Chrząszcz - Grudzień 2009 (nr 45)

8/7/2019 Chrzszcz - Grudzie 2009 (nr 45)

1/12

ORGAN STOWARZYSZENIA PRZYJACI SZCZEBRZESZYNA

NR.12 (4) GRUDZIE 2009

SZCZEBRZESZYN

wit Boego Narodzenia wspaniaych, pogodnych w zdrowiu, w krgu rodzinnym,przy wspaniaym witecznym stole, prezentw pod choink, mioci bliskichi yczliwoci wszystkich, a take dobrego pomylnego roku 2010 yczy Czytelnikom

Redakcja ,,Chrzszcza

W t cich, wit betlejemsk noc Dzieci Jezus prosi:przytul Mnie do siebie jak Maryja,otocz Mnie swoj opiek jak Jzef,

ofiaruj Mi jak mdrcy swoje bogactwo, jakie masz

swoje ycie, swj czas, swoj przyszo,oddaj Mi pokon jako Bogu, jak pastuszkowie.

Przyjmijcie od nas najlepsze yczenia: bogosawiestwa Boego, ktre rozjani Waszeycie wlewajc w serca nadziej na lepsze dni; niech Dzieci Jezus napeni Was

wzajemn mioci i pokojem, oraz wiar, ktra uczyni Was wiadkami Sowa, ktre staosi Ciaem. Spokojnego i radosnego przeywania wit oraz Bogosawionego Nowego2010 Roku yczymy caym sercem

Ks. Jerzy i Ks. KrzysztofDuszpasterze Parafii w. Katarzyny Aleksandryjskiej w Szczebrzeszynie


2/12

CHRZSZCZ NR 12 (4)

2

Wieczerza wigilijna, wieczr wigilijny, niekiedy takegwiazdka) (z ac. vigilia - czuwanie, stra) - w tradycjichrzecijaskiej dzie poprzedzajcy wito BoegoNarodzenia, koczcy okres adwentu.Korzenie tego wita sigaj prawdopodobnie obchodwSaturnaliw w staroytnym Rzymie, gdzie chrzecijastwosi rozwijao, lub nawet witowania przesilenia zimowego wepoce kamiennej. Pewne analogie wystpuj take z

ydowskim witem Hannukah oraz perskim witem Szab-eJalda.Uroczyst kolacj tego dnia przyjo nazywa si rwnie

wigili. Zwana ona jest te wili, postnikiem, boymobiadem, po staropolsku Godami, a na wschodzie kuti (odgwnej potrawy).

W kociele Zachodu Wigilia Boego Narodzenia jestobchodzona 24 grudnia. W kocioach wschodnich:greckokatolickim i prawosawnym 6 stycznia (w zwizku z posugiwaniem si kalendarzem juliaskim), a w Kocieleormiaskim 5 stycznia.

Dzie wigilii Boego Narodzenia bywa te przesuwany.

Wedug tradycji ludowej (wci ywej np. na Kielecczynie),w latach, gdy 24 grudnia wypada w niedziel wigilia niemoga by obchodzona, poniewa niedziela nie przyjmujepostu. W takim przypadku wieczerz wigilijn urzdzano juw sobot, a Boe Narodzenie witowao si przez trzy dni.

Tradycyjnie wieczerza wigilijna rozpoczyna si wraz zpierwsz gwiazdk na niebie. Jest to symboliczne nawizaniedo Gwiazdy Betlejemskiej, oznaczajcej narodziny Jezusa,ktr wg Biblii na wschodniej stronie nieba ujrzeli TrzejKrlowie.

Kolacj, w polskiej tradycji postn, rozpoczyna amanie siopatkiem, skadanie ycze, a take modlitwa i czytanie

fragmentu Ewangelii wedug w. Mateusza lub ukaszadotyczcego narodzin Jezusa.

Na stole, przykrytym biaym obrusem z wizk sianka pod spodem, ustawia si jedno nakrycie wicej ni jestuczestnikw wieczerzy. Jest ono symbolicznie przeznaczone dla niezapowiedzianego gocia, natomiastdawniej dla ducha przodkw. Niegdy wigilijna kolacja bya mocno zwizana ze wiatem duchw, a duszezmarych krewnych byy szczeglnie wyczekiwane tegowieczoru. Aby nie wyrzdzi krzywdy przybyym, nienaleao zajmowa miejsca bez jego uprzedniego

zdmuchnicia, bo moga na nim ju siedzie dusza.Zwyczaj stawiania dodatkowego nakrycia szczeglnieupowszechni si w XIX wieku. Mia wwczas patriotyczn wymow - w wielu domach miejsce tosymbolicznie byo zarezerwowane dla czonka rodziny przebywajcego na zesaniu na Syberii. Stprzygotowany do wieczerzy wigilijnej dla czterech osb.Wrd potraw znajduj si: pieczony karp, makwki,barszcz oraz uszka, kutia z demem, pierogi z kapust igrzybami, gobki, przygotowane s take opatek, Bibliaoraz nakrycie dla ewentualnego gociaW zwyczajach wigilijnych obecnych jest wiele

elementw zaczerpnitych z pogaskiej obrzdowoci,ktre w formie szcztkowej, nie zawsze uwiadomionej,zachoway si do dnia dzisiejszego. Obecnie w kolacjiwigilijnej zwizki z tymi wierzeniami zachoway siprzede wszystkim w potrawach przyrzdzanych gwniez ziaren zb, maku, miodu, grzybw, a wic typowychdla styp pogrzebowych, oraz w trzymaniu pustegomiejsca przy stole dla nieznanego gocia.W zalenoci od regionu i tradycji rodzinnych zestawwigilijnych potraw jest rny, ale zwyczajowo nawigilijnym stole powinny znale si wszystkie pody

ziemi, a potraw powinno by dwanacie. Kadej naleysprbowa, co ma zapewni szczcie przez cay rok. Donajbardziej typowych nale: barszcz z uszkami

Z okazji zbliajcych si wit Boego Narodzenia yczymy mieszkacom naszejgminy duo spokoju i nadziei ktra nie ganie. A przy stole Wigilijnym niech panujeciepa rodzinna atmosfera nawet w mrone noce.

Dzielmy si opatkiem, ktry czy i jednoczy ludzi, a wtedy o kadym z naszawsze kto bdzie pamita.

