PRZEZ ZRÓWNOWAŻONĄ KONSUMPCJĘ DO ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU

2

WEDŁUG DEFINICJI PRZYJĘTEJ PRZEZ GRUPĘ ROBOCZĄ DO SPRAW ZRÓWNOWAŻONEJ KON-SUMPCJI, JEDNEJ Z CZTERECH GRUP WSPIERAJĄCYCH PRACE ZESPOŁU DO SPRAW SPOŁECZ-NEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW, STANOWIĄCEGO ORGAN POMOCNICZY PREZESA RADY MINISTRÓW W TEMATYCE SPOŁECZNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW (ANG. CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY – CSR)

ZRÓWNOWAŻONA KONSUMPCJA

BADANIA NAUKOWE NAD KONCEPCJĄ, MODE-LEM I WSKAŹNIKAMI ZRÓWNOWAŻONEJ PRODUK-CJI ORAZ KONSUMPCJI TRWAJĄ OD LAT 80. XX W. I PROWADZONE SĄ PRZEZ KLUCZOWE MIĘDZYNA-RODOWE OŚRODKI BADAWCZE ORAZ ORGANIZACJE PONADNARODOWE, JAK ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH (ONZ), ORGANIZACJA WSPÓŁ-PRACY GOSPODARCZEJ I ROZWOJU (OECD), KOMI-SJA EUROPEJSKA CZY EUROPEJSKA AGENCJA ŚRO-DOWISKA.

TO OPTYMALNE, ŚWIADOME I ODPOWIEDZIALNE KORZYSTANIE Z DOSTĘPNYCH ZASOBÓW NATURALNYCH, DÓBR I USŁUG NA POZIOMIE JEDNOSTEK, GOSPODARSTW DOMOWYCH, WSPÓLNOT I SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH, ŚRODOWISK BIZNESOWYCH, SAMORZĄDÓW TERYTORIALNYCH, RZĄDÓW KRAJOWYCH I STRUKTUR MIĘDZYNA-RODOWYCH, ZGODNE Z ZASADAMI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU. MA ONA NA CELU ZASPOKOJENIE POTRZEB I PODNIESIENIE JAKOŚCI ŻYCIA DLA WSZYSTKICH W WYMIARZE LOKALNYM I GLOBALNYM, PRZY JEDNOCZESNYM PRZESTRZEGANIU PRAW CZŁOWIEKA I PRAW PRACOWNICZYCH, UWZGLĘDNIANIU MOŻLIWOŚCI ZASPOKOJENIA POTRZEB INNYCH LUDZI, W TYM PRZYSZŁYCH POKOLEŃ, ORAZ ZACHOWANIU I ODTWORZENIU DLA NICH KAPITAŁU PRZYRODNICZEGO. POSTAWA ZRÓWNOWAŻONEJ KONSUMPCJI UWZGLĘDNIA OGRANICZENIE MARNOTRAWSTWA, PRODUKCJI ODPADÓW I ZANIECZYSZCZEŃ ORAZ WYBÓR TOWARÓW I USŁUG, KTÓRE W NAJWIĘKSZYM STOPNIU SPEŁNIAJĄ OKREŚLONE KRYTERIA ETYCZNE, SPOŁECZNE I ŚRODOWISKOWE.

3

W POLSCE ZASADA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU MA RANGĘ KONSTYTUCYJNĄ I ZOSTAŁA ZAPISANA W ART. 5 KONSTYTUCJI RP.

WEDŁUG PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA, ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ TO „TAKI ROZWÓJ SPOŁECZNO-GOSPODAR-CZY, W KTÓRYM NASTĘPUJE INTEGROWANIE DZIAŁAŃ POLITYCZNYCH, GOSPODARCZYCH I SPOŁECZNYCH, Z ZA-CHOWANIEM RÓWNOWAGI PRZYRODNICZEJ ORAZ TRWAŁOŚCI PODSTAWOWYCH PROCESÓW PRZYRODNICZYCH, W CELU ZAGWARANTOWANIA MOŻLIWOŚCI ZASPOKAJANIA PODSTAWOWYCH POTRZEB POSZCZEGÓLNYCH SPO-ŁECZNOŚCI LUB OBYWATELI, ZARÓWNO WSPÓŁCZESNEGO POKOLENIA, JAK I PRZYSZŁYCH POKOLEŃ”.

W sytuacji ograniczonego dostępu do surowców naturalnych, szczególnie istotną kwestią dla zrównoważonego rozwoju staje się potrzeba wdrożenia zasad efektywnego korzystania z zasobów, w tym gospodarowania w zamkniętym obiegu (ang. closed-loop). Zasada gospodarowania w obiegu zamkniętym wskazana została jako jedna z czterech zasad horyzontalnych w Strategii Inno-wacyjności i Efektywności Gospodarki. Zagadnienia istotne dla zrównoważonej konsumpcji poruszone zostały także w Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko, jak również w dokumentach niższego rzędu, tj. „Krajowym Planie Działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2010-2012”, przyjętym przez Radę Ministrów 14 czerwca 2010 r., oraz w „Polityce Konsumenckiej na lata 2010-2013”.

