Community Water Resource Management: A Case … ป ท 5 ฉบ บท 1 มกราคม – ม ถ นายน 2558

http://e-jodil.stou.ac.th

ปท 5 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2558

41

การจดการทรพยากรน าโดยชมชนกรณศกษาชมชนแพรกหนามแดง

Community Water Resource Management: A Case Study of Phraek Nam Daeng Community

รองศาสตราจารย ดร.สจจา บรรจงศร รองศาสตราจารยบ าเพญ เขยวหวาน

รองศาสตราจารย ดร.ดสต เวชกจ รองศาสตราจารย ดร.เบญจมาศ อยประเสรฐ

สาขาวชาเกษตรศาสตรและสหกรณ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช นางปาลรตน การด

สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

[email protected]

บทคดยอ

การศกษาการจดการทรพยากรน าของชมชนแพรกหนาม มวตถประสงค เพอศกษาบทเรยนการจดการทรพยากรน าของชมชนแพรกหนามแดง เปนการวจยเชงคณภาพโดยการถอดบทเรยนการจดการทรพยากรน าของชมชน เกบขอมลโดยการสมมนาเจาะกลมผน า ประชาชน และเจาหนาท การจดเวทพดคย การส ารวจศกษาสภาพพนทดวยการบนทกกจกรรมการจดการน าของชมชนและการบนทกการสมภาษณผน าชมชน โดยใชแบบบนทกขอมล การวเคราะหขอมลคณภาพ ใชวธการวเคราะหเนอหาตามระเบยบวธการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ ไดแก การจ าแนกประเภท การเปรยบเทยบ การวเคราะหความสมพนธ การศกษาความเปนเหตและผล และการวเคราะห SWOT

ผลการศกษา พบวา การบรหารจดการใชหลกการการมสวนรวมของผมสวนไดเสยเปนฐาน ใชการวจยชมชนเปนตวก าหนดทศทางในการพฒนา มการเรยนรอยตลอดเวลา มการประยกตใชภมปญญาเดม มการจดการโดยกลมและขณะเดยวกนมการเชอมโยงการท างานรวมกบกลมภาคเครอขายทงภายในและภายนอกชมชน ยดหลกการจดการแบบบรณาการตามภมนเวศ โดยใชเครองมอการบรหารทงเชงโครงสราง เชงสงคม และเชงเศรษฐกจ ค าส าคญ: การจดการทรพยากรน าโดยชมชน

*บทความในวารสารฉบบนมการเปลยนแปลงปทและฉบบทของวารสารจาก ปท 3 ฉบบท 1 ม.ค.-ม.ย.2558 เปน ปท 5 ฉบบท 1 ม.ค.-ม.ย.2558

เนองจากมความคลาดเคลอนในการเรยงลาดบวารสาร กรณการอางองบทความน ขอใหอางตามปและฉบบตามทแกไขใหมน

หากมขอสงสย กรณาสอบถามเพมเตมไดท สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช โทร.02 504 7588-9

mailto:[email protected]

42 http://e-jodil.stou.ac.th


Abstract

The objective of this research was to study lessons learned from community water

resources management by the people of Phraek Nam Daeng Community. The research used

the qualitative research methods of a discussion group forum, a learning seminar with

community members, leaders and local officials, an area survey with record-taking of water

management activities, and interviews with community leaders using a data recording form.

Data analysis was done using qualitative research methods consisting of typological analysis,

comparative analysis, relationship analysis, cause and effect analysis, and SWOT analysis.

The results showed that water resource management was based primarily on the

principle of stakeholder participation. Community research was used to give direction to

development efforts. People in the community kept learning continuously. They applied

local wisdom. Management was done by a group effort, and the community also worked in

connection with a network of allies from within and outside the community. Water resource

management was based on an integrated ecological model, utilizing structural, social and

economic management tools.

Keywords: community water resource management

ความเปนมาและความส าคญของปญหา

การเรงพฒนาทางดานเศรษฐกจ เปนผลใหมการใชทรพยากรธรรมชาตซงมอยจ ากดอยางฟ มเฟอย ขาดจตส านก และเกนความสามารถททรพยากรจะฟนฟตวเองได ความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตจงเกดขนตามมา ดานทรพยากรน ากเชนกน พบวา การบรหารจดการทไมเหมาะสมในภาวะปจจบน ท าใหทรพยากรน าไมสามารถตอบสนองตอความตองการของมนษยชาตและสรางความสมดลตอระบบนเวศทงในเชงปรมาณและคณภาพไดอยางยงยน บทเรยนการบรหารจดการทรพยากรน าตงแตอดตจนถงปจจบนมหลายชมชนทมการบรหารจดการทดทสามารถน ามาเปนแนวทางใหกบชมชน หรอหนวยงานน าไปประยกตหรอปรบใชใหเหมาะกบบรบทของของตนเอง

ชมชนแพรกหนามแดงกเปนอกชมชนหนงทมบทเรยนทดทนาสนใจ เคยประสบกบปญหาเกยวกบน าเสย ความขดแยงระหวางภาครฐกบประชาชนผ ใชน า และการชวงชงการใชน าของภาคสวนตางๆแลว ยงมปญหาในดานการบรหารจดการ แตชมชนกสามารถแกไขปญหาดงกลาวไดดวยด โดยใชชมชนเปนฐาน มการรวมมอทงจากสมาชกภายในชมชน และภาคเครอขายภายนอก มการจดการทอยบนฐานของการมสวนรวมทกภาคสวน การเรยนร การวจย การสอสาร

โครงการวจยครงนจงมขนเพอศกษาการบรหารจดการทรพยากรน าของชมชนแพรกหนามแดง จงอาจถกประยกตใชเปนตนแบบของการจดการทรพยากรน าและสามารถน าไปขยายผลสลมน าอนๆตอไป



43

วตถประสงค เพอศกษาบทเรยนการจดการทรพยากรน าของชมชนแพรกหนามแดง

นยามศพท

การจดการทรพยากรน า เปนกระบวนการวางแผน การจดองคกร การใชภาวะผน า โดยมกระบวนการควบคมเพอใหทกคนไดรบผลประโยชนในการบรหารจดการน า

การจดการทรพยากรน าโดยชมชน เปนกระบวนการบรหารจดการน าโดยใชกระบวนการมสวนรวมของชมชนเพอประโยชนของชมชน

ประโยชนทไดรบจากการวจย

1) ผ ทเกยวของทราบบทบาทหนาทของแตละภาคสวนในการจดการทรพยากรน า 2) แนวทางในการจดการทรพยากรน าส าหรบประยกตใชในชมชนอน 3) ชมชนมน าใชอยางยงยนและเสมอภาค