Niech Bg idzie z nami jedn drog i bogosawi w czasie wit i w kadym dniuNowego Roku. Bo po to przyszed On na wiat w Jesusie Chrystusie, eby rozbroi ludzimioci, radoci i szczciem, by nam serce nie pakao i si wszystkim dobrze dziao.

Szczebrzeszyn 2009 rok

Przewodniczcy Rady Miejskiej Burmistrz Szczebrzeszyna

Mariusz DRODYK Marian MAZUR

Wigilia Boego Narodzenia


3/12

CHRZSZCZ NR 12 (4)

3

(wymiennie w niektrych regionach Polski z biaymurem, zup grzybow, zup owocow lub zup rybn),ryby przyrzdzane na rne sposoby, z najbardziejtradycyjnym karpiem smaonym i w galarecie, kapustaz grochem, kapusta z grzybami, pierogi z kapust, paszteciki z grzybami, kotleciki z ryu z sosemgrzybowym, kluski z makiem, cukrem i miodem,kompot z suszonych owocw, zupa migdaowa, czyli ztradycji wschodniej kulebiak, gobki i kutia. Na lsku potrawami wigilijnymi s take maczka i makwki.Zgodnie z polskim zwyczajem potrawy wigilijne powinny by postne, czyli bezmisne i bez uyciatuszczw zwierzcych przy ich przygotowaniu. Wlicie pasterskim z 2003 roku dotyczcym przykazakocielnych polscy biskupi zachcaj do zachowaniatego zwyczaju, chocia wedug obowizujcych przepisw kocielnych w wigili Boego Narodzenianie obowizuje wstrzemiliwo od pokarmwmisnych

Tradycyjnie zastawiony st w bieszczadzkiej chacie zDbrwki (Sanockie Muzeum Budownictwa)Dzie wigilijny bogaty jest w zwyczaje i przesdyposiadajce magiczn moc, zazwyczaj znajdujce swjrodowd w lokalnych, przedchrzecijaskichwierzeniach. Jednym z nich by zakaz szycia, tkania,motania i przdzenia. Uwaano je za czynnociszczeglnie lubiane przez demony wody, ktre mogyzjawi si wszdzie tam, gdzie zakaz zamano. Dodzisiaj przestrzega si, aby w Wigili nie kci si iokazywa sobie wzajemnie yczliwo. Przetrwa te przesd, e jeli w wigilijny poranek pierwszym

gociem w domu bdzie mody chopiec, przyniesie toszczliwy rok. W maym stopniu przetrwaa rwnietradycja umieszczania w jednym uszku w barszczugrosika, dla tego kto na niego trafi szykowao siszczcie przez najbliszy rok. Wszelkie zranienia orazchoroby w czasie wit odbierane s jako zapowiedkopotw ze zdrowiem. Myliwi tego dnia tradycyjnieudaj si na polowanie, ktrego pomylny wynikzapewni opiek na cay rok patrona owiectwa w.Huberta. Istnieje take przesd aby sprbowa kadej zdwunastu wigilijnych potraw aby nie zabrako jej wnastpnym roku. Niektrzy pozostawiaj w portfelu

uski z karpia, ktre maj przynie szczcie.Innym zwyczajem wieczoru wigilijnego jest piewaniekold. Czsto te pod choink s prezenty, ktre przynosi dziecitko, gwiazdka, Anioek, gwiazdor lubMikoaj. Na Wschodzie w wigili, przed wieczerz,chadza si na groby bliskich. Na wsi opatek z wigilijnego stou, a take potrawy, podawano bydu i koniom, czasem nawetwprowadzajc je do izby. Karmienie potrawami przygotowywanymi na Wigili miao zabezpieczainwentarz przed urokami czarownic i gularek. A o

pnocy gospodarz udawa si do obory, bo wedugtradycji zwierzta mwiy wwczas ludzkim gosem.Na wieczerz wigilijn zapraszano nie tylko zwierztadomowe, ale rwnie lene, w tym wilki. Rozrzucano

dla nich przed domem poywienie, aby nie podchodziy poddomostwo w nowym roku.

~ Oj maluki, maluki ~

Oj, maluki, maluki, maluki jako rkawiczka,alboli te jakoby, kawaeczek smyczka. La....

Czy nie lepiej by Tobie, by Tobie siedzie byo w niebie,wszak Twj Tatu kochany, kochany nie wygania Ciebie. La...

Tam Ci zawsze suyy, suyy przeliczne Anioy,a tu leysz sam jeden, sam jeden jako palec goy. La...

Tam kukieki jadae, jadae z czarnuszk i miodem,tu si tylko poywisz, poywisz samym tylko godem. La...

Tam se w niebie spijae, spijae sodkie mamazyje,tu si Twoja gbusia, gbusia gorzkich ez napije. La...

Tam to miae posanie, posanie i mikkie piernatki,tutaj na to nie stanie, nie stanie Twej kochanej Matki. La...

Tam w niebiosach wygody, wygody, a tu bieda wszdziejak Ci teraz dokucza, dokucza, to i potem bdzie. La...

A powiedze, mj Panie, mj Panie, co si te to stao,e si Tobie na ten wiat, na ten wiat przychodzi zachciao.

La...

Gdybym ja tam jako Ty, jako Ty tak krlowa sobie,nie chciabym ja przenigdy, przenigdy w tym spoczywa obie.

La...

Albo si wic, mj Panie, mj Panie, wr do swej krainy,albo pozwl si zanie, si zanie do naszej chapiny. La...

C Ci oddam, mj Panie, mj Panie, chyba me piosneczki,alboli te te moje, te moje lipowe skrzypeczki. La...


