NR 2 (7) LUTY 2012

ORGAN STOWARZYSZENIA PRZYJACI SZCZEBRZESZYNA

ZimaNasza zima biaa Chust si odziaa. Idzie, idzie do nas w goci W srebrnych blaskach caa! Woya na czoo Ksiycowe koo, Lec z paszcza gwiazdy zote, Gdy potrznie po. Z lodu bero trzyma, Tchu ni gosu nie ma. Idzie, idzie, smutna, cicha, Ta krlowa zima! Idzie martw nog Wyiskrzon drog, Postany rzeki modre, Do morza nie mog. Gdzie stpi, gdzie stanie, Sycha narzekanie: Oj, biedne my kwiaty, trawy, Co si z nami stanie! Przed ni tuman leci, Straszy mae dzieci... A my dalej do komina: Nie pucim waszeci! Maria Konopnicka

Luty drugi miesic w roku, wedug uywanego w Polsce kalendarza gregoriaskiego, ma 28, a w latach przestpnych - 29 dni. Nazwa miesica (wg Brcknera) pochodzi od okrelenia srogich mrozw (por. ukr. , br. ). Dawniej uywane byy rwnie nazwy siecze (por. ukr. i chorw. sijeanj stycze) lub strpacz. aciska nazwa Februarius zostaa zapoyczona przez wikszo jzykw europejskich.

Przysowia o lutym:Gdy luty z burzami, prdko wiosna z nami. Gdy luty z ciepem chodzi, to marzec wychodzi. Gdy na pocztku lutego soce wieci, wiosna tak szybko nie przyleci. Idzie luty, okuj buty. Idzie luty, szykuj (ciepe) buty. Jeli luty nieny, mrony, spodziewaj si wczesnej wiosny. Kiedy luty nie wymrozi, to maj niegiem nam pogrozi. Luty miesic bardzo zmienny: p zimowy, p wiosenny. Luty, gdy wiatrw i mrozw nie daje, sprowadzi rok sotny i nieurodzaje. Luty stay - latem upay. W lutym wody wiele - w lecie godne i ciel.SZCZEBRZESZYN

CHRZSZCZ NR 2 (7)

Jan Pawe II Refleksje. C.d.Hierarchia wartoci Trzeba zmobilizowa sumienia! Trzeba spotgowa wysiek ludzkich sumie na miar tego napicia midzy dobrem a zem, jakie stao si udziaem ludzkoci dwudziestego wieku. Trzeba si przekona do pierwszestwa etyki nad technik, prymatu osoby w stosunku do rzeczy, wyszoci ducha nad materi. Przysuymy si sprawie czowieka, jeli wiedza sprzymierzy si z sumieniem. Jedno korzenie europejskiej kultury chrzecijaskiej tkwi w dwch czcigodnych tradycjach tradycji aciskiej i tradycji Wschodu, ktre w swym wielowiekowym procesie rozwoju wyksztaciy rne lecz uzupeniajce si nawzajem cechy, i mimo rnicych je szczegw z zakresu teologii, liturgii i ascezy odzwierciedlaj w sobie niewyczerpane bogactwo jednej Prawdy objawionej. Bowiem jeden jest duch, ktry inspiruje, jedno jest ich pierwotne rdo i jeden cel ostateczny. Jeli, niestety, w cigu minionych stuleci midzy Wschodem i Zachodem nastpi bolesny rozam, ktry nadal jest rdem cierpienia Kocioa, to spraw szczeglnie piln jest obowizek przywrcenia jednoci, aeby pikno Oblubienicy Chrystusa mogo ukaza si w penym blasku. Kapan Osobowo kapaska musi by dla drugich wyranym i przejrzystym znakiem i drogowskazem. Tote jest pierwszym warunkiem naszej pasterskiej posugi. Ludzie, spord ktrych jestemy wzici i dla ktrych jestemy ustanowieni, chc nade wszystko znajdowa w nas taki znak i taki drogowskaz. I maj do tego prawo. * Niech modzi nie znajduj trudnoci w zblieniu si do kapana, owszem niech czuj t otwarto, t yczliwo i gotowo w wychodzeniu naprzeciw spraw, jakie ich nurtuj. Nawet kiedy bywaj z usposobienia nieco skryci czy zamknici w sobie, niech postpowanie kapana uatwi im przezwycienie pyncych std oporw. () Kapan nie tylko przez swoje przygotowanie do posugi, ale take przez kompetencj nabyt w dziedzinie nauk pedagogicznych, musi wzbudza zaufanie u modziey jako powiernik spraw o charakterze zasadniczym, pyta z zakresu ycia duchowego, pyta sumienia. * Trzeba , aeby kapan w obcowaniu z modymi umia sucha i odpowiada. Niech jedno i drugie bdzie owocem jego wewntrznej dojrzaoci, wyrazem cakowitej harmonii jego ycia z tym, co gosi. Jeszcze bardziej, niech bdzie owocem modlitwy, zjednoczenia z Chrystusem Panem i ulegoci dziaaniu Ducha witego. C.d.n.

mier poetkiDn. 1 lutego 2012 roku zmara Dama poezji polskiej Wisawa Szymborska. 3 padziernika 1996 roku odebraa w Sztokholmie literack Nagrod Nobla. Jej wiersze cechuje refleksyjno, dowcip, ironia, zaskakujca puenta. Ona sama bya osob stale oczekujc od ycia czego nowego, ciekaw wiata. Odesza we nie, spokojnie. Nie napisze ju nigdy ani jednego rymu. Pozostawia po sobie setki wierszy, rwnie nie wydane.

