Embed Size (px)
Citation preview
Shoqria informatike Biznesi Elektronik
- Ne ekonomin e dituris baz per rritje ekonomike eshte dituria arsimimi inovacionet , hulumtimeet shkecore perdorimi I rrjetave kompjuterike etj.
- Sot thuhet se po jetojm ne epoken e shoqeris informatike ku si rezultat I zhvillitit te shpejt te teknologjis informatike dhe aplikimit te saj shum shpjet ka ardhur deri te transormimi I shoqeris industrial ne shoqeri informatike.
- Infornata dhe dituria jan bere krarakteristika dominuese kurse teknologjia informatike sidomos teknologjia e internetit po e transeferojn menyren se s punojm si e zhvillojm afarizmin dhe si jetojm.
- Ne shoqrin informatike informata dhe dituria kan firuar rolin e fuqis dhe te paras dhe jan bere mall I qmuar si asnjehr me par .
- Sociologet pohojn se shoqeria informatike eshte shoqeri ne te cilen njerizt jan te lidur njeri me tjetrin ne rrjeta kompjuterike dhe ne jeten e perditshme perdorin teknologjin informatike dhe kopmjuteret si dhe mediumet tjera siq jan telivi\zioni radio dhe internet.
- Ekonomistet thon se shoqeria informatike eshe shoqeri ne te licin sektorin I teknologjis dhe I kompjuterve eshte masiv ose numri I te punsuarve te cilet kryejn pun te bazuar ne dituri.
- Avgerou dhe Cronford (2002) thon se shoqeria informatike quhet shoqeria e cila krijon ndan dhe perdor diturin me qellim te sigurimit te mirqenies se populates te saj.
- Peter Drucker ( 1999) thot se ndryshimety bashkohore ne shoqeri nuk duhet kuptuar vetem si ndryshim teknik dhe teknologjik por duhet kuptuar si tersi e transformimeve ne teknologjiekonomi dhe shoqeri ku dituria nuk eshte factor I vetem por eshte resurs kryesor I cili percakton kahjen dhe shvillimit te shoqerin te re e njohur si shoqeri informatike.
Interneti
- Interneti filloi ne fund te viteve te 60-ta nga ARPAnet I cile ishte project I minstris amerikane te mbrojtejes te SHBA me qellim qe ti plotsoj dy kushte : rrjeti I komunikimit nuk guzonte te mvaret nga qeverisja e centralizuar dhe sistemi te vendosej ashtu qe tem und te punoj edhe nese demtohet ndonje pjes.
- Qellimi kryesor I ARPA net ishte lidhja e bazave ushtrarake dhe hulumtuse qe te mos vie deri te sulmet atomike te mos demtohej funksionimi I rrjetit kompjuterik.
- Ne vitin 1983 rrjeti ARPA net u nda ne dy pjes ne rrjetin ARPAnet I cili perdorej per nevojat e organizatave civile dhe rrjeti MILINET I cili perdorej per nevoja te ushtris .
- Ne vitin 1986 rrjeti ARPAnet u bashkua me rrjetin NSFNET dhe me bashkimin e ketyre dy rrjeteve lindi interneti
- Viti 1992 konsiderohet si viti kur internet u be nje e mir e pergjithshme dhe filloi te perdoret pa kufizime kohore dhe hapsinore.
- Mirpo ndikimi internetit ne zhvillimin e afarizmit bashkohor filloi ne vitin 1993 duke transformer eknonomin industrial ne nje ekonomi te re dhe rrejedhja e dokumentave behet ne menyr elektronike pavarsisht se ku gjendet lokacioni I ndermarrjes .
- Zhvillimi i internetit dhe zhvilli I shoqeris infrmatike ka kaluar nepr tri faza :- Faza e par interenti ( fundi I viteve te 80 dhe fillimi I viteve te 90 )- Faza e dyt Intraneti ( nga viti 1996)- Faza e tret Ekstranet ( 1997 ) .
Intraneti
Intraneti eshte rrjet kompjuterike mbrenda nderrmarrjes e cila funksionon ne menyr te ngjashme dhe kompatibile sipas principeve te internetit.
Intraneti eshte rrjet privat I mbrojtur nga vizitoret perms sistemit firewalls cili vendoset ne mes te sistemit te mbrendeshem te nderrmarrjesdhe rrjetit te jashte duke perfshir edhe internetin.
Intranetet perdorin gjuhen HTML per te programuar webfaqet dhe lidhjet e hypertekstit kursje qasja mund te behet nga infrastruktura ekzstuese e rrjetit pa kerkuar ndonje hardver special si dhe perdor softveret kopmjuterik egzistues si windows xp , office ,www etj .
Ekstranetet
Intranetet privat qe ju lejojn qasje shfrytezuesve te jashtem individeve dhe nderrmarrjes ne intrantet e tyre quhe ekstranete.
Ekstranet eshte rrjet afarist privat I cili ka lindur me lidhjen e intraneteve te disa organizatave qe bashkpunojn dhe jan partner afarist.
Ne kuptimin hierarik Intraneti eshte pjes e ekstranteti ndersa ekstaneti eshte pjes e internetit.
Ekonomia e dituris
Shprehja ekonomi e dituris ka filluar te perdoret ne vitin 1997 per te shenuar produktet dhe sherbimet e reja dhe rritjen e shpejt te ekonomis , sidomis te sektorve te ekonomis ne te cilet bazohen ne perdorimin e indernetit.
Ekonomia e dituris eshte diciplin e cila merret me ndikimin multidimensional dhe nderdiciplinor shoqror ,ekonomik , teknologjik te perdorimit te teknologjive te reha dhe rrjetave kompjuterike ne aktivitetet ekonomika
Ekonomia e dituris fokusohet ne : ndryshimet teknologjike si rezultat I perdorimit te rrjetave kompjuterike siq jan : internet , ekstraneti , intraneti , ne rritjen e rolit te informative dhe ne perdorimin ekapitalit intelektual.
Definimi I ekonomis te dituris quhet ekonomi ne te cilen rritja ekonomike dhe permirsimi I standardit jetsor nvaren nga krijimi I dituris dhe shperndarjes te saj.
Dallimi ne mes te ekonomis industrial dhe ekonomis te dituris
Ne ekonomin industrial struktura e ekonomis eshte dominuar nga faktroet dhe resureset fizike : lenda e par m,objekti I punes dhe fuqia puntore ndersa ne ekonomin e dituris dominojn faktoret jo material : informat dhe dituria .
Dallimet ne mes te ekonomis industrial dhe te dituris
Kaptali fizike dhe financiar informata dhe dituria (kapitali intelektual )
Rrethina afariste : Lokale fizike Globale /Virtuale
Resurset afariste : Fizike te prekshme te pa prekshme
Ndryshimet : Periodike te perhershme te pa parashikusheme
Infrastruktura afariste : fizike informatike ,rrjetore ,elektronike .
Te dhenat ,informatat dhe dituria
Te dhenat jan shenime dhe permbajn porosi ose mesazhe te cilat nuk kan ndonje qellim dhe paraqesin shenime ne detale lidhur me ndonje aktivitet, ngjarje ose transakcion etj .
Informata eshte e dhene e perpunuar dhe e rregulluar ashtu qe tem und te perdoret gjat procesit te marrjes te vendimeve dhe iu dedikohet menaxhmentint sepses jell njohuri dhe dituri te re qe sherben si baz per marrjen e vendimeve .
Procesimi I te dhenave ne informata
Shprehja procesim I te dhenave eshte shprehje e cila perdoret per te perhskruar ndryshimet eventuale te cilat kan ndodhur ne te dhena me qellim te fitimit te informates
Porcesimi I te dhenave kalon ne disa faza : shenimi I transakcionit ne te dhena , kodimi I te dhenave ne nje form te caktuar , deponimi I te dhenave duke I ruajtur ne menyr qet te sherbejn gjat procesit te prodhimit, selektimi I te dhenave .
