BÖLÜM 4 MALİYET SİSTEMLERİ - web.itu.edu.tronderem/MALMUH42.pdf · 19.12.2007 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 4 Safha Maliyet Sisteminin

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER119.12.2007

İİstanbul Teknik stanbul Teknik ÜÜniversitesi niversitesi Tekstil Teknolojileri ve TasarTekstil Teknolojileri ve Tasarıımmıı FakFaküültesi ltesi 20020055–– 2006 2006 ÖÖğğretim Yretim Yııllıı GGüüz Yarz YarııyyııllııTEK485 MALTEK485 MALİİYET MUHASEBESYET MUHASEBESİİ

BBÖÖLLÜÜM 4M 4MALMALİİYET SYET SİİSTEMLERSTEMLERİİ

(SAFHA MAL(SAFHA MALİİYET SYET SİİSTEMSTEMİİ))

19.12.2007 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 2

Safha Maliyet Sisteminin EsaslarSafha Maliyet Sisteminin Esaslarıı

•• ÇÇooğğu endu endüüstriyel faaliyette striyel faaliyette üüretimin retimin ssüürekli bir akrekli bir akışış halinde olduhalinde olduğğu u ggöörrüüllüür. r.

•• Safha maliyet sistemi (process costing)Safha maliyet sistemi (process costing), ayn, aynıı ya da benzer mamullerin ya da benzer mamullerin kitle halinde kitle halinde üüretildiretildiğği sanayi kollari sanayi kollarıında kullannda kullanıılan lan birim maliyet birim maliyet hesaplama yhesaplama yööntemidirntemidir. .

•• TuTuğğla, la, ççimento, cam, lastik, demirimento, cam, lastik, demir--ççelik, petrol, seramik, kaelik, petrol, seramik, kağığıt, t, tekstiltekstil, kimyasal maddeler i, kimyasal maddeler işş kollarkollarıı ile su, elektrik, gaz gibi ile su, elektrik, gaz gibi üüretim retim dallardallarıı, uyguland, uygulandığıığı alanlara alanlara öörnek olarak grnek olarak göösterilebilir. sterilebilir.

•• Safha maliyet sistemi,Safha maliyet sistemi,• Birbirini izleyen ve birbirine bağlı safhalar halinde,

• Belli hammaddelerden sürekli veya kitle biçiminde,

• Tek veya birbirine benzeyen birkaç mamul üretildiği zaman uygulanabilir.


Safha Maliyet Sisteminin EsaslarSafha Maliyet Sisteminin Esaslarıı•• Tekstil sanayi safha maliyet sisteminin en yaygTekstil sanayi safha maliyet sisteminin en yaygıın n

uygulanduygulandığıığı alanlardan biridir. alanlardan biridir.

•• Sistemin esasSistemin esasıı basit olmakla birlikte, basit olmakla birlikte, üüretim koretim koşşullarullarıınnıın n karmakarmaşışıklaklaşşmasmasıı ve mamul ve mamul ççeeşşitlerinin itlerinin ççooğğalmasalmasıı, , uygulanmasuygulanmasıınnıı ggüçüçleleşştirir. tirir.

•• Safha maliyet sisteminin esasSafha maliyet sisteminin esasıı,,• belli bir dönem için, her safhanın maliyetini ayrı toplamak ve• bulunan toplamı, o safhada imal edilen/işlem gören sayısına

bölerek, ,

safhansafhanıın birim maliyetini, dn birim maliyetini, döönem inem iççin in hesaplamakthesaplamaktıır. r.

•• SafhanSafhanıın birim maliyeti=n birim maliyeti= Safhanın toplam maliyeti / safhada imal edilen (işlem gören) sayısı



•• ÜÜretimin sretimin süürekli bir akrekli bir akışış halinde olduhalinde olduğğu faaliyetlerde, u faaliyetlerde, maliyetlerinmaliyetlerin zamanzaman ve ve yeryer olarak toplanmasolarak toplanmasıı ve bu ve bu maliyetlerin maliyetlerin üüretilen retilen yaryarıı mamul ve mamullerlemamul ve mamullerleiliilişşkilendirilmesi skilendirilmesi sööz konusudur. z konusudur.

•• Her Her safhansafhanıınn maliyetini her maliyetini her ddöönemnem iiççin hesaplamak gerekir. in hesaplamak gerekir.

•• Safha maliyet sisteminde birim maliyetlerin Safha maliyet sisteminde birim maliyetlerin hesaplanabilmesi ihesaplanabilmesi iççinin, ,

• Belli bir maliyet dönemi için her safhanın üretim girdi ve çıktı dengesi, miktar yönüyle kurulur.

