DaWes «Misjonslinje» i den gassisk­lutherske kyrkja fram til i dagAV SIGMUND EDLAND

I dei ferste to artiklane har vi sett litt pa Dahles direkte innsats oginngrep i den gassiske kyrkja gjennom 50 ar (1870-1920).

Men Dahle sin innflytelse blei ikkje borte fordi om han gjekk utor ledelsen - og dede snart etter. Han hadde sett sitt stempel pasamarbeidet kyrkje/misjon sa grundig at det enna i mi studietid islutten av 6O-ara, blei referert til «den gamle gode linja fra Dahlestid (1903)>> i misjonshistorietimane pa Misjonsskulen.

Dette betyr likevel ikkje at det ikkje hadde skjedd forandringeri det kyrkjelege styresettet pa Madagaskar etterat Dahle slutta iNMS. Alt same aret (1920) tok tilsynsmannen pa Madagaskar,Fredrik Bjertnes, opp spersmalet om a redusera hovedstyrets«fjernstyring» av arbeidel. Han ba om a fa sterre myndighet dele­gert til misjonrerkonferansen.! Forutsetninga var da at konferan­sen skulie delegera meir myndighet over «interne» saker til kyrkja.

Prinsippet fra 1903 sa jo at gasserne skulle fa sjelvstyre i sineeigne saker nar dei greidde budsjettet sitt sjelv. Men na hadde fleireav dei sterkaste distrikta alt i fleire ar greidd sitt - uten at ein haddefatt meir a seia for del. Det var derfor bare rimeleg at dei begyntea bli utalmodige. Men ein stod oppi sa mange vansker da rett etterkrigen, sa det tok litt tid fer ein kom videre.

Ein Konferanse-komite med Ole Strand som sekretrer la fram eiinnstilling om ein utvidelse av Comite Mixte pa konferansen i 1923.Ein foreslo a gjera komiteen om til ein kyrkjekonferanse med breidinnfedt representasjon fra aile sjelvhjelpte distrikl. 2

Etter a ha blitt godkjent i aile instanser, kunne den ferste kyrkje­konferansen for innlandet samlast i Fianarantsoa (6-10 mars1927). Der mette 18 representanter fra sjelvhjelpte distrikt og10 misjonrerer. Etterkvart som talet pa sjelvhjelpte distrikt auka,skulle ogsa den gassiske majoriteten i denne konferansen auka.

Myndighetsomradet til kyrkjekonferansen blei kraftig auka fraComite Mixte, med full rMerett i mange «indrekyrkjelege» spers­mal. Dessuten skulle kyrkjekonferansen gi innstilling i mange

221

sp"rsmal som misjonrerkonferansen og hovedstyret skulle avgjera,og det blei snart praksis a fylgja desse innstillingane sa sant ein fantdet mogeleg. Kyrkjekonferansen fekk derfor i praksis ikkje sa litea seia, sj"lv om det enna formelt sell var eit noksa begrensasj"lvstyre.

Kyrkjekonferansen skulle ogsa fa avgi stemme ved tilsynsmanns­valget, og da Bjertnes takka av i 1927, blei ein av dei yngre misjo­nrerana, Ole Strand, valgt. Han peika seg ut som ein lederskikkel­se. Han hadde dessuten vist seg som ein talsmann for st"rre gassisksj"lvstyre, sa han fekk nok mange av dei 18 gassiske stemmene vedvalget.

Kyrkjekonferansen sin periode i den gassiske kyrkja (1927-1950)blei pa mange mater dominert av Ole Strand. Som tilsynsmannvart han valgt til ordstyrer, og han deltok pa alle konferanser ­bortsett fra to ar da han var heime - like til han d"de i Tananarivei januar 1941.

Strand var ikkje noko maktmenneske, slik som Dahle. Han varlederen som pmvde a dra alle med seg. «Med Strand pa dirigent­plassen ble disse kirkekonferansene rene undervisningskurs for dedeltagende gassiske kirkeledere i demokratiske og saklige arbeids­metoder.»J Men Strand var forsiktig og konservativ av natur.Han ville ikkje bryta med Dahles «linje», men byggja vidare paden - og kanskje moderera henne litt. Hans mal var konsolideringav kyrkja og innarbeiding av kyrkjekonferansen.