Faza e transofrmimit te te dhenave perfshin perllogarijten e vleres te fitar nga operacionet artimetikologjike , permbledhja e te dhenave dhe klasifikimi I te dhenave dhe identifikimi I tyre
Faza e informative dalese perfshin prezantimin e rezultateve ,kopjimin dhe bartjen e te dhenave neprmjet ndonje sistemi the kanali telekomunikimi.
Ne ekonomin e dituris Informata eshte resurs I rendesishem ekonomi k , lend e pare per te prodhuar diturin ,factor kryesor I produktivitetit , factor kryesor I suksesit ne treg , mall me I qmuar ne treg etj .
Karakteristikat e informates jan : te jet relevante , e sakt , te arrij me koh , te jet e plote , te jete ekonomike , efikase dhe e besueshme .
Atributet e informates jan :
Sasia e informates shpreh numrin mesatar te vendosje binare te cilat jan te nevojshem per zgjidhjen e ndonje problem ose per marrjen e ndonje vendimi
Cilsia e informates - eshte nese ajo informat I plotson nevojat per shfrytezuesin , paraprakisht te krijoj kushte ne menyr qe marrsi I informates te marr vendime te dobishme .
Vlefsmeria e informates ne koh lidhet ngusht me analizen e ndjeshmeris qka nese e cila analiz ka te beje me testimin e vendime dhe te alternative dhe qfar mund te jet vlera e pritur e informates Brenda intervalit te caktuar kohor .
Dituria paraqet nje bashkesi te informatve ne nje fush te caktur dhe mund te defionhet si resurs jo material dhe perbehet nga bashkesia e ideve , intuita ,pervoja , shkathesit , dhe te mesuarit .
Dituria ka potencial qe te krijoj vler ekonomike ndonse eshte resurs jo material , sa me shum njerz qe perfshihen ne krijimin dhe shperndarjen e dituris vlera e saj rritet .
Llojet e dituris :
Ditura Eksplicite eshte ajo ditori e cila eshte e deponuar ne libra dhe mund te fitohet duke mesuar te perdoret dhe te bartet ne produktet e reja ne paisjet teknike etj .
Dituria e bazuar ne provoj eshte ajo dituri e cila krijohet nga pervojat e individeve dhe permban ne vete vlera te arritura presonale te individtit.
Dituria impliciete eshte karakteristik dhe specific e vetem nje organizate te caktuar dhe eshte veshtir te kopjohet , sepse ka lindur ne kuader te organizates gjat kryerjes te punes dhe zgjidhjes te problemeve .
Modeli i ekonomis te dituris paraqet konfergjencen e tri teknologjive kompjuterike , komunikuse dhe informatike ne nje teknologji te vetme the te njohur si teknologjia e internetit e cila ka ndodhur ne vitin 1970-1980.
Modelin e ekonomis te dituris e perbejn : digjitalizimi I produkteve dhe sherbimeve te reja , biznesi elektronik , pagesat elektronike .
Modeli I nderrmarjes B- Web nenkupton nje rrjet te furnizuesve , shperndarsve ,konumatorve te cilet zhvillojn transakcione afariste nepermes internetit dhe mediumeve tjera elektronike me qellim te prodhimit te prodhimit te produkteve dhe sherbimeve .
Konsumatori eshte mbret sepse duke I u falenderuar inernetit ai eshte I informuar mir lidhur me oferten e produkteve dhe sherbimeve me shpenzime te uleta te kerkimit gje qe I mundson te zgjedh produktin me kualitativ dizajnin dhe qmimin e produktit pamvarsisht lokacionit se ku gjendet .
Karakteristika e ekonomis sipas don tapscoot jan :
Ekonomi e informative e dituris dhe e kapitalit intelektual- kjo bazohet ne perdorimin e njohurive te njerzve aty ku prodhohet ,vlera krijohet nga truri e jo nga muskujt .
Ekonomi e re – ne te cilen komunikimu ndernjerzor shperndarja e programve ,transakcionet afariste banzohen ne kodin binary 0 dhe 1 , vlera e ekonomis krijohet permes dituris dhe shperndarjes te saj.
Ekonomi virtual –ne te cilen informatat rrjedhin ne form te bitev dhe krijon aktivitete virtuale te cilat kan tri dimenzione : kohor , hapsinor , structural.
Ekonomi molekulare - ku ndermarrjet e vjetra zevendesohen ne tersi me dinamik molekulare.
Ekonomi e rrjetave kompjuterike - e cila bazohet ne shvillimin e afarizmit dhe komunikimit me perdorimin e rrjetave kompjuterike ku kufijt e prendshem dhe te jashte jan fluid .
Eleminohen ndermjetsuesit - mirpo paraqiten infondermjetsuesit te cilet ndihmojn qe blersit te sigurojn informata relevante nga websajtet e caktuara ne rastet kur deshirojn te marin vendime lidhur me blerjen e produkteve te caktuara.
Integrimi i disa teknologjive : si teknologjis kompjuterike , komunikimit ,informatike dhe konvergjencesndermjet tyre .
Ekonomi e inovacioneve - jan forc shtytese e aktiviteteve ekonomike dhe e suksesit te subjekteve ekonomike .
Ekonomi ku zvoglohen dallimet midis prodhimit dhe konsumit – prodhimi masiv zevendesohet me prodhimin sipas porosis dhe konsumin masiv.
Ekonomi ne koh reale – ne te cilen factor kyq i aktiviteteve ekonomike eshte veprimi ne koh reale gje qe shkurton ciklin jetesor te produkteve .
Ekonomia Globaale – ku levizja e lire e lir e informative ,kapitalit ,ideve dhe njerzve , eliminohen kufijt nacional ,kulturor ,organizativ , politik etj .
Krijohen trauma dhe konflikte masovike – sepse tekologjit e reja po e transofromojn ekonomin globale dhe po e ndryshojn fuqin puntore per sa i perket masdhsis dhe perberjes te saj si dhe kerekon dituri per sukses .
Trendet e reja ne ekonomin e dituris jan : krijimi i industrive te cilat bazohen ne informata dhe dituri ,rritja e te hyrave te konsumatori , rritja e konsumit , rritja e kereses per produkte dhe sherbime luksoze .
Fyt I ngusht I cili I kufizonte aftesit e nderrmarjes ne epoken e industrializimit ishte prodhimi ndersa fyt I ngusht I ekonomkis te dituris eshte aftesia per dizajnimin dhe krijimin e produkteve dhe sherbimeve
Ndikimi i internetit ne zhvillimin e afarizmit bashkohorë
Ndikimi internetit ne zhvillimin e biznesit filloi nga viti 1992 kur ai u be nje e mir e pergjithshme , megjithat thuhwt se viti 1993 eshte viti kur filloi ndikimi i internetit ne biznes.
Biznesi elektronik paraqet nje form bashkohore te organizimit te afarizmit e cila ne mas te madhe mvaret nga perdorimi i teknologjis infortmatike komunikuese ,e sidomos te internetit ne zhvillimin e funksioneve afariste.
Bota afariste nuk eshte fokusuar ne prodhim ,shperndarje dhe rritjen e pjesmarrsve ne tre , siq ndodhte ne ekonomin e industrial , por eshte e fokusuar kah nevojat dhe deshirat e konsumatorve , pra interneti mundsoi biznesiin elektronik edhe mund te themi se biznesi elektronik eshte pasoj e internetit.
Serviset e internetit
Serviset e internetit jan nje numer i veglave dhe serviseve te cilat dallohen njera me tjetren por te cilat praktikisht e lehtesojn hulumtimin dhe gjetje e te dhenave ne internet me te njohurat jan .
Posta elektronike- filloi me (1969) eshte njer servis i internetit i cili siguron kembimin e shpejt dhe praktik tete porosive tekstuale elektronike dhe te datotekave kompjuterik me ndihmene rrjetave kompjuterike LAN dhe WAN
Posta elektronike dergohet nha nje kompjuter ne kompjuterin tjeter me rrjetin kompjuterik dhe bartet me ndihment e protokolit SMTP i cili mundson krijimin , dergimin dhe leximin komunikim kebmimin dhe shkarkimin elektronik nga serveret anonym .