Nic dwa razyNic dwa razy si nie zdarza i nie zdarzy. Z tej przyczyny zrodzilimy si bez wprawy i pomrzemy bez rutyny. Chobymy uczniami byli najtpszymi w szkole wiata, nie bdziemy repetowa adnej zimy ani lata. aden dzie si nie powtrzy, nie ma dwch podobnych nocy, dwch tych samych pocaunkw, dwch jednakich spojrze w oczy. Wczoraj, kiedy twoje imi kto wymwi przy mnie gono, tak mi byo, jakby ra przez otwarte wpada okno. Dzi, kiedy jestemy razem, odwrciam twarz ku cianie. Ra? Jak wyglda ra? Czy to kwiat? A moe kamie? Czemu ty si, za godzino, z niepotrzebnym mieszasz lkiem? Jeste - a wic musisz min, Miniesz - a wic to jest pikne. Umiechnici, wpobjci sprbujemy szuka zgody, cho rnimy si od siebie jak dwie krople czystej wody. Wisawa Szymborska

2

CHRZSZCZ NR 2 (7)

Ks. prof. Czesaw Stanisaw Bartnik

Szczebrzeszyn. Miasto Lechickie pord dziejwMiasto, wasne Miasto jest jakby ogrodem Eden, jakby caym odrbnym wiatem. Szkoda, e nasze dzieje regionalne nie s dostatecznie udokumentowane historycznie ani opracowane naukowo, trzeba czsto posugiwa si hipotezami i komparatystyk, jednak mimo to w tej naszej wsplnej refleksji nad macierzystym, polskim i kochanym Miastem sprbuj da jaki oglny rzut dziejowy Szczebrzeszyna, w tym take duchowy i religijny. Z gbi dziejw Czowiek chciaby w swoim widzeniu historycznym sign jak najdalej. Pradawna ludno tych stron wywodzi si z wielkiej wsplnoty etnicznej Batosowian, czyli Sowian i Batw, tworzcych gdzie w III i II tysicleciu przed Chrystusem pnocn grup tajemniczych, lecz genialnych ludw indoeuropejskich (do grupy poudniowej nale: Germanie, Celtowie, ludy greckie i italskie). Z czasem Batowie ostali si nad Batykiem, a Sowianie - by moe, nazywajcy si tak od wsplnego sowa", wsplnej mowy (P. J. Szafarzyk) - usadowili si wrd borw, rzek i pl midzy Odr i Wis (T. Lehr-Spawiski, M. Rudnicki, J. Nalepa, W. Maczak), moe a po Dniestr i Dniepr (A. Udalcov, H. owmiaski, K. Moszyski). I tu zaczynali tworzy swoje kultury: uyck, przeworsk, prask (m.in. Chodlik) i inne. Niesusznie s forsowane dzi czasami teorie - moe za euro czy marki - e wspomniane tereny byy raczej kolebk Germanw. Na pewno nasi Prapradziadowie yli tu na froncie licznych ludw koczowniczych, grabieczych, nacierajcych na nas nieustannie od strony Morza Czarnego, Kaukazu i Bliskiego Wschodu. Tote plemiona te musiay by na przeomie naszej ery w nieustannej walce ze Scytami, Sarmatami, Awarami, Kimerami, Trakami, Hunami i wreszcie Gotami germaskimi w IV i V w. Goci w I tysicleciu przed Chrystusem wyruszyli ze Skandynawii przez Europ rodkow, a w III w. po Chr. osiedli nad Morzem Czarnym i tak podzielili si na Ostrogotw (Gotw wschodnich) oraz Wizygotw (Gotw zachodnich), by w wieku IV i V znowu wyruszy na Europ Zachodni i przez nasze tereny. Jaki by lud w naszych tu stronach? Wiele wskazuje na to, e naszymi przodkami sowiaskimi byli Ldzianie, nazywani przez Rusinw, Litwinw i Wgrw (Lengyel) Lachami (Lechitami) - od wyrazw ld", lda" - krajobraz po gospodarce wypaleniskowej, arowej, gdzie przygotowywano obszary pola pod upraw przez wypalanie wielkich poaci lasu. Ldzianie bya to zapewne trzecia wielka grupa plemion polskich obok Polan i Wilan. Niewtpliwie dokonali oni trzeciej prby pastwotwrczej. Sowianie w ogle przez cae wieki nie mieli wyej zorganizowanych pastw. Pierwsze pastwo we waciwym znaczeniu powstao wrd Sowian

czeskich w buncie przeciwko Awarom, byo to pastwo Samona (623-660), troch pniej powstao pastwo Bugarii, potem pastwo Wielkomorawskie (830-907), par lat istniao sowackie pastwo Pribiny ( 833-836 )ze stolic w Nitrze. Z kolei powstay trzy orodki ponadplemienne, majce tworzy Polsk w wieku IX: Wilanie (Krakw, Maopolska), Polanie (Gniezno, Wielkopolska), no i Ldzianie, ktrzy zajmowali ziemie, nazwane potem Rusi Czerwon w odrnieniu od Rusi Czarnej i Rusi Biaej; decydoway kolory przyrody. Ru Czerwona, najczciej zwana przez Polakw po prostu Rusi", nie miaa granic wyranych, ale oglnie obejmowaa ziemi szczebrzeszysk, chemsk, besk, halick, lwowsk, przemysk i sanock. I oto plemiona lechickie, naraone najbardziej na ustawiczne najazdy znad Morza Czarnego i Bliskiego Wschodu, przyjy gdzie w wieku VIII czy IX szkoda, e nie ma zapisw - organizacj pastwow w postaci zespou centrw miejsko-grodowych, zwanych w Latopisie Nestora Grodami Czerwieskimi" ju pod rokiem 981. Na ich czele sta Grd Czerwie (Czermno?) w widach Huczwy i Siniuchy k. Tyszowiec (wykopaliska 1952). Ca kongregacj stanowio kilkadziesit zespow miejsko-grodowych: Kumw, Uhrusk, Wereszczyn, Stolpie, Uchanie, Dorohusk, Grdek, Horodo, Grabowiec, Hrubieszw, Lipsko, Batorz, Skokwka (pniej: Zamo), Sutiejsk (Ssiadka) i inne, no i Szczebrzeszyn, znany szeroko z racji specjalnego pooenia na wielkim szlaku od Morza Czarnego, Kijowa na Zawichost, Sandomierz, Krakw, Wrocaw, Ratyzbon do caej Europy Zachodniej, i dlatego, e miasto stanowio wnet tygiel wielonarodowy: Ldzianie, Polanie, Rusini, Wgrzy, Morawianie, Czesi, Sowacy, ydzi, potem i Tatarzy, Ormianie... (W. Bondyra). Poniewa jednak i siy Grodw Czerwieskich byy zbyt sabe, trzeba byo zjednoczy si z ksiciem Mieszkiem I (960-992) i tak powstao swoiste trjpastwo, dugo o niezbyt ustalonych i dopiero wywalczanych granicach: Wielkopolska, Maopolska i Grody Czerwieskie. Odtd na Rusi Czerwonej stacjonoway garnizony pomocnicze krlw piastowskich. Ru Czerwon zagarniaa kilkakrotnie w cigu kilku wiekw Ru Kijowska, Halicka, Wodzimierska oraz Wgrzy. Pierwszy zrobi to ksi kijowski, Wodzimierz, w roku 981 - byy to czasy ustawicznych najazdw i walk - ale z kolei krlowie polscy odbijali j i wizali cile z reszt Polski. Bolesaw Chrobry bawi podobno osobicie w Szczebrzeszynie, kiedy w roku 1018 zamyka akcj przyczania oficjalnie Grodw Czerwieskich do swego pastwa, pomylanego jako uniwersalne pastwo sowiaskie.3

