Een vliegende start bij je nieuwe werkgeverGa snel naarJobTec.nl/actie,schrijf je in en ontvangeen gratisticket!

JobTec.nlvacaturebank voor technici

I n dIt nummer

jaargang 8 / nummer 5mei 2011

13 Oude bungalow nog steeds energiezuinig

14 Staalframewoningen: industrieel en flexibel

24 Bouwkosten dakopbouw

25 Sloopkosten plafonds

en Verder

19 In detail 21 Bouwgebreken 27 Fiscaal en Personeel 28 Productnieuws

Veiligheid als gezamenlijke verantwoordelijkheid

Prijzen onderaannemers verschillen enorm

Eerste duurzame woning in houten bouwstenenDe opdrachtgevers voor de eerste woning in het Hout Isolatie Bouw (HIB) systeem in Almere stelden ontwerper en leveran-cier Finnhouse al direct voor een flinke uitdaging. Hun wensen ten aanzien van isolatie en geluidsreductie, én de duur-zaamheideisen van de gemeente, kon-den echter in het systeem met de houten

bouwstenen probleemloos worden ge-realiseerd. Finnhouse gaf met deze eer-ste woning in Nederland niet alleen een

mooi visitekaartje af, maar bedacht ook nog een aantal slimmere ‘trucs’.

[Lees verder op pagina 10]

moeten zitten. De Vereniging van Steiger-, hoogwerk- en betonbekistingbedrijven (VSB) doet er alles aan om dat te realiseren.

Zo ontwikkelde de vereniging een serie fly-ers en checklists voor het veilig werken op hoogte en investeren de leden in hun spe-cialisme middels kennisoverdracht, trainin-gen, keuringen, certificering, etcetera. Toch is er nog een wereld van verbetering mo-gelijk. Tijdens de VSB-Forumdiscussie werd gesproken over de verantwoordelijkheden voor de verschillende partijen in de bran-che.

[Lees verder op pagina 16]

Om de aanneemsom van een project te be-palen worden door het Nederlands Bouw-kosten Instituut regelmatig diversen on-

deraannemers gevraagd prijsopgave te doen. Zo ook voor een project van tien nieuwbouwwoningen in Amersfoort. De-

ze woningen worden begin juni opgele-verd. Het gaat hier om het stukadoorswerk (wanden en plafonds) en tegelwerk (wan-den en vloeren). De onderaannemers heb-ben alle tekeningen en de betreffende be-stekstekst ontvangen. De verschillen zijn verbazingwekkend…

[Lees verder op pagina 23]

Dagelijkse werken vele beroepsgroepen op hoogte. Een veilige werkplek zou dan ook ‘tussen de oren’ van deze medewerkers

Met IsoBouw heeft u het sterkste fundament.

IsoBouw brengt nieuwe ideeën in praktijk. Met PowerKist®.

www.isobouw.nl/PowerKist

Door steeds goed naar u te luisteren, komt IsoBouw telkens met doordachte,

innovatieve oplossingen. Die zorgen ervoor dat u makkelijker, sneller en

voordeliger kunt werken. Zo staat onze PowerKist® garant voor 0% klappers!

Dankzij de geïntegreerde PS-wapening is hij de sterkste in de markt met

een betrouwbaarheid van 100%. Maar het zijn ook de slimme details die

een wereld van verschil maken. Zoals geïntegreerde hoekstukken en een

messing-groefaansluiting. Meer weten over onze innovaties? Kijk op onze

website of maak een afspraak: 0493-49 81 11.

sterkste fundament.

IsoBouw brengt nieuwe ideeën in praktijk.

Door steeds goed naar u te luisteren, komt IsoBouw telkens met doordachte,

innovatieve oplossingen. Die zorgen ervoor dat u makkelijker, sneller en

garant voor 0% klappers!

Dankzij de geïntegreerde PS-wapening is hij de sterkste in de markt met

een betrouwbaarheid van 100%. Maar het zijn ook de slimme details die

een wereld van verschil maken. Zoals geïntegreerde hoekstukken en een

Kijk op onze

IsoBouw brengt nieuwe ideeën in praktijk.

WT_ZS_265 x385.indd 1 11-09-2009 15:58:05

3ACTUEEL

De Social Media rukt op. Of u wilt of niet; u moet communiceren via Fa-cebook, LinkedIn, Twitter, Facebook, Hyves, internetfora en SMS. Bel-len en mailen is inmiddels al hope-loos ouderwets. Communiceert u al-leen nog via vaste of mobiele lijn en mail-acount dan bent u sociaal ge-isoleerd geraakt. Niets aan te doen, maar een meelijwekkende blik op uw moeder in het bejaardenhuis die niet overweg kan met inter-net is niet langer aan u besteed. U bent zelf namelijk ook een digibeet geworden! De moderne onderne-mer zit namelijk de hele dag achter zijn notebook waar constant bleep-jes klinken van pop-ups die melding maken van weer een bericht dat via één van de sociale media tot hem komt. Hij/zij volgt minimaal twin-tig twitteraars en heeft zelf natuur-lijk al wel duizend volgers. Naar het toilet geweest? Even melden op Twitter. Meer dan 140 tekens pas-sen er toch niet op, dus diepgaan-de informatie hoeft het niet te zijn. Op LinkedIn neemt de digitale on-dernemer verder deel aan talrijke discussies en via Facebook en Hyves weet iedereen wat zijn/haar ge-zinsituatie is en welke hobby’s hij/zij heeft. Tussendoor kijkt de onder-nemer regelmatig op zijn mobiel-tje om SMS-berichten te lezen en te versturen. En natuurlijk chat het mediawonder regelmatig op diver-se internetfora om het netwerk te onderhouden en kennis te delen en te vergroten. Vervelende bijkomstig-heid is dat tussendoor nog het werk gedaan moet worden, maar daar is natuurlijk weinig tijd voor. Vol-gens mij zijn we deels de recessie in-gestort doordat we alleen nog be-zig zijn met digitaal communiceren. Wie verlost ons van al dit online ge-weld? Bouwen willen we! Niet oe-verloos digitaal neuzelen…

Frank de GrootHoofdredacteur

Help! Ik moet twitteren!

Nederlandse primeur: levering nul CO2 beton

CO2-footprint verkleinenDe Van Nieuwpoort Groep uit Gouda heeft een aantal jaar geleden besloten haar CO2-footprint, de ecologische afdruk van het bedrijf op aarde, elk jaar te willen verkleinen. Denk daarbij aan het reduceren van energieverbruik, CO2-uitstoot, grondstofverbruik en transportkosten. De Van Nieuwpoort Groep en dochter Betonson zijn onder andere lid van MVO Nederland, de Climate Neutral Group en de Dutch Green Building Council. Daarnaast heeft het bedrijf met Tom van den Nieuwenhuijzen sinds het voorjaar een manager MVO en Duurzaamheid in dienst. Zie ook http://www.vnp-groep.nl/.

De Van Nieuwpoort Groep uit Gouda heeft met de levering van nul CO2 beton aan een woonproject in Uden de Nederlandse primeur. Het gaat om beton dat gemaakt is van 100 procent gerecyclede grondstoffen, zoals gegranuleerde hoogovenslakken en Rebea Stone (gerecycled spoorballast). Ook het productieproces is duurzaam.

De nieuwe groene betoncentrale van de Van Nieuwpoort Groep draait op wind- en waterenergie. Het voor de productie be-nodigde water wordt hergebruikt. De rest van de CO2-uitstoot wordt gecompenseerd volgens een overeenkomst met de Climate Neutral Group. Aannemer Nieuwenhuizen Daandels Bouw is zeer te spreken over het nieuwe donkergroene beton. Algemeen di-

recteur Gijs Spruijt: ‘Dit is een fantastisch product voor een duurzame toekomst.’

Next Step BetonDe zogenaamde Next Step Beton wordt ge-leverd aan een project met de naam ‘Vel-molen Buiten’ in Uden. Het nieuwe be-tonmengsel gaat onder andere gebruikt worden voor de funderingen, begane grondvloeren en de druklagen op de vloe-ren van verdiepingen en dak. Velmolen Buiten behelst de bouw van 67 energiezui-nige woningen. Naast energiezuinigheid staat CO2-reductie centraal in het project.Behalve nul CO2 beton wordt er onder an-dere gebruik gemaakt van warmtepompen, en passieve en actieve zonne-energie. De woningen krijgen een EPC van tussen de 0,43 en 0,46. De bouw is net gestart en de oplevering volgt naar verwachting begin 2012. Velmolen Buiten is inmiddels door het ministerie van VROM benoemd tot een van de dertien ‘Excellente Gebieden’; voor-beeldprojecten voor Nederland ten aanzien van duurzaam bouwen. Het is ook het eer-ste Excellente Gebied, dat in uitvoering is gegaan.Gijs Spruijt: ‘Uitgangspunt bij het ont-

werp waren onder andere de toepassing van duurzame materialen zonder kwali-teit te verliezen en energiebesparing via bijvoorbeeld isolatie. We wilden ook graag betongranulaat gebruiken, maar het puin was nog niet voorhanden. Via Van Nieuw-poort zijn we uiteindelijk terecht gekomen op een betonmengsel dat nog veel duurza-mer is dan we hadden gehoopt.’ Volgens de aannemer is er qua verwerking geen enkel verschil met normale beton.

Spoorballast hergebruiktHet was geen kinnesinne voor Van Nieuw-poort om de beton CO2-neutraal te ma-ken. Het hergebruik van spoorballast als grindvervanger was een goed begin. De spoorballast is voorts per schip, in plaats van vrachtauto getransporteerd. Het bind-middel is gemaakt op basis van hoog-ovenslakken en ook dat spaart CO2-uit-stoot. De centrales van de Van Nieuwpoort Groep draaien bovendien allemaal op groe-ne stroom en waar mogelijk zitten er scho-ne Euro 5 motoren in de betonmixers. Next Step Beton is overigens ook in twee andere varianten te verkrijgen, te weten beton ge-maakt van 55 procent of 75 procent gerecy-clede grondstoffen.

Meer weten? Kijk op http://www.nextstepbeton.nl.

De zogenaamde Next Step Beton wordt geleverd aan een project met de naam ‘Velmolen Buiten’ in Uden.

Internet en social media in de bouwSteeds meer bedrijven ontdekken de kracht en de macht van social media. Dat geldt ook voor bedrijven in de bouw-, installatie- en vastgoedsector. Maar wat kun je er nu eigen-lijk mee? Of beter nog: wat moet je ermee? Om antwoord te geven op die vragen werken Marjet Rutten en Inge Sijpkens aan het boek ‘Van weerstand naar transparant; over het nut en het gebruik van internet en social media in de bouw-, installatie- en vastgoed-sector’.

Bedrijven ontkomen tegenwoordig niet meer aan social media. Als ze niet zelf ac-tief zijn met een weblog of Twitter-ac-count dan wordt er wel over het bedrijf geblogd en getweet. Iedereen kent inmid-dels de succesverhalen. De minder succes-volle cases zijn echter ook bekend, van be-drijven die ernstige imagoschade opliepen door negatieve berichtgeving op social me-dia of onhandige of geen reacties op posts en tweets.In het boek ‘Van weerstand naar transpa-rant’ geven Marjet Rutten en Inge Sijpkens inzicht in het nut en het gebruik van in-ternet en social media in de bouw-, instal-latie- en vastgoedsector. Het boek bevat handvatten om zonder al te grote tijds- en kosteninvesteringen direct aan de slag te gaan met social media. Het biedt daarnaast voor de meer ervaren gebruiker vernieu-wende inzichten, niet in het minst vanwe-ge de vele voorbeelden uit de praktijk.

Handvatten, voorbeelden en inter-viewsHet boek gaat onder meer in op het belang van een goede website, waaraan een goe-de website moet voldoen en hoe bedrijven kunnen zorgen dat ze online goed vindbaar zijn. Daarnaast komt aan bod hoe bedrijven een corporate weblog of online community kunnen starten, wat daarbij komt kijken en hoe zij social media zoals Twitter, Facebook en Linkedin voor hun bedrijf in kunnen zet-ten. Het hoe en wat van internet en soci-al media wordt onder meer behandeld aan de hand van sprekende en vernieuwende voorbeelden uit de (bouw)praktijk en inter-views met koplopers uit de sector.

Weblog: internetindebouw.nlVoorbeelden van internet en social media in de bouw-, installatie- en vastgoedsec-tor, leerzame cases uit andere sectoren en tips omtrent het gebruik van social media

kunnen ook worden gevonden op de web-site en het weblog bij het boek: www.in-ternetindebouw.nl. Op deze website is het boek tevens te bestellen voor de voordeli-ge voorverkoopprijs van $ 25 in plaats van $ 39. Daarnaast kunnen bedrijven de mo-gelijkheden bekijken om het boek te spon-soren en/of advies in te winnen bij de bei-de auteurs.

‘Van weerstand naar transparant’ komt medio november 2011 uit.

Volg ons op:

@bouwtotaal

www.bouwtotaal-online.nl

5ACTUEEL

Maurice van SanteING Economisch Bureau

Maurice.van.sante@ing.nl

Faillissementen laten orderboeken stijgenorganisaties kan van invloed zijn. Doordat er minder werknemers in dienst zijn, kun-nen bouwbedrijven met dezelfde werk-voorraad langer vooruit. De toename van de orderboeken leidt dus niet tot daad-werkelijk meer opdrachten voor de gehe-le bouwsector maar komt onder andere tot stand door een herverdelingseffect

den in het tweede kwartaal van 2004. Toch daalde de bouwproductie in 2004 nog met -/-1,8%. ING Economisch Bureau gaat er van uit dat een dergelijk effect zich nu ook voordoet. Wij handhaven daarom onze eerdere raming van de pro-ductieontwikkeling van een krimp van -/-1,0% voor 2011. Voor 2012 gaan we wel uit van een groei van 2,0%.

Van december 2010 tot en met febru-ari 2011 stegen de orderboeken van de bouwbedrijven van 5,9 maanden naar 6,3 maanden. Op het eerste ge-zicht lijkt dit goed nieuws voor de bouwsector. Er zijn echter verschil-lende factoren waardoor het opti-misme getemperd moet worden. Ten eerste werd de bouwproductie in de-cember 2010 flink gehinderd door het slechte weer. Bouwbedrijven konden werkzaamheden niet uitvoeren en deze bleven hierdoor in portefeuil-le. De tweede reden is het hoge aan-tal faillissementen in 2010. Aanne-mers die over de kop gaan, hebben over het algemeen een kleiner order-boek dan bedrijven die voortbestaan. Op het moment dat deze bankroe-te bedrijven uit de statistieken vallen gaat het gemiddelde van de order-boeken omhoog. Daarnaast worden de opdrachten van de failliete bedrij-ven uiteindelijk overgenomen door andere aannemers waardoor zij de orderboeken zien toenemen. Ook in-krimping van het personeel door re- Bron: EIB, Ecowin en CBS. Bewerkt door ING Economisch Bureau

Ontwikkeling faillissementen en orderboeken in de bouw per kwartaal, 2001- 1ste kwartaal 2011

Stijgende orderboeken leiden nog niet tot een toename van de bouwproductie

In het tweede kwartaal 2010 bereikte het aantal failliete bouwvennootschappen een re-cordhoogte van 254 en vanaf de-cember 2010 gingen de order-boeken langzaam oplopen (zie figuur). Een soortgelijke ontwik-keling deed zich ook geduren-de de vorige crisisjaren 2003 en 2004 voor. In het tweede kwartaal van 2003 bereikte het aantal fail-lissementen het toenmalige re-cord van 193. Vanaf eind 2003 be-gonnen de orderboeken te stijgen van 6,5 maanden tot 6,9 maan-

50

75

100

125

150

175

200

225

250

275

2001 I 2002 I 2003 I 2004 I 2005 I 2006 I 2007 I 2008 I 2009 I 2010 I 2011 I5

5,5

6

6,5

7

7,5

8

8,5

9

9,5

Faillissementen VennootschappenOrderboeken in maanden (rechter as)

Hoge piek van het aantal faillissementen w ordt gevolgd door stijgende orderboeken

Gratis vakavonden duurzaam (ver)bouwen voor zzp'ersUzelf aanbieden als groene, verantwoorde (ver)bouwer geeft u een voorsprong op de concurrentie. Bouwmaat, BouwGarant, VLOK en kennisplatform SBR willen kleine bouwbedrijven en zelfstandigen in de bouw daarom flink op weg helpen: de komende maanden organiseren zij tien gratis vakavonden over duurzaam (ver)bouwen, met de titel Verantwoord Verbouwen. De bijeenkomsten vinden plaats bij een aantal Bouw-maatvestigingen en zijn voor iedereen gratis toegankelijk.

Tijdens de vakavonden, die ongeveer twee uur duren, krijgt u uitgebreid informatie over duurzaamheid. Hoe kunt u uw werk duurzamer maken door het kiezen van de juiste materialen en oplossingen? En, mis-schien nog wel belangrijker, hoe speelt u handig op de wensen van klanten in? De consument vraagt immers steeds vaker om duurzamer uitgevoerde verbouwingen.Als professional kent u het belang van een zorgvuldige voorbereiding van uw werk. Kiest u er samen met uw klant voor om uw opdracht uit te voeren met duurzame al-ternatieven – dus om af te wijken van uw standaard werkwijze – dan is die voorbe-reiding nóg belangrijker. Bespreek alles dus vooraf minstens zo grondig als anders. Dit voorkomt bijvoorbeeld extra werk achter-af en levert dus direct voordeel op in tijd en geld.

Verantwoord verbouwen is een trendWoon- en interieurbladen, woonspeci-als in de zaterdagbijlagen van de dagbla-den, woon- en bouwbeurzen laten zien dat er een markt is voor verantwoord en duur-zaam bouwen. Laat weten dat u duurzaam te werk gaat, dan heeft u bij deze klanten een voorsprong op de concurrentie. En zeker als verantwoord verbouwen betekent dat u: de verbouwing goed en veilig uitvoert;

zorgvuldig met materiaal omspringt en waar mogelijk uw materiaal herge-bruikt;

bij nieuwe materialen kiest voor verant-woorde materialen;

u de kansen die de verbouwing met zich meebrengt in beeld brengt, bespreekt en optimaal benut.

Meer informatieTijd: van 18:15 (soep en broodjes zijn inbe-grepen) tot 20:30 uur.

Onder andere in verband met de catering is het wel noodzakelijk om u van te vo-ren aan te melden, via www.sbr.nl/verant-woord_verbouwen. Via deze website kunt u ook meer gedetailleerde informatie vin-den over het programma.

Overzicht vakavondenSloterdijk 25 mei 2011Apeldoorn 26 mei 2011Den Haag Zichtenburg 31 mei 2011Nieuwegein 6 juni 2011Groningen 22 juni 2011Rotterdam 23 juni 2011Eindhoven 30 juni 2011Arnhem 7 juli 2011

Online Rc-waardecalculatorXella heeft een nieuwe online applicatie waarmee architecten en aannemers eenvou-dig de Rc-waarde kunnen berekenen van een buitenwandoplossing met Silka, Ytong en/of Ytong Multipor. De Rc-waardecalculator maakt het eenvoudiger om rekening te hou-den met de strengere EU-normering inzake energie-efficiëntie.

Met de online toepassing kan de klant op basis van zelf te kiezen variabelen - bijvoorbeeld gewenste wanddikte, Xella-product, soort isolatie - een bouwoplossing selecteren die aan een bepaalde Rc-waarde voldoet. Xella biedt de keuze uit bijna 800 energiezuinige buiten-wandoplossingen, met Rc-waarden variërend van 3,5 tot meer dan 14 m2K/W. Met de Rc-waardecalculator speelt Xella in op de nieuwe strenge Europese eisen voor energiezuinig bouwen. De Europese Commissie wil daarmee bereiken dat in 2020 vrijwel energieneutraal wordt gebouwd. Dat betekent nogal wat voor de productie en toepassing van materialen. Met de wandoplossingen van Ytong, Hebel, Silka, Ytong Multipor kunnen laagenergie-, passief- en zelfs nulenergiegebouwen ontworpen worden.

Het instrument is te vinden op www.xella.nl onder bouwoplossingen.nu.

Ministerraad akkoord met concept Bouwbesluit 2012De ministerraad heeft op voorstel van mi-nister Donner van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties op 29 april ingestemd met het concept Bouwbesluit 2012. Samen-voeging van diverse regels en besluiten resulteert in één nieuw Bouwbesluit met meer samenhang en toegankelijkheid. Te-gelijk is het aantal voorschriften vermin-derd met ruim 30 procent. Het kabinet komt daarmee tegemoet aan de vermin-dering van de regeldruk.

Het concept Bouwbesluit 2012 is met een vermindering van het aantal gemeentelij-ke regels een noodzakelijke eerste stap voor de uitvoering van het advies van de Com-missie Dekker om de regeldruk in het tota-le bouwproces tegen te gaan. Het Bouwbe-sluit 2012 stelt eisen over het (ver)bouwen, het gebruik, de staat en de sloop van ge-bouwen. Deze eisen waarborgen de mi-nimaal gewenste kwaliteit en veiligheid. Naast het samengaan van regelgeving, zijn er ook nieuwe en aangepaste eisen op on-

der meer het terrein van brandveiligheid, ventilatie en de verbouwing van leegstaan-de kantoren.Op voorstel van het bedrijfsleven en de brandweer zijn de voorschriften aange-past voor het verplicht doormelden van brandmeldinstallaties naar een alarmcen-trale van de brandweer. Het veiligheids-niveau blijft hetzelfde. Ondernemers heb-ben alleen lagere kosten en de brandweer hoeft minder vaak voor niets uit te ruk-ken. Te denken valt aan horeca en kanto-ren. De verplichting van doormelding blijft bestaan voor gebouwen waar mensen mo-gelijk niet of nauwelijks zelfstandig uit kunnen komen zoals ziekenhuizen en kin-derdagverblijven. Ook kunnen onderne-mers altijd zelf kiezen voor vrijwillige door-melding.