4/12

CHRZSZCZ NR 12 (4)

4

Regina Smoter GrzeszkiewiczMay sownik historii Szczebrzeszyna cig dalszy

ydowskie stronnictwa polityczneW okresie midzywojennym w Szczebrzeszyniedziaalno polityczn prowadzi: ZwizekSyjonistyczny (istnia od 1916 roku) - czonkowie tej

partii stanowili 40% ydowskiej ludnociSzczebrzeszyna, Poalej Syjon 35% ludnoci, AgudasIsroel 20%. Podczas wyborw do Rady Miejskiej w1931 roku syjonici uzyskali trzy miejsca, PoalejSyjon 1, Agudat Israel 1 miejsce, Bund 5 miejsc.Inna parti o charakterze religijnym bya partiaMizrachi, ktra skupiaa w swoich szeregach 40czonkw. Modzie naleaa do: Zrzeszeniaydowskich harcerzy im. Jzefa Trumpeldora 60czonkw, He Chaluc Pionier 60 czonkw.

ydowski Dom IzolacyjnyZorganizowany zosta w 1942 roku, gdy ydzi zaczlimasowa zapada na tyfus. W Domu... umieszczanonie tylko chorych ydw, trafiali tu take ranni poddata 8 maja 1942 roku dr Klukowski odnotowa: " tuumieszczeni ranni umieraj..."

ydw portret wasny Naszkicowany zosta w oparciu o relacje: JanaJurczykowskiego, Marii z Lepionkw Niezgodowej,Jzefy Kimaczyskiej, oraz Anieli z Kimaczyskich

Kowalikowej.W okresie midzywojennym (1914 1939) wSzczebrzeszynie mieszkali ydzi, ktrych z uwagi nawyksztacenie, pochodzenie spoeczne i pogldy

podzieli mona na trzy grupy: inteligencj, biedot,starozakonnych (ortodoksyjnych). Okoo 40%inteligencji i ortodoksw znao jzyk hebrajski.Wedug powszechnie przyjtej opinii wszystkie te trzygrupy nienawidziy Polakw "traktoway ich jako

poywk dla swoich interesw i gorszy gatunekludzi".

W pamici Jana Jurczykowskiego Zachoway siimiona, nazwiska codzienne zajcia niektrychydw, oraz ich wygld zewntrzny (ubir) Bergier waciciel sklepu z obuwiem, jego crki

uczyy si w gimnazjum szczebrzeszyskim Cudykowie ojciec, waciciel sklepu przy ul.

Zamojskiej, syn handlowa wapnem i cementem Cywia prowadzia sklep "okciowy" (z

materiaami) Icek prowadzi zakad stolarski Jankiel naprawia i wykonywa na zamwienie

butyLejzor prowadzi sklep elazny; mona byo kupi uniego ruszta do piecw, blachy do kuchni,

gwodzie, zawiasy, obrcze na drewniane koa dowozu

Moszek szewc, mieszka z liczn rodzin napoddaszu; mia dziesicioro dzieci

Rajzla wdowa po Moszku prowadzia sklepspoywczy, sprzedawaa: pieczywo, artykuykolonialne, bibu do krcenia papierosw zmachorki, tyto,

Ruchla/Rachela - sprzedawaa naczynia potrzebnew gospodarstwie domowym tzw. "baniaki"(elazne garnki, polewane wewntrz emali;

byway rnych rozmiarw) Szloma prowadzi szynk z piwem i wdk Szmul by wacicielem sklepu

wielobranowego oprcz artykuwspoywczych mona byo u niego kupi naft dolampy, "smarwk" do wozw i inne , temu

podobne artykuyydzi ubierali si rnie: inteligencja nosia czarnepantofle ta grupa nie rnia si niczym od polskiejludnoci Szczebrzeszyna ; zawsze ogoleni, czystoubrani. Swoje dzieci wychowywali w sposbnowoczesny, i tak je ubierali. Kobiety wywodzce siz rodzin ortodoksyjnych nosiy krtko ostrzyonewosy, na nie naoona bya peruka. Ich strj bydwuczciowy bluzka wcita w pasie zdoczepianym biaym konierzykiem, spdnica z

barchanu ( mikkiej tkaniny, nieco grubszej od

flaneli). Bluzka zapinana bya z przodu na zatrzaski.

W okresie poprzedzajcym wybuch II wojnywiatowej spora ilo ydowskiej modzieyuczszczaa do polskiej szkoy o stosunkach jakiewwczas pomidzy polsk i ydowsk modzie

panoway opowiada Maria z Lepionkw Niezgodowa: gdy przed rozpoczciem lekcjimodzie wychodzia z awek do modlitwy ydwkinie wychodziy, tylko stay spokojnie, gdy mymy simodlili. ydowskie dziewczta same si trzymay,

jak to si mwi kupy, do nas si nie wtrcay, my donich te nie. Ktra nie moga sobie poradzi z

jzykiem polskim to zwracaa si do mnie jakdyktando, czy co, to ja. Miaam tak koleankMak Kojn, to ona mi matematyk podsuwaa, a jej

polski.Taki by yd jeden przychodzi do mnie: "Marysiu,id mi kup kiebasy" niewierzcy yd. Ja poszam,kupiam, schowa si u mnie w sklepiku... Oniuciekali, jak Ruscy uciekali. Duo , duo ydwucieko ze Szczebrzeszyna.

Stare ydwki miay sklepiki, tutaj, gdzieteraz podcienia, tutaj byy wszystkie ydowskiesklepiki.....

Cdn.


5/12

CHRZSZCZ NR 12 (4)

5

wita, wita...Przed nami Boe Narodzenie wita nalece donajwaniejszych dla wyznawcw katolicyzmu, czylidla znakomitej wikszoci Polakw. Z dziecistwa

pamitamy mrone zimy, wysoki nieg, nocnewyjcia na pasterk to czsto najmocniej w nas

pozostao.Dzisiejsze wita Boego Narodzenia mog

pozostawi wrd modych ludzi inne skojarzenia -to przedwiteczne dekoracje w sklepach lub naulicach , handel witecznymi ozdobami i prezentamirozpoczynajcy si ju w drugiej poowie listopadanawet w naszym malekim Szczebrzeszynie,

bajecznie kolorowe prywatne posesje Jak je przeywamy, co jest dla nas najwaniejsze w tychdniach?

wita, wita i po witach tym

porzekadem wielu z nas podsumowuje dniwiteczne ( nie tylko Boego Narodzenia) . Sugerujeono, e kolejne obchodzone przez nas uroczystociminy zbyt szybko, nie pozostawiajc ladu, jakbyzostay zmarnowane. Zapewne wiele byo takichwit w naszym yciu. Dlaczego? Bo skupilimy sina sprawach zewntrznych, porzdkach, zakupach,kulinariach, choinkach, wizytach; bo zabrako czasu isi na refleksj, zadum, na drugiego czowieka, naszczere rozmowy. No i po dniach witecznych

pozostalimy tak samo puci, nieubogaceni

wewntrznie, za to zmczeni przygotowaniami ,wreszcie biesiadowaniem. Zawsze boj si takichwit i poczucia zmarnowania szansy na cowanego. Staramy si, by te dni byy uroczyste,niezwyke, niezapomniane, a jednak trudno pogodzidbao o zewntrzna opraw z tym, co duchowe, co

powinno sta si celem naszych dziaa.Gdzie tam kiekuje myl, e zwaszcza z

Boym Narodzeniem powinna si wiza troska oinnych, potrzebujcych, ubogich. Przypominamysobie biblijn opowie o narodzinach Jezusa Jego