วธด าเนนการวจย

รปแบบการวจย เปนการวจยเชงคณภาพโดยการถอดบทเรยนการจดการทรพยากรน าของชมชนแพรกหนามแดง เนองจาก

1) เปนพนทประสบปญหาและมความรนแรงของปญหา

2) เปนพนททสามารถแกปญหาจนประสบความส าเรจ

3) เปนตวอยางทดในการแกไขปญหา

4) การใหความรวมมอของสมาชกในชมชน/จตอาสา

5) เปนพนททมการด าเนนกจกรรมอยางตอเนอง

6) เปนพนททมกลม กลไกการบรหารจดการทชดเจน

7) เปนพนททมการประสานงานกบหนวยงาน/ภาคหรอเครอขายตางๆ ได

เครองมอ คอแบบบนทกขอมล มประเดนเกยวกบ



1) บรบทของพนท

2) สถานการณปญหาเดม และผลกระทบ

3) รปแบบ วธการจดการแกไขปญหา และการมสวนรวมของชมชน

4) นโยบายกฎระเบยบกฎเกณฑ การอนรกษการใชประโยชน

5) กลไกการบรหารจดการของชมชน (กลม องคกร)และบทบาทของหนวยงานภาค

6) การเรยนรของชมชน ระบบขอมลและการเตอนภย การรณรงค

7) เครองมอส าหรบบรหารจดการ เชน การประเมนทรพยากรน า แผนจดการการ

บรหารจดการอปสงและอปทาน การแกไขปญหาความขดแยง

8) ผลการด าเนนงาน ผลการเปลยนแปลงจากการจดการน าของชมชน

9) อปสรรค ปญหาทเกดและการแกไข

10) ปจจยตอความส าเรจ

11) ความคดเหนของเครองมอทางเศรษฐศาสตร เชน การเกบคาน า คาบรการ

สงจงใจใหใชน าอยางประหยด และการจดการน าเชงพาณชย ผกอมลพษเปนผจาย

การเกบขอมล โดยการสมมนาเจาะกลมผน า ประชาชน และเจาหนาท โดยการจดเวทพดคย

การส ารวจศกษาสภาพพนทดวยการบนทกกจกรรมการจดการน าของชมชนและการบนทกการสมภาษณ

ผน าชมชน

การวเคราะหขอมล ขอมลเชงคณภาพ ใชวธการวเคราะหเนอหาตามระเบยบวธการวเคราะห

ขอมลเชงคณภาพ ไดแก การจ าแนกประเภท การเปรยบเทยบ การวเคราะหความสมพนธ การศกษาความ

เปนเหตและผล และการวเคราะห SWOT



45

ผลการวจยและอภปรายผล

ผลการวจย

1. ความเปนมาและบรบทของพนท พนทตงของต าบลแพรกหนามแดง ในอดตนนเคยเปนพนททะเลตมมากอน และชายทะเลนนพบวาอยทประมาณหวเขาจน-เขาอโก และเมองคบว ตวเขายสารและเขาตะเคราเปนเกาะเลกๆอยชายฝงทะเล ตามหลกฐานทางโบราณคดการตงถนฐานของคนโบราณ บรเวณรอบพนทต าบลแพรกหนามแดงมคนหลายภาษาและหลายเชอชาตมาก ทมาตงถนฐานอย เชน คนจนจะพบวาอพยพมากจะตงถนฐานอยตามเมองปากแมน าหรอตามแนวชายทะเล เชน ชมชนต าบลบางตะบน ชมชนเขายสาร ชมชนคลองโคนและปากแมน าแมกลอง สวนชมชนชาวมอญกพบไดในชมชนคลองมอบลดและชมชนบางจะเกรง สวนชมชนเขายอยและชมชนหวเขาจนกจะพบวาเปนชมชนลาวโซงหรอไทยทรงด า และทางแถบอ าเภอปากทอกจะพบวามชมชนเขมรลาวเดมหรอเขมรไทยเดม

ในอดตต าบลแพรกหนามแดงนนเปนเสนทางเดนทางผาน ของชมชนต าบลบางตะบนและชมชนเขายสารชาวบานกไดน าเอาอาหารทะเลไปแลกเปลยนกนกบขาวสารและอาหารปา กบชมชนหวเขาจน -เขาอโกและชมชนปากทอ ล าคลองทชาวบานใชในอดตคอคลองขดยสารเกา คลองแพรกหนามแดง คลองผหลอก คลองหวยโรง เปนตน

ค าวา “แพรกหนามแดง” นนจากค าบอกเลาของผสงอายพบวาแพรกหนามแดงนน หมายถง ล าน าเชน ล าราง ล าประโดง ล าแพรก ล าคลอง สวนค าวาแพรกหนามแดงนนนาจะมาจากน าในล าแพรกนนเปนสแดงหรอในล าแพรกนนมตนหนามแดงขนมา กเปนไดทงสองแนวทางและแตเดมในอดตต าบลแพรกหนามแดงและต าบลยสารเปนต าบลเดยวกน ชอวาต าบลยสารแพรกหนามแดง จากหลกฐานทางประวตศาสตรพบวาชมชนยสารหลงจากทมการอยอาศยในระยะแรกแบบเบาบางแลว การอยอาศยทมความหนาแนนหลากหลายและรงเรองสงสดนาจะอยในชวงตอมา ประมาณป พ.ศ. ๑๙๐๐-พ.ศ. ๒๒๐๐ จากการพฒนาโดยรอบๆ บรเวณของต าบลแพรกหนามแดงนนจะพบวาวดวงมะนาวไดสรางและไดรบวสงคามสมาในป พ.ศ.๒๓๖๕หรอเมอ๑๘๗ปมาแลว วดหวยโรงไดรบวสงคามสมาในป พ.ศ.๒๔๖๒ หรอเมอ ๙๐ ปมาแลว ทางรถไฟสายกรงเทพฯ- เพชรบรกอสรางเสรจเมอป พ.ศ.๒๔๔๖ หรอเมอ ๑๐๖ ปมาแลว และวดพระสธวงศหรอวดครสต ในคลองขดก านนสมบรณไดกอสรางเมอปค.ศ.๑๘๒๕ หรอป พ.ศ.๒๔๖๘เมอประมาณ ๘๔ ปมาแลว และวดเจรญรตนารามของเราไดกอตงมาในปพ.ศ. ๒๔๗๒หรอเมอ ๘๐ ปมาแลว และมรายนามเจาอาวาสตงแตรปแรกจนถงปจจบนจ านวน ๑๘ รปและจากค าบอกเลาของผสงอายในต าบลแพรกหนามแดงเทาทสบทราบไดนน มก านนปกครองมาถง ๗ คนคอ ๑.ก านนขด ณ บางชาง ๒.ก านนอว เวชกจ ๓. ก านนสละ ไพบลย ๔.ก านนพร ไลสกล ๕.ก านนซวน ขนนช ๖.ก านนละมอม ระยาอนทรและ ๗. ก านนทรงพล ธมมง คนปจจบน และต าบลยสารกไดแยกออกจากต าบลแพรกหนาม



