Borges_Yolları_Çatallanan_Bahçe

7/28/2019 Borges_Yollar_atallanan_Bahe

1/141

iletiim Yaynlan 336 ada Dnya Edebiyat 70

ISBN 9754704821

Can Yaynlan, 1985

Can Yaynlan, 19881. BASKI letiim Yaynclk A. . Nisan 1995

KAPAKmit Kvan

DZGRemzi AbbasUYGULAMA Hsn Abbas

DZELTSekin OktayKAPAK BASKISISena Ofset BASKIve CLTefik Matbaas

iletiim Yaynlan

Klodfarer Cad. letiim Han No. 7 Cagaloglu 34400 stanbulTel: 212.516 22 606162 Fax: 212.516 12 58


2/141

JORGE LUIS BORGES

YollaratallananBahe

EVREN Fatih zgven


3/141

(Bo Sayfa)


4/141

NDEKLER

Zahir........................................................................... 7

Gizli Mucize............................................................. ,..18

Klcn iz i.....................................................................27

Yollar atallanan Bahe...........................................34

lmszler................................................................. 48

Dello........................................... ............................. 55

Araya Giren................................................................62

Rastlama...................................................................68

Labirentinde len Kral..............................................76

iki Kral ve iki Labirent............................................... 87

Bekleyi.......................................................................89

Don Quixote Yazar Pierre Menard.........................94

Hepsi ve Hibiri........................................................106

Bir Mesele................................................................ 109

Ragnark................................................................. m

Cehennem, 1, 32.................................................... 113

Cervantes ve Don Quixote Meseli... ........ .............115

Tln, Uqbar, Orbis Tertius......................................117

Andre Maurois'nn Sunusu.................................... 137


5/141

(Bo Sayfa)


6/141

ZHR

Wally Zenner'e

Zhir, Buenos Aireste yirmi centavo deerinde ok rast-lanan bir paradr. Bir yznde N T harfleri ve 2 saysjiletle ya da akyla kaznm gibidir; br yzndeki tarih-se 1929dur. (Gzeratta, 18. yzyln sonuna doru, Zhirbir kapland; Cavada, nananlarn talad, Sukarta Camiinden gelme kr bir adamd; randa, Nadir ahm deni-

zin dibine attrd, yldzlarn yksekliini saptamaya yara-yan bir gkbilim aleti, bir usturlapt; 1892 sralarnda

Mehdinin zindanlarnda, Rudolf Kari von Slatinin eliyledokunduu sarn katlar arasna gizlenmi kk bir pu-sulayd; Zotenberge gre Kurtuba Camiinde on iki bin s-tundan birinin mermerindeki bir damard; Tetun getto-sunda bir kuyunun dibiydi.) Bugn Kasmn on ; Zhirhaziranda afak vakti elime geti. Ben artk bu anlatdaki

ben deilim; ama olanlar hatrlamam, hatta belki anlat-mam bile hl mmkn. Ne kadar blk prk de olsa,hl Borgesim.

Clementina Villar, alt Haziranda ld. 1930larda sosyetedergilerinde onun resimlerinden geilmezdi. Onun son de

7


7/141

rece gzel olduu efsanesini yaratan, belki biraz da bu her

an gznnde bulunma zelliiydi; nk her portresininbu sav kaytsz artsz dorulamad bir gerektir. Cle-mentina Villar gzellikten ok kusursuzlua dknd za-

ten. branilerle inliler akla gelebilecek btn insani olas-lklar ifrelemilerdir; Minahda bir terzinin Sebt gnndaalacakaranlk ktkten sonra .elinde ineyle sokaa kma-mas gerektii sylenir. Trenler Kitab ndaysa, konuunkendisine ilk fincan sunulduunda arbal bir havaya b-rnmesi, ikinci fincan sunulduunda ise saygl bir honut-

luk gstermesi gerektii yazldr. ok daha ayrntl olmak-la birlikte, Clementina Villarn kendi kendinden beklediiuzlamaz skdzende de bu eitten bir eylere rastlamakmmknd. Konfysn izinde olan her mez ya da herTalmudcu gibi, yapt btn ilerde kesin bir kusursuzlukgzetirdi; stelik, onun abas bu yukardakilerden daha

hayranlk verici ve yorucuydu, nk imannn denektalar ebedi deil, Parisle Hollywoodun durmadan deienkaprislerine balyd. Clementina Villar gerekli yerlerde, ge-rekli saatte, gerekli takp taktrma ve gerekli bkknlkla

boy gsterirdi; oysa bkknlk, takp taktrma, saat ve ye-rin neredeyse o an modas geer ve Clementina Villar, elin-

de ancak bir beeni ucuzluunu tanmlamaya yarayacak ge-relerle kalakalrd. Flaubert gibi, o da mutlak olann aray- iindeydi; ancak onunkisi bir an sren bir Mutlakt. r-nek bir yaam srdryordu, ama iini sonu gelmez bir

umarszlk duygusu kemirip durmaktayd. Kendi kendin-den kamak istercesine srekli olarak yeni deiimler de-

nerdi; sann rengiyle biimine gven olmayaca herkesebilinirdi. Glmseyiini, tenini, gz izgisini durmadan de-itirirdi. Otuz ikisini getii halde hl dal gibiydi. Savaknca kara kara dnmeye balad; Paris, Alman igalialtnda olduuna gre, moda nasl izlenecekti? Hibir za-

8


8/141

man gvenmedii bir yabanc, ona bir sr silindir apkasatacak kadar iyiniyetinden yararland; bir yl sonra bu an-lamsz modellerin Pariste hi giyilmemi olduu ortaya ktdemek ki bunlar apka filan deil, rastgele, ne id belir-

siz, deli salmas nesnelerdi! Belalar pepee gelir ya; Dr.Villar, Aroz Sokana tanmak zorunda kald, kznn res-

miyse artk yz kremi ve otomobil reklamlarn sslyordu.(Bol bol srnd yz kremiyle nicedir sahip olamadotomobiller.) Sanatn baaryla srdrebilmesi iin bykbir servet gerektiini biliyordu ve yarm yamalak gz ka

matrmaktansa, sahneden ekilmeyi yeledi. Ayrca, ad sa-n belirsiz ne oldum delileriyle ak atmak zorunda kalmakda arna gidiyordu. Arozdaki kasvetli apartman dairesi

de ekilecek gibi deildi; Clementina Villar, Hazirann alt-snda Gneydeki mahallenin gbeinde lmek aykrln-da bulundu. Yreim Arjantinlilere zg tutkularn en ite-

ni olan zppelikle dolup taarak ona k olduumu ve l-mnn beni gzyalarna boduunu aka syleyeyim midersiniz? Okur bunun oktan farkna varmtr belki de.

Bir ly bekletirken, rme srecinin cesede eski yz-lerini kazandrd grlr. O telal alt Haziran gecesininbir annda Clementina Villar sanki bir by sonucu yirmi

yl nceki halini ald; yz izgileri gururun, parann, genli-in, belli bir stnle sahip olduu bilincinin, hayalgcktlnn, kstlamalarn, vurdumduymazln verdii o

sertlie yeniden kavutu. Nedense, diye dndm, hi pe-imi brakmayan bu yzn hibir hali belleimde bununkadar uzun sre yer etmeyecek; bunun son yz olmas

yersiz deil, nk ilk yz de olabilirdi. Onu lmn kusursuzlatrd kibriyle, ieklerin arasnda kaskat brak-tm. kp gittiimde saat sabahn ikisi olmutu herhalde.Darda, bir ya da iki katl tandk evler, gece, karanlk vesessizlik onlar iyice sradanlatrdnda edindikleri soyut

9


9/141

varlklarna brnmlerdi. Neredeyse tmyle benliktenarnm bir sofuluun verdii sarholukla, sokaklar boyun-ca yrdm. Chile ve Yacuarinin kesitii kede ak bir

dkkn grdm. Ve bu dkknda, ansma kseyim,

adam kt oynuyordu.Oxymoron diye adlandrlan benzetme trnde, szck

nne onun kart gibi grnen bir sfat konularak nite-lendirilir; bu ilke uyarnca agnostikler kara ktan, simya-clar da kara gneten szetmilerdir. Clementina Villarayaptm son ziyaretten kp doruca bir barda iki imeye

gitmek benim iin bir eit oxymoron olmutu; aklm e-len, bu yaptmn kabal, kolaylyd. (erde srmekteolan bir kt oyunu olduu iin aradaki ztlk daha da be-lirgindi.) Bir bardak konyak istedim. Bana bozukluklarlabirlikte Zhiri de verdiler. Paraya bir an baktm ve belki debir humma balangc iinde sokaa ktm. Dnyadaki her

madeni parann tarihte, ve masallarda prl prl parlayp du-ran o nl paralar simgelediini aklmdan geirdim. Karona verilen gm sikkeyi dndm; Belizariusun dilen-dii gm sikkeyi; Yahudaya verilen otuz para gm;nl fahie Lasin drahmilerini; Yedi Uyuyanlardan birininuzatt antik sikkeyi; Bin Bir Gece Masallarndaki byc-

nn sonradan kt paralan olduu anlalan prl prl pa-ralarn; Isaac Laquedemin harcamakla bitmeyenpennysini;bir destann her bir dizesi iin denen ve Firdevsnin altnolmadklar iin padiaha geri yollad altm bin para g-m; Ahabn gemi direine iviledii altn spanyol para-sn; Leopold Bloomun bozdurulamayan florinini; stnde-

ki resim, kamakta olan XVI. Louisyi Varennes yaknlarn-da eleveren Iuiyi. Sanki bir ryadaydm, her bir madeni pa-rann bylesine gsterili armlarla ykl olmas banabyk, ama aklanmas imknsz bir nem tayormu gibigeldi. Bo alanlarla bo sokaklar boyunca, giderek daha hz-

10


10/141

l yrmeye baladm. Sonunda, bkknlk beni bir keyefrlatt att. Hep ayn yerde sabrla bekleyen demir parmak-lklar ve bunlarn gerisinde Consepcionun karal beyazlparke talarm grdm. Bir ember izmi ve bana Zhiri

verdikleri dkknn bulunduu yerden bir ev tesine var-mtm.

Geri dndm. Karanlk pencere bana uzaktan dkknn

kapal olduunu gsteriyordu. Belgrano Sokanda bir tak-siye bindim. Uykusuz, bylenmi gibi, neredeyse mutlu-lukla, cisimsel varl paradan daha az olan bir ey bulun-

madn dndm; nk, aslna baklrsa, her bir made-ni para, (diyelim yirmi centavo deerinde bir para) iindegelecek zamanlan barndryordu. Para soyuttur, diye tek-rarladm; para gelecek zaman kipidir. Banliyde bir gece yada Brahmsn besteledii mzik olabilir; haritalar, satran yada kahve olabilir; bize altn hor grmeyi reten Epikte

tosun szleri olabilir; Faros adasndaki Proteusdan ok da-ha deikendir o. nceden kestirilemeyecek zamandr,Bergsoncu zamandr, Mslmanln ya da Stoaclarn de-

imez zaman deildir. Gerekirciler dnyada, ancak bir ey-lemin, yani gerekleip gereklemeyecei belli olmayantek bir eylemin varolduu dncesine kar karlar; ma-

deni paralar insann zgr iradesinin simgesidir. (Bu d-ncelerin, Zhire taban tabana zt bir akl oyunu ve onuniblise etkisinin balangc olduu aklma gelmedi.) Epeykafa yorduktan sonra, uyuyup kaldm, ama, dmde ken-dimi yar aslan yar kartal bir yaratn bekilik ettii made-ni paralar olarak grdm.

Ertesi gn sarho olduuma karar verdim. Ayn zamandabam bu kadar artan paradan kurtulmay da aklma koy-dum. Paraya baktm; stndeki birka izikten baka dik-

11


11/141

kati ekecek yan yoktu. En iyisi onu baheye gmmek yada ktphanenin bir kesine gizlemekti, ama kendimionun ekim alanndan kurtarmak istiyordum. Sonundakaybetmeyi ye tuttum. O sabah Pilara ya da mezarla git-

medim; metroyla Constituciona, oradan da San Juanla Boedonun kesitii keye gittim. imden gelen bir drtyeuyarak Urquizada indim, nce Bat, sonra Gney ynn-den yrdm. Amal bir baboluk iinde birtakm ke-leri dndm ve gzme btn tekiler gibi grnen bir so-kakta sefil kk bir tavernaya girdim, iki istedim, karl-

n da Zhirle dedim. Kara gzlklerimin ardnda gzle-rimi iyice ksarak evlerin numaralarn ya da sokan adngrmemeyi baardm. O gece bir veronal alarak deliksiz biruyku ektim.

Haziran sonuna kadar hayal rn bir hikye yazmakla

uratm. Hikyede bir iki tane gizemli dolayl benzetme(ya da kenning) vard; rnein, kan yerine kl-suyu deni-yor, altnm yerini ylan-yata alyordu; hikye birinci tekilkii azndan anlatlyordu. Anlatc, insan toplumundankap vah doann ortasnda yaamaya ekilen bir dervi-tir. (Yerin ad Gnitaheidrdir.) Yaamnn sadelii ve drst-l nedeniyle onun bir melek olduuna inananlar vardr;ancak bu, sofuca bir abartmadr, nk gnahtan arnminsan yoktur. Asln ararsanz o da, by araclyla snrszbir serveti eline geiren kt nl byc babasnn boa-zn kesmitir. Bizim derviin, uruna yaamn adad

ama, bu hzineyi insanoullarnm lgnca agzlln-den korumaktr; gece gndz gizli hzinenin banda nbetbekler. Yaknda, belki de ok yaknda gzcl son bula-caktr; yldzlar ona bu bekleyii sona erdirecek klcn ta-vnda dvldn bildirmilerdir. ("Bu klcn ad

12


12/141

Gramdr.) Dervi giderek karmaklaan bir retorik slubuiinde bedeninin gzalclyla devingenliinden szeder;bir paragrafta dalgnlkla pullarndan dem vurur; baka bir

paragrafta bekiliini ettii hzinenin akp snen altnlarlakrmz halkalardan olutuunu syler. Sonunda derviin,

ylan Fafnir, zerine reklendii hazineninse, Nibelunglarn hzinesi olduunu anlarz. Sigurdun ortaya kmasylahikye birdenbire son bulur.