Matka i Opiekun bezskutecznie szukali miejsca, wktrym Syn Boy mgby bezpiecznie i godnie

przyj na ten wiat. Oburza nas obojtnomieszkacw Betlejem, uwaamy, e jestemy lepsi.Zostawiamy przecie przy wigilijnym stole wolnemiejsce dla wdrowca, puste nakrycie i jestemy zsiebie zadowoleni oznacza to gotowo przyjcianiespodziewanego gocia. Jednoczenie gdzie wgbi wiemy, e to tradycja, ktra tak naprawdniewiele znaczy. Ilu z nas zaprosioby na wigilijnkolacj nieproszonego nieznanego czowieka, intruza, moe jeszcze zaboconego? Moe nie jest uczciwy ichce nas okra? Albo: pewnie zburzy atmosfernaszego witowania.

Mona si tumaczy, e dla biednych, bezdomnych organizowane s kolacje wigilijne czyni to rne organizacje , niekiedy lokalne wadze.Jednak prawda o nas pozostaje taka sama: yjemy

pozorami, yjemy dla siebie i nie zmieniaj tegokolejne wita. Czsto nie mamy tej wiadomoci, a

jeli nawet to te nic z tego nie wynika. Zapewnewielu z nas ma dobre intencje, chciaoby co uczynidla innych, tylko jako nie wychodzi lub nie wiemy,

jak i gdzie. Pozostaj dobre intencje, a przeciedobrymi chciami pieko wybrukowane.

Moe wic Boe Narodzenie to dobry czas, by pomyle i co zmieni w swoim yciu? Pomocniech posuy nam wiersz ksidza poety JanaTwardowskiego.

J.D.

Jan Twardowski :Dlaczego jest wito Boego Narodzenia

Dlaczego jest wito Boego Narodzenia?Dlaczego wpatrujemy si w gwiazd na niebie?Dlaczego piewamy koldy?

Dlatego, eby si uczy mioci do Pana Jezusa.Dlatego, eby podawa sobie rce.Dlatego, eby umiecha si do siebie.Dlatego, eby sobie przebacza.

eby kada czarodziejka po trzydziestu latach niestawaa si czarownic.

Podarunek czyli Kolda

1. Koldy polskie to zbir ywy. Wci piewane, nawet jeli ju nie piewane tak jak kiedy, trwaj. Najstarszeznane spord nich powstay w redniowieczu, w wiekuXV, a najstarsza z tych cigle popularnych, lubianych - wwieku XVI. Niezy to rekord.

2. Tu uwaga: kold nie nazywano niegdy koldami.Sowo "kolda" oznaczao w staropolszczynie podarunek,skadany w porze Boego Narodzenia i Nowego Roku. I tumoemy przyj, e nasze koldy-pieni s wanie podarunkiem, czyli "kold" w staropolskim znaczeniu -ktr Sarmaci przekazuj nam na znak pamici ponadprzepaci wiekw, z prob o pami.3. Z pocztku koldy komponowano w oparciu oEwangeli - rymowany tekst streszcza krtko dziejePaskiego Narodzenia:Gdy pasterze w nocy pali,Stan przy nich anio spasny,

Ktorzy widzc jasno Bosk,Bali si bojani cik,Hallelujah, hallelujah.


6/12

6

CHRZSZCZ NR 12 (4)

- przy opiewaniu Dziecitka:Namilsza Dziecinko maa,Pomie w piersiach moich paa...Jako bym Ci rad caowa,Uobapia i piastowa!- i na barokow rubaszno - gwnie w opowieci opastuchach:

Petr z BanasemKwicz basem:Nie kady si Panu kania,Bo ich Jzef powygania.

Uczuostkowienie i urubasznienie koldy dokonao siod koca XVI i od pocztku XVII stulecia poczwszy,a zaowocowao kold sarmack, czasem wrczkontuszow, wieku XVIII.3. Koldy polskie s wyjtkowe i genialne. Mimo erne narody maj swoje genialne koldy i maj ichmnstwo, i mimo, e owe obce nam koldy s chyba

bardziej rozmaite i doskonalsze muzycznie ni nasze -to i tak koldy polskie s wyjtkowe i genialne.Przyczyny tego faktu wyuszczam poniej.4. Koldy polskie wi nas ze staropolszczyzn taksilnie, jak niemale nic innego na wiecie. Bo wszyscy je piewamy, znamy, nie przypuszczajc nawet, ewikszo z nich ma dwiecie kilkadziesit i wicej lat.W wiekach XIX i XX nadal wprawdzie koldy pisywano, ale duch koldy barokowej, jej stylistyka,sposb piewania, temat - dyktoway smak pniejpiszcym, przytaczay.5. Koldy staropolskie s jak mozaika: pery idrogocenne kamienie obok kamykw i szkieek; peryzachwycaj same przez si, szkieka za dlatego, ewesp z reszt tworz niezapomnian cao.Kunsztowne zdania, kompozycje przeciwstawnychobrazw i epitetw, paradoksy teologii przyodziane wniezwyk szat rymw - a obok proste krzyki,zawoania, ktrych smak okrela zarwno prostota jakcudowny kontrast, wiatocie koldowej rozmaitoci.6. Koldy polskie wi nas nie tylko zestaropolszczyzn "oglnie", ale i "szczeglnie". Zmow staropolsk, tak: ale i z muzyk. Moe "muzyka"

to zbyt grnolotne sowo, moe trzeba by raczejnapisa, e koldy polskie wi nas ze wiatemstaropolskiego muzykowania, podpiewywania, pohukiwania. Najstarsze tumaczono wprawdzie zaciny, dostosowujc polski tekst do melodii powszechnie znanych w Europie. Ale potem dokoldowych pieww poczto adaptowa polskie pieni popularne, chrzczc utwory o wtpliwie pobonej anawet wprost spronej i swawolnej treci, ktrzastpowano tekstem pobonym wzniole - lubpobono-pastuszkowato. Dziki temu dzi, piewajc testare koldy, wchaniamy w siebie, wykreowujemy na

nowo i uwieczniamy w pamici nastpnych pokoleulubione melodyjki naszych pra-pra-pradziadw.