W 2003 R. RADA MINISTRÓW PRZYJĘŁA KRAJOWĄ „STRATEGIĘ ZMIAN WZORCÓW PRODUKCJI I KONSUMP-CJI NA SPRZYJAJĄCE REALIZACJI ZASAD TRWAŁE-GO, ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU”. POTRZEBA TWO-RZENIA WARUNKÓW DO ROZWOJU ZRÓWNOWAŻONEJ PRODUKCJI I KONSUMPCJI ORAZ ZRÓWNOWAŻONEJ POLITYKI PRZEMYSŁOWEJ, M.IN. POPRZEZ ROZWÓJ

I WDRAŻANIE INNOWACJI, A TAKŻE WYKORZYSTYWA-NIE NOWYCH INSTRUMENTÓW EKONOMICZNYCH, JAK NP. EKOLOGICZNA REFORMA PODATKOWA, ZASYGNA-LIZOWANA ZOSTAŁA RÓWNIEŻ W KRAJOWYM PRO-GRAMIE REFORM NA RZECZ REALIZACJI STRATEGII

„EUROPA 2020”, KTÓRY PRZYJĘTY ZOSTAŁ PRZEZ RADĘ MINISTRÓW 26 KWIETNIA 2011 R.

4

Potrzeba promowania wzorców zrównoważonej produkcji i kon-sumpcji podkreślona została także w przyjętej 25 maja 2011 r. Strategii Zielonego Wzrostu OECD (ang. Green Growth Strate-gy). OECD zwraca uwagę, że dla wzmocnienia rynku produktów prośrodowiskowych kluczowe znaczenie ma zrozumiała oraz rzetelna informacja.

Na poziomie UE dokonywana jest obecnie weryfikacja obowiązu-jącego od 2008 r. Planu działania na rzecz zrównoważonej kon-sumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysło-wej. Nowy plan działań, który obejmować będzie zagadnienia dotyczące zrównoważonej produkcji i konsumpcji, zintegrowanej polityki produktowej oraz zrównoważonej polityki przemysłowej, ma zostać opublikowany przez Komisję Europejską w 2012 r.

Dodatkowo w ramach sieci EIONET, zapewniającej współpracę między Europejską Agencją Środowiska a państwami członkow-skimi, w 2009 r. zostały utworzone Krajowe Centra Referencyj-ne ds. Zrównoważonej Produkcji i Konsumpcji (ang. National Reference Centres on Sustainable Consumption and Produc-tion). Współpracują one z Krajowymi Punktami Kontaktowymi

(National Focal Points – NFP) oraz z Europejskimi Centrami Tematycznymi (European Topic Centres – ETC). W Polsce za koordynację współpracy z Europejską Agencją Środowiska od-powiedzialny jest Główny Inspektor Ochrony Środowiska, nato-miast Minister Gospodarki odpowiada za prowadzenie spraw związanych z funkcjonowaniem m.in. Krajowego Centrum Re-ferencyjnego ds. Zrównoważonej Produkcji i Konsumpcji.

Więcej informacji: www.scp.eionet.europa.eu

www.dolceta.eu/polska

5

To towary lub usługi powstałe w wyniku zrównoważonej pro-dukcji, respektującej wymogi ekologiczne i społeczne w stop-niu wyższym niż analogiczne produkty konwencjonalne, na każdym etapie ich cyklu życia, a więc procesu wytwórczego i łańcucha dostaw, począwszy od zapotrzebowania na surow-ce, sposoby produkcji i obrabiania, poprzez pakowanie, dys-trybucję, aż po użytkowanie i utylizację, włączając w to aspek-ty transportu.

W związku z tym, że brakuje spójnej definicji produktów zrówno-ważonych, pomocne może być określenie ich atrybutów, które należy jednak traktować jako wymagania docelowe, zakładając, iż jednym z głównych założeń równoważenia produkcji jest cią-głe doskonalenie. Wśród najważniejszych cech wymienić można następujące:

• produkty te są bezpieczne oraz spełniają międzynarodowestandardy środowiskowe i etyczne na wszystkich etapach cy-klu życia;

• ichwytwarzanieorazużytkowaniepowinnooddziaływaćpozy-tywnie zarówno na konsumentów, jak i na lokalną społeczność, np. przyczyniać się do poprawy warunków na lokalnym rynku pracy poprzez aktywizację osób zagrożonych wykluczeniem społecznym;

• procesprodukcjiidystrybucjiproduktówzrównoważonychpo-winien stymulować sektor usług, wykorzystujący głównie za-soby pracy, a tym samym przyczyniający się do zmniejszenia bezrobocia;

• do produktów tych powinna być dołączonawiarygodna infor-macja dotycząca aspektów środowiskowych i społecznych, a także wskazówki odnoszące się do ich zrównoważonego użytkowania, w tym również ich przetwarzania i utylizacji;

• produkty zrównoważone powinny dorównywać lub przewyż-szać produkty konwencjonalne pod względem cech użytko-wych, jakości i dostępności, a także być łatwe do modernizacji w okresie użytkowania.

CO TO SĄPRODUKTY ZRÓWNOWAŻONE?

6

PRODUKTY ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO

Produkcja prowadzona metodami ekologicznymi polega na zastosowaniu w możliwie największym stopniu naturalnych metod produkcji, nienaruszających równowagi ekologicz-nej. Zasada ta dotyczy wszystkich rodzajów i etapów produk-cji – zarówno produkcji roślinnej, hodowli zwierząt i ryb, jak i przetwórstwa. Produkcja w ekologicznym gospodarstwie rolnym uaktywnia biologiczne procesy poprzez stosowanie naturalnych środków produkcji oraz zapewnia trwałą żyzność gleby, zdrowotność roślin i zwierząt. Szczególną rolę odgrywa prawidłowy płodozmian i inne naturalne metody utrzymywania lub podwyższania biologicznej aktywności i żyzności gleby oraz doboru gatunków i odmian roślin oraz gatunków i ras zwierząt, uwzględniającego ich naturalną odporność na choroby.

Warunki strukturalne, środowiskowe, społeczne i historycz-ne powodują, że polskie rolnictwo jest predestynowane do stosowania ekologicznych metod produkcji żywności.