Nellopp derfor er det interssant a lesa hans vurdering av mi­sjonssituasjonen, slik han ullrykte det i foredraget: «Misjonslinjeog kirkedannelse» pa konferansen i 1928, da han overtok som til­synsmann. (<<Det faller sa tungt a glemme» s. 64.) Han slar f"rstfast at misjonens mal er a danna ei sj"lvstendig innf"dt kyrkje.«Kirkedannelsen, organisasjonsmessig utformet og fastsl<itt gjen­nom selvhjelps- og selvstyreregler er blill «misjonens egentlige opp­gave», gjenstand for de innf"dte lederes kappestrid, misjonrerersmer eller mindre selvf"lende «faderglede», hovedstyrets velbehag,og misjonsvenners synkende interesse. (...) Kort sagt er selvhjelpeni en hel del menigheter blill (...) - det sentrale forhandlingsemne,malet og malestokken.» (side 65).

Han framhever det kyrkjedannande i alt strevet ein har hall,men er ikkje blind for skuggesider ved utviklinga: «Og det t"r velhende at enkelte stundom har f"lt seg mer som skalleoppkrevereenn evangeliets budbrerere. Hvor det slik ikke er sa liketil a tilveie-

222

bringe det nedvendige, blir konsentrasjonen om selvhjelpsproble­met en hemsko for annet nedvendig arbeid innen menigheten, spe­sielt for den gjerning jeg har villet samIe under betegnelsen:MISJONSLINJE. Jeg tenker med dette uttrykk pa det evangelise­rende arbeid bade utad og innad -» (side 67).

«Kirkedannelse med sine komponenter felger samlingens ogoppbygningens prinsipp. Det er konsolideringen om det felles bre­rende og forenende. Misjonslinjen derimot representerer ekspan­sjonen: utover, alltid videre, nyU land, eket omrade, sterre tilslut­ning. (...) Sa vidt forskjellige som disse prinsipper er, rna nedven­digvis en konsentrasjon om det ene til en viss grad utelukke ellerforsemme det annet. Det er saledes kun en naturlig arsak at mensde 30 ferste ar av vart rnisjonsarbeid pa Madagaskar stort settskjedde etter misjonslinjen, sa har de siste 30 ar - etter at pendelenhar svingt - vesentlig statt under kirkedannelsens tegn» (side68-69).

Strand ser sjelvhjelpsarbeidet som ein naturnedvendig ting ­«livets og utviklingens egen korrektuL» Og likevel sa er det ikkjedette som er det eigentleg konstituerande for ei kyrkje: «- like salitt ville dette selvhjelpsprogram fert fram til dette stade uten demange ars arbeid pa forhAnd etter MISJONSLINJEN. Det er nem­lig DENNE SOM ER GRUNNLEGGENDE.» (s. 69). Sa viser hantil kor katastrofalt konflikten mellom desse to linjene slar ut i deisvake distrikta og i utkantane: «Det er i tungt arbeidende selv­hjelpsdistrikter en viss tendens til hva en kunne kalle kirkelig am­putasjon: Foruten a trere pa kassabeholdningen (...) unndrar enmenighetslederne ekonomisk stette, inndrar deres stillinger, hvil­ket ofte viI si det samme som a legge ned arbeidet pa vedkommendested.» (s. 71).

Strand konstaterer sa statistisk tilbakegang i fleire sjelvhjelptedistrikt, og forklarer dette med at kraftanspennelsen med a greiasjelvhjelpa har viska ut misjonslinja i menigheten. Ein har Yoremeir opptatt av a pressa pengar ut av dei medlemmene ein har, ennav a vinna nye, kan ein kanskje seia.

Det interessante ved denne programtalen til Strand, er a sja kor­leis ein sentralt plassert misjonsleder rna ga sa kraftig i rette medsjelvhjelpslinja i misjonsstrategien. Den hadde fert til einsidig kon­sentrasjon om ekonomi og organisasjon, med tilsvarande stagna­sjon i misjonslinja - evangelisering bade pa det ytre og det indreplan.

223

Strand konstaterer ikkje at Dahles «linje» faktisk skar vekk heilemisjonslinja i arbeidet, men eit neyere studium av misjonshistoria,viser at dette langt pa vei er rett. Bare i den grad ein kunne setjaseg ut over Dahles «linje)} kunne ein fa fortsatt framgang i utkant­stroka. Dei innfedte kunne fleire plasser ikkje sla seg til taIs medikkje a fa driva misjon, og menighetenes misjonsarbeid kom uto­ver i 20-ara sa smatt i gang att - med eller mot misjomeranesvilje.'