CHRZSZCZ NR 2 (7)

Grd brodowy Jak i kiedy powsta Szczebrzeszyn - grd i miasto, razem nazywane kiedy grodem" (castellum) - dokadnie nie wiemy. Moemy jednak troch wnioskowa z bada porwnawczych. Na tych gsto zaludnionych obszarach grd powsta zapewne ju w VI w., a moe wczeniej, jako stranica tutejszego brodu, w XIV w. nazywanego Wooskim (por. wie Brody), stanowicego atwiejsz przepraw przez wielk wwczas rzek Wieprz - rozleg, porywist, zdradliw. Przy tym grd wznosi si gronie na wysokim wzgrzu o dwch wysokich garbach: zamkowym i wieowym (dzi cmentarzowym?). W owych czasach byy to wzniesienia dwa razy wysze ni dzi, gdy less bardzo atwo si rozsuwa. U podna, gdzie w wieku VI-VIII, kiedy Ldzianie troch okrzepli, zacza si formowa powoli osada miejska, zapewne o innej nazwie ni Szczebrzeszyn, bo ta jest jako sabo notowana. By moe, e dopiero w IX w. jaki znaczcy grododzierca, czyli wodarz (vlodariu) o przezwisku Szczebrzech" lub Szczebrzesz" (le czy faszywie mwicy), da pocztek nowej nazwie dzierawczej: Szczebrzeszyn" (S. Rospond). Mg to by kto, kto tylko odbudowa grd lub miasto po spaleniu. Nazwa ta jest zawiadczona dopiero w dokumencie Kazimierza Wielkiego w roku 1352, po acinie jako Scebresinum (Sczebressyno") i od razu jako oppidum - miasto. Prawa miejskie Szczebrzeszyna potwierdzi Jagieo w 1388 po przyczeniu Rusi Czerwonej do Korony po wieczne czasy". Przed XIV w. zamek i miasto byy drewniane i miay umocnienia ziemno-drzewne na sposb polski (por. P Jasienica). Dopiero za Kazimierza Wielkiego 1340-1366 (w 1340 krl osobicie dowodzi bitw z Litwinami pod Szczebrzeszynem) wzniesiono wok miasta mury i inne obwarowania z kamienia i cegy, nowe wiee na murach i umocniono trzy bramy: halick (lwowsk), lubelsk i gorajsk (sandomiersk). Trzeba nadmieni, e brama wschodnia, halicka, zwana duo pniej Zamoysk, zostaa cakowicie rozebrana dopiero w roku 1840 do budowy nowego ratusza. Wszystkie mury zostay ponownie umocnione za Jagiey w roku 1394. W rodku miasta by ratusz, sukiennice (podcienia), bramy kupieckie, sd, szkoa miejska i biblioteka kocielna. Na przeciwko trzech bram rozcigay si trzy przedmiecia: Halickie (Zamoyskie), Bonie (Zamek) i Szperwka (dawniej o innej nazwie). Na przedmieciach byy ogrody, sady i jurydyki duchownych. W kocu XIV w. byy zapewne ulice: Halicka (Lwowska), w. Franciszka (Sandomierska, Poudniowa), Turobska (Turobiska), Cerkiewna (Kocielna"), Parkowa, Zatylna, no i Rynek. Inne ulice i ich nazwy przychodziy pniej, a i poprzednie si zmieniay po odbudowach spalonego miasta, zreszt w wikszoci drewnianego.4

Miasto yo z wielkiego handlu, z wypraw, owiectwa i wsppracy z bliszymi i dalszymi wsiami, rzemiosa i rolnictwa. Wewntrz byli liczni: sukiennicy, serwetnicy, tkacze, krawcy, szewcy, garbarze, bednarze, stolarze, kowale, lusarze, snycerze, garncarze, sitarze, rybacy, sadownicy, murarze, mynarze, piwowarzy, nauczyciele, muzykanci... I tak szczeglnie od czasw kazimierzowskich miasto ttnio yciem. W roku 1772 zaborcza Austria zniosa przywileje miasta, a sd rejonowy przeniosa do Zamocia. Zreszt Szczebrzeszyn zosta przyguszony" ju znacznie wczeniej, gdy rozwin si Zamo w XVII w. Reszty dokonay okowy zaborcze i zastj gospodarczy w zaborze rosyjskim. Rozwj po I wojnie wiatowej przerwaa II wojna wiatowa.. C.d.n.

Pawe Samulak

Wojenny yciorys c.d.Na naszym terenie bya to jedyna organizacja walczca z okupantem. Wie moja Kawczyn bya siedzib placwki najniszej podstawowej jednostki organizacyjnej w strukturze Armii Krajowej. Placwka nasza nosia ps. ,,Szczebel. Dowdc placwki zosta L. Kowalczyk ps. ,,Kawka, a ja jego zastpc. Do obowizkw moich naleao szkolenie wojskowe modych partyzantw, udzia w akcjach bojowych oraz wszelkie sprawy kwatermistrzowskie. Do bardzo przyjemnych naleao szkolenie modych, penych zapau i chtnych do walki chopakw. Natomiast penienie funkcji kwatermistrza wymagao wielkiej operatywnoci, powicenia i staego przebywania w zasigu mierci. wiczenia wojskowe i szkolenia odbyway si na polanach lenych na terenie lasw naszej wsi oraz w domach chopskich. Do zada moich jako kwatermistrza naleao: gromadzenie, przechowywanie, konserwacja oraz wydawanie broni na akcj; gromadzenie na akcj dla oddziaw i pojedynczych partyzantw przebywajcych na terenie naszej placwki ywnoci i jej wydawanie; przechowywanie i opieka nad rannymi partyzantami; zapewnienie transportu dla potrzebujcych oddziaw partyzanckich oraz prowadzenie rozpoznania w okolicy. Placwka nasza miaa wasny oddzia zoony z miejscowej ludnoci liczcy okoo 40 modych, zaprzyjanionych partyzantw, oraz zaprzysion grup dziewczt sanitariuszek. Poza tym na naszym terenie dziaa stay oddzia leny dowodzony przez Tadeusza Kuncewicza ps. ,,Podkowa. Oddzia nasz jako pluton dzieli si na cztery druyny.