Natuurlijke ventilatie scholenNieuw is het voorschrift voor natuurlij-ke ventilatie. Zo moeten nieuwe wonin-gen en scholen voortaan een raam kunnen openzetten. Het verbouwen van leegstaan-de kantoren naar een andere bestemming zoals woningen wordt gemakkelijker. De huidige noodzakelijke ontheffing van de gemeente komt vanaf 2012 te vervallen. Daarvoor in de plaats komen landelijke uniforme voorschriften voor de verbouw. De verbouw is daarmee procedureel soepe-ler en tegen lagere kosten mogelijk.Bij de uitwerking van één nieuwe Bouw-besluit is overleg gevoerd met onder meer Bouwend Nederland, VNO-NCW, FME-CWM, Koninklijke Metaalunie en NEPROM. Naar verwachting treedt het Bouwbesluit 2012 in werking per 1 januari 2012. Het con-cept Bouwbesluit 2012 is inmiddels naar de Tweede en Eerste Kamer gestuurd.

7ACTUEEL

Handelsonderneming

VerveldePVC-materialen

Importeur Dealer Pools Constructiebedrijf

Diverse Constructiewerken,

o.a.containers/

gecertificeerde vetafscheidersgecertificeerde brandstoftanks

Zandstraat 24927 RH Hooge Zwaluwe

Tel. (076) 593 37 82Fax (076) 593 47 67

E-mail: algemeen@vervelde.com

www.vervelde.com

(Advertentie)

Alles voor het bouwend MKB onder één dakOp 14 april 2011 is op feestelijke wijze het startsein gegeven voor de bouw van Bouwpla-za op de zichtlocatie Y-Catch aan de A13 tussen Den Haag en Delft. In Bouwplaza worden toeleveranciers voor de bouw onder één dak ondergebracht.

Flyer veilig werken met gevelonderhoudsinstal-latiesDe Vereniging van Steiger-, Hoogwerk- en Betonbekistingbedrijven (VSB) heeft een nieuwe flyer uitgebracht over het veilig werken met gevelonderhoudsinstallaties. On-derhoud en periodieke inspecties zijn een vereiste voor het behoud van het aanzien en de veiligheid van een gebouw.

Uit een studie van TNT Post en MKB-Nederland, met in-put van het EIM, blijkt dat on-dernemers in het mkb veel moeite heb-ben om fac-turen voor bewezen diensten tijdig betaald te krijgen. Gemid-deld moet een mkb-ondernemer ruim 40 dagen wachten op zijn geld. Hierdoor zijn de laatste jaren veel kleine en middelgrote bedrijven in de problemen geraakt of zelfs failliet gegaan. ‘Uit cijfers blijkt dat jaar-lijks ruim 2,5 procent van alle facturen die mkb’ers versturen als oninbaar worden af-geschreven’, zegt Leendert-Jan Visser, direc-teur van MKB-Nederland. ‘Dat betekent dat het mkb op jaarbasis een bedrag van meer dan één miljard euro misloopt, een schrik-barende constatering. Als daarbij ook nog blijkt dat 25 procent van alle incassotra-jecten uiteindelijk niet inbaar is door een incompleet dossier over de betaling, dan hebben we een enorme uitdaging om mkb-ondernemers hierbij te helpen.’

CashflowtoolDat doet MKB-Nederland samen met TNT Post, dat hiervoor de online cashflowtool heeft ontwikkeld. Een eenvoudige, online toegankelijke scan waarmee ondernemers zelf inzicht krijgen in waar ze verbeterin-gen kunnen realiseren om zodoende hun rekeningen sneller betaald te krijgen. ‘On-dernemers zijn druk met de verkoop en het op een goede manier leveren van hun pro-duct of dienst bij de klant. Hierdoor wordt het factureren en betaald krijgen van fac-turen nog wel eens naar achteren gescho-ven’, zegt Carlos Mendes Aguiar, directeur zakelijke markt bij TNT Post. ‘Met als re-sultaat dat betalingen lang op zich laten wachten en het vervelende ‘betaalgesprek’ met klanten moet worden gevoerd. Met on-ze kennis en producten helpen we de on-dernemer dit proces te stroomlijnen, zodat hij zich kan richten op ondernemen. Door goed cashflowbeheer krijgt de ondernemer nog meer ruimte om te ondernemen, om-dat het sneller betaald krijgen hem de fi-nanciële ruimte biedt om te investeren en te groeien’, aldus Mendes Aguiar.

Waar te vinden?De nieuwe cashflowtool is te vinden op www.tntpost.nl/cashflow. Ondernemers kunnen er direct mee aan de slag en ont-vangen binnen enkele minuten de eerste tips over verbetering en aandachtspunten in hun betaal- en inproces.Het gezamenlijke initiatief van TNT Post en MKB-Nederland komt voort uit het part-nerschap tussen beide partijen, dat in april tijdens de Week van de Ondernemer in Utrecht is bekrachtigd met de handteke-ningen van Leendert-Jan Visser, directeur van MKB-Nederland, en Carlos Mendes Ag-uiar, directeur Zakelijke Markt bij TNT Post.

Online tool helpt ondernemers cashflow te verbeteren Ondernemers lopen op jaarbasis minstens één miljard euro mis door oninbare facturen. Bovendien is een betalingstermijn van 40 dagen tegenwoordig geen uitzondering meer. Om hierin verandering in te brengen, hebben MKB-Nederland en TNT Post de cashflow-tool gelanceerd. Deze online tool laat ondernemers zien hoe ze met een aantal snelle verbeteringen in hun factuur- en betaalproces een cashflowverbetering kunnen realise-ren die kan oplopen tot 10 procent van de jaaromzet.

Twee acteurs die hebben geholpen met het symbolisch begraven van de geluksmunten, klinken met de ondernemers van respectievelijk Breur, Bo-rent en Modulus.

Zeker voor het MKB en ZZP’ers in de bouw biedt het ‘one-stop-shop’ principe heel veel voordelen, met behoud van het specifieke specialistische karakter van de toeleveran-cier. Breur, Bo-Rent, IsolatieCenter en Mo-dulus hebben al aangegeven zich te gaan vestigen in Bouwplaza. BAM Utiliteits-bouw en Synchroon realiseren gezamenlijk dit grootschalige project.Ycatch is een ontwikkellocatie waar de ko-mende jaren circa 60.000 m2 business-ruimte zal worden ontwikkeld. Bouwpla-za zal hiervan ongeveer 10.000 m2 voor zijn rekening nemen. Wethouder Kool van de Gemeente Den Haag, heeft samen met ondernemers Breur, Bo-rent, IsolatieCen-ter en Modulus het startsein gegeven voor Bouwplaza door het begraven van geluk-

smunten: een symbolische handeling die doelt op de rooskleurige toekomst van het project en de verwachte voorspoed. ‘Dit project is een positief signaal voor de bouwwereld. De afgelopen jaren waren zwaar voor kleinere bedrijven en ZZP’ers . Zij moeten voor de inkoop van materieel en materialen vaak veel verschillende adres-sen afrijden. Dat kan straks effectiever dankzij Bouwplaza en zal ervoor zorgen dat zij zich steeds meer kunnen focussen op de basis van hun business, namelijk het reali-seren van mooie projecten’, aldus Leendert Trouwborst, Hoofd Vastgoedontwikkeling. ‘De bouw verloopt voorspoedig zodat de eerste bedrijven al vanaf 1 oktober 2011 hun deuren kunnen openen.’

Het werken met een per-manente constructie als de gevelonderhoudsin-stallatie heeft een aan-tal voordelen op het ge-bied van veiligheid, ergonomie en efficiency. Voor een optimale, vei-lige werksituatie moet de gevelonderhoudsin-stallatie voor en na ge-bruik worden gecontro-leerd en geïnspecteerd. Dit wordt beschreven in de flyer ‘Veilig werken met gevelonderhoudsin-stallaties’. Met de komst van deze flyer bestaat de reeks ‘Veilig werken met ….’ van de VSB nu uit: gevelonderhoudsin-stallaties, hoogwerkers, rolsteigers, hangbrugin-stallaties, hefsteigers en bouwliften.

Reeks flyersDagelijks maken vele be-roepsgroepen gebruik van arbeidsmiddelen om op hoogte te kunnen werken. Uit recente inspectieac-ties van de Arbeidsinspec-tie blijkt dat het werken op hoogte veiliger moet. Om de gebruiker een hel-pende hand te bieden, hebben deskundigen van de VSB het initiatief ge-nomen een reeks handza-me flyers uit te brengen. Deze zijn gebaseerd op de stand van de techniek en de geldende wet- en regel-geving. Tevens bevat elke flyer een checklist waar-in de gebruiker wordt ge-wezen op alle belangrijke controle- en inspectiepun-ten alvorens het arbeids-middel gebruikt mag wor-

den. Overigens zijn de flyers ook geschikt voor het houden van toezicht en het uit-voeren van beknopte inspecties van deze arbeidsmiddelen.

InformatieDe VSB Commissie Gevelonderhoudsinstal-laties bestaat uit de VSB-lidbedrijven: Trac-tel Benelux, KONE, AWP Gevelonderhouds-installaties, Manntech Gevelinstallaties en Kranenburg Gevelonderhoudsinstallaties.De flyers van de VSB kunnen worden beke-ken en gedownload op www.vsb-online.nl. U kunt de flyers ook in een gedrukt formaat via de website bestellen.

Adviesburo Nieman is een ingenieursbureau voor kwaliteitszorg en bouwfysica. Wij zijn sinds 1988 actief als kennis- en adviescentrum voor woning- en utiliteitsbouw. Kennis van bouwregelgeving en uitvoeringspraktijk gecombineerd met bouwfysica maakt ons tot een integrale adviseur met innovatieve oplossingen.

U kunt bij ons terecht met al uw vragen op de gebieden van:

• bouwfysica• bouwregelgeving• bouwtechniek en bouwpraktijk• brandveiligheid• akoestiek• installatietechniek• energie en duurzaamheid

UtrechtSophialaan 1aPostbus 402173504 AA UtrechtT (030) 241 34 27

RijswijkNassaukade 1Postbus 17572280 DT RijswijkT (070) 340 17 20

ZwolleDr. Van Lookeren Campagneweg 16Postbus 401478004 DC ZwolleT (038) 467 00 30

EindhovenVerdunplein 17Postbus 13855602 BJ EindhovenT (040) 264 58 20

info@nieman.nlwww.nieman.nl

ww

w.n

iem

an.n

l

Maak kennis met de professionals van Adviesburo Nieman

www.evenementenhal.nl

Ons evenement.

UW MOMENT.

Gorinchem6, 7 en 8 september 2011

14.00 - 22.00 uur

Hardenberg11, 12 en 13 oktober 2011

14.00 - 22.00 uur

Nieuw in Venray

Bouw Compleet Venray

8, 9 en 10 november 2011

14.00 - 22.00 uur

9ACTUEEL

(Advertentie)

de perfecte oplossing voor nieuwbouw en renovatie!

in diverse kwaliteiten van o.a. Corus Colorcoat, Tata Steel en Ruukki

tevens leveren wij lichtstraten, isopanelen, afwerkprofielen en accessoires

alles klantspecifiek en met snelle levertijden!

tel. (0166) 66 70 15, fax (0166) 66 70 16www.dutchprofiles.nl / e-mail: info@dutchprofiles.nl

Soms is het nodig dat het even wat minder gaat in het bedrijfsleven. In dit soort tijden ontstaat creativiteit op allerlei vlakken. Deze creativiteit kan doorslaan in het ne-men van risico’s. Maar in betere gevallen is het creativiteit die uiteindelijk de bedrijfs-voering efficiënter of gewoon beter maakt.

Het is die creativiteit die de concurrentie-positie verbetert. Gewoon slimmere oplos-singen bedenken voor bepaalde zaken die al tientallen jaren gemeengoed zijn in be-paalde bedrijven. In het verleden waren er uiteraard ook creatieve ideeën, maar die ideeën vonden hun weg niet naar de agen-da van de directie.De huidige situatie in de bouwsector werpt een aantal muren omver die de af-gelopen jaren steevast zijn blijven staan op stevige fundamenten. ‘Als we niets doen dan bestaan we wellicht binnenkort niet meer’, klinkt het binnen menig di-rectiekamer. De verandering begint met de N van noodzaak. Ook binnen de werk-gevers- en werknemersorganisaties heb-ben ze zo hun eigen noodzaken om iets te veranderen. Teruglopende ledenaantal-len, toename van goedkope buitenland-se arbeidskrachten, instroom vakopleidin-gen, enzovoort…ook hier zal creativiteit nodig zijn.Er is echter één ding wat we allemaal, naast deze creativiteit, beter moeten gaan doen: dat is luisteren. Durf te luisteren naar anderen die wellicht branchevreemd zijn, maar wel slimme dingen hebben be-dacht die in de bouwsector vernieuwing en efficiency kunnen brengen. Misschien bieden deze partijen wel dé oplossing voor uw huidige problemen en kunt u samen met deze partijen nieuwe concepten lan-ceren die u de komende jaren weer verder brengen.

Wim van Wanr0oijDirecteur Randstad Bouw

durf te luisteren

Basisscholieren uitgedaagd om ontwerp vloer te maken

Dag van de Bouw telt 220 bouwlocatiesTijdens de Dag van de Bouw, op zaterdag 28 mei 2011, worden in totaal 220 bouwlocaties opengesteld voor het grote publiek. Bouwend Nederland is meer dan tevreden over het aantal openstelde projecten. De aangesloten bouwbedrijven zijn onverminderd enthou-siast over de jaarlijkse open dag, die meer dan 100.000 bezoekers per jaar telt.

In 2009 kwam het winnende ontwerp, een vrolijk bloemenveld, van de destijds negen-jarige Tara, leerlinge van openbare basisschool Het Palet uit Maasbracht.

Tijdens de afgelopen NOT (Nederlandse Onderwijs Tentoonstelling) heeft Forbo haar tweejaarlijkse For Schools ontwerp-wedstrijd voor het basisonderwijs gelan-ceerd. Met de For Schools ontwerpwed-strijd daagt Forbo scholieren uit om, aan de hand van het thema ‘omarm de na-tuur’, een creatief ontwerp te maken van een Marmoleum of Artoleum vloer voor een schoolruimte naar keuze. De winnen-de school wordt beloond met een gratis uitvoering van het vloerontwerp. Daar-naast zijn er drie linoleumsneden te win-nen, gemaakt door gerenommeerde kun-stenaars.

De linoleumsneden beelden een ouderwet-se schoolplaat uit en zijn in een zeer be-perkte oplage gemaakt. Kunstenaar Bert Brouwer creëerde een collage op basis van tekeningen van Leonardo da Vinci over het onderwerp vliegen. Ondine de Kroon maakte een schoolplaat getiteld De berm en de linoleumsnede van het duo Gerda van Kersbergen en Michiel van Nieuwland heeft als thema taal. Het is niet de eerste keer dat Forbo de For Schools ontwerpwedstrijd uitschrijft. In 2009 ontving het bedrijf bijna 70 inschrij-vingen van diverse scholen. Het winnende ontwerp, een vrolijk bloemenveld, was van de destijds negen-jarige Tara, leerlinge van openbare basisschool Het Palet uit Maas-bracht. Ook toen was het thema ‘omarm de natuur’. Dit thema is gekozen omdat Mar-moleum bestaat uit natuurlijke grondstof-fen zoals lijnolie, jute, kalksteen en hout-meel. Bovendien is het materiaal tijdens

haar levenscyclus volledig klimaatneutraal. Een cradle-to-cradle product van 111 jaar oud. Kortom: wie kiest voor Marmoleum, omarmt de natuur. Marmoleum is overi-gens ook heel slijtvast, onderhoudsvriende-lijkheid en kent een ruime keuze aan kleu-ren.

Meedoen?Scholen uit het basisonderwijs kunnen zich inschrijven via www.forschools.nl. Vervol-

gens ontvangen zij een deelnamepakket met tips voor het ontwerp en een poster van de kunstwerken. De ontwerpen kun-nen tot 3 juni 2011 ingezonden worden.

‘Vorig jaar waren er wat meer opengestel-de projecten, maar zoals iedereen weet is de bouw nog niet uit het economische dal geklommen. Er wordt op dit moment be-duidend minder gebouwd dus zijn er ook minder bouwlocaties die geschikt zijn voor een open dag’, aldus Bouwend Nederland-voorzitter Elco Brinkman voorzitter. ‘Toch zijn we zeer tevreden met 220 deelnemen-de projecten. Wat nog belangrijker is, alle sectoren van de bouw zijn vertegenwoor-digd. Nieuw- en verbouw, renovatie, infra, restauratie en combinaties daarvan. Ook de regionale spreiding van de projecten ziet er goed uit. Met ruim 200 opengestel-de bouwplaatsen gaan we er weer een ge-slaagde open dag van maken. De Dag van de Bouw heeft tot doel om het grote pu-bliek de vele positieve kanten van de bouw te laten zien. Voor Bouwend Nederland is daarom de verscheidenheid van projecten en spreiding van de projecten over het land belangrijk. Ook het initiatief zelf draagt bij tot een positief beeld over de sector; de bouw zegt niet alleen open en transparant

te zijn, maar voegt de daad bij het woord, op 220 plaatsen in Nederland!’

De Dag van de Bouw is een initiatief van Bouwend Nederland en de aangesloten bouwbedrijven en maakt onderdeel uit van de campagne ‘De Bouw maakt het’. Dit jaar is het de zesde keer dat de Dag van de bouw plaatsvindt.

De opdrachtgevers voor de eerste woning in het Hout Isolatie Bouw (HIB) systeem in Almere stelden ont-werper en leverancier Finnhouse al direct voor een flinke uitdaging. Hun wensen ten aanzien van iso-latie en geluidsreductie, én de duurzaamheideisen van de gemeente konden echter in het systeem met de houten bouwstenen probleemloos worden gereali-seerd. Finnhouse gaf met deze eerste woning in Neder-land niet alleen een mooi visitekaartje af, maar bedacht ook nog een aantal slimmere ‘trucs’.

‘De houten bouwstenen zijn een welko-me aanvulling op bestaande houtbouw- en andere bouwsystemen’, aldus het oordeel van de jury van de Houtinnovatieprijs 2010 over het HIB (Hout Isolatie Bouw) systeem. Dit systeem met houten bouwstenen kreeg de tweede prijs. De jury zag ook: ‘Een nieuw en innovatief product op de Nederlandse markt. De handzame elementen hebben al-les in zich om snel en effectief een volledi-ge wandopbouw te creëren, inclusief iso-latiepakket. Het systeem sluit aan bij de wens naar flexibel en demontabel bouwen en hogere isolatiewaarden. Hierbij wordt gebruik gemaakt van hout als natuurlijk materiaal.’Kort nadat de jury de prijs aan het houten bouwsysteem toekende, legde Adri Duive-steijn, wethouder Ruimtelijke Ordening en Wonen van Almere, de eerste houten bouwsteen van de eerste HIB-woning in Nederland. Uitvinder en ontwikkelaar van het systeem is Dieter Junker van HIB Sys-tem AG uit Nordrach in Duitsland.

Duurzaam bouwenVoor de kavel in Almere waarop Basil Küh-ne en Annelies Handcock hun woning wil-den bouwen, gold duurzaam bouwen als belangrijke voorwaarde. De keuze viel daarom al snel op hout: ‘Een houten huis voelt voor ons écht als een huis. Dat we bo-vendien met de houten bouwstenen zelf konden meebouwen, was voor ons ook een belangrijk pluspunt.’ Bovendien konden

Eerste duurzame woning in houten bouwstenen

10TECHNIEK

hun wensen van onder andere gro-te ramen op het zuiden, een gebo-gen dakvorm en extra geluidsisolatie in verband met een muzikale hobby, moeiteloos worden meegenomen in het HIB systeem.Hun schets toonde een woning met onder andere een grote gebogen rieten kap en een woonkamer die met grote raampar-tijen uitkijkt over het achterliggende water. Deels onder de woning moest ook nog een kelder komen. Al deze wensen stelden ont-werper en leverancier Finnhouse al direct

voor een flinke uitda-ging. Hoewel voor hout

als constructiemateriaal ge-kozen was, hoefde dit niet overal

zichtbaar te blijven: twee van de vier gevels zijn voorzien van stucwerk; de an-

dere twee van gepotdekselde vurenhouten rabatdelen.

OpbouwDe gevels zijn opgebouwd uit de houten bouwstenen van het HIB systeem, die be-staan uit vier vurenhouten stijlen h.o.h.

250 mm, met een binnen- en buitenbepla-ting. De stijlen zijn met zwaluwstaartver-bindingen met de beplating verbonden en vormen daarmee verticale open kana-len. De stenen hebben een standaardmaat van 1000 x 500 x 240 mm (l x h x d) en er zijn pasmaten met een lengte van 500 en 750 mm. Andere bouwstenen, bijvoorbeeld naast kozijnen, worden exact op maat ge-maakt. De dikte van 240 mm is gekozen in verband met de gewenste isolatiewaarde (Rc van circa 4,5 m2K/W). Voor de binnen-wanden is de variant van 160 mm dik toe-

gepast. Daarnaast zijn er nog bouwstenen van 300 mm dik leverbaar voor een nog

hogere isolatiewaarde (minimaal circa 5,0 m2K/W).