At ein matte setja seg ut over Dahles <dinje» var kanskje tyde­legast pa estkysten. Der hadde arbeidet fatt ein knekk ved arhun­dreskiftet pga. oppmr og ei omfattande kyrkjestenging fra statensside. Og nye initiativ vart ofte stansa i starten, fordi ein var under­lagt innlandskonferansen og dermed Dahles sjelvhjelpslinje. «Pakysten var der imidlertid ikke forutsetninger for det nye syn og detnye tempo. Skulle man na folket der med evangeliet, matte detflere misjonrerer til, samt katekister, evangelister og lrerere pa mi­sjonens regning ute i hedningebyene. «Ogsa i est rna vi fa heve tila rydde, dyrke, harve og sa fer noen kan kreve a fa heste,» hevdetmisjonrerene fra kysten. Men Innlandet mente at «skal det byggesen kirke, anlegges en skole, tilsettes nye (gassiske) arbeidere pa 0st­madagaskar, blir det menighetens egen sak», het det under bud­sjettbehandlingen en gang. Felgen var en jevnt fatallig misjonrer­flokk og utilstrekkelige arbeidsbudsjetter til kysten, og den deravfelgende stagnasjon i stedet for vekst pa mange punkteL»1

Ferst etter Dahles bortgang kom det ny fart i arbeidet pa 0st.Ein greidde a riva til seg initiativet, skaffa skikkeleg bemanning ogbudsjett og byggja arbeidet pa misjonslinja igjen. <lOg da Moen isin arsmelding for Vangaindrano 1928 skrev at «der ber og rna nulegges mere vekt pa evangeliseringen enn pa pressering av selvhjel­pen,» hertes ingen protest lengeL»6 Etter 40 ars arbeid var det en­na bare 5784 menighetslemmer pa 0st i 1928.

Etterat 0stmadagaskar blei eigen konferansekrets i 1934, harmisjonslinja yore lagt til grunn - og sjelvhjelpsarbeidet har sup­plert denne. Saman med vekkelsane under og etter krigen har dettegjort 0stmadagaskar til ein av dei mest ekspansive og misjone­rande synodane i FLM.

Vestmadagaskar var eigen konferansekrets like fra 1878, og ar­beidet var enna svakt da Dahle inspiserte Madagaskar i 1903.Dahles prinsipp fekk derfor ikkje sa stor betydning pa Vest i fersteomgang, sjelv om ein sa smatt pmvde a innarbeida sjelvhjelp i me-

224

nighetens liv heilt fra starten avoDet var n0dvendigvis misjonslinja som matte vera den domine­

rande i lang tid framover, og ein opplevde god framgang utover i20- og 30-ara, da mannskap og budsjett kom opp pa eit brukbartniva. Seinare - da Vestmadagaskar blei mermare knytta til Innlan­det, og ikkje minst da ein fekk felleskonferanse - viste det seg atmisjonrerane hadde tildels svrert ulikt syn pa mAl og midler i arbei­del. Innlandsmisjonrerane blei ofte beskyldt for at dei ikkje for­stod problematikken pa Vestkysten. Eg trur mykje av desse bryt­ningane kjem av ulikt syn pa kva prinsipp ein skulle leggja til grunni arbeidet: Misjonslinja eller den Kyrkjekonsoliderande linja.

Men ogsa pa kystane vart sj01vhjelpsarbeidet drive fram etterkvart, og ein kunne derfor organisera kyrkjekonferanser pa Vest­madagaskar i 1943, pa 0stmadagaskar i 1944, i Syd0st (FortDauphin-synoden) i 1948 og i Syd-vest (Betioky-synoden) i 195 I.Desses kyrkjekonferansane vart seinare omdanna til det Arlegesynodem0tet for kvar regionalsynode. Fart og midler i utviklingaav sj01vstyre varierte fra krets til krets - men mAlet var heile tidaklart for aile: EI SJ0LVSTENDIG LUTHERSK KYRKJE FORHEILE SYDMADAGASKAR.

Alt da ein starta opp arbeidet pa 0st og i S0r i 1888, reiste ArneValen feltropet: «Det halve Madagaskar for den lutherskeKirke.»7 Dette blei pa ny understreka da lutheranerne fra ailekretser m0ttest i Tananarive under det store fellesprotestantiskem0tet i 1913. Men krigen sette ein stopper for planane om eitfelles­luthersk m0te.