Najnowsze dane wskazują, że rolnictwo ekologiczne w Polsce stale się rozwija, o czym może świadczyć zwiększająca się liczba gospodarstw ekologicznych. Najwięcej ekologicznych gospodarstw rolnych znajduje się w województwach: zachod-niopomorskim, warmińsko-mazurskim i małopolskim. W okre-sie 2003-2010 powierzchnia użytków ekologicznych wzrosła 8,5-krotnie i stanowi obecnie ok. 2,8% całej powierzchni użytko-wanej rolniczo w Polsce.

Bardzo ważnym elementem rolnictwa ekologicznego jest ustanowiony system kontroli i certyfikacji. Należy zaznaczyć, iż wszystkie gospodarstwa i przetwórnie ekologiczne oprócz kontroli ekologicznej podlegają takiej samej kontroli, jak gospo-darstwa i przetwórnie konwencjonalne. System kontroli w rol-nictwie ekologicznym pozwala na śledzenie każdego produktu na wszystkich etapach produkcji, przygotowania i dystrybucji.

7

SYSTEM KONTROLI W ROLNICTWIE EKOLOGICZNYM TWORZĄ:

•MINISTER ROLNICTWA I ROZWOJU WSI, który upoważnia jednostki certyfikujące, akredytowane w zakresie rolnictwa ekologicz-nego, zgodnie z normą PN-EN 45011 do przeprowadzania kontroli, wydawania i cofania certyfikatów zgodności na prowadzenie produkcji metodami ekologicznymi,

• INSPEKCJA JAKOŚCI HANDLOWEJ ARTYKUŁÓW ROLNO-SPOŻYWCZYCH, która sprawuje państwowy nadzór nad upoważniony-mi jednostkami certyfikującymi w rolnictwie ekologicznym,

•POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI stanowiące organ udzielający akredytacji i odpowiedzialny za akredytację jednostek certyfiku-jących w rolnictwie ekologicznym,

•JEDNOSTKI CERTYFIKUJĄCE upoważnione przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do przeprowadzania kontroli, wydawania i cofania certyfikatów zgodności (jednostki te uzyskały certyfikat akredytacji wydany przez Polskie Centrum Akredytacji).

W przepisach dotyczących rolnictwa ekologicznego przyjęto cztery zasady ogólne, na których opiera się produkcja ekolo-giczna. Pierwszą z nich i zarazem podstawową jest odpowied-nie zaprojektowanie procesów biologicznych i zarządzanie tymi procesami. Produkcja ekologiczna musi opierać się na systemach ekologicznych stosujących wewnątrzsystemowe za-soby naturalne, przy zastosowaniu ściśle określonych metod, wykorzystujących m.in. żywe organizmy i mechaniczne metody produkcji. Metody te wykluczają stosowanie organizmów zmo-dyfikowanych genetycznie (ang. Genetically Modified Organisms

– GMO) i produktów wytworzonych z GMO lub przy ich użyciu, a także zakładają analizę w oparciu o ocenę ryzyka, w celu za-stosowania w razie potrzeby środków ostrożności oraz środków zapobiegawczych.

Kolejną zasadą jest ograniczenie stosowania środków ze-wnętrznych przy produkcji. Jeśli środki zewnętrzne są wyma-gane lub jeśli nie istnieją odpowiednie sposoby i metody zarzą-dzania, to środki te ogranicza się do tych środków pochodzących z produkcji ekologicznej, substancji naturalnych lub substancji

będących ich pochodnymi. Ważnym elementem jest także ści-słe ograniczenie stosowania środków z syntezy chemicznej do wyjątkowych przypadków, gdy nie istnieją odpowiednie prak-tyki zarządzania oraz gdy środki pochodzące z produkcji ekolo-gicznej są niedostępne na rynku lub ich stosowanie przyczynia się do wywierania niedopuszczalnego wpływu na środowisko. Ostatnią zasadą jest konieczność dostosowania w razie po-trzeby, w ramach obowiązujących przepisów, zasad produkcji ekologicznej do stanu sanitarnego, regionalnych różnic kli-matycznych i warunków lokalnych, a także stopnia rozwoju i szczególnych praktyk hodowlanych.

Więcej informacji na: www.ijhar-s.gov.pl/rolnictwo-ekologiczne.html

www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Rolnictwo-ekologiczne

8

PRODUKTY SPRAWIEDLIWEGO HANDLU (FAIR TRADE)

Certyfikacja dotyczy:

Jedną z ważnych inicjatyw pozarządowych w obszarze zrównoważonego rozwoju w skali globalnej jest międzynarodowy ruch Spra-wiedliwego Handlu (ang. Fair Trade). Udział w ruchu zapewnia drobnym producentom i pracownikom najemnym w krajach rozwija-jących się godziwe wynagrodzenie i warunki zatrudnienia, zgodne z podstawowymi kon-

wencjami Międzynarodowej Organizacji Pracy, eliminuje pracę dziecięcą i niewolniczą, zapewnia gwarantowaną cenę minimal-ną oraz dodatkową premię za produkty z certyfikatem produkcji ekologicznej, przedpłaty, a także tzw. premię Sprawiedliwego Handlu (ok. 10% wartości zakupionych produktów), która jest przeznaczona na projekty rozwojowe dla społeczności lokal-nych. W ramach Sprawiedliwego Handlu prowadzone są także działania na rzecz ochrony środowiska.

Produktów Sprawiedliwego Handlu – prowadzona przez Fairtrade Labelling Organizations (FLO). Obecnie certyfikat Fairtrade uzyskało ponad 6000 produktów z różnych grup, wśród nich produkty spożywcze (m.in. banany, cukier, herbata, kakao, kawa, miód, owoce i warzywa, wino), rośliny ozdobne, bawełna, drewno, złoto czy piłki sportowe. Większość produktów spożyw-czych Sprawiedliwego Handlu (ok. 75% w skali światowej) posia-da także certyfikat produkcji ekologicznej, czego świadectwem jest odrębny znak certyfikacyjny.