• Belli bir maliyet dönemi için belli bir safhada toplanan dolaysız madde, dolaysız işçilik ve genel imalat maliyetlerinin tutarları saptanır.



•• Miktar dengesinin kurulmasMiktar dengesinin kurulmasıı (safha i(safha iççin, din, döönemsel) nemsel)

ÜÜretime Giren Toplam Miktar= retime Giren Toplam Miktar= ÜÜretimden retimden ÇÇııkan Toplam Miktarkan Toplam Miktar1. Dönem başı yarı mamul stoku

2. Dönem içinde üretimine başlananlar (veya bir önceki safhadan devralınanlar)

3.3. ÜÜRETRETİİME GME GİİREN TOPLAM MREN TOPLAM MİİKTARKTAR (11+22)

4. Dönemde tamamlanıp sonraki safhaya ( veya mamul ambarına) devir olunanlar

5. Dönem sonu yarı mamul stoku

6. Fire olarak yitirilen miktar

7.7. ÜÜRETRETİİMDEN MDEN ÇÇIKAN TOPLAM MIKAN TOPLAM MİİKTARKTAR (44+55+66)

33==77


Safha Maliyet Sisteminin Safha Maliyet Sisteminin ŞŞematik Gematik Göösterimisterimi



•• Birim maliyetlerin hesaplanmasBirim maliyetlerin hesaplanmasıında izlenmesi gereken nda izlenmesi gereken yol:yol:

1)1) Maliyetler aylMaliyetler aylıık olarak hesaplank olarak hesaplanıır. r.

2)2) Her bir safha iHer bir safha iççin in aylık üretim miktarları, ay başı ve ay sonu yarı mamul stokları teknik servislerin dteknik servislerin düüzenledikleri zenledikleri raporlardan saptanarak, miktar dengeleri kurulur. raporlardan saptanarak, miktar dengeleri kurulur.

3) Hammadde, , dolaysız işçilik ve genel imalat maliyetleri, , üüretim retim safhalarsafhalarıına karna karşışıllıık gelen k gelen esas maliyet yerlerinde toplantoplanıır. r.

4)4) Miktar hareketleri yardMiktar hareketleri yardıımmııyla, hammadde, dolaysyla, hammadde, dolaysıız iz işşççilik ve ilik ve GGİİM iM iççin, o ay iin, o ay iççin katlanin katlanıılan maliyetler bulunur. lan maliyetler bulunur.

5)5) Her bir safhada toplanan maliyetler (hammadde, dolaysHer bir safhada toplanan maliyetler (hammadde, dolaysıız z iişşççilik ve Gilik ve GİİM), o safhanM), o safhanıın n üüretilen/iretilen/işşlem glem göören miktarlarren miktarlarıına na bbööllüünerek, birim maliyetler bulunur. nerek, birim maliyetler bulunur.



•• Birim maliyetlerin hesaplanmasBirim maliyetlerin hesaplanmasıında izlenmesi gereken yol nda izlenmesi gereken yol (devam):(devam):

6)6) BBöölme ilme işşleminde, safha aleminde, safha aççııssıından tamamlanmndan tamamlanmışış üüretim retim miktarmiktarıı ile henile henüüz iz işşlemleri safha ilemleri safha iççin devam eden in devam eden üüretim retim miktarmiktarıınnıın n eeşşdedeğğer birimer birim cinsinden bulunmascinsinden bulunmasıı gerekir. Bu gerekir. Bu amaamaççla, ay sonunda yarla, ay sonunda yarıı mamullerin mamullerin tamamlanma tamamlanma dereceleridereceleri belirlenir.belirlenir.

Eşdeğer üretim miktarı= tamamlanmış üretim miktarı + (yarı mamul miktarı x

tamamlanma derecesi)

7)7) Bir safhada iBir safhada işşlemleri biten yarlemleri biten yarıı mamul, bir sonraki mamul, bir sonraki safhaya devredilirken, hesaplanan maliyetleri de safhaya devredilirken, hesaplanan maliyetleri de devredilir. devredilir.



•• Maliyet daMaliyet dağığıttıım tablosundam tablosunda sadece Gsadece GİİMM’’nin denin değğil, il, hammadde ve dolayshammadde ve dolaysıız iz işşççilik maliyetlerinin de safhalar ilik maliyetlerinin de safhalar bakbakıımmıından toplanmasndan toplanmasıı gerekir. gerekir.

•• Bu nedenle dolaylBu nedenle dolaylıı--dolaysdolaysıız ayrz ayrıımmıı safha maliyet sisteminde, safha maliyet sisteminde, siparisiparişş maliyet sistemindeki kadar maliyet sistemindeki kadar öönemli denemli değğildir. ildir.