Bu ufak el altrmasnn (iine, bilgilik taslamak zereFfnismldan bir iki dize de katmtm) bana paray unut-ma frsat saladn sylemitim. Paray unutmaya baar-dmdan ylesine emin olduum geceler oldu ki, paraymahsustan aklma getirdim. uras kesin, bunda da arya

katm; bu ii balatmak, bitirmekten daha kolayd. Kendikendime bu tiksin nikel parann elden ele dolaan, birbiri-nin ei, saysz, zararsz benzerlerinden farkl olmadnbouna syledim. Bu dncenin ekiciliine kaplarak ak-lma baka madeni paralar getirmeye altm; ama yapa-

madm. (Be ve on centavoluk ili paralar ve bir Uruguay

vinteniyle giritiim, baarszlkla sonulanan bir deneyihatrlyorum.) Temmuzun on altsnda elime bir Ingilizsterlini geti. Gnboyu paraya bakmadm, ama o gece (veteki geceler) bytecin altna koyarak gl bir ampulnnda inceledim. Sonra kurunkalemle kdn zerineizini kardm. Ama ne parann lts ne de ejderhayla Aziz

George bana yardmc olmadlar; saplantlarm deitirmekelimden gelmiyordu.

Austosta bir psikiyatra danmaya karar verdim. Samahikyemin tmn anlatmadm ona; uykusuzluktan ik-

yeti olduumu, ey imgesinin., szgelimi bir poker fii yada madeni para bir trl aklmdan kmadn syledim.

13


13/141

Bir sre sonra, Sarmiento Sokandaki bir kitapda JulioBarlachn Urkunden zur Geschichte der Zahirsage /Zahir E fsanesinin Tarihesine ilikin Belgeler (Breslau, 1899) adl ki-tabnn bir basm elime geti.

Bamdaki bela bu kitapta btnyle akla kavuturu-luyordu. nsze baklrsa, yazar Habicht koleksiyonun-dan alnm drt belgeyi, Philip Meadows Taylorn bu ko-nudaki incelemesinin zgn elyazmas da aralarnda olmakzere Zhir inanyla ilgili btn belgeleri her zaman elaltnda bulunacak bir cep kitab boyutlarnda bir araya getir-meyi amalamt. Zhire duyulan inan slam kkenliydive 18. yzylda balad anlalyordu. (Barlach, Zotenbergin EbulFidya atfettii blmleri reddediyor.) Zhir,Arapada ad belli, gzle grlr anlamna geliyordu;bu anlamyla Allahn doksan dokuz adndan da biriydi vehalk (Mslman blgelerde yaayanlar) bu szc unu-tulmaz olma denilen o korkun zellie sahip olan ve im-

gesi insan sonunda delirten varlk ya da nesneleri tanm-lamak iin kullanyordu. Bu konudaki ilk kesin tanklk,Iranl LtfAli Azurundu. Ate Tapna adl yaamykselansiklopedinin (...) numaral sayfalarnda bu ok ynl ya

zardervi; irazdaki bir okulda bir bakann bir daha ak-lndan karamayaca biimde yaplm bakr bir usturlapbulunduunu yazar; yle ki, padiah, insanlar evreniunutmasnlar diye bunun denizin en derin noktasna atl-

masn buyurmu. Meadows Taylorm incelemesi daha ay-rntl. (Haydarabad Nizamnin hizmetinde olan Taylor, Bir

Ekiyann tiraflar adl nl romann da yazardr.) 1832 s-ralarnda By Kentinin d mahallelerinde delilik ya daazizlik anlatmak zere kullanlan, pek duyulmam bir de-yim alnm Taylorn kulana; kaplan grm gibi...Taylora sz edilen kaplann, mrnn sonuna kadar ak-lndan karamayaca iin, grenin bir defa da olsa yk-

14


14/141

mna neden olan byl bir kaplan olduunu sylemiler.Birisi, bu bahtszlardan birinin Maysura kadar katn,orada kaplann resmini bir sarayn duvarlarna izdiini

sylemi. Yllar sonra Taylor, kralln hapishanelerinin du-varlarn gzden geiriyormu; Nitturdaki bir hapishanedevali, ona, duvarlar, tavan ve taban bir Mslman derviitarafndan zamann silmeden nce yumuatt vahi renk-lerde boyanm bir eit usuz bucaksz kaplan resmiyle

kapl bir hcre gstermi. Bu kaplan, bakann ban dn-

drecek kadar ok sayda kaplandan oluuyormu; yol yolkaplanlarla, nokta nokta kaplanlarla doluymu, denizleri,Himalayalar, baktka iinde daha ok kaplanlar olduugrlen ordular varm. Ressam, yllar nce ayn hcredelmm; Sindden, belki de Gzerattan geliyormu veasl amac bir dnya haritas izmekmi. Hatta, bu rkn

resimde bir haritann izlerini grmek de mmknm...Taylor, hikyeyi Fort Williamli Muhamed ElYemeniye an-

latm; Muhammed ona bu dnyada varolan her eyin Za-her1 biimine girebileceini, ama Her eye Kadir Olanm,bir tanesi ynlarn akln bandan almaya yettii iin, ay-

n anda iki eyin bu biime girmesine izin vermediini an-

latm. Ona dnyada her zaman bir Zhir bulunduunusylemi ta Cahiliye Devrinde Yauk adl bir putmu bu; da-ha sonraysa yznde talarla ilenmi bir pee ya da altn-dan bir maske2 tayan Horasanl bir veli, Allahn adn

skmenin mmkn olamayacan da sylemi.Barlachn monografisini okudum okudum, sonra dnp

yine okudum. Duygularm belirtmeye gerek olduunu san-myorum. Beni hibir eyin kurtaramayacan anladm

1 Taylorn imlas.

2 Barlach, Kuranda Yauktan szedildigini, velininse El Mukanna (Peeli) olduu-

nu ve Philip Meadows Taylorn artc tan dnda hi kimsenin de bu ikisini

Zhirle zdeletirmediini sylyor.

15


15/141

zamanki aresizliimi hatrlyorum; bamdaki belann be-

nim suum olmadn bilmenin verdii o rahatlk; Zhirinkendileri iin bir madeni para deil de bir mermer paras

ya da bir kaplan olduu kiilere duyduum kskanlk. Birkaplan dnmemek ne kolay olurdu! Aadaki blmnasl garip bir gerginlik iinde okuduumu da hatrlyorum:Glen-i Razm yorumcularndan biri, Zhiri grenin okgemeden Gl de greceini syler; bunu syleyerek arka-sndan Attarn Esrammesinde geen bir dizeyi aktarr: Za-

hir, Gln Glgesi ve Perdenin Almasdr.O gece Clementinanm evinde kk kzkardei^Bayan

Abascal gremeyince armtm. Ekimde arkadalarndanbiri, olup bitenleri anlatt: Zavall Julie! ylesine garip davranr olmu ki, onu Boscha kapatmak zorunda kalm-

lar. Ona kakla yemek yedirmek durumunda olan hastaba-

kclarn lmne neden olacak! Biliyor musunuz, tpk Morena Sackmannn ofr gibi bir madeni parann sznedip duruyormu.

Genellikle anlar hafifleten zaman, Zhire ilikin anlaroaltmaktan baka ie yaramyor. nce n yzn sonrada arka yzn gzmn nne getirebildiim zamanlar

olmutu. imdi her iki yzn de ayn anda grebiliyorum.Yok, Zhir kristalden yaplm gibi deil; nk her iki yzbirbirinin zerine yansm gibi grnmyor; daha ok,sanki baklarm kreselmi de, Zhir de tam merkezdey-mi gibi oluyor. Zhir olmayan her ey bana sanki okuzaklardan geliyormu gibi blk prk ulayor; Cle-

mentinanm kibirli grnts; fiziksel ac. Tennyson bir za-manlar tek bir iei anlayabilsek kendimizin ve dnyannne olduunu bilebileceimizi sylemiti. Bununla, ne kadarnemsiz olursa olsun, evrenin tarihini ve o sonsuz neden

sonu zincirini ilgilendirmeyen bir olgu bulunmayacansylemek istemi olmal. Belki de Iradenin her bir bireyde

16


16/141

rtk biimde varolduunu syleyen Schopenhauer gibi, o

da gzle grdmz dnyann her grngde rtk bi-imde varolduunu sylemek istemitir. Kabala'clar insa-nn bir kk acun, evrenin simgesel bir aynas olduunusylerler; Tennysona gre, her ey byle olabilir. Her ey,hatta katlanlmas mmkn olmayan Zhir bile.

Julianm bana gelenler daha 1948e girmeden benim debama gelecek. Beni de yedirip giydirmek zorunda kala-caklar, leden sonra m sabah m olduunu bilemeyece-im. Bu yazgya korkun demek, bir szck oyunu olmak-tan ileriye gitmeyecek, nk koullarndan hibirine ger-ekten tank olmayacam. Ona baklrsa kafatasn atkla-rnda, bayltlm bir adamn da korkun ac duyduu sy-lenebilir. Artk evreni alglamayacam; Zhiri alglayaca-m. dealist retiye gre yaamak ve d grmek sz-

ckleri arasnda kesin bir e anlamllk bulunmaktadr. Bin-lerce imgeden bir tekine geeceim; son derece karmakbir dten son derece basit bir de geeceim. tekiler be-nim delirdiimi dleyecek; ben Zhirin dn grece-im. Dnya yzndeki btn insanlar, gece gndz Z

hirin dn grrken hangisi d, hangisi gerek olacak

yeryz m yoksa Zhir mi?Gecenin ssz saatlerinde sokak sokak yryebiliyorumhenz. afak beni bir sabah Garay Parkndaki bir srannzerinde, Esrarnmede Zhirin Gln Glgesi ve PerdeninAlmas olduunu syleyen blm dnrken (dn-meye alrken) bastrabilir. Bu szleri u bilgimle badat-

ryorum: Sfiler Tanrda yitip gitmek iin kendi adlarn yada Tanrnn doksan dokuz adn, anlamszlancaya kadartekrarlar. Bu yoldan gitmek istiyorum. Belki de ancak tekrartekrar aklma getirmek yoluyla Zhiri tketip bitireceimsonunda. Belki de o parann ardnda Tanry bulacam.

17


17/141

GZL MUCZE

Allah da onu yzyl l braktktan sonra

dirilterek, "Ne kadar zaman kaldn?" di-ye sormu, o da, "Bir gn, belki dahaaz," demi.

Kur'an II, 259

M

Mart 1943 gecesi, Pragn Zeltner Sokandaki bir

apartman dairesinde, Dmanlar adl bitmemi biroyunla, Sonsuzluun Zaferinin ve Jakob Bhmenin Yahudirkyla dolayl akrabal zerine bir incelemenin yazarolan Jaromir Hladik ryasnda nicedir sren bir satranoyunu grd. Oyuncular iki kii deil, iki soylu aileydi;oyun yzyllardr srp gidiyordu. Ortaya konan dllerin

ne olduunu hi kimse hatrlayamyordu, ama bunlarn l-lemeyecek kadar byk olduu syleniyordu; satran ta-

laryla satran tahtas gizli bir kuledeydi. Jaromir (ryasn-da) birbirleriyle ekien ailelerden birinin en byk oluy-du. Duvardaki saat artk geciktirilemeyecek olan oyun saati-ni ald. Ryay gren, yamurlu bir ln kumlar zerin-

den rzgr hzyla ilerledi ve satrancn ne kurallarn, ne detalarm hatrlayamaz oldu. O anda uyand. Yamurun a-krts ve o korkun duvar saatlerinin tangrts duyulmazoldu. Zeltner Sokandan yer yer buyurgan seslerle blnenritmik, karmakark bir uultu ykseliyordu. afak skmt, III. Reichin zrhl birlikleri Praga giriyorlard.

18


18/141

Ayn on dokuzunda yetkililer bir ihbar aldlar; ayn gn,akama doru, Jaromir Hladik tutukland. Moldava nehri-nin kar kysnda, kirele badanalanm bembeyaz bir k-laya gtrld. Gestaponun sulamalarndan bir tekini bile

yalanlayabilecek durumda deildi; annesinin kzlk ad Jaroslavskiydi, Yahudi kan tayordu, Bhme zerine yazdinceleme, apak Yahudi yanls bir yazyd,Anschlussa kar- kanlar arasnda imzas vard. 1928de Hermann Barsdorf yaynevi iin Sefer Yezirah evirmiti. Yaynevinin ii-rilmi katalogu, evirmenin nn, tantm amacyla abart-m, bu katalog da Hladikin kaderini ellerinde tutan yetki-lilerden biri olan Julius Rothe tarafndan incelenmiti. Ken-di uzmanlk alan dnda okuduu eye kolaylkla inanma-yacak kii yoktur. Gotik harflerle dizilmi iki sfat, JuliusRotheyi, Hladikin nemine inandrmaya yetmi ve onunbakalarna ders olsun diye kuruna dizilmesini emretmi-ti. Ceza 29 Mart sabah saat 9da yerine getirilecekti. Bu ge-cikme, (okur bunun nemini daha sonra anlayacaktr) yet-kililerin ilerini birer sebze ya da bitki gibi, kiiselliktenuzak ve acele etmeksizin grme isteklerinin sonucuydu.

