CAPACITY ASSESSMENT REPORT. 2018

CAPACITY ASSESSMENT REPORT

Myanmar National Human Rights Commission

ျမနမာႏငငအမးသားလ႔အခြငအေရးေကာမရင

စြမးေဆာငရညဆနးစစမႈအစရငခစာ

CAPACITY ASSESSMENT REPORT. 2018

ျမနမာႏငငအမးသားလ႔အခြငအေရးေကာမရင

စြမးေဆာငရညဆနးစစမႈအစရငခစာ

ဒဇငဘာလ ၂၀၁၈

Myanmar National Human Rights Commission

အကဥးခပ ေဖာျပခက ၂၀၁၈ ခႏစ၊ ေမလတြင ျမနမာႏငငအမးသားလ႔အခြငအေရးေကာမရင ဥက႒ ဥး၀ငးျမက ေကာမရင၏ စြမးေဆာငရညဆနးစစမႈ တစရပ ျပလပေရးအတြက အကအညေပးပါရန အာရပစဖတ အမးသားလ႔အခြင အေရး အဖြ႔အစညးမားဖရမ (APF) က ေမတာရပခခပါသည။

ျမနမာႏငငအမးသားလ႔အခြငအေရးေကာမရငက ၂၀၁၁ ခႏစတြင ႏငငေတာ သမၼတ၏ အမန႔ျဖင ပထမဥးစြာတညေထာငခပါသည။ ၄ငးက ၂၀၁၄ ခနစ၊ မတလ ၂၈ ရကတြင ျပ႒ာနးခေသာ ျမနမာႏငငအမးသားလ႔အခြငအေရးေကာမရင ဥပေဒျဖင ပမခငၿမ ေစခပါသည။ စနေခၚမႈအလြနမားေသာ ပတဝနးကငတြင ၄ ႏစၾကာ လပကငခေသာ အေတြ႕အၾကအရ စြမးေဆာငရညဆနးစစမႈ တစရပသည ေကာမရင၏ လ႔အခြင အေရး ျမငတငျခငးႏင ကာကြယေစာငေရာကျခငးလပငနးမားက ပမခငမာေစရနအတြက လအပေသာ သတငး အခကအလကမား ရရေစမညဆသညက ေကာမရငဥက႒ႏင အဖြ႕ဝငမားက သေဘာတလကခ ခၾကပါသည။

ဤျမနမာႏငငအမးသားလ႔အခြငအေရးေကာမရင စြမးေဆာငရည ဆနးစစမႈအစရငခစာ (၂၀၁၈) သည ၂၀၁၈ ခနစ၊ ႏဝငဘာလ ၅ ရက တနလၤာေန႔မ ႏ၀ငဘာလ ၁၆ ရက ေသာၾကာေန႔အထ ေဆာငရြကခေသာ စြမးေဆာငရညဆနးစစမ၏ ရလဒမားက မတတမးတငထားပါသည။

စြမးေဆာငရည ဆနးစစမႈလပငနးစဥ

စြမးေဆာငရညဆနးစစမႈက အာရပစဖတဖရမ၊ ကလသမဂၢဖြ႕ျဖးမႈအစအစဥ ဘနေကာကၿမ႕ရ ေဒသဆငရာရးခြႏင ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရးဆငရာမဟာမငးၾကးရးတ႔၏ ပပးကညမႈျဖင ေကာမရငက လပေဆာငချခငးျဖစပါသည။

စြမးေဆာငရညဆနးစစမႈ၏ ရညရြယခကမာ ေကာမရငအဖြ႕ဝငမားႏင ေခတညႊနၾကားေရးမးခပတ႔ အေနျဖငေကာမရင၏ လကရအားသာခကမား၊ အားနညးခကမားႏင စနေခၚမႈအလြနမားေသာ လ႔အခြင အေရးပတဝနးကငတြင ေကာမရင၏ လပပငခြငျဖညဆညးေရး လအပခကအေနအထားတ႔က နကနစြာသးသပႏငရန ေဆာငရြကေပးျခငးျဖစပါသည။ ဤစြမးေဆာငရညဆနးစစမႈသည စြမးေဆာငရည အားေကာငးေစေရးႏင စြမးေဆာင ရည ကြာဟမႈ ျဖည႔ဆညးေရးတ႔အတြက မဟာဗဟာစမကနး ေရးဆြေဆာငရြကေရးက အဆျပသညအျပင အေရးႀကးေသာ ဥးစားေပးလပငနးမားကလညး ေဖာထတေပးပါသည။

စြမးေဆာငရည ဆနးစစမႈတြင ပါဝငသည လပငနးစဥမား -

• သကဆငေသာ စာရြကစာတမးမားႏင အစရငခစာမားက ခြျခမးစတျဖာျခငး၊ • ေကာမရင ဥက႒ႏင အဖြ႔ဝငမားက ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငး၊ • ရနကနၿမ႕ရ ေကာမရင ရးခပႏင မႏေလးျမ႕ႏင ေနျပညေတာတ႔ရ ေကာမရင ရးခြ ႏစရပတ႔တြင

တာဝနထမးေဆာငလကရေသာ ေခတညႊနၾကားေရးမးခပ/ အတြငး ေရးမးႏင ညႊနၾကားေရးမးမား၊ ဒတယညႊနၾကားေရးမးမား၊ လကေထာက ညႊနၾကားေရးမးမားႏင အျခားအဆင ဝနထမးအားလးတ႔ ႏင ဘာသာရပဆငရာ အပစအလက ေဆြးေႏြးျခငး၊

(မတခက - ဝနထမးေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားက ေယဘယအားျဖင လပငနး သဘာဝအရ တညေသာ အပစမား ခြ၍ ျပလပၿပး၊ အမးသမးမားအား သးျခား အပစလကေမးျမနးခြငလညး ရရခပါသည။)• ရနကနျမ႕ႏင ေနျပညေတာတ႔တြင လႊတေတာေကာမတမား၊ အစးရအဖြ႔ အစညးမား၊

အရပဘကအဖြ႕အစညးမားႏင အစးရမဟတေသာအဖြ႕အစညး မားက ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငး၊ • အပစအလက ေဆြးေႏြးခကမားက အေျခခ၍ စြမးေဆာငရညဆငရာ အဓက ကစၥ ၁၈ ရပက