•• DolaylDolaylıı--dolaysdolaysıız ayrz ayrıımmıı, maliyet kontrolleri a, maliyet kontrolleri aççııssıından ndan öönemini korur.nemini korur.

•• Safhalardaki birim maliyetler bulunduktan sonra, Safhalardaki birim maliyetler bulunduktan sonra, üürrüün birim n birim maliyeti de kolaylmaliyeti de kolaylııkla hesaplanabilir. kla hesaplanabilir.


ÖÖrnek 1:rnek 1: •• A safhasA safhasıınnıınn aylaylıık imalat sonuk imalat sonuççlarlarııyla, maliyetleri yla, maliyetleri şşööyledir: yledir:

• Malzeme için üretim= 15.000+(5.000 x %100) = 20.000 eşdeğer birim• İşçilik için üretim= 15.000+(5.000 x %40) = 17.000 eşdeğer birim• GİM için üretim= 15.000+(5.000 x %40) = 17.000 eşdeğer birim

• Malzeme birim maliyeti= 180.000 YTL/ 20.000 birim = 9 YTL/ birim• İşçilik birim maliyeti = 102.000 YTL/ 17.000 birim = 6 YTL/ birim • GİM birim maliyeti = 51.000 YTL/ 17.000 birim = 3 YTL/ birim


ÖÖrnek 1 (devam):rnek 1 (devam): • A safhasının toplam birim, maliyeti toplam birim, maliyeti

• Üretimin A safhası için birim maliyeti hesaplandıktan sonra,

i. tamamlanıp bir sonraki safhaya devredilen üretimin maliyetini ve

ii. ay sonunda elde kalan yarı mamullerin değeri hesaplanmalıdır.

Tamamlanıp devredilen üretimin maliyeti= 15.000 birim x 18 YTL/birim = 270.000 YTL

• Yarı mamul maliyeti:• Malzeme = 5.000 birim x %100 x 9 YTL/ birim = 5.000 x 9 = 45.000 YTL

• İşçilik = 5.000 birim x % 40 x 6 YTL/ birim = 2.000 x 6 = 12.000 YTL• GİM =5.000 birim x % 40 x 3 YTL/ birim = 2.000 x 3 = 6.000 YTL

TOPLAM=63.000 YTL


ÖÖrnek 1 (devam):rnek 1 (devam):

•• Safha maliyetinde en Safha maliyetinde en öönemli konulardan biri, yarnemli konulardan biri, yarıı mamullerin mamullerin tamamlanma derecesinin saptanmassaptanmasııddıır. r.

•• Teknik servislerden alTeknik servislerden alıınan raporlardan, nan raporlardan, yarı mamul miktarları ve bunlarve bunlarıın n hammadde, işçilik ve GİM bakımından tamamlanma dereceleri ayrı ayrıbelirlenir. .

•• Normal tamamlanma sNormal tamamlanma süüresi belli olan bir resi belli olan bir üüretimde, o ay iretimde, o ay iççin harcanan in harcanan zaman dikkate alzaman dikkate alıınarak, bir tamamlanma derecesi saptanabilir. narak, bir tamamlanma derecesi saptanabilir.

•• AynAynıı partinin bpartinin büüttüün malzemesi, n malzemesi, üüretime baretime başşlanglangııççta verilmekte ise, ay ta verilmekte ise, ay sonundaki yarsonundaki yarıı mamuller, malzeme bakmamuller, malzeme bakıımmıından %100 tamamlanmndan %100 tamamlanmışış kabul kabul edilebilir.edilebilir.


Safha Maliyet Sisteminin EsaslarSafha Maliyet Sisteminin Esaslarıı• Eşdeğer birimlerin hesabı, aybaşı yarı mamul stokunun ne şekilde işlem

göreceğinden etkilenir.

• Dönem başı yarı mamul stoklarının, dönemin maliyetlerinden alacağıpayın hesaplanmasında ortalama maliyet veya FIFO (ilk giren ilk çıkar)yöntemlerinden birisi kullanılmaktadır.

• Ortalama maliyet yönteminde önemli olan, yarı mamullerin dolaysız maddeler ve dönüşüm maliyeti açısından ay sonundaki tamamlanma dereceleridir.


Safha Maliyet Sisteminin EsaslarSafha Maliyet Sisteminin Esaslarıı• FIFO maliyet yönteminde önemli olan, birimlerin bu dönemde

tamamlanmaları için gereken işlem yüzdesinin ne olacağı önem taşır. Diğer bir ifade ile, bulunulan dönemin maliyetlerinden, bu dönemdeki tamamlanma yüzdeleri kadar tamamlanmış mamullere pay verilecektir.