Men i 1924 kunne den f0rste felleslutherske konferansen samlastpa Ivory, Fianarantsoa (4-5 april 1924). Desse konferansane sam­last kvart tredje ar, og vart viktige steg pa veien mot gassisk sj0lv­styre. Pa m0tet i 1939 tok ein opp arbeidet med a gjera felleskonfe­ransen om til ein verkeleg generalsynode - men krigen stansa fore­10pig dette arbeidel.

Den andre verdenskrigen ga pa mange mater gassernes respektfor den kvite mann ein knekk. Vaknande nasjonalisme ga seg poli­tisk utslag i det misslykka oppmret mot franskmennene i 1947.Dette viste likevel tydelig fram mot frigjeringa i 1960.

Ogsa pa kyrkjefronten skjedde det mykje under krigen. Da for­syningslinjene til Norge blei brotne, matte kyrkja sj01v syta for ar­beide sitt. Og kyrkja tok fatt med begeistring - og viste at ho kunnesta pa eigne bein.

225

Dette kunne ein ikkje setja strek over etter krigen, og ein startastraks arbeidet for a fa ein representativ generalsynode for heilekyrkja. NMS og dei to amerikanske misjonane i S0r var nok uenigeom framdriftsplanen for denne saka, men i 1949 vedtok ein fore­10pige statutter og innkallte den f0rste generalsynoden. Dennesamlast i Fianarantsoa 5-14 november 1950. Dermed var FLM en­deleg organisert som ei gassisk-Iuthersk kyrkje.

Enna hadde misjonrerane stor makt i kyrkja, sidan dei haddesikra seg faste plasser i generalsynoden og blei valde til viktige stil­linger i kyrkja. Men denne innflytelsen minka etterkvart, srerlegetterat ein i 1961 hadde valgt den f0rste gasser, Rakoto Andrianari­jaona, til kyrkjepresident og i 1962 innf0rte valg av synodepresi­denter som erstatning for tilsynsmannsembetet.

Men korleis vart samarbeidet kyrkje/misjon ordna? F0r haddemisjonen/misjonrerane styrt kyrkja. Na skulle kyrkja styra sj0lv.Skulle ho ogsa bestemma over misjonrerane som arbeidde i henne?

Dei reformerte kyrkjene gjekk inn pa ei slik integreringslinje ­og sidan dei pa mange mater hadde utvikla det kyrkjelege demo­krati darleg pa forhand, 8 slo motsetningana snart ut - og dei flestemisjonrerane blei sende heim i 10pet av fa At.

1 NMS foreslo Johannes Skauge at yare misjonrerer ogsa skulleintegrerast under kyrkjas ledelse. Misjonrerkonferansen nekta a gainn pa dette. Ein 0nska a sta fritt overfor FLM og behalda sin plasssom mellommenn mellom FLM og NMS. Ein fekk altsa ein noksakompleks situasjon, der konferansen ville sikra sin innflytelse overkyrkja i ei overgangstid. Dette ga anledning til mykje irritasjon ogmindreverdsf01else hos dei gassiske ledarane. Pastor Rakotomala­la, Nordsynodens president i dag, sa det slik, i eit foredrag paMisjonrerm0tet pa Antsirabe i 1980: Konferansen blei for oss gas­sarar ofte ei «Vilia misarona - toa misy hena» (Ei gryte med lokk- skal tm om det er kj0tt oppi). Med dette gassiske ordtaket villehan uttrykka litt av den skepsis, sjalusi og forargelse som konfe­ransens innblanding i kyrkjas disponeringer ofte hadde vakt.

Konferansen hadde forandra karakter opp igjennom ara. Daden blei grunnlagt var det omtrent bare misjonsprester som haddesete der - m.a.o. ei samling av kyrkjeledarel. Rundt arhundreskif­tet fekk ogsa kvinnelege misjonrerer sete og delvis stemmerett del.Og f0rst mndt 1970 fekk misjonrerkonene fulle retter i konferan­sen.

Den store forandringa i konferansen si samansetning kom med

226

den sterke vekst i skule- og helsearbeid etc. 1 den siste tida var mi­sjonsprester og aktive distriktsmisjonrerer redusert til snautt VJ avforsamlinga. Resten var lrerarar, sjukepleiarar, personell ved dennorske skulen osv. Desse gjorde jo aile ein god jobb, men forsarn­linga var ikkje representativ for kyrkjas arbeid ute i distrikta. Narderfor konferansen kanskje omprioriterte kyrkjas s0knader osv. tilfordel for Leks, skuleinstitusjoner, matte det skapa gnissinger.