CHRZSZCZ NR 2 (7)

Dowdcami druyn byli miejscowi chopi: Stanisaw Macocha, Tomasz Martyna, Jzef Kuma i Jan Harkot. Ja byem dowdc caoci oddziau. Duo wysiku i czasu wymagao przygotowanie ywnoci dla staych oddziaw partyzanckich. W tym celu zorganizowaem we wsi stay wypiek chleba na potrzeby partyzantw. Przez duszy czas chleb wypiekali: Micha Kocon, Leonard Mazurek, Maria Czerw, Katarzyna Kocon i inni gospodarze ze wsi. Moim zadaniem byo dostarczy mk na wypiek chleba i innych produktw ywnociowych. Na przykad w akcji na Rozopy zabrano Niemcom wiele ywnoci, ja przyprowadziem na teren naszej wsi dwa woy, ktre zostay przeznaczone na miso dla oddziaw partyzanckich. Jeden zosta zabity u nas we wsi, drugi przekazany do oddziaw w lasach kosobudzkich. Wymieni teraz kilka rnych akcji z wielu, w ktrych braem udzia osobicie. Akcja na Suw w obronie wysiedlanej ludnoci. W wyniku tej akcji Niemcy musieli przerwa wysiedlanie. Podczas wysadzania mostu w Zwierzycu byem w grupie osony. Akcja na Fabryk Kalafonii i Terpentyny w Brodach Maych celem zdobycia broni ukrytej przez Wojsko Polskie. Odebranie Niemcom przygotowanych do wysyki siedmiu wagonw cukru w Cukrowni Klemensw oraz okoo 70 tys. zotych w kasie w Szczebrzeszynie. Odebranie zasiedlonym Niemcom tzw. ,,czarnym w Rozopach broni, ywnoci, koni i byda. Zlikwidowanie trzech szpiegw nasanych przez Niemcw na teren naszej wsi. Informacji w tej sprawie udziela wsppracujcy ze mn andarm ze Szczebrzeszyna Mendekowski. Kilkumiesiczna opieka nad rannym dowdc oddziau lenego z terenu Jzefowa ps. ,,Grom. Przechowywanie dwch jecw radzieckich, ktrzy zbiegli z Zamocia, pniej przewieziono ich do oddziau partyzantki radzieckiej. Opieka nad rannymi i wycieczonymi partyzantami po walkach w Puszczy Solskiej, ktrzy w liczbie ponad20 osb zostali przywiezieni do naszej placwki. Ostatnia akcja odbya si w ramach planu ,,Burza na cofajcych si Niemcw na drodze polnej tzw. gocicu na terenie naszej wsi. Niemcy w odwecie zaczli pali wie i strzela do bezbronnej ludnoci, dopiero pomoc partyzantw spowodowaa wycofanie si Niemcw i moliwo ugaszenia poaru. W bitwie na ,,gocicu kilkunastu Niemcw polego, pozosta te sprzt bojowy m.in. czogi. Byy te straty w postaci zabitych po stronie mieszkacw wsi. Dziaalno partyzanck zakoczyem, jak i wszyscy partyzanci z naszej placwki, w Szczebrzeszynie, biorc udzia w jego wyzwoleniu.

Placwka nasza zostaa rozwizana w najbliszych dniach po wyzwoleniu. cznie w wojnie obronnej, w obozie jenieckim i ruchu oporu walczyem z okupantem 4 lata i 10 miesicy. Po wyzwoleniu przystpilimy do organizowania na naszym terenie polskiej wadzy. Wie Kawczyn naleaa do Gminy Zwierzyniec. Ludno Gminy Zwierzyniec powoaa Gminn Rad Narodow, a mnie wybrano na jej przewodniczcego. Funkcj t w tych wyjtkowo trudnych latach powojennych peniem od lipca 1944 roku do koca 1948 r. Trzeba byo cae ycie gospodarcze i spoeczne na terenie gminy organizowa od pocztku. Zaoylimy Gminn Spdzielni Samopomocy Chopskiej. Zostaem wybrany jej prezesem. Funkcj t peniem przez okres jednej kadencji. Pniej wchodziem w skad Gminnej Rady Nadzorczej, pracujc w rnych komisjach nieprzerwanie do 1984 roku. W wyniku stara moich i innych mieszkacw doprowadzono prd elektryczny do naszej wsi, zaoono sklep, a w 1983 roku wybudowano duy pawilon handlowy. Do najpilniejszych zada naleao uruchomienie szk i zaopiekowanie si opuszczonymi dziemi. W tym celu gmina zorganizowaa dom dziecka w pomieszczeniach paacowych Ordynacji Zamojskiej w Wygwizdwce obok Zwierzyca. Jako przewodniczcy gminy braem udzia w przeprowadzeniu reformy rolnej w majtku Wywoczka. Zorganizowano szko podstawow na Wywoczce. W tym celu zosta zakupiony barak w centralnej Polsce i przywieziony do Wywoczki. Peni on funkcj szkoy do dzisiaj (red. ju jest nowa szkoa w Wywoczce). Byem wsporganizatorem spdzielni mleczarskiej w Szczebrzeszynie i zostaem wybrany jej skarbnikiem. Funkcj t peniem przez okres dwch lat. Na terenie gminy wznowilimy dziaalno spdzielni ogrodniczo pszczelarskiej z siedzib w Brodach Maych. Byem czonkiem zarzdu a pniej pracowaem w Radzie Nadzorczej. W ruchu spdzielczym pracowaem spoecznie do 1984 roku. Peniem te funkcj radnego Powiatowej Rady Narodowej w Zamociu od 1944 roku do koca 1948. Pracowaem w komisji budowlanej. Byem te awnikiem pierwszej kadencji w sdzie w Zamociu. Kadencja trwaa 2 lata. W roku 1946 zostaem wybrany delegatem na zjazd Stronnictwa Ludowego do Warszawy. Do ZBOWiD nale od 1958 roku Od wielu lat jestem czonkiem zarzdu, wczeniej w Zwierzycu, a obecnie w Szczebrzeszynie. Ogniomistrz Pawe Samulak Kawczyn, dnia 8 czerwca 1985 r.5