ÖÖrnek 2 :rnek 2 :

•• Tek mamul imalatTek mamul imalatıında nda malzemenin yalnmalzemenin yalnıız 1.safhada konduz 1.safhada konduğğuu, ancak , ancak ddöönem banem başışı yaryarıı mamul stokumamul stoku ve ve fireninfirenin bulundubulunduğğu durumu durum

•• Ekim ayEkim ayıı faaliyetleri ile ilgili bilgilerfaaliyetleri ile ilgili bilgiler

* malzeme için; ** işçilik ve GİM için


ÖÖrnek 2( devam) :rnek 2( devam) :

• Birim maliyetler ?• İmalat hesabı ?


ÖÖrnek 2 (devam):rnek 2 (devam):•• I.Safha (ortalama maliyet yI.Safha (ortalama maliyet yööntemine gntemine gööre)re)a) Eşdeğer birimlerin hesabı:

• Malzeme için: 65.000 birim + (13.000 birim x%100)= 78.000 birim• İşçilik için: 65.000 birim + (13.000 birim x1/2)= 71.500 birim• GİM için: 65.000 birim + (13.000 birim x1/2)= 71.500 birim

b) Safhanın birim maliyeti:• Malzeme : (600.000 + 5.952.000) / 78.000 = 84 YTL/birim• İşçilik : (650.000 + 8.502.000) / 71.500 = 128• GİM : (500.000 + 7.079.000) / 71.500 = 106

Toplam= 318 YTL/birim

c) Tamamlanıp devredilen:• 65.000 birim x 318 YTL/birim = 20.670.000 YTL


ÖÖrnek 2 (devam):rnek 2 (devam):•• I.Safha (ortalama maliyet yI.Safha (ortalama maliyet yööntemine gntemine gööre)re)

d) Dönem sonu yarı mamul stoku:• Malzeme : 13.000 birim x %100 x 84 = 1.092.000 YTL• İşçilik : 13.000 birim x 1/2 x 128 = 832.000 • GİM : 13.000 birim x 1/2 x 106 = 689.000

Toplam = 2.613.000 YTL


ÖÖrnek 2 (devam):rnek 2 (devam):•• II.SafhaII.Safhaa) Önceki safhanın ortalama birim maliyeti:

• Dönem başındaki yarı mamuller ve önceki safhadan devralınanlar için I.safha ortalama birim maliyeti hesaplamak gereklidir.

• 28.380.000 /89.000 = 318,8764 YTL/ birim

• Yukarıdaki birim maliyet hesabı, II.safhadaki 3.000 adetlik fireyi dikkate , II.safhadaki 3.000 adetlik fireyi dikkate almamaktadalmamaktadıır. r.

• II.safhadaki ürünler için, , öönceki safha (I.safha) dnceki safha (I.safha) düüzeltilmizeltilmişş birim maliyeti, birim maliyeti, II. safhanII. safhanıın firesi dikkate aln firesi dikkate alıınarak, hesaplanmalnarak, hesaplanmalııddıır. r.


ÖÖrnek 2 (devam):rnek 2 (devam):•• II.Safha (devam)II.Safha (devam)b) Önceki safha maliyetine eklenecek fire farkı:

• Fire farkı = (3000 birim x 318,8764 YTL)/86.000 birim=11,124 YTL/birim

• Önceki safhanın düzeltilmiş birim maliyeti= 318,8764 + 11,124 = 330 YTL /birim

veya

• 28.380.000 /86.000 = 330 YTL/ birim

c) II.safhanın birim maliyeti: • İşçilik :(560.000+4.688.000) / [78.000 + (8.000 x ½)]= 64 YTL/birim• GİM :(448.000+4.472.000) / [78.000 + (8.000 x ½)]= 60

Toplam =124 YTL/birim


ÖÖrnek 2 (devam):rnek 2 (devam):•• II.Safha (devam)II.Safha (devam)c) II.safha sonundaki birim maliyet aşağıdaki tutara ulaşır:

d) Tamamlanıp, mamul ambarına devredilen imalatın maliyeti:78.000 birim x 454 YTL/ birim= 35.412.000 YTL

e) Dönem sonu yarı mamul stoku:• Önceki safha maliyeti (8.000 birim x 330 YTL/birim)=2.640.000 YTL• İşçilik (8.000 birim x ½ x 64 YTL/birim)= 256.000• GİM (8.000 birim x ½ x 60 YTL/birim) = 240.000

Toplam = 3.136.000 YTL



•• II.Safha (devam)II.Safha (devam)


A işletmesinde üretim iki safhada tamamlamaktadır. Hammaddenin tamamı üretimin başında üretime girmektedir. Üretilmekte olan X mamulüne ait Ekim ayıI.Safha bilgileri şöyledir:

I.Safha:Dönem başı yarı mamul stoku : 5.000 birim• (Tamamlama dereceleri: D.sız malzeme % 100; Dönüşüm % 40).

