1

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Cellular Pathology ผศ.พญ. จลุนิทร ส ำรำญ

ภำควชิำพยำธวิทิยำ คณะแพทยศำสตร ์

มหำวทิยำลยันเรศวร

เนือ้หำของปฏบิตักิำรครอบคลมุ

กำรปรบัตวัของเซลล ์(Cellular Adaptation)

Hypertrophy

Atrophy

Hyperplasia

Metaplasia

กำรบำดเจ็บของเซลลแ์บบไมถ่ำวร (Reversible Cell Injury) และ กำร

สะสมของสำรภำยในเซลล ์(Intracellular accumulation)

Cloudy swelling and Vacuolar Change

Fatty change

Anthracosis

Hemosiderosis

Lipofuscin pigment

Bile Pigments

Melanin Pigments

Hyaline Changes

กำรสะสมของ Calcium - Calcification

• Dystrophic calcification

• Metastatic calcification

กำรบำดเจ็บของเซลลแ์บบถำวร (Irreversible Cell Injury)

• Coagulative necrosis

• Liquefactive necrosis

• Caseous necrosis

• Enzymatic fat necrosis

• Hemorrhagic necrosis of small intestine or Intestinal gangrene

2

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

กำรปรบัตวัของเซลล ์(Cellular Adaptation)

Ventricular hypertrophy; Heart

เป็นการปรับตัวของเซลลเ์นือ่งจาก Increased functional demand จากการทีต่อ้งเพิม่การบบี

ตัวสูก้ับความดันเลอืดใน aorta ทีส่งูในผูป่้วย hypertension หรอื เมือ่ aortic valve stenosis

เนือ่งจากเซลลก์ลา้มเนือ้หัวใจเป็น Permanent cells ดังนัน้จะปรับตัวโดยการเพิม่ขนาดของ

muscle fibers เพือ่ใหส้อดคลอ้งกับการท างานทีเ่พิม่ข ึน้ และถา้ muscle fibers มกีารเพิม่ขนาดก็

สง่ผลใหผ้นังของ left ventricle หนาขึน้กวา่ปกต ิ(คา่ปกตขิอง left ventricular thickness = 1 –

1.5 cm) และน ้าหนักหัวใจเพิม่ขึน้ (น ้าหนักหัวใจปกต ิ= 250-300 gm. ในเพศชายและ 200-250

gm. ในเพศหญงิ)

จำกกำรศกึษำหวัใจ (Heart) ดว้ยตำเปลำ่

พบวา่ ผนัง Left ventricle หนา โดยความหนาประมาณ 2 หอ้งหัวใจลา่ง

ซา้ย (Left ventricular chamber) คบ ง ดังนัน้ในระยะตอ่ๆมา ปรมิาณของเลอืดทีส่บูฉีดออกไป

จะมปีรมิาณลดลงเรือ่ยๆ และท าใหห้ัวใจลม้เหลวได ้

3

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

จำกกำรศกึษำชิน้เนือ้หวัใจ (Heart) ดว้ยกลอ้งจลุทรรศนธ์รรมดำ

พบวา่ ขนาดของเซลลก์ลา้มเนือ้หัวใจ (Cardiac myocytes) มขีนาดใหญข่ึน้ หนาขึน้

รวมทัง้บางเซลลม์ ีNuclei โตขึน้และเป็นรปูสีเ่หลีย่ม (Rectangular – shape nuclei)

การเพิม่ขนาดของเซลลเ์ป็นผลจาก การทีห่ัวใจตอ้งท างานหนัก สง่ผลใหม้กีารหลั่ง

Growth factors และสารตา่งๆมากระตุน้ใหม้กีารสรา้งโปรตนีและfibers ตา่งๆเพิม่ขึน้ รองรับกับงาน

ทีเ่พิม่ข ึน้

4

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Normal uterus/Atrophic uterus /Postpartum uterus

Normal Uterus Atrophic Uterus

ในภาวะที ่Decreased functional demand โดยเฉพาะภายหลังหมดประจ าเดอืนกลา้มเนือ้

มดลกูมกีารลดขนาดลงเนือ่งจากระดับฮอรโ์มนเพศลดลง ท าใหค้วามหนาของชัน้กลา้มเนือ้มดลกู –

Myometrium ลดลง ดังจะเห็นจากรปูขนาดความหนาของ Myometrium ในผูห้ญงิวยัหมด

ประจ าเดอืน จะหนานอ้ยกวา่มดลกูของผูห้ญงิวยัเจรญิพันธุ ์นอกจากความหนาของชัน้

Myometrium ทีล่ดลงแลว้ ชัน้ Endometrium ก็หนานอ้ยลงดว้ย

5

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

เมือ่เปรยีบเทยีบขนาดของมดลกูหลังคลอดบตุรและมดลกูในชว่งไมไ่ดต้ัง้ครรภ ์พบวา่ดว้ย

ผลของฮอรโ์มน มดลกูของหญงิตัง้ครรภม์ขีนาดโตขึน้และชัน้ Myometrium หนาเพิม่ขึน้ เพือ่

รองรับการเจรญิของตัวออ่น

Hyperplasia – Benign prostatic hyperplasia (CP00009A)

ในภาวะที ่Increased functional demand เซลลท์ีเ่ป็น Labile cells สามารถปรับตัวเพิม่ทัง้

จ านวนและขนาด แตก่ารเพิม่จ านวนจะเดน่กวา่ เพือ่ตอบสนองตอ่ภาวะดังกลา่ว

Benign prostatic hyperplasia เกดิจากปรมิาณของ Dihydrotestosterone (DHT) สงู ซึง่

DHT ออกฤทธิจั์บกับ androgen receptor และออกฤทธนิานกวา่ ท าใหม้กีารกระตุน้ใหทั้ง้เซลลบ์ุ

ตอ่มและเซลลข์องเนือ้เยือ่เกีย่วพัน (Stromal cells) เพิม่จ านวนมากขึน้ สง่ผลใหต้อ่มลกูหมากโต

และกดเบยีดทางเดนิปัสสาวะ สง่ผลใหปั้สสาวะล าบาก

จำกกำรศกึษำชิน้เนือ้ทีต่อ่มลกูหมำก (Prostate) ดว้ยกลอ้งจลุทรรศนธ์รรมดำ

ในกรอบวงกลมสเีขยีวคอืเนือ้เยือ่ของตอ่มลกูหมากทีม่กีารเพิม่จ านวนขึน้เห็นเป็นกอ้น หรอื

Nodule และจากการศกึษาดว้ยก าลังขยายทีเ่พิม่ข ึน้จะพบวา่ เนือ้เยือ่สว่นทีเ่พิม่ข ึน้ในกอ้นดังกลา่ว

นัน้มทัีง้ glands เซลลท์ีบ่ ุ(epithelial lining glands) และ เนือ้เยือ่เกีย่วพันระหวา่ง glands ดว้ย

แตท่ีเ่ห็นชดัเจนจะเป็นการเพิม่จ านวนของ glands และเซลลเ์ยือ่บ ุ

6

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

โดยเฉพาะทีล่กูศรสเีขยีวชีนั้น้เป็นสว่นของเซลลเ์ยือ่บ ุทีเ่พิม่จ านวนมากขึน้จนตอ้งเพิม่พืน้ที่

โดยการยืน่เขา้ไปดา้นในของ glands นัน้ๆ และลักษณะทีย่ืน่เขา้ไปคลา้ยนิว้มอืนัน้ เรยีกวา่ papilla

หรอื papillary projection

7

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

• Metaplasia – Squamous metaplasia of cervix (CP00010A)

Metaplasia เป็นการปรับตัวของเซลลเ์พือ่ใหส้ามารถทนตอ่สภาวะแวดลอ้มหนึง่ๆ และการ

ปรับเปลีย่นนีเ้กดิจากการเปลีย่นการแสดงออกของ Stem หรอื immature cells

Squamous metaplasia of cervix เกดิขึน้เมือ่มกีารเปลีย่นแปลงของคา่ความเป็นกรดดา่งหรอื เมือ่มกีารอกัเสบภายในชอ่งคลอด เซลลเ์ยือ่บเุดมิเป็น Simple columnar epithelium จะ

เปลีย่นเป็น Stratified squamous epithelium ซึง่เป็นเซลลห์ลายชัน้ทีม่คีวามทนตอ่สภาวะ