Zowel de binnen- als de buitenbeplating van de bouwstenen bestaat

uit drie lagen hout die kruislings zijn verlijmd,

met lijm op ecologische basis. De buitenste lagen

zijn 5 mm dik en verticaal aangebracht, de binnen-

ste laag is circa 25 mm dik. De beplatingen verspringen

aan alle randen van de bouw-stenen zo’n 30 mm en de stij-

len verspringen ook nog eens 30 mm. Dit zorgt ervoor dat de

bouwstenen in verband goed in el-kaar passen. Extra compriband dat in de

fabriek al in de horizontale naden van de bouwstenen is aangebracht, zorgt voor een extra goede kierdichting. Alleen de naden bij de kozijnen en het plafond worden nog met ecotape afgeplakt.Bij het plaatsen van de bouwstenen wor-den ze direct in de horizontale naden aan de binnenzijde aan elkaar geschroefd. Als de hele wand gereed is, worden alle na-den – dus ook de verticale – om de 50 mm voorzien van nieten. Het verspringen van de stijlen en beplatingen én de onderlinge verbindingen zorgen voor een grote stabi-liteit. Voor een zwaardere constructieve on-dersteuning kunnen extra stijlen in de hol-le ruimte worden toegevoegd.

Vrij ontwerpDe woning in Almere is niet afgestemd op de standaardafmetingen van de hou-ten bouwstenen, zowel niet in de lengte-maten als in de hoogtematen. Oscar Walra-ven, directeur van Finnhouse: ‘We wilden natuurlijk de vrijheid van het ontwerp zo min mogelijk beperken. Door het bijzonde-re ontwerp met het gebogen dak en ook de kleine ramen in de entreegevel waren er al zoveel niet-standaard bouwstenen nodig, dat we hebben besloten geen beperkingen op te leggen.’Dit betekende wel dat bijvoorbeeld voor de hoogte van de gevels niet alleen de stan-daard bouwstenen van 500 mm hoog zijn toegepast, maar ook bouwstenen van 700 mm hoog. Hiermee kon men een verdie-pingshoogte van 2,66 meter realiseren. Pasmaten van circa 200 mm hoog zijn na-melijk niet reëel in verband met de ver-springende stijlen en beplatingen; er zou dan erg weinig ‘body’ overblijven.

11TECHNIEK

De dikte van 240 mm van de HIB bouwste-nen is gekozen vanwege de gewenste iso-latiewaarde (Rc = 4,5 m2k/W). In de holle ruimten van de bouwstenen is houtvezel-wol (Steico Zell) als isolatie ingeblazen. De gevels zijn bovendien voorzien van extra houtvezelplaten (Pavatex) aan de buiten-zijde. Dit zorgt niet alleen voor een hoge-re isolatiewaarde (ongeveer gelijk aan de 300 mm dikke variant houten bouwsteen), maar ook voor een betere kierdichting. De vezelplaten zijn bovendien dampopen, zo-dat geen folies nodig zijn. Ook de bouw-stenen zijn – door gepatenteerde gleuven

– naar buiten dampopen. In de zijgevels zijn 55 mm dikke platen toegepast, in ver-band met de afwerking met stuc; de kopge-vels hebben 22 mm dikke houtvezelisola-tieplaten.

Vloeren en gebogen kapVoor de oplegging van de vloeren op de houten wanden is – gebruikelijk in het sys-teem – eerst een randbalk geplaatst met een profilering die aansluit op de rand-afwerking van de bovenste laag houten bouwstenen. Deze randbalk zorgt voor spreiding van de vloerlasten. Op de rand-balk is de (houten) vloer opgelegd én op-nieuw geprofileerde balken voor de eerste laag stenen van de verdiepingswanden.In de diverse houten bouwstenen voor de gevels op de verdieping waren in de fa-briek al de sparingen aangebracht voor de oplegging van de houten gordingen van het gebogen dak. Dit gebogen dak had tot gevolg dat er vijftien gordingen nodig wa-ren. Boven op de gordingen is multiplex aangebracht. Aan de onderzijde is eerst fo-lie op papierbasis bevestigd. Vervolgens is isolatie in de holle ruimte ingeblazen én is de kap aan de onderzijde afgewerkt met gipsplaten. Op het dak is een (geschroefde) rieten dakafwerking aangebracht.

Extra’s in het HIB systeemIn de houten bouwstenen kunnen op een-

voudige wijze leidingen worden opgeno-men. Hiervoor worden – af fabriek – de stijlen in de bouwstenen voorzien van gleuven, waarin met behulp van een hard-boardplaat een vrije zone wordt gevormd voor leidingen tot 30 mm dik. In Almere zijn de leidingen hierin naderhand aange-bracht. In de houten HIB bouwstenen zit-ten bovendien standaard zaagsneden in de buitenbeplating die tot op de buiten-ste beplating doorlopen (5 mm vanaf de buitenzijde). Deze sleuven zorgen voor een dampopen constructie, waardoor geen wa-terdichte folie nodig is.

Alle tussenwanden in de woning zijn óf wanden van 160 mm dikke houten bouw-stenen óf houtskeletbouwwanden van 120 mm dik. De houten bouwsteenwanden zijn gevuld met kiezels waardoor deze zorgen voor een goede warmteaccumulatie, of-wel voor een gelijkmatigere binnentempe-ratuur. De grotere massa zorgt bovendien

voor een hogere geluidsisolatie, wat in de-ze woning gewenst was in verband met een muzikale hobby. Voor de grote gevel-openingen in de kopgevel – met een over-spanning van bijna 7 meter – is een houten portaal gemaakt, met een gelamineerde houten ligger en kolommen.Dat er met de houten bouwstenen snel ge-

bouwd kan worden, bewijst wel het feit dat het casco in zeven werkdagen was opge-bouwd en na vier weken waterdicht was. Bovendien zijn in dit systeem op eenvoudi-gere wijze hoge isolatiewaarden te realise-ren en is het uiterst duurzaam en kierdicht. Inmiddels zit een groot aantal volgen-de projecten in de bouwvergunningenfa-se, onder meer in Friesland, Rotterdam en Gorinchem. Naast ‘gewone’ woningen zit-ten er ook een aantal recreatiewoningen in de pijplijn. Finnhouse zou echter ook graag een appartementengebouw willen bouwen in het HIB systeem.

Bouwsysteem nóg slimmerOndanks dat het HIB systeem al zo’n tien jaar op de – vooral Duitse – markt is, vond Oscar Walraven, directeur van Finnhouse, het systeem nog wel voor verbetering vat-baar: ‘Vóór plaatsing van de eerste laag houten bouwstenen wordt eerst een houten onderregel geplaatst met daarop een geprofileerde randbalk. Deze bovenste balk sluit aan op de profilering van de eerste laag stenen. Dat betekent echter wel dat er twee balken uitgelijnd en vastgeschroefd moeten worden. Ons idee was om van deze twee balken één balk te maken. Dat scheelt uiteraard in tijd.’ Alle balken worden op lengte aangeleverd en door zwaluwstaartverbindingen verbonden.Finnhouse bedacht ook dat het aanbrengen van de isolatie veel slimmer kon: ‘Gebrui-kelijk was een wand met bouwstenen na de opbouw vanaf de bovenzijde te vullen met isolatie. Daarbij moet voorkomen worden dat de isolatie nat wordt; afdekken dus. Maar het betekende ook dat het isolatiebedrijf drie keer moest komen met de pomp: zowel voor de wanden op de begane grond als later voor de wanden op de verdieping en het dak. Onhandig, vonden we. Daarom besloten we het hele casco op te bouwen zonder isolatie. En vervolgens – toen dit klaar was – gaten te boren door de buitenbe-plating en zó in één keer alle isolatie aan te brengen.’

BouwgegevensOpdrachtgever: Basil Kühne en Annelies HandcockSysteempartner HIB systeem: Finnhouse, Gorinchem, www.hib-systeem.nl; www.finnhouse.nlArchitect: ErasmusX, SchijndelAannemer: Finnhouse Bouw, B.V., GorinchemStart bouw: november 2010Oplevering: april 2011Bruto vloeroppervlak: 157 m2

Bruto inhoud: 480 m3

Stichtingskosten: € 245.000,-

www.bouwtotaal-online.nl

Op onze site kunt u een pdf downloa-den van deze detail tekeningen

13TECHNIEK

‘EPA-onderzoeker kwam zelden zo’n duurzaam oud huis tegen’

Veertig jaar oude monolithische bungalow zeer energiezuinig Willem Zweers (79) is al meer dan 50 jaar architect. Hij ontwierp veel en uitlopende projecten. Van een kerk met atoomkelder tot een worstenmakerij en de grote zeesluis in Muiden. In 1971 kreeg hij opdracht om een vrij-staande bungalow met kap in Nieuwegein te tekenen. Hij besloot enkelwandig te bouwen met 24 centime-ter dikke Ytong blokken. Nu, bijna 40 jaar later, blijkt die woning één van de energiezuinigste huizen in de wijk Wijkersloot.

Zweers werkt nog altijd als architect. ‘Ik sta nog regelmatig achter de plank’, zoals hij het zelf uitdrukt. Het gaat nu voorname-lijk om restauratieprojecten voor klanten die hij al lang bedient. Zo begeleidt Zweers op dit moment de restauratie van een tim-mermanshuisje uit 1848 op landgoed Vol-lenhoven; een rijksmonument dat onder andere geïsoleerd gaat worden. Sinds 1963 werkt Zweers voor zichzelf als directeur/architect/eigenaar van Architectenburo Ing. W. Zweers BV. Daarvoor was hij docent Bouwkunde aan de Ir. A. J. Versfeld MTS in Utrecht, architect-adviseur voor Rijkswater-

staat en assistent-architect bij de gemeen-te Rotterdam. Daarnaast bekleedde Zweers meerdere bestuursfuncties binnen de BNA (Bond van Nederlandse Architecten).De bungalow in Nieuwegein is in 1971 ont-worpen en is in 1972 gebouwd. Het gaat om een vrijstaande villa aan de Rietveldlaan van 260 vierkante meter met kap, uitbouw en een tuin van ongeveer 1300 vierkan-te meter. ‘Van duurzaam en cradle-to-crad-le had nog nooit iemand gehoord; 3 centi-meter piepschuim in de spouw, dat was het wel zo’n beetje’, aldus Zweers.

Monolitisch bouwenIn die tijd en zelfs tegenwoordig komt mo-nolithisch bouwen maar sporadisch voor in Nederland, al wint het in de laatste jaren steeds meer terrein. Toch besloot Zweers de bungalow enkelwandig te bouwen met 24 centimeter dikke Ytong blokken: ‘Er was

een aantal redenen om die blokken toe te passen. Zo was ik nogal op nieuwe mate-rialen. Bovendien was de opdracht om een huis te bouwen met veel inhoud tegen wei-nig kosten. Aangezien je met Ytong maar één muur zet in plaats van twee, scheelt dat aanzienlijk in tijd en kosten. Opdracht-gever Blok had bovendien een buurman die bij Ytong werkte en de blokken tegen kost-prijs kon leveren.’ Zweers vervolgt zijn verhaal: ‘Daarnaast kreeg ik via die relatie van Blok gratis een aantal afgekeurde Ytong dakplaten. Die heb ik als vloer gebruikt met een funde-ring als extra middenondersteuning.’ Naast geld (het huis werd voor slechts 190.000 gulden gebouwd) vond Zweers de hoge iso-latiewaarde toen ook al belangrijk. ‘Duur-zaam bouwen was nog onbekend en men sprak dus ook niet over vloerisolatie. Maar ik voelde wel aan dat het toepassen van cellenbeton gunstig was. Uiteindelijk heb ik informatie ingewonnen in Zweden, waar al heel veel monolithisch werd gebouwd met cellenbeton.’

Het had volgens de architect nog wel enige voeten in de aarde om toestemming te krij-gen om te bouwen: ‘Monolithisch bouwen was in die tijd hoogst ongewoon. Neder-land is een land van stenen broodjes (bak-stenen, red.). Maar uiteindelijk hebben we permissie gekregen.’

Omgekeerd dakDoor de jaren heen zijn Zweers en Blok het huis blijven verbeteren; bijvoorbeeld op het gebied van isolatie. Zo’n vijftien jaar geleden werd de kap geïsoleerd. Het huis is toen ook gestuukt. want wederom om geldredenen werd het ongestuukt op-geleverd in 1972. Geen probleem volgens Zweers, want ‘die korrelige structuur van Ytong blokken ziet er ook mooi uit’. In 2006 werden er bovendien isolatieplaten op de platte uitbouw aangebracht. ‘Een omge-keerd dak noemen we dat wel. Daar zat nog een gat in de isolatie.’

Afgelopen najaar werd er met steun van de gemeente Nieuwegein op grote schaal EPA-onderzoek gedaan in de wijk door EPA Maatwerkadvies. In november ontving Blok zijn EPA-rapport. Volgens Zweers bleek de bungalow één van de energiezuinig-ste huizen in de wijk. ‘De onderzoeker zei dat hij zelden zo’n oud duurzaam huis was tegengekomen.’ Het huis heeft een ener-gielabel C (El=1,54) gekregen waarbij de cellenbeton gevel er uitspringt qua duur-zaamheid. Met de minerale isolatieplaat Ytong Multipor aan de buiten- of binnen-kant zouden relatief eenvoudig veel hogere waarden kunnen worden gehaald.

Een echt leefhuisOpdrachtgever Blok is uitermate tevre-den met het huis waar hij al bijna 40 jaar woont: ‘Het is een echt leefhuis. ‘Je hebt het meeste plezier van de vierkante meters die geen bestemming hebben’, zei Zweers toen hij het huis opleverde. Hij heeft gelijk ge-had. De kinderen fietsten hier vroeger ge-woon door de gang en de woonkamer. Van-uit de L-vormige achterkant kijk je zo in je eigen tuin. Ik heb het gevoel dat ik in een groene patio woon.’ Hij besluit: ‘Daarnaast is het huis ook ener-giezuinig. In het rapport staat dat onze bungalow veel minder gas gebruikt dan een huis met zoveel kubieke meter nor-maal zou moeten gebruiken. In het advies stond ook nog dat ik het huis zou kunnen opwaarderen naar label B door de muren en de vloer extra te isoleren, maar de terug-verdientijd is me te lang.’ Inmiddels heeft Blok wel HR++ glas geplaatst waardoor de energiezuinigheid is toegenomen naar El=1,49.

Willem Zweers voor de woning die hij in 1971 ontwierp: ‘Van duurzaam en cradle-to-cradle had nog nooit iemand in 1971 gehoord. Maar het huis is nog steeds één van de energiezuinigste in de wijk.’

Bewoner, de heer Blok: ‘In het EPA-rapport staat dat onze bungalow veel minder gas gebruikt dan een huis met zoveel kubieke meter nor-maal zou moeten gebruiken.’

Dikke cellenbeton blokken in de garage.

Cellenbeton blokken in de gang.

(Advertentie)

14TECHNIEK

Staalframe woningen: industrieel en flexibelIn het Homeruskwartier Oost in Almere ligt een gebied met bijzondere woningen. Met ook nog onbebouwde kavels én woningen in alle stadia van uitvoering. Hier geldt de regeling ’IkbouwbetaalbaarinAlmere (IbbA)’. Courage Architecten ontwierp één van de woningtypes: een niet-alledaagse woning in staalframebouw, genoemd Bag-a-Box. ‘Een catalo-guswoning, inderdaad. Maar wel één die de bewoners heel veel licht en lucht biedt, omdat je met de slanke staalprofielen grote overspanningen kunt maken en daarbij toch licht kunt bouwen.’

Tekst: Carla Debets Bouwtekst; foto’s: Coura-ge Architecten

In 2008 bundelden de gemeente Almere en Woonstichting De Key hun krachten en in-troduceerden de regeling Ikbouwbetaal-baarinAlmere. De regeling is onder andere bedoeld voor mensen met een gezamen-lijk bruto jaarinkomen tussen de 20.000 en 36.500 euro per jaar, voor het merendeel starters op de woningmarkt. Zij kunnen op hun kavel een woning laten bouwen voor een maximale totaalprijs van 192.000 eu-ro. Dat is altijd een rijtjeswoning, inclusief berging.De vof IbbA zorgde tevens voor een catalo-gus waaruit bewoners een woningontwerp kunnen kiezen, in totaal circa 100 plan-nen met een grote diversiteit. Ook Coura-

ge Architecten werd gevraagd een ontwerp voor starterswoningen te leveren en ont-wierp de Bag-a-Box. De bouwsom van deze woningen bedraagt 129.500 euro (prijspeil 2010). Het architectenbureau heeft inmid-dels een ruime ervaring met staalbouw en staalframebouw: het eigen kantoor met woonhuis in Apeldoorn, uit 2007,is ge-bouwd in staal. Het gebouw heeft veel glas door de slanke staalprofielen en is strak ge-detailleerd.

Bag-a-BoxArchitect Lars Courage van Courage Archi-

tecten ontwierp de woningen samen met Corus Star-Frame Solutions, producent van staalframe elementen en Roelofs en Haase (voorheen Reusken Bouw), als bouwbedrijf. Deze samenwerking garandeert een opti-male woning voor een scherpe prijs en een goede kwaliteit.Conceptueel uitgangspunt voor het ont-werp is de wens om in een kekke en eigen-tijdse woning te wonen met veel daglicht. De bewoners moeten daarin het loftge-voel maximaal kunnen ervaren, maar dan wel voor een startersbudget. Loftwonin-gen worden meestal geassocieerd met wo-ningen in stoere industriehallen en dát ge-voel wilde Courage aanbieden aan starters: ‘liever een groter huis met vide zonder ‘ka-mertjes’ dan een kleiner huis met benepen kleine kamers.’

De keuze die de bewoners kregen, bestond uit vijf stappen:a) kies je grootte;b) kies je breedte;c) kies je indeling;d) kies je achtergevel, en;e) beken kleur in de voorgevel.

Stoer wonen in staalDe Bag-a-Box woning heeft twee verdie-pingen als basis, maar een derde laag is eveneens mogelijk. Daarbij is het mogelijk om op de begane grond te wonen, te koken en eten op het videdek, en op de tweede

verdieping drie slaapkamers te realiseren. De indelingsvarianten zijn legio; de enige mogelijke beperking is de fantasie van de bewoners.Bouwkundig uitgangspunt vormen de staalframeprofielen waarmee een recht-hoekige doos van 5,40 of 6 meter breed bij een lengte van 9 tot 12 meter en een hoog-te van 6 meter gebouwd wordt. Eén van de eerste keuzes die bewoners daarbij moe-ten maken is of zij een ‘normale’ woning willen met twee of drie slaapkamers zon-der vide, of een open loft-woning mét vi-de waarbij ze zelf de verdere indeling kun-nen bepalen. Er is slechts één vast element in de woning: een twee verdiepingen hoge schacht (3,2 meter breed en 3,2 meter diep) die als gesloten element in de voorgevel is

geïntegreerd. In deze schacht is niet alleen alle (installatie)techniek en sanitair opge-nomen, maar ook de voorzieningen voor de stabiliteit in de dwarsrichting. De twee dichte zijwangen in de achtergevel spelen eveneens een rol in de dwarsstabiliteit.

Staalframe wandenDe constructie van de woning bestaat uit twee gestapelde, verdiepingshoge frames

Bouwgegevens Opdrachtgever: diverse bewoners in AlmereOntwerp: Courage Architecten, Apeldoorn, www.courage.nlStaalframe leverancier: Corus Star Frame, IJmuiden, www.corusstarframe.nlBouwer: Roelofs en Haase, Rijssen, www.roelofs-en-haase.nlConstructie: Bouwkundig adviesbureau Van den Berg B.V., Rotterdam, www.vandenbergbv.nlBouwfysica: De Adviseurs, Apeldoorn, www.deadviseurs.nlStart bouw: vanaf juni 2010Oplevering: vanaf oktober 2010Bruto vloeroppervlak: 84 m2 en 104 m2 (bij kavelbreedte 5,40 m) en 98 m2 en 120 m2 (bij kavelbreedte 6 meter)Bouwsom: variërend van 129.500 euro tot circa 170.000 euro (voor een drielaagse Bag-a-Box)

Eén van de Bag-a-Box woningen in Almere, met zwarte staalbeplating aan de buitenzijde.Een normale stroken fundering voor de woning, maar wél lichter.

Opbouw van het skelet met staalframe wanden en staalframe vloeren. De vloeren overspannen de breedte van 5,40 of 6,0 meter in één keer.

Plaatsen van de verdiepingsvloer, in elementen van 2,40 of 3,0 meter breed.

Ruwbouwfase in de staalframewoning. In het dak is een daklicht geplaatst.

15TECHNIEK

van koudgewalste staalprofielen. Deze zijn opgevuld met staalframebouw gevelele-menten, met daartussen staalframe vloer- en dakelementen. De staalframe opbouw is vergelijkbaar met houtskeletbouw. De staal-frame-elementen zijn echter lichter van ge-wicht en maatvaster. De wanden en gevels bestaan uit frames van koudgevormde C- en U-profielen die zijn voorzien van isolatie en diverse afwerkingen aan de binnen- en bui-

tenzijde. De dikte en afmetingen van de pro-fielen hangen af van de belastingen en de gewenste isolatiewaarde. De isolatie wordt eenvoudig tussen de stijlen aangebracht, net als bij houtskeletbouw. De toevoeging van 45 mm PIR-isolatie aan de buitenzij-de dient nog om koudebruggen bij woning-scheidende wanden te voorkomen.In de Bag-a-box woning leidde dit tot C- en U-profielen van 100 mm x 1,5 mm in de dra-gende wanden (bij een overspanning van 5,4 meter). De C- en U-profielen staan h.o.h. 600 mm. De afwerking aan de binnenzijde bestaat uit dampdichte folie en twee lagen gipsplaat van 12,5 mm dik. De buitenzijde is afgewerkt met 45 mm PIR en een dampopen folie, of met steenwol sandwichpanelen van 100 mm dik.De gesloten gevels van de woningen in Al-mere hebben aan de buitenzijde een gepro-fileerde staalplaat die horizontaal is ver-werkt, in combinatie met zetwerk. Maar er zijn diverse afwerkingsmogelijkheden, waarbij de voorkeur van architect Lars Cou-rage wel uitgaat naar een afwerking met een industriële uitstraling, zoals staal of alu-minium. In de woningen in Almere is geko-zen voor staalplaten in kleur zwart (kronos - colorcoat) coating. In de gevels zijn alumi-nium kozijnen toegepast met daarin een zonwerende beglazing met een U-waarde van 1,1 W/m2K.