World Wibe Web ( WWW ) – u formua ne vitin (1989) nga world wide web consortium i njohur se w3c , www paraqt nje pako elektronike e cila mund te permbaj tekste grafike animacione me zed he video ne seksione te quajtura web-faqe e cila lidhet ne menyr elektronike me web faqet tjera dhe mund te shikohet nga qdo lloj i kompjuterit
Web dokumentacionet i kan dy karekteristika te rendsishme : a ) nuk prezantojn ndonje radhitje specifike ose hierarkike te informative , b ) dhe informatat te jen ne lidhje te dyfishte me informatat tjera .
Web dokumentat shkruhen ne formatin e gjuhes programore html e cila percakton se si do te duket ndonje informat dhe si do te paraqitet ajo tek shfrytezuesi ne internet dhe qasja eshte e mundur perms aplikaciobneve te quajtura Browser te Webit ku shfrytezuesi mund te qaset pa marr parasysh lokacionik ku ndodhet .
Website eshte i njejt me nje revist te vetme vetem ne vend te faqev te letres te Web- site kemi nje grumbull te Web-faqeve te cilat paraqiten ne ekranin e kompjuterit .
Bartja e te dhenave ne distanc (FTP)—mundosn qe datotekat e krijuar te barten ne nje kompjuter tjeter pa pasur nevoj qe te barten me disket ose me ndonje medium tjeter , ndersa qasja ne server behet si shfrytezes anonim ose i rregull qe nenkupton perdorimin e passwordit .
Telnet – mundeson shfrytezuesit te disponoj me nje numer identifikues vail nga kompjuteri i tij te lidhet ne ndonje kompjuter tjeter ne distance gjeografike dhe ne lokacionin fizik te kryej ndonje veprim .
Lista derguese – eshte adres e veqant e postes elektronike , lista derguese verteton permbajtejen e postes elektronike dhe kur ndonje shfrytezesi e dergon porosin ne at adres serveri i cili ia percjell te gjithve qe jan perfshir ne listen derguese .
Ekzistojn disa lloje te listave derguese : lista derguese e bashkpunimit , e pergjithshme e bashkpunimit dhe lista moderator, mvarsisht nga reagimi i pranuesit ai mund ta hap , mund te mos reagoj , ta fshiej at , te ia dergoj dikujt tjeter etj
Newsgroup-puna ne grupe diskutuese nenkupton pjesmarrjen ne diskutime te ndrysme nepermjet rrjetave kompjuterike , grupet diskutues mund te jen forume ne internet te cilat mundojn komunikimin dhe diskutimin ne grup nepermjet antarve te grupit deh mbeshtetja e punes ne grup behet nga softweri Microsoft Net Meeting .
Internet Relay Chat ( IRC ) paraqet nje kanal komunikim ne internet i cili mundeson shfrytezuesit te marr pjes online ne biseda online ne koh reale , pra eshte nje medium fo ormal per zhvillimin e bisedave.
Bisedat telefonike ne interent- mundoojn biseda nepermjet internet ne saje te lidjes ste telefonave te shfrytezuesit ne adres te interentit dhe cmimet e besdave jan shum me te ulta se sa qmimet e bisedave me ndihmen e rrrjetit fiks dhe mobil.
Definimi i biznesit elektronik
Shprehja biznes elektronik e perdori per her te par kompania IBM ne vitin 1997 me qellim qe te behej dallimi ne mes te shprehjes tregti elektronike .
Biznesi elektronik - paraqet afarizmin ne te cilin transakcionet emkomnomike realizohen ne menyr elektronike dhe njihet me emrin afarizem elektronik ose biznes elektronik i cili realizohet me ndihmen e teknologjis informatike dhe te intrenetit .
Autori Panian – thot se biznesi elektronish eshte forma bashkohore e organizimit e cila ne mas te madhe varet nga perdorimi i teknologjis informatike dhe mbeshtetja e sistemeve informatike .
Spremic – thot se shprehja biznes elektronik paraqet ne concept gjithperfshires perms te cilit lidhen dhe digjitalizohen ne te gjitha aktivitetet afariste qe nga zhvillimi i produkteve e deri te menaxhmenti dhe administrate .
Nga aspekti i komunikimit – biznesi elektronik nenkuptondergimin e informative , produkteve , produkteve , sherbimeve te pagesave permes telefonit ose rrjetave kompjuterike etj.
Nga aspekti i afarizmit – biznesi elektronik nenkupton perdorimin e teknologjis digjitale ne proceset e automatizuara afariste.
Nga aspekti i sherbimeve - biznesi elektronik paraqet nje vegel e cila shfrytezuesve te sherbimeve i siguron te dhena me te shpejta lidhur me oferten e produkteve dhe sherbimeve .
Nga aspekti i prespektives online – biznesi elektronik i siguron mundesin e blerjes dhe shitjes te produkteve dhe informative permes internetit dhe serviseve tjera online
Arsyet e aplikimit te biznesit elektronik ne kompanit ne ekonomin e dituris jan: shfrytezimi sa me i mir i resurseve afariste ne dispozicion , sigurimin e pozites me te mir konkurruese ne treg , deshira per rezultate sa me te mira afarise dhe financiare etj
Profesionet qe jan nderlidhur me biznesin elektronik si form e afarizmit bashkohore jan : konsulentet tregtar ,zhvilluesi i aplikacionev , broker webdizajner , menagjer i prodhimit , programmer etj .
Fazat e ndikimit te internetit ne zhvillimin e biznesit elektronik.
Broushurat elektronike perfshijen peridhen 1993-1996 ,kur per her te par u krjuan webfaqet dhe iu mundesua publikimi ne distanc i informative lidhur me nderrmarrjen , andaj nderrmarjet e kishin kuptuar se duhet ti ndajn dokumente te ndryshme me klient , furnizues dhe partner afarist duke perdorur posten elektronike ose FTP .
Biznesi elektronik filloi ne vitin 1996 kur kompania Amazon.com filloi te sjell ne internet industrin e librave elketronik , duke mundesuar prezantimin e katologjeve dhe broshurave ne menyr elektronie , kryerjen e pagesave etj dhe eshte mode i biznesit nje shites me shum shites ose nje me shum .
Prokurimi elektronik – filloi ne vitin 1998 me qellim te zvoglimit te shpenzimeve indirekte zyrtare te cilat ishin te larta , prokurimi elektronik eshte model i biznesit shum me shum .
Tregu elektronik – filloi ne vitin 2000 dhe paraqet nje vend ku zhvillohet tregtia me ndonje product ose sherbim apo kryhet ndonje transakcion afarist dhe eshte model i biznesit me shum shites me shum bleres.
Ekosistemet dianmike – paraqesin bashkpunimin e disa tregjeve industriale ku ndermarjet veprojn direct njera me tjetren pa ndermjetsimin e serverit qendror .
Menyrat e transformimit te biznesit klasik ne biznesin elektronik
Perparimi i procesit afarist- kemit te bejme me nje process transformues stabil me te cilin kompania nuk i nenshtrohet ndonje rreziku te madh por ka per qellim te percillen ndryshimet ne treg dhe ne rrethinen afariste te informatziuara.
Riinxhinieringu i procesit afarist k ate beje me ridefinimin , ridizajnimin e procesit afarsit ne nje organizatme qellim te permirsimit te paramterave kyq te afarizmit siq jan : shpenzimet , kvaliteti , shpejtzia etj .
Inovacioni i modelit afarist paraqet procesin afarist permes te cilit synohet te arrihen suksese ne transformimin e atyre proceseve afarsite ne organizat e cila eshte e lidhur ngusht me strategjin e afarizmit .
Aplikacionet kyqe per zhvillimin e biznesit ne menyr elektronike
Posta me ze - eshte nje system i cili digjitalizon porosity e dhena me ze dhe i transmeton ato neper rrjeta duike i vendosur ne diske per lexim te mevonshem.
Fax makina – mundeson dergimin e teksteve dhe paraqitjeve grafike permes linjes telefonike , ku makina per skandimin e dokumentit duke i mundesuar digjitalizim e tij .
