Nr 2/2016 luty

Biuletyn projektu

„Poznać i pokochać to,

co w trawie piszczy”

Projekt dofinansowany ze środków

Mechanizmu Finansowego EOG 2009-2014

FUNDACJA NA RZECZ INTEGRACJI ZAWODOWEJ, SPOŁECZNEJ ORAZ ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI VIA

Berlinga 10 lok. 26, 15-814 Białystok, Oddział: ul. Długa 44/50 lok. 205; 00-241 Warszawa tel/fax: 635-55-95; www.via.org.pl

NIP 5252331354 REGON 140124110

Fundacja na rzecz poprawy jakości życia „OD-NOWA”

ul. Polska 8A 12-100 Szczytno NIP 5252393651 REGON 140947159

2

1

Spis treści

Co w trawie piszczy? ............................................................................................................................................... 2

Moje ulubione zwierzę tego miesiąca – Biedronka siedmiokropka .......................................................................... 3

Ochrona roślin obwódkowych i rabatowych. ............................................................................................................ 8

Odczyty dla społeczności lokalnych ...................................................................................................................... 17

Podróże z Basią- LEŚNA ŚCIEŻKA W JĘCZNIKACH .......................................................................................... 19

Kącik poetycki ........................................................................................................................................................ 21

Pomysły Basi na Coś z niczego ............................................................................................................................ 20

Kącik Kulinarny –‘jabłka dla zdrowia i urody’ ......................................................................................................... 23

Polskie Przysłowia Ludowe Na Luty ...................................................................................................................... 26

Cytaty .................................................................................................................................................................... 28

Czy wiesz że..? ...................................................................................................................................................... 29

Śmiechu warte ....................................................................................................................................................... 30

Krzyżówka ............................................................................................................................................................. 31

Podziękowania ...................................................................................................................................................... 32

2

Co w trawie piszczy? Biuletyn jest realizowany w ramach projektu

’Poznać i pokochać, to co w trawie piszczy' przez

Fundację Na Rzecz Integracji Zawodowej,

Społecznej Oraz Rozwoju Przedsiębiorczości Via I

Fundację Na Rzecz Poprawy Jakości Życia „Od-

Nowa”.

W miesiącu lutym w ramach projektu realizujemy

odczyty dla społeczności lokalnych dotyczące

zagrożeń globalnych, ocieplenia klimatu, jego

skutkach dla bioróżnorodności, gatunki inwazyjne,

kurczenie się siedlisk gatunków zwierzęcych i

roślinnych oraz ingerencji człowieka w

bioróżnorodność.

Dziękujemy serdecznie wszystkim instytucjom i osobom zaangażowanym

w realizację projektu "Poznać i pokochać to, co w trawie piszczy". Mamy

nadzieję, że udział w tym przedsięwzięciu przyczynił się nie tylko do zdobycia

nowych kwalifikacji i umiejętności, ale był również ciekawym i ważnym

doświadczeniem. Dziękujemy także wszystkim, bez których pomyślna realizacja

projektu nie byłaby możliwa.

W szczególności chcielibyśmy gorąco podziękować naszym strażnikom

przyrody , wasza serdeczność, pomoc i wkład w projekt i ochronę środowiska

jest nieoceniona. Bez was tak efektywna realizacja projektu byłaby niemożliwa,

a na pewno bardzo utrudniona. Zrealizowane przez Was odczyty i prelekcje

wywarły ogromne wrażenie na społeczności lokalnej, dostarczały przemyśleń,

wywoływały dyskusje na forach, podczas konferencji i spotkań. Mamy nadzieję,

że nadal będziecie kontynuować swoją działalność.

Dziękujemy też Pani Barbarze Siczek za serdeczność, nieustający uśmiech

i niezwykłe zaangażowanie w projekt.

Tołstoj powiedział, że pożyteczna praca zawsze jest cicha i niezauważalna.

A jednak okazuje się, że codzienne starania osób zaangażowanych w projekt są

nie tylko zauważane, ale także doceniane i przynoszą nieocenione pozytywne

efekty dla ochrony środowiska .

Życzymy wszystkim energii, gotowości do realizacji nowych pomysłów i radości z

najmniejszych nawet sukcesów.

3

Moje ulubione zwierzę tego miesiąca – Biedronka siedmiokropka

Biedronka siedmiokropka jest jednym z nielicznych owadów, na widok którego

ludzie wolą się uśmiechać, niż krzywić i czuć odrazę. Na czym jednak polega

fenomen biedronek? Są pięknie ubarwione? Przecież istnieje cała rzesza

chrząszczy, o znacznie ładniejszych barwach, niż biedronki (wystarczy wymienić

chociażby złotki, Chrysomela] albo niektórych przedstawicieli bogatkowatych,

Buprestidae). To może ich pożyteczna działalność? Tak, ale i w tym przypadku,

biedronki mają ostrą konkurencję. To w takim razie, może ich delikatność i

nieszkodliwość przemawiają na ich korzyść? Cóż, nie jest to do końca prawda,

bo i biedronki potrafią się bronić, o czym zresztą dokładniej się rozpisze w

dalszej części artykułu. Jaki by ten powód nie był, coś sympatycznego w tych

owadach jest i doceniamy to już od dziecięcych lat. Czy jednak wiemy o nich coś

więcej, niż to, że zjadają mszyce i od czasu do czasu latają do nieba, by przynieść

nam kawałek chleba? Zaraz się przekonamy.

Wygląd.

Tutaj chyba nie muszę zbyt wiele pisać, wszak jaka biedronka jest, każdy

doskonale wie. Na wszelki wypadek, pozwolę sobie jednak napisać o niej kilka

słów. Nasza bohaterka osiąga od 5 do 8 mm. Pod względem kształtu ciała jest

owalna. Jej głowa oraz przedplecze są czarne, zaś po bokach tego drugiego,

znajdują się dwie, białe plamki. Pokrywy skrzydłowe, są czerwone z siedmioma,

czarnymi plamkami. Tak wyglądają standardowe siedmiokropki. Rzadko, bo

rzadko, ale czasami trafiają się również osobniki, u których czarne kropki

4

zlewają się ze sobą, tworząc wspólnie większe plamy. Istnieją również osobniki

melanistyczne, czyli niemal po całości czarne. Dymorfizm płciowy jest u

biedronek bardzo słabo zaznaczony. Dlatego bardzo trudno jest na oko ocenić,

czy mamy do czynienia z samcem, czy z samicą.

Gdzie ją można spotkać?

Także tutaj, nie zaskoczę tym, co napisze. Biedronki siedmiokropki występują

dosłownie wszędzie. Można je spotkać w całej Polsce, zarówno w środowisku

naturalnym (leśne polany, obrzeża lasów, łąki, brzegi wód), jak również w tym

antropogenicznym (nieużytki, ogrody, działki, a nawet miejskie trawniki).

Rozwój.

Tutaj dochodzimy do znacznie ciekawszych aspektów, mianowicie do jej życia.

To, jak w przypadku każdego innego owada, zaczyna się od jajeczka, a właściwie

od jednego z wielu,

ponieważ samiczka

biedronki, może

złożyć nawet 700 jaj.

Nie składa ich jednak

wszystkich na raz, lecz

w grupkach po około

40 sztuk (jeśli wierzyć

Wikipedii), które

umieszcza głównie

pod spodem liści, w

pobliżu źródła pokarmu. Czasem może je jednak złożyć w nieco innym miejscu

(np. na ścianie czyjegoś domu). Po kilku dniach, wylęgają się z nich larwy. Trzeba

przyznać, daleko im do urody postaci dorosłych, ale swój urok posiadają,

zwłaszcza jeśli zechce się je poznać bliżej. Ich ciała są niebiesko-szare, z żółtymi

plamami na przedtułowiu, pierwszym oraz czwartym segmencie odwłoka.

Dodatkowo pokrywają je liczne brodawki. Od momentu wyklucia, przez cały

swój czterotygodniowy rozwój, spędzają swój czas na zdobywaniu pokarmu.

Tym oczywiście są różne gatunki mszyc oraz czerwców, ale prócz nich, zjadają

także inne drobne owady (mączliki, młode skoczki) oraz roztocza (z braku tych

stawonogów, może dojść wśród nich nawet do kanibalizmu).

Trzeba przyznać, w pożeraniu są naprawdę bardzo skuteczne. W ciągu całego

swego życia, jedna larwa jest wstanie skonsumować około 600 mszyc (choć

dysponuje danymi, które mówią, że liczba ta, może wynieść nawet 2000!).

5

Sporo, jak na takiego małego żarłoka. Nie każdy gatunek mszycy im jednak

odpowiada. Jak można wyczytać w „Owadach” Heiko Bellmanna, mszyce

bzowe, są dla tego gatunku śmiertelnie trujące (choć inne biedronki są wstanie

zjadać je bez problemu). Marek W. Kozłowski w swych „Owadach Polski.

Chrząszcze.” do bzowych, dorzuca również mszyce magnoliowe. Przez cały swój

rozwój, larwy biedronek linieją cztery razy, za piątym zaś, dochodzi do

przepoczwarczenia się. W tym celu, larwa przy pomocy spodniej strony

końcówki odwłoka, przyczepia się do spodu liścia, murku, lub pnia drzewa i tam

dochodzi do metamorfozy. Poczwarka jest żółtopomarańczowa w czarne plamy.