Hladikin ilk tepkisi yaln bir dehetti. Daraacndan, ba-n dayayaca ktkten ya da baktan korkmayacan,ama bir manga askerin at atele lmenin dayanlmaz

olacan seziyordu. Asl korkutucu olann, eliindeki ko-ullar deil, lm denen yaln, sssz eyin kendisi oldu-

unu boubouna sylyordu kendine. Mmkn olan b-tn badamlar anlamszca tketmeye alarak bu koul-lar gznn nnde canlandrd durdu. Uykusuz geen,afaa yakn saatlerden giz dolu silah seslerine varncayakadar, lm srecini sonsuz biimde kurdu zihninde. Juli-us Rothenin saptad gnden nce, biimleri ve kesimealar geometri olaslklarn zorlayan avlularda kendisinikimi zaman uzaktan, kimi zaman yakndan vuran deiik

19


19/141

sayda asker tarafndan makineli ateine tutularak eit e-it yzlerce lmle ld. Bu dsel infazlar gerek bir deh-etle (belki de gerek bir yreklilikle) karlad; gerei an-dran bu grntlerin her biri birka saniye srd. Dng

kapandnda Jaromir, bir kere daha, stelik artk ertelene-meyecek bir biimde, kendi lmnn korkudan tir tir tit-reten karanlklarna gml buldu kendini. O zaman, ger-ein ounlukla bizim gerek hakkndaki beklentimizlertmediini dnd; kendine zg bir mantkla, bellibir duruma ilikin bir ayrnty nceden kestirmenin, onun

gereklemesini nlemek demek olduu sonucuna vard.Bu clz byye dayanarak, srf gereklem esinler diye enkorkun ayrntlar gznn nne getirdi. Sonuta doalolarak bunlarn doru kacandan korkmaya balad. Ge-celeri ok kt oluyor, zamann uup giden zne sk sk-ya yapmann bir yolunu bulmaya alyordu. Zamann,yirmi dokuzu afana doru doludizgin ilerlediini biliyor-du. Yksek sesle, imdi yirmi ikisinin gecesi; bu gece sr-dke (ayrca daha alt gece boyunca) hi kimse bana do-kunamaz, lmszm, dedi. Uykuya dald geceler, onakendini ilerine brakabilecei derin, karanlk kuyular gibigeliyordu. Onu nasl olursa olsun, srd hayallerin bou-na ekiminden kurtaracak olan son yaylm ateini sabrsz-

lkla bekledii anlar oldu. Aym yirmi sekizinde, son gnbatm, yksek parmaklkl pencerelerde yansrken, oyunuDmanlar aklna geldi ve onu bu nafile dncelerdenekti kard.

Hladik krk yan gemiti. Bir iki dostlukla birok al-kanlk dnda, yaamn edebiyat denen sorunlu uraoluturuyordu. Btn yazarlar gibi o da bakalarnn baar-larn ortaya koyduklaryla lyor, onlarn ise kendisiniuzaktan, kurduu ya da tasarladklaryla deerlendirmeleri-ni bekliyordu. Yaymlad btn kitaplar onda tanmlan-

20


20/141

mas zor, karmak bir pimanlk duygusu brakmt. Bhmenin, bni Ezrann ve Fluddun eseri zerine yapt a-lmalar temelde belli kuramlar bu eserlere uygulamaktanileri gitmemiti; Sefer Yezirah evirisi dikkatsizlik, bkknlkve varsaymlarla doluydu. Sonsuzluun Zaferindeki kusur-lar daha azd belki. lk cilt, Parmenidesin Sabit Varlkmdan Hintonn eitlenebilir Gemiine kadar, insanolu-

nun bulduu eitli sonsuzluk kavramlarn inceliyordu.kincisiyse (Francis Bradleyin kuram uyarnca) evrendekibtn olaylarn zamansal bir dizi oluturduunu reddedi-yor, insan iin mmkn olan yaantlarn saysnn sonsuz

olmadn ve tek bir tekrarm bile zamann dilsel bir al-danma olduunu kantlamaya yeteceini savunuyordu... Neyazk ki, bu aldanmann kant olan usavurumlar da aynderecede aldanmaydlar. Hladik bunlar biraz bkknlkla,biraz da bulank bir zihinle gzden geirme alkanlndayd. Ayrca bir dizi davurumcu iir de yazmt; airizen, bunlarn 1924 tarihli bir antolojide yaymlanm vebunu izleyen hibir antolojiye alnmam olmalaryd. Hla-dik bu tekdze, hibir esinle aydnlanmam gemiinin t-mn manzum oyunu Dmanlar1la balatmay ummutu

(Hladik nazm temel biim olarak gryordu, nk nazmseyircinin gerekdl gzden karmasn imknsz kl-yordu ki sanatn temel isterlerinden biri de budur.)

Oyun, zaman, yer ve olay birlii kuraln izliyordu. YerHradvcanyde, Baron Roemerstadtn ktphanesi, zaman19. yzyln son akam zerlerinden biriydi. lk perdenin

ilk sahnesinde, garip bir adam Roemerstadt ziyarete gelir.(Bir saat yediyi alyordur, batmakta olan gnein gz ka-matrc klar odann pencerelerini grkeme boar, hava-da ateli, tamdk bir Macar ezgisi gezinmektedir.) Bu ziya-reti bakalar izler; Roemerstadt durduk yerde zamannalan btn bu kiileri tanmamaktadr, ama iinde rahatsz

21


21/141

edici bir duygu vardr, sanki bunlar bir yerde, belki de birryada grm gibidir. Hepsi de ona ya eker, yaltaklanr-lar, ama giderek bunlarn onu mahvetmek iin ibirlii et-mi gizli dmanlar olduu nce seyirci sonra da Baron ta-

rafndan farkedilir Roemerstadt bunlarn planlarn re-nip bozmay baarr. Konumalarda sevgilisi Julia von Weidenaudan ve bir aralar srarla Juliamn ilgisini ekmeye a-lm olan Jaroslav Kubin adl birinden szedilir. Kubinakln karm, kendini Roemerstadt sanmaktadr. Yenitehlikeler bagsterir; ikinci perdenin sonunda Roemers-

tadt dmanlarndan birini ldrmek zorunda kalr. n-c ve son perde alr. Tutarszlklar giderek artar; oyundanktklar sanlan oyun kiileri yeniden grnrler. Bir ara,Roemerstadtn ldrd adam ortaya kar. Birisi henzakam olmadn hatrlatr; saat yediyi alar, yksek pence-reler batmakta olan gnei yanstr, havada ateli bir Macar

ezgisi gezinmektedir. Sahneye ilk kan oyuncu gelir, ilkperdenin ilk sahnesinde syledii cmleyi tekrarlar. Ro-emerstadt hibir aknlk belirtisi gstermeden konuuronunla; seyirci Roemerstadtn Jaroslav Kubin denen sefil-

den bakas olmadn anlar. Oyun hi oynanmamtr;sahnede olup bitenler, Kubinin tekrar tekrar yaayp dur-

duu dngsel cinnetten baka bir ey deildir.Hladik bu yanllklar trajikomedisinin samasapan m,

gzel mi, iyi kurulmu mu, batansavma m olduunu ken-di kendisine hibir zaman sormamt. Yukarda zetledi-

im olay rgsnn zerinde yazar olarak kusurlarn rt-meye ve yeteneklerini vurgulamaya yarayacak lde al-m olduuna, ayrca oyunun, bu dnyada insan olarak sr-drd varl balatmaya (sembolik anlamda) yetecei-ne inanyordu. Birinci perdeyle nc perdenin bir ya daiki sahnesini bitirmiti. Oyununvezinli yaps, alt lldizeleri, nnde yazl metin olmakszn deitirerek eit-

22


22/141

lemeler yapmasn mmkn klyordu. Hladik daha yazmakzorunda olduu iki perde bulunduunu ve ok yakndaleceini dnd. Karanlkta Tanryla konutu: Ben uya da bu biimde varoluyorsam, senin tekrarlarndan ya da

yanllarndan biri deilsem, Dmanlafm yazar olarak va-rm. Benim de, Senin de varln hakl karacak olan buoyunu bitirmek iin bir yl daha gerek bana. Yzyllarn ve

zamann sahibi olan Sen, bana bu gnleri ok grme. Bun-lar, hepsinin en katlanlmaz olan son gece sylemiti; ondakika gemeden uyku karanlk bir su gibi akp gitti ze-

rinden.afaa doru Clementine ktphanesinin yksek tavanl,

dar koridorlarndan birinde gizlenmi olduunu grd r-yasnda. Kara gzlkler takm bir ktphane memuru sor-

du: Nedir aradn? Hladik cevap verdi: Tanry aryo-rum. Ktphane memuru yle dedi: Tanr, Clementinektphanesindeki drt yz bin cilt kitabn sayfalarndan bi-rindeki bir harftir. Atalarm ve atalarmn atalar bu harfiarayp durdular; ben o harfi ararken kr oldum. Gzlkle-rini kard ve Hladik onun ksz gzlerini grd. Bir okur

ald atlas geri getirmeye geldi. Bu atlas be para etmez,dedi ve Hladike uzatt. Hladik atlas ortasndan bir yerdenat. Gzlerinin nnde, sanki bir ryadaym gibi Hindis-tan haritas belirdi. Sonra birden kendine gveni yerine gel-di, sayfann zerindeki en kk harflerden birine dokun-

du. Ayn anda her yerde birden bulunduu belli olan birses, almak iin istediin zaman baland, dedi. Rya-nn burasnda uyand Hladik.

nsanlarn ryalarnn Tanrya ait olduunu hatrlad;Maimonides ryalarda duyulan szlerin, ak seik duyul-duklar ve onlar syleyen, gze grnmedii takdirde,Tanr sz olduklarn ileri srmt. Giyindi; hcreye gi-ren iki asker ona pelerinden gelmesini sylediler.

23


23/141

Hcre kapsnn gerisinde; Hladik darsn koridorlar,merdivenler ve bina iinde binalarla dolu bir labirent olarakgetirmiti gznn nne Gerek daha az gsteriliydi; darbir demir merdivenden inerek i avluya girdiler. Bir kmeasker bazlarnn niforma dmeleri akt bir motosikle-tin zerine eilmi bir eyler konuuyorlard. avu duvar-daki saate bakt; saat 8.44t. Dokuzu alncaya kadar bek-lemek zorundaydlar. Hladik mutsuz olmaktan ok kaytszbir ifadeyle bir odun ynnn zerine oturdu. Askerlerin,

gzlerini gzlerinden kardklarn farketti. Bekleme sre-sini kolaylatrmak zere avu ona sigara uzatt. Hladik si-gara imiyordu; nezaketinden, belki de alakgnllln-den ald sigaray. Yakarken ellerinin titrediini grd. Gk-yz bulutlanyordu; sanki Hladik oktan lm gibi alaksesle konuuyordu askerler. Oyununa Julia von Weidenauolarak soktuu kadn boubouna gznn nne getir-meye alt Hladik.

dam mangas dizildi, asker hazroldyd. Klann duva-rna dayanm, ayakta duran Hladik, yaylm ateinin gelme-sini bekledi. Birisi duvarn kan iinde kalacana dikkatiekti, hkmlye bir iki adm ne kmas sylendi. Belkisama ama, bu Hladike fotoraflarn acemice hazrlklar-n hatrlatt. Hladikin akana koca bir yamur damlasdt ve yanandan aa yavaa szld; avu ate em-rini haykrd.

Elle tutulup gzle grlen evren birden durdu.Tfekler Hladike doru evrilmiti, ama onu vuracak

olan askerler hi kprdamadan olduklar yerde duruyorlar-d. avu, koluyla yarm kalm bir hareketi sonsuzlatrd.

Avlunun zeminindeki parke talarndan birinen zerine birarnn kprtsz glgesi vurdu. Rzgr kesildi, bir resminiinde gibiydiler. Hladik bir lk atmak, bir sz sylemek,elini kprdatmak istedi. Yapamad; inme inmiti sanki. Bu

24


24/141

kesintiye uram dnyadan ona tek bir ses bile ulamyor-du... ldm, cehennemdeyim, diye dnd. Delirdim,diye dnd. Zaman durdu, diye dnd. Sonra, byleolsa, zihninin de durmu olaca geldi akima. Bunu sna-mak istedi; Vergiliusun o gizemli drdnc obanl kaside-

sini (dudaklarn oynatmadan) syledi iinden. u andaok uzaklarda kalan askerlerin kayglarn paylamakta ol-duunu dnd; onlarla konuabilmek istedi. En ufak biryorgunluk, hatta bu uzadka uzayan kprtszlm verdiiuyumay bile hissetmiyordu. Bir sre sonra uykuya dald.Uyandnda dnya kprtszlm ve suskunluunu srd-ryordu. Su damlas hl yananda asl duruyor, arnnglgesi hl taa vuruyordu. Yere att sigarann dumanhl havada szlyordu. Hladik ne olduunu anlayama-dan bir gn daha geti.

