MSc. Fisnik Morina, PhD (c)

FINANCAT E KORPORATAVE

JANAR , 2018

BURIMET AFATGJATA TË FINANCIMIT

Kapitulli 9

OBJEKTIVAT STUDIMORE: 2

Format e financimit të pasurisë

Metodat e rritjës së pasurisë së firmës

Tiparet e tregut primar të kapitalit dhe roli i tij

Financimi me aksione të zakoshme

Financimi me aksione të preferuara

Financimi me obligacione

Roli i tregut të kapitalit në funksionin e tij sekondar

Mekanizmat e bursave

Opsionet dhe llojet e tyre

Tregu i kapitalit 3

Në tregun e kapitalit emetohen, qarkullojnë dhe shiten letrat me vlerë.

Emetimi i letrave me vlerë kryhet nga korporata dhe i takon rrethit të

ngushtë të investitorëve.

Qarkullimi i letrave me vlerë kryhet nëpërmjet organizatave bankare ose

nëpërmjet institucioneve ndërkombëtare financiare.

Letrat me vlerë tregtohen në tregjet financiare, si tregje të kapitalit. Në

tregun financiar zhvillohet edhe qarkullimi monetar, si treg i veçantë.

Rrjedha aktiviteteve në Sistemin Financiar

- Qytetarët

- Ndërmarrjet

- Shteti

- Të huajt

- Qytetarët

- Ndërmarrjet

- Shteti

-Të huajt

Tregjet

Financiare

Ndërmjetësuesit

Financiar

Financimi i tërthortë

Financimi i Drejtpërdrejtë Deficit Suficit

Ndërmjetësuesit Financiar dhe Tregjet financiare

ilaheilallah.weebly.com

I. Institucionet Financiare Depozituese

- Bankat Komerciale

- Kursimoret

II. Institucionet Financiare Jo- Depozituese

- Kompanit e Sigurimit

- Sigurimin e Jetës

- Sigurimin e Pasurisë

- Fondet e pensioneve

- Fondet private të pensioneve dhe

- Fondet shtetërore të pensioneve

- Fondet Investuese

Qytetarët Qytetarët

Ndërmarrjet Ndërmarrjet

Shteti Shteti

Suficit Deficit

Tregjet Financiare Tregu i Parasë

Tregu i Kapitalit

Tregu i Derivateve Financiare

Tregu Devizor

Ndërmjetësuesit Financiar

Tregu i kapitalit 6

Tregu i kapitalit përgjithësisht ndahet në tregun afatshkurtër dhe në

tregun afatgjatë.

Tregu afatshkurtër përfshin letrat me vlerë me afat maturimi prej një viti

ose më të shkurtër nga një vit.

Letrat me vlerë, të cilat zakonisht tregtohen në këtë treg janë bonot e

thesarit, letrat tregtare, çertifikatat e negociushme dhe depozitat.

Në tregun e kapitalit blihen dhe shiten mjetet financiare afatgjata,

përkatësisht publike, shiten dhe blihen letrat me vlerë pronësore dhe

kreditore të organizatave, ku ofrohet alokimi efikas i kapitalit.

Tregu i kapitalit 7

Emetimi dhe blerja e parë e aksioneve të freskëta të organizatës

zakonisht kryhet në tregun primar të kapitalit.

Në tregun primar korporatat e rrisin kapitalin e ri financiar.

Mjetet financiare në një ekonomi ekzistojnë si rezultat i kursimeve të

individëve, firmave të biznesit dhe agjencive qeveritare gjatë një kohe

të caktuar.

Tregu primar i kapitalit 8

Tregu primar i kapitalit nuk është i lidhur me një lokacion të veçantë.

Në fakt, ai është çdo pikë kontakti ndërmjet ofruesve dhe shfrytzuesve

të kapitalit.

Pika të këtilla janë bursat dhe tregjet jozyrtare të titujve.

Bursat e titujve lehtësojnë procesin e investimit, sepse ofrojnë një pikë

takimi në të cilen kryhet shitblerja e titujve me shpenzime më të vogla.

Bankat investive 9

Banka investive është një ndërlidhje ndërmjet korporatave të cilat kanë

nevojë për fonde dhe investitorëve.

Si ndërmjetësues, bankieri i investimit është përgjegjës për disejnimin

dhe paketimin e ofertave të letrave me vlerë dhe shitjen e tyre në

publik.