Organizacji Sprawiedliwego Handlu – prowadzona jest przez Światową Organizację Sprawiedliwego Handlu (World Fair Trade Organization – WFTO). Aktualnie WFTO zrzesza 350 cer-tyfikowanych Organizacji Sprawiedliwego Handlu w 70 krajach świata oraz 4000 sklepów Sprawiedliwego Handlu (Worldshops) w 33 krajach. Znaczna część Organizacji Sprawiedliwego Han-dlu skupia rzemieślników, których wyroby nie są certyfikowane w inny sposób.

Ruch Sprawiedliwego Handlu obecny jest w ok. 70 krajach „ubogiego Południa”, a także w 33 krajach rozwiniętych: we wszystkich starych krajach UE i w niektórych nowych (spo-śród tych ostatnich szczególnie rozwinięty jest w Republice Czeskiej, w Polsce i na Malcie), a także w Ameryce Północnej,

Australii, Nowej Zelandii i Japonii. Stopniowo zaczyna zdoby-wać także rynki lokalne krajów rozwijających się, w których działają grupy producentów Sprawiedliwego Handlu.

9

• wzajemnyszacunekoraztroskaoludziiśrodowisko;

• stawianiepotrzebludziprzedzyskiem;

• tworzenieśrodkówimożliwościdlaubogichproducentów wcelupoprawyichwarunkówżyciaipracy;

• dokonywaniezakupówbezpośrednioudrobnych producentów w Trzecim Świecie, z pominięciem pośredników;

• rozwójobustronniekorzystnychrelacjipomiędzy sprzedawcamiinabywcami;

• płacenieprzezkupującychceny,którazapewnia producentom sprawiedliwy dochód oraz akceptowalny dochóddlaorganizacjimarketingowej;

• rozwijanieświadomościnatematsytuacjikobiet i mężczyzn w Trzecim Świecie jako producentów ihandlowców;

• promocjarównychszansdlakobiet;

• ochronaprawkobiet,dzieciiludnościtubylczej, wykluczenie dyskryminacji oraz wykorzystywania pracydzieciiniewolników;

• poszanowanieśrodowiskaprzyrodniczego;

• umożliwienieproducentomplanowaniaprzyszłości gospodarczej, np. poprzez zawieranie długoterminowych umów ze stałą, gwarantowaną ceną minimalną.

Więcej informacji na:www.fairtrade.net

www.fairtrade.org.plwww.sprawiedliwyhandel.pl

DO GŁÓWNYCH ZASAD SPRAWIEDLIWEGO HANDLU NALEŻĄ:

SPRAWIEDLIWY HANDEL

PARTNERSTWO DLA ZRÓWNOWAŻONEJ KONSUMPCJI

Ruch Sprawiedliwego Handlu tworzą na świecie setki organi-zacji pozarządowych o różnym charakterze (jak organizacje producentów, organizacje handlowe, organizacje certyfikujące, sklepy Sprawiedliwego Handlu, zrzeszające się z reguły w spro-filowanych organizacjach parasolowych, ustalających wspólne kryteria i zasady działania), firm komercyjnych, których działal-ność opiera się na założeniach Sprawiedliwego Handlu, Miasta

Sprawiedliwego Handlu (Fair Trade Town), a także tysiące szkół, uczelni czy wspólnot religijnych.

Dziś kampania Miast Sprawiedliwego Handlu obejmuje 33 kraje na wszystkich kontynentach. Obecnie (sierpień 2011 r.) status ten uzyskały 1003 miasta i terytoria w 20 krajach. Są wśród nich stolice: Londyn, Paryż, Rzym, Madryt, Dublin, Bruk-

„SPRAWIEDLIWY HANDEL (FAIR TRADE) TO PARTNERSTWO HANDLOWE, OPARTE NA DIALOGU, PRZEJRZYSTOŚCI I SZACUNKU, KTÓRE DĄŻY DO WIĘKSZEJ RÓWNOŚCI W HANDLU MIĘDZYNARODOWYM ORAZ PRZYCZYNIA SIĘ DO ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU PRZEZ OFEROWANIE LEPSZYCH WARUNKÓW HANDLOWYCH I OCHRONĘ PRAW MARGINALIZOWANYCH PRODUCENTÓW I PRACOWNIKÓW NAJEMNYCH, SZCZEGÓLNIE NA „UBOGIM POŁUDNIU”. ORGANIZACJE SPRAWIEDLIWEGO HANDLU (WSPOMAGANE PRZEZ KONSUMENTÓW) AKTYWNIE ANGAŻUJĄ SIĘ WE WSPIERANIE PRODUCENTÓW, PODNOSZENIE ŚWIADOMOŚCI I KAMPANIE NA RZECZ ZMIAN ZASAD I PRAKTYK KONWENCJONALNEGO HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO”.

DEFINICJA FINE Z 2001 R.

10

WSPÓŁPRACA MIĘDZYSEKTOROWA

Społeczny kapitał zaufania jest kluczowy dla powodzenia przedsięwzięć z zakresu równoważenia wzorców konsumpcji i produkcji. Niezbędne jest tworzenie efektywnych partnerstw zapewniających partycypację organizacji sektora pozarządowe-go o profilu ekologicznym i konsumenckim w działaniach jed-nostek administracji publicznej, szczególnie samorządowej, jak również w działaniach sektora prywatnego. W Polsce powstało już wiele inicjatyw tego rodzaju, np. grupy partnerskie koordy-nowane przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska czy Zielo-na Inicjatywa Gospodarcza, realizowana przez Fundację Wspie-rania Inicjatyw Ekologicznych.