CHRZSZCZ NR 2 (7)

Realizacja hitlerowskich planw wobec Polski na Zamojszczynie.Podjto przygotowania do akcji wysiedleczej na szerok skal. 12 listopada 1942 r. Hitler wyda zarzdzenie w sprawie utworzenia pierwszego niemieckiego obszaru nasiedleczego w Generalnej Guberni. Akcja trwaa do marca, a po dwumiesicznej przerwie, do lipca 1943 r. W tym okresie wysiedlono 14 wsi i 41,4 tys. osb. W powiecie zamojskim wysiedlono m.in.: Majdan Sopocki, Krasnobrd, Suchowol, Tarnawatk, Krynice,. Akcje prowadzone byy brutalnie i w szybkim tempie. Opr i ucieczk likwidowano strzaami. W powiecie zamojskim tak wanie zabito110 osb. Cz Polakw zdolnych do pracy pozostawiono na wsi w charakterze parobkw u nasiedlecw nazywanych przez Polakw ,,czarnymi. Pozostaych wywieziono furmankami lub pdzono pieszo do obozw przejciowych w Zamociu lub w Zwierzycu. Cz osadzono w obozach w Owicimiu i na Majdanku. Modych i zdrowych obojga pci systematycznie wywoono na przymusowe roboty do Niemiec. W czasie tych akcji wikszo ludnoci zdoaa umkn Niemcom, chronic si wraz z inwentarzem w okolicznych lasach, czsto pod opiek oddziaw partyzanckich AK i BCh. W czerwcu 1943 r. rozpocza si tak zwana akcja bezpieczestwa, najstraszniejsza bo pacyfikacyjno wysiedlecza prowadzono pod pozorem zwalczania band czyli polskich partyzantw. Gwnym jej celem byo cakowite usunicie ludnoci polskiej w pasie: Biaobrzegi, Tarnogrd, Beec, Tomaszw Zamo, a wic na terenie okalajcym niemiecki obszar osadniczy. Akcja rozpoczta w czerwcu trwaa do sierpnia 943 r. i obja 171 wsi zamieszkaych przez Polakw okoo 80 tysicy chopw. Prawie we wszystkich wsiach dokonano egzekucji, ktre byy nieodczn form zastraszania ludnoci polskiej. Pacyfikacji towarzyszyy systematyczne mordy mieszkacw. Zniszczeniu ulegy wwczas wsie: Bagno, Brzeziny, Majdan Kasztelaski, Pardyswka Dua, Wywoczka, Szarajwka, Wola Raniecka zostay spalone18 marca 1943 r., w pomieniach zgino 580 osb. W pacyfikowanych wsiach zgino 361 osb, a okoo 4 tysice wywieziono do obozw, gdzie cz zgina. Niektre wsie byy pacyfikowane kilkakrotnie: Aleksandrw, Dugi Kt, Grecko Stare, Osuchy, Pardyswka, Potok Grny,6

Rachodoszcze, Raniec. Wie Aleksandrw pacyfikowana bya piciokrotnie, zgino 290 osb, natomiast do obozw wywieziono 822 osoby, na roboty 444 mieszkacw. Wie Osuchy pacyfikowano dwukrotnie w lipcu 1943 r. i w czerwcu 1944 r. Zgino tam 57 osb, okoo 200 osb wywieziono na Majdanek. W okresie prowadzonych akcji spacyfikowano kilkadziesit wsi, ale najbardziej tragiczny los spotka wsie Sochy i Kitw. W 1943 r. 1 czerwca gestapo przy pomocy wojska spalio wie Sochy , a waciwie wie zostaa zrwnana z ziemi przy uyciu lotnictwa. W bestialski sposb zamordowano 183 osoby, bez wyjtku - kobiety, dzieci, mczyzn i starcw. Gwnym celem wadz niemieckich byo biologiczne zniszczenie ludnoci Polski. Najwaniejszym elementem tej polityki miay by wysiedlenia. T drog Niemcy chcieli zdoby przestrze yciow (Lebensraum) i zaprowadzi nowy hitlerowski porzdek (Neue Ordnung). Dlatego ich zdaniem konieczne byo usunicie z okupowanych terenw rdzennej ludnoci polskiej. W tym celu w Gwnym Urzdzie Bezpieczestwa Rzeszy (RSHA) opracowano plan wysiedlenia 50 milionw Sowian, zwany Generalnym Planem Wschodnim (Generalplan Ost). Hitlerowskie Niemcy, po wygraniu wojny ze Zwizkiem Radzieckim, planoway wysiedli na Syberi 50 mln Polakw, Rosjan, Biaorusinw , Ukraicw i innych Sowian, w celu utworzenia na ich terenach odpowiednich obszarw kolonizacyjnych dla Niemcw. Jako pierwsi wysiedleni mieli by Polacy. Wedug zaoe Generalnego Planu Wschodniego pierwszym niemieckim obszarem kolonizacyjnym miaa by Zamojszczyzna. Skolonizowane czyli zniemczone ziemie Zamojszczyzny miau by zasiedlone zasuonymi czonkami SS wraz z rodzinami. W ten sposb miay one stanowi most czcy nordyckie i zgermanizowane kraje batyckie z zamieszkaymi przez kolonistw niemieckich terenami Siedmiogrodu. Po zrealizowaniu tego planu ludno polska zamieszkujca Generaln Guberni zostaaby ujta w germaskie kleszcze. Od zachodu pozostaaby pod naporem ekspansji niemieckiej z ziem anektowanych przez Rzesz (poznaskie i lskie), a od wschodu pod nieprzyjaznym dziaaniem zniemczonej Zamojszczyzny. Unicestwienie Polakw stanowio najwaniejsze zadanie Generalnego Planu Wschodniego. Zgodnie z poleceniem Himlera pod przewodnictwem Globocnika Odillo w dniach od 6 do 25 listopada 1941 r. przeprowadzono sondaowe wysiedlenie ludnoci polskiej z kilku wsi pooonych wok Zamocia: Huszczki Duej, Huszczki Maej, Wysokiego, Biaobrzegw, Bortatycz i Zawady.