W momencie zaniepokojenia, może się kiwać na boki, co może mieć na celu

zniechęcenie drapieżnika do jej pożarcia. Po tygodniu, wreszcie dochodzi do

chwili, gdy dorosły owad wychodzi na światło dzienne. Początkowo jednak,

wcale nie wygląda jak klasyczna biedronka. Jej ubarwienie jest bowiem zupełnie

żółte, a nie czerwone w czarne kropki. Dopiero z czasem nabiera właściwych

sobie barw. Pierw jest pomarańczowa, później pomarańczowo-czerwona, zaś w

następnym roku następnym roku jej ubarwienie staje się intensywnie czerwone.

Dorosła biedronka.

W dzieciństwie, wiele osób uważa, że ilość kropek na pokrywach biedronki

mówi nam w jakim jest ona wieku. Oczywiście, jest to nieprawda. Rozwój od

jajeczka do imago trwa stosunkowo krótko, jednak dorosła biedronka jest dość

długowiecznym owadem. Maksymalnie, może bowiem przeżyć aż 14 miesięcy.

Biedronki siedmiokropki to owady prowadzące dzienny tryb życia. Noc

przeczekują na roślinach, zaś nad ranem można je przyłapać, jak są jeszcze

odrętwiałe i pokryte kropelkami rosy. W ciągu dnia, są niezwykle rozbiegane i

rzadko kiedy się zatrzymują. Jeśli już, to głównie po to, by wyczyścić sobie nogę,

lub gdy znajdą pożywienie. Podobnie jak larwy, także dorosłe biedronki są

drapieżnikami, które polują na drobne owady, głównie mszyce i czerwce. Może

nie są aż tak żarłoczne jak larwy, ale i one potrafią skonsumować pokaźną liczbę

mszyc (w ciągu swojego życia, jedna biedronka jest wstanie ich zjeść około 240).

Oprócz pokarmu zwierzęcego (tu znów mogę się odwołać do książki „Owady

Polskie. Chrząszcze”) biedronkom siedmiokropkom zdarza się również odżywiać

pokarmem roślinnym, np. pyłkiem kwiatowym. Chętnie zlizują również słodką

wydzielinę produkowaną przez miodniki, czyli specjalne, gruczołowate organy,

wytwarzane przez wiele gatunków roślin. Osobiście mogę to potwierdzić, gdyż

zdarzało mi się obserwować biedronki siedmiokropki, które zlizywały z nich

wspomnianą wydzieliną, jak również takie, które zjadały pyłek z roślin

6

baldaszkowatych. Należy jednak pamiętać, że pokarm roślinny, to zaledwie

dodatek do ich diety, zaś do zdrowego funkcjonowania, niezbędny jest im

pokarm pochodzenia zwierzęcego.

Mechanizmy obronne.

Choć biedronki są drapieżnikami, to same padają łupem różnych drapieżników.

Mylił by się jednak ten, który uznał by, że boże krówki są zupełnie bezbronne.

Wręcz przeciwnie. Kombinacja czerni i czerwieni, to w przyrodzie klasyczne

ostrzeżenie, które mówi drapieżnikom, że ich właściciel jest trujący. Tak jest

również u biedronek, których ciała są przepełnione najróżniejszymi alkaloidami.

To jednak nie wszystko. Pewnie nie raz, nie dwa zdarzyło wam się wziąć

biedronkę do ręki i ta po kilku chwilach „popuściła” żółte kropelki cieczy, która

nieprzyjemnie pachną. Te kropelki, to nic innego, jak hemolimfa, czyli ich krew,

która wypływa ze specjalnych szparek w błonach, łączących poszczególne człony

nóg. Zaniepokojona biedronka, dosłownie krwawi na własne życzenie, choć nie

jest to groźne dla jej zdrowia. Mało tego, może jej to ocalić życie, gdyż zawiera

w sobie nie tylko substancje o intensywnym zapachu, ale i nieprzyjemnie

smakuje. Dzięki temu jest spora szansa, że drapieżnik, który złapał ją w swoją

paszczę, szybko ją z niej wypuści. Dodatkowo, zagrożona biedronka, może

również udawać martwą. Przy tak wielu mechanizmach obronnych, mogło by

się wydawać, że w świecie przyrody, biedronka jest właściwie nietykalna.

Rzeczywistość, jest jednak inna. Biedronki często padają łupem wielu

drapieżników, szczególnie ptaków, ale również innych stawonogów. Jeśli chodzi

o te ostatnie, to biedronki upodobały sobie drapieżne muchówki z rodziny

łowikowatych oraz wiele pająków.

Zimowanie i wiosenne życie.

Zdobywanie pożywienia oraz obrona przed drapieżnikami, zajmują biedronkom

całe lato, oraz początek jesieni. Co jednak, gdy nadchodzi zima? Trzeba się

łączyć w grupy, gdyż jak się okazuje, biedronkom najlepiej się zimuje właśnie w

towarzystwie. Dlatego pod koniec jesieni, biedronki zbierają się w duże grupy.

Udaje im się to, chociażby dzięki hemolimfie, której zapach działa na inne

biedronki jak zaproszenie do wspólnego zimowania. Duże grupy powstają nie

bez powodu. Im więcej biedronek tym większe bezpieczeństwo. Drapieżniki

bowiem, unikają zadzierania z dużymi grupami swoich ofiar, zwłaszcza gdy taka

grupa jest tak kontrastowo ubarwiona. Z daleka czują, że mogą być groźne lub

niesmaczne i dlatego omijają je szerokim łukiem. A biedronki mogą się skupić

na przetrwaniu zimy. By im się udało, wnikają w ściółkę leśną, pod korę drzew,

7

dziuple, a czasem do budynków i tam zapadają w stan diapauzy (owadziego,

zimowego snu), w którym trwają aż do wiosny przyszłego roku. Kiedy tylko zrobi

się trochę cieplej, biedronki opuszczają zimowiska i przez to można je spotkać

nawet pod koniec lutego lub na początku marca, gdy w kalendarzu zima trwa w

najlepsze. Oczywiście wówczas rośliny nie są jeszcze zielone, więc niema

żerujących na nich mszyc. Na szczęście dla biedronek, nie są im wówczas

potrzebne. Mogą bowiem korzystać ze zgromadzonych w swoich organizmach

zapasach, lub też polować na inne, drobne owady. Zresztą, wiosną to nie żarcie

zaprząta ich maleńkie główki, lecz rozmnażanie się.

Pożyteczna i szkodliwa działalność biedronek.

Wyżej wspomniałem o ich pożytecznej działalności i nie ma co do tego żadnych

wątpliwości. Biedronki to jedni z najcenniejszych sprzymierzeńców ogrodników,

w walce ze szkodliwymi owadami. Z tego też względu, często bywają

wykorzystywane jako broń biologiczna w walce z mszycami i to dosłownie.

Należy być jednak bardzo ostrożnym, przy wprowadzaniu biedronek w miejsca,

gdzie do tej pory nie występowały, gdyż konsekwencje mogą być bardzo

dotkliwe. Wszyscy wiemy co się stało, gdy Amerykanie sprowadzili do siebie

biedronkę azjatycką. Nie muszę jednak sięgać po jej przykład, by pokazać wam,

do czego może prowadzić wprowadzenie obcego gatunku na dany teren. Przed

Harmonia axyridis, Amerykanie sprowadzili do siebie właśnie naszą

siedmiokropkę, by pomogła im w walce ze szkodnikami. Nikt jednak nie

przewidział, że siedmiokropka podejmie walkę nie tylko z mszycami, lecz

również… z lokalnymi biedronkami, w tym biedronką dwukropką (Adalia

bipunctata), którą znamy także z naszego kraju. U nas te dwa gatunki żyją

wspólnie od zawsze, więc znają się doskonale i nie wadzą sobie wzajemnie. W

USA, pojawienie się większej siedmiokropki było dla tamtejszych dwukropek

zaskoczeniem. W końcu dwukropki nie znały wcześniej tego gatunku, dlatego

nie wytrzymując konkurencji z jego strony, stopniowo zostały przez niego

wyparte. Późniejsze pojawienie się Harmonia axyridis, było dla dwukropek

gwoździem do trumny i obecnie gatunek ten, jest tam bardzo rzadki. Ten

przykład pokazuje, że owszem, biedronki są pożyteczne, ale głównie na naszym

własnym podwórku, a wprowadzenie ich na obcy teren, może być bardzo

niebezpieczne dla lokalnych gatunków.

https://swiatmakrodotcom.wordpress.com/2012/07/10/biedronka-siedmiokropka-coccinella-

septempunctata-boza-krowka/

8

Ochrona roślin obwódkowych i rabatowych.

