein, pek ok tanabilirbilgisayar [F1] veya [Esc] tuunu kullanr. Bazen de [F2], [F10] veya[Alt+F1] tularn denemek gerekebilir.

5. BIOS Ayarlarn Deitirmek

BIOS yazlm: Seenekler arasnda dolamak iin ok tularn kullann,istediiniz menye girmek iin Giri (Enter) tuuna basn (EkranGrnts A)

BIOS mensndeki bir seenee

ulamak iin ok tularyla ekran grnts A'da olduu gibi istediinizbal seili hale getirin. Giri (Enter) tuuna bastnzda bir altmen veya ekran grnts B'de olduu gibi seenekler listesi karnzagelir. Setiiniz ayarla ilgili seimi deitirmek iin art [+] veyaeksi [-] tularn kullanabilirsiniz, [Page Up] ve [Page Down] tularda ayn ii greceklerdir. Ana men ekranndan alt menlere eriebilmekiin bu yntemi kullanabilirsiniz, baz alt menlerin de altndakendilerine ait alt menler olabilir, istediinizi ayara ulamak iin

gittii yere kadar gitmelisiniz.


6/35

Alt Menleri amak: Pek ok seenek [+] veya [-] tularna baslarakdeitirilebilir. Baz ayarlarda ise resimde grld zere meniinde gezinerek seenekler arasnda seim yapmak gerekebilir. Ekrangrnts B.

Ksa bir aklama yazarsak tipik bir BIOS yazlm aadaki menleriierir:

* "Main" veya "Standard CMOS Setup" mensnden tarih, saat ve sabitdisk ayarlarna ulaabilirsiniz.

* "BIOS Features Setup" mensnden her eitten genel seeneklereulaabilirsiniz.

* "Integrated Peripherals" mensnden arayzlere ve yardmc sistemilevleriyle ilgili ayarlara ulaabilirsiniz.

* "Power Management Setup" mensnden enerji tasarrufu ve gynetimi ilevlerine ulaabilirsiniz.

* "PnP/PCI Configurations" mensnden hangi kesmelerin (IRQ) hangi


7/35

PCI

genileme kartlarna ayrlacan seebilirsiniz. Eer bu seenekleriveya benzerlerini yukarda anlatld gibi ana mende bulamadysanz"Advanced" mens altnda bulma ansnz yksektir.

*

"Hardware Monitor" mens alglayclardan gelen ilemci scakl veyafan hzlar gibi deerleri gsterir. Bu deerler genellikle ilemcisoutucusu ve sistem fan iindir ama baz durumlarda g kaynannfan veya dier fanlarla ilgili bilgi de ierebilir.

* "Load

Setup Defaults" seenei btn ayarlar fabrika ayarlarna geridndrr ve yaptnz btn deiiklikleri siler. Yanl ayarlaryaptnzda ve sistem bu yzden kilitlenmeler yaadnda bu ayar okie yarayabilir.

6. BIOS Oturumunu Kapatmak

BIOS yazlmyla iiniz bittiinde [F10] tuuna basarak veya anamenden "Save & Exit Setup" seeneine gelerek kapatma ekrannaabilirsiniz. Baz durumlarda nce "Exit" seeneini sonradan "Exit& Save Changes" alt seeneini semeniz gerekebilir. Daha sonra [Y]veya [N] tularndan birine basarak ayarlar kaydedip kabilirsinizveya seiminizi iptal edebilirsiniz.

nemli Ayarlar

Birazdan anlatacaklarmz, bilgisayarnzn al aygt sralamasnnasl deitireceinizi, bilgisayarnz fare zerinden veya klavyedenbir tua basarak nasl aabileceinizi, USB 2.0 desteini nasletkinletirebileceinizi ve fanlarda bir sorun olduunda sistemin nasldavranaca gibi ok eitli temel BIOS ayarlarn ieriyor.


8/35

7. Al Aygt nceliini Belirlemek

Alta disket srcsn atlamak: Ekran grnts C'de gsterildiigibi sabit diski birinci al aygt olarak ayarlayn.

Pek ok bilgisayar sistemi balatrken nce disket srcsn tarar. Budurum deerli zamannzn kaybolmasna ve olas al blm (bootsector) virs sorunlarna neden olur. Ayrca kabul edelim kignmzdedisket src kullanarak sistemi balatmak son derece zor karlalanbir durum. BIOS'a sistem alrken disket srcye bakarak zamankaybetmemesini sylemek al srecini ksaltr.

BIOS

yazlm, al aygtlarn ve hangi sralamaya gre hareketedileceini belirleyebilmenizi salar. Aadaki ayar al srasndasistemin disket srcye bakmamasn salayarak hem sreci birazhzlandrr hem de gvenlii biraz olsun arttrr.

teyapmanz gereken ayarlar: ncelikle "Advanced BIOS Features, Boot

Sequence" seeneine gidin ve "1st Boot Device" ayarn ekran grnts


9/35

C'de grld gibi disket srcden sabit diske getirin, sabit disk"HDD-0" olarak adlandrlabilir. Bu ayar bilgisayarn alrken saasola sapmadan dorudan sabit diskin al blmne bakmasn salar.

Bu deiiklikle birlikte bilgisayar iletim sistemini ncelikle disketsrcsnde aramaz fakat hala sisteminize bir disket srcs taklolup olmadn denetler, bu da zaman kaybna neden olur. Bu denetiminlemek iin "Boot Up Floppy Seek" seeneini geersiz "Disabled" halegetirmeniz gerekir.