Telekonferenxat – ofrojn mundesin ne pjesmerrjen ne diskutim permes linjes telefonike ofe softverit te postes elektronike per komunikim ne grup .
Data konferencat – ofrojn mundesin qe dy ose me shum indivit ne lokacione te ndryshme te punojn ne dokumentin e njejt ose te perdorin te dhena te njejta.
Videokonferencat – paraqesin telekonferencat ne te cilin pjesmarrzit e shohin njeri tjetrin permes ekranit .
Kembimi elektronik i te dhenave
Kembimi elektronik - definohet si kembim it e dhenave te strukturuar ndermjet kompjuterve te sistemeve informatike te kompanizve ne menyr elektronike , pa nderhyrje manuale dhe me ndihmene standardeve ne formate te definuara me par.
Sipas autorve bocij ,chaffey , greasley dhe hickie – kembimi elekronik it e dhenave nenkupton kembimin e te dhenave te strukturuara ne menyr elektronike midis kompjuterve te dy apo me shum ndermarrjev me qellim te kryerjes te transakcioneve afariste siq jan dokumentat , faturat , llogarit etj .
Kembimi elektronik i te dhenave mund te behet nese posedojn me standard te cilat i undesojn transportimin e te dhenave me softver i cili ben te mundur konverzimin dhe permes mediumeve komunikuese per transmetimin e porosi nepermjet rrjetit public dhe privat .
Ediacaft – paraqet standardizimin e dokumentave te ndryshem afarist me standardin per kembimin elektronik te dhenave administrative afariste dhe te transportit.
Perparsit e kembimit elektronik te te dhenave jan : zvoglimi i shpenzimeve te dokumenteve te letres , zvoglimi i gabimeve gjat bartjes te dhenave , menaxhimi efikas me rrjedhjen e mallrave , menagjimi i rezervave just in time , rritjen e produktivitetit etj .
Infrastrutkura e biznesit elektronik nenkupton sigurimin e parakushteve teknologjike dhe predispozitave ligjore , infrastruktura teknologjike perfshin serveret , klientet dhe rrjetin sistemor dhe operativ ndersa predispozitat ligjore kan te bejne te mundur zhvillimin pa penges te biznesit elektronik .
Perparsit e biznesit elektronik
Arsyeshmeria ekonomike – paraqet mundesit e biznesit elektronik i cili krijon fort te afarizmit bashkohor per rritjen e shansave te qendrushmeris ne treg , rrespektivisht lidhjen elektronike te pjesve te nderrmarrjes dhe integrimin e jashtem me partner afarist .
Arsyeshmeria teknologjike ka te beje me perdorimin e teknologjis informatike dhe komunikuese per digjitalizimin e mediumeve te ndryshme siq jan zeri ,teksti ,fotogrrafia
Sipas Turban , ndermarrjet nga biznesi elektronik sigurojn shpenzime te ulta administrative , shpenzime te ulta te krijimi . mbledhjes , perpunimit , mundsin e zvoglimit te produkteve te gatshme etj .
Konsumatoret nga biznesi elektronik kan perpari : plotsimin e nevojave te tyre ne qdo kohe , 24 /7 , te zgjedhin prodhuesin , produktin , ndermjetsuesit etj .
Shoqeria – nga biznesi elektronik ka dobi ne zhvillimin virtual te afarizmit , ul qmimin e produkteve dhe sherbimeve mundeson mesim ne distanc etj.
Rreziqet e biznesit elektronik
Jan : humbjet fizike pershkak te mashtrimeve ,pergjimi , infiltrimi ne system , ndryshimi i te dhenave , perdorimi i pa autorizuar i resurseve etj.
Siguria e biznesit elektronik – nenkupton kombilimin e teknologjis te masave dhe veprimeve te cilat duhet te ndermerren per te mbrojtur te dhenat dhe informatat nga qasja e pa autorizuar .
Kriptografia- paraqet shifrimin e porosis te kuptushme ne porosi te pakuptueshme dhe behet me ndihmen e qelsit dhe te mekanizmit per shifrim , qelsi mund te jet public dhe i msheft .
Deshifrimi - paraqet procesin e kundert me shifrimin pra paraqet nje funksion matematikor permes te cilit transformohet porosia e shifruar me par .
Autenticiteti – nenkupton vertetimin e identitetit me te cilin paraqitet shfrytezuesi kjo arrihet perems pinit , fjales kalues etj .
Integriteti it e dhenave nenkupton mbrojtejen e te dhenave ose instalimin e serverit te siguris i cili shfrytezon protokolet per siguri te te dhenave SSL .
Format e biznesit elektronik – jan tregtia elektronike .marketingu elektronik , qeverisja elektronike , afarizmi banker elektronik etj .
Shperndarja elektronike dituris dhe sherbimeve behet permes pricipit onlajn ku shfrytezuesi kyqet ne webafaqe te ndonje institucioni arsimor dhe zvillon interaksion per pervetsimin e programit arsiomor ndersa shperndarja e sherbimeve elektronike k ate beje me intervenimin onlajn ne programet e instaluar ne kompjuterin e shfrytezuesit te lidhur ne internet .
Rezervimet elektronike – paraqet form te biznesit e cila i mundesojoon klientbe te bejne rezervime ne hotele dhe agjensi turistike.
Tregtia elektronike
Paraqet nje bashkesi te teknologjive ose procedurave te cilat I automatizojn transaksionet afarizte shit blerse perms mediumeve elektronike .
Fushat te cilat automatizohen jan- porositja e mallit , deponimi I produkteve mbledhja , perpunimin dhe distribuimi I informative procesi I shitjes manupulimi me para dhe instrumentet financiare , ndermjet subjekteve ekonomike te cilat jan te perfshira ne procesin e dergimit te mallrave nga vendi I prodhimit ne vendin e shitjes .
Perparsit dhe te metat e tregtis elektronike
a) Sigurohet evidence e plot dhe e sakt te gjita produktet dhe e cmimeve furnizuese b) zvoglohen shpenzimet afarizmit dhe rritet efikasiteti dhe fleksibiliteti I punes . c) sigurohet qasja e shpejt ne informata gje etj.
Ndersa te METAT JAN – veshtersit per te gjetur persona me pervoje , rreziku I mashtrimeve dhe keqperdorimeve , shpenzimet e larta te marketingut , mundesit per vjedhjen e identitetit te bleresve etj.
Rreziqet e tregtis elektronike
Te natyres fizike (zjarret vershimet termeti ) , paisje jo e rregull gabimet ne softver gabimet njerezore sulmet e qellimshme etj.
Nga aspekti ekonomik rreziqet e tregtis elektronike jan humbjet direkte financiare si pasoj e mashtrimeve, humbja e informative te vlefshme dhe te besueshme , humbja e puneve per shkak te pa mundesis per qasje ne servis, perdorimi I pa autorizuar I resurseve etj.
Masat mbrotese e tregtis elektronike –
Kan per qellimit indentifikimi autentifikimit dhe autorizimit e shfrytezuesit mbrojtjen e antivirus mbrojtjen e fshehtesis se te dhenave mbrojtjen e privatsis se shfrytzuesve etj. Masat mbrojtese te tregtis elektronike jan preventive deteksioni dhe reaksioni.
Preventiva – nenkupton marrjen e masave paradaluese dhe aktiviteteve per mbrojtjen e te dhenave dhe sistemeve kompjuterike nga demtimet eventuale psh shifrimin e numrit te karteles kreditore dhe masat e tjera mbrojtesve
Detekcioni - eshte nje mas mbrojtese e cila zbulon se si eshte thyer mbrojtja dhe kush e ka bere at ,psh. Me an te detekconit mund te shfletohen te gjitha transakcionet e bera gjat muajit me kartelen e dhen kreditore.
Reaksioni nenkupton aktivitetet e ndermarura me qellim te restaurimit te dhenave ose te restaurimit te sistemit kompjuterik. Psh me an te kesaj mase mbrojtese mund te bllokohet kartela e vjeter ose te paraqitet kerkesa per kartel te re .