Tanrdan elindeki ii bitirmek zere tam bir yl istemiti.Her eye Kadir Olan bu dileini yerine getirmiti ite. Tanronun iin gizli bir mucize yaratmt; saptanan saatte Al-man kurunuyla vurulacakt, ama Hladikin zihninde ateemriyle infaz arasndaki sre bir ylda geecekti. aknlk-tan afallama, afallamadan kabullenme, kabullenmeden an-

szn gnl borcu duyma evrelerine geti.Elinde belleinden baka hibir belge yoktu. Altl dizele-

ri pepee eklemenin getirdii zihin alkanl, ona saasola blk prk paragraflar iziktirip sonra da unutan ki-

milerinin akllarndan bile geiremeyecekleri bir disiplinsalamt. Urap didinmesi, yarna kalmak ya da edebi

zevklerinin yabancs olduu Tanry honut etmek iin de-ildi. neyle kuyu kazar gibi, hi kprdamakszn, gizligizli, zaman iinde kendi yce, grnmez labirentini kur-du. nc perdeyi iki kere elden geirdi. Saatin sk skalmas ya da fondaki mzik gibi ok belirgin baz simgele-ri kard. Acelesi yoktu. kard, ksaltt, geniletti. Kimi

25


25/141

yerde dnp dolap gene ilk yazd metne geldi. Giderekavluyu, klay sever oldu; karsndaki yzlerden biri Roemerstadt n kiilii hakkndaki dncelerini deitirmesi-ne yol at. Flauberte onca musallat olan o kulak trmalay-

c tnlarn yalnzca grsel birer bo inan olduklarn, azn-dan kan deil, yazya geirilen szcn kstllndan,yetersizliinden kaynaklandn kefetti... Oyunu bitirdi.Onu uratran tek bir szck kalmt. Onu da buldu. Ya-mur damlas yanandan aa dt. Az yrek paralayanbir lkla ald, yz yana dnd, ayn anda drt tfek-

ten birden kan atele yere yld.Jaromir Hladik 29 Mart gn sabah saat dokuzu iki gee

ld.

26


26/141

KILICIN Z

E. H. M.'e

m

nat bir yara izi yzn aprazlamasna kesiyordu; birucu akanda, teki ucuysa yanandaki krkla son

bulan klrengi ve hemen hemen kesintisiz bir yay. Gerekad nemli deil; Tacuarembodaki herkes onu La Coloradal ngiliz diye bilirdi. O tarlalarn sahibi Cardoso, tarlala-r satmay reddetmiti: Anladm kadaryla, ngiliz, beklen-

medik bir ikna yoluna bavurmu, Cardosoya yzndekiyara izinin srrn aklamt. ngiliz, snrdan, Rio Grande

del Surdan geliyordu; biroklar onun Brezilyadayken ka-aklk yaptm sylerler. tii de sylenir; ylda birkakere kendini kuledeki odalardan birine kilitler, ancak iki yada gn sonra, savatan km ya da ba dnmesindenyeni kurtulmuasna solgun, titreyerek, kafas karmakar-k ve her zamanki kadar buyurgan, dar karm. Buz gi-

bi baklarn, yerinde duramayan srm gibi bedenini, bozrenkli byn hatrlyorum. Hi kimseyle alverii yoktu;Ispanyolcasmn gdk ve Brezilya diliyle karm olduubir gerektir. Postadan da bir i mektubu ya da bir iki ilan-

dan baka bir ey almazd.

27


27/141

Kuzeyin kylerinden son geiimdi, Caraguat akarsuyu-nun anszn tamas beni La Coloradada gecelemek zorun-da brakmt. ok gemeden orada bulunuumun ne kadarzamansz olduunu anladm; ngilize yaranmaya altm;tutkularn en kolayndan yardm umdum: Yurtseverlik. n-

giltere gibi yrekli bir lkenin yenilmez olacan savun-dum. Dostum bu dnceme katld, ama glmseyerek In-giliz olmadn ekledi. rlandalIyd, Dungarvandan geli-yordu. Bunu syler sylemez bir sr vermi gibi sustu.

Akam yemeinden sonra gkyzne bakmak zere da-rya ktk. Almt, ama alak tepelerin ardnda, gky-znn imeklerle izgi izgi olup bakla yarlm gibi g-rnen Gney ynnde ok gemeden frtna patlayacakt.Hizmet eden ocuk, derlenip toparlanm olan yemek oda-sna bir ie rom getirdi. Epey bir sre sessizce itik.

Sarho olduumu farkettiimde saati ka etmitik, bilmi-yorum; ne trl bir esin, coku ya da cansknts beni yara-dan szetmeye gtrd, onu da bilmiyorum. ngilizin y-zndeki anlam deiti; bir an beni evden kovacan san-dm. Sonunda en heyecansz sesiyle unlar syledi:

Yaramn hikyesini size bir tek koulla anlatrm; hangialaka koullar altnda olduunu, rezillii bir nebze azalt-maya almadan anlatacam.

Kabul ettim. ngilizcesini Ispanyolcasyla, hatta Portekizcesiyle kartrarak bana anlatt hikye u:

1922 sralarnda Connaughtun kentlerinden birinde, r-landann bamszl iin savaan saysz kii arasnda bende vardm. Yoldalarmdan bazlar hl yayor, kimseye

zarar dokunmayan ilerle urayorlar; tekiler, belki sizeters gelecek, ngiliz bayra altnda llerde ve denizlerdesavayorlar; bunlardan bir bakas, en deerlileri, bir klaavlusunda, afak vakti gznden uyku akan adamlar tara-fndan vurularak ldrld; bir blm (en bahtszlar ol-

28


28/141

duklar da sylenemez) yazglaryla i savan handiyse ad-sz ve gizli arpmalarnda yzleti. Bizler Cumhuriyetiy-

dik, Katoliktik; galiba romantiktik de. rlanda bizim iinyalnzca hayallerde yaayan bir gelecek ve iinde yaamayakatlanamadmz bir imdiki zaman deildi; ac, ama sev-giyle anlan bir mitoloji, yuvarlak kuleler, Parnellin reddedilii, destandan destana, Kahraman Savalar, Balklar yada Dalar olarak deien Boalarn almn anlatan o epikiirlerdi... Hi unutamayacam bir akam zeri Munsterlibir arkada katld aramza; John Vincent Moon diye biri.

Henz yirmi yanda bile deildi. Bedeni hem dal gibiince, hem de gevekti; belkemii yoktu sanki, bu da son de-rece rahatsz edici bir izlenim uyandryordu ilk bakta. Al-lah bilir hangi komnist elkitabm, byk bir evk ve ken-dini beenmilikle neredeyse sayfa sayfa ezberlemiti; hertrl tartmay kesip atmak iin diyalektik maddeciliebavuruyordu. nsann birinden nefret etmek ya da birinisevmek iin sonsuz sayda nedeni olabilir, Moon, evrenintarihini gnl bulandrc bir ekonomik atmaya indirge-miti. Devrimin baarya ulamasnn nceden belli olduu-nu sylyordu. Ona bir centilmeni yalnzca yitik davalarnilgilendireceini syledim. Bu arada gece olmutu; tartma-

mz girite, merdivenlerde, sonra da karanlk sokaklardasrdrdk. Beni Moonun azndan kan yarglardan ok,onun kar durulmaz, kendine son derece gvenen slubuetkilemiti. Yeni yoldamz tartmyordu; horlama ve birpara da kzgnlkla grlerini sralyordu.

Kent dndaki evlerin oraya varmtk ki, anszn alanbir atele dilimiz tutuldu sanki. (Ya bundan nce ya da son-ra bir fabrikann ya da klann plak duvarna srnpgemitik.) Ta deli bir yola girdik; alan atein ndaiyice irileen bir asker, yanmakta olan bir kulbeden dar-

ya frlad. Bararak durmamz buyurdu. Admlarm hz-

29


29/141

landrdm; dostum arkamdan gelmiyordu. Arkama dn-dm; John Vincent Moon korkudan bylenmi, sonsuzlu-a karm gitmiti sanki, yerinden kprdamyordu. Bu-nun zerine koarak dndm, askeri bir vuruta yere devir-

dim, kfrederek Vincent Moonu sarstm, beni izlemesinisyledim. Koluna yapmak zorunda kalmtm; kapldkorku onu elden ayaktan kesmiti. Alevlerle delik deikolan gecenin iine doru katk. Arkamzdan yaylm atei

ald, bir kurun Moonun sa omuzunu syrp geti; amaalarnn arasndan kaarken, hkra hkra alamaya

balad.O yln, yani 1923n sonbaharnda General Berkeleyin

yazlk evine sndm. General (kendisini hi grmemitim),Bengalde ynetimle ilgili birtakm grevlerin peindeydi; evbir yzyllktan eski deildi, ama dklyordu, karanlklariindeydi; insann akln kartran koridorlar ve ie yarama-yan antrelerle dolup tayordu. Mze ve koca bir ktphanebtn ilk kat kaplamt; bir bakma 19. yzyln tarihini

oluturan, birbiriyle ilgisiz, birbirini yalanlayan kitaplar; g-zel kvrml biimleri iinde donup kalm, eri azlarnda

hl savan rzgryla iddeti gezinir gibi olan Niapur iipalalar. Eve (sanyorum) arkadan girdik. Moon, tirtir titre-yerek, kuruyup atlam azyla gecenin ilgin olaylarla do-lu olduunu mrldand; yarasna baktm ve ona bir fincanay getirdim; yarasnm nemsiz olduunu saptayabilecekkadar bilgim vard. Birdenbire aknlkla kekeledi:

Biliyor musun, kendini korkun bir tehlikeye attn.Bunu dert etmemesini syledim ona. ( savan getirdi-

i alkanlk beni byle davranmaya itmiti; hem sonra, birtek yoldamzn bile ele geirilmesi davamz tehlikeye d-rebilirdi.)

Ertesi gn Moonun alm yeniden yerine geldi. Verdi-im sigaray ald ve beni devrimci partimizin parasal kay-

30


30/141

naklar konusunda iyice bir sorguya ekti. Sorular son de-rece akt; ona (akszllkle) durumun ciddi olduunuanlattm. Derinden gelen silah sesleri Gney ynn sars-yordu. Moona yoldalarmzn bizi beklediini syledim.Ceketimle tabancam odamdayd; dndmde Moonugzleri kapal divann zerine uzanm buldum. Atei oldu-u sansna kaplmt; omuzunda ok ac veren bir sz ol-duunu ne srd.

Onun onulmaz bir korkak olduunu o an anladm. Ken-dine dikkat etmesini geveledim ve darya ktm. Korkuiindeki bu adam, korkak sanki benmiim, Vincent Moondeilmi gibi sknt veriyordu iime. Tek bir insann yapt-, sanki btn insanlar tarafndan yaplm gibidir. Bu ne-denle, cennet bahesindeki sz dinlemezliin btn insan-l kirletmesi hakszlk saylmaz; gene bu nedenle tek birYahudinin armha gerilmesinin insanl kurtarmaya yet-mesi de hakszlk saylmaz. Belki de Schopenhauer hakly-d; ben btn teki insanlarm, her insan btn insanlardr.Shakespeare bir anlamda o sefil John Vincent Moondur.

Generalin usuz bucaksz evinde dokuz gn geirdik.Savan aclaryla baarlarndan szetmeyeceim; beni aa-layan yarann hikyesini anlatmak niyetim. Arkadalar-mzn bir klay basp da Elphinde makineliyle taranan

tam on alt arkadamzn intikamn almay baardklaronuncu gnn dnda, bu dokuz gn belleimde tek birgn olarak yer alyor. afaa kar, aaran gnn sersemlii

iinde gizlice ayrldm evden. Gece olduunda geri dn-

dm. Dostum beni yukar katta bekliyordu; yaras zeminkata inmesine izin vermiyordu. Elinde stratejiyle ilgili birkitap olduunu hatrlyorum; E N. Maude ya da Clausewitz. Top gibi ar silahlar yelerim, demiti bana bir ge-ce. Planlarmzn ne olduunu sordu; bunlar knamaktanya da dzeltmekten zevk alyordu. Kayg verici parasal du-

31


31/141

rumumuzdan yaknmay da alkanlk edinmiti; i karart-c bir bilgi tavryla sonumuzun kt olacan syledi.Cest une affaire flam bee , (Bu iten hayr gelmez,) diye m-rldand. Korkaklndan utan duymadn gstermek iin

zihinsel kibrini bytyordu. Bylece, iyi kt dokuz gngeti.

Onuncu gn kent btnyle KaraSarllarn eline geti.Uzun boylu, suskun atllar yollar kolaan ediyorlard; klve duman, rzgrla savruluyordu, kede yere yatm birceset grdm, belleimde alann ortasnda askerlerin dur-madan nianclklarn denedikleri bir korkuluktan dahafazla yer etmedi... afak skerken yola kmtm; ledennce dndm. Moon kthanede birisiyle konuuyordu;sesinin tonundan telefonda konutuunu anladm. Derkenkendi adm duydum; sonra saat yedide geri dneceimi;sonra, beni baheden geerken tutuklamalar nerisini.ok bilmi dostum beni gzel gzel satyordu. Kiisel g-venlik konusunda gvence istemekteydi.

Burada hikyem karyor, ipin ucu kayor. Muhbiri,karanlk karabasanl koridorlar, ba dndren kuyu gibi

merdivenler boyunca izlediimi biliyorum. Moon evi okiyi tanyordu, benden ok daha iyi. Bir ya da iki kere onukaybettim. Askerler beni ele geirmeden nce keye kstr-dm onu. Generalin silah koleksiyonlarndan birinden birdenizci klc kaptm; bu yarm ayla onun suratna sonsuzakadar kalacak kanl bir yarm ay izdim. Borges, bu srr sa-na, bir yabancya atm. Beni hor grsen de gam yemem.

Hikyeyi anlatan burada durdu. Ellerinin titrediini farkettim.

Ya Moon? diye sordum ona.Yahuda gibi, parasn ald ve Brezilyaya kat. Ayn ak-

am zeri alanda birka sarho askerin bir korkuluu kur-una dizdiklerini grd.

32


32/141

Hikyenin gerisini bouna bekledim. Sonunda devam et-mesini syledim.

Bedeni bir hkrkla sarsld; sonra yalvarrcasna eri,beyazms yara izini gsterdi.