6. Bilgisayarn Aln Hzlandrn

Bu ayarn kt yan bilgisayarnz her alta yani sabit disk veyadier depolama aygtlar takld m diye inceleme yapmaz. Bylecesistem al hzlanm olur.

Eer sisteminize sklklasabit disk gibi bileenler eklemiyorsanz her bir src arama zamannsfra getirin. "Main" men altnda "Timeout" seeneini "0" olarakayarlayn.

8. USB 2.0 Desteini Etkinletirin

USB: Hizmet Paketi 2 ykl Windows XP kullanclar "USB 2.0Controller" seeneini ekran grnts E'de grld gibi etkin halegetirebilirler.

Pek ok anakartta "USB Controller"seenei sadece USB 1.1 etkin olacak ekilde ayarlanmtr. Bu durumuntemel nedeni Windows XP'nin kendisidir, eski srm Hizmet Paketleri(Service Pack) USB 2.0 destei sunmazlar. Aadaki BIOS ayar budestei aabilmenize olanak salar.

Bunu yapmak iin ilgili


10/35

seenei "Enabled" veya "V1.1+V2.0" eklinde ayarlamanz gerekir. Buseenei kullanmak iin Windows XP'nize en azndan Hizmet Paketi 1'inkurulmu olmas gerekir.

9. USB Aygtlarla lgili Sorunlar zmek

Baz bellek ubuklar, fla srcler, bellek ubuu ilevi olan ***alclar ve USB sabit diskler elektrii USB araclyla alrlar. Eeryeterli g verilemezse alet almayabilir. Bu yzden USB arayznntakl olan aygtlara yeterli miktarda g salayabildiinden eminolmalsnz.

BIOS ayarlar arasnda "USB 2.0 HS ReferenceVoltage" isminde bir seenek olup olmadna bakn. Eer byle bir ayarvarsa karsndaki senei "Low" veya "Medium" yerine "High" veya"Maximum" olarak deitirin.

10. Elektrik Kesintilerinden Sonra Bilgisayar Ne Yapsn?

"Power Management" mens altnda elektrik kesintilerinden sonrabilgisayarn nasl bir tepki vereceini ayarlayan bir seenek vardr."AC Power Loss Restart" veya "Restore on AC Power Loss" seeneklerisayesinde elektrik kesilmesi gibi beklenmeyen bir nedenle sistem

kapandnda bilgisayarn ne yapacan belirleyebiliyorsunuz."Previous State" veya "Last State" seenei bilgisayar elektikkesilmeden nceki konumuna geri getirir. Yani sistem aksa tekraralr kapalysa kapal kalr.

11. Sisteminizin Salk Durumu

BIOS, bilgisayarnzn ilevsel sal hakknda bilgiler ve eitliayarlar sunabilir. Bu aralar sayesinde, ilemci, fanlar, g kaynave sabit diskler gibi hayati sistem bileenlerini gerek zamanl olarakizleyebilirsiniz. rnein, ilemci scakl alarm sayesindesisteminizin fazla snmasn engelleyebilir hatta gerekirse acil durumkapatma ilemini gerekletirmesini salayabilirsiniz.


11/35

"Health" veya "H/W Control" menlerinden sisteminizdeki bileenleregiden voltaj ve bu bileenlerin scaklklarn takip edebilirsiniz.ou BIOS en azndan ilemci ve kasa scaklklarn gsterirken

dierleri sabit diskler ve anakartlarla ilgili daha ayrntl bilgilersunabilir. Ayn ekilde ilemci ve sistem fanna dn hzn da bumenden grebilirsiniz.

12. Fan Sorunlaryla McadeleEerbilgisayarnz almyorsa bunun nedenlerinden birisi ilemci fannnok yava dnmesi veya hi dnmemesi olabilir. Bu durum zellikle

scaklk denetimli soutucularda okunan scaklk deerleri ok dkseolabiliyor ve byle bir durumla karlaan BIOS fanlarla ilgili birsorun olduunu dnyor. Bu yzden imdi anlatacamz BIOSnumarasiinize yarayabilir.

"CPU Fan Failure Warning" isimli

seenei "Disabled" olarak ayarlayn. Bu ilevi etkisiz halegetirdiiniz bilgisayarnz yava alan bir fan olsa da alacaktr.Tabi ki bu ayarn varsaylan deeri "Enabled" (etkin) olduundansistemi yeni kurduysanz BIOS'a eriemeyebilirsiniz. Eer byle birdurumla karlarsanz geici olarak her zaman sabit hzda dnen eskitip bir ilemci soutucusunu takp BIOS'tan az nce belirttiimiz ayaryapabilirsiniz.

13. Sistem kmelerini nlemekArtkou sabit disk srcnn bozulacan nceden alglayabilensistemlerle donatlm olarak geliyor ve bunu BIOS ekrannda sizeiletiyor. Bu zellie "Self Monitoring And Reporting Technology"(SMART) ad veriliyor. BIOS'ta bulunan "HDD SMART Capability"zelliini etkin hale getirdiinizde sistem, Norton System Works veyaok tannan bedava bir yazlm olan SpeedFan gibi yazlmlara uyariletisi gnderebiliyor.Bu yazlmda depolama aygtnzn durumunagre


12/35

size bilgi veriyor, bylece olas arzalar nceden haber alarakgerekli yedekleme ilemlerini yapabiliyorsunuz.