แดงเมอประมาณ ๗๐ ปมาแลวในสมยก านนอว เวชกจ เปนเพราะต าบลยสารกบแพรกหนามแดง ๒ ต าบลรวมกน มทดนเทากบครงหนงของอ าเภออมพวา สวนต าบลยสารกไดตงก านนขนมาใหมและก านนคนแรกของต าบลยสารคอ ก านนจนดา พยนตยม หรอก านนจน ๒.ก านนอ านวย เวชกจ ๓.ก านนอนนต พยนตยม ๔.ก านนพศาล พยนตยม คนปจจบน

ต าบลแพรกหนามแดง มสภาพพนทเปนทราบลมดนเหนยวมความลาดเอยง โดยทศเหนอจะสงกวาทศใตและทศตะวนตกจะสงกวาทศตะวนออก มล าคลองเชอมโยง ๓๖ ล าคลองจงมการไหลเวยนของน าขนลงตลอดทงป น าในล าคลองไหลใสสะอาด หนาฝนกมน าหลากทพดพาป ยธรรมชาตมาท าใหดนอดมสมบรณ “น ามาปลากนมด น าลดมดกนปลา” ชาวบานสวนใหญจงมกตงบานเรอนอยรมฝงล าคลอง เพอใชน าในการอปโภค บรโภคเปนการประกอบอาชพตองพงพาสายน าเปนหลก

ในอดตคนสวนใหญท าขาวนาปและท าสวนมะพราว ชวงฤดฝนทมน าหลากจะมน าจดปรมาณมากกจะท านาขาว สวนพนธขาวทใชในการเพาะปลกกจะใชพนธขาวพนเมองคอขาวเหลองประทวหรอเหลองรอดหน เพราะขาวพนธนมคณสมบตดในการหนน าเพราะมล าตนสงและสนองตอป ยอนทรยเปนอยางมาก สวนฤดแลงน าจดมนอยกจะหยดท านา บางสวนกมการปลกมะพราวรวมกบการท านาในรองสวนและเลยงสตว

ประเทศไทยในอดตมทดนวางเปลาเปนจ านวนมากเพราะจ านวนประชากรมนอยทดนไมมราคา ชาวบานสวนใหญไมสนใจทจะจบจองทดน ชาวบานบางคนเอาทดนของตนเอง ๑๐-๒๐ ไร แลกกบวว ๑ ตว รฐบาลสมยนนมนโยบายใหจบจองทดนท ากนทแพรกหนามแดงแตไมมชาวบานสนใจ แตนายกมเลยง วงตาล หรอหลวงสทธเทพการ ไดมาจบจองทดนในต าบลแพรกหนามแดงไวหลายพนไร ครอบคลมพนทจงหวดราชบรและสมทรสงคราม แตพนทต าบลแพรกหนามแดงและยสารเปนพนทน าขนลงจากทะเล จงมพนธไมปาชายเลนเปนจ านวนมากเชนไมโกงกาง นายกมเลยง วงตาล จงไดเกณฑคนจากพนทอนจางใหตดไมโกงกาง ท าฟนสงขายใหกบการรถไฟ ทวงไปภาคใตเพราะรถไฟสมยนนเปนรถจกรไอน า นายกมเลยง วงตาล ไดจดตงกองงานมการขดคลองขนมาใหมอกหลายคลองดวยแรงงานคนและภมปญญาเชนคลองกองเจด คลองทางควาย สาเหตทชอคลองทางควายนนกเพราะในสมยอดตยงไมมการสรางเขอนทเมองกาญจนบรจะมน าหลากมาทกป ชาวบานสมยนนใชล าคลองเปนหลกจงไดน าววควายเดนลยลองทางน า ดวยจ านวนววควายหลายรอยตวท าใหลองทางน ามขนาดกวางเปนล าคลองในปจจบน หลงจากตดไมโกงกางหมด นายกมเลยง วงตาล กไดขดคนกนน าเคมขนมาเพอปองกนน าเคม พรอมท าท านบดนตามล าคลองตางๆไวหลายแหงเพอกนน าเคมไมใหเขาไปในนาได แตชาวบานกยงใชเรอแพสญจรไดโดยการเขนเรอแพขามท านบดน ขณะเดยวกนกมการสรางท านบอนอกตามมาอยาง “ท านบผ ใหญนด ท านบตาพรม” สวนหนงกมชาวบานมาชวยกนดแลท านบผลดเปลยนเวรยามเฝาท านบ และชวยกนขดดนสงกนเปนทอดๆ เพอซอมแซมสวนทช ารดโดยเรยไรเงนจากแมคาทผานท านบเปนคาเบยเลยงในการเฝาเวรยาม



47

กรณน าเคมรกหนกหรอน าเชยวกไปขอความชวยเหลอจากทางราชการในการซอไมกระดานกนท านบ นอกจากนยงมการเปดปดท านบเปนชวงๆ ใหเปนไปตามวถชวตและการประกอบอาชพของชาวบาน กลาวคอทกคนจะชวยกนพงท านบดนในเวลาทน าเหนอไหลหลากเพอเปดทางใหน าไหลออกสทะเล และจะมาชวยกนปดใหมเมอเวลาน าลดเพอปองกนน าเคมรก ไมเวนแมแตนายอ าเภอ “นายอ าเภอสดใจ เลขาคณต” ทไปลอยคออมดนมาท าท านบ สวนชาวบานใครมเรอกเอาเรอไป ใครไมมเรอกเดนไป ชวยกนเปดเมอน ามา ชวยกนปดเมอน าลด แสดงถงความรวมมอทนาประทบใจยงนก

สภาพทวไป ชมชนแพรกหนามแดง ตงอย ท ต าบลแพรกหนามแดง อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม

ทศเหนอ ตดตอต าบลวดประดและต าบลปลายโพงพาง อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม ทศตะวนตก ตดตอต าบลหวยโรง อ าเภอเขายอย จงหวดเพชรบร และต าบลวนดาวอ าเภอปาก

ทอ จงหวดราชบร ทศตะวนออก และทศใต ตดตอต าบลยสาร อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม ภมประเทศ ต าบลแพรกหนามแดง เปนพนทราบลมชายฝงทะเล มแมน าล าคลองกระจายทว

พนทท าใหเหมาะแกการเกษตรและเพาะเลยงสตวน า

ภาพแสดงทตงต าบลแพรกหนามแดง อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม

จ านวนหมบาน ขอมล ณ เดอนมนาคม พ.ศ. 2552 ต าบลแพรกหนามแดง มจ านวน

หมบาน 6 หมบาน และมจ านวนบาน 931 หลง ประชากรมจ านวนทงสน 3,827 คน ประกอบดวย หมท 1 บานคลองขดเลก จ านวน 211 หลง จ านวน 979 คน หมท 2 บานคลองสะพานหน จ านวน 137 หลง จ านวน 584 คน หมท 3 บานรว จ านวน 115 หลง จ านวน 533 คน หมท 4 บานแพรกหนามแดง จ านวน 198 หลง จ านวน 739 คน หมท 5 บานคลองขดสมบรณ จ านวน 92 หลง จ านวน 398 คน หมท 6 บานคลองผหลอก จ านวน 178 หลง จ านวน 594 คน



สภาพทางเศรษฐกจ 1) อาชพ ประชาชนต าบลแพรกหนามแดง สวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม เชน

ท าสวนผก พรก ท านา และประกอบอาชพเพาะเลยงสตวน า (ปลาสลด) 2) หนวยธรกจ ประกอบดวยประเภทตางๆ ดงน

(1) ปมน ามน จ านวน 2 แหง ไดแก ปมบางจาก พ.อาร.แพรกหนามแดง (หมท 6 ต าบลแพรกหนามแดง) ปมน ามน (หมท 6 ต าบลแพรกหนามแดง)

(2) รานคาทวไป จ านวน 32 แหง (3) โรงงานอตสาหกรรม จ านวน 8 แหง ไดแก

- บรษทสมานทองพาณชย จ ากด - หจก.เอกสยามเมททลเวรคส - บรษทไทยสแตนดารดสเตนเลส จ ากด - บรษทไทยเฟรส คาสตง จ ากด - บรษทไทยจนจง ซลกา แซนด - บรษทโกรเบสท คอรโพเรชน จ ากด - บรษทเอเซยตค อตสาหกรรมเกษตร จ ากด - บรษทมลลง เมททอลอนดสเตรยล จ ากด

สภาพสงคม หอกระจายขาวไรสายตามจดตางๆของชมชน จ านวน 13 แหง ไดแก หมท 1 จ านวน 2 แหง หมท 2 จ านวน 1 แหง หมท 3 จ านวน 1 แหง หมท 4 จ านวน 3 แหง หมท 5 จ านวน 2 แหง หมท 6 จ านวน 3 แหง ทท าการ อบต.แพรกหนามแดง จ านวน 1 แหง

สภาพแวดลอม แหลงน าธรรมชาตไดแกล าคลองม 48 แหงแยกตามหมบาน ดงน 1) หมท 1 บานคลองขดเลก จ านวน 8 แหง ไดแก

(1) คลองขดเลก มความยาว 3.300 กม. (2) คลองขดสมบรณ มความยาว 2.300 กม. (3) คลองตาผอง มความยาว 1.550 กม.



49

(4) คลองตามก มความยาว 2.000 กม. (5) คลองตาเลย มความยาว 2.200 กม. (6) คลองตาสน มความยาว 1.500 กม. (7) คลองปลายบางแค มความยาว 0.650 กม. (8) คลองตาอ า มความยาว 1.400 กม.

2) หมท 4 บานแพรกหนามแดง จ านวน 16 แหง ไดแก (1) คลองแพรกหนามแดง มความยาว 3.200 กม. (2) คลองลางโพธ มความยาว 1.400 กม. (3) คลองตนนน มความยาว 1.000 กม. (4) คลองใหม มความยาว 0.820 กม. (5) คลองวว มความยาว 1.500 กม. (6) คลองโพธ มความยาว 2.200 กม. (7) คลองตรง มความยาว 0.620 กม. (8) คลองสมงา มความยาว 1.000 กม. (9) คลองรางทบแถบ มความยาว 3.060 กม. (10) คลองตาแพร มความยาว 0.530 กม. (11) คลองมอญ มความยาว 1.300 กม. (12) คลองตาเรอง มความยาว 1.000 กม. (13) คลองยายปราง มความยาว 0.740 กม. (14) คลองแพรกบอตานา มความยาว 1.400 กม. (15) คลองแพรกลก มความยาว 1.300 กม. (16) คลองแพรกหวายลง มความยาว 2.290 กม.

3) แหลงน าทสรางขน (1) ประปาสวนภมภาคผานทกหมบานแตยงไมครอบคลมทกครวเรอน (2) ประปาหมบาน 3 แหง (หมท 1 และหมท 6 2 แหง) (3) ฝายน าลน 1 แหง (หมท 4) (4) ทรพยากรน าธรรมชาตในพนท มล าคลอง 47 แหง



4) มวลชนจดตง/องคกรจดตง (1) ลกเสอชาวบาน 2 รน จ านวน 160 คน

(2) อสม. จ านวน 36 คน (3) กลมสจจะสะสมทรพยผ เพาะเลยงสตวน า จ านวน 400 คน (4) อปพร. จ านวน 44 คน (5) สหกรณผ เพาะเลยงปลาสลดต าบลแพรกหนามแดง จ านวน 175 คน

2. สถานการณปญหา และผลกระทบ 2.1 ปญหาน าเนาเสยจากโรงงานอตสาหกรรม เกดน าเนาเสยจากโรงงานอตสาหกรรม และเกด

กรณพพาทระหวางชาวบานและโรงงานอตสาหกรรม ท าใหเกดการรวมกลมจ านวน 47 คน ฟองโรงงานอตสาหกรรมในป 2542 โดยประชาชน 44 คน รวบรวมเงนรวมกน ปรกษาสภาทนายความ และไดเขาสระบบการไกลเกลยโดยโรงงานยอมชดใชคาเสยหายใหกบชาวบานทไดรบความเสยหาย