Bana inanmyor musun? diye kekeledi. Yzmde kor-kun, yz kzartc suumun izini tadm grmyor mu-sun? Sonuna kadar dinleyesin diye hikyeyi byle anlattmsana. Beni koruyan adam ele verdim ben; Vincent Moonbenim. imdi beni hor grebilirsin artk.

33


33/141


34/141


35/141

Bir kurunla parampara olmadan nce azm o gizli yerinadn ta Almanyadan duyulacak biimde haykrabilse... n-san bedenindeki ses yetersizdi. Nasl yapmal da, o adefin kulana ulatrmalydm? Ben ve Runeberg hakkn-

da, ikimizin de Staffordshirede bulunduundan baka birey bilmeyen ve Berlindeki duvarlar plak brosundasonsuza dek gazeteleri gzden geirerek boubouna rapo-rumuzu bekleyen o hasta, o nefret edilesi adamn kula-na?.. Yksek sesle: kamalym, dedim. Sanki Madden imdipusuda bekliyormu gibi, hi grlt karmadan, sessiz

hareket etme konusunda gereksiz bir zen gstererek ye-rimden doruldum. Bir ey belki de yalnzca, bavurabile-ceim hibir are olmadn apak grmenin bouna tela- beni ceplerimi yoklamaya yneltti. Bulacam bildiimeyleri buldum. Amerikan ii cep saati, nikel zincir, drtke demir para, zerinde Runebergin dairesinin ie yaramaz

ama su nitelii tayan anahtarlar bulunan anahtarlk,not defteri, hemen yoketmeye karar verdiim (ama etmedi-im) bir mektup, bir crown, iki ilin ve birka pence, mavikrmz yazan kalem, mendil, tek kurunlu tabanca. Neden-dir bilmem, tabancay tutup, cesaret versin diye elimde y-le bir tarttm. Tabanca sesinin ok uzaklardan duyulabilece-

ini geirdim aklmdan. On dakika iinde planm hazrd.Mesaj ulatrabilecek tek kiinin ad telefon rehberinde ya-zlyd; trenle yarm saat eken Fentonn bir banliysndeoturuyordu.

Korkak bir adamm ben. Bunu imdi, tehlikeli olduunukimsenin yadsyamayaca bir plan sona erdirdikten sonra

sylyorum. Biliyorum, yerine getirilmesi korkun oldu.Almanya iin yapmadm, hayr. Bana casus olma alaklnykleyen o barbar lkeye hibir sevgi beslemiyorum. Ayr-ca, ngilterede benim iin Goetheden daha az byk olma-yan bir adam alakgnll bir adam tandm. Onunla bir

36


36/141

saat bile konumadm, ama o bir saat iinde Goetheydi o...efin benim rkmdan insanlardan benim kimliimde eri-yip birbirine karan saysz atalarmdan biraz rktn

sezdiim iin yerine getirdim planm. Sar derili bir ada-mn ordularn kurtarabileceini kantlamak istedim ona.

Hem Yzba Maddenden da kamam gerekiyordu. Yum-ruklar her an kapma inebilir, sesi her an kapma dayanabi-lirdi. Gene grlt etmeden giyindim, bir aynada vedala-tm kendi kendimle, merdivenlerden aa indim, sakin so-

ka kolaan ettim ve dar ktm. stasyon, evimden uzakdeildi, ama bir taksiye binmenin daha akllca olacandndm. Bylelikle tannma tehlikesinin daha azalaca-n syledim kendi kendime; iin dorusu u ki, ssz sokak-ta kendimi ok daha gznnde, ok daha tehlikede hisse-diyordum. Taksi ofrne ana giri kapsnn biraz uzan-

da durmasn sylediimi hatrlyorum. zellikle, son dere-ce ar hareketlerle indim taksiden; Ashgrove kyne gidi-yordum, ama daha uzak bir istasyona bilet aldm. Tren bir-ka dakika iinde, tam sekiz ellide hareket edecekti. Ko-tum; bunu karrsam bir sonraki tren ta dokuz buuktayd.Platormda kimsecikler yoktu. Ardarda vagonlardan getim;

birka ifti, yas elbiseleri iinde bir kadn, byk bir ilgiy-le Tacitus Tarihini okuyan gen bir ocuk, yaral ama mutlubir asker grdm hatrlyorum. Sonunda vagonlar nedoru bir sarsld. Bir adam boubouna platformun sonunakadar kotu; onu tandm. Yzba Richard Maddendi bu.Aklm bamdan gitmiti, tir tir titreyerek oturduum kol-

tuun bir kesine, lanet olas pencerenin iyice uzana b-zldm.

Bu mthi korku giderek rezilce bir mutlulua dnt.Dellonun artk balam olduunu ve krk dakika iin de

olsa, talihin yardmyla da olsa, karmdakinin saldrsnboa kararak ilk hamleyi kazandm dndm. Zaferle-

37


37/141

rin bu en sradannn mutlak bir zaferin habercisi olduunusyledim kendi kendime; iimde hissettiim korkaka mut-luluun, serveni baaryla sonulandrabilecek bir adamolduumu kantladn syledim (ncekinden daha az ya-lan deildi). Bu zaaftan, beni hi yanyolda brakmayan birg aldm, insanolunun gnden gne daha byk acma-szlklara girieceini seziyorum; yaknda savalarla hay-dut etelerinden baka bir ey kalmayacak; onlara bir -dm var: Korkun bir ie kalkan kii bunu oktan tamamlayp bitirmi olduunu dlemeli, gemi kadar geriye dnd-

rlemeyecek bir gelecek olduu dncesini kendine kabul et

tirmeli. Bir lnn gzleriyle, belki de yaamnn son gnolacak o gnn bitiini, gecenin kn seyrederkenbunlar geiriyordum aklmdan. Tren dibudak aalarnnarasndan yavaa ilerliyordu. Durdu, neredeyse tarlalarnnortasndaydk. Kimse istasyonun adn barmad. Ashgrove mu? diye sordum platformdaki olanlara. Ashgrove,dediler. ndim.

Platformu bir lamba aydnlatyordu, ama olanlarn yz-leri karanlktayd. Biri ona, Dr. Stephen Albertin evine migidiyorsunuz? diye sordu. Bir bakas, cevabm bekleme-den, Ev buradan ok uzaktadr, ama u soldaki yoldan gi-

der, her drtyol aznda bir sola saparsanz kaybolmazs-nz, dedi. Onlara bir metelik (sonuncusunu) frlattm, iki basamakl ta merdivenden indim ve ssz yoldan yr-meye koyuldum. Yol, hafif bir eimle yoku aa gidiyor-du. Toprak bir ky yoluydu; bamn zerindeki dallar iiegirmiti; alaktaki dolunay bana elik eder gibiydi.

Bir an, Richard Maddenin bir biimde, umarsz planmkefettii dncesine kapldm. Sonra hemen ardndan bu-nun imknsz olduunu anladm. Hep sola sapmam konu-sunda sylenenlerin kimi labirentlerin merkez noktasnavarmak iin bavurulan, ok bilmen bir yntem olduunu

38


38/141


39/141

dman olamayacan... Bunlar dnerek, yksek, paslbir bahe kapsnn nne gelmitim. Demir parmaklklarn

arasndan bir kavak korusuyla bir kk seiliyordu. Ans-zn, birincisi nemsiz, kincisiyse neredeyse inanlmaz iki

eyin farkna vardm. Mzik kkten geliyordu ve in m-ziiydi. Demek ki bu yzden hi dnmeden, hemen benimseyivermitim mzii... Zil ya da ngrak var myd,yoksa elimle kapya vurup seslendim mi, hatrlamyorum.Mziin ngrtlar srp gidiyordu.

Evin iinden, gerilerden bir lamba yaklat; aalarn bazan izgiledii, bazan rtp karartt bir lamba, davul bi-imli ve ay renginde kttan bir lamba. Uzun boylu biradamn elindeydi. Ik gzm ald iin yzn greme-dim. Kapy at ve ana dilimde tane tane: Gryorum kiyce gnll Hsi Png yalnzlm paylamaya kararl.Baheyi grmek istiyorsunuz herhalde? dedi.

Elilerimizden birinin ad olan bu ad tandm ve ara-rak, Bahe mi? dedim.

Yollar atallanan Bahe.

Belleimde bir eyler canland ve nasl oldu bilmiyorum,hi dnmeden, Atam Tsui Pnin Bahesi, dedim.

Atanz demek ki? anl atanz... Girin ieriye.

Islak patika, ocukluumda gezdiim patikalar gibi zik-zaklar iziyordu. Doudan ve Batdan gelme kitaplarla do-lu bir ktphaneye girdik. Ikl Hanedann nc h-kmdar tarafndan baskya hazrlanan, ama hibir zamanbaslmayan Yitik Ansiklopedinin sar ipekle ciltlenmi srasra ciltlerini hemen tandm. Gramofonun tablasnda d-nen plan yannda tuntan bir anka kuu vard. Ayrcaf a mille rose slubu bir vazo ve ustalarmzn Acem mleki-lerinden rnek aldklar mavi renkte, yzyllar ncesindenkalma bir baka vazo daha hatrlyorum...

Stephen Albert beni glmseyerek seyrediyordu. Dedi-

40


40/141

im gibi, ok uzun boylu, yz izgileri sert, klrengi sakallbir adamd. Sinolog olmay aklma koymadan nce, Tiyen

anda misyonerlik yaptn syledi bana.Oturduk. Ben uzun alak bir divana oturdum, o da pen-

cereye, byk, yuvarlak bir saate srtn verecek biimde

oturdu. Peimdekinin, Richard Maddenin buraya bir saat-ten nce varamayacan hesapladm kafamda. Dn ol-mayan kararm henz bekleyebilirdi.

u Tsui Peninki de artc bir talih, dedi Stephen Albert. Yerlisi olduu ilin valisi, astronomi ve astroloji bilgi-ni, yorulmak bilmez din kitaplar yorumcusu, satran

oyuncusu, nl air ve hat ustas btn unlardan bir kitapve labirent kurmak uruna vazgemi. Hem de zorbaln,hem de adalet datmann, yatandaki cariyelerin, lenle-rin, hatta engin bilgisinin zevklerinden bile el etek ekmi

hepsi de kendini on yl Duru Yalnzln Kkne kapa-mak iin. ldnde, miraslar karmakark elyazmalarndan baka bir ey bulamamlar. Belki biliyorsunuzdur,ailesi bunlar atee atmak istemi; ama vasiyetnameyi yeri-ne getirmekle ykml olan kii Taocu ya da Budac bir

kei baslmalar gerektiinde diretmi.

Biz Tsui Penin soyundan gelenler, diye karlk ver-dim, o keii hl lanetle anyoruz. Bunlarn baslmasnnhi de anlam yoktu. Kitap kartlklar iinde bir taslaklaryn. Bir kere gzden geirmitim; kahraman, nc b-lmde lyor, drdnc blmde canl. Tsui Penin teki

giriimine, labirente gelince...

ite Tsui Penin labirenti, dedi Stephen Albert yksek,lake bir yaz masasnn zerini iaret ederek.Fildiinden bir labirent! diye bardm. Mmkn olan

en kk labirent, yle mi?Simgelerden kurulu bir labirent, diye dzeltti. Gze

grnmez bir zaman labirenti. Bu srrn zm bana, bar-

41


41/141

bar bir ngilize layk grld. Aradan yzyl akn bir sregetii iin ayrntlar yerli yerine oturtmak imknsz; ama

olup biteni kestirmek zor deil. Tsui Pen birdenbire, kitabyazmaktan vazgeiyorum demi olmal. Baka bir keresinde

de; bir labirent kurmaktan vazgeiyorum demitir. Herkesbunlarn iki ayr eser olduunu sanyordu; kitapla labiren-tin tek ve ayn ey olduu hi kimsenin akima gelmemi.Duru Yalnzln Kk, belki de yollar son derece karma-k bir bahenin tam ortasnda duruyordu; bu durum mi-raslara gerek bir labirentin varln dndrm olabi-

lir. Tsui Pen ld; sahibi olduu o usuz bucaksz toprak-larda yaayan hi kimse bir labirente rastlamad; romandakikarklklar bana labirentin romann kendisi olduunu d-ndrd. ki ipucu meselenin doru zmn buldurdubana. Biri: Tsui Penin gerek anlamyla sonsuz bir labirentyarataca yolundaki garip sylenti. tekisi: Ele geirdiim

bir mektubun paras.Albert ayaa kalkt, bir an srtn dnd; siyah ve altn

renkli yaz masasnn ekmecesini at. Benden yana dn-dnde elinde bir zamanlar kzl renkli olan, ama artkpembeye dnm, tekrar tekrar katlanp almaktan zar gi-bi incelmi bir kt tutuyordu. Tsui Pen hattat olarak hak-

l bir n kazanmt. Kendi kanmdan bir adamn minicikbir frayla yazd u szleri anlamadan, yutarcasna oku-dum: Yollar atallanan Bahemi eitli geleceklere (hepsinedeil) brakyorum. Tek sz sylemeden kd geri verdim.Albert szlerini srdrd:

Bu mektubu bulmadan nce, kendi kendime bir kitabn

nasl sonsuz olabileceini sormutum. Dnml, dairevibir ciltten baka bir ey gelmedi aklma. Son sayfas ilk say-fayla e olan, dilediince srp gitme olasln ieren birkitap. 1001 Gece Masallarnm tam ortasna rastgelen o ge-ceyi de hatrladm; hain ehzarat (elyazmasn kaleme ala-

42


42/141

nn byl bir gaflet an sonucunda) 1001 Gece Masalla rm balatan masal, yani ehrazatm sultana masal anlat-mas masaln kelimesi kelimesine anlatmaya balar dabylece sonsuza kadar tekrar tekrar baa dnmeyi de gzealm olur ya... Sonra babadan oula geen, geerken de herbir kiinin yeni bir blm ekledii, ya da atalarnn yazdsayfalar sofuca bir dikkatle dzelttii Platoncu bir metnide dndm. Bu varsaymlarla oyalandm bir sre; amabunlardan hibirinin Tsui Penin kitabnn birbiriyle eli-en blmleriyle uzaktan yakndan ilgisi yoktu. Zihnimbyle karmakarkken Oxforddan sizin de gzden geirdi-iniz elyazmas geldi. O cmle dikkatimi ekmiti elbet:Yollar atallanan Bahemi eitli geleceklere (hepsine deil)brakyorum. Daha ilk bakta anladm: Yollar atallananBahe, o karmakark romand; eitli geleceklere (hepsinedeil) sz atallanmann uzamda deil.zamanda olduu-

nu dndrd. Eseri iyice bir okuyunca bu kurammdoruland. Btn kurgusal eserlerde, kii birden fazla se-enekle karlatnda, bir tekini seer ve tekilerden vaz-geer; Tsui Penin kurgusal eserindeyse yazar ayn anda

hepsini birden seiyordu. Yazar bylelikle kendileri de o-alp atallanan ok sayda gelecek, ok sayda zaman dayaratyordu. Romandaki elikilerin aklamas da bu ite.Diyelim ki Fang diye birinin bildii bir sr var; bir yabancalyor kapsn; Fang araya giren bu adam ldrebilir,araya giren adam Fang ldrebilir, ikisi de kap kurtula-bilir, ikisi de lebilir falan filan. Tsui Penin eserinde akla

gelebilecek btn zmler ierilmi; her biri de baka atallanmalar iin birer k noktas. Bazan, bu labirentinyollar kavuur; rnein, siz bu eve geldiniz; olas gemi-lerden birinde dmanmsnz, bir bakasnda dostum. D-zelmek bilmeyen incemin kusuruna bakmazsanz birka

sayfa okuyalm.