Dönemde üretimine başlanan : 20.000 birimDönem sonu yarı mamul stoku : 10.000 birim• (Tamamlama dereceleri: D.sız malzeme % 100; Dönüşüm % 80).

ÖÖrnek 3:rnek 3:


Döneme ait toplam maliyet : 174.500- YTL• D.sız malzeme : 80.000-• D.sız işçilik : 63.000-• GİM : 31.500-

DBYMS maliyeti : 29.000- YTL• D.sız malzeme : 20.000-• Dönüşüm M. : 9.000-

Yukarıdaki verilerden hareketle, I.Safha maliyeti hesaplamaları ağırlıklı ortalama maliyetleme esaslarına göre aşağıdaki gibidir:



a) Miktar Dengesi:DBYMS + DÜB = DTD + DSYMS + FİRE5.000 + 20.000 = DTD + 10.000 + 0DTD = 5.000 + 20.000 – 10.000DTD = 15.000

DBYMS + DÜB = DTD + DSYMS + FİRE5.000 + 20.000 = 15.000 + 10.000 + 025.000 = 25.000


•• AAğığırlrlııklklıı Ortalama EsasOrtalama Esasıına Gna Gööre Maliyet Hesaplamalarre Maliyet Hesaplamalarıı::


b) Eşdeğer Mamul Birimlerinin Saptanması:


23.00025.00025.000Toplam

8.00010.000% 100; % 8010.000DSYMS

15.00015.000% 100; % 10015.000DTD

Dönüşüm Maliyeti Açısından

D.sız Malzeme Açısından

Tamamlanma YüzdeleriMiktarlarBirimler

Eşdeğer Mamul Birimleri



c) Dönemin Birim Maliyetlerinin Hesaplanması:• D.sız malzeme = (80.000 + 20.000)/25.000 eşdeğer br.

= 4- YTL/birim• Dönüşüm M. = (63.000 + 31.500 + 9.000)/23.000

eşdeğer br= 4,5- YTL/birim




d) ÇıktıMaliyetlerinin Hesaplanması:Tamamlanıp Devredilen Mamullerin Maliyeti (15.000 birim)D.sız malzeme : 4,0 YTL/br. x 15.000 = 60.000Dönüşüm M. : 4,5 YTL/br. x 15.000 = 67.500Toplam Maliyet…………………………. …127.500-YTLD.sonu Yarı Mamul Maliyeti (10.000 birim)D.sız malzeme : 4,0 YTL/br. x 10.000 = 40.000Dönüşüm M. : 4,5 YTL/br. x 8.000 = 36.000Toplam Maliyet…………………………. …76.000-YTL




e) Tutar Dengesinin Kurulması:DBYMS Maliyeti + Dönemin Maliyetleri =

DTD Maliyeti + DSYMS Maliyeti29.000 + 174.500 = 127.500.+ 76.000

203.500 = 203.500 (YTL)




Tekstilde Safha Maliyet Sistemi UygulamasTekstilde Safha Maliyet Sistemi Uygulamasıı

• Safha maliyetinde karşılaşılan önemli sorunlardan biri de, aynı dönemde ortak maliyetlerle birden çok mamul çeşidinin imalidir.

• Bu çeşitlilik sorunu, bileşik maliyet sisteminde olduğu gibi teknik bir zorunluluk olmayıp, imalat programına uygun olarak ve isteyerek yapılan bir tercih sonucudur.

• Böyle bir durumda her mamul çeşidi için katlanılan maliyetleri ayırma olanağı bulunduğunda hesaplar oldukça kolaylaşabilir.

• Asıl sorun ayrılma olanağı bulunmayan ortak maliyetlerin mamul çeşitleri arasında nasıl dağıtılabileceğidir.


ÖÖrnek rnek 4: 4: Pamuk ipliği imal eden bir fabrikada başlıca maliyet öğeleri şu şekilde saptanmaktadır:

1. İmalatta kullanılan hammaddenin (pamuk) değerini hesaplayabilmek için; • ay başındaki pamuk stokunu, • ay içinde ambardan çekilen miktarı, • harmana katılan telefleri, • imalatta kullanılan pamuk miktarını• çıkan tali hasılatı, • gelecek aya devreden miktarı, • verilen zayiatı, • son olarak fiilen imal edilen iplik miktarını (kg)gösteren bir miktar tablosu düzenlenmektedir.