14. Eski Tarayc Ve Yazclar Kullanmak

Paralel Giri: "ECP+EPP" en hzl paralel haberleme eklidir (EkranGrnts F)

Bilgisayarnzn paralel arayz normalde tek ynl iletiime izinvermek zere ayarlanmtr. Bu seenek neredeyse btn aygtlar iinalr fakat veri aktarm hzn dktr (100 kbps). imdianlatacamz ayar uygulayarak paralel giriinizin veri aktarm hzn1 Mbps deerine karabilirsiniz.

Yapmanz gereken "ECP"(Extended Capability Port) veya "EPP" (Enhanced Parallel Port)

zelliklerinden birini etkin hale getirmek. ou BIOS yazlmnda heriki zellii tek bir seenek halinde grebilirsiniz "ECP/EPP".

Uyar: Eer bir yazc ve tarayc ayn paralel girii paylayorsaEkran Grnts F'de grlen aygt akmas veya sorunuylakarlaabilirsiniz. Eer yksek veri aktarm hzn korumakistiyorsanz sisteminize PCI genileme yuvasna taklan fazladan bir

paralel giri eklemeyi dnebilirsiniz veya aygtlardan birisini baka


13/35

bir haberleme arayzne aktarabilirsiniz. rnein USB'yi paraleledntren bir eviriciyle her iki aygt ayn anda kullanabilirsiniz.

BIOS nce Ayar

Bu blmde hrsl kullanclar, sistem aln nasl en hzl ekildeyapabileceklerini, ekran kartlarn nasl hzlandrabileceklerini,ilemcilerinin gcn nasl son noktaya kadar kullanabileceklerini,yongaseti ayarlar zerinde nasl oynayabileceklerini ve belleklerindenen iyi baarm nasl elde edebileceklerini renebilirler.

14. Al Srasnda Power-on Self-Test (POST) Sonularn Gster

Bilgisayarnz alrken, ne olup bittiini grmek yerine genelliklereticinin renkli logosunu grrsnz. irin resimler grmek yerinebilgisayarnzn alrken yapt testlerin sonucunu grebilirsiniz(veya grmelisiniz).

te bunu yapmann yolu. "Advanced BIOSFeatures" mensnn altnda bulunan "Full Screen LOGO Display"seeneini "Disabled" olarak ayarlayn. Bu ayardan sonra sisteminizalrken yapt btn snamalarn sonularn ekranda gsterecektir.

15. Bilgisayarnz ki Kat Hzl An

Bu ayar sayesinde bilgisayarnzn alrken eitli bileenleriincelemesini atlatabilirsiniz. rnein, takl olan bellek miktarna kere yerine sadece bir kere baklr; bylece bilgisayarnz neredeyseiki kat daha hzl alabilir. "Advanced" veya "Advanced BIOS Features"mensnden "Quick Power On Self Test" veya "Quick Boot" seeneini"Enabled" olarak ayarlayn.

Uyar: Bu ayar yaptktan sonradonanm sorunlaryla karlarsanz BIOS ekranna geri dnp aynseenei "Disabled" olarak ayarlayarak sorunun tam olarak neredenkaynaklandn bulabilirsiniz.


14/35

16. Doru Ekran Kartyla Balamak

Bilgisayar her aldnda BIOS hangi ekran kartn kullanacananlamaya alr ancak buna gerek yok nk siz zaten biliyorsunuz!

"Init Display First" men seeneine gelin veya bu seenek BIOS tipinegre "Primary VGA BIOS" ya da "VGA Boot From" eklinde de olabilir.AGP

ekran kart kullanyorsanz "AGP" seeneini ayarlayn. Eer sisteminizyeniyse ve PCI Express arayzne sahipse AGP yerine burada "PEGPort/Graphic Adapter Priority" gibi bir seenek gryor olmalsnz.

17. Modas Gemi Ekran Kart Ayarlarn ptal EdinBIOS Cacheable: Bu seenek baarm sadece MS-DOS alrken arttrr(Ekran Grnts G).

"Video RAM Cachable" ve "Video BIOS Cachable" gibi ayarlar sadece

eski

tip DOS kullanan sistemlerde baarm arttrr, Windows'la hi birilgileri yoktur. O zaman neden ii kartralm ki?

Bu

ayarlarn her ikisini de "Disabled" olarak ayarlayn. Bu ayarlaryaparken karnza "VGA Palette Snoop" gibi bir seenek gelirse onu daetkisiz hale getirin. Ayn ekilde "System BIOS Cacheable" seeneinide gvenle iptal edebilirsiniz (Ekran Grnts G) - artk her hangibir baarm art salamad gibi baz durumlarda sisteminkararlln da bozabiliyor

18. Doku Belleini Kurun

"Graphics Aperture Size" seenei ("AGP Aperture Size" eklinde de


15/35

olabilir) temelde AGP ekran kartlarnn dokular yaratmlarken belleidaha verimli kullanabilmeleri iin tasarlanmt.Gnmzde ou ekrankartnn 128 MB hatta 256 MB tmleik bellekleri olduunu dnrsekbu

seenein de modasnn getiini aka grebiliriz. Ayrca artkgrnt bellekleri normal sistem belleklerinden daha hzlalyorlar. Eskiden ska duyulan, "Graphics Aperture Size"seeneini sistem belleinizin yars olacak ekilde ayarlayn kuralgemite kald bunun yerine doku belleini uygun bir deerde tutmakdaha mantkl.