7. Koldy polskie pisali wieccy i duchowni. No i jeszcze nadodatek one same dzieliy si na "kocielne i wieckie". Tecile zgodne z liter Ewangelii - nucono w wityniach,wydawano w oficjalnych, siedemnastowiecznychpiewnikach. Poza nimi pozosta nurt domowy: wanie wsarmacki, rozbuchany. Pomidzy jednym a drugim,staropobono-redniowiecznym i nowosarmackim tudzie

wieckim pozostawa dugo wiat polskich zakonw -zwaszcza karmelitanek i klarysek. To w ich kancjonaach, pieczoowicie przepisywane, znalazy si bardzo licznekoldy nowo komponowane, ktre - kto wie? - w czasachstaropolskich moe i nie opuciy murw klasztornych.Dopiero potem, po upadku Rzeczypospolitej, nagleobjawione zostay wszem i wobec, i utrwaliy si tak silnie,e bez nich nie mona ju sobie wyobrazi naszegokoldowania. Czy przecie mona nie zapiewa w Boe Narodzenie "Jezus malusieki"? A to wanie z zakonnegokancjonau...8. Koldy polskie pisali poeci wielcy i mali - i trzeba

przyzna, e najwicej genialnych kold udao si wanietym "maym". Albo na odwrt: koldy pisali wanie autorzywielcy (pord ktrych zdarzyli si i "wielcy" z imienia inazwiska), tylko e o tych "wielkich", jako o autorach kold,rzadko kiedy si pamita. I nic dziwnego - bo w tej"uytkowej" poezji, skierowanej ku Stwrcy, "twrcy"zawsze s mniej wani. W kadym razie, tak czy inaczej, siakczy owak, s pord kold niekwestionowane arcydziea, sdziea klasyczne.9. Tajemnicze piro Jana abczyca, o ktrym to autorze niewiemy w zasadzie nic, zapisao pocztek kold sarmackich.Jego zbir "Symfonije anielskie", wydany w Krakowie w

roku 1630, to niezwyczajny zestaw kilkudziesiciuwietnych, prekursorskich (jak si zdaje) tekstwkoldowych, skomponowanych z rozmachem, z pewnhistoriozoficzn logik - bo mona go czyta jako caozoon z rnotematycznych czci, opowie rozoon narozmaite gosy i gran na rnych nutach. Spord tych"Symfoniji" a dwadziecia trzy weszy do koldowegokanonu utworw najpopularniejszych. I wszystkie s wietne.Rzecz ciekawa - bo inne utwory, sygnowane przez tegosamego autora, nie dorwnuj kunsztem jego koldom. Stdpodejrzenia: moe "ukrad" je komu?10. Powtrz, i zakonne kancjonay przechoway cudownkolekcj koldowej poezji wysokiej prby. Poezji prawdziwej, doskonale zrymowanej i dobrzezakomponowanej, przepisywanej czsto bez zaznaczeniaautora (albo, kto wie czy nie czciej, autorki), bo byy czstowynikiem medytacji, jakim zakonnice i zakonnicyobowizani byli regularnie si oddawa. Owoce tychduchownych wicze spisywano, take i po to, by suyynastpnym pokoleniom zakonu. Obok medytacji powanychs tu i humorystyczne. Niekiedy dla laikw zupenieniezrozumiae, bo przecie nie da si zrozumie koldy"Woki duchowne" nie wiedzc, e owe swawolne "woki"

zdajce do stajenki, a przez autora koldy w bardzozabawny sposb wzywane do skromnoci, czystoci etc., topo prostu w o l a panny karmelitanki, ktr naley wiczy w


7/12

CHRZSZCZ NR 12 (4)

7

cnotach zakonno-panieskich.11. Na koniec przypadek poety wielkiego i jako poeta wogle, i jako autor koldy. I to jakiej. Franciszek Karpiski jest twrc arcykoldy - "Bg si rodzi". Rwnie i bezniej adne koldowanie oby si nie moe. Jest pena prawdziwie barokowego patosu, polskiego klimatu,

katolickiego aru. Czy to nie paradoks, e wanie usamego koca Rzeczypospolitej, tu przed ostatnimirozbiorami, gdy barok ju przebrzmiewa, powstaa piekontuszowa, polonezowa, wysysajca kwintesencyjne sokiz kilkusetletniego, sarmackiego koldowania?12. Koldy to nasza kolejna szansa (jedna z wielu, lecz bdca szczeglnym "samograjem") - na to, eby si nieroztopi w Europie, lecz aby w Europie chrzecijaskiejtrwa po polsku. Moemy propagowac te nasze koldy wtej Europie, ale najwaniejsze - to eby je samemu piewana powanie. Ale czy wypada mi tu i czy w ogle trzebawzywa do koldowania? Podobno trzeba, cho to przecie

sama przyjemno. Wic wzywam. Kto piewa, ten si dwarazy modli. Kto piewa polskie koldy, ten si jeszcze nadodatek sarmacko aduje, i to bezpolenie, i za darmo. Aten, kto je piewa tak bardziej wiadomie, aduje si wtrjnasb. adujmy si wic!

Jacek Kowalski

Dzieje gminy Szczebrzeszynpraca zbiorowa pod redakcj Reginy Smoter

Grzeszkiewicz i Bogusawa Garbacika

Stosunki wyznaniowe - cig dalszy

Jak wyglda pierwotny wystrj synagogi opisaMendel Farber, szczebrzeszyski szames (wony red.)- s zczebrzeszyska bnica, ktra jest tak stara jak

stara jest historia polskiego ydostwa bya bardzoadna. W rodku wysoka i okrgawa z piknymi

zymsami, na cianach farbami byy wypisane pikneustpy z psalmw i byo tam te wiele rzeb, ktre symbolizoway wydarzenia z ydowskiej historiipoczwszy od zniszczenia Drugiej wityni i dalej.