ေဖာထတျခငး၊• ေကာမရငအဖြ႕ဝငမားႏင ဝနထမး ၈၆ ေယာကတ႔ ေျဖၾကားခေသာ အေရ အတြကပငးဆငရာ စြမး

ေဆာငရညသတမတခကမားႏင အရညအေသြးပငး ဆငရာ စြမးေဆာငရည မတခကမားက အေျခခ ၍ အဓကကစၥ ၁၈ ရပအတြက ၄ငးတ႔ကယတင ေျဖဆရမည ေမးခြနးလႊာမား ျပစျခငး။

2

CAPACITY ASSESSMENT REPORT. 2018 3

အဓကေတြ႕ရခကမားေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားႏင အပစအလကေဆြးေႏြးမႈမား၌ ေကာမရငအဖြ႕ဝငမားႏင ဝနထမးမားသည ေကာမရင တညေထာငသည ၂၀၁၁ ခႏစမစ၍ တးတကလာေသာ အဖြ႕အစညးပငးဆငရာ အားသာခကမားက ေဖာထတခၾက ပါသည။ ၄ငးတ႔တြင ေအာကပါတ႔ ပါဝငပါသည -

• ျမနမာႏငငအမးသားလ႔အခြငအေရးေကာမရင ဥပေဒ• ေကာမရငဥက႒က ျပညေထာငစဝနႀကးအဆငအျဖစလညးေကာငး၊ ေကာမရင အဖြ႕ဝငမားက ဒတယ

ဝနႀကးအဆငအျဖစလညးေကာငး သတမတျခငး• ေကာမရငအဖြ႕ဝငမားသည အခနျပည႔တာ၀နထမးေဆာငၾကျခငး• ဆးျဖတခကတစရပခမတရာတြင ေကာမရငအဖြ႕ဝငမားက ကန႔ကြကသ မရသည႕ ဆးျဖတခကျဖင

အဆးအျဖတျပျခငး • ပမ၍ သငယ၊ လပေဆာငရန ခယခကရသည႔ ဝနထမးမား• ဘ႑ာေရး လြတလပမႈ အေနအထား တးတကလာျခငး၊ သးျခားဘတဂတ ရရျခငး• ရးခြမား စတငတညေထာငျခငး• လႊတေတာႏင ဆကဆေရး• တငးေဒသႀကးမားႏင ျပညနယမားတြင အသပညာ ျပန႔ပြားေရးႏင လ႔အခြငအေရးဆငရာ ပညာေပး

လပငနးေဆာငရြကျခငး• ထနးသမးေစာငေရာကမႈက ေစာငၾကညေလလာျခငးႏင တးတကလာေသာ အေျခအေနမား• ေရြးေကာကပြ ေစာငၾကညေလလာျခငး• ေကာမရင၏တငတနးခကလပငနးစဥမားက အစးရအဖြ႕အစညးမားက အေလးဂရ ျပျခငး • ဥပေဒႏင မဝါဒဆငရာ အႀကျပ တကတြနးခကမားအေပၚ ႏငငေတာသမၼတ၏ တန႔ျပနမႈ• အမးသမး၊ ကေလးသငယအခြငအေရး၊မသနစြမးသမား၏အခြငအေရး၊ လကနကး မႈ ႏင တရားဥပေဒစး

မးေရးဆငရာအမးသားအဆငေကာမတမားတြင အဖြ႔၀င အျဖစပါ၀ငျခငး• ကမၻာႏငငအားလး၏ လ႔အခြငအေရးအေျခအေနက ပမနသးသပသည လပငနးစဥတြင ပါဝင

ေဆာငရြကျခငး• အေရ႕ေတာငအာရ အမးသားလ႕အခြငအေရးအဖြ႕အစညးမားဖရမ၊ အာရ ပစဖတ အမးသားလ႕အခြင

အေရးအဖြ႕အစညးမား ဖရမႏင အမးသားလ႕အခြငအေရးအဖြ႕အစညးမားဆငရာ ကမၻာအဖြ႕ႀကးတ႔တြင အဖြ႕ဝငအျဖစ ပါဝငျခငး

ေကာမရငအဖြ႕ဝငမား၊ ဝနထမးမားႏင ျပငပမ သကဆငသမားႏင ေဆြးေႏြးမႈမားက ေကာမရင ရငဆငေနရေသာ စနေခၚမႈမားကလညး ေဖာထတႏငခပါသည။

ျမနမာႏငငသည ဒမကေရစႏငငေတာသ႔ အသြငကးေျပာငးဆကာလျဖစပါသည။ ျပညသမားအေနျဖင အာဏာပငမားအား ဆန႔ကင၍ တငၾကားျခငး သ႔မဟတ ထတေဖာေျပာၾကားျခငးေၾကာင ျဖစေပၚလာမည အကးဆကမားက ေၾကာကရြ႕မႈ ရေနဆျဖစပါသည။ လ႔အဖြ႔အစညးႏင အစးရအဖြ႔အစညးမားအၾကားတြငလညး လ႔အခြငအေရး ဗဟသတနညးပါးၾကပါသည။

အေျခခအားျဖင ေကာငးမြနေသာလညး ေကာမရင၏ ဥပေဒပငးဆငရာ လပပငခြင သည ပမအားေကာငးေစရန လအပပါသည။ ေကာမရငႏငစပလဥး၍ ေအာကပါတ႔က ေတြ႕ရရပါသည -

• ေကာမရငအဖြ႕ဝငမားအၾကား ကား မ မတမႈမရျခငးႏင မတကြျပားစြာ ပါဝငမႈ နညးပါးျခငး• ဝနထမးမားအား စမခန႔ခြသည ရာထးမားတြင ကား မ မတမႈ မရျခငး• ဝနထမးမားအၾကား မတကြျပားစြာ ပါဝငမႈ လေလာကစြာ မရျခငး• အရညအခငးျပညမေသာ ဝနထမးမား စေဆာငးရနႏင အလပၿမရန ခကချခငး• သေတသန စြမးေဆာငရညဆငရာ မဝါဒ မရျခငး