Bu seenei "128" veya "64" olarak ayarlayn.

19. Saat Hz Ayarlarn DeitirinBu ayar yaptnz zaman FSB hzartmas yaparken AGP ekrankartlarnn yaad sorunlardan kurtulabilirsiniz.

"AGPCLK/CPUCLK" ("AGP Clock" eklinde de olabilir) ayar reticisitarafndan hzartma imkan sunulan anakartlarda bulunur. Eer bylebir seenek varsa "Fix" olarak ayarlayn. Bylece FSB hznarttrrken ayn zamanda AGP hzn da arttrmam oluyorsunuz. "1/1"seenei ekran kartnzn FSB ile ayn hzda alacan gsterir. Buayar "2/3" yaparsanz AGP saat hzn FSB saat hznn 2/3 olarakayarlarsnz yani FSB 100 MHz alyorsa AGP 66 MHz olarak alr.

20. AGP Saat Hzn Arttrmak


16/35

AGP saat hzn arttrmak baarm ykseltir fakat baz sorunlar

yaayabilirsiniz - Ekran Grnts H.

Baz anakartlar AGP saat hzn arttrmanza izin verir. "AGPFrequency" seeneinden tempoyu kk admlarla arttrn (Ekran

Grnts H) ve her seferinde bilgisayarnz yeniden balatn. Herayar bir eit 3B oyunla deneyin ve sistemin kararl olduundan eminolun. Bu ilemleri sistem de kararszlk emareleri grlene kadartekrar edin. Bylece en kararl ve en hzl ayarda sistemialtrabilirsiniz.

21. AGP Voltaj Seviyesini ArttrnYksek

saat hzlar ayn zamanda daha yksek g tketimine neden olur.Aadaki ayarlar uygulayarak ekran kartnza daha fazla g gitmesinisalayabilirsiniz.

"AGP Voltage" seenei giri gerilimini0.1 Volt aralklarla deitirmenizi salar. Bu deiiklikleri AGPhzn arttrdktan sonra sistem kararsz duruma derse uygulayn.


17/35

Uyar: Baz durumlarda voltaj yksek deerlere ayarlamak ekran kartnazarar verebilir. Giri voltajn daha yksek deerlere ayarladnzdaher hangi bir etkisi olmuyorsa eski dk deere getirmeyi unutmaynve

sistemi tekrar kararl alr hale getirebilmek iin AGP saat hznbiraz drn.

22. lemci nbelleklerini Etkinletirin

lemci nbelleklerini (Level 1,2 veya 3) etkin hale getirmek nemlibaarm artlar salar (Ekran grnts I).

lemciler anakart zerinde bulunan dier paralardan belirgin birekilde daha hzl alrlar. lemleri hzlandrmak, ilemci ilesistem bellei arasnda bulunan ve daha hzl alan ilemci nbellei

sayesinde mmkn olur.

Seviye 1 (L1) nbellek ok kktrfakat ilemci ekirdeinin zerinde bulunur ve hzl bir geici veridepolama alan salar. Seviye 2 (L2) nbellek okdaha byktr vebtn yazlmsal elemanlar depolayabilir, ilemci istei geldiindegerekli olan veri bu nbellein zerinde bulunuyorsa asl sistembelleinden bulunup getirilmesinden ok daha hzl bir ekilde

ilemciye sunulabilir. lemciye tmleikL2 ve harici L3 nbelleibulunan sistemlerde (neredeyse hepsinde var) bu ayarlar etkin halegetirmenizi iddetle tavsiye ederiz (Ekran Grnts I).

23. APIC Seeneini An

Yongasetleri genellikle kuzeykprs ve gneykprs olarakadlandrlan ikiana blmden oluur. Bu iki blm ilemci, bellek,

genileme kartlar ve dier evresel donanmlar arasndaki veri aknsalarlar. Aada belirttiimiz ayar daha fazla kesme istei


18/35

kullanlabilmesinin ve de daha fazla aygt balanabilmesinin yolunuaar. Kullanlabilir kesmelerin (interrupt) says 16'dan 24'e kar.Ek olarak kesme kullanm gzle grlr ekilde daha esnek hale gelirbylece eitli ilemler yaplrken zaman kazanlm olur.

Yapmanz gereken sadece "Advanced BIOS Features" mens altndabulunan "APIC Mode" seeneini "Enabled" olarak ayarlamak.

24. Burst Mode Ayarn Etkinletirin

Sabit disklere, PCI kartlara ve bellee eriim "Burst Mode" etkinkenok daha hzl gerekleir. Bu kip akken aygtlar arasnda veri

aktarm ok hzl olur nk oklu veri aktarmlar kurulabilir veyaher bir ilem ayr ayr onaylanacana tek bir onaylama paketiyleilemler tamamlanr.

BIOS menleri arasnda gezinirken "BurstMode" seeneini grdnz yerde "Enable" olarak ayarlayn. Byle birdeiiklii yaptktan sonra sisteminizin kararl altndan eminolun.

Uyar: Pek ok PCI kart "PCI Dynamic Bursting" seenei "Enabled"olarak ayarlandnda dzgn almaz.