43


43/141

Lambadan gelen n parlak yuvarla iindeki yz,kuku yok ki bir yal adam yzyd; ama bu yzde inat,hatta lmsz bir eyler vard. Yavaa, olanca dikkatiyle

ayn destans blmn iki yorumunu okudu. Birincisindebir ordu ssz bir dan ortasndan savaa yollanyordu; ka-yalarla glgelerin rknl askerlerin yaamlarn hiesaymalarna yol ayor ve dman kolayca yeniyorlard.

kincisinde, ayn ordu byk bir lenin yapld bir saraybir utan tekine geiyordu; grkemli sava onlara elenti-

nin devamym gibi geliyor ve dman yeniyorlard. Bueski metinleri gereken saygyla dinledim; belki de asl ar-tc olan, metinlerin kendilerinden ok benim kanmdan bi-ri tarafndan yaratlm ve etin servenler sonucunda, Batdnyasndaki bir ada zerinde, uzak bir kralln hizmetk-r tarafndan bana aktarlyor olmalaryd. Her iki yorumda

da gizli bir buyruk gibi yinelenen u son szleri hatrlyo-rum: te byle dvt kahramanlar; vlesi yrekleri huzuriinde, kllar kyc, lmeye ve ldrmeye yeminliydiler.

O andan sonra kendimde ve karanlk gvdemin iinde el-le tutulmaz, gzle grlmez bir kprdama hissettim. Birbi-rine kout ilerleyip sonra ayran, derken birbirinn iinde

eriyip giden ordularn yaratt deilse bile, bunlarn esinle-dii, anlatlmaz, ok derin bir i skntsyd bu. Stephen Albert szlerini srdrd:

anl atanzn bu eitlemeleri boubouna kurcaladnsanmam. On yln bkp usanmadan bir retorik oyunu

kurmaya adamas akla yakn gelmiyor. Sizin lkenizde ro-

man, edebiyatn dallarndan biridir; Tsui Pen son dereceusta bir romanc, ama ayn zamanda da kendini yalnzca ro-manc olarak grmeyen bir edebiyat adamyd. adalar-nn tankl onun metafizik ve mistik ilgileri olduunugsteriyor yaam da bunu btnyle dorular nitelikte.Romann byk blm felsefi tartmalarla dolu. Kars-

44


44/141


45/141

len bu a btn olaslklar kucaklamaktadr. Biz bu zaman-larn birounda varolmayz; bazlarnda siz varolursunuz,ben olmam; tekilerde ben varolurum, siz varolmazsnz;bakalarnda ne siz ne de ben varolmayz. Talihin yzme

glp de sizi karma kard u iinde bulunduumuzzamanda evime geldiniz; bir bakasnda, baheden geer-ken cesedimi buldunuz; gene baka birinde, ayn szlerisylyorum ama, ben bir aldatmaca, bir hayaletim.

Her birinde, dedim sesimin titremesine engel olamayarak, size teekkr borluyum ve Tsui Penin Bahesini ek-

siksiz biimde kurduunuz iin size byk bir sayg duyu-yorum.

Hepsinde deil, diye mrldand glmseyerek. Zamansaysz gelecee doru hi durmamacasna atallanyor.Bunlardan birinde ben sizin dmannzm.

Szn ettiim kprdama bir kere daha geti iimden.Evi evreleyen slak bahe sonsuz sayda insanla dolup ta-yordu sanki. Bu kiiler Albertle bendik; baka zamain bo-yutlarnda aldmz trl biimlerde gizli ve etkindik.

Gzlerimi kaldrdm; o zar inceliinde karabasan zlpyok oldu. Bu sar ve siyah bahede bir, tek adam vard; amabu adam bir heykel kadar sarslmazd... bu adam baheninyolu boyunca ilerliyordu ve Yzba Richard Maddendi.

Gelecek u anda varoluyor, karln verdim, amaben dostunuzum sizin. u mektubu bir kere daha grebilirmiyim?

Albert ayaa kalkt. Upuzun boyuyla ayakta durarak yk-sek masann ekmecesini at; o an srt bana dnkt. Ta-bancay dorultmutum. Olanca dikkatimle ateledim. Al-bert hi ses karmadan yere ykld. Onun o an ldneyemin ederim bir imek akmt sanki.

Gerisi gerek olmaktan uzak, nemi de yok zaten. Mad-den ieriye dald, beni tutuklad. Daraacna yollayacaklar

46


46/141

beni. ntikamm en pis biimde aldm; saldrmalar gere-ken kentin gizli adn Berline bildirdim. Dn bombaladlar;haberi, Yu Tsun adl bir yabanc tarafndan ldrlen nlSinolog Stephen Alberti saran esrar perdesini tm ngilte-rede duyuran gazetelerde okudum. ef esrar zmt.Derdimin (savan grlts patrts arasnda) Albert adlkente iaret etmek olduunu, bunu yapmak iin de ayn adtayan bir adam ldrmekten baka yol bulamadm bi-

liyordu. Saysz pimanlklarmla bkknlklarm ise bilmi-yor hi kimse de bilemez zaten.

47


47/141

LMSZLER

Gr artk, bizim gzlerimizle krleme-den gzlerin.

Rupert Brooke

1923 ylnn o masum yaz mevsiminde yazar tarafndanbizzat imzalanarak (kitab eski kitaplara satmadan n-

ce imzal yapra yrtma inceliini gsterdim) bana arma-an edilen, Camillo N. Huergonun Seilmi adl novellasmn ince kurmaca cilas altnda bu denli byk bir kehanetgizlediini kim bilebilirdi ki? Kapa, Huergonun beyziereve iindeki bir fotoraf sslyor. Bu enstantane foto-rafa her bakmda ok eyler vaadeden bir yaz yaamnbaharnda solduran o akcier hastalnn kurbannn birazsonra ksrverecei duygusuna kaplrm. Adn koyalm,verem, yazar bendenizin ska kapld ycegnlllkpatlamalarndan birinde kendisine dendiim mektubucevaplamaktan da alkoymutur.

Kaleme aldm bu notlarn bandaki cmle yukardaandm novelladandr; Akademi yesi Dr. Montenegrodanbu cmleyi Ispanyolcaya evirmesini rica ettim ama olumlusonu alnamad. Konuya aina olmayan okura meseleninne olduu hakknda ksa bir fikir vermek zere, Huer-gonun anlatsn yle bir zetleyeceim:

48


48/141

Hikyeyi anlatan, Gney blgesinin ierilerinde, ubutda yaayan ngiliz iftlik sahibi Don Guillermo Blakeabir ziyarette bulunur. Blake, akl fikri sadece koyun yetitir-

mekte olmayan, mehur Platonun daldan dala atlayan -retileri ve cerrahi tp alanndaki en son ve en olmayacak ye-niliklerle de ilgilenen biridir. Don Guillermo okuduklarnnnda be duyunun gerekliin alglanmasn nledii yada arptt ve bunlardan kurtulabilseydik, dnyay olduugibi, sonsuz ve zaman d haliyle grebileceimiz sonu-

cuna varr. Eyann ebedi rneklerinin ruhun derinliklerin-de yatt ve Yaradann bize bahettii alglama organlar-nn grosso modo birer engel olduunu dnmeye balar.Bunlar d dnyada varolan her eye kar bizi kr eden, ay-

n zamanda da dikkatimizi saptrarak iimizde tadmzgrkemi gzard etmemize yolaan kara gzlklerden baka

bir ey deildir.Blake, gnn birinde gereklikle tanacak birini yetitir-

mek zere iftlikte alan kzlarn birinden bir olan ocu-u peydahlar. Babann ilk ii olan mr boyu uyutur-mak, kr, sar ve dilsiz yapmak, onu tat ve koku duyula-rndan kurtarmak olur. Gene ayn amala bu seilmi ada-

yn kendi bedeninin farknda olmamas iin gereken btnnlemleri alr. Gerisi terleme, kan dolam, beslenme, ha-zm ve dklama gibi ilevlerin yerini alacak donanmlarniidir. Tmyle zgrleen olan ne yazk ki hibir insaniilikiyi de tanmamaktadr.

Baz nemli ileri olan yazar iftlikten ayrlr. On yl son-

ra bir daha gelir. Don Guillermo lmtr; olu eskiden ol-duu gibi trl makinelerle dolu eski, tozlu bir kulbedeyaayp gitmektedir, soluk alp verii doal, kalp atlar d-zenlidir. Hikyeyi anlatan, oradan bir daha dnmemecesineayrlmak zereyken, yere drd sigara izmariti kul-beyi yakp kl eder ve bunu rastlant sonucu mu yoksa bi-

49


49/141

lerek mi yaptn kendisi de hibir zaman kestiremez. Huergonun, dnemine gre olduka artc saylabilecekama gnmzn bilim adamlarn, astronot ve fzelerinidnrseniz oktan alm hikyesi byle sona erer.

lm gitmi, unutulmu bir yazarn hikyesinin u rastgele zetini yapp kurtulduktan sonra ondan bir kar um-muyorum ne de olsa imdi tekrar asl meseleye dnyo-rum. Belleim beni 1964 ylnn bir cumartesi sabahna g-tryor; nl jerontolojist Dr. Rail Narbondoyla randevum

vard. Ac bir gerek ama, bizler, dnk delikanllar da gi-derek ya alyoruz; sk salar seyreliyor, kulaklardan biriiitmez oluyor, krklklarn ii kir doluyor, az dilerininyeri boalyor, bir ksrk gelip yerleiyor, kamburumuzkyor, ayak akllara daha ok taklr oluyor, yani uzun

szn ksas aile babalar da kuruyor, kavruluyorlar. Kuku

yoktu artk, genel bir kontrol iin Dr. Narbondoyu grmezaman gelmiti, hele onun ilevini yerine getirmeyen or-ganlar deitirmekte uzmanlat dnlrse.

O gn leden sonra oynanacak Palermo Genlik Is-panya Spor kulpleri manda en n sradaki yerimi alp ta-kmm coturamadm iin, iin iin zlerek Corrientes

caddesinde, Pasteur yaknlarndaki klinie yollandm. h-retini duyanlarn da yakndan bildii gibi bu klinik Adamant Binasnn on beinci katn igal etmektedir. Asansr-le (Electra irketi yapmyd) yukarya ktm. Dr. Narbondonun pirin levhasyla gzgze gelince zile bastm, ieri-den ses seda gelmedi, btn cesaretimi toplayarak yar ak

kapdan szdm, bekleme odasna girdim. Orada Hanmlar,Sizin in veJumbo dergilerinin en son saylaryla babaa,guguklu saat on ikiyi alp beni koltuumdan zplatncayakadar vakit ldrdm. Birden aklma geldi, kendi kendimeNe oldu acaba? diye sordum. Bir dedektif gibi her admmhesaplayarak, yandaki odaya doru bir iki adm yryp

50


50/141

ieri bir gzattm, en ufak bir grlt duyduum an taban-lar yalamaya hazr olduumu da itiraf etmeliyim. Aa-dan, sokaktan klakson ve araba grltleri, bir gazete sat-csnn sesi, bir yayaya cann balayan ac fren sesi geldi,

ama evremde kesin sessizlik egemendi. Laboratuara ya dabir eczanenin arka odasna benzeyen bir yerden getimboylu boyunca. Her tarafta aletler ve eit eit ieler vard.Erkekler tuvaletine ulamaya almann verdii aceleyle,laboratuarn dibindeki bir kapy itip atm.

eride, baknca anlam veremediim bir ey grdm. Et-raf duvarlarla evrilmi bu yuvarlak blme alak tavanly-d, neon lambalaryla aydnlatlmt, ierideki boucu duy-guyu hafifletecek tek pencere yoktu. Odada drt ahsiyetvard, ya da daha dorusu drt mobilya. Renkleri duvarlaayn, yapldklar malzeme tahta, biimleri kbikti. Herbirkutunun zerinde, kafes eklinde bir delii ve altta postakutularnn zarf atlacak yerlerine benzeyen bir yar bulu-

nan daha kk ikinci bir kutu duruyordu. Izgaraya benze-yen kafeslerden ieriye dikkatle baktnzda dehetle, sizebakan gz gibi bireyleri farkediyordunuz. Yarklardan isearasra ne anlama geldiini Ulu Tanrnn bile anlayamayaca- bir inleme ya da fsltlar korosu ykseliyordu. Bu kutularbirbirlerine dnk olarak, bir kare yapacak biimde yerleti-rilmilerdi, kk bir meclis oluturuyorlard. Ka dakikageti, bilmiyorum. Tam bu srada doktor ieri girdi: Beklet-tiim iin zrlerimi kabul edin Bustos. Bugnk PalermoGenlik spanya Spor ma iin bilet ayrtmaya kmtmda, dedi. Kutular iaret ederek devam etti szlerine: SiziSantiago Silberman, emekli Mahkeme Ktibi Luduena, Aquiles Molinari ve Bayan Bugardla tantraym.