Bankieri i investimit dhe shoqeria e cila emeton tituj nënshkruajnë

marrëveshjen mbi emetimin e titujve, bëjnë regjistrimin e titujve përmes

komisionit të regjistrimit dhe formojnë sindikatën e nënshkrimit, si

shoqëri e përkohshme për tregtimin e titujve.

Bankat investive 10

Agjent i sigurisë – në të shumten e rasteve bankieri investues merr

riskun për vete.

Krijues i tregut – gjatë shpërndarjës së letrave me vlerë dhe për një

kohë të kufizuar pas shpërndarjës, bankieri i investimit krijon tregun

likuid për këto letra.

Këshilldhënës – bankieri i investimit i këshillon vazhdimisht klinentët

lidhur me llojet e letrave me vlerë të cilat do të shesin, numrin e

aksioneve ose njësive të cilat shpërndajnë dhe për kohen e shitjes se

tyre.

Funksioni i agjensisë – bankieri i investimit vepron si agjent për

korporatën e cila dëshiron, t’i vejë letrat e saj me vlerë në një kompani

sigurimi a në një fond pensional, tregton me një mori investitorësh

potencial.

FINANCIMI ME AKSIONE TË ZAKONSHME 11

Pronësia - aksionarët e zakonshëm janë pronarë të firmës, ata

vendosin për shpërndarjen e fitimit dhe ushtrojnë kontrollin mbi firmën.

Vlera nominale – me rastin e themelimit të firmës merret vendimi lidhur

me lartësinë e financimit të aseteve dhe lidhur me numrin dhe vlerën e

aksioneve. Vlera nominale vendoset arbitrarisht mbi aksionin.

Maturimi – aksionet e zakonshme janë formë e përhershme e

financimit dhe nuk kanë afat maturimi.

Trajtimi fiskal – dividendët e aksioneve të zakonshme nuk zbriten për

efekte fiskale.

FINANCIMI ME AKSIONE TË ZAKONSHME 12

Dividendi – aksionarëve të zakonshëm nuk u premtohet dividendi.

Dividendi shpërndahët varësisht nga fitimi i firmës.

E drejta e votimit – meqënëse aksionarët e zakonshëm janë pronarë

të firmës, ata kanë të drejten të votojnë dhe të zgjedhin bordin e

drejtorëve dhe të marrin vendime tjera të rëndësishme.

Në votimin mazhoritar secili aksionar ka të drejten e një vote për çdo

aksion që zotëron.

Me votimin kumulativ iu mundësohet edhe atyre që kanë nën 50% të

votave të zgjedhin ndonjërin nga anëtaret e bordit të drejtorëve.

FINANCIMI ME AKSIONE TË ZAKONSHME 13

Shembull: Votimi kumulativ. Supozojmë se janë emetuar 10.000 aksione, nga të cilat ju dispononi me

1,001 aksione, ndërsa duhet të zgjidhen nëntë drejtorë. Numri total i votave tuaja, në sistemin

kumutaliv është:

Numri i aksioneve me të cilat zotëron 1,001

Numri i drejtorëve që duhet të zgjidhen 9 Numri i votave 9,009

𝐴𝑘𝑠𝑖𝑜𝑛𝑒𝑡 𝑒 𝑛𝑒𝑣𝑜𝑗𝑠ℎ𝑚𝑒

=𝑁𝑢𝑚𝑟𝑖 𝑖 𝑑𝑟𝑒𝑗𝑡𝑜𝑟𝑒𝑣𝑒 𝑡𝑒 𝑑𝑒𝑠ℎ𝑖𝑟𝑢𝑎𝑟 𝑝𝑒𝑟 𝑧𝑔𝑗𝑒𝑑ℎ𝑗𝑒 × 𝑛𝑢𝑚𝑟𝑖 𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 𝑖 𝑎𝑘𝑠𝑖𝑜𝑛𝑒𝑣𝑒 𝑡𝑒 𝑒𝑚𝑒𝑡𝑢𝑎𝑟𝑎

𝑁𝑢𝑚𝑟𝑖 𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 𝑖 𝑑𝑟𝑒𝑗𝑡𝑜𝑟𝑒𝑣𝑒 𝑞𝑒 𝑧𝑔𝑗𝑖𝑑ℎ𝑒𝑛 + 1+ 1