Staalframe vloerenAls verdiepingsvloeren worden Quantum Deck vloeren toegepast: geprefabriceer-de staalframebetonvloeren met gerolvorm-de C-profielen van 220 mm x 1,5 mm dik. De-ze koudgevormde verzinkt stalen profielen

zijn rug-aan-rug toegepast voor een optima-le verhouding tussen gewicht en construc-tie. Hoe groter de overspanning, hoe hoger en dikker de C-profielen. Voor een overspan-ning van 5,4 tot 6,0 meter is een C220-pro-fiel gebruikelijk. De dikte van de betonvloer is – voor woningbouw – altijd constant, na-melijk 50 mm. Aan de onderzijde kan extra materiaal voor brandwerendheid of geluids-isolatie worden aangebracht. Sparingen in

de C-profielen van maximaal rond 130 mm of 90x200 mm bieden ruimte voor de door-voer van leidingen. De vloeren wegen circa 180 kg/m2, exclusief vloerafwerking.De prefab elementen hebben een stan-daardbreedte van 2,40 of 3,00 meter, en ze hangen met opleghoeken (in een warmge-walste hoeklijn in de oplegging) tussen de opleggingen, voor een compacte inbouw-hoogte. Zo is de totale hoogte van de vloer bij een C220-profiel 250 mm. Voor de dak-vloeren worden weer Star-Frame elementen toegepast, opgebouwd uit C-profielen, met gipsplaten op verende regels als plafonds,

en aan de bovenzijde 18 mm OSB-beplating, (afschot)isola-tie met Rc≥ 3,5 m2K/W, en een tweelaagse APP dakbedek-king. In het dak is ook nog een Velux daglichtkoepel opgeno-men ter plaatse van de slaap-kamers.

Lichte bouwmethodeDe lichtgewicht wand- en vloerelementen zorgen voor een lichte opbouw. Courage: ‘En alles wat je boven de grond niet aan ge-wicht hebt, hoef je in de grond niet te fun-deren. Het geringe gewicht heeft bovendien als voordeel dat het warmte-accumulerend vermogen tot een minimum beperkt wordt. Hoewel veel mensen dit als nadeel zien, heeft het ook een belangrijk voordeel: het leidt in de zomer niet tot langdurige over-verhitting. Pieken in de temperatuurover-schrijding kun je koelen met luchtwarm-tepompen. Per saldo gebruik je zo minder energie dan een woning met massa te ver-warmen. De hogere isolatie-eisen van de overheid om energie te beperken, leiden au-tomatisch tot nieuwe inzichten. Het gerin-gere gewicht van de constructie heeft ten-slotte nog een belangrijk voordeel: in de uitvoering kan snel worden gebouwd.’Wetenschappelijk onderzoek van de TU Eindhoven toonde aan dat met minder mas-sa méér comfort geleverd kan worden. ‘Ac-cepteer dat er warmte in een woning bin-nenkomt, maar het teveel er ook weer snel

uit kan om het comfort goed te kunnen be-heersen’, aldus Lars Courage. ‘Juist daar zit het verschil. Massa reageert traag op tem-peratuurswisselingen; het kost veel ener-gie om die schommeling te volgen of dit gaat ten koste van het comfort. Lichtge-wicht bouwen reageert sneller op tempera-tuursveranderingen, maar kan ook snel en energiezuinig bijgestuurd worden. Hierdoor blijft het comfort constant en dus per saldo

hoger. Goed en fout is een grijs gebied; het is afhankelijk wat de klant voor een comfort-gedrag vraagt of inkoopt. Het laat wel zien dat de klant een keuze heeft!’De woning is volledig gebalanceerd met een WTW-unit. Additioneel kan een energiezui-nige koelunit geplaatst worden. De radiator-verwarming kan eventueel worden vervan-gen door vloerverwarming/-koeling.

Uitdaging creatieve bewonersCourage wil de bewoners graag uitdagen hun individuele creativiteit te laten zien. Zonder dat dit leidt tot hogere bouwkosten. Daarvoor is het nodig de basis slim te ont-werpen, met veel standaardisatie waar het moet en vrijheid waar dat maar mogelijk is. Zo zijn de bouwmethodiek, de materialen en de afmetingen van bouwdelen gestandaar-diseerd, maar daarnaast hebben toekomsti-ge bewoners alle vrijheid: om al dan niet de verdiepingsvloer helemaal dicht te maken, of met een vide; de gevelplaatsing en –in-deling (afgezien van de leidingschacht), wel of geen verdere scheidingwanden in de wo-ning, keuzes van sanitair, kleuren of prints in de stalen gevels, enzovoort.

Ervaringen aannemer Roelofs en HaaseVoor aannemer Roelofs en Haase was het de eerste keer dat het bedrijf staalframewoningen bouwde, maar Jan-Geert Haase is zeker positief: ‘Hoewel sommige werknemers erg moesten wennen: ik ben timmer-man en ik kan niet timmeren. Maar dat zit dus vooral tussen de oren.’Het bouwsysteem biedt volgens hem veel mogelijkheden: ‘Zo kun je de holle wanden benutten, in tegen-stelling tot bijvoorbeeld kalkzand-steen. De prefab onderdelen maken dat je deze snel kunt wegzetten ook omdat alles precies past. Dit helpt om faalkosten te voorkomen. En voor de toekomst hebben we nog wel wat ‘verbeterpunten’ bedacht, zoals standaard alvast elektradozen aan-brengen om de 30 cm en alleen die aansluiten die gewenst zijn.’Binnenkort komt het systeem ook als cataloguswoning op de markt, vertelt hij nog. Gekoppeld aan het driemanschap dat de woning ont-wikkelde: architect, aannemer en leverancier van het staalframe.

De voorgevel met daarin het standaard prefab element met onder andere alle sanitair én voor-zieningen voor de dwarsstabiliteit.

De achtergevel kan vrij ingedeeld worden door de bewoners.

De woning kan worden uitgevoerd met een vide of met een dichte vloer tot de achtergevel.

Aan weerzijden van het gesloten standaard pre-fab element in de voorgevel zijn lichtstroken.

Afwerking van de gesloten wandvlakken met geprofileerde staalplaten die horizontaal zijn toegepast.

Interieur: het standaard prefab element in de woning, met onder andere de keuken.

De vide in de woning aan de achtergevel.

In de woning past ook een stalen trap.

Behalve een zwarte of grijze afwerking van het standaard element is ook paars een optie, of een print, of …

Eén van de schetsen van Lars Courage betreffende de Bag-a-Box woningen.

16VSB FORUMDISCUSSIE

VSB-Forumdiscussie

Veiligheid als gezamenlijke verantwoordelijkheidDagelijkse werken vele beroepsgroepen op hoogte. Een veilige werkplek zou dan ook ‘tussen de oren’ van deze medewerkers moeten zitten. De Vereniging van Steiger-, hoogwerk- en betonbekistingbedrijven (VSB) doet er alles aan om dat te realiseren. Zo ontwikkelde de vereniging een serie flyers en checklists voor het veilig wer-ken op hoogte en investeren de leden in hun specialisme middels kennisoverdracht, trainingen, keuringen, cer-tificering, etcetera. Toch is er nog een wereld van verbetering mogelijk. Tijdens een forumdiscussie werd ge-sproken over de verantwoordelijkheden voor de verschillende partijen in de branche.

Dat veiligheid een kostbaar goed is, be-wijst de aandacht die er vanuit alle kan-ten van de markt voor dit onderwerp is. De Arbeidsinspectie organiseert acties rond-om steigers, bouwliften, rolsteigers en be-kistingen, er verschijnen nieuwe A-bladen en de Richtlijn Steigers werd recent weer geüpdate. Het maakt duidelijk dat het bie-den van een veilige tijdelijke werkplek op hoogte volop in beweging is. Er blijkt ech-ter meer nodig te zijn dan alleen aandacht, want onder de huidige economische om-standigheden komt het regelmatig voor dat concurreren op prijs belangrijker is dan het garanderen van veiligheid. Wordt dat ook zo door de deelnemers aan de fo-rumdiscussie ervaren? Frank Klessens van Alimak Hek: ‘De prijs is onder de huidige marktomstandigheden inderdaad vaak be-langrijker dan veiligheid. In de hele keten wordt de verantwoordelijkheid voor vei-ligheid doorgeschoven naar de volgende partij. De opdrachtgever is weliswaar ver-antwoordelijk voor veiligheid maar legt die verantwoordelijkheid net zo gemakke-lijk neer bij zijn toeleveranciers.’ Ook Ruud Gaarthuis van Van Thiel United beaamt dat: ‘Veiligheid gaat zover als de portemon-nee van de opdrachtgever toelaat. De finan-ciële crisis heeft ervoor gezorgd dat veilig-

heid een ondergeschoven kindje wordt.’ Het gaat echter niet alleen om de prijs. Rob Baken van Manntech Gevelinstallaties: ‘Veiligheid is voor sommige opdrachtge-vers een té grote vanzelfsprekendheid ge-worden. Men denkt en verwacht dat een product veilig is, maar vergeet dat onveili-ge situaties zich met name in de gebruiks-fase voordoen.’ Ook Adri Wallenburg van Koninklijke Jongeneel ervaart dat: ‘De be-langrijkste en grootste spelers in de markt weten wel wat er aan veiligheid te koop is en handelen daar ook naar. Maar er is een grote groep aannemers die het niet weet of het blijkbaar niet interesseert. Uiteraard begint veiligheid bij de leveranciers; die moeten een veilig product leveren. Maar in

de praktijk wordt er té vaak gezocht naar goedkopere alternatieven. En bij controle-rende instanties, zoals de Arbeidsinspectie, schiet de kennis vaak tekort. Bij een pro-

duct als hout voor steigerdelen is dat ook niet eenvoudig. Er zijn immers veel fac-toren die de kwaliteit van het hout bepa-len.’ Leo Pasveer van Harsco Infrastructure merkt dat de inspecties toenemen en in de industrie gemeengoed zijn: ‘De industrie stelt veel meer en veel hogere eisen als het om veiligheid gaat. Als leverancier willen wij daarom niet afwachten tot de Arbeids-inspectie zich meldt, maar zelf voorop lo-pen. De industrie loopt wat veiligheid be-treft, ver vooruit op de bouw.’

Strenge controle en handhavingJürgen Ferket van Scaffolding Training Eu-rope ziet in de handhaving een belangrijk onderwerp: ‘Het draait allemaal om hand-having. Op de bouwplaats weten alle me-dewerkers het wel, maar veilig werken doet men lang niet altijd. Er moet dus wor-den gecontroleerd in plaats van gedoogd. Als je ziet wat er -mede door de recessie - allemaal gebeurt, dan is het gewoon wach-ten op een volgend ongeluk.’ Of het gedogen alleen terug te voeren is op de recessie, valt echter te betwijfelen. Leo Pasveer: ‘Ik denk dat de recessie ook veel misbruikt wordt. De naleving schiet sim-pelweg tekort. In de industrie is er voor ie-dere vijf man die werkzaam zijn, altijd één controleur. Daarmee krijgt veiligheid de aandacht die het verdient.’ Nick Stubbe van BIS Industrial Services ziet wel een posi-tieve ontwikkeling: ‘De laatste jaren is het veiligheidsniveau in de bouw en industrie meer naar elkaar gegroeid. Door de recessie zie je nu in de bouw het niveau echter weer teruglopen, terwijl in de industrie de con-trole onverminderd streng blijft. Door die strengere aanpak wordt veiligheid als het ware afgedwongen; er is een streng kwali-teitssysteem, de bestekken zijn zwaar en er worden opleidingen vereist. Dat alles bij el-

kaar zorgt voor een ander veiligheidsbesef.’ Ruud Gaarthuis vult aan: ‘Daar komt nog eens bij dat werkzaamheden bij de chemi-sche en petrochemische industrie beter te controleren zijn: er is maar één ingang. De bouwplaats daarentegen is een duiven-til, waar iedereen komt en gaat. In de bouw zie je bovendien dat de uitvoerder geen tijd meer heeft voor controles. Hij heeft het veel te druk en brengt het grootste deel

van de dag door in de bouwkeet om van-daar alles te organiseren en te regelen.’

VerantwoordelijkheidBlijkbaar is er een groot verschil in de ma-nier waarop veiligheid wordt beleefd in de bouw en industrie. Wie is er dan eigenlijk verantwoordelijk voor de veiligheid op de steiger, hoogwerker of betonbekisting en is er daarbij verschil tussen de bouw en de industrie? Ruud Gaarthuis: ‘In de Richtlijn Steigers staat omschreven dat de ‘toezicht-houder gebruik’ de steiger periodiek moet controleren. Die toezichthouder kan één

van de eigen medewerkers van de opdracht-gever zijn maar ook een externe.’ De invul-ling daarvan verschilt weer per bouwbedrijf. Nick Stubbe: ‘Met alle regels die als het wa-re bovenop elkaar worden gestapeld, wordt

de kans op schijnveiligheid groter. In het woud van regels is er altijd wel één te vin-den waarmee je kunt duidelijk maken dat je als opdrachtgever of opdrachtnemer alles hebt gedaan om onveilige situaties te voor-komen. Maar daarmee wordt voorbij gegaan aan het allerbelangrijkste aspect: het besef bij de gebruiker dat veiligheid boven alles moet staan.’Dat besef is niet van vandaag op morgen een ingeburgerd begrip. Hoe kunnen we die inburgering bereiken en ervoor zorgen dat mensen zich bewust zijn van hun rol in de veiligheidsketen? Nick Stubbe vervolgt: ‘Je zult er altijd op moeten blijven hameren. Bij ieder overleg moet veiligheid op de agenda staan. Medewerkers krijgen veiligheidsfilms te zien, ze worden continu geïnformeerd en op de hoogte gehouden van ontwikkelingen – alles erop gericht om de veiligheid zoveel

mogelijk te bevorderen.’ Adri Wallenburg: ‘Herhaling is inderdaad heel belangrijk. Neem de verwerkingsvoorschriften van pro-ducten: die zouden eigenlijk steeds even doorgenomen moeten worden.’ Over de bewustmaking van medewerkers vertelt Matthijs Pitlo van Yelloo: ‘Om te be-ginnen moet er voor worden gezorgd dat de toezichthouder, die overal omschreven en voorgeschreven staat, ook daadwerkelijk aanwezig is. En als die aanwezig is, moeten alle veiligheidsaspecten worden beoordeeld en gecontroleerd. Blijkt uit die controles dat er misstanden zijn, dan moeten forse boe-tes worden uitgedeeld.’ Frank Klessens wijst ook op de eigen verantwoordelijkheid: ‘Als bedrijf moet je ook zelf de focus gericht hou-den op veiligheid en daar waar nodig moet je sanctioneren.’ Die sanctionering blijkt in de industrie strenger dan in de bouw. Leo Pasveer: ‘Wie in de industrie een veiligheids-overtreding begaat, kan vertrekken en hoeft niet meer terug te komen. En niet alleen bij het bedrijf waar de overtreding werd be-gaan, maar ook niet bij andere industriële bedrijven. Dat werkt in zekere zin afschrik-

Van links naar rechts: Nick Stubbe, Jürgen Ferket, Frank Klessens, Matthijs Pitlo, Adri Wallenburg, Leo Pasveer, Martin Franke (au-teur), Frank de Groot, Rob Baken, Henry Dijks-ma en Ruud Gaarthuis.

ligheid waren Ruud Gaarthuis van Van Thiel United (Beek en Donk), Henry Dijks-ma van Altrex (Zwolle), Rob Baken van Manntech Gevelinstallaties (Moerdijk), Nick Stubbe van BIS Industrial Services (Zwartewaal), Jürgen Ferket van Scaffol-ding Training Europe (Barendrecht), Frank Klessens van Alimak Hek (Middelbeers), Adri Wallenburg van Koninklijke Jonge-neel (Utrecht), Matthijs Pitlo van Yelloo (Spijkenisse) en Leo Pasveer van Harsco Infrastructure (Arkel).

vier maal per jaar georganiseerd, waarbij actuele of relevante onderwerpen centraal staan. De bijeenkomsten staan onder lei-ding van Frank de Groot, hoofdredacteur van BouwTotaal en vinden plaats onder auspiciën van de PR-commissie van de VSB.

Deelnemers aan de VSB-Forumdiscussie over de verantwoordelijkheden voor vei-

Van links naar rechts: Matthijs Pitlo, Adri Wallenburg en Leo Pasveer.

Frank Klessens: ‘Prijs helaas momenteel vaker belangrijker

dan veiligheid.’

Ruud Gaarthuis: ‘De bouwplaats is een duiventil die

niet eenvoudig te controleren is.’

Henry Dijksma: ‘Ook een QR-code op rolsteigers kan de

veiligheid vergroten.’

De VSB-Forumdiscussie is een initiatief van de Vereniging van Steiger-, Hoog-werk- en Betonbekistingbedrijven (VSB). Door hun jarenlange ervaring beschik-ken de VSB-leden over een grote hoe-veelheid kennis en deskundigheid. Die

knowhow wordt de laatste jaren ook via de VSB-Forumdiscussies overgedragen. Tij-dens de discussies passeren onder meer de stand der techniek, ontwikkelingen en aan-dachtspunten voor potentiële gebruikers de revue. De VSB-Forumdiscussie wordt

17VSB FORUMDISCUSSIE

Veiligheid als gezamenlijke verantwoordelijkheidwekkend en draagt sneller bij aan verho-ging van het veiligheidsbesef.’

Rol leverancierVeiligheid draait om bewustzijn; het besef dat het eigen gedrag en dat van anderen de veiligheid op en rond de bouwplaats kan beïnvloeden. Dat bewustzijn leeft als geen

ander bij de leveranciers van producten en diensten die van het veilig werken op hoogte hun specialisme hebben gemaakt. Welke veiligheidsmaatregelen bieden zij aan de klant en de uiteindelijke gebrui-ker? Bekend zijn de gebruiksvoorschriften en de tekeningen en berekeningen die voor steigers verplicht zijn. Maar wat is er nog meer? Frank Klessens: ‘Veel ongelukken vinden hun oorsprong in veranderingen die op de bouwplaats aan het arbeidsmid-del worden aangebracht. Wij investeren daarom veel in kennisoverdracht naar ge-bruikers en proberen zo te voorkomen dat zij zelfstandig aanpassingen doorvoeren.’ Matthijs Pitlo vult aan: ‘Dat betekent bij-voorbeeld ook dat je de gebruikersinstruc-ties in andere talen beschikbaar moet heb-ben. De bouwplaats van tegenwoordig is immers een bonte verzameling van bui-tenlandse culturen geworden. Deze verta-ling wordt dan ook door de opdrachtgever verzorgd. Daarnaast geven wij op de bouw-plaats presentaties, waarin wordt aange-geven hoe men op een veilige manier kan werken met de arbeidsmiddelen die wij le-veren.’ Rob Baken van Manntech Gevelinstalla-ties: ‘Wij geven instructies aan degenen die het meest gebruik maken van de geve-

londerhoudsinstallatie. Maar dat is altijd een momentopname. Het glazenwasbedrijf van vandaag kan over een halfjaar vervan-

gen zijn door een ander bedrijf. Dat nieuwe glazenwasbedrijf krijgt van de gebouwbe-heerder echter net zo gemakkelijk de sleu-tel van de gevelonderhoudsinstallatie mee. En die stappen vervolgens in en gaan aan het werk. Feitelijk zonder instructie en zon-der écht te weten hoe de installatie werkt. Je staat er versteld van hoe mensen met hun leven omgaan. Om dat zoveel mogelijk te voorkomen, wijzen wij gebouwbeheer-ders steeds vaker op hun verantwoordelijk-heden.’