Szkodniki i choroby roślin mogą bardzo szybko spustoszyć nasz ogród jeśli

nie będziemy z nimi odpowiednio walczyć. Aby temu zapobiec potrzebna jest

szybka identyfikacja szkodników, która nie zawsze jest prosta i może nam

przysporzyć wiele kłopotów. Wiele z nich atakuje najpierw spodnie strony liścia,

po czym rozmnaża się błyskawicznie i zajmuje pędy, kwiaty a niekiedy korzenie

roślin. Ich obecność na korzeniach może pojawić się dopiero, kiedy roślina

zacznie obumierać. Szybka identyfikacja problemu oraz podjęcie działań

zapobiegawczych i walka ze szkodnikiem może ocalić nasze rośliny. Rośliny

obwódkowe i rabatowe są szczególnie narażone na szkodniki, gdyż rośliny

spokrewnione rosną w pobliżu siebie.

Termin szkodnik odnoszony jest do owadów takich jak mszyce i chrabąszcze

oraz do roztoczy i ślimaków. Typowy owad ma ciało składające się z trzech

części: głowy, tułowia i odwłoka oraz z trzech par odnóży krocznych

wyrastających z tułowia. Większość z nich przechodzi cykl rozwojowy od jaj,

przez larwę, często nazywaną gąsienicą, pędrakiem lub czerwiem, po poczwarkę

i postać dorosłą, zwaną imago, która zamyka pełną metamorfozę. Cykl u

niektórych owadów może się różnić, przechodzą one metamorfozę niepełną,

ponieważ w ich cyklu nie występuje np. stadium poczwarki.

Szkodniki mogą wyrządzać różnego rodzaju szkody na liściach, pędach oraz

korzeniach roślin. Objawami żerowania szkodników na liściach mogą być dziury,

narośla, zniekształcenia, plamy. Dziury w liściach wygryzają ślimaki, gąsienice

motyli, larwy błonkówek oraz chrząszcze. Narośla powstają wskutek żerowanie

błonkówek, niektórych gatunków mszyc i roztoczy. Zniekształcenia liści w

postaci wybrzuszeń oraz deformacja kwiatów zazwyczaj są spowodowane

żerowaniem mszyc na spodniej stronie liści, zwójek i nimułek, a także

nakłuciami przez zmienniki. Plamy wywołane są przez mączliki, skoczki,

przędziorki i wciornastki żerujące na spodniej stronie liści. Na pędach mogą

występować gąsienicowate larwy błonkówki, które powodują ich zamieranie.

Rośliny mogą być także narażone na wysysanie soków przez mszyce, meszki,

wciornastki, zmieniki z rodzaju tasznikowatych oraz mączliki. Większość z tych

owadów przenosi także wirusy z rośliny na roślinę. Istnieje również wiele

szkodników, które żyją w ziemi i atakują korzenie roślin. Należą do nich sprężyki i

komarnice. Niektóre z nich ukrywają się w śmieciach lub kom postnikach i

żerują nocą.

9

Zakres szkodników roślin obwódkowych i rabatowych jest szeroki. Niektóre

szkodniki atakują tylko określone gatunki, np. węgorek chryzantemowy

występujący wyłącznie na złocieniach, inne natomiast żerują na różnych

roślinach, np. pchełki atakujące różne gatunki roślin ozdobnych oraz kapustę.

Gąsienice są to larwy u motyli i

błonkówek. Charakteryzują się miękkim

ciałem o robakowatym kształcie. W

odróżnieniu od postaci dorosłych

posiadają aparat gębowy gryzący, służący

do pobierania pokarmu. Przeżuwają

miękkie liście i łodygi, czasami niszcząc je

całkowicie. Kiedy się je zauważy należy je

zdjąć z rośliny i zniszczyć.

Skoczki swoją nazwę zawdzięczają

umiejętności wykonywania długich skoków,

dzięki skocznej trzeciej pary odnóży skocznych.

Posiadają błoniaste skrzydła o żyłkowaniu

podłużnym i poprzecznym. Niektóre z nich

wyglądem przypominają liście, co utrudnia ich

obserwację. Te małe bladozielone owady przewiercają liście od spodu

powodując lekkie wypukłości na górnej stronie liści. Po uszkodzeniu odskakują i

odlatują. Atakują wiele roślin, również róże i pelargonie.

Oprzędzik pręgowany jest chrząszczem

rozpowszechnionym w całej Europie. Ma on ciało

o długości ok. 5mm. Jego odstawowymi roślinami

żywicielskimi są rośliny motylkowe. Obraz

uszkodzeń jest następujący: pęczniejące nasiona i

liścienie w glebie są zjedzone przez chrząszcze.

Później blaszki liściowe mają brzegi wygryzione

ząbkowato, pozostawiają wcięcia w kształcie litery

U. Przy masowym pojawieniu się szkodnika, zwłaszcza w latach suchych,

zjedzone są całe blaszki liściowe z wyjątkiem grubszych nerwów. Larwy

wyjadają wnętrze brodawek korzeniowych, wskutek czego rośliny motylkowe są

gorzej zaopatrzone w azot. Na wiosnę zjadają również stożki wzrostu.

10

Chrabąszcze są to głównie pasożyty. Zarówno

one, jak i ich larwy żyjące pod ziemią potrafią

razem zniszczyć niejedną nawet zdrową

roślinę. Wyróżniamy wiele odmian

chrabąszczy, jednak na naszych rabatach

najpopularniejszy jest majowy. Jego dorosłe

osobniki żywią się liśćmi drzew liściastych,

igłami modrzewia, liściach warzyw kapustnych, pnączach, smagliczce

nadmorskiej i ubiorku, szczególnie późną wiosną i wczesnym latem oraz gdy

panuje susza. Młode pieniki tworzą pianowe otoczki dla larw zwykle na

łodygach lub w pobliżu odrastających pędów, szczególnie takich roślin jak róże,

jednoroczne chryzantemy, floksy, nachyłki i dzwonki ogrodowe. Pieniki wysysają

soki roślinne i zakłócają w ten sposób wzrost roślin.

Wciornastki to owady z aparatem gębowym kłująco-ssącym, żywiące się

głównie sokami i tkankami roślinnymi. Powodują przy tym rozmaite uszkodzenia

na roślinach. Szkodniki te mogą powodować dość zróżnicowane i nietypowe

zniszczenia na, najczęściej widoczne na liściach i kwiatach. Mogą to być drobne,

jasne plamki lub srebrzystość na powierzchni liści, zbrunatnienia nasadowych

części liści, skorkowacenia (strupiaste powierzchnie), rozmaite przebarwienia i

deformacje kwiatów.

W obrębie plam powstających na liściach można też często zaobserwować

czarne grudki - odchody wciornastków. Wciornastek tytoniowiec to owad o

długości około 1,2 mm. Jego ciało ma żółty

kolor wiosną i latem, a jesienią - brązowy.

Występuje na szparagu Sprengera, goździkach,

gerberach i chryzantemach. Najgroźniejszy

jednak jest wciornastek zachodni, który

występuje powszechnie w uprawach

szklarniowych zarówno roślin ozdobnych jak i

warzyw. Przenosi groźny wirus TSWV, powodujący degenerację roślin. Szkodnik

ten szybko się namnaża i jest trudny do zwalczenia zarówno preparatami

owadobójczymi jak i metodami biologicznymi. Owady mają długość około 1,7

mm i występują w dwóch formach barwnych: wiosną i latem są żółto-

pomarańczowe, z brązowawą głową, a jesienią są ciemniejsze, z brązowym

tułowiem.

11

Zmienik pokrzywiak jest to pluskwiak zielonego koloru, dorastający do ok. 5

mm. Jego jaja zimują na młodych pędach, a larwy wylęgają się w kwietniu. Na

przełomie maja i czerwca migrują na rośliny dziko rosnące i tu kończą swój

rozwój. Drugie pokolenie rozwija się latem na chwastach. Zarówno osobniki

dorosłe, jak i larwy wwiercają się w tkanki i wysysają z nich sok, powodując

deformację liści i kwiatów. Na liściach powstają brązowe plamki, wokół których

tkanka zasycha. W liściach są liczne dziury, blaszka liściowa jest porozrywana.

Na owocach pojawiają się ordzawienia.

Wśród owadów zagrażających naszym roślinom, jedną z najliczniejszych i

najbardziej zróżnicowanych grup stanowią mszyce. Należą one do rodziny

pluskwiaków i nie są wybredne co do diety.

Możemy je więc znaleźć na różnorodnych

roślinach począwszy od drzew, krzewów różnej

maści, przez iglaki, rośliny ozdobne aż po

chwasty i kwiaty w naszych mieszkaniach.