Pod aron ha kodeszem wisiay dwa acuchydrewna wyobraajce winogrona, a pomidzy tymi

winogronami byo wida dat, ktra oznaczaa wiektych wyrobw, ktre miay 900 lat; w aron ha - kodeszbyo 310 zwojw! W Sidurze (modlitewnik douytkusynagogalnego i domowego, zawierajcymodlitwy na dni powszednie i zwyke szabaty red.)

oznaczone byy dni witeczne, jak: Dni Grozy,rocznice wielu nieszczliwych wydarze z powodu

ktrych cierpiao polskie ydostwo. W ogle, szczebrzeszyscy ydzi szczegln czci otaczali tenSidur - mia dat 1910 roku.

W szczebrzeszyskiej bnicy byo duo odziey[koszulek] na zwoje Tory. W wikszej czci ze zota iinnych drogich kamieni, na ktrych byy wyryte daty od1500 do 1900 roku. Byy te i srebrne koszulki, ktre

zakadano na zwoje w sobot i dni witeczne. WDniach Grozy wyjmowano tylko zote koszulki. Byy tew bnicy parochety jeden by haftowany z300 zotych nici, ten parochet by darem syna Chaji imia 300 lat. Cicit na parochecie miay daty od 300 -500 lat wstecz. Na specjaln uwag zasuyy naczyniado mycia rk przez kapanw przed udzielaniembogosawiestwa - te wszystkie naczynia byy srebrne,a wrd nich by dar Naftali ben Katza. Byo te 12

zotych lichtarzy szesetletnich - dar kobiet, wrdktrych znajdowaa si Nechaja crka TobiaszaSzpera; bya take dua menora nad bim, ktr

zapalano tylko na Chanuk.W roku 1906 dokonano w w bnicy pracdekoratorskich zatrudniono do tego tylko starych

ydowskich rzemielnikw pod nadzorem Mordechaja Bioma, by to chacham (bardzo uczony czowiek) wzakresie malunku i rzeby. W kcie strychu bniczegowygospodarowano ma komrk, w ktrej mg si

zmieci jeden czowiek - ta komrka suya w

przeszoci jako miejsce, gdzie zwyko si sadza nakrtki czas grzesznika, albo kogo, kto popeni jakiewykroczenie. Na strychu bnicy przechowywano take

stare ubrania, ktrych podobnie jak ksiek nie wolnobyo pali.

Ponownemu zniszczeniu ulegaszczebrzeszyska synagoga we wrzeniu 1939 roku naskutek podpalenia przez Niemcw; niemal wszystkichszczebrzeszyskich ydw wymordowali hitlerowcy.Ci, ktrym udao si przey, zaoyli "IzraelskieTowarzystwo ydw Szczebrzeskich". Towarzystwo to

6 sierpnia 1991 r. wmurowao tablic pamitkow nacianie odbudowanej w latach 1955 -1965 synagogi.Jest ona obecnie siedzib Miejsko - Gminnego OrodkaKultury w Szczebrzeszynie.

W okresie II wojny wiatowej w Szczebrzeszynie douytku ludnoci katolickiej pozostawa jedynie koci

pw. w. Leonarda zlokalizowany na miejscowymcmentarzu (opiek duszpastersk nad katolickludnoci miasta sprawowa ks. Franciszek Kapalski).Pocztkowo bya to kaplica pod wezwaniem tegowitego wzniesiona w roku 1812 - w roku 1851 jejrenowacji dokona wczesny proboszczszczebrzeszyski ks. Marcin Gosiewski (wsplnie ze


8/12

CHRZSZCZ NR 12 (4)

8

swym bratem Stanisawem spoczywa na szczebrzeszyskimcmentarzu napis widniejcy na ich nagrobku dostarczawielu cennych informacji: Tu spoczywaj zwoki dwchbraci Gosiewskich przedtem onierzy a potem kapanw:Ksidz Stanisaw Gosiewski pleban parafii Poryte Diecezyji Augustowskiej, a od roku 1827 kapan przy szpitalu w.Katarzyny w Szczebrzeszynie. Urodzony 1773, wywicony

31 V 1840 zmar 30 XI11860 roku. Ksidz MarcinGosiewski rektor Szk omyskich i pleban parafii Zawady w Diecezyi Augustowskiej od 1818 roku rektorSzkoy Zamoysko Szczebrzeskiey, kanonik Diecezyi Lubelskiej, prezes Rady Powiatowej Zakadw Dobroczynnych i Sdzia Pokoju Okrgu Zamoyskiegourodzony 1779, wywicony 1800 zmar 1858.) Obecnykociek w. Leonarda w stylu neogotyckim wybudowanyzosta w 1902 roku.

Koci pw. w. Mikoaja pozostawa zamknity,koci pw. w. Katarzyny Niemcy oddali do uytku prawosawnych. ydzi jedynie we wasnych domach i z

pewnoci w wielkiej tajemnicy mogli sprawowa swojeycie modlitewne synagoga zosta zniszczona ju na pocztku wojny - zobaczyem przez okno, e pali sinaprzeciwko szpitala. W jednej chwili zaalarmowaem cay personel szpitala i wyleciaem na ulic. Paliy si domyydowskie obok synagogi. Zdziwio mnie tylko, e nie byo sycha zwykego w takich wypadkach krzyku i lamentuydwek. Niemcy zajli si energicznie gaszeniem poaru, awaciwie zabezpieczenie przed ogniem ssiednich domwnieydowskich.... Caa sprawa z tym rwnoczesnym podpaleniem miasta w 4 miejscach, spalenie bonicykilkunastu domw jej najbliszym ssiedztwie, gdzie

mieszka rabin i by dom modlitwy. przedstawia si dosy zagadkowo. Jaki cel mieliby ydzi podpala swojegniazdo?! - zanotowa pod dat 15 listopada 1939 roku drKlukowski.

Jak wygldaa sytuacja na ternie gminy?Mieszkacy Brodw, Szperwki, Bonia, PrzedmieciaZamojskiego przychodzili na naboestwa doSzczebrzeszyna, w Wielczy czynny by miejscowy kociwic zapewne tam modlili si jej mieszkacy a take wierniz Bodaczowa i Klemensowa, ludno katolicka zKawczyna i Kawczynka mia bliej do kocioa pw. w.Izydora w Toplczy nie wiemy jak rozwizywali swoje problemy natury duchowej mieszkacy Ktw, Kolonii Niedzieliska, prawdopodobnie uczszczali do kocioa wWielczy. luby, chrzciny i pogrzeby odbyway si za zgodwadz okupacyjnych Szczebrzeszyna.W obu szczebrzeszyskich kocioach znajduj si tabliceimienne mieszkacw miasta pomordowanych podczasokupacji (vide Aneks I). Lokalizacja tablic wmiejscu takim,jakim jest koci ma na celu przypominanie o ich obecnociw miecie, w yciu lokalnej spoecznoci, a tym samymzachowanie o nich pamici i oddanie czci poprzenaboestwa aobne w ich intencji, poprzez modlitw.