Myanmar National Human Rights Commission

ေကာမရငတြင ေအာကပါအခကမားကလညး ေတြ႕ရရပါသည -

• လကရအေနအထားအရ မဟာဗဟာစမကနးႏင ဥးစားေပး လပငနးစဥ မရျခငး၊ • အမားျပညသမားအၾကား ေကာမရငအေၾကာငး သရကၽြမးဝငမႈ နညးပါးျခငး၊• လ႕အခြငအေရး ျမငတငေရးႏင အသပညာျပန႔ပြားေရး နညးစနစပငးႏင သငေထာကကပစၥညး အသးျပမႈ ပငး အကန႔အသတရျခငး၊• ျပညနယမားမ တငတနးခက လကခရရမႈ နညးပါးျခငး။

ေကာမရင၊ အရပဘကအဖြ႕အစညးမားႏင အစးရမဟတေသာအဖြ႕အစညးမားအၾကားအျပနအလနယၾကညမႈနညးပါး ပါသည။

ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားႏင ဘာသာရပဆငရာအပစလကေဆြးေႏြးျခငးမားအရ ေမးခြနးလႊာမားျဖင ဆကလကစစေဆးႏငမည စြမးေဆာငရညဆငရာ အဓကကစၥ ၁၈ ရပက ေဖာထတႏငခပါသည။ ၄ငးတ႔က ေခါငးစဥ ၄ ရပျဖငေအာကပါအတငး ခြျခားထားပါသည -

• လပပငခြငႏင ဥးေဆာငမႈ• ဝနထမး၊ ပစၥညးကရယာႏင အရငးအျမစမား• လပငနးေဆာငတာမား• ဆကဆေရးႏင ပးေပါငးေဆာငရြကေရး

ေမးခြနးလႊာေမးခြနးလႊာျပစရာတြင အေျခခထားေသာ စြမးေဆာငရညဆငရာ အဓကကစၥ ၁၈ ရပမာ ေအာကပါအတငးျဖစပါသည-

ေကာမရငက ျမနမာနငင ျပညသျပညသားအားလးက ယၾကညေလးစားၿပး လြတလပသည႔အဖြ႕အစညးအျဖစ ရႈျမငၾကသည။

ေကာမရငတြင လ႔အခြငအေရးက ထေရာကစြာ ကာကြယေစာငေရာကရန ႏင ျမငတငရန လေလာကေသာ ဥပေဒပငးဆငရာ လပပငခြငရသည။

ေကာမရငအဖြ႕ဝငမားသည ထေရာကၿပး အရညအေသြးျပည႕မေသာ ဆးျဖတခကမားက အခနမ ခမတႏငစြမး ရသည။

ေကာမရင၌ မဟာဗဟာ စမကနး တစရပရသည။ ယငးသ႔ ရျခငးအားျဖင ေကာမရင အဖြ႕ဝငႏင ဝနထမးမားအေနျဖင ၎တ႔၏ လပငနးအတြက တကေသာ လမးညႊနခက ရရသည။

ေကာမရငသည ေကာမရငအဖြ႕ဝငမားအတြငး၌လညးေကာငး၊ ဝနထမးမား အတြငး၌လညးေကာငး ကား မ မတစြာ ပါဝငမႈက အေလးထား စဥးစား သည။ ထ႔ျပင ေကာမရင၏ လပငနးေဆာငတာမား၌ ကား မ တနးတရညတ ရမႈက ထေရာကစြာ ကာကြယျမငတငသည။

ေကာမရငအဖြ႕ဝငမားအတြငး၌လညးေကာငး၊ ဝနထမးမားအတြငး၌လညး ေကာငး ျမနမာႏငငရ မတကြျပားေသာ မးႏြယစႏင ဘာသာေရးအပစမား သငေလာစြာ ပါဝငေရးအတြက အေလးထား စဥးစားသည။ ထ႔ျပငေကာမရင သည ခြျခားမႈမရေစေရးႏင တနးတရညတရေရးက ျမငတငသည။

ေကာမရငတြင ၄ငး၏ လပပငခြငက ျဖညဆညးေဆာငရြကရန အရညအခငး ျပညမေသာ ဝနထမးအေရအတြက လေလာကစြာ ရသည။

လေလာကေသာလစာႏင အကးခစားခြင၊ လမႈဘဝလၿခမႈႏင သကသာ ေခာငခမႈ၊ တးတကမႈအခြငအလမးစသညတ႔က စစဥေပးျခငးအားျဖင ဝနထမးေကာငးမားက ဆြေဆာင ထနးသမးႏငသည စြမးေဆာငရည ေကာမရင၌ရသည။

4

CAPACITY ASSESSMENT REPORT. 2018 5

၉

၁၀

၁၁

၁၂

၁၃

၁၄

၁၅

၁၆

၁၇

၁၈

ဆးျဖတခကမားခမတရာတြင ဝနထမးမား ပါဝငပတသကရနနင အစအစဥ ေရးဆြျခငးႏင လပငနးေဆာငရြက ျခငးတ႔တြင ဝနထမးမား တာဝနယမႈ ရေစရန ေကာမရင၌ စြမးေဆာငရညရသည။

ေကာမရင ဝနထမးမားအား ၄ငးတ႔၏ လပငနးမား ေဆာငရြကရနအတြက လအပေသာ ရးသးပစၥညးကရယာ အားလး ပပးေပးသည။

ျမနမာႏငငတစဝနး ၄ငး၏ လပပငခြငက ေဆာငရြကရနအတြက ေကာမရင၌ လေလာကေသာ ဘ႑ာေငြ အရငးအျမစမား ရသည။

လ႔အခြငအေရး အသပညာျပန႔ပြားေရးႏင ပညာေပးေရးလပငနးမား ျမနမာႏငငအတြငးရ ျပညနယႏင တငးေဒသႀကး အားလးသ႔ ျပန႔ပြား ေရာကရေစေရးအတြက ထေရာကစြာ ေဆာငရြကရန ေကာမရင၌ စြမးေဆာငရညရသည။

လ႔အခြငအေရး စစမးစစေဆးမႈမားက ေဆာလငစြာျဖင ပညာ ရငဆနၿပး ဘကလကမႈ မရဘ ေဆာငရြကရနႏင အခနမ ေျဖရငးရန ေကာမရင၌ စြမးေဆာငရည ရသည။