Podstawową różnicą pomiędzy poszczególnymi

rodzajami mszyc jest zabarwienie ciała. Może

ono być między innymi: czarne (mszyca burakowa), białe (obiałka korowa),

jasnożółte (mszyca różano-trawowa, mszyca malinianka), ciemno seledynowe

(mszyca bzowa), pomarańczowe lub różowe (mszyca kwaśnicowa), a nawet

granatowe (mszyca porzeczkowa). Większość mszyc wytwarza rozmaite

substancje. Najczęściej jest to lepka wydzielina (rosa miodowa, spadź), będąca

produktem ubocznym spożywanego pokarmu. Przywabia ona mrówki, dla

których jest przysmakiem. W zamian za ten słodki nektar, mrówki bronią mszyce

przed drapieżnikami. Wydzielana przez mszyce spadź sprzyja też niestety

występowaniu infekcji grzybowych na roślinach. W sprzyjających warunkach

mszyce bardzo szybko się rozmnażają, tworzą kolonie, a z czasem migrują na

kolejne rośliny. Zaatakowane rośliny często mają osłabioną odporność na niskie

temperatury. Oczywiście wszystkie mszyce wysysają soki. Osłabiają tym samym

wzrost rośliny, uszkadzają jej tkankę. To może prowadzić do powstania nekroz,

chloroz czy skorkowaceń, a czasem przenoszone są też wirusy. Niekiedy mszyce

tworzą dla siebie schronienia pod postacią różnorodnych galasów na pędach

(ochojniki), skręconych spiralnie wyrośli na ogonkach liściowych (przerostek

skrętnik), wyrośli na liściach w kształcie czerwonych wypustek (bawełnica

wiązowo-turzycowa) lub czerwono zabarwionych wybrzuszeń blaszki liściowej

(mszyca porzeczkowo-czyściecowa). Poza tym, że są schronieniem szkodnika,

12

szpecą wygląd rośliny. Liście, na których żerują mszyce, nierzadko są

poskręcane, posiadają odbarwienia, a czasem opadają na ziemię, nawet nie

zmieniając barwy. Igły modrzewi oraz świerków żółkną i wyginają się (ochojnik

modrzewiowo-świerkowy). Mszyce osłabiają też rozwój pąków, powodują

deformację zawiązków owocowych, czasem zamieranie pędów lub pąków. Na

słodkiej spadzi, wydzielanej przez mszyce, rozwijają się grzyby sadzakowate,

które utrudniają roślinie fotosyntezę.

Skorki są to owady dorastające do 2 cm. Charakteryzują się przysadkami

rylcowymi umieszczonymi na końcu odwłoka, dlatego potocznie nazywane są

„szczypawkami”. Skorki są aktywne nocą.

Ukrywają się w szparach i rozpadlinach oraz w

ściółkach. Można je spotkać pod korą drzew i

pod kamieniami, oraz w warzywach i opadłych

owocach. Ich pożywienie stanowi pokarm

roślinny i zwierzęcy, głównie szczątki, ale

uszkadzają również żywe tkanki roślinne, a

czasem nawet polują na inne bezkręgowce. Żywią się mszycami i gąsienicami.

Niektóre gatunki wytwarzają wydzielinę o zapachu karbolu, wystrzykiwaną w

razie zagrożenia. Samice opiekują się złożonymi jajami oraz młodymi. W

przypadku niedużej liczebności nie stanowią zagrożenia, jednak w nadmiarze

mogą stać się szkodliwe, wgryzając się w rośliny i tym samym je uszkadzając,

szczególnie narażone są chryzantemy i dalie.

Chcąc osiągnąć sukces w uprawie roślin ozdobnych należy zapobiegać

pojawianiu się szkodników oraz w razie potrzeby je zwalczać. Profilaktyka to

jeden z podstawowych sposobów na ograniczenie występowania szkodników.

Nie od dziś wiadomo, że zapobieganie jest o wiele tańsze jak zwalczanie. Co

najważniejsze powinniśmy kupować tylko sprawdzone odmiany roślin, które są

odporne na panujący klimat oraz zapewnić im odpowiednie miejsce w ogrodzie.

W około rabat może zastosować rośliny, które znane są z zawartości substancji

aktywnie czynnych, nieprzychylnych szkodnikom np. aksamitka i nagietki

zabijają nicienie w podłożu, czosnek odstrasza mszyce, a także przędziorki,

cebula m.in. pędraki, a gryka drutowce. Podstawowym działaniem, które zbliży

nas do stanu równowagi biologicznej jest sprzyjanie organizmom pożytecznym,

a więc naturalnym wrogom szkodników bądź zapylającym kwiaty, poprzez

sadzenie roślin nektarodajnych oraz innych zróżnicowanych gatunkowo

(zimozielone, o sezonowym ulistnieniu, drzewa, krzewy, byliny, jednoroczne, z

13

cierniami, owocujące itp.), budowaniem domków dla owadów, budek lęgowych

dla ptaków, stworzenie w ogrodzie zróżnicowanych zakątków ( cienistych,

kamienistych, wodnych, słonecznych itp.), sprowadzenie do ogrodu starych pni.

Działania wpisujące się w profilaktykę, nie są w stanie w pełni uchronić

roślin przed bardziej zmasowanym atakiem. W takiej sytuacji należy podjąć

konkretne działania mające na celu eliminację bądź odstraszenie intruza.

Wyróżniamy metody mechaniczne, chemiczne i biologiczne. Wybór metody

powinien być dostosowany po rozpoznaniu szkodnika i określeniu jego

liczebności oraz istniejącego zagrożenia. Przy wyborze metody liczy się przede

wszystkim skuteczność oraz możliwość zapobieżenia przyszłemu pojawieniu się

zwalczanych szkodników.

Mimo, że szkodniki zwłaszcza w początkowej fazie, bardzo łatwo

zlikwidować, stosując niechemiczne metody, niestety wciąż przy zwalczaniu

szkodników dominuje metoda chemiczna. Polega ona na zastosowaniu środków

chemicznych. Zastosowanie środka chemicznego wiąże się zazwyczaj z

unicestwieniem większej liczby owadzich organizmów. Poza szkodnikami,

zabijane są także owady pożyteczne. W przypadku konieczności zastosowania

środka chemicznego, starajmy się wybierać środki ochrony roślin tzw.

selektywne, a więc takie, które nie zabijają owadów pożytecznych.

Do mechanicznych metod zwalczania szkodników zaliczymy ręcznie

zbieranie szkodników, niszczenie mocno porażonych części roślin (pędów, liści),

stosowanie lepów oraz opasek, pułapki feromonowe, specjalne obręcze

umieszczane na pniach, wybrane rośliny użytkowe np. warzywa, nakrywamy

siatką, charakteryzującą się drobnymi oczkami.

Do biologicznych metod zwalczania szkodników zaliczymy wykorzystanie

organizmów pożytecznych. Warto zadbać, aby w ogrodzie nie brakowało m.in.

pająków, muchówek z rodziny bzygowatych, ropuch, jeży, drapieżnych

pryszczarków, nietoperzy, skorków, biedronek, ptaków, złotooków itp. Kolejnym

przykładem biologicznego zwalczania szkodników jest stosowanie wywarów z

roślin zawierających substancje zwalczające wybrane szkodniki. Opryskanie

takim wywarem, gnojówką, wyciągiem, naparem sprawi, że pozbędziemy się

niechcianego intruza.

Małgorzata Lasota Bibliografia:

„Co niszczy ogród”- Hanna Masternak, Anna Kulikowska, „Szkodniki i choroby roślin”-

David Squire, www.e-ogrodek.pl, www.swiatkwiatow.pl, www.wikipedia.pl

14

Sprawozdanie z realizacji projektu

Celem głównym projektu było podniesienie potencjału organizacji

pozarządowych (Fundacji VIA oraz Fundacji Od-nowa) w zakresie promowania

wiedzy o bioróżnorodności biologicznej i ekosystemach (BBE). Celem

szczegółowym jest: podnoszenie umiejętności organizacji w zakresie działań na

rzecz zwiększania wiedzy i świadomości społeczności lokalnych (SL) dotyczącej

ochrony BBE, w tym: organizacja zajęć edukacyjnych podnoszących wiedzę (SL)

dotyczącą otaczającej ich BBE.

Cele te osiągnięto w 100 % przyczyniły sie do tego osiągnięte rezultaty:

-nastąpił wzrost potencjału ekologicznego organizacji i zwiększenie umiejętności

merytorycznych pracowników fundacji w zakresie ochrony bioróżnorodności

biologicznej.

- nastąpił wzrost wiedzy i świadomości społeczności lokalnej w zakresie ochrony

bioróżnorodności biologicznej.

W projekcie w zajęciach edukacyjnych wzięło 360 osób

oraz ok. 11557 osób nie uczestniczących w projekcie, poprzez wydanie i

dystrybucję broszur Wademecum wiedzy o ochronie środowiska oraz Broszury:

Zwierzęta lubiane i nielubiane w bliskim środowisku przyrodniczym, Po co

chronić bioróżnorodność?, Biuletyn: Co w trawie piszczy?, wycieczki i konkursy

na czynnym poznawaniu bioróżnorodności lokalnej, 120prelekcji i konkursów w

szkołach.

Realizowane zadania.

Zadanie 1. Informowanie o projekcie i nabór uczestników projektu - ramach

tego działania

- Przeprowadzano badania w społecznościach lokalnych na temat stopnia

wiedzy i świadomości społeczności o potrzebie ochrony bioróżnorodności oraz

ich potrzeb edukacyjnych

- zorganizowano 3 seminaria informacyjne po 1 w każdym w powiecie dla

potencjalnych uczestników zainteresowanych udziałem w projekcie.

- dokonano naboru 360 uczestników projektu

Zadanie 2. Warsztaty "Wademekum wiedzy obywatelskiej o ochronie

bioróżnorodności dla społeczności lokalnych- Zajęcia obejmowały następujące

zagadnienia: pojęcia bioróżnorodność, ekosystem, przykłady ekosystemów,

siedliska zwierząt i roślin, biotopy, czerwone gatunki biotopów, prawne

instrumenty ochrony środowiska w Polsce, formy ochrony obiektowej i

15

gatunkowej. Łącznie odbyło się 540 godzin warsztatów w których wzięło udział

360 osób. lokalnej.