• Sonra bu tablonun ortalama fiyatlarla değerlendirilmesiyle, harcanan hammaddenin toplam değeri bulunmaktadır. Bir ayda imal edilen ipliğin miktarı 367.053 kg ve bunun değerinin de 10.277.484 YTL kabul edersek, 1 kg ipliğin hammadde maliyeti olarak,• 10.277.484 YTL/ 367.053 kg =28 YTL/kg bulunur.

Üretime Giren

Üretimden Çıkan


ÖÖrnek 4(devam):rnek 4(devam):

• Aşağıda numaraları verilen, dört farklı cins çözgü (Ç) ve atkı(A) ipliğinden aşağıdaki miktarlarda imalat yapıldığınıvarsayarsak, bunların her birinin toplam hammadde maliyeti şöyle hesaplanabilir:

1.876.672 28 67.024 22 No.A

2.293.760 28 81.920 20 No. A

1.994.384 28 71.228 22 No.Ç

2.519.524 28 89.983 20 No. Ç

Hammadde Maliyeti (YTL)

Birim Maliyet (YTL)Üretim Miktarı (kg)İplik No.



2. İşçilik maliyetleri akord ve yardımcı işçilik olarak iki gruba, akord işçiliği de vater kısmı akordu ve müşterek akordolarak ikiye ayrılmaktadır.

• Mamule düşen işçiliği hesaplayabilmek için önce ay sonu yarı mamul stokundaki işçilik ayrılmaktadır.

• Her ara imalat safhasında bulunan yarı mamullerinmiktarları, aylık toplama listeleriyle belirlenmekte, bunlara düşen akord işçiliği tutarları hesaplanmakta ve

• yardımcı işçilik toplamı da akord işçilikleriyle oranlı olarak safhalar arasında dağıtılmaktadır.

• Dağıtım sonucunun aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım :


ÖÖrnek 4(devam): rnek 4(devam): İşçilik maliyetleri: akord işçilik maliyetleri

• Harman Hallaç• H.H. akord işçiliği / H.H. üretim miktarı=1 kg’ın akord işçiliği =A

• Tarak• Tarak akord işçiliği / Tarak üretim miktarı=1 kg’ın akord işçiliği=B

• Cer• Cer akord işçiliği / Cer üretim miktarı=1 kg’ın akord işçiliği=C

• Fitil• Fitil akord işçiliği / Fitil üretim miktarı=1 kg’ın akord işçiliği=D

• İplik• İplik akord işçiliği / İplik üretim miktarı=1 kg’ın akord işçiliği=E


ÖÖrnek 4(devam): rnek 4(devam): İşçilik maliyetleri: öteki aya devredilecek yarı mamul akordişçiliği

• Harman Hallaç dairesi• Devreden pamuk- işçilik maliyeti yok

• Tarak dairesi• D. Sonu vatka yarı işlenmiş miktarı x A

• Cer dairesi• D. Sonu tarak yarı işlenmiş miktarı x (A+B)

• Fitil dairesi• D. Sonu cer yarı işlenmiş miktarı x (A+B+C)

• İplik dairesi• D. Sonu fitil yarı işlenmiş miktarı x (A+B+C+D)



• Yarı mamuldeki işçilik belli olduktan sonra, mamuldeki işçiliğin hesabına geçilir.

• Bu amaçla, aybaşı yarı mamul stokundaki işçiliğe o ya ödenen işçilik eklenip, toplamdan ay sonu yarı mamul stokundaki işçilik (yukarıda hesaplanan) düşülür.

• Mamul işçiliğin hesabında, ortak akord, imalat miktarlarına göre (kg başına düşen ortak akord) ve yardımcı işçilik de akord işçiliği toplamlarıyla oranlı olarak (her iplik cinsinin vater akordu+ortak akordtoplamına göre) iplik cinsleri arasında dağıtılır. Önce toplam işçiliğin aylık dökümünü görelim:

43.465,2 42.263 Toplam31.951,2 22.422 Vater9.914,1 13.219 Fitil 1.011,3 3.697 Cer

588,6 3.925 Tarakİşçilik Maliyeti (YTL)Miktar (kg)Safhalar

Yarı mamuldeki işçilik


ÖÖrnek 4(devam): rnek 4(devam): Toplam işçiliğin aylık dökümü

2.313.345,1 367.053 Mamuldeki işçilik

-7.428 Zayiat

-37.007 Tali hasılat

2.313.345,1 411.488 Mamul iplikteki işçilik

43.465,2 42.263 Gelecek aya devredecek

2.356.810,3 453.751 TOPLAM

2.272.297,8 410.457 Ay içinde üretilen/ödenen

84.512,5 43.294 Geçen aydan devreden

İşçilik Maliyeti (YTL)Üretim Miktarı (kg)