CHRZSZCZ NR 2 (7)

Wysiedlono wwczas 2 098 polskich chopw, ktrych po internowaniu w obozie przejciowym w Zamociu skierowano do wsi nad Bugiem w powiecie hrubieszowskim. Na miejsce Polakw sprowadzono okoo 1500 chopw pochodzenia niemieckiego. W grudniu 1943 r. Niemcy spacyfikowali wie Kitw. W bestialski, mciwy sposb wymordowali wszystkich mieszkacw. Ocalaa jedna postrzelona kobieta i maa dziewczynka. Przeyy pod zwaem trupw. Wie przestaa y. Aleksander Przysada Pacyfikacja wsi Sochy. By 1 czerwca Tysic dziewiset czterdziesty trzeci rok. Gdy nasz wie Sochy Otoczy ranny mrok. Zbudzi nas huk wystrzaw Krzyk trwogi - ,,wie si pali Wrd blasku rannej zorzy Ju Niemcw wida w dali. Ju wiosk otoczyli dookoa A wioska ley w dole, kt j ocli zdoa? Gdy z gorejcych domw ludno ucieka w pola Niemcy widzc strzelaj. Ach ndzna ludzi dola. Prno ojcze do piersi dzieci tulisz Kula pier tw przebija, w ostatnim blu si kulisz I matu nieszczliwa swe dzieci tuli do ona Swe dzieci piersi osania, a samo od kul kona. Zgina modzie kwiat wioski, przyszo polskiego narodu Ich ycie jak pk si rozwijao, musieli zgin za modu Zginy dzieci niewinne, jak kwiatki kos skoszone Ich ciaka od kul rozszarpane a wiele i w ogniu spalone. Niemiec nie zna litoci, bo jego serce ze stali Jego bagania nie wzrusz on bije, morduje i pali Nie wzrusza go pacz dziecicy, ni proba ojcw i matek Nie omija nikogo starcw, modziey i dziatek. Szli Niemcy gst obaw, szukali ludzi wrd zboa Zabijali ich jak zajce. Och, czy to kara Boa! I nie do im jeszcze tego, e rcznie bij i pal Ju lec samoloty a moe nas one ocal? Ale to prna nadzieja, bo bomby ju z gry wal I kule z maszyn siej, do reszty niszcz i pal Kilkakro tak zakryy, siejc mier i zniszczenie I odleciay. Za nimi sycha jki i cierpienie. A kiedy odleciay szwabskie samoloty Budynki dogasay, dopalay si poty. I tylko jki rannych rozlegay si dookoa Ten prosi by go dobi inny ratunku woa.

Wiele ju godzin mino ranni si z blu wili Kiedy z ssiednich wiosek, z pomoc nam pospieszyli Chyli si dzie ku kocowi wygasy dymy poaru Zgina z powierzchni ziem, wioska ycia i czasu. Lecz myli si wrg w rachubie, e nas zniszczy zdoa Mczeska krew naszych ludzi o pomst do Boga woa Na ziemi krwi uynionej ojcw, matek i dzieci Dzi nam w walnej ojczynie znw polskie soce nam wieci. Na zgliszczach penych gruzu Nowa powstaa wioska Nowe domy i szkoa Jak caa nasza Polska! Bronisawa Szawara Mieszkanka wsi Sochy.

Pamici tsknej o moim ojcu...Pami o bliskich jest wyznacznikiem naszej mioci, przywizania do nich. Im wicej faktw z ich ycia zapiszemy w naszej pamici, we wspomnieniach, tym duej, wyraziciej bd trwa ci, ktrych ziemska wdrwka w pewnym momencie zostaa ukoczona. Dlatego najmniejszy choby wtek, najkrtsza informacja o kochanych, ju nieobecnych pord nas ma w perspektywie upywajcych lat nieocenion warto. Prezentowane poniej wspomnienia zwizane s z osob Jzefa Walczaka, ktry w wieku 18 lat wraz z grup kilku modych chopcw z Zaburza zosta zatrzymany przez Niemcw, przewieziony na Zamek Lubelski, a nastpnie odtransportowany na Majdanek. Przey obozow gehenn, powrci do domu, zaoy wasn rodzin, doczeka si potomstwa. Po latach crka dedykowaa mu wiersz: pamici tsknej o moim ojcu myli bdzce uparcie przyblicie mi moje dziecistwo szczliwe lata i niene zimy z dzwoneczkami u sa i kogo kochanego jak czeka na mnie przy szkole w dugim do ziemi kouchu bo tak bardzo jest mi go brak... Czy mona pikniej wyrazi swoj mio, zaufanie do ojca? A oto, co jeszcze zachowaa w swojej pamici o ojcu Stanisawa Anna Krukowska: Jzef Walczak, mj tato by trzecim, najmodszym, ulubionym synem babci Antoniny, by najbardziej zwizany z matk emocjonalnie.