Zadanie 3. Budowanie pozytywnych emocji społeczności loalnej do ochrony

bioróznorodności - warsztaty

"Lubiane i nielubiane gatunki

zwierząt i roślin w bliskim

środowisku przyrodniczym" -

przeprowadzono warsztaty w 3

powiatach po 6 grup w każdym

powiecie po 20 osób w każdej

grupie. Zajecia obejmowały

następujące zagadnienia:

zwierzeta lubiane, ich

chrakterystka, zwyczaje i występowanie, zwierzęta nielubiane lub do których

mamy stosunek obojętny, ptaki lubiane ich zwyczaje i występowanie, ptaki

nielubiane, rosliny lubiane, rośliny nielubiane. Wydano broszurę "Wybrane

lubiane i nielubiane gatunki zwierząt i roślin w bliskim środowisku

przyrodniczym".

Zadanie 4. Po co chronić bioróżnorodność biologiczną? - warsztaty "Po co i jak

chronić bioróżnorodność" -

przeprowadzono warsztaty w

3 powiatach po 6 grup w

każdym powiecie po 20 osób

w każdej grupie. Łącznie z

warsztatów skorzystało 360

osób. W ramach promocji

odbyły sie 3 konferencje

informacyjno -promocyjne (100osób)

Zadanie 5. Przygotowanie społecznych przyrodników-

ochroniarzy bioróżnorodności w środowiskach

lokalnych - szkolenie SPO bioróżnorodności w

środowiskach lokalnych - warsztaty przeprowadzono w

6 grupach po 20 osób po 184 godziny, w tym

teoretyczne 100 godzin, praktyczne 84 godziny dla

każdej grupy. W ramach promocji w prasie lokalnej

16

zostały zamieszczone 4 artykuły sponsorowane oraz program w telewizji TV

Olsztyn (4 emisje)

Zadanie 6. Działalność grup SPO ochrony

bioróżnorodności biologicznej i ekosystemów w

środowiskach lokalnych - została utworzona strona

internetowa projektu; Działalność edukacyjna SPO na

rzecz dzieci i młodzieży - zostało wygłoszonych 80

prelegenci , których celem było zwiększenie potencjału

ekologicznego wśród dzieci i młodzieży. Zostało

przeprowadzonych 40 konkursów z wiedzy o ochronie

bioróżnorodności i ekosystemach w szkołach.

Działanie 7. Porozmawiajmy o globalnych zagrożeniach dla bioróżnorodności w

tym człowieka. W ramach działania odbędą się cykle odczytów dla społeczności

lokalnych z zakresu zagrożeń globalnych na temat ocieplenia klimatu, jego

skutkach dla bioróżnorodności, gatunków inwazyjnych, kurczenia się siedlisk

gatunków zwierzęcych i roślinnych oraz ingerencji człowieka w

bioróżnorodność. Uczestnicy odczytów otrzymają broszury.

Zadanie 8. Wspieranie czynnego

poznawania bioróżnorodności

lokalnej przez społeczności lokalne-

w ramach zadania zostało

zorganizowanych 6 jednodniowych

wycieczek ekoturystycznych

"Poznajemy BBE naszych sąsiadów"

uczestniczyło łącznie 300osób,

zostało zorganizowanych 18

wycieczek rowerowych szlakami BBE, 6 rajdów pieszych szlakami BBE na

terenach powiatu kętrzyńskiego, szczycieńskiego oraz ostrołęckiego, 3pikniki

rodzinne BBE w których uczestniczyło 600 osób. Wydano broszury "Po co

chronić bioróżnorodność?" - 1000szt Od lipca 2015do lutego 2016 były

wydawane biuletyny "Co w trawie piszczy?"(1000szt/mies) opracowywane

przez uczestników szkolenia SPO . Wydrukowane broszury rozdysponowano

wśród uczestników projektu oraz w społecznościach lokalnych objętych

projektem. Wydano i wydrukowano przewodniki po ścieżkach edukacyjnych z

obiektami BBE. Obecnie prowadzone są odczyty na rzecz społeczności lokalnej.

17

Odczyty dla społeczności lokalnych

W ramach działania 7 projektu „Poznać i pokochać to, co w trawie

piszczy” w terminie luty 2016r. – marzec 2016r. zostaną zorganizowane 27

odczytów dla społeczności lokalnych. Odczyty zostaną odczytane na terenie

powiatów: kętrzyńskiego, szczycieńskiego oraz ostrołęckiego, po 9 na każdy

powiat. Zakres tematyczny odczytów dotyczył będzie zagrożeń globalnych,

ocieplenia klimatu, jego skutkach dla bioróżnorodności, gatunków inwazyjnych,

kurczenia się siedlisk gatunków zwierzęcych i roślinnych oraz ingerencji

człowieka w bioróżnorodność. W odczytach będą brały udział dzieci, młodzież

oraz dorośli. Uczestnicy odczytów otrzymają broszurę pt. „ Milenijne cele

rozwoju”.

W powiecie kętrzyńskim odczyty prowadzone były w terminie

01.02.2016r. – 05.02.2016r. przez Panią Irenę Olender oraz Panią Elżbietę

Piechowską. Odczyty odbywały się w Zespole Szkół w Myszyńcu.

W powiecie szczycieńskim odczyty zostaną przeprowadzone w terminie

11.02.2016r. – 25.02.2016r. przez Panią Teresę Grzeszczak oraz Panią Alinę

Borodziuk. Odczyty wygłaszane zostaną w Gimnazjum nr 1 im. Henryka

Sienkiewicza w Szczytnie.

W powiecie ostrołęckim osobą prowadzącą odczyty będzie Pan Bronisław

Krystianiak. Odczyty odbędą się w terminie 15.02.2016r. – 15.03.2016r. w

Miejskim Domu Kultury w Reszlu.

Wszystkich chętnych bardzo serdecznie zapraszamy do udziału w odczytach.

Sprawozdanie z odczytów

W dniach 1-5 luty 2016r. w Zespole Szkół w Myszyńcu przeprowadzono 9

dwugodzinnych odczytów na temat "Ocieplenie klimatu i jego skutki dla

bioróżnorodności", dla dzieci, młodzieży i osób dorosłych. Prelekcje dotyczyły

następujących problemów:

- czym są zmiany klimatu?

- jakie są obecne i przyszłe następstwa ocieplenia klimatu?

- co każdy może zrobić dla ochrony klimatu?

- Polska wobec globalnego ocieplenia.

18

Podczas zajęć najmłodsze dzieci korzystały z gier planszowych i tablicy

magnetycznej dotyczącej wyżej wymienionych tematów. Dla urozmaicenia zajęć

słuchacze oglądali krótkie filmiki m.in

-" Globalne ocieplenie",

-"Malediwy"

-"Dwutlenek węgla i jego skutki dla atmosfery".

Zainteresowanie zajęciami było bardzo duże. Na jedne z nich przyszli harcerze z

naszej szkoły oraz sportowcy, pracownicy szkoły oraz dzieci z zimowiska RCKK w

Myszyńcu. Udział w odczytach zwiększył świadomość ekologiczną uczestników

oraz sprawił, że nie wszyscy wiemy o konsekwencjach ocieplenia się klimatu. Na

zakończenie spotkania uczestnicy korzystali z poczęstunku.

Osoby prowadzące: Irena Olender i Elżbieta Piechowska

19

Podróże z Basią- LEŚNA ŚCIEŻKA W JĘCZNIKACH

W okolicach Szczytna jest tyle pięknych miejsc. Tym razem polecam

ścieżkę edukacyjną w Jęcznikach niecałe 10 km od Szczytna.

Leśna Ścieżka Edukacyjna powstała w latach 1997-1998 przy Leśnictwie Jęczniki

w całości sfinalizowana przez Nadleśnictwo Korpele. Jej celem jest zachęcenie

do marszu po lesie i możliwość pogłębienia wiedzy o pełnym skarbów i tajemnic

królestwie. Ścieżka typowo spacerowa i przeznaczona dla wytrwałych

piechurów. Na liczącym ponad 3,5 km zapętlonym szlaku ustawiono dwanaście

dużych, czytelnych i bogato ilustrowanych tablic. Informują one m.in. o tym, co

daje nam las, jakie rosną w nim drzewa, jaki jest cykl życiowy drzewostanu.

Ścieżka kończy się w miejscu wymarszu. Tam utrudzony, ale szczęśliwy piechur

może zażyć kąpieli w jeziorze.

Łatwo trafić do miejsca, gdzie bierze swój początek

atrakcyjna trasa. Wystarczy we wsi Jęcznik z drogi nr 53

Olsztyn - Szczytno tuż za mostem skręcić w prawo i

wypatrując drogowskazu dotrzeć do leśniczówki. Tam,

przed bramą wjazdową do popularnego swego czasu

ośrodka wypoczynkowego Wrzos, ustawiona jest

pierwsza tablica z mapą trasy. Poruszanie po ścieżce ułatwiają namalowane na

drzewach białe strzałki oraz kwadraty. Podczas trwającego około 3 godziny

marszu poznamy niebywale urokliwe i dzikie zakątki, bowiem pracownicy

Nadleśnictwa Korpele sprawili, iż przebiega ona przez tereny pagórkowate, to

opadające lub wznoszące się w górę. Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna „Wrzos"

biegnie terenem moreny czołowej, między jeziorami Sasek Wielki a Gromskim.