แวดลอ้มไดม้ากกวา่

จำกกำรศกึษำชิน้เนือ้ทีป่ำกมดลกู (Cervix) ดว้ยกลอ้งจลุทรรศนธ์รรมดำ

เยือ่บขุองชิน้เนือ้ปากมดลกูในบรเิวณนีม้ทัีง้สว่นทีเ่ป็น Simple columnar epithelium และ

Stratified squamous epithelium โดยเฉพาะในวงกลมสเีขยีวทีม่ลีกูศรสเีขยีวชีนั้น้จะเห็นการ

เปลีย่นของเซลลจ์ากชนดิหนึง่ไปเป็นอกีชนดิหนึง่ชดัเจน

8

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

ลกูศรสเีขยีวขนาดใหญช่ี ้สว่นของ Simple columnar epithelium ซึง่เป็นเยือ่บดุั่งเดมิของ

Endocervix และสว่นลกูศรสเีขยีวขนาดเล็ก ชีเ้ยือ่บทุีเ่ปลีย่นไปเป็นเซลลห์ลายชัน้เรยีงตัวกัน

เรยีกวา่ Stratified squamous epithelium

นอกจากที ่Endocervix แลว้ยังสามารถพบ Squamous metaplasia ไดท้ี ่Bronchus ของ

คนทีส่บูบหุรี ่และ ทีท่อ่ของตอ่มน ้าลายทีเ่ป็นนิว่ได ้เนือ่งจากการทีม่นีิว่ในทอ่น ้าลายนัน้จะท าให ้

เกดิการเสยีดสรีะคายเคอืง เป็นตน้

9

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

กำรบำดเจ็บของเซลลแ์บบไมถ่ำวร (Reversible Cell Injury)

Cloudy swelling and Vacuolar Change, Liver (CP00001A)

จำกรปูในกรอบสเีขยีว ประกอบดว้ยสว่นของ portal tract และ liver cells หรอื hepatocytes ที่

มกีารบาดเจ็บและเซลลม์กีารเปลีย่นแปลงทีแ่ตกตา่งกัน ขึน้กับความรนุแรงของการบาดเจ็บ

10

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

บางเซลลจ์ะพบวา่ มขีนาดโตขึน้และภายใน Cytoplasm ชมพจูาง งและไมส่ม า่เสมอ

งจา น ้าทีเ่ขา้สูเ่ซลล ์เรยีกวา่ Cloudy swelling ในขณะทีบ่างเซลลม์กีารเปลีย่นแปลงทีร่นุแรง

กวา่ เริม่เห็นชอ่งวา่งใสๆ ขนาดเล็กๆ ซึง่ก็คอื organelles าง บ น ้า เรยีกวา่ hydropic

change หรอื vacuolar degeneration ก็ได ้

ขอ้สงัเกต Vacuolar change ในเซลลต์ับทีเ่กดิจากการบวมน ้าจะเห็นขอบเขตของชอ่งวา่งใสไม่

ชดั หรอื ขอบไมข่มชดัเมือ่เทยีบกับ fat vacuole ทีจ่ะพบใน fatty change และในภาวะขาด

ออกซเิจน นอกจากเซลลต์ับจะบวมน ้าแลว้ จะพบ fatty change ในเซลลต์ับบางเซลล ์เนือ่งจาก

11

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

การขาดออกซเิจนท าใหเ้กดิการสะสมของ triglyceride ไดเ้ชน่กันดังจะเห็นจากกลุม่เซลลต์ับทีช่ ี้

โดยลกูศรสเีขยีว

กำรสะสมของสำรภำยในเซลล ์(Intracellular accumulation)

Fatty change; Liver (CP00001A)

Fatty change of liver หรอื Steatosis เป็นการสะสมของ triglyceride ในเซลลต์ับ เกดิขึน้ได ้

หลายสาเหต ุไดแ้ก ่

• ภาวะอดอาหาร หรอื Starvation

• ผูป่้วยโรคเบาหวาน

• การดืม่แอลกอฮอล ์

• ภาวะขาดออกซเิจน

• ภาวะโลหติจาง

• ภาวะขาดสารอาหาร

• การไดรั้บสารหรอืยาบางอยา่งทีร่บกวน metabolism ของ triglyceride เป็นตน้

12

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

จำกกำรศกึษำตบั (Liver) ดว้ยตำเปลำ่

พบวา่ตับมขีนาดโตขึน้ ขอบตับมลีกัษณะมน และหนา้ตัดมสีเีหลอืง

เนือ่งจากการขาดออกซเิจนและสารอาหารท าใหเ้ซลลต์ับขาด ATP และมผีลตอ่

Triglyceride metabolism เชน่กันดังนัน้ สไลด ์CP00001A จะพบการเปลีย่นแปลงไดทั้ง้สองแบบ

รว่มกัน คอื พบ Cellular swelling และ Fatty change อยา่งไรก็ตามทัง้พยาธสิภาพทัง้สองอยา่งก็

เป็น Reversible cell injury ซึง่สามารถกลับคนืสูส่ภาวะปกตไิดเ้มือ่ส ิง่เรา้ถกูก าจัดไป

13

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

จำกกำรศกึษำชิน้เนือ้ตบั (Liver) ดว้ยกลอ้งจลุทรรศนธ์รรมดำ

บางสว่นของตับในสไลดน์ี ้จะพบกลุม่เซลลต์ับ (Hepatocytes or Liver cells) ทีม่ชีอ่งวา่ง

ใสขนาดใหญเ่กอืบเต็มเซลล ์ชอ่งวา่งดังกลา่วเบยีดนวิเคลยีสไปดา้นหนึง่ ซึง่การจะพสิจูนว์า่ภายใน

ชอ่งวา่งใสนีเ้ป็นไขมันตอ้งใชก้ารตรวจพเิศษ โดยน าเนือ้ตับสด ไปตัดสไลดแ์ละยอ้มดว้ยส ีOil-red

O ไดส้สีม้ หรอื Sudan back ไดส้ดี า

14

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Fatty change & Mallory bodies in Alcoholic hepatitis

(CP00002A)

Alcoholic hepatitis คอื โรคตับอกัเสบจากการดืม่แอลกอฮอล ์ซึง่จะพบการเปลีย่นแปลงทางเนือ้เยือ่หลักๆ 3 ลักษณะ โดยขึน้อยูก่ับความรนุแรงของการบาดเจ็บคอื

1. เซลลต์ับบางสว่นตายและถกูแทนทีด่ว้ยเซลลอ์ักเสบ

สงัเกตจะเห็นวา่ เนือ้ของตับดา้นซา้ยมเีซลลต์ับทีเ่รยีงเป็น Liver cords or plates อยา่ง

หนาแน่นเหมอืนปกต ิในขณะทีต่รงกลางภาพคอ่นไปดา้นบน Liver cords or plates บางสว่นตาย

และหายไป เหลอืเซลลต์บัเพยีงบางตัว ซึง่ถกูลอ้มดว้ยเซลลอ์กัเสบ และเซลลต์ับบางตัวก็ม ีfatty

change

เนือ่งจาก Alcohol สามารถเปลีย่นเป็น Toxic substance ท าลายเซลลต์ับได ้ดังนัน้ถา้ดืม่

แอลกอฮอลป์รมิาณไมม่าก เซลลบ์าดเจ็บไมร่นุแรง ก็จะพบ Fatty change ซึง่เป็น Reversible

injury แตถ่า้ดืม่แอลกอฮอลป์รมิาณมาก การบาดเจ็บของเซลลร์นุแรง ท าใหเ้ซลลต์าย และการ

ตายของเซลลจ์ะกระตุน้ปฏกิริยิาการอักเสบตามมา

15

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

2. เซลลต์ับบางสว่นม ีfatty change

ภายในวงกลมสเีขยีว ลกูศรสเีขยีวชีท้ีเ่ซลลท์ีม่ชีอ่งวา่งใสเกอืบเต็มเซลล ์จากการสะสมของ

Triglyceride

3.เซลลต์ับบางสว่นม ีintracellular hyaline change า Mallory body

16

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

เป็นทีน่่าสงัเกตวา่ เนือ้เยือ่ตับในกรอบสเีหลอืง จะแสดงใหเ้ห็นสว่นของเนือ้ตับทีต่ายและถกู

แทนทีด่ว้ยเซลลอ์ักเสบ บางเซลลก็์มกีารสะสมของ Triglyceride เห็นเป็นชอ่งวา่งใส

สว่นลกูศรสเีหลอืงชี ้กอ้นสแีดงใน Cytoplasm ของเซลลต์ับ ซึง่เป็น Intermediate filament ที่