အရညအေသြးျမငမားသည႔ မဝါဒပငးဆငရာ သေတသနႏင ခြျခမး စတျဖာေလလာသည လပငနးက ေဆာငရြကရနႏင အႀကျပ တကတြနးခက မား ေပးစြမးရန ေကာမရင၌ စြမးေဆာငရည ရသည။

ေကာမရင၌ ျမနမာႏင အျခားတငးရငးသား ဘာသာစကားမားျဖင ဆကသြယသည႔ လမႈမဒယာအပါအဝင ခငမာေသာ ဆကသြယေရးမဟာ ဗဟာတစရပ ရသည။

ေကာမရင၌ လ႔အခြငအေရးအေျခချဖင ဥပေဒျပျခငး၊ စမကနးေရးဆြျခငးႏင မဝါဒခမတျခငးတ႔ တးျမငေဆာငရြကရနအတြက ျပညေထာငစအဆင၊ တငးေဒသၾကးႏင ျပညနယအဆငတ႔ရ လႊတေတာမား၊ တရားေရး၊ အစးရ အဖြ႔အစညးတ႔ႏင ထေရာကေသာ ထေတြ႕ဆကဆမႈ တညေဆာကရန မဟာဗဟာမား ရသည။

ေကာမရင၌ ျပညေထာငစအဆင၊ တငးေဒသႀကးႏင ျပညနယအဆငတ႔တြင အရပဘကအဖြ႔အစညးမား၊ အစးရမဟတေသာ အဖြ႔အစညးမားႏင ထေတြ႔ ရနႏင ပးေပါငးေဆာငရြကရန စြမးေဆာငရည ရသည။

ေကာမရင၌ ကလသမဂၢ၏ လ႔အခြငအေရးစနစႏင ေဒသဆငရာနင အျပညျပညဆငရာ လ႔အခြငအေရး အဖြ႔အစညးမားႏင ထေတြ႔ ဆကဆမႈက ထေရာကစြာ ျပလပႏငရန စြမးေဆာငရည ရသည။

ေမးခြနးလႊာမားသည ေျဖဆသမားအား ကစၥတစရပစ ႏင စပလဥး၍ ေကာမရင၏ လကရစြမးေဆာငႏငမႈႏင ထကစၥရပအတြက ေနာင ၅ ႏစ၌ ရရန လအပေသာ အနာဂတ စြမးေဆာငရညက အဆင “၀” မ “၅” အတြငး သတမတ ေဖာျပ ေစခပါသည။ ေမးခြနး လႊာ ၈၆ ခ က ေျဖၾကားခက ရမတမားအေပၚ အေျခခ၍ လကရစြမးေဆာင ရညႏင အနာဂတ တြငလလားေသာ စြမးေဆာငရညအတြက ပမးမအဆငမားက တြကခက ၿပးေသာအခါ၊ စြမးေဆာငရညဆနးစစမႈအဖြ႕သည ကစၥရပတစခစအတြက ‘စြမးေဆာင ရညကြာဟမႈ’ ရမတ (လကရအဆငမ အနာဂတတြင လလားေသာ စြမးေဆာငရည အဆငသ႔ ေရာကရရန တးတကရမညပမာဏ) က တြကခကခပါသည။

ေမးခြနးလႊာမားသည လကရစြမးေဆာငရညအေပၚ မတခကျပရနအျပင အနာဂတ တြင လလားေသာ စြမးေဆာငရညရရရန မညကသ႔ တးတကေအာင ေဆာငရြကသငေၾကာငး အႀကျပရနလညး အခြငအလမးေပးပါသည။

ေမးခြနးလႊာမားအေပၚ တ႕ျပနသည႕အေရအတြက ႏင အရညအေသြးပငးဆငရာ အေျဖ ႏစရပစလးသည အပစလက ေဆြးေႏြးမႈမားအတြငး ေျပာဆခသညမားႏငလးဝ ကကညမႈရပါသည။

Myanmar National Human Rights Commission

လေလာကေသာလစာႏင အကးခစားခြင၊ လမႈဘဝ လၿခမႈႏင သကသာေခာငခမႈ၊ တးတကမႈ အခြငအလမး စသညတ႔က စစဥေပးျခငးအားျဖင ဝနထမးေကာငး မားက ဆြေဆာင ထနးသမးႏငသည စြမးေဆာငရည ေကာမရင၌ ရသည။

ေကာမရင၌ ျမနမာ ႏင အျခားတငးရငးသား ဘာသာ စကားမားျဖင ဆကသြယ သည႔ လမႈ မဒယာအပါအဝင ခငမာေသာ ဆကသြယေရးမဟာ ဗဟာတစရပ ရသည။

ေကာမရငတြင၄ငး၏လပပငခြငကျဖညဆညး ေဆာငရြကရန အရညအခငး ျပညမေသာ ဝနထမးအေရအတြက လေလာကစြာ ရသည။

ဆးျဖတခကမားခမတရာတြင ဝနထမးမားပါဝငပတသကရနနင အစအစဥ ေရးဆြျခငးႏင လပငနးေဆာငရြကျခငး တ႔တြင ဝနထမးမားတာဝနယမႈ ရေစရန ေကာမရင၌ စြမးေဆာငရညရသည။

ျမနမာႏငငတစဝနး ၄ငး၏ လပပငခြငက ေဆာငရြကရနအတြက ေကာမရင၌ လေလာကေသာ ဘ႑ာေငြ အရငးအျမစရသည။

ေကာမရငအဖြ႕ဝငမားတြင ထေရာကၿပး အရညအေသြးျပည႕မေသာ ဆးျဖတ ခကမားက အခနမ ခမတႏငသည႔ စြမးေဆာငရည ရသည။

ကလသမဂၢ၏ လ႔အခြငအေရးစနစႏင ေဒသဆငရာနင အျပညျပညဆငရာ လ႔အခြငအေရး အဖြ႔အစညးမားႏင ထေတြ႕ဆကဆမႈက ထေရာကစြာ ျပလပႏငရန ေကာမရင ၌ စြမးေဆာငရညရသည။