KetenintegratieEr wordt dus het nodige gedaan om het veilig gebruik van bijvoorbeeld steigers, hoogwerkers en betonbekistingen te sti-

muleren. Maar leidt dat ook in de gebruiks-fase tot meer veiligheid en zijn er niet andere mogelijkheden denkbaar? Ketenin-tegratie bijvoorbeeld, waardoor het veilig-heidsbewustzijn zich breder over de bouw-keten verspreidt én er geprofiteerd wordt van wederzijdse kennis en ervaring. Met name dat laatste zou er voor kunnen zor-gen dat sneller en efficiënter kan worden gewerkt, en daarmee kosten worden be-

spaard. Frank Klessens daarover: ‘Wij zit-ten graag in een zeer vroeg stadium met onze opdrachtgevers aan tafel om mee te denken over oplossingen. Daardoor kan er

ook worden nagedacht over de inzet van al-ternatieve methoden, technieken en hulp-middelen die voor bepaalde situaties wel-licht goedkoper of efficiënter zijn.’ Ruud Gaarthuis ziet dat de cirkel daarmee eigen-lijk weer rond is: ‘We zouden als bouwko-lom meer in processen moeten denken. Dat werkt sneller, veiliger en goedkoper. Maar de werkelijkheid van vandaag is dat er nog steeds veelal wordt uitbesteed op prijs.’Heeft dat procesdenken zich nog steeds geen vaste plaats in de bouwketen ver-worven? Leo Pasveer: ‘Wij merken dat het steeds beter gaat. En onze opdrachtgevers

ook, want die ervaren dat zij door in proces-sen te denken aan het eind van de rit goed-koper uit zijn.’ Ook bij Yelloo ervaart men die trend. Matthijs Pitlo: ‘Bij diverse projec-ten waar wij momenteel mee bezig zijn, worden we al in het beginstadium betrok-ken. Vergeleken met een aantal jaren ge-leden, mag dat voor de verhuur best een omslag worden genoemd. Stap voor stap doorlopen we eerst het hele project om ver-volgens voor iedere fase de meest efficiën-te en financieel meest aantrekkelijke oplos-sing te kiezen. Die planmatige aanpak leidt in de praktijk tot minder faalkosten; alles is van tevoren al uitgedacht.’ Mattijs Pitlo: Ik ben momenteel met een project bezig waar we al een halfjaar van te

voren bij werden betrokken. Stap voor stap hebben we eerst het hele proces doorlopen om vervolgens voor iedere fase de meest efficiënte en financieel meest aantrekkelij-ke oplossing te kiezen. Die planmatige aan-pak leidt in de praktijk tot minder faalkos-ten; alles is van tevoren al uitgedacht.’ Rob Baken merkt op dat het bij gevelinstallaties iets complexer is: ‘Bij een aannemer komen wij pas in een laat stadium in beeld. Bij

grotere projecten worden wij er over het al-gemeen wel eerder betrokken. En dat heeft voor de uiteindelijke gebouwbeheerder on-tegenzeggelijke voordelen. Daarnaast geldt binnenkort ook nog eens het toetsingska-der voor gebouwvoorzieningen voor vei-lig onderhoud. Deze worden straks bij aan-vraag van de bouwvergunning getoetst. Als er geen voorzieningen zijn voor veilig onderhoud, zal er geen bouwvergunning meer worden verleend. Het toetsingska-der is daarbij uiteraard van belang voor de gevelonderhoudsinstallaties; de architect moet nu hebben nagedacht over de vraag hoe gevels voor onderhoud op veilige wij-ze kunnen worden bereikt.’ Zelfs bij trai-ningsinstituut STE ervaart men de groei-ende belangstelling voor procesgericht werken. Jürgen Ferket: ‘Door ons werk moe-ten wij voortdurend op de hoogte zijn van de laatste ontwikkelingen in producten en werkmethoden. Daarom vraagt men ons ook regelmatig om mee te denken over een bouwproces en te adviseren.’

VeiligheidsbewustzijnDoor meer in processen te denken, wordt veiligheid een vast onderdeel van het bouw-proces. Maar daarmee is de bouw nog niet veiliger. Minstens zo belangrijk is het be-wustzijn in alle delen van de organisatie dat veiligheid vereist is. Ruud Gaarthuis: ‘Door

alles vast te leggen, weet je nog niet zeker of het op de werkvloer inderdaad veiliger wordt. Je zult daar ook concreet uitleg moe-ten geven, want een timmerman wéét in veel gevallen niet wat de gevolgen van on-veilig gedrag zijn. Het uitleggen is dus min-stens zo belangrijk als het creëren van re-gels.’ Jürgen Ferket vult aan: ‘En die uitleg is niet alleen belangrijk voor de timmerman maar ook voor het middenkader. Als de tim-merman doordrongen is van veiligheid en daarop wijst, zal zijn baas die er minder be-wust mee bezig is, gewoon opdracht ge-ven om door te blijven werken. Het moet dus van onder én van boven komen.’ Hen-ry Dijksma van Altrex denkt dat ook de be-drijfscultuur bepalend kan zijn. ‘Lang niet iedereen binnen het bedrijf heeft evenveel oog voor veiligheid. Men moet elkaar er op

wijzen en helpen beter doordrongen te ra-ken van het belang van veiligheid. Wij doen dat onder meer met onze QR-codes: digita-le codes op alle rol- en vouwsteiger platfor-men die met een smartphone kunnen wor-den gelezen. Nadat de code is ingelezen, krijg je automatisch de handleiding opbouw

en gebruik van het betreffende product op je smartphone te zien. En dat in verschillen-de talen. Daarmee is het veilig werken weer een stapje dichterbij gebracht. Als leveran-ciers moeten we die veiligheid ook zoveel mogelijk uitdragen.’Frank Klessens: ‘Veiligheidsbesef is er niet van de één op de andere dag. Dat heeft tijd nodig. Daarom moet er zo vroeg mogelijk mee worden begonnen. Ik denk dat het goed zou zijn wanneer er in de opleidingen voor timmerman, uitvoerder, et cetera, een vast onderdeel veiligheid zou zijn.’ Leo Pasveer: ‘En dat proces moet zich binnen het bedrijf voortzetten. Mensen krijgen ook binnen be-drijven nog veel geleerd, maar als het fout gaat wordt men vaak volledig afgebrand. Het zou veel beter zijn als we elkaar aan-spreken op fout gedrag. Je kunt gemakkelijk even stoppen, iemand aanspreken en corri-geren en vervolgens weer verder gaan. Op die manier raakt de bouw langzaam door-drenkt van het veiligheidsbewustzijn.’

Goed communicerenOok de VSB beseft dat er nog het nodige te doen is en probeert onder meer met flyers, richtlijnen en andere documentatie hand-vatten te bieden, waarmee veiligheid op de bouwplaats kan worden ingevuld. Is daar in de praktijk al iets van te merken? Mat-

thijs Pitlo: ‘Wij proberen op de bouwplaats of bouwkeet een duidelijke documentatie-set beschikbaar te hebben en een toelich-ting te geven op veiligheid. In de afgelo-pen tien jaar hebben wij wel gemerkt dat veiligheid bij veel meer mensen leeft en steeds bekender is. Dat neemt niet weg dat er nog een hoop te doen blijft.’ Ruud Gaart-huis vult aan: ‘Het vergt ook een inspan-ning van de verschillende bedrijven. Wij geven bijvoorbeeld veel trainingen over de Richtlijn Steigers. Dat doen we door het he-le land en merken dat mensen daar veel van opsteken. Die 1-op-1 communicatie met klanten en gebruikers is ontzettend be-langrijk.’ ‘En ook voor de opdrachtgevers is het van grote waarde’, aldus Adri Wallen-burg. ‘Die heeft de plicht om zijn mensen te informeren en krijgt nu eigenlijk alles op de presenteerblaadje aangereikt. Infor-meert hij zijn medewerkers niet, dan is Lei-den in last als er iets op de bouwplaats ge-beurt.’Zijn er nog aanvullende acties die de bran-che zou kunnen organiseren om de veilig-heid verder te verbeteren? Ruud Gaarthuis en Leo Pasveer melden allebei de voor-loopleuning als optie om de veiligheid op de bouwplaats verder te verbeteren. Hen-ry Dijkstra ziet in de ladderuitstap een op-lossing om ongelukken met het afstappen van ladders op hoogte te voorkomen. Frank Klessens besluit: ‘Het allerbelangrijkst is dat men het juiste arbeidsmiddel gebruikt. Het komt nog vaak voor dat er oneigenlijk gebruik wordt gemaakt van bepaalde mid-delen. Ik denk dat de branche daar nog voor verbetering vatbaar is. En aan die verbete-ring draag de VSB graag bij.’

Van links naar rechts: Rob Baken, Henry Dijksma en Ruud Gaarthuis.

Van links naar rechts: Nick Stubbe, Jürgen Ferket en Frank Klessens.

Rob Baken: ‘Toetsingskader als opmaat voor

gebouwvoorzieningen voor veilig onderhoud.’

Nick Stubbe: ‘Veiligheidsniveau in bouw en industrie groeit

langzaam naar elkaar.’

Jürgen Ferket: ‘Veiligheid draait volledig om handhaving.’

Adri Wallenburg: ‘Grote groep aannemers weet té weinig van

veiligheid.’

Matthijs Pitlo: ‘Misstanden met veiligheid fors beboeten.’

Leo Pasveer: ‘Procesdenken leidt tot meer veiligheid en efficiency

en minder kosten.’

19In DETAIL

Ontwerp en uitvoering van DETAILS (Serie Passief)

Passiefhuis kozijndetail In iedere uitgave van BouwTotaal besteedt Adviesburo Nieman aan-dacht aan ontwerp en uitvoering van een detail. Een goed detailontwerp en juiste uitvoering van details leidt tot een flinke verlaging van de faal-kosten en een hoge eindkwaliteit van een gebouw. De SBR heeft een se-rie passiefhuisdetails uitgegeven. In BouwTotaal worden vanaf nummer 1-2011 diverse passiefhuisdetails besproken, zowel voor nieuwbouw als voor renovatie. In dit artikel aandacht voor het Passiefhuis kozijndetail (SBR-detail 202.4.1.03). Het gaat om het variantdetail met houten kozijn, HSB element met I-ligger en leidingspouw en drievoudige beglazing.

Door: ing. D. StrijardsAdviesburo Nieman

Het Passiefbouwen-concept is eind jaren ‘80 ontwikkeld in Zweden. Het betreft kort-weg een gebouw met een zeer hoge ther-mische isolatiewaarde en een hoge mate van luchtdichtheid. Hierdoor is het energie-verbruik uitermate laag en het comfortni-veau hoog. De benodigde omvang van in-stallaties ten behoeve van verwarming is gering. In de serie van passiefdetails hierbij een kozijndetail waarbij de aandacht voor-al uit moet gaan naar de luchtdichtheid.

Thermische isolatiewaardeDe hoge thermische isolatiewaarde (Rc-waarde 10,0 m2.K/W voor de langsge-vels) wordt in het getoonde nieuwbouw-detail bereikt door toepassing van een 350 mm dik houtskeletbouwelement ge-vuld met minerale wol en een geïsoleerde leidingspouw. Het stelkozijn wordt rond-

om ingepakt met vulstroken van minerale wol ter voorkoming van warmteverliezen. Om de energieverliezen door het houtske-letbouwelement zo laag mogelijk te hou-den worden er zogenaamde I-liggers in de passiefbouw houtskeletbouwelementen toegepast. Deze I-liggers bestaan uit een kader van bijvoorbeeld vuren hout en een lijf van multiplex, OSB of een ander plaat-materiaal. Door het dunne lijf van de I-lig-ger is de koudebrug aanzienlijk minder dan bij een standaard balklaag. De I-liggers hebben ten opzichte van het standaard balkhout een betere sterkte en stijfheidver-houding.

Drievoudige beglazingKozijnen, ramen en deuren vormen de ‘zwakke schakels’ in de thermische schil van een gebouw. Vanwege de in totaliteit hoge isolatiewaarde worden er aan de ko-zijnen eveneens eisen gesteld. De combi-natie kozijn en glas moet een isolerend

vermogen bezitten van Uraam ≤ 0,8 W/m2.K. Hiertoe zal een drievoudige beglazing noodzakelijk zijn. Behalve het type glas is de isolerende werking van een kozijn even-eens afhankelijk van het kozijn zelf en de plaatsing in het element. Ter beperking van de warmteverliezen is het kozijn dichtbij de hartlijn van het element geplaatst.

LuchtdichtheidLuchtlekken leiden tot warmteverlies. Het Passiefhuis-concept vraagt derhalve om een hogere mate van luchtdichtheid dan gebruikelijk. Om deze hoge mate van lucht-dichtheid te bereiken worden de houtske-letbouwelementen fabrieksmatig vervaar-digd zodat weersomstandigheden geen negatieve rol kunnen spelen. Damprem-mende folies worden met overmaat aan-gebracht zodat deze bij plaatsing van de elementen rondom luchtdicht kunnen wor-den afgeplakt op aansluitende bouwcom-ponenten zoals vloeren, daken en wanden. Ter plaatse van de sparing ten behoeve van de kozijnen worden de dampremmende la-gen omgezet en afgeplakt. Ter plaatse van de draaiende delen wordt er een dubbele kierdichting in het kozijn toegepast. Uiter-aard moet ook het hang- en sluitwerk mi-nimaal licht-knevelend worden uitgevoerd.Ter voorkoming van luchtlekken wordt het houtskeletbouwelement nooit doorbroken, doordat leidingwerk wordt aangebracht in een speciale leidingspouw aan de binnen-zijde van het element. Luchtdichtheidsme-tingen achteraf geven uitsluitsel over de behaalde luchtdichtheid van de gebouw-schil. Eventuele onvolkomenheden kun-

nen hiermee worden opgespoord. Hieruit kan lering worden getrokken voor volgen-de projecten. Dergelijke controle-metingen worden derhalve aanbevolen.Behalve energieverlies kunnen luchtlekken tevens de oorzaak zijn van vochtproblemen doordat de warme vochtige lucht conden-seert in een koudere omgeving. Hoe hoger de thermische isolatie, hoe groter het tem-peratuursverschil over de constructie en daarmee de kans dat condensatie bij lek-ken in de constructie kan optreden.

ZonweringHet lage energieverbruik wordt mede gere-aliseerd door benutting van zonnewarmte. Toch zal in de zomermaanden deze warm-tebron geweerd moeten worden tenein-de de binnentemperaturen niet te hoog te laten oplopen. Bij Passiefhuis-concep-ten vormen zonweringen (of vergelijkba-re oplossingen) een vast onderdeel van het ontwerp. Uit architectonisch oogpunt zal het veelal wenselijk zijn de zonwering uit het zicht te houden. Een aandachtspunt vormt de bediening van de zonwering. Doorvoeren naar binnen kunnen leiden tot luchtlekken. Wellicht is een elektrische be-diening te prefereren (leidingen uiteraard luchtdicht afwerken). In het ontwerp moet de bediening worden vastgesteld en de noodzakelijke voorzieningen in de betref-fende details worden aangegeven.

Ontwikkelingen Passiefhuis-detailsSBR-Referentiedetails voor Passiefhuis-nieuwbouw zijn reeds beschikbaar. Het betreft behalve kalkzandsteen met hoog-waardige spouwisolatie ook houtskelet-bouw en HSB-elementen in combinatie met een betonnen draagstructuur (giet-bouw).

Zie voor details www.sbr-info.nl. Informatie over passief bouwen is te vinden op onder andere www.passiefbouwen.nl.

21BOUWGEBREKEN

‘Is de hemelwaterafvoer nu lek of het stucwerk niet goed?’

Aansluiting uitloop op hemelwaterafvoer.

Er wordt gezinsuitbreiding verwacht, dus er wordt een vergroting van de woning gepland. Door drukte bij de aannemer en drukte bij de architect loopt de start van de werkzaamheden nogal uit. De uitbouw wordt in zeer korte tijd gemaakt en is op tijd af. In het begin is alles goed. Na ver-loop van tijd komt het gevelstukwerk los van de gevel, recht onder de he-melwaterafvoer. Probleem van de stukadoor of probleem van de loodgie-ter?

Door: Ing. Sjang den OudenBureau voor Bouwpathologie BBwww.bouwpathologie.nl

Al een klein jaar na de oplevering van de uitbouw is de bewoners een verkleuring van het gevelstucwerk onder de hemelwa-terafvoer opgevallen. Dit trok in droge pe-rioden vrijwel helemaal weer weg. Toch maar aan de aannemer gemeld. Deze speelt het door aan de loodgieter en die komt kij-ken. De loodgieter geeft aan dat een lek-je overal kan zitten in dakbedekking. Door het afschot in het dak zou het lekwater dan naar de hemelwaterafvoer lopen en daar naar buiten komen. Het hele dak wordt ge-inspecteerd, daktrimmen afgekit en schijn-baar loszittende naden extra afgekit. Loodgieter weg, de aftekening in de gevel bleef echter en het werd erger. Na de vier-de melding aan de aannemer komt op-nieuw de loodgieter langs die aangeeft het niet meer te weten, maar toch maar weer even gaat kijken. Bij terugkomst van het dak weet hij het: water loopt van de dak-rand op de uitloop van de hemelwateraf-voer. Vervolgens loopt het water achter het gevelstucwerk, daar waar de uitloop door de gevel steekt. Het ligt dus aan de stuka-door. De stukadoor komt kijken en zegt dat

de lekkage ontstaat doordat de aansluiting van de uitloop van het dak op de hemelwa-terafvoer lek is. Het probleem ligt toch bij de loodgieter. Hij zal dit zelf melden aan de aannemer. De aannemer belt de bewoners op dat hij zijn best heeft gedaan en het aan de loodgieter en de stukadoor overlaat, het is tenslotte geen gebrek aan zijn werk. De stukadoor stelt voor om op basis van onge-lijk een onafhankelijke in te schakelen. De

loodgieter laat niets meer van zich horen. De schade aan het stukwerk is inmiddels groot, er vallen hele stukken van de muur en ook op andere plaatse ontstaat schade.

OnderzoekTer plaatse wordt geconstateerd met be-hulp van vochtmetingen in het stuk-werk dat de gevel over een groter opper-vlak vochtig is en schade vertoont. Er is ook vocht in het stukwerk aanwezig onder de glazen bouwstenen in de zijgevel, onder de open stootvoegen en net boven het maai-veld. Ter plaatse van de grootste schade lijkt het vocht achter het stucwerk te zijn gekomen ter plaatse van de uitloop van het dak. Hoger is nauwelijks vocht in het stuc-werk meetbaar en is geen schade meer zichtbaar. De hemelwaterafvoer wordt gedemonteerd van de uitloop van het dak. De uitloop van

de uitloop om te zien hoe dit functioneert. Vrijwel meteen loopt water langs de aan-sluiting van de uitloop op de hemelwater-afvoer langs de gevel maar ook in het stuc-werk. Na opnieuw demonteren en meten blijkt dat de uitloop te lang is en de hemel-waterafvoer in de aansluiting voor meer dan de helft afsluit. De uitloop is voor het aangesloten dakvlak te klein van afmeting. Bij afvoer vult deze zich waardoor te wei-nig beluchting van de hemelwaterafvoer plaatsvindt en dit de toch al kleine doorlaat op de aansluiting afsluit. Hierdoor loopt water moeilijk weg en stroomt tussen de aansluiting van de uitloop op de hemelwa-terafvoer tegen de gevel en bij de doorvoer in de gevel.

OorzakenDe uitloop is te klein van afmeting, steekt te lang door in de aansluiting van de he-

Schade onder hemelwaterafvoer.

Schade stukwerk.

Afmetingen uitloop.

het dak wordt aan de buitenzijde dicht ge-zet en vanaf de dakzijde wordt hierin wa-ter gegoten totdat een plas water op de dakbedekking blijft staan. Na circa 30 mi-nuten nog steeds geen lekkage. De hemel-waterafvoer wordt weer gemonteerd. Nu wordt via het dak water afgevoerd door

melwaterafvoer en de hemelwaterafvoer is aan de bovenzijde niet belucht. Dit alles is het werk van de loodgieter geweest. Daar-bij is gemeten dat het stukwerk ter plaat-se van alle doorbrekingen, niet alleen bij de hemelwaterafvoer maar ook bij de gla-zen bouwstenen en open stootvoegen, nat wordt door inwatering op de aanslui-ting. Hier ontstaat plaatselijk ook al schade. Ook is het gevelstukwerk doorgezet tot in het maaiveld waar er vocht in optrekt. Ook hierdoor ontstaat schade. Dit is alles het werk van de stukadoor geweest. De aanne-mer was hoofdaannemer en de stukadoor en loodgieter onderaannemers.

HerstelHerstel zal moeten bestaan uit een beter beluchting van de hemelwaterafvoer door de diameter van de uitloop te vergroten, deze in te korten en de aansluiting aan de bovenzijde te beluchten. Het stukwerk zal geheel vrij van het maaiveld moeten wor-den gemaakt. Na droging kan dit weer wor-den aangeheeld en afgewerkt. De aanslui-ting van doorbrekingen op het stukwerk zal waterdicht moeten worden uitgevoerd om daar inwateren en dus schade aan het stukwerk te voorkomen.

SB-Railing

daar kunt u op leunen!Wát u ook maakt van staal, rvs of aluminium, maak het met s+bi. In Zwijn-drecht vindt u niet alleen een enorm assortiment op voorraad, maar ook een unieke materiaalkennis, logistieke kracht en service. Die combinatie maakt s+bi Nederland tot dé one-stop-shop voor blankstaal, kwaliteitsstaal, RVS en aluminium.

Profit by qualityMet trots presenteren wij u SB-Railing, het multi-functionele, hoogwaardige leuningsysteem uit fijngeslepen roestvaststalen onderdelen. In onze catalogus vindt u niet alleen alle SB-Railingdelen, maar ook het complete pro-gramma dwarsstafhouders en glasklemmen.

SB-Railing is een product van s+bi in Zwijndrecht, een allround staalleverancier. We zijn toonaan-gevend op het gebied van productie en dis-tributie van staal, roestvaststaal en aluminium. s+bi, een ISO 9001:2000 gecertificeerd bedrijf, is al ruim 50 jaar bekend met de eisen die klanten in een competitieve markt stellen.

Als producent van het SB-Railingsysteem weten wij als geen ander hoe belangrijk de kwaliteit van de producten is. In uw bedrijf wordt kwaliteit vast ook met een hoofdletter geschreven. Door onze kwaliteitsbewaking kunnen wij hoogwaar-

dige producten garanderen die u als klant veel voordelen zullen bieden. Wanneer de kwaliteit goed is, zult u namelijk nog sneller en beter kunnen produceren. De producten van het SB-Railingsysteem hebben een zeer aantrekkelijk design en zorgen voor een professionele uitstraling.

Daarnaast passen ze perfect in elkaar waardoor het systeem eenvoudig te monteren is. Ook is er een grote diversiteit aan producten zodat u met het SB-Railingsysteem niet voor verrassin-gen komt te staan. s+bi garandeert niet alleen een kwalitatief hoogwaar-dig product, wij bieden ook optimale service en betrouwbaarheid. Onze klanten waarderen onze professionele instelling die ons in veel segment-en tot marktleider heeft gemaakt.