ผดิปกตจิากผลของแอลกอฮอล ์จัดเป็น Intracellular hyaline change มชีือ่เรยีกเฉพาะวา่

Mallory body

Alcoholic hepatitis แสดงใหเ้ห็นวา่ การเปลีย่นแปลงทีเ่กดิขึน้ทีเ่ซลลต์ับนัน้มทัีง้

Reversible และ Irreversible cell injuries แสดงถงึวา่ ความรนุแรงของสิง่เรา้ ในทีน่ีค่อืปรมิาณ

ของแอลกอฮอลท์ีรั่บประทานนัน้มผีลตอ่ความรุนแรงในการบาดเจ็บของเซลล ์และเซลลต์า่งชนดิ

กันก็มกีารตอบสนองทีต่า่งกัน และ แมว้า่จะเป็นเซลลช์นดิเดยีวกันก็มคีวามรนุแรงของการบาดเจ็บ

ทีแ่ตกตา่งกัน

17

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Anthracosis; Lung

Anthracosis คอืภาวะทีม่กีารสะสมของ Anthracotic หรอื Carbon pigments ในเนือ้เยือ่

เนือ่งจาก pigments นีจ้ะพบในอากาศจากการเผาไหมท้ีไ่มส่มบรูณ์ของเครือ่งยนต ์หรอื ในเหมอืง

ถา่นหนิ ดังนัน้จะพบสะสมสว่นใหญใ่นเนือ้เยือ่ปอด และ ตอ่มน ้าเหลอืงทีข่ัว้ปอด

จำกกำรศกึษำปอด (Lung) ดว้ยตำเปลำ่

สงัเกตวา่ปอดมสีทีีไ่มส่ม า่เสมอบรเิวณทีม่สีดี าเขม้ คอืบรเิวณทีม่กีารสะสมของ Anthracotic

หรอื Carbon pigments ในขณะทีบ่รเิวณสว่นทีม่สีนี ้าตาลจางๆ ไมพ่บมกีารสะสมหรอืมกีารสะสม

นอ้ยกวา่ การสะสมของ Anthracotic หรอื Carbon pigmentsทีเ่กดิขึน้ในปอดในปรมิาณไมม่าก

และยังไมท่ าใหเ้กดิพยาธสิภาพทีป่อด เรยีกวา่ Anthracosis แตถ่า้ปอดมพียาธสิภาพจากการสะสม

ของ pigments ดังกลา่วเรยีกวา่ Pneumoconiosis

18

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Anthracotic Pigments; Hilar lymph node (CP00017A)

จำกกำรศกึษำชิน้เนือ้ตอ่มน ำ้เหลอืงทีข่ ัว้ปอด (Hilar lymph node) ดว้ยกลอ้งจลุทรรศน์

ธรรมดำ

จากการศกึษาชิน้เนือ้ตอ่มน ้าเหลอืงดว้ยก าลังขยายต า่ ภายในวงกลมสเีหลอืงแสดงพืน้ทีท่ี่

มกีารสะสมของเซลล ์Macrophages ทีก่นิ Carbon หรอื Anthracotic pigments เขา้ไป โดย

Pigments นีม้สีดี าเขม้ ถา้การสะสม pigments ในปรมิาณมากๆ จะท าใหเ้นือ้เยือ่ตอ่มน ้าเหลอืง

ดังกลา่วมสีดี า สามารถสงัเกตไดด้ว้ยตาเปลา่

จากรปูตอ่มา ภายในกรอบสีเ่หลีย่มสเีขยีวในตอ่มน ้าเหลอืงทีอ่ยูใ่กลก้ัน ก็จะพบวา่มกีาร

สะสมของ เซลล ์Macrophages ทีก่นิ Carbon หรอื Anthracotic pigments อาจเรยีกเป็น

Anthracotic pigment-laden macrophages จ านวนมากจนสามารถเห็นไดจ้ากก าลังขยายต า่

19

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

เมือ่เพิม่ก าลังขยายลงไปดใูนกรอบวงกลมสเีขยีวจะพบวา่ ลกูศรสเีขยีวชีไ้ปทีเ่ซลล ์

Macrophage หนึง่เซลลใ์นกลุม่นัน้ ซึง่ม ีCarbon หรอื Anthracotic pigments อยูใ่น cytoplasm

เกอืบเต็มเซลล ์แทบมองไมเ่ห็นนวิเคลยีส

20

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Hemosiderosis and Hemochromatosis

Hemosiderosis คอืภาวะทีม่กีารสะสมของ Hemosiderin pigment ในเซลลแ์ละเนือ้เยือ่

Hemosiderin เป็นรปูแบบหนึง่ของ iron storage (มาจาก Ferritin) ในภาวะทีม่เีหล็กในรา่งกาย

เกนิ การสะสมของ hemosiderin granule จะพบไดห้ลายอวยัวะ รวมทัง้ที ่ตับและตับออ่น หรอื

อาจจะพบสะสมเฉพาะที ่ในบรเิวณทีม่เีลอืดออก เป็นตน้ การสะสมของ hemosiderin granules ใน

ระยะแรกและยังไมม่กีารท าลายเนือ้เยือ่ในบรเิวณทีส่ะสมนัน้จะเรยีกวา่ Hemosiderosis แตถ่า้มีการอักเสบและบาดเจ็บของเนือ้เยือ่นัน้ก็จะเรยีกวา่ Hemochromatosis

Hemosiderosis of liver

จำกกำรศกึษำตบั (Liver) ดว้ยตำเปลำ่

พบวา่เนือ้ตับรายนี ้ลักษณะโครงสรา้งโดยท่ัวไปคลา้ยเหมอืนปกต ิยกเวน้ส ีซึง่เปลีย่นเป็นสี

น ้าตาลแดงคลา้ยสนมิเหล็ก อันเป็นผลมาจากการสะสมของ Hemosiderin pigments

21

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Hemochromatosis of pancreas

จำกกำรศกึษำตบัออ่น (Pancreas) ดว้ยตำเปลำ่

เนือ้ตับออ่นมสีเีหลอืงสม้เขม้ขึน้ และเริม่มองเห็นเนื้อเยือ่ไฟบรัสสขีาวแทรกๆ ในเนือ้เยือ่ตับ

ออ่นเพิม่ขึน้ แสดงถงึการสะสมของ Hemosiderin pigments เมือ่มากขึน้ท าใหม้เีซลลบ์าดเจ็บและ

ตาย มกีารอักเสบและตามมาดว้ยภาวะ Fibrosis เรยีกภาวะดังกลา่ววา่ Hemochromatosis

การยอ้มพเิศษดว้ย Prussian Blue จะเปลีย่น Brown pigment ของ Hemosiderin

pigment ทีส่ะสมในตับ ใหเ้ป็นสฟ้ีา

22

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Hemosiderin pigment; Endometriotic cyst of Ovary (CP00012A)

Endometriosis คอืภาวะทีเ่ยือ่บโุพรงมดลกู (Endometrium) อยูผ่ดิที ่อาจจะพบไดห้ลาย

ต าแหน่ง รวมทัง้ทีรั่งไข ่แมว้า่จะอยูผ่ดิที ่เยือ่บโุพรงมดลกู (Endometrium) จะยังสามารถมี

การเปลีย่นแปลงตามการกระตุน้ของฮอรโ์มนไดต้ามรอบเดอืน ดังนัน้เยือ่บโุพรงมดลกู

(Endometrium) ทีอ่ยูใ่นรังไขจ่ะม ีProliferative phase, Secretory phase และ

Menstruation ไดเ้หมอืนกัน ท าใหม้เีลอืดออกทีรั่งไขท่กุรอบเดอืนจนกลายเป็นถงุน ้าทีบ่รรจุ

เลอืดเกา่ – Chocolate cyst และเลอืดทีอ่อกจะคอ่ยๆสลาย และม ีMacrophages เขา้มาเก็บ

กนิเพือ่ท าลาย ดังนัน้ทีผ่นังของถงุน ้าจะพบมกีารสะสมของ Hemosiderin-laden

macrophages

จำกกำรศกึษำถงุน ำ้ทีร่งัไข ่(Ovary) ดว้ยตำเปลำ่

ผนังดา้นในของถงุน ้า หรอื Endometriotic cyst นีถ้กูคลมุ หรอื ฉาบโดยน ้าทีม่สีนี ้าตาลขน้