Qellimet kryesore te masave mbrojtese te siguris te tregties elektronike jan :
Sigurimi I integritetit te te dhenave - nenkupton konzistencen e te dhenave dhe mbrojtjen e tyre shmange gjenerimin e pa autorizuar te te dhenave dhe informative.
Qasja dhe disponueshmeria – siguron mundesin qe personat e autorizuar gjithmon tem und te shfrytzojn sherbimet elektronike dhe te ken qasje ne informata .
Rritja e besushmeris – pengon qasjen nga ana e personave te pa autorizuar ne system dhe rrit besimin me seriozitetin e afarizmit te kompanis perkatese.
Perdorimi I sistemit vetem nga personat e autorizuar – siguron mundesin qe resurset e sistemit te mos mund te perdoren nga ana e personave te pa autorizuar dhe ne menyr te pa autorizuar .
Modelete afariste te tregtis elektronike
Paraqesin realicionin e transaksione afariste te cilat kryesore krijohen ndermjet pjestemarresve te perfshir ne procesin e shitjes dhe te blerjes ne permjet te internetit.
Modeli afarist B2B - Paraqet transaksionet afariste te cilat ne menyr elektronike zhvillohet ndermjet nderrmarrjes dhe partnered e saj afarist subjekteve tjera afariste dhe furnizuese . Perparsit e B2B - jan mundeson zvoglimin e shpenzimevr te letres mundeson uljen e cmimeve te furnizimeve mundeson furnizimin e mallrave dhe produkteve nga ndonje kompanin tjeter .
Modeli afarist B2C - Paraqet modelin kur kompanit permes internetit promovojn shitjen directe te produkteve tek konsumatoret pra nenkupton orientimin e plot afarizmit ka nevojat dhe kerkesat e konsumatoreve . Perparsit e kti modeli jan zvoglon shpenzimin e afarizmit eliminon rolin e ndermjetsusve mundeson afarizmin global mundeson nje qasje individuale deri te secili konsumator I tij .
Modeli afarist C2B - Ket model e shfrytzojn individeet te cilet e perdorin internetin per te shitur produkte, per te ofrurar sherbime ose per te kerkuar shites te cilet ofrojn produkte dhe sherbime te cilat iu nevojiten atyre.
Modeli afarist C2C -Ju mundeson konsumatoreve te kontaktojn njeri me tjetrin dhe te blejn dhe te shesin mallra dhe sherbime ne menyr elektronike .
Modeli afarist B2C2B - Eshte model I cili shfrytezon modelin B2B per te perkrahur afarizmin e kompanive sipas modelit B2C.
Modeli afarist C2B2C -Perfshin konsumatoret te cilen zhvillojn transakcione afariste me konsumtatoret tjer duke shfrytezuar si ndermjetsues organizatat online .
Infrastruktura e tregtis elektronike - Perfshin e konbinimin e kompnenteve hardver m infrastruktura rrjetore , infrastruktura e bartjes , infrastruktura e mbrojtjes se te dhenave dhe publikimin e rrjeta kompjuterike .
Amazon.com eshte kompani e cila filloj veprimatri ne vitin 1995 kur Jeff Bezos ofroji ne web afarizmin e tij permes broshurave dhe katalogjeve elektronike , te njihen me librarian e tij dhe te blejn diqka .
Princeline.com eshte kompani ne SHBA qe permes internetit ofron cmime te biletave te airoplanit rezervimit e dhomave ne hotel ose sherbimeve rent a car .
American Online paraqet kompanit te cilat paraqiten ne internet ne menyr te pavarur dhe hapsiren tregtare permes sherbimit te shitjes dhe te blerjes.
Ebay.com ofron rreth gjysem milionte artikujbe te 900 kategorive si dhe organizon punen ne grupe diskutuese permes te ciles klientet mund te diskutojn.
Tregjet elektonike – paraqesin trend te ri te zhvillimit te afarizmit elektronik ku ne menyr virtuale takohen shitesit dhe blersit , tregjet e para elektronike njihen ne evrop qe nga viti 1996 kur kompania e telekomit te britanis te madhe filloi kembiminelektronik privat.
Llojet e tregjeve elektronike :
Tregje elektronike horizontale te cilat I lidhin pjesmarrsit nga industrit e ndryshme te cilat jan te specializuat per kryerjen e ndonje funksioni afarist dhe at ia ofrojn veprimtarive tjera .
Tregjet elektronike vertikale jan ato tregje te cilat lidhin blersit , shitesit dhe ndermjetsuesit ,dhe pjesmarrsit tjer ne transaksionet afariste ne kuader te veprimtaris te njejt.
Tregjet elektronike te krijuara nga blersit jan tregje me qellim te organizimit te mir te blerjes dhe te distribuimit te produkteve nga furnizuesit tek blersit nepermjet internetit.
Tregjet elektronike te krijuara nga furnizuesit jan tregje me qellim te oranizmit me t emir te shitjes dhe te distribuimit te produkteve derin te blersi .
Tregjet elektronike te pavarura te cilat jan te organizuar nga ndermjetsuesit e organizatave te pavarura me qellim te realizimit te tregtis e cila realizohet nepermjet blersve dhe shitesve .
Tregjet te cilat ofrojn teknologjin jan tregje qe kan per qellim promovimin e asaj teknlogjie .
Modelet e tregjeve elektronike
Shitorja elektronike – eshte e njejt me shitoren e zakont mirpo ketu transakcionet realizohen me ndihmen e protokolit SSL , kurse pagesat mund te behen permes internetit me ndihmen e kartelave kreditore , me qek ose me par ate gatshme .
Qendrat furnizuese- iu mundesojn institcioneve te medhe blerjen dhe shitjen e sasive te medha te mallrave dhe sherbimeve .
Akucionet elektronike – nenkupton procedure tregtare ne te cilen partenret afarist veprojn sipas rregullave specifike .
Ndermjetsuesit elektonik – nenkuptojn nje model te tregut ku konsumatoret bejne kerkesat e tyre kurse ndermjetsuesit hulumtoj oferta nga furnizuesit dhe zgjedhin oferten e cila I pershtatet me se miri konsumatorit .
Bursat elektronike paraqesin vende ku behet blerja dhe shitja e ndonje te mire material , egzistojn bursa e mallrave ,parave ,e gurve te qmueshem ndersa bursat me te medha botrore jan : bursa e tokios , londres dhe new yorkit .
Marketingu elektronik
Paraqet formen e realizimit te aktiviteteve te marketingut permes perdorimit intenziv te teknologjis informative dhe teknologjis te internetit ne aktivitetet e marketingut .
Funskionet e marketingut elektronik
Informimi lidhur me tregun : eshte funksion I marketingut I cili ka per qellim te ofroj nje tablo te pergjithshme lidhur me tregun dhe levizjet ne te .
Hulumtimi I tregut - eshte aktivitet qe I paraprin marrjes ndo nje vendimit te rendesishem strategjik te marketingut , metodat e mbledhjes te informative jan anketa dhe intervista .
Zhvillimi I politikes se produkteve ose sherbimeve - nenkupton aktivitetet orientuara ne planifikimin e asortimentit te prodhimit ose sherbimeve.
Politika e shitjes ka te bej me marrjen e nje varg vendimesh lidhur me politiken e shitjes kanalin e shitjes dhe analizen e tregut etj.
Promocioni dhe Reklamat – jan aktivitete te cilat sot udheheqen kryesisht nga mediumet radio-televizive mirpo nuk jan interaktve siq eshte internet dhe serviset e tij .
Dallimet ndermjet marketingut tradicional dhe marketingut elektronik
Marketingu tradicional - eshte treg local dhe rajonal , disponimi kohor I kufizuar , marketing masovik , nuk ka interaktivitet etj
Marketingu Elektronik – eshte treg global gjithmon ne dispozicion 24h, interaktivitet dhe komunikim I dy anshem , bashksi homogjene e shfrytzusve etj
Veglat e marketingut elektronik
Posta elektronike paraqet nje medium te marketingut elektronik e cila mundeson dergimin e porosive te marketingut te konsumatori ne menyr elektronike .