လ႔အခြငအေရးအသပညာ ျပန႔ပြားေရးႏင ပညာေပးေရး လပငနးမား ျမနမာႏငင အတြငးရ ျပညနယႏငတငးေဒသႀကးအားလးသ႔ ျပန႔ပြားေရာကရေစေရး အတြက ထေရာကစြာ ေဆာငရြကရန ေကာမရင၌ စြမးေဆာငရညရသည။

ျပညေထာငစအဆင၊ တငးေဒသႀကး ႏင ျပညနယအဆင တ႔တြင အရပဘက အဖြ႕အစညးမား၊ အစးရမဟတေသာ အဖြ႔အစညးမားႏင ထေတြ႕ရနႏင ပးေပါငး ေဆာငရြကရန ေကာမရင၌ စြမးေဆာငရညရသည။ေကာမရင၌ လ႔အခြငအေရးက ထေရာကစြာ ကာကြယ ေစာငေရာကရနႏငျမငတင ရန လေလာကေသာ ဥပေဒပငး ဆငရာလပပငခြငရသည။

ေကာမရငက ျမနမာနငင ျပညသျပညသား အားလးက ယၾကညေလးစားၿပး လြတလပသည႔ အဖြ႕အစညး အျဖစ ရႈျမငၾကသည။

6

အဆင အလက အမတစဥ

ကစၥရပ အမတစဥ

လကရ စြမးေဆာငရည

အနာဂတတြင လလား ေသာ စြမးေဆာငရည

စြမးေဆာငရညကစၥရပ

စြမးေဆာငရညကစၥရပ

အနာဂတတြင အျမငဆးစြမးေဆာငရညအဆငအျဖစလလားေသာ စြမးေဆာငရညဆငရာ အဓကကစၥ ၆ ရပ (တစနညး အားျဖင ေကာမရငက အနာဂတတြငေကာငးမြနစြာေဆာငရြကႏငရနအေရးအႀကးဆးဟ ထငျမငေသာကစၥ ၆ရပ) မာ-

ေမးခြနးလႊာအေပၚ ေျဖၾကားမႈရလဒမား၏အႏစခပအနမဆးအဆင သတမတခရေသာ လကရစြမးေဆာငရညကစၥ ၅ ရပ မာ -

အနာဂတတြငေကာငးမြနစြာေဆာငရြကႏငရနအေရးအႀကးဆးဟ

CAPACITY ASSESSMENT REPORT. 2018 7

လေလာကေသာလစာႏင အကးခစားခြင ၊ လမႈဘ၀လၿခမႈႏင သကသာေခာင ခမႈ၊ တးတကမႈ အခြငအလမး စသညတ႔က စစဥေပးျခငးအားျဖင ၀နထမး ေကာငးမားက ဆြေဆာငထနးသမးႏငသည စြမးေဆာငရည ေကာမရင၌ ရသည။

ေကာမရငတြင၄ငး၏ လပပငခြငက ျဖညဆညး ေဆာငရြကရန အရညအခငး ျပညမေသာ ဝနထမးအေရအတြက လေလာကစြာရသည။

ေကာမရင၌ ျမနမာႏင အျခားတငးရငးသားဘာသာစကားမားျဖင ဆကသြယသည႔ လမႈမဒယာအပါအဝင ခငမာေသာ ဆကသြယေရးမဟာဗဟာတစရပ ရသည။

ျမနမာႏငငတစဝနး ၄ငး၏လပပငခြငကေဆာငရြကရန အတြက ေကာမရင၌ လေလာကေသာဘ႑ာေငြ အရငးအျမစ ရသည။

ေကာမရင၌ မဟာဗဟာစမကနးတစရပရသည။ ယငးသ႔ရျခငး အားျဖင ေကာမရင အဖြ႕၀ငႏင ၀နထမးမားအေနျဖင ၄ငးတ႔၏ လပငနးအတြက တကေသာ လမးညႊနခက ရရသည။

တစဥးခငးေတြ႔ဆေမးျမနးမႈ၊ ဘာသာရပဆငရာအပစလက ေတြ႕ဆမႈႏင ေမးခြနးလႊာမားအေပၚ ေျဖၾကားမႈတ႔က အေျခခ၍ စြမးေဆာငရညဆနးစစမႈအဖြ႔သည အေကာငအထညေဖာရန အၾကျပတကတြနးခက ၁၈ ရပ ပါဝငေသာ မဟာဗဟာ ၄ ရပက အဆျပခပါသည။

ေကာမရငအေနျဖင လာမည႔ ၃ - ၅ ႏစအတြငး အဓက ေဆာငရြက သငေသာ ဥးစားေပး မဟာဗဟာ ၄ ရပမာ-

• ဥးစားေပး ၁- လပပငခြင ႏင ဥးေဆာငမႈ - ေကာမရငက လြတလပေသာ အမးသားလ႔အခြငအေရးအဖြ႕ အစညး တစရပအျဖစ ယၾကညမႈရရေစရန တညေဆာကေရး

• ဥးစားေပး ၂- ဝနထမး၊ ပစၥညးကရယာႏင အရငးအျမစမား - အဖြ႕အစညး၏ အဆငတငးတြင အရညအခငးျပညမၿပး စြမးေဆာင ရညျမငမားေသာ ဝနထမး အဖြ႕တစရပ ျဖစေပၚေစေရး

• ဥးစားေပး ၃- လပငနးေဆာငတာမား- တငးေဒသႀကးႏင ျပညနယတငးတြင လ႔အခြငအေရး ျမငတင ေရးႏင ကာကြယေစာငေရာကေရးက ထေရာကစြာ ေဆာငရြကႏငရနအတြက ေကာမရင၏ စြမးေဆာင ရည ျမငတငေရး

• ဥးစားေပး ၄- ဆကဆေရးႏင ပးေပါငးေဆာငရြကေရး - ႏငငအဆင၊ ေဒသအဆငႏင ႏငငတကာအ ဆငတ႔တြင ထေတြ႕ပးေပါငးေဆာငရြကႏငရနအတြက ေကာမရင၏စြမးေဆာငရညက နကရႈငးေစေရး

အၾကးမားဆးေသာစြမးေဆာငရညကြာဟမႈ ၅ ရပ၊ တစနညးအားျဖင တးတကမႈရရန အတြက အမားဆး လအပေသာ နယပယမားမာ-