Mobilyadan hafif gurultular ykseldi. gdsel olarakelimi uzattm ama onlarla tokalama zevkini tadamadan us-

lu uslu geri ekmek zorunda kaldm, dudaklarma buz gibi

51


51/141


52/141

temiyle tazelenen beyin, iinde bilyeli yataklarla hcrelerinibirlii yapt son organik cephedir artk. Gerisi formika,elik ve plastik. Soluk alp verme, beslenme, reme, hare-ket dklama bile! gemite kald. Bizim lmszlerdenherbiri birer gayrimenkuldr. Doru, bir ya da iki kk

ayrnt eksik. Konuma becerisi, sz syleme bunlar dahada yetkinletirilebilir. Maliyete gelince, kayglanmayn. Ya-sayla ilgili brokratik engellerin almasn salayan bir yolbulduk, aday mlkn bize devrediyor. Narbondo irketi ben, olum, onun soyundan gelenler yaamanz, hibirdeiiklie uratmadan, zamann sonuna kadar idame ettir-mekle grevli oluyor. unu da syleyeyim, memnun kal-mazsanz paranz geri verilir eidinden bir garanti bu.

Sznn burasnda elini omuzuma koydu. radesinin ya-

va yava beni ele geirdiini hissediyordum. Hahaha!Gryorum ki itahnz kabarttm, kannza girdim, azizimBustos. Bir iki ay yeter, ilerinizi yoluna koyar, sonra gerek-li imzalarla birlikte hereyi bizim ellerimize brakrsnz.Ameliyata gelince, tabii eski bir dost olarak size indirimyapmak isterim. Yz bin yerine sizden doksan be bin al-rz* pein tabii. Gerisi sizin. kamet, bakm gibi eitli hiz-

metleri karlamaya yeter. in tbbi tarafna gelince, acszhallediliyor. Bir baca kesip yerine yenisini koymak gibibir ey. Kayglanmaya gerek yok. Ameliyat tarifesinde sakinolun, gnlnz ferah tutun. Ar yemekler yemeyin, t-tn ve alkol almayn, o pek sevdiiniz ithal viskiden bir ikikadeh yuvarlayabilirsiniz tabii, o kadarck olur. Hepsinden

nemlisi aman sabrszlanmayn.Neden iki ay? diye sordum. Bir ay yeter de artar bile.Anestezinin etkisi geince uyanp bir de bakarm ki sizin okutulardan biri olmuum. Adresim ve telefon numaram siz-de var. En ge cuma gn buradaym.

Ben ka yolunu aranrken elime bir kart tututurdu;

53


53/141

Nemirovski & Nemirovski, Hukuk Danmanl irketi va-siyetnameyle ilgili ayrntlarda emrimde olacaklard. Metrokna kadar kendime son derece hakim olarak yrdm,sonra frladm, uarcasna indim basamaklardan. Hi za-man kaybetmedim. Hemen o gece, ardmda en ufak bir izbrakmadan bir otele tandm, otel defterinde adm AquilesSilberman olarak geiyor. Bu mtevazi otelin ta arkasndakiodamdaym imdi, yzmde takma sakalm, gzlerimde ka-ra gzlkler, olup bitenleri kda geiriyorum.

54


54/141

D e l l o

Juan Osvaldo Viviano'ya

B

u hikye, Henry Jamesin ki onun dnyasn bana ilktantan da bu hikyenin kiilerinden biri, Clara Figu

eroadr ilgisini ekebilirdi. O, ince bir ironiyle yz ksursayfa kadar doldurur, bunu da karmak ve zenle anlal-maz hale sokulmu konumalarla zenginletirirdi. Ne hik-yenin sonuna melodramatik bir ss eklemesi artc olur,ne de deiik bir dekor Londra ya da Boston hikyeninzn deitirirdi. Hikyedeki olaylarn getii yer Buenos

Airestir. Brakacam orada kalsnlar; ik hikyenin argeliimi ve incelikli bir kltr ortam olan dekoru benimedebi alkanlklarma uygun dmyor. Bu hikyeyi yazyageirmek benim amdan alakgnlllkle giriilmi, rastgele bir servendir. Daha imdiden, hikyedeki olaylarnhikye kiileriyle onlarn aralarndaki ilikiden daha az

nemli olduunu belirterek okuru uyarmak isterim.Clara Glencairn de Figueroa yapl, uzun boylu bir ka-

dnd, ate krmzs salar vard. Entelektel olmaktan okanlay sahibiydi, esprili deildi, ama bakalarnn hattabaka kadnlarn mizah duygusunu deerlendirmesini bi

55


55/141

lirdi. Tek tutkusu konuk arlamakt. Farkllklar hounagiderdi; belki o kadar ok yolculuk etmesinin nedeni de

buydu. Dnyann son derece rastlansal bir trenler ve tre-ler rgs olduunu anlamt, te yandan bunlar bir kra-

lie edasyla yerine getiriyordu. Ailesi, onu daha ok genyata Isidora Figueroa adl sekin bir avukatla evlendirmiti. Avukat ileride Kanadaya bykeli olacak, daha sonrada telefonla telgrafn icat edildii bir dnemde eliliklerinbirer anakronizma, gereksiz bir kamu klfeti olduunu sy-leyerek grevinden ayrlacakt. Bu karar btn meslektala-rnn itirazlaryla karland; Clara, Ottawanm iklimini se-

viyor ne de olsa sko kkenliydi ve eli kars olarak g-revlerinden hi de honutsuzluk duymuyordu, ama karkmay dnmedi bile. Figueroa ksa bir sre sonra ld.Yllar sren kararszlk ve kimlik arayndan sonra, Clararesim yapmaya karar verdi belki biraz da arkada MartaPizzarodan cesaret almt.

Marta Pizzaronun zellii, ondan szeden herkesin Martay bir kere evlenip boanm o esiz Nelida Saramn kzkardei olarak hatrlamasyd.

Marta Pizzaro paletle frada karar klmadan nce yazmaseeneini de akimdan geirmiti. Okuma dili olan Fransz-cay byk kvraklkla kullanyordu geri, ama spanyolcaonun iin Corrientes blgesindeki hanmlar iin Guarancaneyse evde kullanlan bir letten farkszd. Gazetelerinedebiyat ekleri ona Lugores ya da spanyol yazar Ortega yGassetle dolu sayfalardan baka bir ey sunmuyorlard; buustalarn slubu onda, anadilinin, dncelerini ya da duy-gularn dile getirmekten ok, ene yartrmaya yarayacakukusunu pekitirdi. Mzik konusunda bildikleriyse, birkonser dinleyicisinin bilmesi gereken kadard. San Luisinbatsndaki bir kentten geldii iin, resme, Juan Crisostoma

Lafimurla Albay Pascual Pringlesin asllarma sadk birer

56


56/141


57/141


58/141

llyla srdrd yalboya sanatn Iskandinavlar bo-yunda gaucho1 resimleri yapmaya adamt. Yirmi yalarn-daki olduka gen rakibiyse resimlerinde bilerek yarattkarmaa yznden hem vlm, hem de yerilmiti. Hepside elli yan am jri yeleri, kamuoyu tarafndan modasgemi olmakla sulanmaktan korktuklar iin ikinci ressa-m yeler grnmekle birlikte, iten ie ondan hi holan-myorlard. nce kibarca, sonra da can skntsndan epeycebir tartmlar, gene de bir karara varamamlard. ncoturumda ilerinden biri yle dedi: B. olduka kt banakalrsa; dorusunu isterseniz Clara Figueroadan bile kt.

Oyunu Figueroaya verir miydin? dedi baka bir jriyesi, biraz horgryle.

Evet, dedi ilki, tepesi atmt.O gece dl oybirliiyle Clara Glencairne verildi. Clara

zarif ve cana yaknd, ad en ufak bir rezalete karmamt.Kentin dnda, Piardaki villasnda en gsterili dergilerinbile fotoraf yolladklar partiler veriyordu. Onuruna ve-rilmesi beklenen yemek Marta tarafndan dzenlendi ve ve-rildi. Clara zenle seilmi bir iki szle, gelenekselle yeniya da dzenle serven arasnda gerek bir kartlk bulun-madm ve gelenek dediimiz eyin yzyllardr rlegelenbir servenler a olduunu syledi. Yemekte sosyetedenbirok kii, hemen btn jri yeleri ve bir iki tane de res-sam vard.

Hepimiz, iinde bulunduumuz koullar dar bir adandeerlendirme ve komumuzun tavuunu kaz grme eilimindeyizdir. Gaucholarla ky manzaralarna baylmak,kentli olmaktan ileri gelen bir zentidir; ard arkas gelme-yen zenginlik ve keyif lenlerinden bkan Clara Glencairnle Marta Pizzaro da yaamlarn gzel eyler yaratmaya

1 Gaucho: usta at binicisi (.n.).

59


59/141

adamlard. Bana yle geliyor ki, cennetteki cennetliklerblgenin olumlu zelliklerinin oray hi grmemi din bil-ginleri tarafndan olduka abartld grnde olmaldr-lar... Cehennemdeki lanetliler bile her zaman durumlarn-dan honut olmasalar gerek.

Bir ya da iki yl sonra Cartagena kentinde Amerika KtasBirinci Resim ve Heykel Kongresi yapld. Her lke kenditemsilcisini yollamt. Konferans konular mesleki terim-ler iin bir kere daha zr diliyorum kmsenemeyeceknemdeydi; Sanat yerel eyi yok sayabilir mi? Doal bit-ki ve hayvan rtsn dlayabilir mi? Toplumsal niteliklisorunlara kar duyarsz kalabilir mi? Sakson emperyaliz-minin boyunduruu altnda inleyenlerin sesine katlmalm? Vesaire, vesaire. Kanadaya bykeli olmadan nce Dr.Figueroa, Cartagenada diplomatik bir grev yerine getir-miti. Kazand dlle biraz vnen Clara, oraya bir keredaha bu defa sanat olarak gitmekten honutluk duya-cakt. Ama umduu boa kt; hkmet, Marta Pizzaroyugrevlendirdi. Buenos Airesli yansz gzlemcilerin verdiihaberlere baklrsa, Marta Pizzaro temsilci olarak, Kongrenin birok aamasnda her annda olmasa bile oldukaparlak baarlar kazand.

Yaama bir tutku gerek. Her iki kadn da bunu resimde,daha dorusu resmin onlara ykledii ilikide bulmulard.Clara Glencairn Martaya kar ve bir anlamda Marta iinresim yapt; ikisi de birbirlerinin yargc ve tek seyircisiydi.O zamanlar bile hi kimsenin alc gzyle bakmad re-

simlerinde karlkl bir etkileim kanlmaz olarak gz-lemlenebilir sanyorum. Clarann gnbatm prltlar,Marta Pizzaronun avlularndaki yerini buldu. Martanndz izgilere duyduu sevgi, Clarann son dneminin ss-lln sadeletirdi. Her iki kadnn da birbirlerinden ger-ekten holandklarn ve giritikleri gizli dello sresince

60


60/141

birbirlerine eksiksiz bir ballkla davrandklarn unutma-mak gerek.

Artk pek de gen saylmayacak Martann bir evlilik ne-

risini geri evirmesi, o yllarda oldu. Onu tek ilgilendireney, kavgasyd.1964 ylnn 2 ubat gn Clara Glencairn, kalp yetmez-

liinden ld. Kadnlara birer birey olarak deil, bir cinsinyesi gzyle baklan Arjantinde det olduu zere gazete-ler onun lmne stunlarca yer ayrdlar. Yazlarda ucun-

dan kenarndan resme bulam oluuyla ince zevkininbenzerliinden yle bir szediliyor, dindarl, iyilii, s-rekli, ama kendini aa vurmaktan kanan yardmseverli-i, gz kamatran soyaac General Glencairn Brezilya Savanda arpmt sosyetenin en st tabakalarndaki se-kin yeri uzun uzadya anlatlyordu. Marta, artk yaamnn

bir anlam kalmadn anlamt. Daha nceleri hibir za-man kendini bylesine yararsz bulduu olmamt. Artkiyice gemite kalan ilk ressamlk denemelerini hatrlayarakClarann, iki kadnn da hayranlk duyduklar ngiliz usta-

larnn slubunda, akll uslu bir portresini yapp UlusalGaleride sergiledi. Bazlar bunun en iyi eseri olduunu

sylediler. Marta o tarihten sonra tek bir tablo bile yapma-yacakt.Yalnzca birka yakn dostun sezinledii bu ok ince d-

elloda, olanca saygyla kda geirmeye altm, gr-nrdeki olaylarn dnda, ne yenilgiler, ne zaferler, hatta nede aka bir kapma oldu. Byk dl yalnzca Tanr

(estetik beenilerini bilemediimiz Tanr) verecektir. Ka-ranlkta yol alan hikye karanlkta son bulur.