Spośród różnych rodzajów partnerstw, wewnątrz- i międzysek-torowych, w Polsce coraz bardziej popularne stają się lokalne partnerstwa publiczno-społeczne, tworzone między jednost-kami samorządu terytorialnego i organizacjami pozarządowy-mi w obszarze działań proekologicznych i prospołecznych oraz partnerstwa publiczno-prywatne pomiędzy jednostkami ad-ministracji publicznej i przedsiębiorstwami prywatnymi. Działa-ją również partnerstwa prywatno-społeczne na linii przedsię-biorstwa prywatne – organizacje pozarządowe. W tym miejscu należy także zwrócić uwagę na potencjał partnerstw trójsek-torowych: publiczno-prywatno-społecznych, w szczególności partnerstw z udziałem jednostek naukowo-badawczych oraz mediów. Modelowymi przykładami partnerstw wielosektoro-wych działających w Polsce i realizujących zasady zrównoważo-nego rozwoju są m.in. Fundusz Grantowy dla Płocka oraz Mało-polski Pakt na Rzecz Ekonomii Społecznej.

Komunikacja, partycypacja społeczna, współpraca i partner-stwo międzysektorowe są potrzebne w celu uniknięcia sytu-acji społeczno-gospodarczych, w których:

• istnieje podaż produktów zrównoważonych, dostarczanychprzez odpowiedzialne społecznie i ekologicznie przedsiębior-stwa, lecz występuje brak popytu ze strony konsumentów;

• konsumenciposzukująproduktówzrównoważonych,leczofer-ta rynkowa nie zaspokaja tych potrzeb na poziomie pragnień (alienacja konsumencka);

• istniejąpubliczne (rządowelubsamorządowe)programypro-mujące zrównoważoną produkcję i konsumpcję, lecz brak jest odzewu ze strony sektora przedsiębiorstw i organizacji poza-rządowych;

• sektorpozarządowy(organizacjeekologiczneikonsumenckie)domaga się tworzenia warunków polityczno-prawnych do po-dejmowania działań na rzecz równoważenia konsumpcji, lecz występuje brak zrozumienia i bierność ze strony administracji publicznej.

Więcej informacji na: www.grupypartnerskie.pl, www.zig.eco.pl

www.funduszgrantowy.plock.eu, www.es.malopolska.pl

sela, Kopenhaga, Oslo czy Wellington. Setki kolejnych miast dążą do jego uzyskania.

Organizacje Sprawiedliwego Handlu podejmują także sze-roko zakrojoną działalność edukacyjną, mającą na celu pod-noszenie świadomości konsumenckiej, kształtowanie od-powiedzialnych postaw i sposobów działania w dziedzinie gospodarczej, społecznej i ekologicznej. W Polsce pionierem tej działalności jest założone w 2003 r. Polskie Stowarzyszenie Sprawiedliwego Handlu „Trzeci Świat i My” (PSSH). Ma ono sta-tus organizacji pożytku publicznego, jest też jedyną jak dotąd certyfikowaną Organizacją Sprawiedliwego Handlu oraz człon-kiem Światowej Organizacji Sprawiedliwego Handlu (WFTO) w Polsce. Z inicjatywy PSSH w Gdańsku i Poznaniu zapocząt-kowano kampanie społeczne, mające na celu uzyskanie przez te miasta honorowego tytułu Miasta Przyjaznego dla Sprawie-

dliwego Handlu. Utworzona została również ogólnopolska Ko-alicja Sprawiedliwego Handlu, skupiająca organizacje pozarzą-dowe i przedsiębiorstwa, w różny sposób wspierające rozwój Sprawiedliwego Handlu w Polsce: poprzez działania edukacyjne i promocyjne (organizacje pozarządowe), budowanie od podstaw rynku Sprawiedliwego Handlu i prowadzenie kampanii społecz-nych czy sprzedaż produktów Sprawiedliwego Handlu.

Więcej informacji na: www.fairtrade.net, www.fairtrade.org.pl

www.sprawiedliwyhandel.pl, www.fairtradetowns.orgwww.fairtrade-advocacy.org

11

Organy administracji publicznej są największymi konsumen-tami w Europie, wydatkującymi na zamówienia publiczne ok. 17% PKB UE. Dlatego wykorzystując swoją siłę nabywczą do wspierania korzystania z dóbr i usług o lepszych parametrach środowiskowych i społecznych, instytucje publiczne mogą w znacznym stopniu przyczynić się do osiągania celów zrówno-ważonego rozwoju. Polski system zamówień publicznych jest systemem zdecentralizowanym. Oznacza to, że każdy zama-wiający ma możliwość wyboru wyrobów i usług spełniających wysokie standardy ochrony środowiska oraz/lub realizowanych przez osoby zagrożone wykluczeniem społecznym. Obecnie możliwe jest stosowanie innych niż cena kryteriów oceny ofert, o ile odnoszą się one do przedmiotu zamówienia, zostały wskaza-ne w ogłoszeniu o zamówieniu i specyfikacji istotnych warunków zamówienia oraz nie wpłyną na zakłócenie konkurencyjności rynkowej.

W połowie 2010 r. Rada Ministrów przyjęła drugi dokument pro-gramowy, opracowany przez Urząd Zamówień Publicznych, któ-rego celem jest popularyzacja zielonych oraz społecznie odpo-wiedzialnych zamówień publicznych w Polsce, tj. Krajowy Plan Działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2010-2012. Obejmuje on analizę unijnych i krajowych regulacji prawnych, informacje, dotyczące dotychczas zrealizo-wanych działań, a także harmonogram działań zaplanowanych na kolejne lata.