Konkurset online - ndikojn ne rritjen e numrit te vizitoreve ne web faqet e kompanis me krijimin e emrit online te produkteve te saj.
Biltenet elektronike - jan publiime elektronike te cilat iu dergohen parapaguesve nepermjet te postes elektronike dhe mund te permbajn fotografi dhe grafikione.
Programet e lojalitetit – ofrojn stimulim te konsumatoreve lojal siq jan zbritja e qmimeve ose dhuratat per konsumator te cilet I sjellin konsumator te ri .
WebFaqja – eshte dritare virtuale e kompanis ku kompania promovon produkte dhe sherbime te konsumatoreve.
Karekteristikat e marketingut elektronik
Interaktiv- ofron mundesin qe marketing elektronik per ndryshim nga reklamat ne TV ose materialet e shtypura te jen nje system komunikimi interaktiv dhe i dyanshem .
Pershtatshem per shfrytezuesit individual – vepron sikurrse eshte krijuar per vizitorin individual dhe njihet me emrin marketing 1 me 1 .
I matshem – ketu kompjuteret kan aftesi te bejne llogaritje dhe mund te perpunojn te dhenat statistiore per vizitoret dhe pronaret dhe te procesojn informatat duke e bere keshtu marketingun elektronik te mashtem dhe te besueshem.
Fleksibil – programet tv , librat ,tv et j kan fillim dhe fund mirpo webfaqet nuk jan te tilla , informatat online jan shum me fleksibile dhe mund te radhiten ne menyr te ndryshme nga ana e dizajnerve te webfaqev madje edhe nga ana e vet visitroit .
Dinamik – ku vlera e rrjetit rritet ne menyr eksponenciale dhe rritjen e numrit te shfrytezuesve kurse vlera e rrjetit nga aspekti i shfrytezimit paraqet numrin e shfrytezuesve per meter katerkorë .
Ekonomik – sepse webfaqja eshte medium relativisht i lir ne krahasim me mediumet tjera te marketingut .
Perdor vleren e shtuar – ku konkurentet kan per qellim te ofrojn vler te shtuar dhe te pershtatshme per konsumatoret.
Perparsit e marketingut elektronik :
Zgjerimi i tregut te shitjes te produkteve dhe sherbimeve – ku i mundeson kompanis te zgjeroj hapsiren gjeografike te cien e mbulon , te depertoj ne tregjet e reja te cilat me marketingun klasik nuk do tem und te arriheshin dhe te jete prezente edhe atje ku nuk ka lokacione fizike .
Zvoglimi i shpenzimeve per konsumatoret - dhe i mundson blersve online qe ata vet te gjejn informata te nevojshme lidhur me produktet dhe qmimet e tyre dhe te komunikojn online me shitesit para se ata vendosin te blejn .
Karakteri global dhe interaktiv dhe hapja e rrugve te reja per komunikim dhe permirsim te mardhenive me konsumator duke iu ofruar konsumatorve web material lidhur me produktet dhe shperbimet promovuse te kompanis .
Kerkimi i informative eshte me e shpejt per dallim nga radio Tv sespe nuk ka nevoj me ore te tera te pritet per ndonje informat .
Automatizimi i sherbimit te shitjes – siguron informata lidhur me blersit ne koh reale dhe ndihomn kompanis qe te perfitoj dhke identifikuar shprehit e eblersve te konsumatorve dhe preferancat e tyre .
Menagjimi i resurseve njerzore – shum funksione te personelit mund te barten ne rreta duke siguruar keshtu rritje e produktiviteti te punesuareve ne kompani me qellim te zvoglimit te shpenzimeve rritjes se autorizimeve te punsuarve dhe rritjen e produktivitetit .
Menaxhmi i financave – ne rrjeta kompjuterike ne munyr efikase mund te menaxhoj investimet dhe linjat kreditore dhe keshtu te rrit fitimin ne maksimun , kurse shpenzimet e kapitalit tis jell ne minimum .
Automatizimi i prodhimit dhe te distribuimit - kan te bejne me kohen e shkurter te paraqitjes ne treg , pershtatjen sa me te mir ndaj ndryshimeve me qellim qe sa me shpejt ti pergjigjet keresave te konsumatorit
E-mail Marketingu – mund te definohet si post elektronike e cila mundeson dergimin e porosive te marketingut deri te shfrutezuesit te cilet kan lejuar te pranojn permbajteje te till.
Perparsit e E- mail marketingut jan : e – marketing eshte i lire dhe efikas ,mundeson pergjigjeje me te shpejt ne kerkesat e shfrytezuesve , eshte ne perdorm te gjer , rrit komunikacionin ne webafaqen e kompanis , kursen kohen ,aplikohet shpejt nuk kerkon mjete te medha financiare etj .
Dallimi ne mes Email marketingut dhe marketingut me post :
E – mail marketing eshte nje vegel e shpejt ,efikase dhe shum e lir e cila me ndihmen e softverit te caktuar mund te beje matjen secilat pjes kan qen me interesante per lexuesin psh aktivetet me rastin e marketingut ne Tv kerkojn shum pun krative dhe nje ekip te produksionit ndersa ne rastin e postes elektronike nuk ka nevoj per to .
Marketingu direct - paraqet komunkimin e kompanis me shfrytezuesin nepermjet postes elektronike keshtu ndermarrja siguron informata per nevojat e secilit shfrytezues dhe i ofron ato produkte dhe shperbime per te cilat ata kan nevoj etj .
Afarizmi bankar elektronik
Sistemi i par elektronik si afarizem bakar lektronik eshte transfer i parave ne distanc ose sistemi i pagesave nepermjet telegrafit ne vitin 1918 nga Federal Reserve bank ne SHBA .
Arsyet e informatizimit bankar – mundsojn qe ne qdo moment te disponojn me informata lidhur me gjendjen e parave me te cilat disponojn , pjesen e lir te parave per investim dhe qfar qarkullimi te paras presin .
Banka e par elektronike ne interent ishte American security first network bank e cila u themelua ne vitin 1995 e me von u paraqiten ehdene britani te madhe .
Banka Elektronike – jan banka virtuale te cilat ne emer te klientee kryejn transakcione ne internet duke perdorur paran elektronike .
Qellimet e bankes elektronike jan : rritja e shpjetesis te transakcionev financiare ,racionalizimi i potencialit bankar , globalizimi i afarizmit banka etj .
Nivelet e lidhjes te bankave me klientet jan :
Prezantimi i informative –egziston kur bankat nepermjet internetit bejne prezantimin e afarizmit te tyre par komitentve egzistues dhe potencial .
Prezanitimi i informative i dyanshem – egziston kur shfrytrezuesit mund ti qasne ne menyr interactive sepse ato kan karakter te informative te lora ose karakter te marketingut .
Interaksioni me shfrytezuesin – shfrytezohet ndonjera nga metodat e mbrojtejes duke perdorur kartelen si mjet identifikues.
Transakcionet bankare – paraqeson nivelin me te lart te komunimit ndermjet bankes dhe komitentve .
Arsyet e paraqitejes te bankave ne internet :
Krijimi in je imixhi te nje firme innovative - ka te beje me mbledhjen e mjeteve te lira financiare nga ana qytetarve dhe plasmanin e tyre me tutje , per te arritur keto duhet te krijoj nje imixh te mir per vete sepse ne kete menyr do te jet me terheqese .
Mundesit e medha per interaktivitet – ne kushtet klasike bank aka komunikuar me klientet vetem deri s aka zgjatur orari i punes ndersa permes internetit kumunikimet jan te pa kufizuar dhe varet nga ajo se ne qmas eshte e e interesuar bank ate angazhohet
Mundesit e medha per racionalizimin e potencialit te bankes – duke bartur sherbimet e caktuara ne internet bank aka mundesi te zvogeloj shpenzimet e afarizmit nuk ka nevoj te me rritjen e numrit te komitenteve te hap ndonje hapsir te re afariste , te punsoj personel etj .
Mundesit e plasmanit dhe te kreditmi nen kushtet e volitshme pagesat e jashtme dhe keshillimet .