61


61/141

A r a y a G r en

...kadnlarn akna deip geerken...

2 Samuel 1:26

B

u hikyeyi ilk olarak Nilsenlerin k Eduardonun1890larda Moron havalisinde bir yerlerde uykusunda

len aabeyi Cristinm ls banda beklerken anlattnsylerler (Bence uzak bir olaslk). Gerekte, hikyeyi o birtrl sabaha ermek bilmeyen, hayal meyal gecenin bir sa-atinde, iki yudum mat arasnda biri bir bakasndan duy-mu, sonra da Santiago Daboveye anlatm olmal; ben de

ondan dinledim. Ayn hikyeyi yllar sonra, olayn getii

Turderada bir kere daha duydum. Hikyenin ikinci ve dahaayrntl biimi, kk eitlemeler ve elimeler dnda,Santiagonun anlattna ok uyuyordu. Hikyeyi aktarma-mn nedeni u: Bence hikye, geen yzyln sonlarnda Bu-enos Airesin kenar mahallelerinde yaayan o yumruunatkrm kabadaylarn kiilik zelliklerini yanstan ksa,

ama trajik bir belge nitelii tayor. Olduu gibi anlataca-m umut ediyorum, ama daha balamadan gryorum ki,gene yazarlm tutacak, kimi yerlerini vurgulamaktan yada belli ayrntlar eklemekten kendimi alamayacam.

Oturduklar yer olan Turderada Nilsenler denirdi onlara.

62


62/141

Orann rahibi bana, kendisinden nceki rahibin bu insanla-rn evinde koyu renk ciltli, kara matbaa harfleriyle dizilmi,

okunmaktan lime lime olmu bir ncil grdn ok a-m buna sylemiti. Incilin arka i kapak sayfasnda elyazsyla yazlm ad ve tarihler olduu da ilimi gzne. Ev-deki tek kitapm bu ncil; Nilsenlerin, bir gn her eyinyitip gittii gibi yitip gidecek olan geliigzel aile tarihe\si... oktan yklan o eski, drt bir yne doru bam almgenileyen ev, svasz tuladand. Kemerli giriten bakld-nda krmz talarla denmi bir avlu, onun ilerisindeyseikinci, toprak bir avlu grnrd. urasn belirtmek gerek,pek az kii evden ieri admn atabilmiti. Nilsenler pekkimseyle grmezlerdi. Hemen hemen hi eyas olmayanodalarnda ranzalarda yatarlard. Paralarm atlara, kenarlargm ilemeli koum takmlarna, ksa kabzal kamalara,bir de kesenin azn iyice atktan sonra sarho kavgalarkardklar cumartesi gecesi elentileri iin giyinip kuan-

maya harcarlard. Her ikisinin de uzun boylu olduklarmbiliyorum, kzl salydlar. Byk olaslkla adn bile duy-madklar Danimarka ve rlandann kan dolard bu ikiArjantinli kardein damarlarnda. Mahallelerinde bu Kzlkafalardan korkulurdu; kardelerden hi deilse birininkavgada adam ldrdne kesin gzyle baklyordu. K-k kardein Juan Iberrayla baya sk bir dv yaptsylenir ki, bu da bu ilerden anlayanlara baklrsa az eydeildir. Hayvan tccar, arabac, at hrsz, arasra da pro-fesyonel kumarbazd bu iki karde. ki iip kumar oyna-dklarnda har vurup harman savurmalar dnda cimrilik-leriyle nlydler. Kimlerden olduklarn, nereden geldik-lerini bilen yok. Bir yk arabalar, bir de kz iin boyun-

duruklar vard.D grnleri Costa Bravann adn ktye karan te-

ki kabadaylarnkinden farklyd. Bu ve bilmediimiz daha

63


63/141

bir sr baka ey, aralarndaki sk ba anlamamza yar-dmc oluyor. Kardelerden biriyle aray bozmak iki dma-n birden gze almak demekti.

Nilsenler kadnlarla dp kalkmay severlerdi, ama o za-mana kadar, kadn kaamaklarm karanlk kelerde ya dakerhanelerde srdrmlerdi. Bu yzden Cristian, JulianaBurgosu eve getirdiinde bu olay uzun sre dillerden d-medi. Doruya doru, bylece bir hizmeti kazanm olu-yordu, ama parasn ona dnyann en irkin taklit mcev-herlerini almaya ve elentilerde onunla gsteri yapmayaharcad da bir gerekti. O zamanlar ucuz kiralk evlerdedzenlenen, hi kimsenin manidar ayak figrleri yapmasnakesinlikle gz yumulmayan ve gene o zamanlar, iftlerin bir-birlerinden en az onon iki santim uzak durarak dansettiikytnk elentilerdi bunlar. Juliana, esmer, gzleri hafife e-kik bir kzd; bir bakmanz yeterdi, hemen glmseyiverirdi.Hoyratln ve ilgisizliin kadnlar ypratt bu yoksul ma-halle iin hi de fena saylmazd Juliana gibi bir kz.

nceleri, Eduardo da onlarla birlikte uraya buraya gitti.Daha sonra bir aralk Kuzeye, Arrecifese bir i yolculuumu ne yapt, oradan gelirken de yannda bir kz getirdi.Ama kz bir iki gn sonra sepetledi. Surat asld; kedekimeyhanede yalnz bana iki imeye balad, kimselerlekonumaz oldu. Cristinn kadnna yakmt abay. Olupbitenleri belki de ondan nce farkeden mahalleli, elleriniovuturup iin iin sevinerek iki kardein birbirlerine d-mesini beklemeye koyuldular.

Bir gece ge saatte kedeki meyhaneden eve dnen Edu-ardo, Cristinm iri doru atnn evin nndeki diree bal

olduunu grd. eride avluda, aabeyi pazarlk elbiseleri-ni giymi, onu bekliyordu. Kadn girip kyor, matgetiripgtryordu. Cristin, Eduardoya, Fariaslara gidiyorum,bu gece orada byk elence var. Juliana burada seninle ka-

64


64/141

lacak; istersen onu kullanabilirsin, dedi.Sesinin tonu yar buyurgan, yar dostayd. Eduardo aa-

beyine gzlerini dikip bir sre hi kprdamadan durdu, neyapacan armt. Cristin ayaa kalkt, Allahasmarla-dk, dedi yalnzca erkek kardeine; eyadan baka bir eyolmayan Julianaya deil atna bindi ve hi istifini bozma-dan yola koyuldu.

O geceden sonra Julianay paylatlar. Costa Bravallarabile bu kadar olmaz dedirten bu garip ortakln ayrntla-r neydi, bunu kimse bilemeyecek. Bu dzen haftalarca sr-d, ama daha fazla sremezdi. ki karde kendi aralarnda,seslenmek iin bile olsa kadnn adn azlarna almyorlar-d. Buna karn srekli tartma nedenleri aryor ve bulu-yorlard. Birka para derinin sat yznden tarttlar,ama aslnda baka bir ey iin tartyorlard. Cristin sesinigitgide ykseltirken Eduardo sustu. Farknda olmadan bir-

birlerini kolluyorlard. Kabaday ksm arasnda, erkek, hikimseye kendine bile kadnn, ehvet ve sahiplenmenintesinde bir nemi olduunu itiraf edemez, oysa iki karde

k olmulard. Bu onlar utandryordu ne de olsa.Bir gn leden sonra Eduardo, Lomastaki alanda Juan

Iberraya rastlad. Iberra onu eline geirdii dilberden dola-y kutlad. te, Eduardo galiba o zaman dersini vermionun. Hi kimsenin -kendi yzne kar Cristinla alay et-mesine gz yumamazd.

Kadn her iki erkein isteklerini de bir hayvann yumuakballyla yerine getiriyordu; ama kardelerden birini,

byk olaslkla kn yelediini de pek gizleyemiyordu. Ne de olsa, kendisini paylamay reddetmemeklebirlikte paylama nerisini ilk getiren o deildi.

Gnn birinde, Julianaya birinci avluya iki iskemle -karmasn, sonra da bir sre ortalarda grnmemesini sy-lediler, konuacak nemli eyleri vard. Juliana, erkeklerin

65


65/141

konumasnn uzun sreceini dnerek yle bir kestir-mek zere uzand, ama ok gemeden gelip onu uyandrd-lar. Bir uvala, cam boncuklu tespih ve anasndan yadigrkalan ha da dahil olmak zere btn eyalarn doldurma-

sn sylediler. Hibir aklamada bulunmadan onu kzarabasna bindirdiler ve uzun, yorucu, sessiz bir yolculuaktlar. Yamur yamt; yollar amurluydu. Morona yak-latklar srada afak skyordu. Onu orann kerhanesiniileten kadna sattlar. nceden anlamlard zaten; Cristi-n paray alp cebine koydu, sonra da kardeiyle paylat.

Turderaya geri dndklerinde, o zamana kadar bu kor-kun akn anda (ayn zamanda yerleik bir dzendi debu) tutsak olan Nilsenler, erkekler arasnda kendi erkekeyaamlarn yeniden srdrmeye altlar. Yeniden iskam-

bil oyununa, horoz dvtrmeye baladlar, cumartesi ge-celerinin iki lemlerine dndler. Belki de zaman zaman

kurtulduklarn sandklar oluyordu, ama sk sk her birikendi bana anlalmaz ya da ok anlalr bir biimde or-tadan kayboluyorlard. Yl sonuna doru, kk kardekentte ii ktn syleyerek gitti. Bunun zerine Cristinhemen Morona yolland; Eduardonun alacal ksrannkerhanenin nndeki diree bal olduunu grd. eriye

girdi Cristin; evet, ite kardei buradayd, srasn bekliyor-du. Cristinn, kardeine, Byle giderse atlar ok yoraca-z. Onu elimizin altnda tutalm daha iyi, dedii sylenir.

Kerhanenin sahibiyle konutu, kemerinin cebinden biravu para karp verdi ve iki karde kz alp gtrdler.

Juliana, Cristinn atma binmiti. Eduardo onlar birlikte

grmeye dayanamad iin atn mahmuzlad.Yukarda anlattm yaama dndler yeniden. Buldukla-

r zm baarszlkla sonulanmt, birbirlerini aldatyor-lard nk. Neredeyse Kabilin glgesi karacakt ie ya,Nilsenlerin arasndaki sevgi ba ok bykt birlikte ne

66


66/141

skntlar, ne tehlikeleri gslemilerdi kimbilir! kzgn-lklarn bakalarndan karyorlard. Yabanclardan, k-

peklerden, aralarna ikilik sokan Julianadan.O yl mart ay sona ererken scaklar henz hafiflemi de-

ildi. Bir pazar gn (pazarlar erken yatlr) Eduardo ke-deki meyhaneden dnerken, Cristinm kzleri boyundu-rua aldn grd. Cristin, Hadi gel. Pardonun orayabirka para deri gtrmemiz gerek. Arabaya ykledim de-rileri, gece serinliinden yararlanm oluruz, dedi.

Pardonun dkkn Gneyde, ierilerde bir yerdeydi ya-

nlmyorsam; nce eski kan yolundan gittiler, sonra bakabir yola saptlar. Gece km, manzara yaylm, genile-

miti sanki.Boylar olduka yksek bir saz beinin evresinden do-

latlar; Cristin daha yeni yakt sigaray yere frlatt ve sa-kin bir sesle, Haydi ie koyulalm kardeim, dedi. Biraz-dan akbabalar doluur buraya. Bugn leden sonra ldr-dm onu. Btn inci boncuuyla uraca brakverelim.

Artk bize zarar dokunamaz.Alamamak iin kendilerini zor tutarak kucaklatlar.

Aralarnda bir ba daha vard artk acmaszca kurban et-tikleri kadn ve onu unutmak iin duyduklar ortak istek.

67


67/141


68/141

t. Ev tam olarak neredeydi, hatrlamyorum; Kuzeyde biryerde, drt bir yana doru genileyen Buenos Aires ve onuevreleyen dzlklerle ilikisi olmayan glgeli, sakin, hafif-e rmaa doru meyilli, yakn kylerden birindeydi diye-lim. Tren yolculuu bana sonsuz denecek kadar uzun gel-miti, ama herkesin bildii gibi zaman ocuklar iin yavageer. Kr evinin d kapsndan ieriye girerken hava karar-mt bile. O an orada dnya kadar eski, hava, su, toprak,ate kadar vazgeilmez bir eyler varm gibi geldi bana; al-tn sarsndan kahverengiye dnerek kzaran etin kokusu,aalar, kpekler, ate yakmak iin toplanan al rp, er-

kekleri biraraya toplayan ate.Hepsi de yetikinlerden, on iki kadar konuk arlmt.

(En byklerinin henz otuz yanda bile olmadn son-radan rendim.) Bu konuklar ayn zamanda hemen farketmitim bunu benim bugn bile geri olduum konular-da ok ey biliyorlard; yar atlan, iyi terziler, otomobiller,fiyatlarnn ykseklii, dillerde gezen kadnlar. ekingenli-imle hi kimse alay etmiyordu, beni grmyorlard bile.iftlikte alan adamlardan biri tarafndan ar ar ve b-yk bir beceriyle hazrlanan kuzu, yemek odasnda uzunsre oyalanmamza neden oldu. Epey bir sre de araplarneskilii tartld. Bir gitar kt ortaya; yanl hatrlamyor-sam yeenim, Elias Regulesin Uruguayn ierilerinde yaa-yan gaucholar zerine yazd baladlardan bir ikisini

Documents

Borges_Yolları_Çatallanan_Bahçe