အဆင အလက အမတစဥ

စြမးေဆာငရည ကြာဟမႈစြမးေဆာငရညကစၥရပ

တးတကမႈရရန အတြက အမားဆး လအပေသာနယပယမား

Myanmar National Human Rights Commission8

ဥးစားေပး ၁ - လပပငခြငႏငဥးေဆာငမႈေကာမရငက လြတလပေသာ အမးသား လ႔အခြငအေရးအဖြ႕အစညးတစရပအျဖစ ယၾကညမႈရရေစရန တညေဆာကေရး

၁။ ျမနမာႏငငအမးသားလ႔အခြငအေရးေကာမရငဥပေဒက ျပငဆငခကမား အဆျပျခငးအားျဖင ေကာမရင၏ ဥပေဒပငးဆငရာ လပပငခြငက ပမအားေကာငးလာေစရန၊ ယငးသ႔ ေဆာငရြကရာတြင ေအာကပါတ႔ ပါဝင ေဆာငရြကရန-

• ေကာမရငအဖြ႕ဝင ေရြးခယျခငးဆငရာလပထးလပနညးတြင ပြငလငး ျမငသာမႈက တးျမငေဆာငရြကရန၊ ထ႔ျပင ကား မ မတစြာ ပါဝငမႈ ႏငလ႔အခြငအေရးကၽြမးကငမႈအပါအဝင ေနာကခအေျခအေန မတကြျပား မႈမား ကယျပန႔စြာပါဝငမႈကေသခာေစရန၊

• ထနးသမးေစာငေရာကေရး ေနရာမားသ႔သြားေရာကရာတြင ၾကတင အသေပးရမည ဟသည လအပခက က ဖယရားရန၊• တရားရး အမႈမားတြင ေကာမရငက တရားရးသဟာယ (amicus curiae) အျဖစ ေဆာငရြကႏငေစရန။

၂။ ဘတဂကေရးဆြေရး၊ လပငနးေအာငျမငရနအတြက ရငးလငးေသာ ရညမနးခကေရးဆြေရး၊ အေကာငအထည ေဖာရန ပြငလငးျမငသာသညလပငနးစဥတစရပေရးဆြေရး၊ ေစာငၾကညေလလာေရးႏင အကျဖတေရးတ႔အပါအ ဝင ၃ - ၅ ႏစ ကာလ မဟာဗဟာစမကနးေရးဆြရာတြင ဝနထမးမားအၾကားသာမက ျပငပမသကဆငသမားႏင လညး ကယကယျပန႔ျပန႔ ညႏႈငး ေရးဆြရန

၃။ ဆကသြယေရးႏင အားေပးေဆာငရြကေရး မဟာဗဟာတစရပ ခမတျခငးအားျဖင ျပညသမားအၾကား ေကာမရငအေၾကာငး ပမသရကၽြမးဝငေစရန-

• လ႔အခြငအေရးႏင ေကာမရငအေၾကာငးက အမားျပညသ သရမႈ အေျခခ သတမတရန၊

• လ႔အခြငအေရးကစၥရပမားတြင အမားျပညသအတြက ထတျပန ခကမားက ပမ၍ မၾကာခဏထတျပနရန၊

• ေရဒယ၊ တဗြ၊ လမႈမဒယာအပါအဝင ျမနမာဘာသာႏင တငးရငးသား ဘာသာစကားမားျဖင သတငးအခကအလက အမးမး ထတေဝရန၊

• မဒယာပသဏၭာနအားလးႏင ဆကဆမႈတညေဆာကရန။

၄။ ျမနမာႏငငတစဝနးတြင ေကာမရငရေနေရးႏင လကလမးမေရးအတြက ေအာကပါနညးလမးမားျဖင တးခ႕ေဆာငရြကရန-

• ျပညနယႏင တငးေဒသႀကးတစခစအတြက တာဝနခ ေကာမရင အဖြ႕ဝင တစဥး တာဝနေပးရန၊

• မႏေလးၿမ႕ႏင ေနျပညေတာတ႔တြင ေရ႕ေျပးတညေဆာကျခငး ႏင ျပညနယတစခတြင တတယေျမာက ေရ႕ေျပးတညေဆာကျခငး တ႔မ တစဆင ျပညနယႏင တငးေဒသႀကးအားလးတြင ရးခြမားက တစဆငၿပး တစဆင တညေဆာကရန၊ ယငးသ႔ တညေဆာကရာတြင ယငးေဒသမ ဝနထမးမား ခန႔အပျခငးအားျဖင ၄ငးတ႔ အမႈထမးေသာ လ႔အဖြ႕ အစညးက အေလးထားရာေရာကပါသည။

CAPACITY ASSESSMENT REPORT. 2018 9

ဥးစားေပး ၂ - ဝနထမး၊ပစၥညးကရယာႏင အရငးအျမစမားအဖြ႔အစညး၏ အဆငတငးတြင အရညအခငးျပညမၿပး စြမးေဆာငရည ျမငမားေသာ ဝနထမးအဖြ႔ တစရပျဖစေပၚေစေရး

၅။ ၿပးျပညစေသာ ဝနထမးဖြ႕ၿဖးမႈ အစအစဥတစရပက ေအာကပါ တ႔ျဖင ေရးဆြ အေကာင အထညေဖာရန -

• ဝနထမးအားလး လ႔အခြငအေရး အေျခခဗဟသတႏင ေကာမရင၏ လပပငခြငအေၾကာငးေသခာစြာသရေစ ရန ဝနထမးအသစမားအတြက အလပခန႔စကပင လပငနးအကၽြမးဝငေရး ေဆြးေႏြးပြမား ကငးပေပးျခငး၊

• ဝနထမးမားအတြက စြမးေဆာငရညဆနးစစမတစရပ ျပလပျခငးႏင သကဆငရာ လပငနးေဆာငတာတြင လအပေသာ ကၽြမးကင မႈရရေစရန ဝနထမးတငးအတြက သငတနးမား တစဆငၿပး တစဆင ကငးပေပး မည လ႔စြမးအားအရငးအျမစ ဖြ႕ျဖးေရးအစအစဥတစရပက ခမတျခငး၊

• ဝနထမးမား အဂၤလပစာသငတနးတကေရာကရန အခြငအလမးရရမႈႏင ေကာမရငကအားေပးမႈတ႔၌ မညက သ႔ အေကာငးဆး ေဆာငရြကေပးႏင မညက သးသပျခငး။