Zaletą ścieżki edukacyjnej jest jej uniwersalność i atrakcyjność o każdej porze

roku. Na biegnącej przez leśne ostępy trasie, oprócz wspomnianych tablic

edukacyjnych, ustawione są też paśniki dla zwierząt, przy których często

zatrzymują się zupełnie niezdziwione obecnością człowieka sarenki.

20

Na ścieżce ustawiono dwanaście tablic informujących o wybranych

elementach gospodarki leśnej. Pierwsza tablica opisuje przebieg ścieżki i

wymienia kolejne tematyczne plansze na trasie, m.in.: t

• lasy w Polsce

• co nam daje las

• ochrona lasu

• cykl życiowy drzewostanu

• bór bagienny

• biocenotyczne funkcje lasu

• Jezioro Gromskie

• gospodarka łowiecka

• dęby

• drzewa dorodne

• rębnia zupełna gniazdowa

Ponadto kilka tablic oznaczonych

literami opisuje gatunki drzew, które

spotykamy na trasie. Ścieżka prowadzi

przez urozmaicony, falisto-pagórkowaty teren morenowy wśród lasów, gdzie

przeważają sosny i dęby. Zróżnicowana rzeźba, podmokłe siedliska oraz wody

jezior podnoszą atrakcyjność okolicy

W 2000 roku szlak ścieżki uatrakcyjniono, ustawiając obok edukacyjnej tablicy

"Dęby" wielki głaz nazwany "Kamieniem Hindenburga". Upamiętnia on pobyt

tego wielkiego niemieckiego wodza z czasów I wojny światowej i słynnej bitwy

pod Tannenbergiem, w której pokonał armię Samsonowa.

Odkrywając piękno i walory przyrody

pamiętajmy o kulturze zachowania się na łonie

natury oraz o tym że, każdy z nas

odpowiedzialny jest za stan jej zachowania dla

naszych następców. źródło;

http://kurekmazurski.pl/eko-kurek-2-2-06-2007020936218/ http://www.korpele.olsztyn.lasy.gov.pl/obiekty- edukacyjne#.VjDdJGs_Yxg Leśne ścieżki przyrodniczo- dydaktyczne na terenie RDLP w Olsztynie-Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych

w Olsztynie http://www.turystyka.szczytno.pl/trasa-kamien-hindenburga,11,64,pl.html

21

Kącik poetycki

ŚWIAT Z PLASTIKU

Widziałaś najlepsze umysły

Cokolwiek by się stało, przelej to na papier

Odegraj scenkę figlarną

Czy z patosem mądrą wariatkę

Nigdy nie bądź nieszczęśliwą

Nie wchodź w kontakt z szaleństwem

Poderwij się, poderwij raz ostatni

I zakoleguj z życiem od nowa

Bądź wielką inspiracją dla kina

Zanim odejdziesz w zapomnienie na zawsze

Znakomita, genialna do granic niemożliwego

Dla życia ziemskiego zwykłego człowieka

Kolejna gwiazdo hollywoodskiego

Świata z plastiku.

autor Krystyna Janik

ANIOŁOWO – NI TO WIEŚ-NI TO RAJ

Wędruję w towarzystwie słońca

Pomiędzy domami z czerwonej cegły

Z których flagi w niebiańskiej barwie

Z białymi aniołami powiewają

W oknach ślicznych domów anioły i diabły

Wespół zachęcają widokiem czarownym

Kuszą przybysza zapraszając do zagrody

Gdzie kolorowe koguty, bażanty i pawie

Dumnie spacerują obok kota na płocie

I psa biegającego ze szczekaniem przyjaznym

Wędruję po brukowanej alei Aniołowa

Wśród starych maszyn rolniczych

Do prac wiejskich dawno zapomnianych

Ale cóż to-koniec czarującej wędrówki już

Gdzie dom ostatni żegna nas łagodnie

A anioł ogromny z jednego pnia wystrugany

fot. Tadeusz Niewiadomski

fot. Tadeusz Niewiadomski

19

Na rozdrożu w kształcie koła wita uniżenie?

Ależ nie, to rondo prawdziwie oznakowane

Jakie spotkać możesz w wielkich metropoliach

autor Krystyna Janik

JAK SKRZYDŁA MOTYLA

Żyć ze mną i moimi wierszami

To tak jak łapać siatką motyle

I niech cię ręka boska broni

Przebijać szpilką aby dokładnie

Obejrzeć przez szkiełko

W zamkniętej gablocie

I nie pakować do złotej klatki

Jak zniewolonego kanarka.

Po zamknięciu skrzydełka lotne

Jeszcze wczoraj- na wolności

Mieniły się tęczowym blaskiem

W poświacie słonecznej magii

A dziś- w niewoli w pył zamienione

Przy delikatnym dotyku nawet.

Jak złapiesz kolejnego motyla

Szepnij mu tylko do skrzydła czule

Zaniesie wieści do siedziby tajemnej

Gdzie każde życzenie spełnić mogą

A za dotknięciem skrzydła motyla

W czarodziejski świat zawirujesz

W jednej sekundzie zaledwie.

A gdy życie ziemskie koniec naznaczy już

Na skrzydłach bajecznie kolorowe motyle

Poniosą z lekkością duszę wrażliwej poetki

Do wróżek i elfów hen hen daleko tam

By stworzyć następnego kolorowego motyla.

autor Krystyna Janik

fot. Tadeusz Niewiadomski

20

Pomysły Basi na Coś z niczego

Spódniczka baletnicy

Spódniczki baletnicy są takie efektowne i wbrew pozorom bardzo łatwe do zrobienia

Potrzebne

tiul lub inny zwiewny

materiał

nożyczki

gumka

Wykonanie

1. Wytnij paski z

materiału o szerokości ok 3

cm. długość zależy od tego

jak długa ma być

spódniczka. Pamiętaj aby

pasek był 2 razy dłuższy od

planowanej długości

spódnicy, dolicz ok 3 cm na

wiązanie.

2. Zszyj gumkę.

3. Naciągni gumkę na

nogę , lub krzesło będzie Ci

łatwiej pracować.

4. Wiąż paski jeden obok drugiego jak na załączonym obrazku.

Kolorowe jajka

Czas pomyśleć o dekoracjach na wielkanocny stół - już teraz piekąc ciasto czy

robiąc jajecznicę na śniadanie można zachować skorupki do świątecznych

ozdób.

Potrzebne:

wydmuszki

mieszanki przypraw, kolorowe zioła, drobne kasze czy ziarenka

21

domowy klej- Z kilku łyżeczek zwykłej pszennej mąki i bardzo ciepłej

wody robimy klej - wystarczy po prostu wymieszać mąkę z wodą

Wykonanie:

1.Skorupkę smarujemy najpierw grubo klejem do połowy wysokości i

obtaczamy - odkładamy do wysuszenia, na wytłoczkę, suchą połową do dołu

żeby nam się jajo nie przykleiło.

2.Gdy góra wyschnie tak samo smarujemy dolną część i obtaczamy dowolnie,

znów odkładamy do wysuszenia.

3. Można je dodatkowo obwiązać kolorowymi wstążkami czy sznureczkami. http://smacznapyza.blogspot.com/2012/03/kaszanki-i-zielanki.html

Łabędzie

Często robimy ciasta na kruchym spodzie, a może czas zrobić z niego coś

niezwykłego co zaskoczy wszystkich a przy tym nie będzie pracochłonne? Oto

ciasteczka łabędzie.

Potrzebne

Kruche ciasto, nożyk

Wykonanie:

1. Wytnij koła z ciasta

2. Złóż na pół

3. Natnij górę ciasta prawie do samego

końca- to będzie szyja łabędzia.

4. Wygnij szyję do przodu

5. Natnij delikatnie ogon

6. Upiecz, smacznego

22

Szybkie lody Do upałów może jeszcze daleko ale przy takiej pogodzie nic nigdy nie wiadomo

Potrzebne

Foremki do

lodów- możesz je

zastąpić pudełkami po

jogurtach

patyczki

żelki

Sprite

Wykonanie

1. włóż do foremki żelki i zalej Sprite. 2. Włóż do zamrażalki

na godzinę

3. Wyjmij, Smacznego

23

Kącik Kulinarny –‘jabłka dla zdrowia i urody’

Nie bez powodu jabłka są najczęściej

uprawianymi i najchętniej jadanymi

owocami na świecie. Wspomagają

trawienie, zmniejszają obrzęki, a ocet

jabłkowy wykorzystywany jest w leczeniu

wrzodów. Wśród kuracji wspomagających

odchudzanie popularna jest dieta jabłkowa.