Mange andre forhold kom til, og under samarbeidsavtale-for­handlingane i 1974, var det eit av hovedkrava fra FLM at misjo­nrerkonferansen skulle vekk som mellomledd mellom FLM oghovestyret for NMS. Pa dette punktet ville dei ikkje fira, for misjo­nen hadde alt for lenge gjennom misjonrerkonferansen «sikra segkontroll» over kyrkja - ikkje minst over 0konomien. Ein haddealtsa fatt den situasjonen som enkelte aIt i 1902 hadde forutsett: atdersom ein fekk to m0ter med bestemmande myndighet i kyrkja(konferanse og synode) sa ville ein enda opp med kompetansestridog vanskelege forhold. Dette synet vant ikkje frarn hos Dahle oghovedstyret hverken i 1902 eller i 1910 (sja foregaande artikkel) ogkonsekvensane var uunngaelege.

Kunne ein unngAtt problema ved a integrera misjonrerane underkyrkjas ledelse pil eit tidligare tidspunkt? Kanskje ein kunne redu­sert uviljen mot konferansen, men vi kunne og skaffa oss andreproblem som kanskje var alvorlegare. Vi har alt nevnt at dei refor­merte kyrkjene som pmvde denne modellen, snart mista aile misjo­nrerane. Misjonslinja stoppa heilt opp, og arbeidet i svake stmkbraut stort sett saman, mens arbeidet i veletablerte storbymenighe­ter blomstrer under innf0dt ledelse. Na gjorde nok den indepen­dentiske tradisjonen i den reformerte kyrkja - utan nokon sterksentraladministrasjon - henne srerleg sarbar for ei slik utvikling.

Men ogsa dei amerikanske misjonane i S0r valde ei meir integrertlinje i arbeidet sitt enn NMS. Nil opplever dei ein rekruteringssviktsom nok delvis har sin grunn i vanskelege arbeidsmuligheter ogsamarbeidsformer, sj0lv om vi ikkje skal dekka over rekruterings­vansker generelt i Amerika. Vi risikerer ogsa i NMS a fa ein st0rreavgang pa misjonrerpersonell etterat vi blei integrert under FLM'sledelse i 1975. Ja, vi kan alt registrera ein drastisk tilbakegang imisjonrertallet dei siste par ara. Men dette kan like mykje skuldastden manglande vilje til a rekrutera misjonrerer til Madagaskar,som Landstyret viste i ein del av 70-ara.

Konferansen ville gjerne «sikra seg kontroll» for a kunna priori-

227

tera misjonsarbeidet, hevdar ein. Vel og bra, for kyrkja har yoreinne i ein periode der oppbygging av organisasjon osv. har f<ittmest all oppmerksomhet. Og som Strand konstaterer i det avsnittetvi siterte ovanfor, vil ein sterk konsentrasjon om det kyrkjekonso­liderande matta fma til ein svekkelse av misjonslinja i kyrkja. Mi­sjonen har difor matta pressa pa for a fa misjonslinje akseptert iarbeidet. Ein oppretta m.a. i begynnelsen av 70-ara ein evangeli­serings-aksjon med stl1Jtte fra Stmmmestiftelsen i Norge. Dennehar f<itt bety mykje for a fa misjonslinja tilbake til heder og verdig­het i FLM.

Det er dessverre slik at i alt strevet med sjelvhjelp og sjelvstyrehar mange mista synet for misjonslinja. Det var dette eg opplevdesa sterkt som ung misjonrer og som eg refererte i ferste artikkelen:At ein menighet nekta a ta noko ansvar for hedningane utanfor sitteige «omrade». Det skulle frarnleis vera rnisjonens ansvar og kost­nad, slik det alltid hadde Yore. Dette er m.a. ei frukt av at vi tokfra den gassiske kyrkja misjonsdimensjonen ved Dahles inngrep i1903 - og vi har seinare aldri fatt den skikkeleg pa plass igjen. Vihar med andre ord misslukkast pa eitt vesentleg punkt i vart kyr­kjebyggande arbeid.