Stwarza to pewn duchow czno z nimi. Wskazuje tena wan rol kocioa jako budowli sucej nie tylkocelom religijnym, ale rwnie spoecznym pozwala, oczym wspomniaam powyej kultywowa pami o

zmarych i docenia to, co podczas swego yciazrobili dla miasta i swoich wspblinich. Oprczwymienionych kociow w przeszocifunkcjonoway w Szczebrzeszynie kaplice byy to:kaplica pod wezwaniem w. Ducha zlokalizowana przy szpitalu dla ubogich. Kaplica staa przy bramiezamojskiej, jej powstanie datuje si na rok 1411, w

roku 1777 bya ju zrujnowana. Kaplica w.Leonarda wybudowana w 1630 roku, odrestaurowanaw 1747. W roku 1812 pobudowano w jej miejscenowa - obecnie w jej miejscu stoi kaplica podwezwaniem w. Leonarda pobudowana w latach 1908 1909 na dawnym okopisku luterskim (cmentarzuzwolennikw reformacji), zlokalizowana nacmentarzu parafialnym Cdn.

Mizerna, cicha stajenka

Mizerna, cichastajenka licha,

pena niebieskiej chway;Oto lecy,przed nami picy,w promieniach Jezus may.

Nad Nim Anieliw locie stanlii pochyleni klcz;z wosy zotymi,z skrzydy biaymipod malowan tcz.

I oto mnodzyludzie ubodzyradzi oglda Pana;peni natchnienia,peni zbawienia,upadli na kolana.

Lulaj Dziecino,lulaj ptaszyno,nasze umiowanie;gdy si rozbudziw tej rzeszy ludzi,

zbawienie nam si stanie.Hej! ludzie proci,Bg z nami goci,skoczony czas niedoli;On daje siebie,chwaa na niebie,pokj ludziom dobrej woli.(pokj wam dobrej woli.)

Pikny tekst T. Lenartowicza wydany w 1849 r. (Por.Boe Narodzenie - Antologia, s. 155) doczeka siwielu melodii i opracowa muzycznych (m. in. J.Czubski, J. Kaszycki, S. Niewiadomski, W. Sty, E.Urbanek, J. Wrzeciono). Najbardziej znan jestmelodia J. Galla.


9/12

9

Feliks Zabiciel.(1917 2009)Urodzi si 27 lipca1917

roku w Toplczy. Syn

Pawa i Ewy zKurzawskichMistrz zegarmistrzowski.Jubiler - artysta.

Od roku 1939 domierci mieszkaniec Szczebrzeszyna. W okresieokupacji aktywny uczestnik ruchu oporu.Wsppracowa z Armi Krajow RejonSzczebrzeszyn. W swoim zakadzie urzdzi i

prowadzi punkt kontaktowy, z ktrego dostarczana bya nielegalna prasa do Suowa, Michalowa i

Nielisza. Do punktu kontaktowego znajdujcego si wzakadzie pana Zabiciela, zaufani czonkowie

podziemnej organizacji AK, wskazani przez drZygmunta Klukowskiego, dostarczali: gazetki, ulotki,informacje take ustne, a nawet czasami bro krtk.cznikami dostarczajcymi te materiay i bro wteren byli: Bolesaw Polakowski ps. ,,Wiarus,Bogusaw Lepionko ps ,,Sztorm, Antoni koczon ps.,,Grny oraz komendant placwki AKSzczebrzeszyn Aleksander ysak ps. ,,Mot. Practego punktu kontaktowego nadzorowa dr ZygmuntKlukowski i Stanisaw Ksiek ps. ,,Wyrwa.

Prowadzi zakad zegarmistrzowski od 1940roku. Od urodzenia by kalek poruszajcym si za

pomoc kul. Dlatego te bardzo pomocn w prowadzeniu zakadu bya jego ona Maria Pciukpochodzca z m. Zimotki k/ Turka w wojewdztwie poznaskim. Penia ona rol zaopatrzeniowca.Zaopatrywaa zakad w potrzebne narzdzia i czcido naprawy starych zegarw i zegarkw rcznych ikieszonkowych, ktrych nie produkowano ju w tym

czasie. Naley przypomnie, e po zakoczeniu IIwojny wiatowej, w tym trudnym okresie odbudowyPolski, zegarki, zwaszcza rczne, byy luksusem.Posiadali je nieliczni szczliwcy, ktrzy nabyli je

przed wojn, lub ci, ktrym udao si zegarek,rnymi sposobami, kupi po wojnie. Dlatego wanienaprawa rozmaitych zegarw i zegarkw, ktrwykonywa mistrz Zabiciel, miaa szczeglneznaczenie dla mieszkacw Szczebrzeszyna i okolic.Swoj fachow prac umoliwia planowe, racjonalne

gospodarowanie czasem. tego powodu nazywanyby przez mieszkacw miasta konserwatorem, a

nawet ,,doktorem czasu.By on take artyst zotnikiem wytrawnym jubilerem. Wokresie PRL a zwaszcza w latach 50 i 60 tych bardzotrudno byo naby wyroby ze zota, szczeglnie przedmioty religijne. Na zlecenie mieszkacwwykonywa on, z dostarczonych monet zotych najczciejdukatw i zotych rubli rozmaite przedmioty: obrczkilubne, piercienie, krzyyki, medaliki, bransolety i inne.Przedmioty te , najczciej jako prezenty, wrczane byydzieciom z okazji chrztu. I komunii witej, ale takeosobom starszym z okazji obchodzonych wit i rocznicrodzinnych.

Zarwno w pracy zawodowej jak i w yciu prywatnym, by czowiekiem honoru, cieszcym sizaufaniem, uznaniem i szacunkiem miejscowegospoeczestwa.