ZIELONE ZAMÓWIENIARealizacja zaleceń Komisji Europejskiej w tym zakresie ma się przyczynić do upowszechnienia ekoinnowacji oraz rozwoju pro-ekologicznej działalności gospodarczej. Stosowane wymogi po-winny dotyczyć w szczególności wspierania rozwiązań energo-, wodo- i materiałooszczędnych, które w dużej mierze są także efektywne kosztowo i tym samym mogą być atrakcyjne dla za-mawiających z uwagi na korzyści ekonomiczne w perspektywie długookresowej. Kwestie ochrony środowiska zwykle obejmują parametry techniczne, eksploatacyjne lub użytkowe, tymcza-sem w każdym rodzaju zamówień (dostawy, usługi, roboty bu-dowlane) możliwe jest takie określenie przedmiotu zamówienia, aby wskutek jego realizacji uzyskać maksymalny efekt ekolo-giczny.

SPOŁECZNE KLAUZULE ZAMÓWIEŃW 2010 r. został opublikowany przez Komisję Europejską i prze-tłumaczony Przewodnik dotyczący uwzględniania kwestii społecznych w zamówieniach publicznych. Instytucje zama-wiające mają do dyspozycji wiele sposobów uwzględniania kwe-stii społecznych w zamówieniach publicznych, przyczyniając się w ten sposób do osiągania celów polityki społecznej, ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju.

Wydane w październiku 2009 r. Zalecenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych doty-czące stosowania „klauzul społecznych” w zamówieniach pu-blicznych stwierdzają, że zamawiający może określić w opisie przedmiotu zamówienia wymogi dotyczące zatrudnienia osób: bezrobotnych lub młodocianych w celu przygotowania zawo-dowego, niepełnosprawnych, osób uzależnionych, bezdomnych, zwalnianych z zakładów karnych czy uchodźców. Może również wymagać utworzenia funduszu szkoleniowego dla pracowni-ków lub zwiększenia wpłat na ten fundusz czy przestrzegania konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy, o ile przepisy te nie zostały wdrożone do prawa krajowego, oraz co do zatrudnie-nia większej liczby osób niepełnosprawnych, niż przewiduje to

ZRÓWNOWAŻONE ZAMÓWIENIA PUBLICZNE

12

ustawodawstwo krajowe. W zamówieniu zamawiający powinien określić: liczbę osób z grup defaworyzowanych, których zatrud-nienie jest wymagane przy realizacji zamówienia, okres ich pra-cy oraz sposób jej dokumentowania, sankcje za niespełnienie tych wymogów, jak również uprawnienia kontrolne.

Więcej informacji na: www.zielonezamowienia.gov.pl

KAMPANIE NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEJ KONSUMPCJI W POLSCE

Od 2002 r. Polska Zielona Sieć (PZS) prowadzi program tema-tyczny na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji pod hasłem „Kupuj Odpowiedzialnie”, którego celem jest wzrost świadomości oraz zdolności polskiego społeczeństwa do podej-mowania odpowiedzialnych wyborów konsumenckich, a także zwiększenie wpływu polskich konsumentów na politykę przed-siębiorstw, w tym globalnych korporacji, w celu podniesienia standardów ich działania w zakresie ochrony środowiska i prze-strzegania praw człowieka.

Oprócz działań informacyjnych skierowanych do ogółu społe-czeństwa organizowane są liczne konferencje, seminaria, spo-tkania, debaty, pokazy filmów, happeningi, wystawy, festiwale

oraz szkolenia. Wydawane są także publikacje, m.in. poradniki dla organizacji pozarządowych, przedsiebiorstw, konsumentów, a także scenariusze zajęć dla nauczycieli i broszury edukacyjne dla dzieci i młodzieży.

PZS wykorzystuje nowoczesne narzędzia komunikacji, w tym media społecznościowe, aby wzmacniać zaangażowanie oby-watelskie w sprawy konsumenckie. Koordynuje m.in. powsta-wanie przewodników po miejscach zrównoważonej konsumpcji w różnych miastach, bojkoty konsumentów czy akcje wysyłki pil-nych apeli do międzynarodowych korporacji. Kolejnym krokiem jest publikacja bazy danych zawierającej spis odpowiedzialnych społecznie firm działających na polskim rynku.

13

PRZYKŁADY KAMPANII NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEJ KONSUMPCJI POLSKIEJ ZIELONEJ SIECI

Spacerownik po świadomej konsumpcji – opracowany wraz z Grupą eFTe Warszawa oraz Fundacją Ekorozwoju dla Warszawy, Krakowa i Wrocławia. Można w nim znaleźć:•sklepy i kawiarnie sprzedające produkty ekologicz-

ne i pochodzące ze Sprawiedliwego Handlu,•punkty sprzedające produkty pochodzące z recyklingu

oraz miejsca usług, w których można wymienić lub na-prawić przedmioty użytkowe,

• inne miejsca propagujące świadomą, odpowiedzialną konsumpcję, np. klubokawiarnie prowadzące działalność informacyjną, miejsca, w których odbywają się bezpłatne warsztaty, imprezy kulturalne, pokazy filmów, debaty.

Więcej informacji na: www.ekonsument.pl/spacerownik

Akademia 3R (czyli „Reduce, Reuse, Recycle”) – pilota-żowy projekt edukacyjny na rzecz ograniczenia ilości od-padów opakowaniowych, którego celem jest zbudowanie i kształtowanie proekologicznych postaw w zakresie zasad postępowania z odpadami wśród dzieci i młodzieży pol-skich szkół. W ramach projektu opracowano pakiet edu-kacyjny przeznaczony dla nauczycieli i zawierający szereg scenariuszy zajęć wraz z przykładowymi ćwiczeniami ak-tywizującymi uczniów do praktycznego zastosowania zdo-bytej wiedzy, m.in. w ramach działań podejmowanych na rzecz swojej społeczności i środowiska.