Fridtjov Birkeli skriv i ein instruktiv artikkel m.a. fylgjande: «­formelen «fra misjon til kirke» rna ferst og fremst bety at den mereller mindre fremmede misjonskirken rna utvikle seg til a bli en«hjemlig» misjonerende kirke. Altsa: hvilke forandringer og utvik­linger enn finner sted, sa rna misjonsgleden fortsatt ha hjemme ikirken. Og kirken rna vrere slik beskaffen at den kan na sa mangesom mulig med evangeliet, og makte det bedre enn en fremmed mi­sjon eller fremmedstyrt kirke.»9

Her har ogsa FLM enna eit stykke vei a gao Enna har den ikkjetatt misjonsoppgaven for sin hedenske nabo fullt pa seg, sjelv omgledelege ting har skjedd. Er det kanskje var instilling - at vi sommisjonsselskap har eit spesialoppdrag for hedningane her pa Ma­dagaskar - som hindrer dei a ga fullt inn i denne opgaven? (kfr.Dahles syn pa eit misjonsselskaps rolle.)l0 Har var innsats her paMadagaskar gjennom vel 110 ar yore forfeila eller forgjeves? Nei,langt ifra. FLM er i dag ei av dei store unge lutherske kyrkjene iden tredje verden. Og ei lang rekke misjonrerer har gjort ein storog trufast innsats for a byggja opp kyrkja - utifra dei forutsetnin­gane som var lagt til grunn.

Kunne vi ha rukke meir dersom vi hadde lagt Synode-vedtaket

228

fra 1902 til grunn for samarbeidet Kyrkje/misjon? Det er eit van­skeleg sp0rsmal a svara klart pa, m.a. fordi ein veit ute om kvaproblem vi ville fatt med koloniregjeringa. Men kanskje vi kunneha unngatt mange strider og vanskeligheter i overgangen til kyrkje­leg sj0lvstyre, dersom ikkje prinsippene var blitt strekte sa stramtav Dahle i 1903. Og ikkje minst: Kanskje vi kunne greidd bedre abevara misjonsgl0den i den unge kyrkja.

La meg slutte med enna eit sitat av Birkeli: «Men her ligger enav de store oppgaver i dag: ved Ordet og misjonrerer s0ke a gj0redisse kirker til det de ikke er: et redskap for misjonsoppgaven.»"

Misjonstida er enna ikkje forbi pa Madagaskar, men var oppga­ve er ikkje lenger a styra eller kontrollera kyrkja. Dahles «linje» iden gassiske kyrkjas liv, forsvant definitivt ut med den nye sam­arbeidsavtalen som tradte i kraft i 1975. Og det var pa h0g tid ­i revolusjonsaret.

Men enna har vi ein oppgave med a inspirera og peika pa mi­sjonsoppgaven - ikkje som eit spesialoppdrag for oss sj0lv, mensom ein integrert del av kyrkja sitt eige oppdrag.

NOTERI. Det Norske Misjonsselskaps historie i hundre aT. Bind IV. Fridtjov Birkeli,

s. 252 (Stavanger 1949).2. Anf.skr. s. 254.3. Del faller sA tungt a glemme -. Misjonslyrikk og misjonsforedrag av Ole

Strand. Stavanger 1946, side 18. I dei fylgjande sitata frd denne boka verisidetala refererte i teksten.

4. NMSs lOO-Ars historie, s. 266. Fandriana distrikt fekk begynna ein lovandemision i skogen. Sjd konferansereferat 1925 s. 89, og felgande dr. Pd Antsira·be decimol blei del mye bn\k mellom presten Rajaona og misjonrerene/konfe­ransen. Eit av dei store stridspunkta var at menigheten dreiv sitt eige misjons­arbeid - pA bekoslning av fellesarbeidet. Sjd konf.ref. 1922 s. 130f,og 1923s. 77f. Sjd ogsA: Mijoro. Tantaran'ltompokolahy RAJAONA Pastora laoAntsirabe sy ny asany. Antsirabe 1968, side 43f.

5. NMS's historie i hundre Ar. Bind IV, s. 480 (G. Nakkestad).6. Anf.skr. s. 481.7. Anf.skr. s. 137 (F. Birkelj).8. NOTM 1954, nr. 2. Hans Buvarp: En kirkes livsfunksion - Misjonssyn og

misjonspraksis, side 86.9. NOTM 1957, or. 3: F. Birkeli: «Fra misjon til Kirke». Noell bemerkninger

om en omstridt formel, side l35.10. Inspektionsreisen til Zulu og Madagaskar i 1903. Indberetning til Generalfor­

samlingen i Bergen 1904. Stavanger 1904, s. 46.II. NOTM 1957, nr. 3, side 136 (sjA note 9).

229