ÖÖrnek 4(devam):rnek 4(devam):• Bir ay içinde imal edilen ipliğe ait olan 2.313.345 liralık toplam

işçiliğin türlü iplik cinsleri arasındaki dağılımı, yukarıda açıklanan ilkelere göre yapılır. Dağıtım şu sonuçları vermiş olsun:

2.313.345,1 367.053 TOPLAM355.895,1 46.268 30 No.Çözgü58.162,9 8.129 24 No.Çözgü

440.687,2 71.228 22 No.Çözgü534.437,3 89.983 20 No.Çözgü10.645,2 2.234 12 No.Çözgü1.744,6 267 24 No.Atkı

419.682,1 67.024 22 No.Atkı492.090,7 81.920 20 No.Atkı

İşçilik Maliyeti (YTL)Üretim Miktarları

(kg)



3. GİM: Mamul çeşitleri arasında dağıtılması sorun yaratan maliyetler, hammadde ve direk işçilik dışında kalanlardır.

• Genel imalat maliyetleri, dairelerin ortak maliyetleri olduğu gibi, bunlara yardımcı dairelerden dağıtım yoluyla yüklenen maliyetleri de içermektedirler.

• Bu maliyetlerden hesabı yapılan aya düşen miktarıbelirleyebilmek için önce ay başındaki ve ay içindeki maliyetlerin toplamından ay sonunda yarı mamul bünyesinde kalan kısmı düşmek gerekir. Bu hesapta direk işçilik rakamları da yardımcı olur.



• Genel maliyetlerden ay sonunda elde kalan yarı mamullere düşen pay, direk işçilik maliyetleri ile genel maliyet toplamları arasındaki orana göre hesaplanmaktadır. Toplam genel maliyetin toplam işçiliğe oranı :

• 5.498.130,8/ 2.356.810,3=%233,29• Yarı mamule düşen önceden belirlenmiş direk işçilik esas alınarak,

43.465,2 x %233,29=101.398,2 YTL ay sonu yarı mamul stokundaki GİM payı olarak bulunur.

5.396.732,6 2.313.345,1 Bu ayın maliyeti

101.398,2 43.465,2 Ay sonu yarı mamul

5.498.130,8 2.356.810,3 Toplam

5.288.856,9 2.272.297,8 Bu ay harcanan

209.273,9 84.512,5 Ay başı yarı mamul

GİM (YTL)İşçilik Maliyeti

(YTL)



• Görüldüğü gibi, ay sonu yarı mamul stokundaki hammadde ve direk işçilik payları oldukça sağlıklı biçimde belirlenebilmekte, genel maliyetler ise yarı mamullere direk işçilikle oranlı olarak yüklenmektedir.

• Daha önceki örneklerde yarı mamullerin işçilik ve GİM bakımından hep aynı derecede tamamlanmış sayılması da bu şekilde uygun bir açıklama bulmuş olmaktadır.

• Yarı mamullerdeki GİM payı olan 101.398,2 liranın bu maliyetlerin toplamından düşülmesiyle, mamul ipliklerdeki GİM tutarının

• 5.498.130,8- 101.398,2=5.396.732,6 YTL• olduğu anlaşılmaktadır.



• Asıl sorun, bu ortak maliyetlerin aynı ay içinde içinde imal edilmiş bulunan çeşitli iplik cinsleri arasında dağıtımında ortaya çıkmaktadır.

• Uygulamada teorik iğ saati veya teorik kg gibi değişik dağıtım anahtarları kullanılmaktadır. Örneğimizde dağıtımın her cins iplik için aşağıda verilen teorik iğ saatlerine göre yapıldığınıvarsayalım.



5.396.732,60 0,2721319.831.230 TOPLAM

1.139.325,73 0,272134.186.650 30 No.Çözgü

125.235,62 0,27213460.200 24 No.Çözgü

1.029.479,23 0,272133.783.000 22 No.Çözgü

1.087.321,11 0,272133.995.550 20 No.Çözgü

14.327,80 0,2721352.650 12 No.Çözgü

4.359,57 0,2721316.020 24 No.Atkı

966.371,58 0,272133.551.100 22 No.Atkı

1.030.311,96 0,272133.786.060 20 No.Atkı

Maliyet payı (YTL)Dağıtım faktörüTeorik iğ saatiİplik cinsleri

Dağıtım faktörü: 5.396.732,60 / 19.831.230 = 0,27213 YTL/iğ sa.