25. Bus Mastering Ayarn Etkinletirin

Bus Mastering Ayarn Etkinletirin: Bu seenek sayesinde sabit disk

eriimihlanr (Ekran Grnts J).


19/35

Bu BIOS ayar Windows'a okuma ve yazma ilemleri srasnda daha hzlDMA (Direct Memory Access) kipini kullanmasn syler. DMA kipisabit

diskin veriyi ilemciye gndermeden bellee yazabilmesini salar. Busayede sabit diskte bulunan veriye eriim hzlandrlm ve ok deerliolan ilemci gc daha az kullanlm olur.

"Integrated

Peripherals" mens altnda "PCI IDE BusMaster" seenei varsa EkranGrnts J'de grld gibi "Enabled" olarak ayarlayn. Bu seeneietkin hale getirdikten sonra Windows altnda "Balat, Denetim Masas,Sistem" ayarlarndan Donanm sekmesi altnda Aygt Yneticisi tuunabasn. "IDE ATA/ATAPI Denetleyiciler" alt baln bulun. "BirincilIDE Kanal" balna ift tklayn ve alan pencereden "GelimiAyarlar" sekmesine gidin. Burada bulunan bilgiler arasnda "AktarmKipi" gibi bir balk greceksiniz. Bunun karsnda "Ultra DMA Mode"gibi bir ey yazdndan emin olun. Sabit diskler genellikle "Ultra DMAMode 5" desteklerken CD ve DVD srcler "Ultra DMA Mode 2"destekler.

26. RAM Zamanlamalarn Deitirin


20/35

Azaltlm gecikmeler: Bu ayar sadece yksek kaliteli bellek birimleriiinalr fakat bir kere bu ayar alr hale getirebilirsenizbyk farklar grebilirsiniz (Ekran Grnts K).

Btn SDRAM ve DDR bellek birimleri, bellek zamanlama deerleriniieren SPD (Serial Presence Detect) adl yongaya sahiptirler. RAMreticileri SPD deerlerini kararl bir sistem salamak zere

ayarlarlar. Ancak ou zaman daha st seviye zamanlama deerlerinidenemek ie yarar ve bu sayede sistem baarmn %10 kadar arttrmakmmkn olabilir.

Bu i iin "System Performance", "MemoryTimings" veya "Configure DRAM Timing" gibi bir ayar mensnBIOS'ta

bulunuyor olmas lazm. Genel kural olarak bu ayarn varsaylan deeri"By SPD" eklindedir. Bu ayar, bilgisayara, doru zamanlamalar bellekbirimi zerindeki yongadan okumasn syler ve bellee erimek iinbundan sonra belirtilen ayarlar kullanr.

Sisteminin

kendiliinden gelen ayarlarn kullanmak istemeyenler "Disabled" veya"User Defined" seeneklerinden birini seip (ekran grnts K)birazdan anlatacamz uyarlar dikkate alarak istedikleri ayarlaryapabilirler.

27. RAS-to-CAS Gecikme Deerini Drn

Sistem belleini iki boyutlu bir tablo olarak dnerek kolayca naslaltn anlayabiliriz. Veriye ulaabilmek iin ncelikle hangisatrda olduunu sonra da hangi kolonda olduunu bulmak iin srasylaRow Adress Strobe (RAS) ve Column Address Strobe (CAS) ilemlerigerekletirilir. Bellein doru adresine ulaldndan emin olabilmek


21/35

iin RAS ve CAS sinyalleri arasnda ufak bir gecikme sresine gerekduyulur. Bu RAS-to-CAS gecikmesi normalde bir veya iki saat turudur

(clock cycle).

"SDRAM RAS to CAS Delay" seenei tam olarakRAS sinyali ile CAS sinyali arasnda ne kadar saat turu olacanayarlamanza yaryor. Genellikle ayarlar 2 en hzl olmak zere 2 ile 5arasnda deiiyor. Bu deeri her seferinde bir saat turu olacakekilde azaltmaya balayn ve her seferinde sistemin kararllndeneyin. Belleiniz ne kadar kaliteliyse bu deeri daha fazlakltebilirsiniz demektir.

28. CAS Gecikmesini Drn

Bellek eriimi sz konusu olduunda bellein doru adresteki veriyeulamas iin bir miktar sre gerekir ve buna gecikme denir. Bir bellekhcresi iin bu aralk 2T iki saat turu, 3T saat turu vb eklindeisimlendirilir. "SDRAM CAS Latency" seenei iin kk bir deerdaha

yksek baarm anlamna gelir.

"SDRAM CAS Latency" seeneiiin en doru ve uygun deer genellikle bellein zerindeki etiketteveya zerine kaznm olarak yazar. Dk fiyatl rnler iin tipikdeer 3T veya 2.5T'dir. Bu seenei 2.5T veya 2Tolarak deitirin vesisteminizin kararl alp almadna bakn. Baz reticiler 2Tdestekleyen belleklerinin daha yksek saat hzlarn desteklediklerinibelirtiyorlar. Eer CAS gecikme sresini drmek ie yaradysa aynzamanda "Memory Frequency" seenei altndan bellek saat hzn daarttrmay deneyebilirsiniz.