Wartości odżywcze w jabłkach

Dietetycy zalecają zjedzenie dwóch jabłek dziennie: rano dla urody, wieczorem

dla zdrowia. Najcenniejsze są gniazda nasienne i skórka, gdzie jest najwięcej

pektyn (oczyszczają organizm, regulują florę bakteryjna jelit, zapobiegają

zaparciu, zmniejszają wchłanianie cholesterolu, chroniąc przed miażdżycą i

zawałem). Co jest w nich cennego? Ze składników mineralnych jest to potas

usprawniający pracę układu nerwowego i serca. Wielkim bogactwem jabłek jest

błonnik w postaci pektyn, które korzystnie wpływają na jelitową florę

bakteryjną, regulują wypróżnienia, lecząc biegunki (duszone) i zaparcia

(surowe). Dzięki pektynom zwiększa się poziom dobrego cholesterolu HDL, a

spada stężenie złego LDL. Są też bogatym źródłem kwercetyny,

przeciwutleniacza uszczelniającego naczynia krwionośne i zapobiegającego

osadzaniu się w nich blaszek miażdżycowych. Uważa się, że 15 g pektyn

dziennie (2-3 surowe jabłka) pomaga obniżyć poziom cholesterolu. Spośród

wszystkich witamin zawartych w jabłku najważniejsza jest witamina C. Wymiata

z organizmu wolne rodniki i bierze udział w procesach metabolicznych, np.

biosyntezie kolagenu, zapewniając skórze młody wygląd. W połączeniu z

witaminą P uszczelnia i uelastycznia ścianki włosowatych naczyń krwionośnych,

zapobiegając „pajączkom”. Jabłka, podobnie jak mleko, działają odtruwająco na

organizm. Osoby jedzące dużo jabłek rzadziej łapią przeziębienie i infekcje

górnych dróg oddechowych. Choć owoce te nie są niskokaloryczne (ok. 46

kcal/100 g), to ze względu na dużą zawartość błonnika, który wypełnia jelita,

dają poczucie sytości, polecane są dbającym o linię. Najbogatsze w witaminę C

są owoce dojrzałe, rosnące po nasłonecznionej stronie drzewa. Im kwaśniejsza

odmiana, tym więcej witaminy C (gromadzi się pod skórką, wiec najlepiej jeść,

gotować i piec owoce nieobrane). Straty witaminy można zmniejszyć, używając

24

nierdzewnych noży i plastikowych tarek oraz skrapiając rozdrobnione owoce

sokiem z cytryny lub polewając sosem.

Właściwości lecznicze jabłek

1. Mimo kwaskowatego smaku jabłka odkwaszają organizm, bo dużo w nich

zasadowego potasu (reguluje gospodarkę wodną) i żelaza (zapobiega anemii).

2. Surowe jabłka wzmacniają układ krążenia i nerwowy, poprawiają pracę

wątroby i mają działanie moczopędne, więc mogą zmniejszyć obrzęki nóg.

3. Według medycyny ludowej systematyczne jedzenie tartych kwaśnych jabłek

zmniejsza reumatyczny ból stawów.

4. Gotowane jabłka (mus) pomagają w leczeniu biegunek i choroby wrzodowej.

5. Herbatka ze skórek ma właściwości dezynfekujące i likwiduje stany zapalne

jamy ustnej.

Przepis na domowy ocet jabłkowy

80 dag jabłek

10 dag cukru

1 litr wody

1 dag drożdży

piętka chleba razowego

Umyte jabłka (całe, ze skórką) pokrój i włóż do

słoika. Zalej litrem przegotowanej, letniej wody z

cukrem. Dodaj pokruszone drożdże i włóż skórkę

razowca. Słoik przykryj gazą i odstaw w ciepłym i

ciemnym miejscu na 10 dni. Codziennie, dwa lub trzy razy dziennie, zamieszaj

całość drewnianą łyżką. Po upływie 10 dni zawartość słoika przecedź przez gazę.

Płyn wlej z powrotem i odstaw w chłodne i ciemne miejsce, tym razem na

półtora miesiąca (ok. 45 dni). Po tym czasie przefiltruj powstały ocet i przelej go

do butelek lub karafek i szczelnie zamknij. Butelki przechowuj w chłodzie. Ocet

pije się zazwyczaj po rozcieńczeniu lub używa się go jako dodatku do potraw.

Kwas octowy zawarty w occie jabłkowym niszczy bakterie, grzyby i wirusy.

Zewnętrznie, ocet jabłkowy był tradycyjnie stosowany do okładów na bóle

głowy, jako dodatek do przygotowanych w domu preparatów na

niedoskonałości skóry, w celu złagodzenia obrzęków nóg i oparzeń słonecznych,

przy zwichnięciach, żylakach, zapaleniu gardła, kaszlu, na poprawę stanu

włosów i skóry.

25

Przepis na domowy cydr

Składniki:

15 kg jabłek

drożdże specjalistyczne

pożywka dla drożdży

Wykonanie

Sama produkcja cydru nie jest problematyczna.

Najważniejszy jest odpowiedni dobór jabłek.

Najlepszy cydr otrzymamy wybierając 40% jabłek

kwaśnych i 60% jabłek słodkich. Jabłka kroimy (nie

obieramy ich ze skórki) i wyciskamy z nich sok w

sokowirówce. Sok jabłkowy przelewamy do balonu, w jakim tradycyjnie

produkuje się wino, dodajemy namnożone drożdże i pożywkę. Fermentacja

powinna zachodzić w temperaturze 20-24 st. Celsjusza. Po około dwóch

tygodniach, kiedy trunek przestanie już pracować, zlewamy go znad osadu soku

i w chłodnym miejscu pozostawiamy na czas 2-3 tygodni. Po upływie tego czasu

cydr przelewamy do butelek. Nie musi dłużej leżakować. Trunek jest gotowy do

wypicia!

Przepis na cydr musujący

Jabłka i sok przygotowujemy w taki sam sposób jak w przypadku zwykłego

cydru. Sok fermentujemy przez 7-10 dni w temperaturze ok. 24 st. Celsjusza.

Następnie przelewamy go do butelek. Najlepsze będą półlitrowe butelki do

piwa. Do każdej z nich dodajemy łyżeczkę cukru. Kapslujemy butelki i

odstawiamy na 3-5 dni w ciepłym miejscu (temp. ok. 24 st. Celsjusza). Cukier w

reakcji z drożdżami zamieni się w delikatne bąbelki. Butelki przenosimy do

chłodnego miejsca jeszcze na 3 tygodnie. Po upływie tego czasu przyjemnie

musujący cydr jest gotowy!

Pamiętaj! Cydr najlepiej smakuje schłodzony.

Autor: Magdalena Moraszczyk - artykuł pochodzi z miesięcznika "Zdrowie"

http://www.poradnikzdrowie.pl/zywienie/co-jesz/jablka-owoce-dla-zdrowia-i-urody-

dlaczego-warto-jesc-jablka_41893.html

26

Polskie Przysłowia Ludowe Na Luty idzie luty, podkuj buty

gdy bez wiatrów luty chodzi, w kwietniu wicher nie zawodzi

gdy w Gromniczną (2 II) z dachów ciecze, zima jeszcze się przewlecze

na Gromniczną mróz-szykuj chłopie wóz.

Na Gromniczną lanie-szykuj chłopie sanie

gdy na święty Wałek (14II) deszcze, mrozy wrócą jeszcze

na święty Maciej (24 II) lody wróżą długie chłody, a gdy płyną już strugą,

to i zimy niedługo

w lutym wody wiele, w lecie głodne ciele

gdy luty bez mrozów i zimy, rok bywa słotny i nieurodziwy

w lutym śnieg i mróz stały, w lecie będą upały

gdy w lutym mróz mocno trzyma, będzie krótka zima

czasem luty same pluty

kiedy luty, obuj chłopie buty

luty bywa w lód okuty

czasem luty się zlituje, że człek niby wiosnę czuje, ale czasem tak się

zżyma, że człek prawie nie wytrzyma

kiedy luty schodzi, człek po wodzie chodzi

2 luty- Matki Boskiej Gromnicznej

Na Gromnicę masz zimy połowicę.

Powiadają że Gromnica, już ci zimy połowica, ale bywać nie nowina, że

dopiero ją zaczyna.

5 lutego - Agaty

Po świętej Agacie widzimy muchy w chacie.

6 lutego - Doroty

Święta Dorotka wypuszcza skowronka za wrotka.

Na dzień świętej Doroty ma być śniegu pod płoty.

14 lutego - Walentego

Święty Walenty bywa nieugięty (mroźny).

Na Świętego Walentego mróz, chowaj sanie szykuj wóz.

24 lutego - Macieja

Jeśli mróz w świętego Macieja, czterdzieści dni tegoż nadzieja.

Święty Maciej zimę traci, albo ją bogaci.

27

Zabawy przyrodnicze

Kolorowe kamienie – praca plastyczna w terenie.

• Wyrabianie inwencji twórczej,

• Zwracanie uwagi na przyrodę i wrażliwości na jej piękno,

• Wyrabianie wyobraźni.

Malowanie kamieni w ogródku przedszkolnym farbami plakatowymi według

własnej pomysłowości

Pomoce: oczyszczone kamienie, farby, pędzle.

Trzy szklanki – obserwacja na podstawie doświadczenia.