7

CHRZSZCZ NR 2 (7)

Pomaga jej najwicej, bo dwaj starsi bracia zajci byli prac w gospodarstwie i innymi mskimi pracami, on by tak "dziewczyn"; babcia zawsze moga liczy na jego pomoc, zawsze by blisko matki. Pniej, kiedy zabrali go w najbardziej mronym miesicu zimy, bardzo to przeywaa. Chodzia, odkrywajc lady jego stp, kiedy jeszcze pn jesieni ora pole. Tsknia. Mylaa, e wrci, bo by 18 letnim chopcem, wtedy gdy go zabrali, jednym z 10 ludzi, ktrych spdzili na si pod remiz w Zaburzu. Zabrali najmodszych, najsilniejszych chopcw, Zyba Stanisawa z Zaburza, Rudnickiego.... Zabrali po prostu dlatego, e chcieli si zemci, bo partyzanci w okolicach Frampola napadli na oddzia niemiecki. Najpierw zawieli ich na Zamek w Lublinie, pniej na Majdanek. Jeszcze to dziwne byo, nie raz si mwi, e to zrzdzenie losu, e tak ma by. Mj tato wiedzia, e co si dzieje, e przyjechali Niemcy. Babcia chciaa go ukry w oborze pod obem u koni, zasonia czym i kazaa mu tam wej, ale on by zaniepokojony, bo za dugo tam przebywa i nie wiedzia, co si dzieje z rodzin. Wyszed i wtedy go akurat chwycili, bo by si jako uchowa. W ostatnim momencie wyszed i w ostatnim momencie zabrali go razem z innymi. Najpierw by na Zamku w Lublinie, a pniej w obozie na Majdanku. Wiadomo, jaka bya sytuacja, byo bardzo zimno, gd, oczywicie do tego stopnia, e za kromk chleba ryzykowa ycie - lea ze swoim wsptowarzyszem na jednej pryczy, ju nieyjcym, nie mwic Niemcom, e on nie yje (zmar na tyfus) chyba dwie doby, eby dosta jego porcj chleba. Wtedy nie byo jak gdyby niebezpieczestwa, e choroba si przeniesie, wiadomo, e tyfus by zaraliwy - gd by silniejszy. To te mi tak utkwio w pamici, e Bg go zostawi, aby przey wojn, bo ile razy stawali do raportu rano i trzeba byo odliczy: jeden do pieca a drugi na apel, nigdy na niego nie trafio przez ten czas. I jeszcze takie jedno wydarzenie, e znajomy volksdeutsch, zdrajca (nie wiem, jak to si nazywa), w kadym razie jeden z naszych ludzi, ktry za pienidze przysugiwa si Niemcom, duo krzywdy memu ojcu wyrzdzi. Tato nosi lad po jego uderzeniach, lad na ciele, kiedy podszed z godu drugi raz po zup dla kogo tam. Spotkali si pniej po wojnie, ten volksdeutsch ba si, unika mojego taty, e si zemci, ale tato si nie zemci, zostawi to komu innemu. Nie mg tylko na niego patrze. Tato opowiada jeszcze, jak czowiek z Chopkowa8

o nazwisku Kosik uratowa mu ycie. Zasab na apelu z zimna, z wycieczenia rwnie, no i upad. Wszyscy ju odeszli. Niemcy niechybnie by go zabili, dugo lea na tym miejscu, ten pan Kosik nie mg od razu go zabra, ale zorganizowa jako ludzi, nie wiem w jaki sposb, na pewno si naraali i przenieli mojego tat do baraku. Przey, z tym e odpady mu z zimna palce u ng, byy same sterczce koci. Pniej, po wojnie zostay te nogi troch zoperowane, niemniej jednak tato ju nie mia ciaa tylko sterczce koci, w tym stanie doy do wieku 73 lat. Cierpia. By wycieczony, gdy wrci z obozu (pamitam jak babcia opowiadaa), bardzo mao way, same koci. Nie mogli go ani pooy, ani posadzi na niczym. Trzeba byo zrobi taki hamak, jak si kiedy dzieciom na wsi robio z jakiego koca albo mocnego przecierada, eby on sobie na tym hamaku lea, bo nie mg ani siedzie ani sta. W ogle cae ciao byo obolae, ale wyszed z tego, z tym ze jego wewntrzne narzdy zostay przemieszczone. Gdy trzeba byo operowa wyrostek robaczkowy, okazao si, e jelita s poskrcane, znajduj si w takiej otoczce po tym stanie godu, e trudno byo ten woreczek odnale. A druga sprawa zwizana bya z sercem - tu przed mierci lekarz powiedzia, e nie widzia takiego przypadku, eby czowiek mg funkcjonowa praktycznie na poowie serca, bo powka bya w bliznach po licznych, ukrytych zawaach. Mj tato po powrocie z obozu jeszcze ciko pracowa, jeszcze by kuakiem, musia duo dwiga, by wywizywa si z obowizkowych dostaw. Dzi, kiedy przywouj wspomnienia z dziecistwa, najbardziej pamitam to, e zawsze dla nas by dobry. ycie to droga przez osty i ciernie to nic, e rani to nic, e znw upadasz jest kto, kto zbiera twoje krople potu i cigle uczy powstawa Stanisawa Anna Krukowska opracowanie Regina Smoter Grzeszkiewicz

CHRZSZCZ NR 2 (7)

Wieczr z poezj Stanisawy Flis .W rod 25 stycznia, w sali klubowej MDK, odby si wieczr literacki poczony z promocj tomiku wierszy Gdzie tak pdzisz, nieyjcej poetki ludowej, Stanisawy Flis. Spotkanie zorganizowane zostao przy wsppracy ze Stowarzyszeniem Przyjaci Szczebrzeszyna, na czele z panem Zygmuntem Krasnym, ktry wraz z crk pani Stanisawy, Mari Kisiel zapozna nas z sylwetk i twrczoci poetki. Po czci oficjalnej nawizay si ciekawe rozmowy i wspomnienia, ktrym towarzyszya degustacja ciast przygotowanych przez pani Mari. MDK Szczebrzeszyn

jak spdzi wolny czasJeli chcesz spdzi czasu woln chwil mj obywatelu mody pjd w dzie upalny poln cieyn i wsuchaj si w ttno przyrody. Usid pod drzewem na mchu zielonym ku ziemi nachyl swoje ucho suchaj uwanie, a wnet usyszysz jak ziemia oddycha gucho. I w drzew iglastych pomruk si wsuchaj wpatrz si w ich szat zielon i w ich pomruku sprbuj odgadn ich len modlitw skupion. I popatrz uwanie swym bystrym okiem a ujrzysz tam w mchu zielonym ile drobnych owadw jak ziarenka maku do ycia jest stworzone. I cho takie malutkie, niedostrzegalne a jednak porusza si i yje i na swj sposb yciem si cieszy i ttno przyrody w nim bije. Spjrz tak znienacka, a ujrzysz jak zajc w podskokach pomkn sposzony tam jele przeskoczy zielon polan dumny ze swej rogatej korony. Posuchaj jak przepirka na cae swe gardo w zocistym zbou wykrzykuje moesz by pewny, e zboe dojrzewa i przepirka ludziom wiey chleb zwiastuje. Spjrz pod swe nogi udeptana cieka po niej mrwki si snuj wsplnym wysikiem materia gromadz i dla swych rodzin wsplny dom buduj. Tu szara kukuka na wierzchoku drzewa uparcie nad gow ci kuka, tu sypie si kora z drzewa chorego to dzicio owadw tak szuka. Caa przyroda ywa i martwa tak wiele ma ci do powiedzenia kady korzysta z ciepa i soca kady za darmo, bez ograniczenia Stanisawa Flis9