၆။ ႏငငဝနထမးမား ရရခစားသည႔ အကးခစားခြငမားႏငအည ေကာမရင၌ အစအစဥမားႏငလမးညႊနမႈမားက ခမတ၍ ဝနထမးသကသာေခာငခေရးအတြက ေအာကပါတ႔ပါဝင ေရးဆြေဆာငရြကေပးရန-

• ပငစင၊ အမရာ၊ ကနးမာေရး ေစာငေရာကမႈႏင အေရးေပၚ အေထာက အပတ႔ ပါဝငသည ဝနထမးသကသာ ေခာငခေရး အကးခစားခြငမား၊

• ကြငးဆငးစစေဆးသည႔အခါတြင အခနပေၾကး ႏင ခရးသြား လၿခမႈ။

၇။ ကြနျပတာ၊ မတကးစက၊ ဖက(စ)ပ႔ရနစကႏင အျခားပစၥညးမား စသည လပငနးသးကရယာမား လေလာကစြာ ပပးေပးျခငးအားျဖင ရးလပငနးေဆာငရြကမႈက ပမေကာငးမြနေစရန

၈။ ေအာကပါတ႔က ဥးစားေပးလက လ႔စြမးအားအရငးအျမစ မဝါဒမားႏင လပထး လပနညးမား ေရးဆြရန -

• ေခါငးေဆာငမႈ၊ ဆးျဖတခကခမႈ၊ ဝနထမးခန႔အပမႈႏင ရာထးတးျမငမႈ၊ အတတပညာဆငရာတးတကမႈတ႔ႏင စပလဥးေသာ ကစၥမားတြင အမးသမးမားပါဝငမႈ အားေကာငးေစရန ေစာငၾကညေလလာေရး ယႏရား အပါအဝင အခြငအလမး တနးတညမေရး မဝါဒမား၊

• ႏငငတကာအေကာငးဆးကငစဥမားႏငအည တငတနးသမားက မတရား ဖႏပမႈမ ကာကြယေပးသည ထေရာကေသာ တငတနးေရးယႏရား အပါအဝင လပငနးခြင၌ အႏငကငျခငး၊ ေႏာငယကျခငးႏင ခြျခား ဆကဆ ျခငးတ႔က တားဆးေသာမဝါဒမားႏင လပထးလပနညးမား၊ ယငးကစၥတ႔ႏင ပတသက၍ ဝနထမး အားလးက ေလကငေပးမႈမား။

၉။ ေကာမရင၏ မဟာဗဟာအစအစဥမားအတြက စမကနးေရးဆြျခငး၊ အေကာင အထညေဖာျခငးႏငေစာငၾကည ေလလာျခငးတ႔တြင ဝနထမးမား ပါဝငပတသကမႈက ေအာကပါတ႔ ေဆာငရြကျခငးအားျဖင တးျမငေစရန-

• တရားဝင တာဝနလႊေပးျခငးအားျဖင လပငနးဆငရာ၌ ၀နထမးမား တာဝန ရမႈႏင တာဝနခမႈ ပမရေစျခငး၊• ဝနထမးအစညးအေဝးမား ပမနကငးပျခငးအားျဖင ၄ငးတ႔၏ပါဝငမႈႏင ထေရာကေသာတ႔ျပနမႈ လပေဆာင ရန အခြငအလမးမားေပးျခငး။

၁၀။ ႏငငေတာဘတဂကမလအပေသာ ဘ႑ာေငြအရငးအျမစ ရရရနႏင ႏငငတကာ မတဖကအဖြ႕အစညးမားထမ နညးပညာအကအညရရရနအတြက ေဆာၾသစညးရး သည႕ မဟာဗဟာအရ တကၾကြစြာဖနတးေဆာငရြကရန

Myanmar National Human Rights Commission10

ဥးစားေပး ၃ - လပငနးေဆာငတာမားတငးေဒသႀကးႏင ျပညနယတငးတြင လ႔အခြငအေရး ျမငတငေရးႏင ကာကြယ ေစာငေရာကေရးက ထေရာကစြာေဆာငရြကႏငရနအတြက ေကာမရင၏ စြမးေဆာငရည ျမငတငေရး

ျမငတငျခငး

၁၁။ ေကာမရင၏ အသပညာျပန႔ပြားေရးႏင လ႔အခြငအေရး ပညာေပးေရး အစအစဥတ႔တြင ေအာကပါတ႔ က ေဆာငရြကျခငးအားျဖင ေသခာေစရန-

• ျမနမာႏငငတစဝနးရ လ႔အခြငအေရးေဖာကဖကမႈ အႏရာယ အမားဆး ရႏငေသာလ႔အဖြ႕ အစညးမားႏင အဓက အစးရအဖြ႕အစညးမားက ဥးတညရန၊

• သငယသက ဗဟျပေသာအရြယေရာကသမားအားသငၾကားသညေခတမပညာေရး နညးစနစ မားျဖင ေဆာငရြကရန၊

• ေကာမရင၏ အခနးက႑ႏင လပပငခြင ၊ လ႔အခြငအေရး အေျခခမမားႏင “စ” မားက ျမနမာ ႏငငရ အဓကဘာသာစကားအားလးျဖင ကြျပားေသာ မဒယာမားက အသးျပကာလကလမးမႏင ၍ ဆြေဆာငမႈရၿပး “စ” လညး ကကေသာ အမားျပညသ အသပညာျမငတငေရး အခကအလက မား ေရးဆြျပစရန၊

• အစးရ၊ လျခေရးႏင တရားေရးက႑ အဖြ႕အစညး တ႔၏ ေန႔စဥလပငနးတြင လ႔အခြငအေရး ကငသးရန ခငမာေသာ လမးညႊနမႈ ေပးေရးအတြက “စ” ကကေသာ လ႔အခြငအေရးပညာေပး သငရးညႊနးတမးက ၄ငးတ႔ႏင ပးေပါငး ၍ ျပစေရးဆြရန၊