Kupuj odpowiedzialnie zabawki – część europejskiej kampanii na rzecz poprawy warunków pracy w przemyśle zabawkarskim, realizowana wraz z organizacjami z Austrii, Francji, Czech i Rumunii. W ramach kampanii upowszech-niana jest wiedza o nadużyciach związanych z produkcją zabawek w krajach rozwijających się oraz sposobach wy-wierania wpływu na firmy zabawkarskie, aby nakłonić je do stosowania uczciwych praktyk korzystnych dla pra-cowników i użytkowników zabawek. Popularyzowana jest też produkcja lokalna, ekologiczna, rozwijana jest kre-atywność rodziców i dzieci, a także tradycyjne rękodzieło krajowe, oraz wyprodukowane zgodnie z zasadami Spra-wiedliwego Handlu.

Kupuj odpowiedzialnie ubrania – kampania realizowana we współpracy z organizacjami z Austrii i Niemiec, zwra-cająca uwagę konsumentów i społeczeństwa na naduży-cia występujące w przemyśle odzieżowym. W ramach projektu zainicjowano pierwszy na skalę europejską, in-nowacyjny program szkoleniowy dla przedstawicieli ma-łych i średnich przedsiębiorstw z branży odzieżowej oraz planowana jest realizacja trzydniowych targów mody, po-wstałej w sposób przyjazny dla środowiska i ludzi.

Więcej informacji na: www.ekonsument.pl

facebook.com/kupujodpowiedzialnie

14

REKOMENDACJE GRUPY ROBOCZEJ DO SPRAW ZRÓWNOWAŻONEJ KONSUMPCJIGrupa robocza do spraw zrównoważonej konsumpcji – stano-wiąca jedną z czterach Grup wspierających prace Zespołu do spraw Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw – przygo-towała propozycje działań do podjęcia przez Rząd oraz part-nerów społeczno-gospodarczych zaangażowanych w promocję CSR w Polsce.

W szczególności zwrócono uwagę na potrzebę podjęcia następujących działań:

I. ZWIĘKSZENIE DOSTĘPNOŚCI PRODUKTÓW ZRÓWNOWAŻO-NYCH I INFORMACJI O TYCH PRODUKTACH DLA KONSUMEN-TÓW.

Konsumenci powinni mieć dostęp do rzetelnej informacji o aspektach środowiskowych i społecznych produktów do-stępnych na polskim rynku, ułatwiających podejmowanie decyzji zakupowych zgodnych z zasadami zrównoważonej konsumpcji. Zrozumienie informacji, oznakowań i certyfikatów, zamieszcza-nych na etykietach wyrobów i usług dostępnych na terenie Pol-ski i UE, stanowi problem dla polskich konsumentów. Co wię-cej, producenci wyrobów żywnościowych i nieżywnościowych, oprócz oznakowań obligatoryjnych, wprowadzają również wła-sne znaki, certyfikaty czy informacje na opakowaniach, co do-datkowo powoduje dezorientację i zniechęcenie konsumentów. Zalecane jest również prowadzenie kampanii oraz programów edukacyjnych, promujących wzorce zrównoważonej konsumpcji.

Potrzebne jest zatem:

•wsparcie dla producentów i dystrybutorów produktów zrów-noważonych, np. w formie pożyczek preferencyjnych na in-westycje proekologiczne oraz dofinansowanie związane z uzyskiwaniem certyfikatów środowiskowych, ekologicznych i społecznych przez przedsiębiorstwa;

• stworzenie bazy danycho zasięguogólnopolskim, informują-cej konsumentów o oznakowaniach zamieszczanych na etykie-tach wyrobów i usług dostępnych na terenie Polski;

• stworzenie bazy danycho zasięguogólnopolskim, informują-cej konsumentów o dostępnych na polskim rynku produktach zrównoważonych – np. w postaci czytelnego rankingu, obrazu-jącego względny (w odniesieniu do innych produktów obecnych na rynku) wpływ procesu produkcyjnego, użytkowania i utyli-

zacji na środowisko i otoczenie społeczne;

II. WPROWADZENIE I UPOWSZECHNIENIE PORÓWNAWCZYCH TESTÓW KONSUMENCKICH.

Ważnym źródłem niezależnej informacji o produkcie, o jego ja-kości, bezpieczeństwie, a także środowiskowej charakterystyce są wyniki testów konsumenckich. Powinny być one prowadzone przez organizacje niezależne od producentów, dystrybutorów i sprzedawców. Jak dotychczas, w Polsce brakuje niezależnej instytucji przeprowadzającej testy konsumenckie, a organizacje konsumenckie z powodu braku środków rzadko prowadzą takie badania. Z tego względu niezmiernie ważne jest zapewnienie funduszy na testowanie produktów oraz zlecenie tego zadania niezależnym organizacjom konsumenckim, jak ma to miejsce w wielu krajach UE.

Potrzebne jest zatem:

•wsparcieorganizacjimonitorującychwiarygodnośćdeklaracjiprzedsiębiorstw w obszarze CSR (ang. watch-dog);

• uruchomienie środków celowych dla organizacji konsu-menckich na prowadzenie porównawczych testów produk-tów oraz upowszechnianie ich wyników wśród konsumentów;

•wdalszejperspektywiepowołanieniezależnejinstytucji,któraw oparciu o przyjętą metodologię przeprowadzałaby testy pro-duktów oraz publikowała ich wyniki w sposób łatwo dostępny dla konsumentów.