ÖÖrnek 4(devam):rnek 4(devam):• GİM’i iplik cinsleri arasında dağıtabilmek için, her cinse tahsis

edilen teorik iğ saatinin, çarpılması gerekmektedir. • İplik kg maliyetinin hesaplanması:• Yukarıdaki hesaplar tamamlandıktan sonra, istenen vater ipliği

tipinin toplam kg maliyeti şöyle hesaplanabilir:

48,68 46,58 48,02 46,02 6. kg maliyeti (YTL/kg)

67.024 81.920 71.228 89.983 5. İmalat miktarı (kg)

3.262.725 3.816.162 3.420.550 4.141.218 4. TOPLAM (YTL)

966.371 1.030.312 1.029.479 1.087.321 3. GİM (YTL)

419.682 492.090 446.687 534.373 2. İşçilik (YTL)

1.876.672 2.293.760 1.944.384 2.519.524 1. Hammadde (YTL)

22 No.A20 No. A22 No.Ç20 No. ÇMaliyetler


ÖÖrnek 4(devam):rnek 4(devam):• İplik numaraları yükseldikçe, iplikler inceldikçe, kg maliyetlerinin

yükseldiği görülmektedir. ipliğin incelmesi 1 kg ipliğin elde etmek için daha çok zaman harcamak anlamına geldiğine göre, genel maliyetlerin dağıtımında iğ saati gibi zamanla ilgili bir anahtar kullanılması uygundur.

48,68 46,58 48,02 46,02 6. kg maliyeti (YTL/kg)

67.024 81.920 71.228 89.983 5. İmalat miktarı (kg)

3.262.725 3.816.162 3.420.550 4.141.218 4. TOPLAM (YTL)

966.371 1.030.312 1.029.479 1.087.321 3. GİM (YTL)

419.682 492.090 446.687 534.373 2. İşçilik (YTL)

1.876.672 2.293.760 1.944.384 2.519.524 1. Hammadde (YTL)

22 No.A20 No. A22 No.Ç20 No. ÇMaliyetler


ÖÖrnek 5: rnek 5: İİplikte Hammadde Maliyetinin Hesaplanmasplikte Hammadde Maliyetinin Hesaplanmasıı

• Harman miktarının 1000 kg, ortalama harman fiyatının 50 YTL/kg ve kullanılmayan döküntülerin ortalama satışfiyatının 6 YTL/kg olduğu varsayılarak, hammadde maliyeti aşağıdaki gibi hesaplanabilir.

• Üretim sırsında oluşan kullanılabilir döküntüler ortalama pamuk fiyatı üzerinden, kullanılmayan döküntüler ise, geçerli satış fiyatları üzerinden değerlendirilerek, harmanın miktar ve değerinden düşülür.

• Kayıplara ilişkin miktar, harman miktarından düşüldüğühalde değeri iplik maliyetine yükleneceği için harman değerinden düşülmez.



46.050 55,15 835Üretilen İplik

-0-3Kayıp

- 120 6-20Kullanılamaz döküntü

- 1.250 50-25Kullanılabilir döküntü

İplik

47.420 53,70 883Üretilen Fitil

-0-2Kayıp


- 250 50-5Kullanılabilir döküntü

Fitil

47.730 53,03 900Üretilen cer bandı

-0-5Kayıp



Cer

48.850 51,69 945Üretilen vatka

-0-10Kayıp



50.000 501000Harman toplamı

Harman -Hallaç

Değeri (YTL)Ortalama

Fiyatı(YTL/kg)Miktarı (kg)TürüÜretim Yeri


ÖÖrnek 5: rnek 5: İİplikte Hammadde Maliyetinin Hesaplanmasplikte Hammadde Maliyetinin Hesaplanmasıı

• Bu şekilde hesaplanan 1 kg hammaddenin fiyatıile üretim yerlerinde sayımla saptanan ve öteki aya devri gereken yarı işlenmişlerin tutarlarıçarpılarak, her biri için hammadde maliyeti hesaplanır.

• Yarı işlenmişlerin miktarları ile değerleri, harman miktar ve değerinden düşüldükten sonra kalan değer, iplik işletmesinin o ay içinde üretmişolduğu iplik tutarına bölünerek 1kg ipliğe ilişkin hammadde maliyeti hesaplanmış olur.

Documents

BÖLÜM 4 MALİYET SİSTEMLERİ - web.itu.edu.tronderem/MALMUH42.pdf · 19.12.2007 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 4 Safha Maliyet Sisteminin