Opis: W szklance ciepła, przegotowana woda (250cm3) – rozpuszczamy

kostkę bulionową. Następnie ostrożnie wlewamy płyn w równej ilości do trzech

przezroczystych naczyń. Pierwsze naczynie oznaczamy kropką taśmy

samoprzylepnej i dodajemy do znajdującego się roztworu łyżkę soli. Do drugiej

szklanki (oznaczona 2 kropkami) dodajemy łyżkę octu. Do trzeciej szklanki nic

nie dodajemy i oznaczamy podpisem „Kontrola”. Szklanki odstawiamy na dwa

dni w ciepłe miejsce.

• Roztwór z octem i solą jest klarowny,

• Najbardziej mętny jest roztwór w szklance z napisem kontrola (bez

dodatków). Roztwory w szklankach zawierających konserwanty (ocet i sól) są

bardziej klarowne. Ocet hamuje proces rozmnażania się bakterii w większym

stopniu niż sól. Zmętnienie szklance z napisem „kontrola” powstało wskutek

pojawienia się dużej ilości bakterii.

Pomoce: kostka bulionu, trzy szklanki, przegotowana woda, sól, ocet,

oznakowania na szklanki- kropki, podpis „kontrola”.

Wyczarujmy kryształy – zabawa badawcza

• wykrywanie związków i zależności między substancjami,

• motywowanie dzieci do prowadzenia systematycznych obserwacji.

Dzieci samodzielnie przygotowują roztwór nasycony soli, w celu jej krystalizacji.

Na słoikach opierają patyczki, zanurzają wełniane nitki w wodzie.

Wniosek: Po kilku dniach na nitkach utworzą się kryształki pod wpływem

parowania wody.

Pomoce: słoiki z wodą dla każdego dziecka, sól, patyczki, wełniane nici. http://chomikuj.pl/mmarysiak/Ekologia/zabawy+i+do*c5*9bwiadczenia+przyrodnicze,27941

0971.doc

28

Cytaty

Żeby coś stało się możliwe trzeba stale, od nowa pracować nad niemożliwym Hermann Hesse

Prawda to oczywista, że rozwój

dziecka w kontakcie z przyrodą przynosi

wartości nie dające się wytworzyć w żaden inny sposób

Nie będzie łatwo obudzić w człowieku takiej odpowiedzialności za świat, która dotrzyma kroku rozwojowi cywilizacji. Ale ci, którzy chcą, mogą zacząć już dziś. Vaclaw Havel

Człowiek przez wieki ujarzmiał przyrodę,

uzyskując z niej zasoby niezbędne do tworzenia

nowych cywilizacji.

I oto nastały czasy, kiedy w wielu regionach

kuli ziemskiej pod naciskiem człowieka

przyroda zaczęła ustępować,

cofać się, a nawet ginąć. N. Fiedorenko

Przyroda bez człowieka może żyć

ale człowiek bez przyrody

ZGINIE.

Nieczułego na niedolę

zwierząt

i ludzka niedola nie

wzruszy

Zostaw Ziemię swoim następcom

w stanie przynajmniej takim,

w jakim ją zastałeś.

Staraj się zostawić ją w lepszym.

Zachowuj się jak dobry lekarz - nie szkodź

http://bbogucka.republika.pl

29

Czy wiesz że..? CZY WIESZ, ŻE…. koty wydają z siebie ok. 100 różnych dźwięków , psy natomiast tylko ok. 10?

CZY WIESZ, ŻE... koty z łatwością wdrapują się na drzewa, lecz zejście spowrotem na ziemię stanowi dla nich problem?

Haczykowate pazurki wygięte są tylko w jedną stronę, dlatego zejście z drzewa

musi odbywać się w tej samej pozycji co wejście, tj. łebkiem w górę.

CZY WIESZ, ŻE…. Budowa ciała świni uniemożliwia jej spojrzenie w niebo?

CZY WIESZ, ŻE…. Szczury i konie nie mogą wymiotować?

CZY WIESZ, ŻE…. Kwakanie kaczki nie powoduje echa i nikt nie wie dlaczego?

CZY WIESZ, ŻE…. Najstarszymi organizmami świata są sosny z gatunków Pinus

aristata i Pinus longavea, które rosną w Górach Skalistych. Wiek niektórych

osobników wynosi około 6000 lat.

CZY WIESZ, ŻE…. Samiec dzioborożca zamurowuje samicę w dziupli na czas

wysiadywania jaj i karmienia piskląt. Jest to rodzaj ochrony przed drapieżnikami.

Zostawia on tylko wąską szczelinę w „murze”, przez którą podaje samicy

jedzenie.

CZY WIESZ, ŻE…. Najstarszym narzędziem meteorologicznym na świecie jest

deszczomierz!Wskazują na to stare kroniki chińskie.Piszą one , że opad

atmosferyczny był mierzony już w czasach starożytnych.

CZY WIESZ, ŻE…. Ptakiem który najdłużej potrafi utrzymać się w powietrzu jest

jerzyk.Może utrzymać się w powietrzu ponad trzy lata. (bez przerwy)

CZY WIESZ, ŻE…. Do lat 40-tych XX wieku na Ziemi żyło 8 podgatunków tygrysa.

W tych latach wymarły 3 z nich: irański, jawajski i balijski. Pozostałe 5

podgatunków zagrożonych jest wymarciem: tygrys bengalski – ok. 4000

osobników, tygrys indochiński – ok. 1275, tygrys sumatrzański – ok. 525, tygrys

syberyjski – ok. 175 i tygrys południowochiński – ok. 25. Żyje więc obecnie w

naturze około 6000 tygrysów i jest to liczba alarmująca.

CZY WIESZ, ŻE…. Największym żyjącym obecnie ptakiem jest struś afrykański

(160 kg), a najmniejszym – koliber o nazwie trzmielak (1,5 g).

30

Śmiechu warte Na lekcji przyrody Pani pyta dzieci: - Kto zna roślinę na ”ż”? Jaś się zgłasza i mówi: - Żywopłot, proszę Pani. Na przyrodzie pani pyta Jasia: - Jasiu, jakie znasz rośliny rolne? - No... Marchewkę, pietruszkę, rzodkiewkę... - Nie Jasiu, nie marchewkę i rzodkiewkę, tylko marchew i rzodkiew. - I pietrusz też? Biegnie robotnik leśny przez las i krzyczy - Panie Leśniczy, Panie Leśniczy........ - Co się stało? - Pańską żonę dzik w lesie napadł! - Uuuu -jak sam napadł to niech sie teraz sam broni! Wisi grupa nietoperzy na gałęzi. Nagle, jeden zmienił pozycję na stojącą. - O chyba zemdlał! – komentuje wydarzenie jeden z towarzyszy. Jakie jest największe niebezpieczeństwo śpiącego nietoperza? ….rozwolnienie Idzie sobie wędkarz nad stawem i patrzy, a tu blondynka wkłada głowę do wody: - Co robisz? - Słucham Bajora. Jasio siedzi na ławce w parku, a obok niego kobieta w ciąży. Jasio po chwili zagaduje: - Przepraszam, co pani w tym brzuchu ma, że ma pani go takiego dużego? - Dzidziusia - odpowiada kobieta. - A kocha go pani - dopytuje Jaś. - Oczywiście, przecież jestem jego mamą - odpowiada kobieta. - To dlaczego go pani zjadła? Nauczyciel opowiada klasie o małpach. Dostrzega, że mała Zosia nie słucha. Zwraca więc jej uwagę: - Zosiu! Słuchaj uważnie i patrz na mnie, bo nie będziesz wiedziała jak wygląda małpa

31

Krzyżówka

http://szarada.net

www.oeiizk.edu.pl

32

Podziękowania

Dziękujemy serdecznie Barbarze Siczek naszemu społecznemu

przyrodnikowi- ochroniarzowi bioróżnorodności za inspiracje w tworzeniu

każdego biuletynu projektu.

Dziękujemy Pani Krystynie Janik z Giżycka za piękne wiersze, które

umieszczaliśmy w każdym biuletynie. Życzymy kolejnych poetyckich sukcesów.

Zapraszamy wszystkich do bliższego poznania się z poezją Pani Krystyny Janik w

jej tomikach poezji, na spotkaniach poetyckich w Giżycku lub na stronie

facebook.

Dziękujemy Panu Tadeuszowi Niewiadomskiemu za cudowne zdjęcia do

wierszy poetyckich. Życzymy kolejnych sukcesów i zapraszamy wszystkich

czytelników na wernisaże do Giżycka.

Dziękujemy uczestnikom projektu Pani Burłuckiej Grażynie, Krystianiak

Sabinie, Olender Irenie, Piechowskiej Elżbiecie, Piórkowskiej Annie,

Toporowskiej Barbarze, Kolb Jadwidze, Grzeszczak Teresie, Dermont Bożennie,

Panu Krystianiak Bronisławowi, Kowalskiemu Edwardowi za przeprowadzenie

wspaniałych prelekcji w szkołach na temat bioróżnorodności biologicznej i

ochrony środowiska. Prelekcje spotkały się z dużym zainteresowaniem

uczestników. Wyrażamy nadzieję na dalszą współpracę z prelegentami w

kolejnych projektach, dzięki ich komunikatywności i zaangażowaniu wzrasta

świadomość na temat potrzeby ochrony środowiska wśród najmłodszych.

Redakcja