คลา้ย Chocolate อาจเรยีกเป็น Chocolate cyst ซึง่น ้าสนี ้าตาลขน้ดังกลา่วก็คอืเลอืดเกา่ทีข่งัอยู่

ในถงุน ้านี ้และสว่นของผนังถงุน ้าเองก็จะมสีนี ้าตาล เนือ่งจากมกีารสะสมของเหล็ก ซึง่อยูใ่นรปูของ

Hemosiderin pigment

23

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

จำกกำรศกึษำผนงัถงุน ำ้ทีร่งัไข ่(Wall of endometriotic cyst) ดว้ยกลอ้งจลุทรรศน ์

สว่นของผนังถงุน ้าทีอ่ยูใ่นกรอบสเีขยีว จะแสดงใหเ้ห็นถงึผนังดา้นในทีบ่างสว่นถกูคลมุดว้ย

เนือ้เยือ่บโุพรงมดลกู ( Endometrium) และมเีลอืดออกทีเ่ยือ่บดุังกลา่วทัง้เกา่และใหม ่

24

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

ลกูศรสเีขยีวขนาดใหญช่ีผ้นังดา้นในของถงุน ้าทีค่ลมุดว้ยเนือ้เยือ่บโุพรงมดลกู

(Endometrium) ทีม่เีลอืดออกใหม ่ซึง่เห็นเม็ดเลอืดแดงอยูน่อกหลอดเลอืดชดัเจน สว่นลกูศรเล็ก

ชีท้ีผ่นังดา้นในของถงุน ้าทีค่ลมุดว้ยเนือ้เยือ่บโุพรงมดลกูทีม่เีลอืดออกเกา่

สว่นของผนังถงุน ้าทีม่เีลอืดออกเกา่ สงัเกตวา่จะม ีกลุม่เซลล ์Macrophages ทีม่ ี

pigments สนี ้าตาลอยูภ่ายใน Cytoplasm น่ัน สว่นของเลอืดทีอ่อกและสลายกลายเป็น

Hemosiderin pigments ดังนัน้จะเรยีก เซลล ์Macrophages ทีเ่ก็บกนิ Hemosiderin pigment

เป็น “Hemosiderin-laden macrophages”

โดยท่ัวไปสขีอง Hemosiderin pigment เป็นสนี ้าตาลทีเ่ขม้กวา่ Lipofusin แตจ่ะออ่นกวา่

Melanin pigment

25

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Lipofuscin pigment, heart (CP00011A)

Lipofusin pigment เป็น Endogenous pigment ทีไ่ดม้าจากการยอ่ยสลาย Cell membrane

และ Organelles ของเซลลเ์อง ทีเ่สยีหายจากการบาดเจ็บแบบไมร่นุแรง หรอื เป็นสว่นของเซลล์

ขา้งเคยีงทีต่ายแบบ Apoptosis – Apoptotic bodies เนือ่งจากเม็ดสชีนดินีจ้ะพบสะสมมากขึน้ใน

ผูส้งูอาย ุดังนัน้อาจจะเรยีกเป็น Wear-and-tear หรอื Aging pigment นอกจากนัน้ยังสามารถพบ

เม็ดสชีนดินีใ้น ผูป่้วยทีข่าดอาหาร เป็นมะเร็ง หรอืเป็นโรคเรือ้รัง ไดเ้ชน่กัน Lipofusin pigment สี

เหลอืง-น ้าตาล

แมว้า่ Lipofusin pigment จะพบไดเ้กอืบทกุเซลล ์แตส่ามารถพบเห็นไดช้ดัทีเ่ซลลก์ลา้มเนือ้

หัวใจ และจากสไลด ์จะสงัเกตวา่ การสะสมของ Lipofusin pigment ซึง่มสีเีหลอืง-น ้าตาล จะอยูท่ี่

ขา้งๆนวิเคลยีส (Perinuclear area) ดังลกูศรสเีขยีวชี ้

26

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Bile Pigments; Cholestasis in Liver (CP00013A)

ในภาวะปกตจิะพบเห็น Bile pigment ในตับไดค้อ่นขา้งยาก แตจ่ะพบเห็นชดัเมือ่มพียาธสิภาพ

ทีต่ับ โดยเฉพาะเมือ่ทางเดนิน ้าดอีดุกัน้จากสาเหต ุไดแ้ก ่นิว่ หรอื มะเร็งของทางเดนิน ้าด ีเป็นตน้

การอดุกัน้ของทางเดนิน ้าดจีะเรยีกวา่ Cholestasis

จำกกำรศกึษำสว่นของตบั ดว้ยตำเปลำ่

สขีองเนือ้ตับจะมสีเีขยีวเนือ่งจากมกีารสะสมของ Bile pigment ปรมิาณมากเนือ่งจากการ

อดุกัน้ทางเดนิน ้าด ีเนือ่งจากมะเร็งของทางเดนิน ้าดทีีเ่รยีกวา่ Cholangiocarcinoma

ลกูศรสนี ้าเงนิชีท้ีก่อ้นเนือ้งอก ซึง่เกดิทีท่อ่น ้าดแีละอดุกัน้ทอ่น ้าดสีว่นปลายท าใหน้ ้าดไีม่

สามารถไหลผา่นไดแ้ละคั่งอยูใ่นทอ่ ท าใหท้อ่น ้าดสีว่นตน้ซึง่ขยายขนาด (Dilate) ดังลกูศรสขีาวชี ้

และตอ่มาน ้าดจีะคั่งในทอ่น ้าดขีนาดเล็ก จนถงึ bile canaliculi ทีอ่ยูร่ะหวา่งเซลลต์ับ ดังนัน้เนือ้ตับ

ทีเ่ห็นดว้ยตาเปลา่จะมสีเีขยีว ซึง่เป็นสเีดยีวกับน ้าด ี

27

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

จำกกำรศกึษำชิน้เนือ้ตบั ดว้ยกลอ้งจลุทรรศน ์

กรอบเหลีย่มสเีขยีวจะลอ้มรอบสว่นของเนือ้ตับ ประกอบดว้ยสว่นของ liver lobules และ

portal tract โดยการสะสมของ bile pigment จะเห็นชดัในสว่นของ Portal tracts และพบวา่ bile

ducts ภายใน portal tracts มปีรมิาณเยอะขึน้และภายใน lumen จะม ีbile – สเีขยีว

28

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Melanin pigment

Metastatic melanoma in lymph nodes

Malignant melanoma คอืมะเร็งของ melanocyte ซึง่เป็นเซลลท์ีส่รา้ง Melanin pigment

ดังนัน้เมือ่กลายเป็นมะเร็ง เซลลย์ังคงสรา้ง melanin pigment จ านวนมากท าใหเ้นือ้เยือ่ทีม่ี

เซลลม์ะเร็งดังกลา่วมสีนี ้าตาลเขม้ดว้ย เนือ่งจาก malignant melanoma เป็นเนือ้รา้ยหรอืมะเร็ง

เซลลม์ะเร็งในระยะสดุทา้ยจะมกีารแพรก่ระจายทางน ้าเหลอืงไปทีต่อ่มน ้าเหลอืง หรอื กระจายทาง

เลอืดไปที ่ตับ ปอด หรอื อวยัวะอืน่ๆได ้การแพรก่ระจายของ malignant melanoma เรยีกวา่

Metastatic melanoma

จำกกำรศกึษำตอ่มน ำ้เหลอืง ดว้ยตำเปลำ่

ตอ่มน ้าเหลอืงทัง้สามตอ่มตดิกันนัน้มขีนาดโตขึน้ ประมาณ 1 ถงึ 3.5 เซนตเิมตร เทยีบกับ

Scale ในรปู และ ตอ่มน ้าเหลอืงทัง้สามมสีนี ้าตาลเขม้-น ้าตาลด า

29

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Malignant melanoma of skin(CP00014A)

Malignant melanoma สว่นใหญจ่ะเกดิที ่Sun-expose area แตใ่นคนไทยจะพบทีเ่ทา้ไดบ้อ่ย

ดังรปู ทีฝ่่าเทา้ พบเป็นแผลหรอืกอ้นเนือ้งอกสดี า

จำกกำรศกึษำชิน้เนือ้ทีผ่วิหนงั ดว้ยกลอ้งจลุทรรศน ์

พบมเีซลลม์ะเร็งซึง่มกีารสะสมของ melanin pigment จ านวนมากทีช่ัน้ dermis ท าใหเ้ห็นกลุม่