𝑁𝑟. 𝑖 𝑑𝑟𝑒𝑗𝑡𝑜𝑟𝑒𝑣𝑒 𝑞𝑒 𝑑𝑜 𝑡𝑒 𝑧𝑔𝑗𝑖𝑑ℎ𝑒𝑛

= 𝑍𝑜𝑡𝑒𝑟𝑖𝑚𝑖 𝑖 𝑎𝑘𝑠𝑖𝑜𝑛𝑒𝑣𝑒 − 1 × (𝑛𝑢𝑚𝑟𝑖 𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 𝑖 𝑑𝑟𝑒𝑗𝑡𝑜𝑟𝑒𝑣𝑒 𝑞𝑒 𝑑𝑜 𝑡𝑒 𝑧𝑔𝑗𝑖𝑑ℎ𝑒𝑛 + 1)

𝑁𝑢𝑚𝑟𝑖 𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 𝑖 𝑎𝑘𝑠𝑖𝑜𝑛𝑒𝑣𝑒 𝑡𝑒 𝑒𝑚𝑒𝑡𝑢𝑎𝑟𝑎

Metodat e rritjës se financimit me aksione të

zakonshme 14

Ekzistojnë tri metoda të rritjës së financimit përmes aksioneve:

a) Fitimi i pashpërndarë

b) Emetimi i aksioneve dhe

c) Shitja publike.

Fitimi i pashpërndarë është një burim i rëndësishem i financimit të

mjeteve të reja të firmës.

Profiti prin si faktor i rritjës së fondeve neto të firmës që lidhet me

shfrytzimin e dividendit, ne vend që ajo tu shpërndahet aksionarëve.

Metodat e rritjës se financimit me aksione të

zakonshme 15

E drejta e emetimit – kjo është një ofertë që u bëhet aksionarëve

ekzistues të zakonshëm që të blejnë aksione plotësuese.

Emetimi i aksioneve për publik – egzistojnë dy menyra për emetimin e

aksioneve për publik:

a) Firma e cila dëshiron të emetojë aksione këtë do ta bëjë në shtëpinë

emetuese, zakonisht në banken tregtare e cila është e specializuar

për këto punë.

b) Firma e cila emeton aksione i shet aksionet drejtpërsëdrejti në publik.

Përparësitë e aksioneve të zakonshme si

burim i financimit 16

Aksionet e zakonshme nuk përmbajnë shpenzime fikse

Firma nuk ka detyrim kthimi të aksioneve të zakonshme

Aksionet shërbejnë si garanci për kreditorët dhe

Aksionet e zakonshme shiten më lehtë se obligacionet.

Të metat e aksioneve të zakonshme si burim

i financimit 17

Dividendët e aksioneve të zakonshme nuk zbriten për efekt të

llogaritjës së tatimit

Shpenzimet më të larta që lidhen me nënshkrimin dhe tregtimin

Kostoja është më e lartë se ajo e borxhit

Shitja e aksioneve të zakonshme shton të drejten e kontrollit të firmës

Aksionet e preferuara 18

Përdorimi – për dallim nga aksionet e zakonshme, aksionet e

preferuara përdoren më pak në financimin me kapitalin e pronarit.

Aksionet e preferuara kanë një pretendim më të lartë mbi dividentët

dhe pasuritë se sa aksionet e zakonshme.

Aksionet e preferuara kanë një vlerë nominale e cila përcakton shumen

me të cilen shoqëria u detyrohet aksionarëve të preferuar në rast

likuidimi.

Aksioni i preferuar pagun një dividend fiks.

Aksionet e preferuara 19

Dividendi i firmës paguhet nga fitimi i firmës.

Nëse firma nuk e paguan dividendin, atëherë dividendi i aksionit të

preferuar është një borxh i prapambetur.

Çmimi ose vlera e aksionit të preferuar varet nga dividendi dhe

produktiviteti i kërkuar për investitorët që blejnë aksione.

Aksionet e preferuara tërheqin investitorët që dëshirojnë të marrin pak

rrezik sesa që e marrin mbajtësit e aksioneve të zakonshme.

Obligacionet 20

Obligacioni është forma më e përhapur e letrave me vlerë.

Ai është një titull borxhi afatgjatë, që i jep mbajtësit të drejtën e një të

ardhure vjetore të pandryshueshme.

Obligacionet përfaqsojnë instrumentin bazë afatgjatë për shumicen e

korporatave.