Ons motto is dan ook ”Profit by quality”

s+bi B.V.Gildenweg 21, 3334 KC ZwijndrechtPostbus 298, 3330 AG ZwijndrechtTel.: 078-6230600Fax.: 078-6101030E-mail: sbstaal@schmolz-bickenbach.nlwww.schmolz-bickenbach.nl

Buisverbinders

Railingsteunen

Glasklemmen

Dwarsstafhouders

De one-stop-shop

voorstaal, rvs

en aluminium

www.sb-railing.nl

23BOUWKOSTEN

ed weet raadPrijzen onderaannemers verschillen enormOm de aanneemsom van een project te bepalen worden regelmatig diversen onderaannemers gevraagd prijs-opgave te doen. Zo ook voor een project van tien nieuwbouwwoningen in Amersfoort. Deze woningen worden begin juni opgeleverd. Het gaat hier om het stukadoorswerk (wanden en plafonds) en tegelwerk (wanden en vloeren). De onderaannemers hebben alle tekeningen en de betreffende bestekstekst ontvangen. De verschil-len zijn verbazingwekkend…

Project 10 woningen AmersfoortPrijzen in euro`s prijspeil april 2011

StukadoorswerkVestigings regio Wanden Plafond Totaal Toeslagen

onderaannemer bedrag

125 m2 225 m2 105 m2 Kleur Hoek Afplakken Diversen

Behang klaar Spackspuiten profielen

maken

1 oost 12,90 10,30 10,30 5012 3,50 n j

2 midden 13,35 8,40 9,15 4520 3,25 n j klimtoeslag 15 % vanaf 2,80m

3 midden 12,00 8,15 7,00 4069 2,75 j j

4 oost 10,90 6,65 6,66 3633 4,50 n n/ €75,- krachtstroom extra 80,--

5 noord 12,25 6,48 6,45 3717 2,75 j n/€ 50,- km 0,39 per km

6 zuid 10,50 6,75 7,20 3587 3,00 n j km 0,43 per km

7 oost 7,85 6,20 6,20 3027 2,50 n j

8 midden 10,30 6,75 6,50 3489 3,00 n j

gemiddeld 11,26 7,46 7,43 3866

TegelwerkVestigings regio Wanden Vloeren Totaal Toeslagen

onderaannemer 36 m2 9,5 m2 bedrag reiskosten

1 oost 19,00 32,00 988 45

2 oost 20,00 29,00 996 60

3 midden 23,00 33,00 1142 70

4 zuid 24,00 25,00 1102 43

5 noord 25,00 32,00 1204 50

6 noord 29,00 33,00 1358 66

gemiddeld 23,33 30,67 1131

Door: Ed de Rechteren van HemertNederlands Bouwkosten InstituutEdrecht@nbi-online.nl

StukadoorswerkHet gaat hier om behangklaar maken van 125 m2 kalkzandsteenwanden en 100 m2 gipswanden. Verder het spackspuiten van alle wanden (225 m2) en 105 m2 systeem-

vloeren. De uitgangspunten voor iedere on-deraannemer waren gelijk. In de prijsop-gaven zaten nogal verschillen. In de eerste plaats waren de uitgerekende hoeveelhe-den verschillend: er waren verschillen tot zestien procent!. Maar deze verschillen ont-staan doordat sommigen de ramen en deu-ren mee tellen in de vierkante meters. Ook was de wijze waarop de opgave werd ge-

daan totaal verschillend: van een hand ge-schreven briefje tot een zeer verzorgde of-ferte met allerlei voorwaarden, condities en technische omschrijvingen. Ook hier geldt weer: de mooiste offerte was niet de goedkoopste. Er was een offerte aan twaalf onderaan-nemers gevraagd. Vier ervan hebben afge-zegd of niks meer van zich laten horen. De

verschillen zijn nogal aanzienlijk: er was een kostenverschil van 66 procent tussen de hoogste en laagste! Om er zeker van te zijn dat de laagste alles goed begrepen had en zich niet vergist had, is het bedrijf nage-beld met de vraag alles nog even te contro-leren. Na een uur werden we teruggebeld met de mededeling dat het bedrijf bij zijn prijsopgave bleef. De onderaannemer heeft inderdaad het werk correct uitgevoerd. Ze belden zelfs of de opdrachtgever tevreden was over het werk. Een pluim dus voor dit bedrijf. Het betreffende bedrijf mag nu va-ker een aanbieding doen.

TegelwerkHet gaat hier om 36 m2 wandtegels en 9,5 m2 vloertegels. De tegels en lijmen worden door de hoofdaannemer beleverd. De uit-gangspunten voor iedere onderaannemer waren gelijk. In de prijsopgaven zaten ook hier nogal wat verschillen. Ten eerste wa-ren de uitgerekende hoeveelheden weer verschillend: er waren afwijkingen tot tien procent. Het werd niet duidelijk waardoor deze verschillen waren ontstaan. Ook hier was de wijze waarop de opgave werd ge-daan totaal verschillend: van een hand ge-schreven briefje tot een zeer verzorgde offerte met allerlei voorwaarden en con-dities. En ook hier was de mooiste offer-te weer niet de goedkoopste. Er waren ne-gen onderaannemers aangevraagd en één heeft wegens te veel werk keurig afgezegd. Van twee hebben we niks meer gehoord.De verschillen waren nogal aanzienlijk: 37 procent tussen de hoogste en laagste bie-ding. Om er zeker van te zijn dat de laagste alles goed begrepen had en zich niet ver-gist had, is het bedrijf ook hier nagebeld met de vraag alles nog even te controle-ren. Hierop ontvingen we een mail met een wijziging op de hoeveelheid m2. Er bleek 3 m2 tegelwerk te veel gerekend. Ook hier heeft de laagste inschrijver het werk gekre-gen en het is correct uitgevoerd. De werk-plek was bovendien na de werkzaamheden netjes opgeruimd.

ConclusieHet is me opgevallen dat de meeste on-deraannemers op een redelijk professio-nele wijze de prijsopgave doen. De juis-te hoeveelheden bepalen blijkt echter toch moeilijk te zijn. Bijna iedereen had meer vierkante meters, maar de meesten heb-ben de toeslagen in hun meters of prijs be-werkt. Verbazingwekkend waren de ver-schillen in de opgegeven vierkante meter prijzen. Dit kan verschillende oorzaken hebben. Onderaannemers zijn blijkbaar vaak niet op de hoogte van de gemiddel-de prijzen uit hun regio en zeker niet op de hoogte van de prijzen van hun collega`s. Maar de prijzen van de grote winkelketens zijn ook verschillend, dus het blijft opletten. De genoemde prijzen zijn uitgewerkt in het boek Bouwprijzen Kleine Werken van MB-CP. Zie www.bouwboeken.nl.

24BOUWKOSTEN

Bouwkosten dakopbouw met hellend dak boven garage/berging

Simpel begrotenVoor betrouwbare richtprijzen van de bouw- en onderhoudskosten ga je naar www.casadata.nl. Daar vind je circa 11.500 richtprijzen op basis van complete calculaties. Elke calculatie kun je na het inloggen direct bekijken, down-loaden, aanpassen of er een eigen begroting mee maken.

Voor een aanbouw, dakopbouw, dakkapel, renovatie van een badkamer of keuken en voor onderhoudschilderwerk staan inmiddels zo’n 200 kant-en-klare complete projectbegrotingen op casadata.nl. Compleet met de hoeveel-heden en gehanteerde uren en prijzen van de onderdelen. Deze projectbegroting kunt u een eigen projectnaam geven en aanpassen voor eigen gebruik.U kunt deze begroting ook downloaden in Excel of een andere spreadsheet. Alle gewenste kostengegevens van casadata.nl kan men met Casalink snel en goedkoop in eigen calculatiesoft-ware importeren. Daarvoor heb je alleen een importroutine van je eigen softwareleverancier nodig.

Kostenspecificatie Ruwbouw timmerwerk buitenwandconstructie (HSB), excl. btw, bron casadata.nl

Kostencomponent Omschrijving Hoeveelheid Eenheid Norm per eenheid Totaal uren Kosten per uur / eenheid Totaal KostenLoonkosten Stijl- en regelwerk aanbrengen voor houten wand (HSB) 36,4 m1 0,200 7,280 38,34 279,12

Aanbrengen spaanplaat, dik 22 aan buitenzijde HSB wanden 21,6 m2 0,500 10,800 38,34 414,07Aanbrengen waterwerende en dampdoorlatende laag 21,6 m2 0,040 0,864 38,34 33,13Aanbrengen vuren regelwerk 20 x 45 mm 36,4 m1 0,200 7,280 38,34 279,12Isolatie in houten wandconstructie aanbrengen 21,6 m2 0,100 2,160 34,56 74,65Aanbrengen dampremmende laag, binnenzijde 20,4 m2 0,040 0,816 38,34 31,29Aanbrengen vuren regelwerk 20 x 45 mm 33,8 m1 0,200 6,760 38,34 259,18Aanbrengen multiplexplaat, dik 12 aan binnenzijde HSB wanden 20,4 m2 0,300 6,120 38,34 234,64

Dpc-folie, breed 150 mm, aanbrengen 7,5 m1 0,050 0,375 38,34 14,38Aanbrengen werzalit op regelwerk 21,6 m2 0,500 10,800 38,34 414,07Verwerken hulpstukken werzalit 21,6 m2 0,100 2,160 38,34 82,81Subtotaal loonkosten 55,415 2.116,45

Materiaalkosten Vurenhout C, geschaafd, 38 x 170 mm 37,5 m1 3,30 123,75Spaanplaat, dik 22 mm 22,2 m2 6,71 148,96Dampdoorlatende, waterkerende folie 22,2 m2 1,21 26,86Vurenhout C, ruw, 22 x 50 mm 37,5 m1 0,55 20,63Isolatieplaat, steenwol bouwplaat, dik 140 mm 22,2 m2 15,45 342,99Dampremmende en waterwerende folie 21 m2 1,23 25,83Vurenhout C, ruw, 22 x 50 mm 34,8 m1 0,55 19,14Meranti multiplex, interieur, dik 12 mm 21 m2 8,13 170,73DPC-folie, breed 150 mm 7,7 m1 0,34 2,62Werzalit schroten, dik 18 mm 22,2 m2 53,20 1.181,04Subtotaal materiaalkosten 2.062,55

Directe kosten Eindtotaal directe kosten 4.178,99

Voor het aanbrengen van een dakopbouw op een plat dak van een wo-ning, garage of berging kan men kiezen voor uiteenlopende oplossingen. Zo kan men een dakopbouw uitvoeren in houtskeletbouw of met een ge-metselde borstwering. Ook kan men de dakopbouw voorzien van een plat of hellend dak. Als voorbeeld publiceert casadata.nl hier de gecalcu-leerde richtprijzen van een dakopbouw in houtskeletbouw met een hel-lend dak boven een garage/berging.

Door www.casadata.nl

Bij de dakopbouw is uitgegaan van het sa-menstellen van alle onderdelen van een complete, in het werk gemaakte dakop-bouw met een hellend pannendak op een

bestaande garage en/of berging van een woning. De dakopbouw heeft een afmeting van 6.000 x 3.250 mm en een bruto vloer-oppervlakte van 19,5 m2 bvo. Het sloop-werk heeft betrekking op het slopen van de dakbedekking op de garage/berging. Ook

betreft het 't opnemen van de dakpannen voor hergebruik en het zagen in de spouw-muur voor de doorbraak, alsmede kleine sloopwerkzaamheden. Verder sleuven voor de nieuwe leidingen fresen in de wand, als-mede het boren van gaten voor de elektra-dozen.Het ruwbouw timmerwerk betreft het aan-brengen van de buitenwandconstructie in houtskeletbouw (HSB) met houten stijl- en regelwerk van 38 x 170 mm h.o.h. 600 mm. Aan de buitenzijde komen Werzalith schro-ten en aan de binnenzijde multiplex, ge-vuld met steenwolisolatie van 140 mm dik. De balkconstructie voor het dak is uitge-voerd in vurenhout C, 71 x 171 / 196 mm en dakelementen met onder - en bovenplaat van 8 mm houtspaanplaat met EPS isolatie, Rc = 3,50 m2K/W.Als kozijnen en ramen zijn in de gevel twee

meranti raamkozijnen van 1,4 x 1,4 me-ter met draai-valraam met ventilatieroos-ter toegepast. Het meranti kozijnhout is 67 / 90 x 114 mm en het raamhout is 60 x 94 mm. Daarnaast is er een binnendeurkozijn geplaatst met een gelakte opdek board-deur van 880 x 2.115 mm. Het binnendeur-kozijn is een montagekozijn in meranti FSC, wanddikte 100/125 mm. De opdek binnen-deur is inclusief kruk en schild, slotplaat en deurslot.Het hellende dak van de opbouw is gedekt met keramische vlakdakpannen en voor-zien van kunststof vogelschroot. Het stu-kadoorwerk betreft behangklaar dunpleis-terwerk op de binnenmuur. Als dekvloer is een cementdekvloer van 50 mm dik hand-matig aangebracht op de bestaande onder-vloer. Het afbouwtimmerwerk betreft het aftim-

Kostentabel Dakopbouw met hellend dak boven garage/berging, 19,5 m2 bvo, 6.000 x 3.250 mm, excl. btw, bron casadata.nl Activiteit Omschrijving Bijzonderheid Directe Kosten Indirecte Kosten TotaalUitbreiding woning met dakopbouw met hel-lend dak boven garage/berging

Totaalkosten 19,5 m2 bruto vloeropper-vlakte

Afmeting dakopbouw 6.000 x 3.250 mm 17.966,81 3.054,38 21.021,19

Kosten per begrotingspost

Sloop- en zaagwerk Slopen dakbedekking en opnemen dakpannen voor hergebruik, spouwmuur zagen voor door-braak

1318,88 224,21 1543,09

Zaag-, frees- en hakwerk 383,6 65,21 448,81

Ruwbouw timmerwerk HSB buitenwandconstructie met houten stijl- en regelwerk, buitenzijde werzalit schroten, bin-nenzijde multiplex en steenwolisolatie 140 mm

4178,99 710,43 4889,42

Vurenhouten balkconstructie 71 x 171 / 196 mm en dakelementen met EPS-isolatie, Rc=3,50 m2K/W

2128,59 361,86 2490,45

Kozijnen, ramen en deuren Twee raamkozijnen 1.400 x 1.400 mm met draai-valramen 1373,51 233,5 1607,01FSC meranti binnendeur montagekozijn met afgelakte board opdek binnendeur 318,17 54,09 372,26

Dakbedekkingen Keramische vlakke dakpannen met vogelschroot 1320,39 224,47 1544,86Stukadoorwerk Behangklaar dunpleisterwerk op gipsbasis op binnenmuur 117,55 19,98 137,53Dekvloeren Cementdekvloer 50 mm dik handmatig aanbrengen 42,75 7,27 50,02Afbouw timmerwerk, bin-nenzijde

Binnenwanden met gipsplaten op regelwerk, vloerplinten, plafondplinten, Werzalit venster-bank 200 mm breed

808,86 137,51 946,37

Schilderwerk en beglazing Menie en stelposten voor schilderwerk en isolatieglas 1795,07 305,16 2100,23Verwarming, loodgieters-werk en elektra

Stelposten voor verwarming en elektra aanpassen; loodgieterswerk incl. nieuwe zinken bak-goot en loodaansluitingen

3646,22 619,86 4266,08

Hulpmaterieel Stalen steiger en schraagsteiger 559,5 95,12 654,62

25BOUWKOSTEN

Sloopkosten van traditionele plafondsKostentabel traditioneel plafond slopen, kosten per m2, excl. btw, bron casadata.nl

Activiteit Omschrijving Bijzonderheid Directe Kosten Indirecte Kosten Totaal

Traditioneel plafond slopen

Gipsplafond met riet inclusief rachels

5 m2 oppervlakte 17,12 2,91 20,03

25 m2 oppervlakte 15,36 2,61 17,97

100 m2 oppervlakte 14,31 2,43 16,74

Plafond van gipspla-ten met schuurwerk, inclusief rachels

5 m2 oppervlakte 13,61 2,31 15,92

25 m2 oppervlakte 11,85 2,01 13,86

100 m2 oppervlakte 11,15 1,90 13,05

Plafond van gipspla-ten, inclusief tengels

5 m2 oppervlakte 13,21 2,25 15,46

25 m2 oppervlakte 12,15 2,07 14,22

100 m2 oppervlakte 10,96 1,86 12,82

Plafond van g.g. sponningdelen

5 m2 oppervlakte 12,15 2,07 14,22

25 m2 oppervlakte 11,45 1,95 13,40

100 m2 oppervlakte 10,40 1,77 12,17

Zachtboard plafond, inclusief tengels

5 m2 oppervlakte 10,75 1,83 12,58

25 m2 oppervlakte 9,87 1,68 11,55

100 m2 oppervlakte 9,00 1,53 10,53

Kostenspecificatie slopen gipsplafond met riet inclusief rachels bij 25 m2 oppervlakte, excl. btw, bron casadata.nl

Kostencomponent Omschrijving Hoeveelheid Eenheid Norm per eenheid

Totaal uren Kosten per uur / eenheid

Totaal Kosten

Loonkosten Gipsplafond met riet en rachels verwijderen 1 m2 0,30 0,30 35,10 10,53

Bouw- en sloopafval afvoeren en deponeren in container 1 m2 0,03 0,03 35,10 1,05

Subtotaal loonkosten 0,33 11,58

Materiaalkosten Huur 6 m3 container, inclusief transport 0,04 m3 17,00 0,68

Stortkosten, bouw- en sloopafval 0,02 ton 155,00 3,10

Subtotaal materiaalkosten 3,78

Directe kosten Eindtotaal directe kosten 15,36

Kostenspecificatie slopen zachtboardplafond inclusief tengels bij 25 m2 oppervlakte, excl. btw, bron casadata.nl

Kostencomponent Omschrijving Hoeveelheid Verbruik Eenheid

Norm per Eenheid

Totaal uren Kosten per uur / eenheid

Totaal Kosten

Loonkosten Zachtboardplafond verwijderen 1 m2 0,13 0,130 35,10 4,56

Tengels verwijderen 2,75 m1 0,02 0,055 35,10 1,93

Bouw- en sloopafval afvoeren en deponeren in container 1 m2 0,04 0,040 35,10 1,40

Subtotaal loonkosten 0,225 7,90

Materiaalkosten Huur 6 m3 container, inclusief transport 0,025 m3 17,00 0,43

Stortkosten, bouw- en sloopafval 0,01 ton 155,00 1,55

Subtotaal materiaalkosten 1,98

Directe kosten Eindtotaal directe kosten 9,87

Door www.casadata.nl

Als men voor een te realiseren verbouwing een traditioneel aangebracht plafond moet slopen, kan men dit handmatig plaatselijk uitvoeren. De werkzaamheden bij het ver-wijderen van het plafond zodanig uitvoe-ren, dat de aangrenzende constructies en voorzieningen zoveel mogelijk intact blij-ven.In de kostenberekeningen is uitgegaan van de uitvoeringstijden voor de werk-zaamheden en van de bruto prijzen. De sloopkosten zijn exclusief saneringswerk-zaamheden, bouwplaats- en veiligheids-voorzieningen, afdekken en beschermen van het omliggende. De sloopkosten zijn inclusief afgekomen bouw- en sloopaf-val afvoeren en deponeren in container op de bouwplaats tot maximaal 30 meter af-stand, huur puincontainer en stortkosten afgekomen bouw- en sloopafval.Elk kostenbedrag is gedetailleerd berekend met alle directe uitvoeringskosten van ar-beid en materiaal. Het uurloon is zonder opslagen voor de bouwplaatskosten, al-gemene bedrijfskosten en winst en risi-co. Alle complete calculaties van de sloop-werkzaamheden kunt u na het inloggen op www.casadata.nl zien. Deze calculaties kunt u dan ook meteen downloaden in Ex-cel en eenvoudig aanpassen.In de kostentabel is uitgegaan van het slo-pen van traditionele plafonds. Voor sloop-werk van andere bouwdelen staan de sloopkosten op www.casadata.nl weerge-geven. Het regionale kostenniveau betreft de regio Oost Gelderland (postcode 7000 - 7100). Op www.casadata.nl ziet u het kos-tenniveau van uw eigen regio door het op-geven van de postcode. Bij de indirecte kosten is gerekend met een toeslag op de directe kosten van 17 procent. Dit toeslag-percentage bestaat uit 8 procent voor alge-mene bedrijfskosten, 5 procent voor winst en 3 procent voor risico.

Bij een verbouwing moet meestal ook het nodige sloopwerk gebeuren. Dan is het handig om vooraf voor de te verwijderen onderdelen een in-dicatie van de benodigde tijd en kosten bij de hand te hebben. Als voor-beeld publiceert casadata.nl hier de gecalculeerde richtprijzen van het slopen van diverse soorten traditionele plafonds ten behoeve van een verbouwing.

meren van het houten buitenkozijn aan de binnenzijde, het versterken van de knie-schotten met multiplexplaat interieur 12 mm dik met daarop een afwerking met gipsplaat van 9,5 mm dik. Tevens aanbren-gen van meranti vloerplinten en plafond-plinten en van Werzalith vensterbanken van 200 mm breed. Voor het schilderwerk en de isolerende beglazing is een gangba-re stelpost opgenomen. Ook voor het in-stalleren van verwarming en elektra en voor loodgieterswerk met betrekking tot dakaansluitingen en goten zijn gangbare stelposten opgenomen. Voor steigerwerk is gebruik gemaakt van stalen steigers en schraagsteigers.