เซลลม์ะเร็งมสีนี ้าตาลเขม้ชดัเจน และเมือ่ดใูนก าลังขยายทีส่งูขึน้ ภายใน cytoplasm ของ

เซลลม์ะเร็งจะมเีม็ดสนี ้าตาลเขม้ปรมิาณมาก ซึง่ในบางเซลลเ์ม็ดสจีะบดบังท าใหไ้มเ่ห็นนวิเคลยีส

ดังลกูศรชี ้

30

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Intradermal nevus (CP00014B)

Melanocytic nevus หรอื ไฝด า เป็นเนือ้งอกชนดิไมร่า้ยแรงของ Melanocytes ซึง่สว่นใหญจ่ะ

พบทีผ่วิหนังท่ัวๆไป มขีนาดเล็กกวา่ เมือ่เทยีบกับ melanoma ส าหรับ intradermal nevus จะเป็น

ชนดิหนึง่ของ melanocytic nevus ทีพ่บวา่เซลลเ์นือ้งอก melanocytes ทีเ่พิม่จ านวนนัน้อยูท่ี่

ผวิหนังชัน้ dermis เทา่นัน้

จำกกำรศกึษำชิน้เนือ้ทีผ่วิหนงั ดว้ยกลอ้งจลุทรรศน ์

เซลล ์Melanocytes ทีเ่พิม่จ านวนนัน้อยูใ่นชัน้ Dermis และ กลุม่เซลลด์า้นบนจะมกีาร

สะสมของ melanin pigment บา้ง ดังลกูศรสเีขยีวขนาดใหญช่ี ้และสงัเกตวา่ขนาดของเซลล ์

Melanocytes ทีเ่ป็นเนือ้งอกใน dermis นัน้จะมขีนาดเล็กลงเมือ่อยูใ่นชัน้ทีล่กึลงไปจาก

epidermis ลักษณะดังกลา่วแสดงวา่ เซลล ์Melanocytes นัน้ม ีmaturation และเป็นเนือ้งอกไม่

รา้ยแรง

31

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Hyaline Changes, extracellular

ค าวา่ Hyaline change มคีวามหมายกวา้งๆวา่ เป็นการเปลีย่นแปลงทีท่ าใหเ้ห็นเป็นสชีมพ ูซึง่

การยอ้มสไลดท์ีใ่ช ้Hematoxylin และ Eosin (H&E) การตดิสชีมพจูะเป็นผลของ Eosin ทีต่ดิ

โปรตนี ดังนัน้ Hyaline change ทีเ่กดิขึน้สว่นใหญจ่ะเกดิจากความผดิปกตหิรอืการสะสมของ

โปรตนี ตัวอยา่งคอื Mallory body ทีส่ะสมในเซลลต์ับ จัดเป็น Intracellular hyaline change โดย

สว่นของโปรตนีทีต่ดิสชีมพนัูน้คอื Cytoskeletal protein – intermediate filament ในเซลลต์ับที่

เสยีสภาพ

ส าหรับ Extracellular hyaline change ก็คอื การเปลีย่นแปลงทีท่ าใหเ้ห็นเป็นสชีมพ ูซึง่

เกดิขึน้ภายนอกเซลล ์ดังตัวอยา่ง การสะสมของ Collagen fibers ระหวา่งเซลลเ์นือ้งอกกลา้มเนือ้

เรยีบทีม่ดลกู เรยีกวา่ Extracellular hyaline change ของ Leiomyoma และ การสะสมของ

Abnormal protein ทีเ่รยีกวา่ Amyloid ในตับ เป็นตน้

Leiomyoma (CP00003A)

Leiomyoma เป็นเนือ้งอกชนดิไมร่า้ยแรงของกลา้มเนือ้เรยีบ ในเพศหญงิพบทีม่ดลกูไดบ้อ่ย ถา้

พบทีม่ดลกู ในทางคลนิกิ เรยีกวา่ Myoma uteri

จำกกำรศกึษำกอ้นเนือ้งอกทีผ่นงัมดลกู ดว้ยกลอ้งจลุทรรศน ์

เซลลเ์นือ้งอกสว่นใหญป่ระกอบดว้ย เซลลร์ปูรา่งกระสวย มนีวิเคลยีสรยีาวหัวมนทา้ยมน –

Cigar shape nuclei ลกูศรสเีขยีวชีบ้รเิวณเป็น extracellular hyaline change ซึง่มสีชีมพ ูและสี

ชมพดูังกลา่วคอื Collagen ทีจ่ะมมีากขึน้ในเนือ้เยือ่ทีอ่ยูร่ะหวา่งเซลลเ์นือ้งอก เมือ่เนือ้งอกมอีายุ

มากขึน้

32

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Amyloidosis of liver (CP00003B)

Amyloid เป็น abnormal protein อาจจะพบสะสมในอวยัวะตา่งๆ โดยเฉพาะที ่ผนังของ

หลอดเลอืด ดังนัน้จากการยอ้มดว้ย H&E จะใหล้ักษณะเป็นป้ืนสชีมพ ูแตใ่นบางรายจ าเป็นตอ้งยอ้ม

Congo red เพือ่พสิจูนว์า่เป็น Amyloid protein ก็จะตดิสแีดงและเมือ่ดดูว้ย Polarized light

โปรตนีทีต่ดิสแีดงจาก Congo red จะเห็นเป็นสเีขยีวใสๆ หรอืทีเ่รยีกวา่ Apple green

จำกกำรศกึษำชิน้เนือ้ตบัทีไ่ดจ้ำก Needle biopsy ดว้ยกลอ้งจลุทรรศน ์

เมือ่ดดูว้ยก าลังขยายทีต่ า่จะพบวา่มกีารสะสมของสารสชีมพจู านวนมาก และ สารสชีมพู

ดังกลา่วเบยีดเซลลต์ับปกตทิีเ่รยีงตัวเป็นแถว หรอื cord ซึง่เป็นชนดิหนึง่ของ Extracellular

hyaline change และเมือ่ดดูว้ยก าลังขยายทีส่งูขึน้พบวา่ มกีารสะสมของ amyloid protein ที ่

space ระหวา่ง sinusoids และ hepatic cord เบยีด sinusoids ใหแ้คบลง และ เซลลต์ับก็ถกูเบยีด

ท าใหข้นาดของเซลลเ์ล็กลง – Atrophy

33

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

ลกูศรสเีขยีวชีส้ว่นของ Amyloid protein สชีมพทูีแ่ทรกระหวา่ง sinusoid ทีแ่คบและม ีred

blood cell อยูภ่ายใน lumen สว่นลกูศรสนี ้าเงนิชี ้hepatic cord ทีถ่กูเบยีดท าใหเ้ซลลต์ับมขีนาด

เล็กลง หรอื atrophy – pressure atrophy

Pathology of calcification

การสะสมของแคลเซีย่มในเนือ้เยือ่ม ี2 แบบคอื Dystrophic calcification และ Metastatic

calcification ซึง่มสีาเหตแุละกลไกการเกดิทีแ่ตกตา่งกัน

Dystrophic calcification เกดิจากการทีเ่นือ้เยือ่มพียาธสิภาพ ไดแ้ก ่มเีซลลต์าย หรอื มกีาร

อักเสบ ท าใหเ้หมาะสมตอ่การตกผลกึของแคลเซีย่มในเนือ้เยือ่บรเิวณดังกลา่ว โดยระดับแคลเซีย่ม

ในเลอืดปกต ิและการทีม่แีคลเซีย่มในเนือ้เยือ่ก็จะมผีลตอ่การท างานของเนื้อเยือ่หรอือวยัวะ

ดังกลา่ว เชน่ถา้มแีคลเซีย่มสะสมที ่Aortic valve ท าใหล้ิน้หัวใจแข็งเปิดออกไดย้าก เกดิ aortic

valve stenosis หรอื ถา้สะสมทีผ่นังหลอดเลอืดท าใหห้ลอดเลอืดแข็งตัว ขาดความยดืหยุน่ มผีล

ตอ่ความดันเลอืดทีส่งูขึน้ เป็นตน้

Metastatic calcification การตกผลกึของแคลเซีย่มในเนือ้เยือ่แบบนี ้เกดิเมือ่ปรมิาณแคล

เซีย่มในเลอืดสงูจากสาเหตตุา่งๆ เชน่ เนือ้งอกที ่Parathyroid glands หรอื ภาวะไตวายเรือ้รัง ท า