Kontrata obligacionare sepcifikon çështjet bazike ndërmjet huadhënësit

dhe huamarrësit, siç janë vlera nominale, norma e kuponit dhe data e

maturimit.

Obligacionet 21

Obligacionet e garantuara që ndryshe quhen edhe obligacionet e

hipotekës, emetohen për të blerë mjete të caktuara fikse dhe mjetet e

siguruara shërbejnë si garanci.

Obligacionet e pagarantuara janë letra premtimi të pagarantuara të

një kompanie, të cilat mbështeten në kredibilitetin e përgjithshëm të

saj.

Obligacionet shtetërore i emeton qeveria.

Obligacionet pjesëmarrese emetohen kur shoqëria riorganizohet.

Interesi për keto obligacionet paguhet vetem nëse firma realizon fitim.

Obligacionet 22

Euroobligacionet definohen si obligacione të pagueshme në

monedhën e huamarrësit, por të shitura jashtë shtetit të huamarrësit.

Obligacionet e konvertueshme janë një tip hibrid i letrave me vlerë,

të cilat kanë një tipar të veçantë sepse ato mund të konvertohen në një

numer të caktuar aksionesh të zakonshme.

Obligacionet me warrant është formë obligacioni, i cili i jep zotëruesit

të tij të drejten për të blerë tituj të tjerë të kompanisë dhe jo për të

shkëmbyer me tituj të tjerë.

TREGU SEKONDAR I KAPITALIT 23

Tregu i ri financiar njihet si treg primar i kapitalit, ndërsa tregu në të cilin

shiten titujt pasi të jenë emetuar nga korporatat i referohet tregut

sekondar i kapitalit.

Tregu më i rëndësishem sekondar i kapitalit në botë është ai që

zhvillohet në bursa.

Bursa paraqet mjedisin ku tregtohen aksione dhe obligacione të

korporatave. Ajo është pjesa themelore e tregut financiar.

Ekzistimi i tregut sekondar të kapitalit është çështje vitale për firmat të

cilat dëshirojnë të rrisin financimin afatgjatë me kapital.

Investitorët potencial afatgjatë nuk do të ishin në gjendje të emetojnë

aksione dhe obligacione sikur të mos ekzistonte tregu në të cilin do të

likuidonin investimet e tyre në çdo kohë.

Opsionet 24

• Në financa opsioni është një kontratë e njëanshme ku njëra palë, blerësi i

opsionit ka të drejtë por jo edhe obligim që të ekzekutojë kontratën deri një

një datë të caktuar.

• Blerësi i opsionit ka të drejtë apo ta shesë një pasuri me një çmim të

caktuar në një datë të caktuar apo para kësaj date. Kjo shumë, të cilën

blerësi ia paguan shitësit të opsionit, njihet si premia e opsionit.

• Opsionet përmbajnë disa elemente, prej të cilave më të rëndësishme janë:

a) Çmimi me të cilin aktivi financiar mund të jetë blerë, i cili njihet si çmim i

goditur,

b) Datën deri në të cilin opsioni është i vlefshëm

c) Llojin e pasurisë për të cilën është krijuar opsioni.

Opsionet 25

• Opsioni call i jep investitorit të drejtën për të blerë një letër të caktuar me

vlerë me një çmim të paracaktuar, brenda një afati të caktuar ose në një

datë të caktuar. Me rastin e këtij opsioni blerësi i cili beson se do të rritet

çmimi i letrës me vlerë të pasurisë, e blen të drejtën ta blejë atë.

• Opsioni put i jep zotëruesit të tij të drejtën për të shitur një aktiv të caktuar

me një çmim të përcaktuar, brenda një afati të caktuar ose në një datë të

caktuar. Me rastin e këtij opsioni investitori i cili beson se një pasurie do t’i

ulet çmimi mund ta blejë të drejtën që ta shesë atë me një çmim të

caktuar.

Efiçienca e tregut sekondar të kapitalit 26

• Tregu efiçient vlerësohet të jetë ai në të cilin çmimet e letrave me vlerë

janë racionale gjatë tërë periudhës dhe reflektojnë të gjitha informatat e

mundëshme për një periudhë të caktuar kohore.

• Efiçienca e tregut sekondar të kapitalit nuk do të thotë që ky treg të jetë

i përkryer në kuptimin ekonomik, por ajo nënkupton se tregu do të

pasqyrojë shumë tipare të tregut të përkryer në disa nivele.