2.2 ปญหาการใชน า เมอมการท าบานประตแบบปดตาย ซงน าเสยจากการยายฐานการผลตสารจาก จ. นครปฐม มาท อ. ปากชอง และ อ. จอมบง จ.ราชบร ทงหมดจะระบายลงสคลองระบายน าของโครงการชลประทานฝงขวาและไหลลงคลองประด รวมกบมลพษจากฟารมสกร ทตกจมกนคลองและแมน าท าใหเมอเปดประตระบายน ามลพษกระจายลงสทายน าท าใหสตวน าทายประตเสยชวตจากการขาดออกซเจน

2.3 ปญหาความขดแยงระหวางชมชนทใชน าจดและชมชนทใชน าเคมและน ากรอย กรมชลประทานไดสรางเขอนและท าบานประตน าแบบปด ท าใหเกดการแบงเขตระหวางน าจดและน าเคม กอใหเกดการเปลยนวถชวตของชมชนแพรกหนามแดงซงมวถชวตทอยกบระบบ 3 น ามากอน คอ น าจดน าเคม และน ากรอยและท าใหน าไมไหลเวยนกอใหเกดปญหาน าเนาเสย นอกจากนการปดเปดประตของชลประทานเพอระบายน าไมไดมการแจงใหประชาชนไดทราบลวงหนาท าใหน าจดไหลลงสนาก งทตองใชน ากรอย กอใหเกดความขดแยงระหวางชมชนทใชน าจดและชมชนทใชน าเคม ซงชมชนทใชน าจดตองการใหมการระบายน าออกหลงจากทใชเพอการผลตทางการเกษตรแลว สวนชมชนน าเคมและน ากรอย ไมตองการน าจดเนองจากน าทปลอยออกมาเปนน าเนาเสยและเปนน าจด ซงจะมผลกบนากง และสงมชวตในคลอง เชน ลกป ลกปลาตายเปนจ านวนมาก จงเกดความขดแยงระหวางชมชน 2 กลม

2.4 ปญหาการสรางถนนของภาครฐ มการสรางสะพานเชอมถนนท าใหตอมอสะพานซงมขนาดใหญและจ านวนมากขวางทางเดนของน า เศษตะกอนดนและพชโดยเฉพาะกอไผเขาไปตดตอมอจงขวางทางน าท าใหน าทเคยไหลเวยน ไมสามารถไหลเวยนไดอยางสะดวก

3. รปแบบ วธการจดการแกไขปญหาและการมสวนรวมของชมชน



51

3.1 การใชกระบวนการกลม มการรวมกลมชมชนทมปญหาเกดการรวมกลมคยกนอยางไมเปนทางการ และมเวทพดคยแลกเปลยนในกลมยอยๆ น าไปสการแกปญหารวมกนเชน การรวมกลมกนฟองโรงงานอตสาหกรรมทปลอยน าเสย

3.2 การใชกระบวนการวจย เขามาชวยในการแกปญหาโดยชมชนทมขอขดแยง โดยมการพดคยแลกเปลยนหาแนวทางในการแกปญหาเพอลดความขดแยง มส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) เขามาสนบสนนการท างานวจย ซงมวธการด าเนนการดงน

1) จดเวทประชาคม เพอพบปะพดคยซงในแตละเวทมลกษณะทส าคญดงน (1) โดยในเวทแรกๆ ไดพดคยกนเกยวกบวถชาวบานและภมปญญาทองถนในการอยรวมกน

ของคนในชมชน 3 น ามากกวาการพดคยในเรองประเดนปญหา (2) มการจดกลมสนทนาตามความสนใจและจรตของกลมทเขามามสวนรวม (3) มการจดเวทยอย และหมนเวยนไปตามพนทตางๆ (4) ใหความส าคญกบสมาชกทเขารวม ทกความคดเหนมความส าคญ และคนทไมคอยแสดง

ความคดเหนกมการกระตน ใหแสดงความคดเหนทกคน 2) มการรวบรวมขอมลจากเวท ซงพบวามหลายประเดนปญหา ปญหาใดทแกไขไดในระดบปจเจก

กจะแกกนเอง ถาไมสามารถแกไขไดกจะจดท าแผนชมชน และประสานเชอมโยงเพอของบประมาณจากองคการบรหารสวนทองถน และหนวยงานทเกยวของ โดยเฉพาะความคดเหนเกยวกบภมปญญาทองถนในการแกปญหาโดยวเคราะหไปถงสาเหตปญหาทแทจรง นนคอประตน า ทออกแบบมาเปนบานปดตายท าใหน าจดไมไหลลงสพนทดานลางและเมอเปด-ปดบานประตไมมการแจงใหทราบท าใหผ ทท านาก ง ทราบ เมอสบน าเขาไปใชจงเกดความเสยหายกบนากงเปนอยางมาก

4. นโยบายกฎระเบยบกฎเกณฑ การอนรกษการใชประโยชน มการก าหนดขอบงคบเกยวกบปดเปดประตระบายน า โดยตองมการประชาสมพนธใหชมชนทราบลวงหนากอน

5. กลไกการบรหารจดการของชมชน (กลม องคกร) และบทบาทของหนวยงานภาค 5.1 การรวมกลมเพอบรหารจดการ มการรวมกลมเปนทางการคอกลมสจจะออมทรพยซงกลม

สจจะออมทรพยมพฒนาการมาจากการชมชนทไดรวมกลมกนท าวจยชมชนเพอจดการปญหาในระดบทองถน

5.2 การเชอมโยงกบภาคตางๆ มหนวยงานภาคทเกยวของไดแก 1) กรมชลประทานสนบสนนการปรบเปลยนประตน า 2) สกว. การสนบสนนการวจยทองถน 3) SIF การสนบสนนการท าสจจะสะสมทรพย 4) สภาทนายความใหการชวยเหลอในการฟองคดโรงงานอตสาหรรมปลอยน าเสย



5) โรงเรยนมบทเรยนของทองถน 6) โรงงานอตสาหกรรมปฏบตตามระเบยบชมชน 7) สภาองคกรชมชน

6. การเรยนรของชมชน ระบบขอมลและการเตอนภยการรณรงค น าภมปญญาของชมชนมาปรบใช ชมชนมการเรยนรการสรางประตน าทสอดคลองกบวถของชมชน ทมสภาพน าเคม น าจด และน ากรอย เพอการประกอบอาชพทหลากหลาย ทงการท านาขาว นาก ง โดยน าภมปญญาของชมชนมาปรบใชเพอสรางบานประตทสามารถคลคลายปญหาความขดแยงได