Perparsit e afarizmit bankar elektronik : zvoglon shpenzimet e transakcioneve financiare ,mundeson pagesa dhe kontakte ,mundeson shikimin e gjendjes ne llogari , kembim te informative rrit dhe shpejton qarkullimin e mjeteve etj .
Menyrat e pagesave ne internet :
Sistemi i parapageses - nenkupton parapagesn e shumes te caktuar e parave qe miiren nga blersi para se te zhvillohet tregtia dhe transakcionet ,pagesa behet me kartela te menqura , qek elektronik etj .
Sistemi i pagesave ne momentin e blerejes - sistemin ku behet pagesa ne momentine blerjes dhe behete permes bankomateve me kartela kreditore .
Sistemi elektronik i pagesave per her te par filloi ne vitin 1918 kur federalreserve banks ne SHBA filloi drgimin e paras nepermjet telegrafit .
Sistemi i pagesave me shumic
Sistemi i pagesaveme shumic nenkupton transfer te madh te parve ndermjet bankave te medha si instuticione financiare, ne llogarin e tyre ose ne dobi te klienteve te tyre.
Fedwire paraqet nje system te pageses me shumic i cili mund te perdoret nga qdo instuticion i cili e ka llogarin ne Federal Reserve.Kysistem perdoret sidomos per transfere te shumave te medha te parave.
ACH paraqet banken e pare private kliring dhe eshte system i pagesave me shumic i cili mundeson pagesandermjet instuticioneve financiare ne vellim te madh por me shuma te vogla.
SWIFT eshe organizat nderkombtare per telekomunikime financiare.SWIFT e kane krijuar bankat amerikan edhe te Europes perendimore ne vitin 1973.Qelllimi kryesor i krijimit ka qene perparimi i procesit te perpunimit dhe bartjes se dokumenteve financiare ndermjet te kembimit elektronik te te dhenave EDI.Rrjeti SWIFT eshte i organizuar si shoqeri akcionare me qender ne bruksel dhe ka dy qendra kryesore njeren ne Holand dhe tjetren ne SHBA.
TARGET paraqet sisitemin e pagesave me shumic te Bashkimit Europian i cili ka filluar me pune ne vitin ne vitin 1999 dhe paraqet sistemin e pagesaveme shumic i cili
bazohet ne principin RTGS i cili ekzekuton saldon e te gjitha transkaconev ne koh reale .
Sistemi i pagesave me pakic i transakcionev ka filluar ne viet e 70 dhe 80 ku transakcionet procesoheshin ne vellime te medha , por ne shuma te vogla .
Sistemi monetar elektronik EMS – eshte i dizajnuzr qe te siguroj infrastrukturen e nevojshme per aplikacione siq jan pagesat me pakis ne vendin e shitjes , pagesat elektronike ndermjet kompanive , pahesat nderkombtare dhe pagesat devizore
Sistemet per transfere elektronike te parave :
Bankomatet – nenkuptojm nje paisje shum funksionale e lidhur me kompjuterin e bankes dhe mundeson qe nje varg funksionesh te puntorit ne sportel ti kryej vet klienti duke perdor si mjet identifikimi karetelen bankare per pages.
Rrjeti i bankomateve paraqet nje marrveshje ndermjet disa bankave per shfrytezimin e perbashket te rrjetit te tyre dhe bankomateve , ne baz te kesaj marrveshje klientet mund ti shfrytezojn bankomatet e te gjitha bankave tjera qe jan antar te rrjetit .
Efektet e perdorimit te automateve jan :terheqja e parave ,transfer ii mjeteve ne gjirollogari , pagesa nga llogarit tjera depozitat etj .
Sistemi POS - nenkupton paisjet me te cilat jan te paisura vendet e shitjes shitoret ,depot hipermarketet etj , ky system i kemben te dhenat , gjat trnaskcionit i evidenton dhe ne fund ofron bilancin e gjendjes nga procesori .
Sistemi E/Pos - bzohet ne lezimin elektronik te barkodit te produktit ne arken elektronike , me kete paisje jan paisur supermarketet te cilat ofrojn nje asortiman te gjer te produkteeve dhe nje numer te madh te njesive te shitjes
Sistemi EFT/ POS – paraqet nje system i cili mundeson bartjen elektronike te parave nga vend ii shtjes e cila eshte lidhur me banken dhe mundeson qe parat e blersit te barten nga xhirollogaria e bankes te tij ne xhirollogarin e bankes te shitesit duke shfrytezuar kartelen per pages .
Efektet te cilat mund te arrihen nga perdorimi i EFT/POS jan : zvoglimi i parave te gatshme ne qarkullim ,zvoglimi i perdorimit te qeqeve , rritja e sigur te shfrytezuesit te pagesave etj .
Mekanizmat e siguris ne interent – synohet mbrojteja e afarizmit te bankes dhe njekohsisht mbrojteja e privatesis dhe integritetit te tet dhenave dhhe identifikimi behet ne baz te numrit identifikues ose PIN-it .
Nenshrimi digjital – paraqet nje bashkesi te shenave ne formatin elektronik te krijuar ne kompjutweer te cilet kan fuqi juridike te ngjajshme me nenshkrimin me dor .
Certifikata digjitale - paraqet leje te njoftimit ne hapsiren elektronike dhe eshte nje document elektronik per vertetimin e identiteti te personit fizik apo juridik ne rrjet .
Paraja elektronike – definohet si informat monetare e cila permes impulsive elktronike ne koh reale bartet ndermjet palve te cilat realizojn pagesen .
Perparsit e paras elektronike ndaj paras te zakonshme jan : mund te programohet , ,te percillet , te kufizohet , nese hum mund te zevndesohet etj .
Sistemi i pagesave E-cash – eshte para elektronike anonime me ante se ciles shumica e institucionev financiare i realizojn transakcionet digjitale ne internet .
Sistemi i pagesave Net Cash – egziston nje anonimitet i pjeserishem i transakcioneve ndersa karakteristik e tyre eshte se shfrytezohet ne sistemet egzisutes te kontabilitetit me te njejta porcedurat si ne institucionet financiare .
Sistemi offline i pagesave Mondex – eshte i ngjashem me sistemin E- cash dhe shfrytezon qertifikatat te cilajt jan ne emer te atij qe e sjell parat dhe barten ne kartelen e shfrytezuesit .
Sistemi offline i pagesave Visa Cash – Funksionon ne baz te qertifikates te cilen e sjell shfrytezuesi i saj dhe bazohet ne kartelat me mikroqip .
Qeku elektronik - eshte mjet pagese i cili mund te realizoj pagesen vetem me te par dhenesi i qekut mund te jete vetem person i cili ne momentin e dhenjes te qekut ka depona nje shum te cakturar te parave te rasati
Qeku elektronik ka te perbashket me qekun e letrez si autorizimi ,rrespektimi rigoroz i urdheresave per kryerjen e trasakcionev , ndersa dallimi k ate beje me mundesin e leshimit te duplikateve .
Kuleta Elektronike – eshte form e sinjaleve digjitale dhe eshte e vendosur ne diskun e kompjuterit ose ne mikro qipin e kartles plastike
Perparsi e kuletes elektronike eshte ndjenja e rehatis te cilen ia ofron shfrytezuesit gjat blerjed dhe shpenzimet e ulta te transakcionev .
Mikro pagesat – jan pagesame vler me te vogel te cilat jan te dizajnuar pikerishit per te kryer transakcione te shitjes dhe blerjes ne internet .
Kartelat e menqura – jan kartela te plastikes e cila per nga pamja eshte e njejt me kartelen e zakonshme , kartela e menqur ka te integruar qipin ne mikroprocesor ne te cilen ruhen te dhenat dhe qelsi i mshefur .
Transakcionet me kartel te menqur sigurojn : anonimitet ,konzistenc , izolim te transakcionev etj .