ใหม้กีารตกผลกึของแคลเซีย่มในเนือ้เยือ่ตา่งๆทีป่กตแิละไมม่พียาธสิภาพมากอ่น ไดแ้ก ่ปอด ไต

ทางเดนิอาหาร เป็นตน้

34

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Atherosclerosis of aorta

จำกกำรศกึษำหลอดเลอืด Aorta ดว้ยตำเปลำ่

ในกรณีของ Atherosclerosis of aorta สงัเกตวา่ผนังดา้นในหลอดเลอืดสว่น Descending

aorta มกีารสะสมของสารสขีาว-เหลอืง นัน้คอื Athermanous plaque จากการสะสมของ

Cholesterol ในเบือ้งตน้ ตอ่มามกีารอกัเสบเรือ้รัง และมกีารสะสมของแคลเซีย่มในบรเิวณดังกลา่ว

ท าใหห้ลอดเลอืดแข็งและขาดความยดืหยุน่

35

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Dystrophic calcification; Skin (CP00015A)

การสะสมของแคลเซีย่มในเนือ้เยือ่ จะท าใหเ้นือ้เยือ่บรเิวณดังกลา่วมสีขีาวเมือ่มองดว้ยตา

เปลา่ และแข็ง

จำกกำรศกึษำชิน้เนือ้ทีผ่วิหนงั ดว้ยกลอ้งจลุทรรศน ์

เมือ่ดดูว้ยกลอ้งจลุทรรศน ์จะพบการสะสมของแคลเซีย่มซึง่ตดิสนี ้าเงนิภายในชัน้ Dermis ของ

ผวิหนัง และสงัเกตวา่ผวิหนังโดยรอบจะมเีซลลอ์กัเสบจ านวนมาก สว่นใหญเ่ป็น lymphocytes

และ plasma cells ชัน้ epidermis หนาขึน้เล็กนอ้ย ซึง่ลักษณะดังกลา่วเป็น การอักเสบเรือ้รังที่

ผวิหนัง ตอ่มาจงึมกีารสะสมของแคลเซีย่มภายในเนือ้เยือ่ และ ลกูศรสเีขยีวชีส้ว่นของแคลเซีย่มที่

ตกผลกึ และ การสะสมของแคลเซีย่มทีผ่วิหนัง เรยีกวา่ Calcinosis cutis

36

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Metastatic calcification; Kidney (CP00016A)

จำกกำรศกึษำชิน้เนือ้ทีไ่ต ดว้ยกลอ้งจลุทรรศน ์

เมือ่ดดูว้ยก าลังขยายทีต่ า่จะพบวา่มกีารสะสมของสารสนี ้าเงนิเขม้ทีเ่นือ้ไต เป็นหยอ่มๆ และ

เมือ่ดดูว้ยก าลังขยายทีส่งูขึน้จะพบวา่ การสะสมของของสารสนี ้าเงนิเขม้ หรอื แคลเซีย่มนัน้เกดิที่

ทอ่ไต และท าใหเ้กดินิว่ในไตหรอืทางเดนิปัสสาวะได ้

37

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

กำรบำดเจ็บของเซลลแ์บบถำวร (Irreversible Cell Injury)

การบาดเจ็บของเซลลแ์บบถาวร ท าใหเ้ซลลต์าย และ การตายของเซลลม์ ี2 แบบ คอื การ

ตายแบบ Necrosis และ Apoptosis ซึง่มสีาเหต ุกลไกการเกดิ และ พยาธสิภาพทีแ่ตกตา่งกัน

ส าหรับการตายของเนือ้เยือ่แบบ Necrosis ก็มหีลายแบบขึน้กับสาเหต ุชนดิของเซลล ์และ

ระยะเวลาทีม่กีารเปลีย่นแปลงของเนือ้เยือ่ คอื

1. Coagulative necrosis

2. Liquefactive necrosis

3. Caseous necrosis

4. Fat necrosis: Enzymatic and Non-enzymatic

5. Gangrenous necrosis

6. Fibrinoid necrosis

Coagulative necrosis

Coagulative necrosis เป็นรปูแบบหนึง่ของการตายแบบ Necrosis โดยมกีารคงสภาพ

หรอืโครงสรา้งของเนือ้เยือ่ทีต่ายไว ้เนือ้เยือ่ทีต่ายรปูแบบนีจ้ากการศกึษาดว้ยตาเปลา่ พบวา่

เนือ้เยือ่สว่นทีต่ายมสีซีดีกวา่ปกต ิและแยกจากเนือ้เยือ่ปกตโิดยรอบไดช้ดัเจน เนือ่งจากสาเหตทุี่

ท าใหเ้นือ้เยือ่ตายนัน้ ท าใหโ้ปรตนีและเอนไซมต์า่งๆภายในเซลลเ์สยีสภาพรว่มดว้ย ซึง่สาเหตสุว่น

ใหญเ่กดิจาก การขาดเลอืด หรอื ออกซเิจน การตดิเชือ้ไวรัส การไดรั้บสารพษิ เป็นตน้

จากการศกึษาดว้ยกลอ้งจลุทรรศน ์พบวา่ มกีารคงสภาพโครงสรา้งตา่งๆของเนือ้เยือ่ พอจะ

บอกไดว้า่เป็นโครงสรา้งใด เซลลท์ีป่ระกอบเป็นโครงสรา้งนัน้ๆจะไมเ่ห็นนวิเคลยีสแลว้และม ี

Cytoplasm จะมสีชีมพ-ูแดงเขม้

Solid organs ไดแ้ก ่ตับ ไต หัวใจ ตอ่มหมวกไต มา้ม เป็นตน้ เมือ่มกีารขาดเลอืดตาย จะ

เกดิพยาธสิภาพแบบ Coagulative necrosis (ยกเวน้สมอง) และ การขาดเลอืดตาย อาจจะเรยีกอกี

อยา่งวา่ Infarct

อยา่งไรก็ตามเมือ่เวลาผา่นไป เนื้อเยือ่ทีต่ายจะท าใหเ้กดิปฏกิริยิาการอกัเสบ และ ผลการ

ท าหนา้ทีข่องเซลลอ์ักเสบก็จะท าใหเ้นือ้เยือ่ทีต่าย เหลา่นีย้อ่ยสลายไปในทีส่ดุ

38

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Splenic infarct

Splenic infarct คอืการขาดเลอืดตายของมา้ม และเป็นการตายของเนือ้เยือ่ในรปูแบบ

Coagulative necrosis สว่นใหญเ่กดิจากการอดุตันของหลอดเลอืดแดง ดังนัน้ขอบเขตของเนือ้

ตายคอืบรเิวณของมา้มทีถ่กูเลีย้งโดยเสน้เลอืดดังกลา่ว

จำกกำรศกึษำมำ้ม ดว้ยตำเปลำ่

จาก Scale ในรปูภาพ มา้มมขีนาดโตขึน้ และ จากหนา้ตัดของมา้มพบวา่มบีรเิวณเนือ้ตาย 3

แหง่ โดยเนือ้ตายทัง้สามแหง่มสีซีดีกวา่เนือ้เยือ่ขา้งเคยีง หรอื มสีเีทา และ มรีปูทรงเป็นรปู

สามเหลีย่มคลา้ยพัด

39

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

เนือ่งจากเป็นการตายในรปูแบบ Coagulative necrosis ดังนัน้สว่นของเนื้อเยือ่ทีต่ายยังคงรปูรา่ง

ซึง่แตกตา่งจากการตายในรปูแบบ Liquefactive necrosis

Coagulation Necrosis; Splenic infarct (CP00004 A)

จำกกำรศกึษำชิน้เนือ้มำ้ม ดว้ยกลอ้งจลุทรรศน ์

สว่นของเนือ้มา้มทีต่ายแบบ Coagulative necrosis นัน้มสีชีมพดูังทีล่กูศรสเีขยีวชี ้เนือ้ตาย

ดังกลา่วจะมลีกัษณะทีส่อดคลอ้งกับการสงัเกตดว้ยตาเปลา่คอื รปูรา่งคลา้ยสามเหลีย่ม เมือ่ดดูว้ย

ก าลังขยายต า่ สว่นของเนื้อตายแยกจากเนือ้เยือ่โดยรอบไดช้ดัเจน

40

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

เมือ่ดกู าลังขยายทีส่งูขึน้ บรเิวณทีล่กูศรสขีาวชีค้อืบรเิวณเนือ้ตายแบบ Coagulative necrosis