7. เครองมอส าหรบบรหารจดการ มดงน 7.1 เครองมอทเปนอปกรณส าหร[บรหารจดการน า

1) ถงน า 200 ลตรเปนทอผลกดนน าโดยใชเครองเรอหางยาว 2) การดแลคลองโดยใชทอสบน าพญานาคส าหรบดดเลน 3) ประตหบเผย

7.2 เครองมอทเปนกระบวนการ 1) การท าวจยชมชน 2) การรวมกลมเปนกลมสจจะสะสมทรพย

8. ผลการด าเนนงาน ผลการเปลยนแปลงจากการจดการน าของชมชน 8.1 ระดบบคคล มน าใชทมคณภาพ และเกดกระบวนการเรยนรรวมกนในเรองการแกปญหาน า 8.2 ระดบชมชน

1) มการฟนฟภมปญญาในการบรหารจดการน า 2) ขจดขอขดแยงการใชน าระหวางชมชนทใชน าจดและชมชนทใชน าเคมและน ากรอย 3) การใชสอและการประชาสมพนธเขามาสนบสนนในการตอสและแกปญหา 4) การจดท าแผน กระบวนการวจยของชมชน

9. อปสรรค ปญหาทเกดและการแกไข 9.1 อปสรรค ปญหาทเกดและการแกไขภายในชมชน คนทประกอบอาชพทหลากหลาย มความ

ตองการน าทแตกตางกน จงท าใหเกดผลกระทบตอคนในชมชน การแกไขของชมชนโดยการรวมกนออกแบบประตน ากบกรมชลประทาน นอกจากนยงมปญหาทเกดจากความไมเขาใจของคนในชมชนรวมดวย

9.2 อปสรรค ปญหาทเกดและการแกไขภายนอกชมชน การแกปญหาของหนวยงานรฐในอดตทไมไดรบทราบปญหาของคนในพนท ไมสอดคลองกบวถชวตของชมชน เชน กรณของการสรางประตน าทเปนบานปดตายท าใหน าไมหมนเวยน



53

10. ปจจยตอความส าเรจ 10.1 ดานผน าใหความส าคญกบการแกปญหาชมชน 10.2 ดานชมชน

1) มงานวจยของชมชน ทท าใหชมชนรบทราบปญหาของตนและรวมหาแนวทางแกไข 2) มเครอขายเยาวชน เปนการสบทอดการด าเนนงานในชมชน 3) มศนยเรยนรของชมชน 4) มกลมเขามาดแลอยางเปนทางการ (กลมสจจะสะสมทรพย) 5) มการจดเวท และการแลกเปลยนเรยนรอยางสม าเสมอ 6) มขอบญญตต าบล 7) มระบบเตอนภย โดย อบต.มการประชาสมพนธปด-เปดประตน า 8) การจดการแบบบรณาการ ทงเรองสงแวดลอม น า การคมนาคมของชมชน 9) มการจดการน าจดการตามภมนเวศ เพอแกปญหาอยางเปนองครวม

10.3 ดานองคกร หนวยงาน และนโยบายภาครฐ ทมความสอดคลองกบวถชมชน 11. เครองมอทางเศรษฐศาสตร ในการบรหารจดการน า จดใหมการชดเชยคาเสยหายของผกอ

มลพษ ชมชนแพรกหนามแดงมการก าหนดขอปฏบตรวมกนของผกอมลพษและชมชนทอยโดยรอบทไดรบผลกระทบจากน าเนา น าเสย ทปลอยจากโรงงานอตสาหกรรมวาผ กอมลพษตองชดเชยความเสยหายใหกบชมชน

อภปรายผล

จากบทเรยนทไดจากกรณศกษา เหนไดวาความส าเรจของการบรหารจดการทรพยากรน าของชมชนแพรกหนามแดงใชหลกการการมสวนรวมของผ มสวนไดเสยเปนฐานเรมจากการพดคยภายในชมชน และเขามามสวนรวมในขนตอนตางๆ ไดแก การมสวนรวมในการศกษาสถานการณปญหา การก ากบตดตามและประเมนผล ซงสอดคลองกบหลกการจดการทรพยากรน า ท ปธาน สวรรณมงคล (2540) ทเสนอหลกการการจดการทรพยากรน า ไวประการหนง คอ การมสวนรวมของประชาชน เนองจากน าเปนสมบตสาธารณะททกฝายมสวนรวมในการจดการ ใชการวจยชมชนเปนตวก าหนดทศทางในการพฒนาและแกปญหาการ นอกจากใชกระบวนการวจยเปนกลไกในการขบเคลอนการแกปญหา แลวกระบวนการวจยยงสรางการมสวนรวม และเสรมสรางกระบวนการเรยนรใหกบคนในชมชน มการเรยนรอยตลอดเวลาดงท บญชย งามวทยโรจน (2555) ไดกลาวถงเสาหลกของการจดการทรพยากรน าแบบบรณาการ ประการหนง คอ ควรมการแลกเปลยนเรยนรขอมลขาวสารเกยวกบการใชน าและทรพยากร และสพรรณ ไชยอมพร (2549) กลาววาการเรยนรและการถายทอดประสบการณมสวนชวยใหชมชนสามารถ



พงตนเองได มการประยกตใชภมปญญาเดม นอกจากนยงมการตงกลมเพอเปนกลไกภายในในการบรหาร มการจดการโดยกลมและขณะเดยวกนมการเชอมโยงการท างานรวมกบกลมภาคเครอขายทงภายในและภายนอกชมชน สอดคลองกบแนวทางของกรมทรพยากรน า (2551, น. 3-20) และ บญชย งามวทยโรจน (2555) ทกลาวสรปไววา การตงองคกรและกลไกในการบรหารจดการทรพยากรน า จะเปนสวนส าคญและมบทบาทในการเขามาบรณาการเพอใหเกดการจดการทรพยากรน า และยงยดหลกการจดการแบบบรณาการตามภมนเวศตามท บญชย งามวทยโรจน (2555) กลาววาการจดการน าทดควรยดหลกการ การจดการน าแบบบรณาการ และตามหลกการบรหารจดการทรพยากรน าแบบผสมผสานของ UNESCO (2004) โดยใชเครองมอการบรหารทงเชงโครงสราง เชน การขดลอกคคลอง การก าจดผกตบชวา เครองมอเชงสงคม เชน การก าหนดกฏระเบยบของชมชน การใชสอประชาสมพนธในการน าเสนอประเดนปญหา การเผยแพรขอมลขาวสารเพอใหคนภายนอกไดรบทราบ และเครองมอเชงเศรษฐกจโดยการออกขอบญญตของหนวยงานในชมชนเพอจดการปญหาน าของชมชน เชน การออกขอบญญตขององคการบรหารสวนต าบลเพอควบคมดแลการปลอยน าเสยจากฟารมเลยงสตว ซงเรองนสอดคลองกบหลกการของ Dublin (1992) ทกลาววา น ามคณคาทางเศรษฐศาสตรควรไดรบการพจารณาเพอใหเกดความยงยน และเพมประสทธภาพในการจดการน า และตามหลกเศรษฐศาสตรสงแวดลอม ซงองคการความรวมมอ ทางเศรษฐกจและการพฒนาไดเสนอตามหลกของปฏญญา รโอ เดอ จาเนโร ดงนนจงสมควรมการก าหนดและใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรในการบรหารจดการน าใหเหมาะสมกบการบรหารจดการน าในแตละกจกรรมของแตละชมชน รวมถงแตละประเภทของกลมผใชน า