BouwkostenEr is uitgegaan van het samenstellen van al-le onderdelen van een complete, in het werk gemaakte dakopbouw met een hellend pan-nendak. In de kostenberekeningen is uitge-gaan van de uitvoeringstijden voor de werk-zaamheden en van de bruto prijzen voor de materialen en producten zonder inkoop-kortingen. De kosten zijn exclusief bouw-plaatskosten, veiligheidsvoorzieningen, kraangebruik, transportkosten, afkomende materialen en stortkosten.Het uurloon is zonder opslagen voor de bouwplaatskosten, algemene bedrijfskos-ten en winst en risico. Alle complete calcula-ties van de verschillende begrotingsposten kunt u na het inloggen op www.casada-ta.nl zien. Deze calculaties kunt u dan ook

meteen downloaden in Excel en eenvou-dig aanpassen. Ook kunt u direct de comple-te projectbegroting met de onderdelen van de dakopbouw opvragen. Compleet met de hoeveelheden en gehanteerde uren en prij-zen van de onderdelen. Deze projectbegro-ting is kant-en-klaar voor eigen gebruik.Het regionale kostenniveau betreft de regio

Oost Gelderland (postcode 7000 - 7100). Op www.casadata.nl ziet u het kostenniveau van uw eigen regio door het opgeven van de postcode. Bij de indirecte kosten is gerekend met een toeslag op de directe kosten van 17 procent. Dit toeslagpercentage bestaat uit 8 procent voor algemene bedrijfskosten, 5 pro-cent voor winst en 3 procent voor risico.

27FISCAAL & PERSONEEL

De kans is groot dat u geen idee heeft wat met ‘thincap’ wordt bedoeld. Ster-ker nog, ik weet zeker dat niet elke ac-countant de ware betekenis (en de ge-volgen voor het MKB) kent. Dit verklaart ook het grote aantal brieven dat de be-lastingdienst de afgelopen jaren naar ondernemers heeft gestuurd. In die brie-ven wordt vriendelijk maar stellig aan-gekondigd dat de belastingdienst (uiter-aard in uw nadeel) gaat afwijken van de ingediende aangifte vennootschapsbe-lasting. En waarom? U raadt het al, van-wege de ‘thincap’.

Maar wat is dat dan precies? Kort door de bocht kun je stellen dat de ‘thincap-regeling’ in de wet is opgenomen om ‘uitholling’ van de Nederlandse schatkist door grote internationale concerns tegen te gaan. Door binnen het internationa-le concern op een gunstige manier geld te lenen, kon de belaste winst in Neder-land (door de rentelast) fors worden ge-drukt. De rentebate werd uiteraard door een ander concern-onderdeel ontvan-gen, in een land waar een ‘gunstig fis-caal klimaat’ heerst. Inderdaad, zo moei-lijk is het niet.Het antwoord van onze wetgever is de ‘thincap-regeling’. Hiermee beoordeelt de belastingdienst hoe een BV haar on-derneming heeft gefinancierd. Als ‘bo-venmatig’ gebruik is gemaakt van vreemd vermogen (in plaats van eigen vermogen) loopt de BV het risico dat de rente (gedeeltelijk) niet aftrekbaar is. Dit is met name het geval als het vreem-de vermogen door een gelieerde BV ter beschikking is gesteld. In beginsel is de norm 1:3. Anders gezegd: voor elke eu-ro eigen vermogen mag er 3 euro vreemd vermogen zijn. Daarboven begint de ‘ge-varenzone’. Of deze maatregel inderdaad voldoende is om de ‘uitholling' van de Nederland-se schatkist tegen te gaan, is overigens nog maar de vraag. Het schijnt dat de in-ternationale concerns (denk aan ‘hedge funds’) er weinig last van hebben. He-laas geldt dit niet voor het MKB. De ‘thincap-regeling’ is namelijk ook van toepassing in puur Nederlandse verhou-dingen, zelfs als de schatkist op geen en-kele manier wordt benadeeld. Anders ge-zegd: ook als de rente wordt ontvangen door een BV die in Nederland is geves-tigd (en die daarover ‘gewoon’ belasting betaalt) kan de ‘thincap-regeling’ van toepassing zijn. Dit is, op zijn zachtst ge-zegd, een merkwaardige uitkomst. Natuurlijk heeft de wetgever dit destijds gezien. Daarom is er, vooral om het MKB tegemoet te komen, een drempel in de regeling ingebouwd. Onder de € 500.000 vreemd vermogen speelt de ‘thincap-re-geling’ geen rol. Maar daarboven wel! En in het MKB worden (uiteraard) veel gro-tere bedragen geleend. Zolang deze le-ningen zijn aangegaan bij niet gelieerde partijen (zoals banken) is er geen ‘thin-cap-probleem’. De rente is dan volledig aftrekbaar. Maar als de BV geheel dan wel gedeeltelijk geld heeft geleend van een gelieerde BV, staat de aftrekbaarheid van de rente onder druk. Helaas hebben de afgelopen jaren al veel BV’s de aftrek-baarheid van rente op deze manier ver-loren zien gaan. Het blijft dus opletten in het MKB.

Mr. F.J. Kerkhof FBAlfa Accountants en Adviseurs te WageningenFKerkhof@alfa-accountants.nl

Heeft u last van ‘thincap’?

Nederlanders zijn zuinig. Ondernemers in de bouwbranche vormen daarop (vaak) geen uitzondering. Op zichzelf is hier niets mis mee. Zui-nigheid is een goede eigenschap. Maar er zijn momenten waarop het (vooral op de lange termijn) toch beter is een keer ‘iets dieper in de bui-del te tasten’. Een goed voorbeeld bleek een bedrijfsopvolging, waarbij mijn advies werd gevraagd.

Door: Mr. F.J. Kerkhof FbAlfa Accountants en Adviseurs te WageningenFKerkhof@alfa-accountants.nl

Eigenlijk waren ‘ze’ er al uit. De onderne-mer en de bedrijfsopvolger wisten precies wat werd overgedragen en wat daarvoor betaald moest worden. Alleen waren de fis-cale gevolgen nog niet duidelijk. Met een BV kon je fiscale afrekening over de ver-koopwinst voorkomen, zoveel wist de on-dernemer nog. Maar hoe dat exact werk-te wist hij niet meer. En zo kwam ik in beeld. Mijn eerste vraag betrof de bestaan-de BV-structuur. Ik veronderstelde een hol-dingstructuur met twee of misschien zelfs drie BV’s. Niets bleek minder waar. De on-dernemer had slechts één BV. Was hem destijds dan niet geadviseerd te kiezen voor een holdingstructuur, vroeg ik. Ja, dat was hem gezegd, maar meer BV’s vond hij te duur. En is er later, vroeg ik vervolgens, toen de bedrijfsopvolging naderde, niet nóg eens gewaarschuwd voor de ontoerei-kende BV-structuur? Nee, antwoordde hij, later is de BV-structuur niet meer aan de orde gekomen. Tja, zuchtte ik, dat is dan ty-pisch een geval van ‘jammer, maar helaas’. Ik leg het u uit.

Tip: Een bedrijfsopvolging vereist een goede (fiscale) planning. Voorkom dat u voor ongewenste voldongen feiten komt te staan. Schakel tijdig een fiscalist in.

Mooi en waardevol bedrijfDe ondernemer bleek een prachtig bouw-bedrijf te hebben. Zelfs de afgelopen jaren waren, ondanks de crisis, winstgevend ge-weest. De BV had hierdoor een zeer hoge winstreserve opgebouwd. Natuurlijk had de ondernemer voor zichzelf een pensioen in zijn BV geregeld. Er stond dus een pen-sioenvoorziening op de balans. Daarnaast had de ondernemer destijds, om bij de in-breng van zijn eenmanszaak in de BV fis-cale afrekening over de toen al forse ‘sta-

kingswinst’ te voorkomen, een lijfrente bij de BV bedongen. Deze lijfrentevoorziening was in de loop van de jaren door oprenting fors gestegen. De BV was ook eigenaar van het bedrijfspand. Dit pand, dat de bedrijfs-opvolger ook wilde overnemen, was inmid-dels voor een belangrijk deel afgeschreven. De werkelijke waarde van het pand was mede daardoor veel hoger dan de boek-waarde. De ondernemer en de bedrijfsop-volger waren het er daarnaast over eens dat in het bouwbedrijf een forse goodwill schuilde. En dit bouwbedrijf moest dus van eigenaar veranderen.

Tip: Wilt u heffing van vennoot-schapsbelasting bij de bedrijfs-opvolging vermijden? Zorg dan tijdig voor een holdingstructuur.

Aandelen onverkoopbaar?De ondernemer en de bedrijfsopvolger na-men als vanzelfsprekend aan dat de over-dracht door de verkoop van de aandelen geregeld kon worden. Maar dan worden de pensioen- en lijfrentevoorziening ook over-gedragen, zei ik. Als je de aandelen ver-koopt, verkoop je immers alle activa en passiva die op dat moment in de BV zit-ten. Beide heren gaven aan daar niets voor te voelen. Om verschillende redenen ove-rigens. De ondernemer vond het niet aan-trekkelijk om voor zijn ‘oudedag’ afhan-kelijk te zijn van het al dan niet goede ondernemerschap van de bedrijfsopvolger. De bedrijfsopvolger wenste op zijn beurt niet het risico te dragen dat de ondernemer (en zijn echtgenote) langer leven dan vol-gens de statistiek voorspeld wordt en hij ‘uit eigen zak’ het pensioen en de lijfren-te aan hen moet betalen. Het enige alterna-tief is dan om het pensioen en de lijfrente uit de BV te halen. Voor de lijfrente bete-kent dit verplichte afstorting bij een verze-keringsmaatschappij. Dat was voor de on-dernemer geen optie. Hij had toch niet voor niets al die tijd de lijfrente ‘in eigen beheer’ gehouden.

Tip: Een goede BV-structuur biedt ook ‘tijdens de rit’ voordelen. Denk bijvoorbeeld aan het be-perken van de aansprakelijk-heidsrisico’s.

Wat dan?Toen de aandelen onverkoopbaar bleken, zat er niets anders op dan een ‘activa/pas-siva-transactie’. De BV verkocht met andere woorden het door de bedrijfsopvolger ge-wenste deel van de onderneming. Op zich-zelf een duidelijk verhaal. Maar er zat een forse adder onder het gras. De BV moest af-rekenen (lees: belasting betalen) over de forse meerwaarde in het bedrijfspand en over de hoge goodwill. Zo ‘duur’ had de on-dernemer zich de bedrijfsopvolging niet voorgesteld. Maar er zat niets anders op, er waren geen reële alternatieven. Trouwens, ook de bedrijfsopvolger was niet blij met deze oplossing. Hij moest overdrachtsbelas-ting betalen over de werkelijke waarde van het bedrijfspand. Al met al een weinig be-vredigend verhaal. Zeker als je bedenkt dat de bedrijfsopvolging fiscaal veel gunstiger had kunnen plaatsvinden als deze beter was voorbereid.

Tip: Voorkom heffing van over-drachtsbelasting bij de bedrijfs-opvolging met een goed opge-zette holdingstructuur.

Hoe had het gemoeten?De ondernemer had veel fiscale ellen-de kunnen voorkomen door zijn BV-struc-tuur tijdig (tenminste drie jaren, maar bij voorkeur zes jaren voor de bedrijfsopvol-ging) te wijzigen in een holdingstructuur. Natuurlijk is de holdingstructuur jaarlijks duurder. Maar bij de bedrijfsopvolging blij-ken de grote voordelen. Zo had, bij een juis-te toepassing van de holdingstructuur, afrekening over de meerwaarde in het be-drijfspand en over de goodwill voorko-men kunnen worden. Ook heffing van over-drachtsbelasting was dan niet aan de orde geweest. Deze voordelen hadden de onder-nemer en de bedrijfsopvolger met elkaar kunnen delen. Helaas kwam dit advies voor de ondernemer te laat. Maar u bent nu ge-waarschuwd.

Goedkoop is duurkoop

28PRODUCTNIEUWS

Gehoorbescherming en intercomsysteem ineenCommuniceren op afstand en in luidruchtige omgeving is vaak lastig. Dat moet gemak-kelijker, efficiënter en veiliger kunnen, dacht 3M Veiligheid. Daarom introduceert men het Peltor Dect-Com II Intercomsysteem.

Vouw-/rolsteiger komt met nieuwe module tot 7,8 meter

Schuren van moeilijk bereikbare plaatsenSchuren op moeilijk bereikbare plaatsen wordt met de nieuwe Norton Soft-Touch schuur-sponzen een stuk eenvoudiger. Naast de bekende Norton Rotolofoam is er namelijk een nieuwe kwaliteit ontwikkeld die voorzien is van een speciale aluminium oxide schuur-korrel. Deze is bevestigd op een sterke, waterbestendige foam drager.

De Vouw-/Rolsteiger 3400 uit het Altrex Heavy Duty assortiment is uitgebreid met mo-dule D. Door toepassing van deze nieuwe module kan een werkhoogte van 7,8 meter worden bereikt. Met de modules A + B + C kon al tot een hoogte van 5,8 meter worden gewerkt.

In slechts 25 minuten kan de complete stei-ger bestaande uit vier modules worden op-gebouwd. De werkhoogte van 7,8 meter is ideaal voor het werken aan bijvoorbeeld de nok van een dak. De vouwsteiger (module A, werkhoogte 3,00 meter) kan snel en een-voudig worden doorgebouwd tot een rol-

steiger met werkhoogte 3,80 meter (modu-le A+B), 5,80 meter (module A+B+C) of 7,80 meter (module A+B+C+D). Deze robuuste steiger is door zijn basisvouwdeel eenvou-dig op te bouwen, heeft een gering gewicht en is compact en daardoor gemakkelijk te vervoeren. Het formaat 0,75 x 1,65 meter

is ideaal voor zowel binnen- als buitenge-bruik. De vouwsteiger (module A) kan zon-der demontage door standaard deuropenin-gen worden verreden, zodat er gemakkelijk binnenshuis kan worden gewerkt

Heavy Duty assortimentDe Vouw-/Rolsteiger 3400 maakt deel uit van het Altrex Heavy Duty assortiment. Een productcategorie voor een brede doel-groep, zoals kleine ondernemers (onder andere ZZP'ers). De vouw-/rolsteiger 3400 voldoet aan de EN 1004 voor professioneel gebruik (Arbo). Dankzij deze professiona-liteit lenen Heavy Duty-producten zich bij uitstek voor zowel zwaarder particulier kluswerk als kortlopende bouw-, renova-tie- en onderhoudsopdrachten.

Altrex, Zwolle, (038) 455 77 00, www.altrex.com

Het draadloze systeem is full duplex: ge-bruikers kunnen tegelijkertijd praten, als met een telefoon. Met de draadloze ver-binding kunnen negen personen actief met elkaar communiceren. Tot wel veertig personen kunnen ‘meeluisteren’. Wil een ‘luisteraar’ meecommuniceren? Inbreken kan. Dan wordt een actieve deelnemer luis-teraar en de luisteraar wordt spreker. Aan-gesloten op een 3M Peltor Headset biedt het systeem gehoorbescherming en intercom-systeem ineen. Het intercomsysteem werkt op 1.8 GHz DECT-frequentie. Het biedt een groot bereik voor binnen (50 meter) en buiten (250 me-ter). Mogelijke obstakels kunnen het bereik beïnvloeden. Het systeem werkt met twee

soorten units. De basis/mobiele unit en de mobiele unit (werkt via de basis unit).

VerkrijgbaarheidHet 3M Peltor Dect-Com II Intercomsy-steem is verkrijgbaar via een selecte groep distributeurs die getraind zijn om de be-nodigde software te installeren. Er zijn vijf distributeurs: Atis, Flash, Koning & Hartman, Motocom en Wiltec. Zij kunnen de Dect-Com II producten naar wens van de gebruiker programmeren.

3M Nederland B.V., Leiden, (071) 5 450 466, www.3msafety.nl

De grote flexibiliteit van de nieuwe schuur-sponzen zorgt voor uitstekende resultaten op moeilijk bereikbare schuuroppervlak-tes. Denk aan randen, hoeken en profielen bij ondermeer kozijnen. De Norton Soft-Touch schuursponzen zijn geschikt voor zowel droog als natschuren, door de wa-terproof foamdrager. Dit product voorkomt vingerafdrukken in het schuurbeeld, waar-door een gelijkmatige finish wordt verkre-gen. Door de grote flexibiliteit vormt de

schuurspons zich perfect naar het schuur-oppervlak waardoor onnodig verwijderen van de laagdikte wordt voorkomen. Boven-dien wordt een gelijkmatig schuurbeeld verkregen.De schuursponzen zijn verkrijgbaar in handvellen, verpakt per 20 stuks, (114 x 139 x 5 mm) in zes korrels: Medium, Fijn, Super fijn, Ultra- en Microfijn. Op de achterzijde van iedere schuurspons staat duidelijk de korrelgrofte weergegeven, zodat altijd de juiste korrel voor de juiste schuurtoepas-sing wordt gebruikt.

Wiltec B.V., Uden, (0413) 24 44 44, www.wiltec.nl

Een adverteerder die wil weten of hij het

juiste bedrag betaalt voor z'n advertentie

kijkt of een titel het HOI-keurmerk heeft.

Dan zijn de oplagecijfers gecontroleerd

en zijn de advertentietarieven daarop

gebaseerd. PS Deze titel heeft het HOI-

keurmerk.

29PRODUCTNIEUWS

(Advertentie)

•

•

•

Nieuwe generatie dakvensters Met de nieuwe generatie Designo vensters, is Roto in Bad Mergentheim er volgens eigen zeggen in geslaagd om hun know-how te combineren met hedendaags design en een optimale warmte-isolatie. Alle modellen van het Designo programma kenmerken zich door vloeiende lijnen, afgeronde profielen zonder zichtbare schroeven en door hun an-tracietgrijze afwerking die uitstekend past bij hedendaagse dakbedekkingen.

Elektronisch geregelde badarmaturen

De automatisering dringt ook door tot de badkuip. De gebruiker kan de temperatuur en vulhoogte zelf selecteren, deze opslaan en via een geheugenfunctie weer oproepen. Toekomstmuziek? Nee, het kan allemaal met de nieuwe varianten van de productserie elektronisch geregelde badarmaturen van Viega. Net als bij de andere Multiplex Trio E-uitvoeringen wordt intuïtief bediencomfort gecombineerd met vooruitstrevend de-sign.

De nieuwe uitvoeringen lenen zich niet alleen voor de privé-omgeving, maar ook voor semi-openbare omgevingen, zoals hotels. Bij de nieuwe versies Trio E2 en E3 selecteert de gebruiker intuïtief zijn voor-keursinstellingen via twee bedienele-menten. Bij de Multiplex Trio E2 worden de voorkeurtemperatuur en de watertoe-voer via één van de beide bedienelemen-ten geregeld. Het tweede element wordt gebruikt om de toevoerhoeveelheid in te stellen en om te schakelen op de handdou-

che. De actuele waarden worden getoond middels de kleur en intensiteit van de ver-lichte rand van de draaiknop. Wanneer de waarden voor een gebruiker zijn ingesteld, dan controleert de elektronisch geregelde badgarnituur de waterstand en -tempera-tuur. Is de gewenste waterstand bereikt, dan stopt de watertoevoer automatisch. Technisch een stap verder gaat de Multi-plex Trio E3, waar één van de bedienele-menten is voorzien van een display. Hier-op wordt de actuele watertemperatuur getoond en wordt na een lichte aanraking het gebruikersmenu gepresenteerd. Het menu omvat alle overige functies voor het vullen van het bad. Opvallend aan de Multiplex Trio E3 is de statistiekfunctie, die onder meer aangeeft hoeveel water er gedurende een bepaalde periode is verbruikt. Gecombineerd met de begrenzing van de toevoerhoeveelheid, kan zo op meerdere manieren geld wor-den bespaard. Daarnaast wordt met de in-dividuele voorinstellingen het langdurig voormengen of naregelen van de tempera-tuur overbodig.

Multiplex Trio E4De nieuwe Multiplex Trio E4 valt op door

het hoogwaardige, zwartglanzende tou-chpanel dat bedienfuncties en individu-ele voorinstellingen samenbrengt. Ook met dit badarmatuur kunnen tempera-tuur en waterstand individueel worden ingesteld, opgeslagen en via een geheu-genfunctie weer worden opgeroepen. Het bediengedeelte van het touchpanel oogt in rusttoestand als een zwart designele-ment en wordt voor de gebruiker pas zicht-baar wanneer deze in de buurt komt van het badarmatuur. Het zwarte touchpanel is vervaardigd van veiligheidsglas dat aan de achterzijde is bedrukt. De behuizing is gegarandeerd waterdicht. De materiaal-

keuze en de nagenoeg naadloze uitvoering vereisen een minimum aan reiniging.

MontageAlle Multiplex Trio E varianten zijn in de rand van het bad of - met de optionele uit-breidingsset - aan de wand te monteren. De feitelijke elektronica wordt daarbij onzicht-baar onder het bad, dan wel achter de bete-geling weggewerkt. De armaturen kunnen worden gecombineerd met alle handmati-ge en elektronisch geregelde toevoer-, over-loop- en afvoergarnituren uit de Multiplex- en Rotaplex-series.Het nieuwe concept voor de Multiplex Trio E2, E3 en E4 werd ontwikkeld in samenwer-king met het designbureau Artefakt Indu-striekultur uit Darmstadt; de laatste twee uitvoeringen werden bekroond met de be-geerde ‘Design Plus powered by ISH’.

Multiplex Trio E2: Bij de Multiplex Trio E2 wor-den via twee afzonderlijke bedienelementen de temperatuur en de vulhoogte van het bad geko-zen en opgeslagen en via een geheugenfunctie opgeroepen. (Foto: Viega).

Multiplex Trio E3: Vooruitstrevende digitale techniek: Multiplex Trio E3 combineert intuïtief te bedienen digitale technologie met een elek-tronische bediening voor het vullen van het bad. (Foto: Viega).

Het bediengedeelte van het Mutliplex Trio E4 touchpanel gaat onopvallend op in de omge-ving en wordt pas zichtbaar wanneer men in de buurt komt. (Foto: Viega).