By czonkiem wiatowego Zwizku onierzy

Armii Krajowej. Za dziaalno patriotyczn w okresieokupacji zosta odznaczony Krzyem Armii Krajowej1939 1945, oraz odznaczeniem ZBOWiD.

Zmar 28 sierpnia 2009 roku w wieku 92 lat.Pochowany na miejscowym cmentarzu.

Aleksander Przysada

Jezus malusieki

Jezus malusiekiley wrd stajenkiPacze z zimna

Nie daa mu matula sukienkiPacze z zimnaNie daa mu matula sukienki

Bo uboga byaRbek z gowy zdjaW ktry dzieci owinwszySiankiem je okryaW ktry dzieci owinwszySiankiem je okrya

Nie ma kolebeczkiAni poduszeczkiWe obie mu pooyaSiana pod gweczkiWe obie mu pooyaSiana pod gweczki

Panienka truchlejeSerdeczne zy lejeO mj synu wola twojaNie moja si dziejeO mj synu wola twoja

Nie moja si dzieje

CHRZSZCZ NR 12 (4)


10/12

CHRZSZCZ NR 12 (4)

10

Powszechny Zakad Ubezpiecze S.A.zaprasza do Agencji Ubezpieczeniowejw Szczebrzeszynie przy ul. Zamojskiej 5

od poniedziaku do pitkuw godz. 8.00 16.00

tel. 084 682 10 22


11/12

11

CHRZSZCZ NR 12 (4)

Nowoci w biblioteceMiejsko - Gminna Biblioteka Publicznaw Szczebrzeszynie oferuje pastwu na miesicgrudzie trzy nowoci wydawnicze. Pierwsz z nich

jest bestsellerowa powie Rebecci Gable Osadnicyz Catanu".

Kiedy Wikingowie Osmund i Candamir przypynlido swojej wioski Elasund zobaczyli same zgliszcza.

Napastnicy nie znali litoci, jeli czego nie moglizrabowa, starali si to spali. Z rk napastnikwzginli mczyni, kobiety i dzieci. Tych, ktrychzostawili przy yciu, praktycznie pozbawiono szansna przetrwanie zimy. Wwczas w gowie Candamirarodzi si szalony plan, - gdy tylko nadejdzie wiosnachce znale miejsce gdzie klimat jest agodniejszya ziemia yniejsza. Tak zaczyna si niebezpiecznawyprawa do legendarnego Catanu.

Drug nowoci jest powie Jane JohansonPodarunek z przeszoci". Jest to niesamowita

podr po ldach i morzach wspczesnej Anglii,XVIII - wiecznej Kornwalii i Maroka. Barbarzyscy

piraci, wielka mio, stara ksiga i tajemnica, ktrejstrzeg duchy przeszoci, wszystko to jestznajdziemy w tej powieci.

Dla najmodszych za mamy do zaoferowania ksikMagiczne wita". Jeli chcesz si przekona, czywity Mikoaj te dostaje prezenty albo, co czuj

bawanki ze niegu, przeczytaj t ksieczk.Przekonaj si, jakie cuda zdarzaj si w wigilijnywieczr, poznaj urok magicznych wit.

SERDECZNIE ZAPRASZAMY

MGBP w Szczebrzeszynie

Ciasteczka orzechowe - pastylki.

35 dag mki11 dag cukru pudru7 dag orzechw woskich zmielonych25 dag margarynyZagnie bez roztapiania margaryny. Piec w temperaturze190 stopni Celsjusza.

Aby si stao

Gwiazdy by ciemniej byosmutek by stale drepta

oczy po prostu by kochacho z zamknitymi oczami

wiara by czasem nie wierzyrozpacz by wicej wiedziei jeszcze bl by nie myletylko z innymi przetrwa

koniec by nigdy nie koczyczas by utraci bliskichzy by chodziy parami

mier aby wszystko si staopomidzy wiatem a nami

Ks. Jan Twardowski


12/12

12

CHRZSZCZ NR 12 (4)

Micha Kurzej

Jan Wolff

Monografia architekta w wietle analizyprefabrykowanych elementw dekoracji sztukatorskich

Jan Wolff, murator dziaajcy na pograniczumaopolsko-ruskim w 1. po. XVII w., znany by przedewszystkim jako autor fantazyjnych dekoracjisklepiennych. Twrczo tego artystynadaa te specyficzny koloryt okolicomSzczebrzeszyna, stajc si jednym z najbardziejcharakterystycznych elementw lokalnego krajobrazukulturowego. W samym miecie murator wznosi dlazakonu franciszkanw koci w. Katarzyny, osiedlisi na stae w pobliskim Turobinie, gdzie zbudowawityni parafialn. Tam te zaoy rodzin, a take

otworzy cegielni, ktra produkowaa ceramikbudowlan na potrzeby ordynacji zamojskiej.Ksika jest starannie zaprojektowanym albumemfotografii, ktry moe zainteresowa nie tylkospecjalistw.

W najbliszym czasie uka si

Cz. Miosz, Modlitwa Wigilijna

Maryjo czysta, bogosaw tej,Co w miosierdzie nie wierzy.Niech jasna twoja strudzona doSmutki jej wszystkie umierzy.Pod twoj rk niechaj pacze lej.

Na wigilijny zelij jej stZielone drzewko magiczne,

Niech, gdy go dotknie, syszy gwar pszcz,Niech jabka sypi si liczne.A zamiast wiec daj gwiazd mronych pl.

Przyprowad blisko pochd biaych gr,Niechaj w jej okno wiec.Astrologowie z Chaldei, z Ur,Pami zych lat niech ulecz.Zmarli poeci niechaj dotkn strunSamotnej zanuc kold.

Chrzszcz miesicznik informacyjnyWydawca Stowarzyszenie Przyjaci Szczebrzeszyna

Redakcja Zygmunt Krasny, Joanna Dawid, Leszek Kaszyca, Zbigniew PaprochaAdres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kociuszki 1E-mail: [email protected]

Projekt rysunku Chrzszcza Monika Niechaj

Kinga BlaschkeInwencja i repetycja

Powtarzalno planw

w architekturze kocielnej na

Rusi Czerwonej

Piotr KrasnyFabrica Ecclesiae

Ruthenorum

Dzieje cerkwiw Szczebrzeszyniei jej rozbudowy w latach

17771789 w wietle kroniki

ks. Jana Karola

Lipowieckiego

Documents

Chrząszcz - Grudzień 2009 (nr 45)