บทสรป

จากการศกษาพฒนาการของการบรหารจดการทรพยากรน าของชมชนแพรกหนามแดง สรปโดยใชเกลยววงรอบการพฒนา (Spiral Model) พบวา พฒนาการของการบรหารจดการน าแบงออกเปน 4 ระยะ ไดแก

ระยะท 1 ชวง 50 ป – 2516 ปญหาทพบในชวงนน คอปญหาการรกล าของน าเคม ซงใขณะนน ภายใตการน าของนายกมเลยง วงตาล ทไดรบสมปทานปาชายเลนไดเขามามบทบาทในการรวมแกไขปญหา โดยใหประชาชนเขามามสวนรวมในการขดคนคลอง สรางท านบคนดนปองกนน าเคม ทงรวมระดมทน รวมแรงรวมใจ และการตรวจตราเฝาระวงคนดนทกอสรางขน รวมทงมการท านบ ารงรกษาอยเสมอ

ระยะท 2 ชวงป 2516 – 2543 การกอสรางถนนธนบร-ปากทอ ท าใหเกดปญหา การกนขวางทางน า แบงเปนพนทน าจดและพนทน าเคม การสรางเขอนศรนครนทรซงมชวงเวลาหนงทตองกกเกบน าไวใหเตมอาง จงไมปลอยน าจดมาไลน าเคม ประกอบกบชวงนนเกดภยแลงเปนอยางมากมฝนในพนทนอยท าใหน าเคมรกล าเขามาในพนทอยางหนก ทงยงมปญหาการเสอมโทรมของปาชายเลน เนองจากน าพนท



55

ดงกลาวไปเพาะเลยงก งอยางแพรหลาย ขณะนนกรมชลประทานกเรมสรางคลองสงน าใหกบชาวบาน ท าใหชาวบานเปลยนระบบการปลกพชมาเปนการปลกขาวนาปรง มรอบการปลกไดมากขน เรมมการใชสารเคมในแปลงเกษตร นอกจากสารเคมจากการเกษตรแลว โรงงานอตสาหกรรมยงปลอยน าเนาเสยลงสแหลงน าธรรมชาตดวย ซงสงผลกระทบกบผ ทเลยงกงท าใหเสยหายเปนจ านวนมาก

การแกปญหาในชวงนน มการก าหนดแนวทางในการแกไขปญหาโดยการตงประชาคมคนรกแมกลอง และหาแนวรวมและสรางความรวมมอ กบกลมตางๆ เชน ประชาคมคนรกแมกลอง และสภาทนายความ มาเปนองคกร ภาคทรวมในการแกไขปญหา สวนการด าเนนการแกปญหานน กรมชลประทานไดสรางประตกนน าแบบปดตาย 109 ประต เพอกนน าเคมเขามา

ระยะท 3 ชวงป 2543 – 2549 จากการสรางบานประตปดตาย ท าใหเกดปญหาความขดแยงของชมชนระหวางคนท านาขาวและคนท านาก ง มการแกปญหาโดยใชกระบวนการวจยเปนกลไกลในการขบเคลอนงานแกไขปญหาความขดแยงของคนในชมชน และสงเสรมการมสวนรวม โดยพฒนาโครงการวจยรวมกบ สกว. ไดคนพบแบบบานประตหบเผย ซงระยะแรกทดลองใชกอน 4 แหง นอกจากน ชมชนแพรกหนามแดงยงมการตง ”กลมออมทรพยเพาะเลยงสตวน า” ทภายหลงเปลยนเปน “กลมสจจะสะสมทรพยผ เพาะเลยงสตวน า ต.แพรกหนามแดง” เพอเปนแหลงเงนออมและท ากจกรรมตางๆ ของชมชน

ระยะท 4 ชวงป 2550 -2555 นน ต าบลแพรกหนามแดงไดรบผลกระทบจากถนนทตดผากลาง ท าใหแยกออกเปน 2 สวนการเดนทางไปมาล าบาก ไมปลอดภย จงเกดปญหาความปลอดภยบนทองถนน ชมชนจงรวมกนพฒนาโครงการความปลอดภยบนทองถนน เชอมโยงประเดนปญหาตางของชมชน เชน ปญหาความขดแยงเรองน า ภมปญญาทองถน วถชวตชาวบานและสภาพแวดลอม การระบายน าในพนท ฯลฯ นอกจากนยงมการจดสวสดการชมชนทสรางความมนคงทางองคกรการเงนและสวสดการชมชน โดยการวางแผนท าโครงการวจยรปแบบการจดสวสดการทสอดคลองกบวถชวตของคนในต าบล การจดกจกรรม “เยาวชนรกแพรกหนามแดง” รนท 2 และพฒนาโครงการความปลอดภยบนทองถนน ประสานกบองคกรและสถาบนตางๆ เชน สสส. และจดเวทแลกเปลยนเรยนรระหวางสมาชกและหนวยงาน

ขอเสนอแนะ

1) ขอเสนอแนะตอชมชนในการจดการทรพยากรน า การจดการทรพยากรน าของชมชนควรเปนแบบบรณาการ สวนส าคญทเปนแกนกลาง คอ การเรยนร การแสวงหาขอมล ความรและเชอมโยงตอยอดภมปญญา โดยการใชความร ภมปญญาผานกลไกการจดการ คอ กลม องคกร ชมชน กลมกจกรรมในการเรยนร รวมถงกจกรรมกลมและเครอขายเพอน าความร ขอมล ภมปญญาไปจดการทรพยากรน าอยางเหมาะสมและรถงคณคา การผลตและการบรการเพอสรางรายได การจดการทนและกองทนในการจดการ การก าหนด และการดแล การจดการ ตามกฎเกณฑกตกา รวมถงการรณรงคเผยแพร สรางความร ความ