Siguria e pagesave me kartel te mqenur behet nepermjet numdrit identifikues Pin i cili paraqet elementin me te rendsishem te siguris ne internet
Perparsit e kartles te menqur jan : per qdo shermib nuk ka nevo qdo her te jepet fjala kaluse , mund te konstatohet rregullsia e saj dhe multi funksionaliteti i saj
Kartela Debitore - eshte e njejt me parat e gatshme vetem se esht me e sigurt ne qoft se humbet apo vidhet humbjet nuk jan te medha .
Kartela Kreditore – definohet sin je pjes e vogel e plastikes e cila permban nje mjet indetifikimi i cli i mundeson personit ne emer te secilite eshte te blej mallra dhe sherbime duke paguar nga llogaria e tij .
LLojet e kartelave : me te njohurat jon AMEX , master Card , mirpo ndahen edhe ne kartela : klasike , te arit dhe plastike .
Sistemet e siguris te transakcionev ne internet jan :
First virtual – eshte system i par i pagesave ne internet i cili nuk kerkon nga shitesi apo blersi instalimin e ndonje softweri te rim und te perdoret nese shfrytezuesit perdorin softwerin se dergimit te postes elektronike
Cyber Cash (1995) – bazohet ne programin softwerik Cyber Cash Wallwr te cilin blersi e shfrytezojn gjat blerjes ne interen , qasja ne program behet permes softeverit .
Afarizmi bankar onlajn – nenkupton kryerjen e transakcionev bankare direct ndermjet klientit dhe bankes me ndihmen e softwerit te specializuar , ndryshe njihet si afarizem bankar nga shtepia , shfrytezieso duhet ta kete te instaluar ne kompjuerin e tij softeverin me ndihmen e te cilit mund te kryj transakcione .
Afarizmi bankar ne interent – e bene te mundur kryerjen e transakcioneve nga cili do vend ne bot , duhet ta kete nje llogari ne bank dhe duhet ti dij shifrat te cilat jan te nevojshme per hyrje ne banken e tij ne internet dhe ne llogarin e tij .
Dallimi i afarizmit bankar nga ai onllajn eshte : shkalla e siguris te transakcionev , ne paran ecila perdoret ne trasakcione si dhe ne kohen e nevojshme perpergaditjen e shfrytezuesit per te kryer transakcione bankar .
Qeverisja elektronike .
Qeverisja elektronike nenkupton perdorimin e internetit dhe sistemve informative me qellim qe te thjeshtsohet dhe te lehtsohet komunikimi me sherbimet e organeve qeveritare , dhe te administrates publike .
Qytetaret presin qe ne internet te gjejne sherbime te cilat kant te bejne me afarizmin e sektorit shtetror te sigrurojn iinformatate nevojshmete plotsojn nevojat e tyre etj.
Organet qeveritare – synojn qe te zvoglojn presionin e qytetarve ne sportelet dhe ti plotsojn nevojat dhe kerkesat e tyre , rritjen e efikasitetit , zvoglinub e shpenzimeve afariste etj .Ekonomia – siguron qasje me te lehte ne informata dhe sherbime , zvoglimin e shpenzimeve te komunikimt etj ,
Model i qeverisjes elektronike (G2C) eshte kur shteti iu ofron qytetarve sherbime te ndryshme duke filluar nga informata ,mesimi ne distan , plotsimi i formularve etj .
Model i qeverisjes elektronike(C2G) – perfshin zgjedhjet ku qytetaret votojn per zyrtaret qeveritar, ofrojn te dhena demografike , bejne pagesen e tatimit etj .
Model i qeverisjes elektronike (G2B) – iu mundson qasje me te lehte ne te dhenat afariste , pagesen e obligimeve ndaj organeve qeveritare etj .
Mesimi Elektronik
Mesimi elektronik nenkupton mesimin me ndihmen e kompjutereve dhe te rrjetave kompjuterike respektivisht mesimin nepermjet te internetit.
Mesimi ne distanc bazohet ne sistemin per percjellje dhe menaxhim te procesit mesimor te njohur si sistemi LSM , cili perfshin nje grup te veprimeve siq jan percjellja e perparimit te studentit , interaksioni midis studentit dhe mentorit dhe interakcioni ndermjet shfrytezuesve njeri me tjetrin.
Infrastruktura e mesimit elektronik
Procesi I regjistrimit nenkupton krijimin e numrit unik identfikues per secilin shfrytezues te mesimit onlajn.
Mekanizmi I kontrollimit te siguris , shfrytzuesit duhet te ken qasje ne te gjitha resurset e procesit mesimor gje qe I kontribon rritjes se siguris te kontrollit te aktivitetit mesimor.
Procesi I regjistrimit – shfrytzuesit duhet te regjistrohen dhe te jen ne gjendje qe te percjellin njesin mesimore .
Rrethina e cila perkrah mesimin elektronik – shrytzuesit duhet te ken mundesi te komunikojn njeri me tjetrin te marrin pjes ne procesin mesimor dhe te ju bejn pyetje mesimdhensve.
Testimi dhe Vlersimi kan per qellim te sigurojn matjen e arritshmersi se percjellesve te mesimit elektronik.
Programi mesimor dhe baza e te dhenave per menaxhm te njesive mesimore shfrytezuesit I mundesohet qasje ne programe mesimor dhe ne nje njesit mesimore te deponuara ne bazen e te dhenave.
Permes softverit mund te behet percjellja e procesit mesimor dhe e aktiviteteve te te gjith shfrytezuesve gje qe mundeson pergatitjen raporteve te ndryshme lidhur me mesimin elektronik.
Elementet e mesimit elektronik
Perparimi teknoogjik mundeson zbatimin e modaliteteve te reja te mesimit duke perfshir ketu edhe format virtuale te cilat mundesojn qe shfrytzuesit te percjell njesit mesimore ne institucionet arsimore , madje edhe te fitoj diplom pa qen fare present dhe fizikisht ne institucionet arsimore.
Ndryshimi I nevojave arsimore te individeve – arsimimi behet process I perjetshem per dallim nga programet e arsimore te cilat ishin afatshkurtera dhe mjaftonte te sigurohej nje diplomë.
Angazhimi aktiv I organeve shtetrore – manifestohet me perkrahje e insitucioneve arsimore per zhvillimin e konceptit te mesimit ne distance.
Krijimi I rrjetit global arsimor – eshte nje process I cili synon krijimin e njesive asimore virtuale dhe I mundesohet te gjithve te percjellin mesimin ne institucionet te cilat ata preferojn pa marr parasysh lokacionin e tyre fizik.
Afarizmi mobil si model sherbyes - Trendet boterore te cilat kan sjellur deri te afarizmi mobil jan teknologjia informatike e centralizuar, teknologjia klient/server dhe internet per mes biznesit elektronik dhe qeverisjes elektronike.
Afarizmi mobil zhvillohet ne saje te integrimit te kartelave bankare debitore/kreditore me teknologjin mobil, duke perdorur telefonat mobil dhe internetin shfrytzuesit mund te bejn porositjen blerjen dhe pagesen e mallrave dhe sherbimeve. Si pergjigje te kryerjes se sherbimeve ata marin porosin SMS dhe pas ksaj e japing shifren e karteles.
Tregtia mobile – Quhet cdo transsaksion me para I cili realizohet me ndihmen e teknologjis mobile , kjo teknologji e shfrytzojn kompanit ajrore per te informuar udhetar per orarin e fluturimeve.
Paraja Mobile – paraqet nje menyr te mbushjes se telefonave mobil me par ate gatshem , zakonisht me ndihmen e kartelave te menqura. Nje nga serviset kryesore te kesaj natyre eshte sistemi PayPal icily mundeson personat fizik dhe jurudik te transferojn parat nga llogaria e tyre ne bank ose ne llogari e tyre kreditore .
Afarizmi banker mobil – ne afarizmin banker klasik gjithmon shfrutzuesit esthe dashur te shkoj ne sportelet e bankes nqoftese ka dashur te realizoj ndo nje transaksion financiar dhe banker , nersa sot bankat kan ardhur ne shtepin e klienteve dhe vendet e tyre te punes pra siguron bartjen e puneve bankare me xhepin e shfrytzuesit , pavarsisht nga lokacioni I se ku ai gjindet.