Uyar: Her seferinde sadece birdeiiklik yapn, daha sonra sistemi yeniden balatn ve bir deneyyazlm (benchmark) altrarak yapt etkiyi gzleyin. Bu sayedeortaya kan birkararszlk durumunda hangi ayarda sorun olduunukolayca anlayp eski haline getirebilirsiniz.


22/35

29. Bellek Ykleme Zamann Drn

Doru ayarlar yaptnzda bellek hcreleri almalar iin gerekenelektrik ykn daha hzl alrlar. "SDRAM RAS Precharge Delay"

seenei tam olarak bu zaman ayarlamaya yaryor. "2" gibi dkdeerler hz arttrrken daha yksek deerler daha kararl bir sistemesahip olmanz salyor. Her seferinde bir saat turu azaltarak sistemiyeniden balatn ve sistemin kararl olduundan emin olun.

30. Bir Sonraki Bellek Eriimi in Beklenilen Sreyi Ksaltn

"SDRAM Active Precharge Delay" seenei de saat turlar olarak

ayarlanyor ve ardk bellek eriimleri arasnda gemesi gerekensreyi belirliyor. Yani bu deer ne kadar dk olursa sistem baarmo kadar artyor.

Bu deer iin genel kabul: Active PrechargeDelay = CAS-Latency + RAS Precharge Delay + 2 (gvenlik iin fazladanekleniyor). Her zaman olduu gibi bu ayar iin de her seferinde birdk deeri seerek sistemin dzgn altndan emin olun. Sistemkararlln koruyamad zaman bu ayar bir yksek deere getirin vebrakn.

31. Bellek Zamanlamalarn Okuyun

RAM Zamanlamalar (Timings): Ayarlar zerinde adm adm yaplan

deiiklikler RAM baarmnzn artmasn salar (Ekran Grnts L).


23/35

27 ile 30 arasnda anlattmz maddelerdeki ayarlar genelliklebellein zerinde yazldr. "2.5-4-4-8" gibi bir sra rakamayarlamanz gereken saat turlarn gsterir: 2.5 tur CAS, RAS to CASDelay 4 tur, RAS Precharge Delay 4 tur ve Active Precharge Delay 8 tur.

Bu ayarlar o bellek birimi iin belirtilen saat hznda reticininnerdii ayarlardr. Daha dk deerler de alabilir fakat aynzamanda sistem aklmalarna da neden olabilir. Baarm arttrmak iin

bu deerleri adm adm her seferinde bir tanesinde deiiklik olacakekilde drn ve her seferinde sistemin kararl altndan eminolun (Ekran Grnts L).

32. RAM Giri Gerilimi Seviyesini Arttrn

Bellekler daha hzl altnda daha fazla voltaja gereksinimduyarlar. Bu yzden saat hz artlarn dengelemek iin gerilimi(voltage) arttrmanz gerekir.

"DDR Reference Voltage"

seenei gerilim seviyesini 0.1 volt aralklarla deitirmenize izinverir. Bu deeri arttrmak sadece zamanlama deerlerini drdysenizveya daha yksek bellek saat hzlar setiyseniz ve sistemaklmalaryla karlatysanz gerekli olabilir.

Uyar: Giri gerilimini ok yksek deerlere ayarlamak baz durumlardabellek birimlerinize zarar verebilir!

33. Anakart Ses Yongasn Devre D Brakn


24/35

Gereksiz yklerden kurtulun: Anakartn ses yongas gibikullanmadnz ilevleri kapatn (Ekran grnts M).

Anakart zerinde gelen ses yongasnn hi kullanlmad durumlarolabilir. Eer PCI ses kartnz varsa veya bilgisayarnzn seszelliklerini hi kullanmyorsanz anakart zerinde bulunan sesyongasn devre d brakabilirsiniz. Bu sayede sistem baarmnz ve

gvenliiniz bir miktar daha arttrlm olur.

"Integrated Peripherals" mensnde "AC97 Audio Select" seeneini"Disabled" olarak ayarlayn (ekran grnts M).

34. Oyun Giriini Devre D Brakn

Sadece eski tip oyun ubuu (joystick) veya oyun giriinden MIDI

arayz balayanlar bu balantya iki I/O girii ve IRQ ayrmakisteyeceklerdir (Eer yeni oyun ubuunuz varsa zaten USB arabirimikullanyordur). Bu snflandrmaya girmeyen btn kullanclar gnlrahatlyla bu girii iptal edebilirler.

te nasl yaplaca: "Integrated Peripherals" mensnden "Game Port"seenei "Disabled" olarak ayarlayn.

35. Tmleik LAN levlerini Devre D Brakn


25/35

Baz anakartlar iki a arayzyle donatlm olarak geliyorlar ancakgenellikle kullanclar sadece bir tanesine ihtiya duyuyorlar yanidierini kapatabilirler. Bu sayede sistem baarm ve kararll biraz

arttrlabilir.

"Integrated Peripherals" mensnden "Onboard Intel LAN" seeneini"Disabled" olarak ayarlayn.

36. Gereksiz Girileri Kapatn

Ne de olsa sadece eski PDA'lar ve seri modemler COM1 ve COM2

girilerine gereksinim duyarlar. Bu girileri iptal ederseniz iki IRQkazancnz olur ve ilemcinin denetlemesi gereken kesmeler azalr.Paralel LPT arayz bile gnmzde anlamsz hale geldi. Eer yazcnzve taraycnz USB giriinden balyorsanz bu eski arayzeihtiyacnz yok demektir.