เขาใจและส านกทงในสวนของ สมาชก ชมชนและสงคม เพอใชในการขบเคลอนของชมชนในการจดการทรพยากรน าใหเปนไปอยางตอเนอง เหมาะสม สมดลและยงยน

2) ขอเสนอแนะดานการจดการทรพยากรน าตอภาค ในการจดการทรพยากรน ามหนวยงานทเกยวของและด าเนนการรวมกนกบชมชนแบบบรณาการหลายองคกร หลายหนวยงาน ไดแก 1)ภาคในชมชน ควรมบทบาทโดยตรงในการด าเนนการในการจดการทรพยากรน า ไดแก กรรมการหมบาน และสวนทองถน ไดแก องคการบรหารสวนต าบล (อบต.) เทศบาล กลมอนๆ กลมจดการน า และ 2)ภาคนอกชมชน ควรมบทบาทในการด าเนนการสนบสนนในการจดการทรพยากรน า ไดแก กรมทรพยากรน า เครอขายกลมน าภาคประชาชน กรรมการลมน า สถาบนการศกษา หนวยงาน วด ภาคเศรษฐกจ เครอขายประชาสงคม สอมวลชน องคกรพฒนาเอกชน พรรคการเมอง หนวยงานราชการ

3) ขอเสนอแนะดานการจดการทรพยากรน าในมตดานตางๆ แบบองครวมใน 6 มต มขอเสนอแนะ ดงน

(1) ดานเทคโนโลย (technology:t) ควรเนนการศกษาตอยอดภมปญญาทองถน สรางนกวจยชาวบาน เลอกใชเทคโนโลยการจดการน าทตนทนต าเหมาะสมกบสภาพภมสงคมและสามารถพงพาตนเองได จดการได และมการวจยศกษา วธการ เทคนคทเหมาะสม มฐานขอมลเพอใชในการวางแผนและเปนระบบทผใชโดยเฉพาะชมชน และภาคสามารถเขาถงใชประโยชนไดจรง

(2) ดานเศรษฐกจ (economic:e) ระดบชมชนทองถน (e) ควรค านงถงการใชประโยชนอยางคมคา การสรางมลคาเพม การปรบระบบการผลตใหเหมาะสมกบการใชน าและภมนเวศนเกษตร และการสงเสรมวสาหกจชมชนและระดบประเทศ (E) ควรสงเสรม เนนการลงทนโครงสราง การจดตงกองทนการจดการน า การพฒนาเศรษฐกจของประเทศทสมดล ทงการพฒนาการดานสงคมและสงแวดลอม

(3) ดานทรพยากร (น า) (resource:r) ระดบชมชนทองถน (r) เปนการจดการทเหมาะสมในระดบครวเรอน และในชมชน ทองถน รวมถงการเชอมโยงการจดการทรพยากรน า ดน ปา และการผลต และอยรวมกนแบบปกตไดระดบประเทศ (R) พจารณาถงผลกระทบเชอมโยงทงในระดบลมน า ระดบเมอง ประเทศ รวมถงการจดสรรน าอยางเปนธรรม และการมกฎเกณฑรวมกน

(4) ดานจตใจ (mental:m) ระดบชมชนทองถน (m) โดยมเปาหมายทถกตอง ดงาม มจตอาสา จตสาธารณะ สรางคานยมรวมในทองถน ชมชน ระดบประเทศ (M) สรางความตระหนก มเปาหมาย ศนยรวมจตใจ ยกยองตวอยางทเปนทยอมรบและเปนตวอยางทด

(5) ดานการเมอง การตดสนใจ (politic:p) (6) ระดบชมชนทองถน (p) มการตดสนใจรวมกนดวยเหตดวยผล มกฎ ระเบยบ กตกาในระดบ

ทองถน ชมชน การมแผนชมชน มการควบคมก ากบ สรางแกนน าชมชน และสงเสรมการกอตงกลมชมชน



57

ระดบประเทศ (P) ไดแกการมนโยบายรฐทเหมาะสมชดเจน ตอเนอง มกฎหมายทเหมาะสม มสมชชาประชาชน หรอเครอขายระดบประเทศ มการสรางกลไกเพอการตดสนใจ และบรณาการท างานรวมกน

(7) ดานสงคม วฒนธรรม (socio-cultural:s) ระดบชมชนทองถน (s) ไดแก การบมเพาะเยาวชน การสรางความเขาใจในระดบสงคม ครอบครว การสรางสวสดการและการเรยนรรวมกน ระดบประเทศ (S) คอ การสรางความรความเขาใจตอสงคม การจดเวทสาธารณะ การสงเสรมรณรงค การสรางวถพลเมอง คอ ในทกภาคสวน เกดความตนตวรวมกน เปนก าลง หรอ พล ของเมอง ของประเทศ

บรรณานกรม

กรมทรพยากรน า. (2551). รางแผนทยทธศาสตรการด าเนนงานของกรมทรพยากรน า พ.ศ. 2551-2555. ส บ ค น เ ม อ 1 3 ม น า ค ม 2 5 5 4 จ า ก http://www.dwr.go.th/content/ files/001002/0005131_2.doc.

บญชย งามวทยโรจน และคณะ. (2555). รายงานการศกษาวจยภมปญญาทองถนในการบรหารจดการทรพยากรน า: กรณศกษาพนทลมน าช. สวนวจยและพฒนาทรพยากรน า ส านกวจยพฒนาและอทกวทยา กรมทรพยากรน า กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม.

ปธาน สวรรณมงคล. (2540). รายงานการวจยเรองการพฒนาประสทธภาพการบรหารจดการทรพยากรน า. กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการขาราชการพลเรอน. ประกอบการประชมระดมความเหนศษยเกาส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. ประเทศไทย. กรงเทพฯ: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

สพรรณ ไชยอ าพร. (2549). การศกษาศนยการเรยนรการพฒนาสงคมและสวสดการชมชน: กรณศกษาชมชนเขาคราม ต าบลเขาคราม อ าเภอเมอง จงหวดกระบ. กรงเทพฯ: สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

Dublin. (1992). Statement and Report of the Conference. 26-30 January Dublin.

UNESCO. (2004). IWRM Guidelines at River Basin Level, Part 2-1. The Guidelines for

IWRM Coodination, Retrieved September 16.

Documents

Community Water Resource Management: A Case … ป ท 5 ฉบ บท 1 มกราคม – ม ถ นายน 2558