• ေကာငးမားတြင လ႔အခြငအေရးဘာသာရပ ထည႕သြငးသငၾကားေရးႏင အဆငတငးရသငရး ညႊနးတမးမားတြင လ႔အခြငအေရးပညာရပ ထည႕သြငး ေရး မဟာဗဟာတစရပက ပညာေရး ဝနႀကးဌာနႏင ပးေပါငး၍ ျပစေရးဆြရန။

ကာကြယေစာငေရာကျခငး

၁၂။ ျပစေရးဆြရန -

• တငတနးခကမား ကငတြယျခငး၊ စစမးစစေဆးျခငးႏင ထနးသမး ေစာငေရာကေရး ေနရာမား သ႔ သြားေရာကျခငးတ႔အတြက “စ”ကကေသာ လပထးလပနညးမား ျပစေရးဆြရန၊

• အကဥးေထာငႏင အခပခနးမားသ႔ သြားေရာကစစေဆးစဥ စစမးစစေဆး သမားအားလးက ကားမေရးရာ သနားလညမႈ ရေထာငအပါအဝင လ႔အခြင အေရးေစာငၾကည ေလလာျခငး၊ မတတမးတငျခငး၊ ေတြ႕ဆ ေမးျမနးျခငး၊ အစရငခစာျပစျခငးတ႔ပါဝငသည႔ စနစက၍ “စ”ကက ေသာ သငတနး ေပး ေရးအတြက ျပစေရးဆြရန။

မဝါဒ၁၃။ လ႔အခြငအေရးေဖာကဖကမႈသည စနစတစရပအျဖစ ဥးတညေနသည႕ ကစၥ ရပမား (အေၾကာငး ခငလပါကအမးသားအဆငစစမးစစေဆးျခငးအပါအဝင) အေပၚ တငတနးခကမားႏငစစမးစစေဆး ခကမားမ ရရသည႕အခကအလကမားႏင ေတြ႕ရ ခကမားက အေျခခ၍ သေတသနျပမႈႏင ခြျခမး စတျဖာမႈ ျပလပေရးႏင ေတြ႕ရခက မားကအသးခ၍ လအခြငအေရးအားေပးေဆာငရြကျခငး၊ ပညာေပးျခငးႏင အသပညာ ျပန႔ပြားမႈ ေဆာငရြကေရးတ႔အတြက စြမးေဆာငရည တညေဆာကရန

၁၄။ လ႔အခြငအေရးအျမငအရ အေရးႀကးသည႕အမႈမားတြင တရားရးမားသ႔ လ႔အခြင အေရးဆငရာ ကၽြမးကငမႈ အၾကျပခကေပးႏငေရးအတြက နညးလမးရာေဖြရန

CAPACITY ASSESSMENT REPORT. 2018 11

ဥးစားေပး ၄ - ဆကဆေရးႏင ပးေပါငးေဆာငရြကေရးႏငငအဆင၊ ေဒသအဆငႏင ႏငငတကာအဆငတ႔တြင ထေတြ႕ပးေပါငးေဆာငရြက ႏငရနအတြက ေကာမရင၏ စြမးေဆာငရညက နကရႈငးေစေရး

အစးရ၁၅။ လ႔အခြငအေရးႏင ေရရညတညတ႔သည႕ဖြ႕ၿဖးတးတကေရးရညမနးခကပနးတငမား (SDGs) အၾကား ဆက စပမႈမားကထတေဖာျပသရနႏင လ႔အခြငအေရးကစၥရပ မားတြင ေရရညတညတ႔သည႕ဖြ႕ၿဖးတးတကေရးရည မနးခကပနးတငမားမတစဆင အစးရနငထေတြ႕ေရးအတြက စတငေဆာငရြကႏငမညေနရာမားက တကၾကြ စြာ ေဖာထတေရးအတြက စြမးေဆာငရည တညေဆာကရန

၁၆။ ရးခြမားသည ေဒသရ ဥးစားေပး လ႔အခြငအေရးကစၥရပမားကအေျခခ၍ သငတနးေပးျခငး၊ အသပညာျပန႔ပြား ေစျခငးႏင ဥပေဒဆငရာအေထာကအကေပးျခငးတ႔ အတြက တရားဥပေဒစးမးေရးဌာနမားႏင ေဒသရ ဥပေဒ အေထာကအကေပးသမား ႏင ပးေပါငးေဆာငရြကမႈ အပါအဝင၊ ျပညနယႏင တငးေဒသၾကးအဆငမား၌ေဒသ အစးရ၊ တရားေရးႏငလျခေရးဆငရာအဖြ႕အစညးမား၊အစးရမဟတေသာအဖြ႕အစညးမားႏင ထေတြ႕ေဆာင ရြကျခငးက ေသခာေစရန

လႊတေတာ၁၇။ လ႔အခြငအေရးမဝါဒမားႏင ဥပေဒျပ႒ာနးေရးအတြက ေကာမတ ၂ ရပေပါငးစပ၍ လ႕အခြငအေရး အားေပး ေဆာငရြကမႈ ပမခငမာေစရနအလ႔ငာ ျပညသ႔လႊတေတာရ ႏငငသားမား၏ မလအခြငအေရးဆငရာ ေကာမတ ႏင အမးသားလႊတေတာရ ႏငငသားမား၏ မလအခြငအေရး၊ ဒမကေရစအေရးႏင လ႔အခြငအေရးဆငရာ ေကာမတတ႔ႏင ဆကဆေရးက ပမနကရႈငးေအာင ေဆာငရြကရန

အရပဖက အဖြ႕အစညးမား ၁၈။ ေအာကပါ ကနဥးေဆာငရြကခကမးမတစဆင လ႕အခြငအေရး ကာကြယေစာငေရာကသမား အပါအဝင မတကြျပားသည႔ အရပဘကအဖြ႕အစညးမားႏင ထေတြ႕ေဆာငရြကမႈတးျမငရန-

• ႏစလတစၾကမ အနညးဆးေတြ႕ဆေသာ ေကာမရငႏင အစးရမဟတေသာ အဖြ႕အစညးမားအၾကား ကြနယကကတညေထာငျခငး၊

• ဥပေဒမၾကမးနငစပလဥး၍ အခကအလကႏင အႀကျပခကမားစစညးရန အစးရမဟတေသာအဖြ႕အစညး မားႏင ညႏႈငးျခငး။

Myanmar National Human Rights Commission