Designo dakvensters zijn uitgerust met een handbediende raamventilatie op het bo-venste deel van het venster. Het opening-mechanisme is op de Designo R8 een uitzet-tuimelsysteem van 45° en op de Designo R7 een top-tuimelsysteem van 38° met een uni-versele multifunctionele handgreep aan de onderkant. Deze is eenvoudig te bereiken voor de gebruiker en het dakvenster biedt een panoramisch uitzicht. De dakvensters worden verder voorzien van een dampwerende aansluit-kraag en een in de fa-briek voorgemonteerd isolatieblok (optioneel voor de Designo R7). Hier-door wordt de warmte-overdracht-coëfficiënt beperkt tot Uw = 1,2 W/m²K bij standaard dubbel glas en Uw = 0,86 W/m²K bij de drievoudige begla-zing Roto blueLine NE voor Designo R8.

Nieuwe beglazingstechnologieDe beveiligde beglazing met lage doorlaat-baarheid Roto blueLine heeft in de stan-daard uitvoering al een Ug-waarde van slechts 1,0 W/m2K. De speciale Aquaclear-behandeling zorgt voor langdurige netheid en schoonmaakgemak en de extra geluids-isolerende behandeling verbetert de kwa-

liteit van leven op de zolderverdieping. De drievoudige beglazing, die ook is voorzien van de Aquaclear-laag, heeft een Ug = 0,56 W/m²K. Dat is ideaal voor passiefwonin-gen. De dakvensters zijn verkrijgbaar in vele af-metingen. De dakvensters zijn maximum 1,80 meter hoog. Door verschillende dak-vensters naast elkaar of boven elkaar te installeren beschikt u over vele mogelijk-heden om de zolderruimte te benutten en hetzelfde visuele effect te creëren als dat van een glazen oppervlak dat in één stuk doorloopt. De nieuwe Designo generatie is ook ver-krijgbaar als gevelvenster met verluch-tingsstand, als dakvenster voor rookafvoer, als dakuitgang of als Lumix zolderraam. Voor plaatsen die moeilijk bereikbaar zijn voor handbediening zijn er verschillende varianten elektrische vensters. Voor het

gebruiksgemak is een uit-gebreid programma aan bedieningstoebehoren met nieuwe verbeteringen ver-krijgbaar. Zo zijn er ook elektrische buitenrolgor-dijnen, op verzoek verkrijg-baar op zonne-energie.

Eenvoudig te monterenDe nieuwe Roto Designo brengt de installatie- en montagetijd tot een mi-

nimum terug. De montagehaken worden vooraf gemonteerd in de fabriek, evenals de dampwerende verbindingskraag en het isolatieblok. Resultaat: de plaatsingstijd van de dakvensters van de nieuwe genera-tie is tot 30 procent korter dan die van ver-gelijkbare producten.

Roto Frank NV, (0800) 0232 114, www.roto-frank.nl

Lichte accu boor-schroefmachinesWederom een uitbreiding in het assorti-ment snoerloze machines van Hitachi. Het betreft twee typen zeer lichte accu boor-schroefmachines: type DS14DSFL en DS18DSFL.

De twee machines zijn respectievelijk 14,4 en 18 Volt. Ze zijn voorzien van snelspan-boorhouder, 2 Li-ion slide accu’s en in kof-fer. Deze modellen hebben een slanke soft-grip en een traploos regelbaar toerental. Ze zijn in 22 standen instelbaar en hebben een gering gewicht (1,5 kg). Verder zijn ze uitge-rust met een krachtige motor en een aan-draaimoment van respectievelijk 34Nm en 41Nm. De Hitachi Lithium Ion slide batte-rijen zijn zeer compact geproduceerd. Door

deze vormgeving is het mogelijk om het ge-wicht van de producten gering te houden.

Hitachi Power Tools Netherlands BV, Nieuwegein, (030) 60 84 050, www.hitachi-powertools.nl

30PRODUCTNIEUWS

Sneldrogende en vochtregulerende grondlakPermaline Snelgrond NT is een sneldrogende en vochtregulerende grondlak voor hout. Een geschikte basis voor al het aflakwerk. Tevens is deze grondlak geschikt om moeilijk bereikbare onderdelen in een kort tijdsbestek te voorzien van een verfsysteem.

Zonder zakken sjouwen een wand verlijmen

Massief kunststof boeidelenDe onderhoudsvriendelijke, slag- en stootvaste gevelbekleding Profort is nu uitgebreid met boeidelen. Het massief kunststof boeideel is uitermate geschikt voor nieuwbouw en renovatie van dakgoot omlijstingen.

Werkvolume slagschroevendraaiers 40% hoger

IsolatielijmBij moderne isolatiesystemen spelen lij-men een belangrijke rol. Daarom zijn Bos-tik en Kingspan® een unieke samenwer-king aangegaan. Het eerste resultaat is Simson Isol-Tack. In juni wordt deze lijm op de isolatiemarkt geïntroduceerd.

Simson Isol-Tack is een flexibele isolatie-lijm op basis van SMP (silyl modified po-lymer). Deze geurloze lijm heeft een hoge aanvangshechting en is bij uitstek geschikt voor de snelle en veilige montage van de Kingspan Kooltherm® isolatieplaten. Maar óók voor andere isolatieplaten is deze lijm geschikt.De markt vraagt om duurzame, energiebe-sparende oplossingen voor isolatie en na-isolatie. Het potentieel voor na-isolatie van bijvoorbeeld zolders bedraagt in Nederland alleen al ongeveer 35 miljoen m². Er is nu al veel belangstelling voor deze combinaties van isolatiesystemen en schroefloze beves-tigingstechnieken.

Bostik BV, ’s-Hertogenbosch, (073) 6 244 244, www.bostik.nl

Met de introductie van Permaline Snel-grond NT is het Permaline NT alkydlakken assortiment van Trimetal compleet. Het product voldoet volledig aan de VOC regel-geving van minder dan 300g/l oplosmiddel (categorie A/d).Met de communicatiecampagne ‘Het be-gin …’ brengt Trimetal de grondlak én de verbeterde Permaline NT lakken onder de aandacht van de schildersbedrijven. Sinds de introductie van Permaline NT in 2009

ontbrak de Snelgrond en veel schilders had-den moeite met de verwerking van de NT lakken. De afgelopen tijd is er goed naar de problemen uit de markt geluisterd. De eerste verbeterslag op applicatie- en pro-ducteigenschappen is gedaan. Met de cam-pagne probeert het bedrijf samen met de schilder terug te gaan naar de basis en op-nieuw kritisch naar de applicatie te kijken. Het applicatieboekje ‘Het Begin … Succes-vol werken met de Permaline NT alkydlak-ken’ dat onderdeel is van de campagne kan daarbij helpen. Het boekje is beschikbaar bij de grossiers.Om de introductie van de grondlak extra kracht bij te zetten hebben ruim 13.000 schilders en aannemers een omruilkaart ontvangen. Bij inlevering van één leeg blik grondverf van elk willekeurig merk, ont-vangt men één vol blik Permaline Snel-grond NT terug.

Akzo Nobel Decorative Coatings B.V., Groot Ammers, (0184) 60 64 64, www.akzonobel.com

Met een lengte van 420 cm en een breedte van 31 cm is vrijwel elke dakgoot te bekle-den. Door deze grote lengte is vrijwel elke dakgoot in één keer te bekleden zonder na-den. Dat oogt zeer mooi en rustig. Daar-naast wordt toetreding van vocht en vuil vermeden. De bevestiging gebeurt met de All-Tight kleurkop snelmontage schroeven of het Ki-Kern Lijmsysteem.De boeidelen zijn geschikt voor de bekle-ding van dakoverstekken, goten en dak-randen. Dit product is verder recyclebaar, kleurecht en slag- en stootvast. De boeide-

len vallen in brandklasse 2. Er wordt tien jaar verzekerde garantie gegeven. Het Pro-fort boeideel maakt onderdeel uit van het FrontsAndFronts boeidelen concept. Naast dit product maken ook de Ki-Kern en Uni-Prime boeidelen hier onderdeel van uit.

Fetim Professional, Amsterdam, (020) 580 52 85, www.FrontsAndFronts.nl

U spaart uw rug met een onder KOMO ge-certificeerd lijmsysteem voor het verlij-men van zowel dragende als niet dragen-de wandconstructies. Het betreft illbruck PU700 steenlijm van Tremco illbruck.

De nieuwe steenlijm is een kant en klaar product, heeft een zeer goede hechting (tot vijf keer sterker dan traditionele mortel) en is toepasbaar onder alle weersomstandig-heden. Ook arbotechnisch biedt illbruck PU700 voordelen. Mortelzakken wegen doorgaans 25 kg, maar één bus steenlijm weegt slechts 830 gram en levert nagenoeg een gelijke lijmopbrengst. Met het inzetten van de steenlijm kunt u uw project in kortere tijd realiseren. Uw dagproductie neemt volgens de leveran-cier toe. U heeft daardoor lagere kosten per vierkante meter, waardoor u uiteindelijk meer verdient per project. En daar gaat het toch allemaal om.

Tremco illbruck B.V., Arkel, (0183) 56 80 19, www.tremco-illbruck.com of www.steenlijm.nl

Met één acculading veertig procent meer werk verzetten. Dat kan met de twee verbe-terde slagschroevendraaiers van Makita. De koolborstelloze motor zorgt voor een ef-ficiënt gebruik van de accu, waardoor het werkvolume toeneemt.

Met de Makita BTD133RFX kan de professional op één acculading tot 40 procent meer schroeven.

De nieuwe modellen BTD133RFX en BT-D145RFX wegen slechts 1,4 kg en zijn daar-mee de lichtste en krachtigste slagschroe-vendraaiers in hun klasse. De compacte behuizing, het variabele hoge toerental en de motorrem maakt ze bij uitstek geschikt voor seriematig werk. Bij deze nieuwste koolborstelloze slagschroevendraaiers is de motoromwenteling elektronisch gere-geld. Beide modellen zijn uitgerust met een elektronische drievoudige toerenregeling

voor afstemming van het aandraaimo-ment op het werkstuk.De slagschroevendraaier BTD145RFX is uitgerust met een 18V Lithium-ion accu. Dankzij de standaard snellader zijn de lege accu’s in 22 minuten weer opgela-den. De machine is uitgerust met LED-indicator die continu de status van de accu aangeeft. De slagschroevendraai-er BTD133RFX is voorzien van een 14,4V Lithium-ion accu. Dit model is ook ver-krijgbaar als Basic-model, zonder opla-der en accu’s. Deze nieuwe types komen in plaats van de bestaande schroeven-draaiers BTD132RFX en BTD144RFX.

Makita Nederland, Eindhoven, (040) 206 40 40, www.makita.nl

31PRODUCTNIEUWS

Colofon

Onafhankelijke informatiebron voor de uitvoe-rende bouw waaronder de aannemers, onder-aannemers, inkoopmanagers, metselaars, voe-gers, dakdekkers, installateurs, stukadoors, zzp-ers en al hun toeleveranciers.

jaargang 8, nr. 5, mei 2011

UitgeverAndré Lardinois

Hoofdredacteuring. Frank de Groot

RedactieCarla Debets

Vaste medewerkersEd de Rechteren van HemertMr. F. J. KerkhofIng. Peter BorgersIng. Arjan van WingerdenCor SpronkCasadata CV

AdvertentieAndré Lardinoistelefoon: 0570-654660e-mail: a.lardinois@handelsuitgaven.nlFreddy Burgerstelefoon: 0570-623852e-mail: freddy@handelsuitgaven.nl

Ontwerp en opmaakRonald Wientjes (RoDo grafisch ontwerpburo)e-mail: ronald@rodoweb.nl

Abonnementene-mail: administratie@handelsuitgaven.nl

BouwTotaal is een uitgave van Nederlandse HandelsUitgaven BV

Postbus 2273 7420 AG DeventerMaagdenburgstraat 227421 ZC Deventer tel.: 0570-654660 fax: 0570-656580 email: info@handelsuitgaven.nl

Copyright Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden overgenomen zonder de nadrukkelijke, schriftelijke toestemming van de uitgever.Deze uitgave is zorgvuldig en naar beste weten samengesteld. Uitgever en auteurs kunnen ech-ter niet instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, als gevolg van han-delingen of beslissingen die op deze informatie zijn gebaseerd.

NHUNederlandseHandelsUitgaven

Bouwlaser- pakket in grote koffer uitvoeringIn navolging van het succes van het Spec-tra Precision LL100 bouwlaserpakket is nu ook de LL300 van hetzelfde merk in deze pakketsamenstelling verkrijgbaar. De LL300 is een zelfnivellerende bouwla-ser voor allround bouwwerkzaamheden, straatmakers en hoveniers. De roterende laser is speciaal ontwikkeld met het oog op duurzaamheid en betrouwbaarheid.

Het bijzondere aan deze bouwlaser is de pakketsamen-stelling. Alles wat nodig is om het werk uit te zetten zit in één handige koffer. De set bestaat uit de Spectra Precision LL300 laser, HL450 h a n d o n t v a n -ger, statief, baak en afstandsbe-diening. Door-dat alles in één handige kof-fer te transpor-teren is, wordt schade en het kwijtraken van toebehoren voorkomen.Het LL300 bouwlaserpakket is leverbaar via Visser Instrument met vestigingen in Assen, Reeuwijk, De Goorn en Veghel. Daar-naast via dealers en de webshop www.la-serned.nl.

Visser Assen, Assen, (0592) 34 39 62, www.visser-assen.nl

Mobiele snelmontage 10 tm torenkraanIn januari 2011 is door Monta-Rent Bouwlogistiek aan Rooijmans Metsel- en Aannemers-bedrijf uit Someren een nieuw model 10 tonmeter torenkraan op aanhangwagen afgele-verd. Deze mobiele Montalift 108 snelmontage torenkraan wordt door Rooijmans hoofd-zakelijk ingezet bij de nieuwbouw van woningen.

Mobiliteit en manoeuvreerbaarheid van de kraan zijn heel belangrijk. Daarom is de kraan op een enkel-as aanhangwagen onderstel gemonteerd met hydraulische remmen, bladvering en 12 V verkeersver-lichting. Als optie zijn ook luchtremmen le-verbaar. Met deze uitrusting kan de kraan inclusief volledig ballastgewicht eenvou-dig en veilig met snelheden tot 25 km/uur achter een landbouwtrekker, verreiker of vrachtwagen getransporteerd worden.Met de snelafstempeling wordt de kraan waterpas gezet. Daarna kan begonnen worden met de hydraulische montage van

de kraan, die slechts tien minuten duurt. Bediening gebeurt via de twee joysticks op de radiografische afstandsbediening. Voor de voeding van de kraan is een 230 V - 16 A woonhuisaansluiting al voldoende, maar een krachtstroom-aansluiting is ook moge-lijk door de mono/driefase uitvoering. Alle drie de kraanbewegingen zijn traploos re-gelbaar via frequentieregelaars.

HijshoogtenDe ongetuide vakwerkgiek met een tota-le lengte van 24 meter heeft een hijshoog-te van 18 meter. Andere opstelconfigura-

ties zijn de teruggeklapte halve giek en de 17° schuine giekstand voor een maximale hijshoogte van 23 meter. De kraan hijst de maximale last van 1.800 kg tot een vlucht van 5,5 meter en op de grootste vlucht van 24,0 meter nog een last van 400 kg. Hier-mee blijft de kraan binnen de 10 tonmeter lastmoment begrenzing en is er voor de be-diening geen hijsbewijs noodzakelijk. De kraan neemt op de bouwplaats weinig ruimte in beslag door zijn zwenkradius van 2,5 meter en een stempelbasis van 4,0 x 4,0 meter. Met een totale transportlengte van 12,3 meter is deze kraan de meest compac-te in zijn klasse. Dit is bereikt door de hy-draulisch beweegbare contragiek die via één bedieningshendel binnen 1 minuut in of uitgeklapt kan worden. Door de nieuwe vakwerkgiek constructie waarbij het twee-de giekdeel over het eerste deel heen vouwt heeft de kraan een transporthoogte van slechts 3,3 meter.

Monta-Rent Bouwlogistiek BV, Bever-wijk, (0251) 21 81 88, www.montarent.nl

Zelfreinigende voegmortelMet behulp van een nieuwe technologie heeft PCI een zeer eenvoudig te reinigen voeg-mortel voor onder andere badkamer of keuken ontwikkeld. Door het gepatenteerde ‘Pe-ciclean-effect’ kan deze zelfs als ‘zelfreinigend’ bestempeld worden. Zware reinigings-middelen hoeven niet te worden ingezet.

Vervuilingen op PCI Geofug kunnen nage-noeg volledig met water worden wegge-spoeld. Op testvlakken is dit bijvoorbeeld getest met ketchup, make-up en zelfs haar-verf! De op basis van de geopolymeertech-nologie ontwikkelde voegmortel heeft andere eigenschappen dan de traditio-nele cementgebonden mortels. De mooie, harde en egaal gekleurde voegen zijn blij-vend olie-, vet- en vuilafstotend, schim-melwerend en kleurecht, ook bij donkere kleuren, zoals zwart of antraciet. Cement-houdende voegen hebben vaak te lijden onder schoonmaakmiddelen die worden

gebruikt voor sanitair, maar Geofug-voe-gen blijven mooi. De voegen zijn namelijk bestand tegen de meest zuurhoudende rei-nigingsmiddelen en ze zijn bestand tegen temperaturen tot 500°C.

Eenvoudige verwerkingDe voegmortel is geschikt voor wand- en vloertoepassing en is verkrijgbaar in twaalf gangbare kleuren. Dit product is te gebrui-ken in combinatie met alle keramieksoor-ten binnenshuis bij voegbreedtes van 1 tot 6

mm; en bij toevoeging van kwartszand tot 10 mm. PCI Geofug wordt geleverd in emmers van 5 kg. De voegmortel is relatief eenvoudig te verwerken, mede omdat deze uit slechts één component bestaat. De verwerker voegt aanmaakwater aan de stofarme poeder in de emmer toe en mengt vervolgens. Na een korte rijptijd en nogmaals mengen wordt de voegmortel verwerkt op dezelfde wijze als cementgebonden voegmortels. De variabe-le afsponstijd van 5 tot 60 minuten biedt de verwerker een verdere meerwaarde.

PCI-tegellijmsystemen worden in Nederland aangeboden door BASF Construction Chemi-cals.

BASF Construction Chemicals, Oosterhout, (0162) 47 66 60, www.basf-cc.nl/PCI

probin Aalsmeerprobin Alphen a/d Rijnprobin Borneprobin Schottert Dedemsvaart probin Edese IJzerwarenprobin Telder Emmeloordprobin Goorprobin Heemstedeprobin Kaatsheuvel

probin Telder Kampen probin Telder Lelystadprobin Van Arnhem Montfoortprobin Papendrechtprobin Roelofarendsveenprobin Van Dijk Sassenheimprobin Veenendaalprobin Venray

KIJK VOOR MEER INFORMATIE EN ALLE ADRESSEN OP WWW.PROBIN.COMLEVERING IN HEEL NEDERLAND. AANBIEDINGEN ZIJN GELDIG T/M EIND MEI 2011

GRATIS Bouwtelefoon

bij abonnement € 3,50 p/mnd.Kijk voor meer info op www.probinmobiel.nl

ROLSTEIGER 4200deze rolsteiger is 1.35 meter breed en 2.45 meter lang. De maximale werkhoogte buiten is 10.20 meter. Inclusief houten kantplanken en houten platformen. Maximale belasting per platform is 250 kg en voor de totale steiger 750 kg.www.altrex.com143.260.2206/10

VANAF 2050,00

1895,00

Houten kantplanken.

Wiel ø 200 mm.

5 jaargarantie

PLATFORMHOOGTE TOT 8.20M

VANAF 2750,00

2495,00

ROLSTEIGER 5200deze rolsteiger is 1.35 meter breed en 2.45 meter lang. De maximale werkhoogte is buiten 10.20 meter. Platform hoogte is 8.20 meter. Maximale belasting per platform is 250 kg en voor totale steiger 750 kg.www.altrex.com143.260.1402/04/11

Bestaat uit:• 1 aluminium kantplankset (Easy-Fit ®)• 4 wielstaanders met wiel Ø 200 mm.• 2 platform 2,45 m met luik.• 2 platform 2,45 m zonder luik.• 8 opbouwframes.• 2 leuningframes.• 16 diagonaalschoren.• 10 horizontaalschoren.• 2 driehoekstabilisator.

5 jaargarantie

Artikelnr. Sporten Type Uitgeschoven lengte

Normaal Nu

143.265.9006 2X10 150210 4.95 m € 441,00 € 200,00 143.265.9007 2X12 150212 5.80 m € 483,00 € 225,00 143.265.9008 2X14 150214 6.95 m € 585,00 € 250,00 143.265.9011 3X10 150310 6.95 m € 702,00 € 300,00 143.265.9012 3X12 150312 8.10 m € 849,00 € 375,00

ROCKY INDUSTRIELADDERrobuuste ladder met aluminium kokerprofi elen, voorzien van rond gefelste sporten. Deze sporten hebben een horizontaal stavlak van 27 mm. De kokerprofi elen zorgen voor goede grip en maken de ladder zeer sterk en duur-zaam. De uitgebogen bomen bieden extra stabiliteit en veiligheid.www.altrex.com143.265.9006-12

10jaar

garantie

Artikelnummer Platformhoogte Nu143.260.2206 4,20 m € 1895,00 143.260.2210 8,20 m € 2995,00

Artikelnummer Platform-hoogte

Dek Nu

143.260.1402 4,20 m Fiber € 2495,00143.260.1411 8,20 m Hout € 3495,00 143.260.1404 8,20 m Fiber € 3995,00

Volg ons op Twitter Volg onsop Twitte

2-delige reformladder

3-delige reformladder

VANAF 441,00

200,00

probin bouwtotaal mei 2011.indd 1 04-05-11 09:24