ซึง่พอจะเห็นเคา้โครงของเซลลท์ีต่ายไดบ้า้งและเซลลม์ ีCytoplasm สชีมพ ูโดยสว่นใหญจ่ะไมพ่บ

นวิเคลยีสภายในเซลลแ์ลว้ ในขณะทีส่ว่นของเนือ้มา้มขา้งเคยีงยังไมต่าย

41

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

บางสว่นของเนือ้ตาย จะพบเคา้โครงของหลอดเลอืดทีพ่บอยูใ่นเนือ้เยือ่บรเิวณทีต่าย เซลล์

ทีต่ายแมจ้ะพอเห็นเคา้โครงลางๆ แตส่ว่นใหญจ่ะไมม่นีวิเคลยีสแลว้ บางเซลลอ์าจจะพบเศษของ

นวิเคลยีสทีเ่ป็นผลของ Karyorrhexis ได ้และ บางเซลลม์นีวิเคลย๊สทีด่ าเขม้และเหีย่ว ซึง่เป็นการ

เปลีย่นแปลงแบบ Pyknosis

Renal infarct

Renal infarct คอืการขาดเลอืดตายของไตมลีักษณะทีค่ลา้ยกับ splenic infarct เนือ่งจากไต

และมา้มเป็น Solid organ ดังนัน้เมือ่ขาดเลอืดตาย เนือ้เยือ่จะตายในรปูแบบ Coagulative

necrosis สาเหตสุว่นใหญเ่กดิจากการอดุตันของหลอดเลอืดแดง ดังนัน้บรเิวณเนือ้ตายของไตจะมี

รปูรา่งเป็นรปูสามเหลีย่มคลา้ยพัด ซึง่เป็นบรเิวณทีถ่กูเลีย้งโดยเสน้เลอืดทีอ่ดุตันดังกลา่ว

จำกกำรศกึษำไต ดว้ยตำเปลำ่

จากหนา้ตัดของไตพบวา่มบีรเิวณเนือ้ตาย 2 แหง่ตดิกันดังลกูศรชี ้โดยเนือ้ตายมสีซีดีกวา่

เนือ้เยือ่ขา้งเคยีง หรอื มสีเีทา และ มรีปูทรงเป็นสามเหลีย่มคลา้ยพัด

42

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Liquefactive necrosis

Liquefactive necrosis เป็นอกีรปูแบบหนึง่ของการตายแบบ Necrosis โดยเนือ้ทีต่ายจะถกู

เอนไซมย์อ่ยใหเ้ป็นของเหลวสคีรมี และเมือ่ของเหลวถกูน าออกไป บรเิวณเนือ้ตายนัน้จะกลายเป็น

โพรง ดังตัวอยา่ง ฝีทีต่ับหรอืปอด (Liver or lung abscess)

สาเหตขุองเนือ้ตายในรปูแบบนี ้สว่นใหญค่อืการตดิเชือ้ Pyogenic bacteria (ยกเวน้ สมอง) ซึง่

เป็นแบคทเีรยีทีก่อ่หนอง ปฏกิริยิาการอักเสบทีถ่กูกระตุน้โดยการตดิเชือ้ดังกลา่วจะน าเซลลอ์ักเสบ

เขา้มาเป็นจ านวนมาก โดยเฉพาะ Neutrophils และ Macrophages เอนไซมทั์ง้จากภายในเซลลท์ี่

ตายและจากเซลลอ์ักเสบจะยอ่ยสลายเนือ้ตาย กลายเป็นของเหลวสคีรมี หรอื หนอง

พยาธสิภาพทีเ่กดิจากการขาดเลอืดของสมอง เป็นแบบ Liquefactive necrosis หรอืเรยีกอกีอยา่ง

วา่ Brain infarct ซึง่อธบิายไดว้า่ เซลลส์มองม ีlysosome จ านวนมาก ดังนัน้เมือ่สมองขาดเลอืด

ตายจงึเกดิการตายของเนือ้เยือ่แบบนี ้

• Lung abscess

43

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

จำกกำรศกึษำพยำธสิภำพทีป่อด ดว้ยตำเปลำ่

ปอดมโีพรงขนาดใหญด่ังลกูศรสแีดงชี ้และโพรงดงักลา่วเคยบรรจดุว้ยของเหลวสคีรมีหรอื

หนอง ซึง่ไหลออกไปแลว้จงึเหลอืแคโ่พรง เนือ่งจากสว่นของเนือ้ปอดทีต่ายไปนัน้ ถกูยอ่ย

กลายเป็นของเหลวปนกับเซลลอ์กัเสบ

Liver abscess

จำกกำรศกึษำพยำธสิภำพทีต่บั ดว้ยตำเปลำ่

ตับมโีพรงขนาดใหญด่ังลกูศรสขีาวชี ้และโพรงถกูบรรจดุว้ยของเหลวสคีรมีหรอืหนองขน้

และถา้หนองถกูก าจัดไป ก็จะเหลอืแคโ่พรง เพราะสว่นของเนือ้ตับทีต่ายไปนัน้ ถกูยอ่ยกลายเป็น

ของเหลวปนกับเซลลอ์กัเสบ

จากรปู เหลอืแตโ่พรงของฝี เนือ่งจาก

หนองทีอ่ยูใ่นโพรงไหลออกแลว้

44

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Brain infarct

จำกกำรศกึษำพยำธสิภำพทีส่มอง ดว้ยตำเปลำ่

สว่นของสมองบรเิวณ Basal ganglia ดา้นขวามโีพรงขนาดใหญด่ังลกูศรสเีหลอืงชี ้ซ ึง่โพรง

ดังกลา่ว เกดิจากการขาดเลอืดตายของเนือ้สมอง ซึง่เป็น Liquefactive necrosis

ถา้สมองสว่น Cortex ตายจากการขาดเลอืด พบวา่สว่นของเนือ้สมองทีต่ายจะหายไป ท าให ้

บรเิวณดังกลา่วเนือ้สมองมลีักษณะขรขุระ และ แหวง่ไป ดังลกูศรสแีดงชี ้

45

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Caseous necrosis; Ovary, lymph nodes and Intestine

Caseous necrosis เป็นอกีรปูแบบหนึง่ของการตายแบบ Necrosis สว่นใหญม่สีาเหตจุากการตดิ

เชือ้ Mycobacterial tuberculosis ซึง่ลักษณะทีส่งัเกตไดด้ว้ยตาเปลา่ คอื หยอ่มเนือ้ตายมรีปูรา่ง

หลากหลายและมสีเีหลอืงคลา้ยเนย (Cheese-like) สามารถพบไดใ้นหลายอวยัวะและเนือ้เยือ่

จำกกำรศกึษำพยำธสิภำพทีต่อ่มน ำ้เหลอืง ดว้ยตำเปลำ่

ตอ่มน ้าเหลอืงทัง้ 6 ตอ่ม มขีนาดโต และ อยูต่ดิกัน (matted lymph nodes) ทีห่นา้ตัดของ

ตอ่มน ้าเหลอืงมหียอ่มเนือ้ตายสเีหลอืงขนาดและรปูรา่งแตกตา่งกัน

จากรปู ตอ่มน ้าเหลอืงมสีซีดีกวา่รปูดา้นบน

เนือ่งจากผา่นการแชใ่น Formalin มาหลายปี

และเนือ้ตายทีพ่บ จะเห็นเป็นสเีหลอืงซดีๆ

46

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

จำกกำรศกึษำพยำธสิภำพของตอ่มน ำ้เหลอืงที ่mesentery และ ผนงัล ำไส ้ดว้ยตำเปลำ่

ตอ่มน ้าเหลอืงที ่mesentery มขีนาดใหญแ่ละหนา้ตัดมหียอ่มเนือ้ตายเหลอืงซดีๆ หลายหยอ่ม

ดังทีช่ ีด้ว้ยลกูศรสแีดง สว่นผนังล าไสจ้ะบวมหนากวา่ปกตแิละพบหยอ่มเนือ้ตายเหลอืงซดีๆ ทีผ่นัง

ล าไสเ้ชน่กัน ดังทีช่ ีด้ว้ยลกูศรสเีหลอืง

47

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Caseous Necrosis – lung & Pleura (CP00005A)

Caseous Necrosis เกดิเนือ่งจากปฏกิริยิาตอบสนองของรา่งกายตอ่การตดิเชือ้

Mycobacterium โดยเฉพาะ Mycobacterium tuberculosis หรอื เชือ้วณัโรค อยา่งเฉพาะเจาะจง