CHRZSZCZ NR 2 (7)

NAGRODZONAWanda Pomaraska - Banach braa udzia w Triennale Sztuki Grafika i Rysunek 2011 organizowanym przez Wojewdzki Orodek Kultury w Lublinie, wystawiajc swoje linoryty. W Konkursie Wojewdzkim dla Twrcw Nieprofesjonalnych zdobya Nagrod Gwn. Pani Wanda dziaa w naszym Klubie Amatora Plastyka pod czujnym okiem gwnego instruktora Anny Ciebie. MDK Szczebrzeszyn

Wernisa wystawy malarstwa i rzeby Zygmunta Jarmua.W rod 18 stycznia b. r. w sali widowiskowej MDK mia miejsce wernisa wystawy Zygmunta Jarmua artysty ze Szczebrzeszyna. Pan Jarmu jest profesorem rzeby w PLSP w Zamociu. Na wystawie znalazy si obrazy i rzeby tzw. ,,jarmulaki. MDK Szczebrzeszyn

Z. Jarmu Autoportret10

CHRZSZCZ NR 2 (7)

Biblioteka propozycje wydawniczeW Las Vegas znano Billa jako szanowanego i powanego obywatela, ktry dziki wypracowaniu syna otrzyma tytu ,, Ojca Roku Las Vegas. Niedugo potem rodzin wstrzsna tragedia. Jedenastoletni syn ginie w wypadku samochodowym, a Bill zmienia si nie do poznania. Kiedy kilkanacie lat pniej on i jego ona przepadaj bez wieci, policja rozpoczyna poszukiwania. ledztwo wykazuje, kim Bill by naprawd oszustem, bandyt i bezwzgldnym morderc, majcym na swoim kcie wiele zbrodni. Ta ksika odkrywa prawdziwe i przeraajce oblicze Billa. W rodku ksiki znajduj si autentyczne zdjcia. Zagadka mrocznej osobowoci ,,Ojciec Roku- Glenna Puit. Drug proponowan nowoci jest ksika Ib Melchiora, amerykaskiego pisarza, scenarzysty, reysera, producenta filmowego i telewizyjnego ,,Ewa Braun Ucieczka z Berlina.

Niebo

Od tego trzeba byo zacz: niebo. Okno bez parapetu, bez futryn, bez szyb. Otwr i nic poza nim, ale otwarty szeroko. Nie musz czeka na pogodn noc, ani zadziera gowy, eby przyjrze si niebu. Niebo mam za plecami, pod rk i na powiekach. Niebo owija mnie szczelnie i unosi od spodu. Nawet najwysze gry nie s bliej nieba ni najgbsze doliny. Na adnym miejscu nie ma go wicej ni w innym. Obok rwnie bezwzgldnie przywalony jest niebem co grb. Kret rwnie wniebowzity jak sowa chwiejca skrzydami. Rzecz, ktra spada w przepa, spada z nieba w niebo. Sypkie, pynne, skaliste, rozpomienione i lotne poacie nieba, okruszyny nieba, podmuchy nieba i sterty. Niebo jest wszechobecne nawet w ciemnociach pod skr. Zjadam niebo, wydalam niebo. W roku 1945 III Rzesza Jestem puapk w puapce, leaa w gruzach. zamieszkiwanym mieszkacem, W berliskim bunkrze obejmowanym objciem, Ewa Braun i Adolf pytaniem w odpowiedzi na pytanie. Hitler postanawiaj Podzia na ziemi i niebo popeni to nie jest waciwy sposb samobjstwo. Czy mylenia o tej caoci. zwoki znalezione Pozwala tylko przey w ogrodzie kancelarii pod dokadniejszym adresem, Rzeszy naleay do szybszym do znalezienia, Ewy Braun? Na te jelibym bya szukana. pytania odpowie nam Moje znaki szczeglne sensacyjna powie, to zachwyt i rozpacz. ktra trzyma czytelnika w napiciu do ostatniej strony. Wisawa Szymborska Zapraszamy (Z tomiku Koniec i pocztek, 1993) MGBP w Szczebrzeszynie

11

CHRZSZCZ NR 2 (7)

Gimnazjum i Liceum w Szczebrzeszynie - grono pedagogiczne w roku 1944/45 r.Grny rzd od lewej stoj: Jzef Niechaj - j. angielski, Sobiecki - gimnastyka, Jan Kot - prace rczne, Pilip wony, Jerzy Lubos - acina, Buczko - wony, Antoni Pomaraski - matematyka, Kazimierz Jonko - piew, Jan Podlewski - biologia, Sawek - fizyka, chemia; siedz od lewej: Kredo-Kilarska rysunki, Koodziejczykowa - sekretarka, Sobiecka - j. polski, j. francuski, geografia, ks. Micha Popielec religia, Janina Jwiakowska dyrektor, j. francuski, ks. Franciszek Kapalski byy kapelan oddziaw Armii Krajowej - religia, dr Felicja Piwowarek - j. polski, dr Stefan Jwiakowski - lekarz szkolny, Stefania Rzepecka - j. niemiecki. Fotografia ze zbiorw Krzysztofa Czubary przekazanych do Archiwum przez p.p. Franciszk Czubar i Marcina Czubar.

Chrzszcz miesicznik informacyjny www.chrzaszcz.com.pl Wydawca Stowarzyszenie Przyjaci Szczebrzeszyna Redakcja Zygmunt Krasny, Joanna Dawid, Leszek Kaszyca, Zbigniew Paprocha, Mateusz Sirko Adres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kociuszki 1 E-mail: sps@onet.eu Projekt rysunku Chrzszcza Monika Niechaj 12