"Integrated Peripherals" mensnden"IO Devices, Com-Port" seenei altnda bulunan ve bazen "Serial Port1/2" olarak da yazlabilen COM1 ve COM2 arayzlerini iptal edin. LPTarayzn kapatmak iin de "Parallel Port" seeneini "Disabled" olarakayarlayn.

37. Firewire Giriini ptal EdinBu

arayze kameradan grnt aktarmak istiyorsanz veya Firewire arayzkullanan evresel aygtlarnz varsa gereksinim duyabilirsiniz. Bylebir durum yoksa kapatn. "Integrated Peripherals" mensnden"Onboard

1394 device" seeneini "Disabled" olarak ayarlayn.

38. BIOS Gncelleme


26/35

Zaman zaman anakart reticileriyeni BIOS srmleri karrlar.Gncellenmi bir BIOS sahip olduunuz donanmlar daha verimlialtrabilir hatta hzartma zellikleri gibi yeni ilevler

kazandrabilir. Ne zaman anakartnzn yeni bir srm karsa BIOSgncellemesi yapmanz neriyoruz (alfa veya beta srmler dnda).

BIOS yazlm zel bir fla bellek birimi iinde bulunur. Yenidenyazlabilen bu bellek sayesinde eskisinin zerine yeni srm yazarakgncellemeye izin verir. BIOS gncellemesi, her reticinin o anakartiin zelolarak hazrlad yazlm sayesinde yaplr. Bellek

teknolojisi kullanldndan BIOS gncellemesine BIOS'u flalamak dadenir.

BIOS gncelleme sz konusu olduunda kullanclar bunuyapmak iin iki yol kullanabilirler. lki anakartla birlikte gelensrc CD'sinde bulabileceiniz veya reticinin internet sitesindenindirebileceiniz Windows altnda alan gncelleme yazlmdr.Belirli aralklarla bu yazlm internete balanarak yeni BIOS srmolup olmadn denetler, varsa kendiliinden bunu indirir ve ykleyipisteyip istemediini kullancya sorar. Bu yntem kolaydr fakatbilgisayarnzda sistem kaynaklarn kullanan fazladan bir yazlmndaha almas demektir.

Sisteminiz kararl altktan sonraWindows yazlmn kullanmak kesinlikle ktdeildir. AncakWindows

kurulumunuz daldysa bu yntemi kullanmamay tercih etmelisiniz.Bu

durumda eski DOS gncelleme yntemini kullanmanz nerilir.

DOS yazlmn reticinin internet sitesinden indirebilirsiniz. Sonrabilgisayarnz DOS sistem disketiyle ap BIOS gncelleme yazlmnkomut satrndan altrmanz gerekiyor; bu tr yazlmlar genellikleZIP dosyas halinde gelirler, bunlar diskete aarak kopyalamanz


27/35

gerekir. Bu yntem daha gvenilirdir nk almak iin hi bir aygtsrcs yklenmesini gerektirmez.

Uyar: Tanabilir bir

sisteme BIOS gncellemesi yaparken sistemin pilden almadndanemin

olun - dizst bilgisayarlar BIOS gncellemesi srasnda mutlaka fietakl olmaldr yoksa gncelleme srasnda sistem kapanabilir ve birdaha almaz hale gelebilir.

39. Yeni BIOS'u Yklemek

Anakartnz (veya sisteminizi) sein: Sadece sizin anakartnz veyabilgisayarnz iin olan BIOS srmn kullann (ekran grnts N).

Anakart (veya sistem) reticinizin internet sitesine gidin ve desteksayfalarna bir gz atn. Anakart veya sisteminizin model numarasnbulun (ekran grnts N). Model isimleri genellikle "GA-686BX","A7N8X-E" veya "K8T Neo2" gibidir. Eer aramalarda her hangi bir


28/35

sonuca

ulaamazsanz sadece model adn yazmay deneyin. Bazen bu ekilde debir sonuca ulaamazsnz bunun nedeni byk ihtimalle anakartkutusunda

yazan isimle model isminin bir birini tutmamasdr (rnein "K8T-Neo"ve "MS-6702 Version 1.0"). Byle bir durumla karlarsanzanakartnz model isminden bulmak yerine uzun yoldan listelerebakarak

anakartnz tanmlamaya aln. Doru modeli bulduunuzda"Downloads"

veya "Support" blmnden gerekli yazlm ve gncellemeyiindirebilirsiniz.

40. BIOS Srmlerini Arivlemek

Baz kullanclar, ihtiyalar olmasa bile, BIOS gncellemelerinireticinin sitesinden dzenli olarak indirirler: alfa ve beta gibisrmlerinin devamlel altnda bulunmas ve ufak deiimleri takipedebilmek iin. Her zaman yaptnz gncellemeyi beenmeyerek veyasorun karttn grerek eski srme dnebilirsiniz. BIOSgncellemesini yapmadan nce retici firmann koyduu beni okudosyalarn mutlaka okuyun. Bu dosya iinde yeni srmn ne gibideiiklikler ve gelitirmeler ierdii belirtilir.

41. Gncelleme Kurulumunu Deneyin


29/35

Kurulum denemesi: Burada grlen tanmlamalara bakarak gncellemegerekip gerekmediini anlayabilirsiniz (ekran grnts O).