โดยจะพบ การรวมกลุม่ของ Macrophages ทีม่ลีักษณะเฉพาะ เรยีกวา่ epithelioid histiocytes ซึง่

เป็นเซลลท์ีม่ขีอบเขตไมช่ดัและมCีytoplasmสชีมพปูรมิาณมาก นอกจากนัน้จะพบ Multinucleated

giant cells เกดิจากการรวมกันของ epithelioid histiocytes การรวมกลุม่ของเซลลด์ังกลา่วเรยีกวา่

Granuloma และการตายแบบ necrosis ของเซลลต์รงกลาง Granuloma จะเรยีกวา่ Caseous

Necrosis

จำกกำรศกึษำพยำธสิภำพของเยือ่หุม้ปอด (Pleura) ดว้ยกลอ้งจลุทรรศน ์

ภายในกรอบสเีขยีวคอื Caseous granuloma ซึง่เกดิทีเ่ยือ่หุม้ปอด (Pleura) ซึง่ประกอบดว้ย

เนือ้ตายตรงกลางสชีมพซู ึง่ชีด้ว้ยลกูศรสเีขยีว และเนือ้ตายดังกลา่วจะถกูลอ้มรอบดว้ยกลุม่เซลล ์

epithelioid histiocytes

จากรปูลกูศรสเีขยีวชี ้

Multinucleated giant cells

48

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

ลกูศรสเีหลอืงชี ้Epithelioid histiocytes ทีร่วมกลุม่กันเป็น granuloma

Epithelioid histiocytes เป็นรปูแบบหนึง่ของ macrophages เซลลม์ขีอบเขตไมช่ดัและมี

Cytoplasmสชีมพปูรมิาณมาก นอกจากนัน้พบเซลลอ์ักเสบอืน่-Lymphocytes และ plasma cells

49

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Enzymatic fat necrosis; Omentum

Enzymatic fat necrosis เป็นการตายของเนือ้เยือ่ไขมันอันเนือ่งจากเอนไซม ์โดยเฉพาะ

เอนไซม ์Lipase ทีร่ั่วมาจากตับออ่น ในโรคตับออ่นอักเสบเฉียบพลัน (Acute Pancreatitis) ซึง่จะ

เกดิกับเนือ้เยือ่ไขมันรอบๆตับออ่น และ เนือ้เยือ่ไขมันในชอ่งทอ้ง ไดแ้ก ่Omentum

จากการศกึษาดว้ยตาเปลา่เนือ้เยือ่ไขมันทีต่ายจะมลีักษณะเป็นหยอ่มสขีาวดา้นๆ ซึง่เป็นผล

เนือ่งจากยอ่ย Triglyceride ในเซลลไ์ขมันใหก้ลายเป็น Glycerol และ Fatty acids ซึง่จะไปจับกับ

แคลเซีย่มในเลอืด กลายเป็น Calcium soap

จำกกำรศกึษำพยำธสิภำพของ omentum ดว้ยตำเปลำ่

พบ หยอ่มสขีาวดา้นๆ กระจายท่ัวๆไป ดังทีล่กูศรสแีดงชี ้

50

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Enzymatic fat necrosis; Pancreas

จำกกำรศกึษำพยำธสิภำพของ pancreas ดว้ยตำเปลำ่

สว่นของตับออ่นทีต่ายแบบ Enzymatic fat necrosis จะมสีขีาว และสว่นทีม่เีลอืดออกจะเป็นสี

ด า เนือ่งจากภาวะ Acute pancreatitis ท าใหม้กีารร่ัวของทัง้ Lipase, Elastase และ เอนไซมอ์ืน่ๆ

ซึง่ Lipase จะยอ่ยไขมันรอบๆตับออ่นท าใหเ้ห็นเป็นหยอ่มเนือ้ตายสขีาวดา้นๆ ขณะที ่Elastase จะ

ยอ่ยหลอดเลอืดท าใหเ้ลอืดออกได ้

51

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Fat Necrosis, enzymatic (CP00007A)

จำกกำรศกึษำพยำธสิภำพของเนือ้เย ือ่ไขมนัรอบตบัออ่น ดว้ยกลอ้งจลุทรรศน ์

ภายในกรอบสเีขยีว คอื หยอ่มเนือ้ตายสขีาวทีเ่ห็นจากตาเปลา่ ซึง่ถา้น าเนือ้เยือ่บรเิวณดังกลา่ว

มาศกึษาดว้ยกลอ้งจลุทรรศน ์พบวา่ เนือ้ตายมสีชีมพปูนกับสว่นของเนือ้เยือ่ไขมันทีย่ังไมต่าย

52

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

เมือ่ดดูว้ยก าลังขยายทีส่งูข ึน้ สว่นของเนือ้เยือ่ไขมันทีถ่กูยอ่ยจะม ีcytoplasm เป็นป้ืนๆสชีมพ ู

ลกูศรสเีขยีวชีเ้ซลลไ์ขมันทีย่ังไมถ่กูยอ่ย ม ีCytoplasm ใส ในขณะทีเ่ซลลไ์ขมันขา้งเคยีงทีถ่กู

ยอ่ยดว้ย lipase จะม ีCytoplasm เป็นฝ้าๆสชีมพแูละถา้มแีคลเซีย่มมารว่มดว้ยก็จะมสีอีอกน ้าเงนิได ้

53

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

บางสว่นของเนือ้เยือ่ไขมันทีต่าย เริม่มปีฏกิริยิาการอักเสบ มเีซลลอ์ักเสบเขา้มายอ่ยและเก็บ

ท าลาย และพบมเีลอืดออก ดังจะเห็นเม็ดเลอืดแดงแทรกอยูเ่ป็นหยอ่มๆ

Fat Necrosis, Non-enzymatic (CP00008A)

Non-enzymatic or Traumatic fat necrosis เป็นการตายของเนือ้เยือ่ไขมันทีเ่กดิจาก

การบาดเจ็บทางกายภาพ เป็นสว่นใหญ ่อันไดแ้ก ่การกระทบกระแทกทีอ่วยัวะทีม่เีนือ้เยือ่ไขมันเป็น

สว่นประกอบจ านวนมาก เชน่ เตา้นม หรอื เนือ้เยือ่ใตผ้วิหนัง

ภายหลังทีเ่ซลลไ์ขมันตาย จะเกดิปฏกิริยิาการอักเสบ ซึง่เซลลท์ีม่บีทบาทเป็นสว่นใหญค่อื

Macrophages และภายหลังทีเ่ก็บกนิเซลลไ์ขมันทีต่าย Macrophages จะกลายเป็น Foamy

macrophages เขา้มาแทนทีเ่ซลลไ์ขมันทีต่าย สดุทา้ยจะมขีบวนการสรา้งเนื้อเยือ่ไฟบรัสเขา้มา

ทดแทน

54

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

จำกกำรศกึษำพยำธสิภำพของเนือ้เย ือ่ไขมนัใตผ้วิหนงั ดว้ยกลอ้งจลุทรรศน ์

ภายในกรอบสเีขยีว คอื หยอ่มเนือ้ไขมันทีต่ายสแีละถกูแทนทีด่ว้ย Foamy macrophages และ

เนือ้เยือ่ไฟบรัส

ลกูศรสขีาวชี ้Foamy macrophages ทีม่าเก็บท าลายเศษเซลลไ์ขมันทีต่าย ซึง่ macrophages

นีม้ขีนาดโตขึน้ และมCีytoplasm ใส หรอื เป็นฟองๆปรมิาณมาก

55

ภาควชิาพยาธวิทิยา คณะแพทยศาสตร ์2556 (by JS)

Gangrene; Small intestine

Intestinal gangrene เกดิจากการขาดเลอืดตายของล าไสใ้นปรมิาณมากและเนือ่งจาก

พยาธสิภาพทีเ่กดิขึน้ทีล่ าไสเ้ล็ก นอกจากมเีนือ้ตายจะพบมเีลอืดออก จงึเรยีกอกีอยา่งวา่

Hemorrhagic necrosis

จากการศกึษาดว้ยตาเปลา่บรเิวณเนือ้ตายทีเ่กดิขึน้ จะมลีักษณะเป็นทอ่นๆ (Segment)

เนือ่งจากการอดุกัน้ของเสน้เลอืดทีเ่ลีย้งในบรเิวณดังกลา่ว บรเิวณเนือ้ทีต่ายของล าไสจ้ะมสีดี า

แยกจากบรเิวณเนือ้เยือ่ขา้งเคยีงไดช้ดัเจน