III. UWZGLĘDNIANIE ASPEKTÓW ZRÓWNOWAŻONEJ KON-SUMPCJI I PRODUKCJI W CAŁYM ŁAŃCUCHU DOSTAW.

Aby wzorce produkcji i konsumpcji mogły być skutecznie równo-ważone, potrzebne są działania na każdym etapie cyklu życia produktów. Odpowiedzialność za funkcjonowanie łańcuchów dostaw powinna spoczywać przede wszystkim na firmach, ale także na końcowych odbiorcach wyrobów i usług, którzy poprzez swoje decyzje konsumenckie są w stanie wywrzeć odpowiedni wpływ na przedsiębiorców. Należy więc, zgodnie z toczącą się debatą na arenie międzynarodowej, wprowadzać odpowiednie narzędzia (w tym rozwiązania prawne), które spowodują, że firmy będą zobligowane do przestrzegania zasad zrównoważo-nego rozwoju, w tym zwłaszcza praw człowieka, na wszystkich

15

WSKAŹNIKI ZRÓWNOWAŻONEJ KONSUMPCJI

Wskaźniki dotyczące stopnia i zakresu wdrażania wzorców zrównoważonej konsumpcji wchodzą zazwyczaj w zakres gru-py wskaźników dotyczących realizacji koncepcji zrównowa-żonego rozwoju. Szersze badania naukowe nad wskaźnikami zrównoważonego rozwoju, w tym konsumpcji, trwają od lat 80. XX w. i prowadzone są równolegle przez wiele instytucji: ONZ (Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych – UNEP, Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju – UNDP), OECD, Bank Światowy czy Europejską Agencję Środowiska. Ich implementacja wpisuje się w ogólną tendencję europejską po-szerzenia listy mierników rozwoju i wzrostu gospodarczego, zmierzającą w kierunku pomiaru ogólnej jakości życia, a nie jedynie poziomu dochodu czy aspektów wyłącznie finansowych i materialnych. Obok zastosowania mierników obrazujących

zmiany w procesie konsumpcji, potrzebne jest również badanie skali marnotrawstwa żywności i surowców w Polsce, zarówno w skali mikro (gospodarstwa domowe), jak i makro (producenci, dystrybutorzy czy firmy utylizacyjne).

etapach procesu produkcji, a także budować świadomość i za-interesowanie przedsiębiorców oraz konsumentów kwestia-mi związanymi z CSR w łańcuchu dostaw.

Potrzebne jest zatem:

•wypracowanieodpowiednichnarzędzi,wtymrozwiązańpraw-nych, prowadzących do przestrzegania zasad zrównoważone-go rozwoju w całym łańcuchu dostaw;

• promowanieprzykładówdobrychpraktyk;

• prowadzenie kampanii społecznych i programów edukacyj-nych dla przedsiębiorców i konsumentów, podejmujących te-matykę zrównoważonego łańcucha dostaw.

IV. EDUKACJA W ZAKRESIE ZRÓWNOWAŻONEJ KONSUMPCJI.

Kluczowym sposobem działania na rzecz upowszechniania wzorców zrównoważonej produkcji i konsumpcji jest edukacja adresowana do wszystkich sektorów i grup społecznych, wie-kowych oraz zawodowych, a w szczególności do przedstawicieli mediów oraz administracji publicznej. Obok edukacji formal-nej konieczne są działania w obszarze edukacji nieformal-nej, kierowanej do szerokich kręgów społecznych. Do działań tych powinny być angażowane media, organizacje pozarządo-we (w szczególności ekologiczne, konsumenckie, Sprawiedli-wego Handlu czy broniące praw człowieka), ośrodki naukowe i badawcze. Brak odpowiednio przygotowanych nauczycieli i wychowawców, a także niezbędnych pomocy naukowych i pe-dagogicznych, wreszcie zbyt wąskie uwzględnienie tych zagad-

nień w podstawie programowej oraz programach edukacji i doskonalenia nauczycieli – to najważniejsze przeszkody w upo-wszechnieniu globalnego spojrzenia na problemy zrównoważo-nej produkcji, wymiany handlowej i konsumpcji oraz zrównowa-żonego rozwoju.

Potrzebne jest zatem:

• prowadzenie programów edukacyjnych oraz kampanii spo-łecznych promujących zrównoważoną konsumpcję, w tym oznakowania produktów (ekologiczne i społeczne, np. rolnic-twa ekologicznego czy Sprawiedliwego Handlu);

• podejmowanie międzysektorowych przedsięwzięć eduka-cyjnych, ukierunkowanych na kształtowanie świadomości i zrównoważonych postaw konsumenckich w poszczególnych grupach społecznych, wiekowych i zawodowych, w szczegól-ności skierowanych do przedstawicieli mediów i administracji publicznej;

• zwiększeniepotencjałuwdziedzinieedukacjiglobalnej(wtymedukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju i konsumpcji), poprzez opracowanie i produkcję materiałów edukacyjnych i pedagogicznych oraz kształcenie kadry edukacyjnej w tej dziedzinie.

Grupa ds. zrównoważonej konsumpcji stanowi jedną z czterech grup wspierających prace Zespołu do Spraw Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw, powołanego jako organ pomocniczy Prezesa Rady Mi-nistrów. Zespół, działający pod przewodnictwem Rafała Baniaka, Pod-sekretarza Stanu w Ministerstwie Gospodarki, w dniu 23 maja 2011 r. przyjął „Rekomendacje w zakresie wdrażania założeń koncepcji Spo-łecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw w Polsce”. Grupie przewod-niczy Renata Juszkiewicz, Prezes Polskiej Organizacji Handlu i Dystry-bucji.

www.csr.gov.plcreated by freshstudio.pl