Eer bir BIOS gncellemesi nemli sorunlara zm oluyorsa sizinsisteminizde bu sorunlarn olup olmadna karar vermeniz gerekir. Eer

sizin iin nemli deilse o gncellemeyi atlayabilirsiniz tabi eernemli bir baar art gibi bir gelitirme salamyorsa. BIOSgncellemeleri genellikle daha hzl ilemcilerin o anakartataklabilmesini salar bylece ileriye dnk bir baarm artsalayabilirsiniz.

Anakartnz kendiniz almadysanz yanibilgisayarnzn bir paras olarak size geldiyse, BIOS gncellemesi

olup olmadn anlamak iin en iyi sistem reticisinin internet


30/35


31/35

Bu ileme balayabilmek iin altrlabilir bir DOS disketineihtiyacnz var. Bunlardan bir tane yapmak iin Balat mensndenBilgisayarm' an. Disket src zerine sa tula tklayn veBiimlendir seeneini sein. Alan pencereden "MS-DOS Balang

Disketi Olutur" seeneini iaretleyin ve ilemi balatn. lembitince biimlendirme penceresini kapatn. Daha sonra oluturduunuzdisket iinde BIOS gncelleme dosyalarn ekin. Eer yeterli yer yokuyars gelirse biimlendirmeden sonra disket iinde bulunandosyalardan bazlarn silebilirsiniz.

Bilgisayarnzyeniden balatn ve daha nce yukarda belirttiimiz al sras

ayarlarna girerek sistemin disket almaya ayarl olduundan emin olun.

44. DOS Altnda BIOS GncellemesiSisteminizin

kararl bir durumda olduunu ve duvardaki fie takl olduundan eminolun. Daha nce de sylediimiz gibi tanabilir bilgisayarnzkesinlikle pilden alrken gncellemeyin.

Sisteminizi

yeniden balatn ve daha nceden hazrladnz DOS disketiylebalatn. Komut satr geldiinde fla programnn ismini yazn ve onunarkasndan BIOS verisini ieren dosyann ismini yazn. Award BIOSgncellemesi iin u ekilde grnmesi lazm:

A:>awdflash.exe w6330vms.360

Geri kalan ilemler iin yazlm sizi ynlendirecektir.


32/35

Eski BIOS'u yedekleyin: Yeni BIOS'u yazdrmadan nce eskiBIOS'unuzun

yedeini aln. Bu ilem iin [Y] tuuna basmanz yeterli (EkranGrnts P).

BIOS gncelleme dosyalarnnismi sizin iin farkl olsa da ilemler genellikle ayndr. Ekrandakiynergeleri takip edin ve btn yedekleme nerilerinin yerine getirin.Btn gncellemeler iin eski BIOS'unuzun bir kopyasn almayaekinmeyin (ekran grnts P). Bu yedekler yeni BIOS sorun karrsahayatnz kurtarabilir.

En sonunda gncelleme yazlm yeniBIOS'u gereken yere kopyalar. Bu ilem bittikten sonra bilgisayarnzyeniden balatn. Gncelleme ilemi srasnda bilgisayarnznkapanmamasna ok dikkat edin.

45. Yeni BIOS'un Yklenmesi


33/35


34/35

2.

Her seferinde sadece bir ayar deitirin. BIOS ayar ekranndadeiiklik yaparken her seferinde bir tane yapmaya zen gsterin

bylece bilgisayarnz yeniden balattnzda bir sorunlakarlarsanz hangi ayarn buna neden olduunu kolaylklabulabilirsiniz.

3. Sisteminizi denemek iin zorlama deneyleriyapn. Sisteminizi ar veya tam yk altnda altrmak ayarlarndoru yapldn ve sistemin kararl olduunu anlamak iin en iyiyntemdir. Bu i iin birden ok yazlm altrarak sisteme

yklenebilirsiniz. 3DMark 2005 gibi bir deney yazlm da iinizigrecektir.

4. Eer her ey ktye giderse sistemi tamamenkapatp amay deneyin. Eer bilgisayarnz yeniden balatma tuunabastktan sonra almadysa bilgisayarnz kapatn ve birka dakikabekleyin ve tekrar an. Varsa g kayna zerindeki dmeyi kullannveya fii ekin.

5. CMOS ayarlarn silin. BIOS deiikliiyaptktan sonra bilgisayarnz yeniden balamyorsa ayarlar geri almakiin BIOS ayar mensne giremezsiniz. Byle bir durumlarkarlarsanz CMOS zerinde tutulan ayarlar silebilirsiniz.Anakartnzn kullanm klavuzunda CMOS ayarlarn silmeyle ilgilibalk altndaki (Clear CMOS) ynergeleri izleyin.

Bazdurumlarda bu ilem iin anakart zerine bulunan bir atlatcnn(jumper) yerini deitirmek gerekebilir. (veya duruma gre anakartzerinden bir dizi atlatcy yerinden karmanz veya bir DIP anahtarayar yapmanz da gerekebilir). CMOS bellek temizlendikten sonrayerini

deitirdiiniz atlatcy eski yerine getirmeyi unutmayn.


35/35

Bir baka seenek CMOS pilini yerinden karmak ve bilgisayarn fiiniekmektir. Ancak bu ilemin tam olarak almas iin birka saat buekilde beklemek gerekebilir.

Documents

Bios Hakkında Detaylı Bilgi