definicija računovodstva troškova je "To je tehnika ili metoda utvrđivanja troška projekta, procesa ili proizvoda. Taj trošak određuje se direktnim merenjem, arbitrarnim raspoređivanjem ili sistemskom i racionalnom alokacijom."U opisu svrhe računovodstvenih informacija mogu se identifikovati dve osnovne grupe korisnika: interni i eksterni korisnici računovodstvenih informacija.

Troškovi predstavljaju vrijednost utrošenih elemenata proizvodnje u procesu reprodukcije. Kako se vrijednost izražava cijenom, troškovi su u novcu izražena količina utrošene radne snage, sredstava za rad i predmeta rada.Jedan opšteprihvatljiv koncept definisanju kriterijuma za klasifikovanje troškova i definisanju kategorija troškova može se ilustrovati na sledeći način:Troškovi prema vremenu nastanka:Troškovi prema mogućnosti vezivanja i obračuna po nosiocima Troškovi prema reagovanju ili ponašanju na promenu aktivnosti

Troškovi prema uticaju na donošenje poslovnih odluka:Troškovi prema položaju u finansijskim izveštajima:

Direktni i indirektni troškovi su kategorije troškova koje se dele s obzirom na to mogu li se direktno pratiti po proizvodima (direktni) ili se ne mogu direktno obuhvatati po proizvodima (indirektni).

Fiksni troškovi su takovi troškovi koji ostaju nepromijenjeni bez obzira na to kako se mijenja opseg proizvodnje. Pojavljuju se tek s otpočinjanjem proizvodnje i iščezavaju s prestankom proizvodnje. Pri svakoj promjeni opsega proizvodnje ( stupnja iskorištenja kapaciteta) mijenjaju se ukupni varija-bilni troškovi dok jedinični varijabilni troškovi ostaju isti. Troškovi proizvoda su oni troškovi koji se uključuju u vrednost zaliha proizvodnje i gotovih proizvoda. Ti troškovi nazivaju se još i troškovi zaliha. Kako su zalihe pozicija kratkotrajne imovine (nedovršena proizvodnja i gotovi proizvodi), to su i troškovi proizvoda sadržani u bilansu. Troškovi proizvoda sadrže trošak direktnog materijala, trošak direktnog rada i opšte troškove proizvodnje

Opšti troškovi proizvodnje su, za razliku od direktnih troškova, indirektni troškovi koji nastaju u proizvodnom delu preduzeća (glavnim, sporednim i pomoćnim mestima troškova), ali se ne mogu direktno rasporediti na nosioce troškova kao što su proizvodi ili usluge.Tipični OTP jednog proizvodnog preduzeća su razni pomoćni materijal, grejanje, energija, troškovi indirektnog rada, kao npr. troškovi pripreme rada, priprema postrojenja, kontrola kvaliteta, manipulisanje sirovinama i materijalom, interni transport, održavanje postrojenja, kompjuterski servis i obrada podataka o proizvodnji, najamnina pogonskih zgrada, osiguranje pogona, amortizacija pogona i postrojenja i drugi troškovi koji se ne mogu direktno vezati po proizvodima, a nastaju u proizvodnji ili direktno servisiraju proizvodnju (sporedna i pomoćna mesta troškova).

U obračunu troškova proizvoda razlikuju se dva osnovna sistema obračuna. To je (1) sistem obračuna troškova u proizvodnji po porudžbini ili sistem obračuna po radnom nalogu i (2) sistem obračuna u masovnoj proizvodnji ili masovni obračun. Razlike u tim sistemima obračuna proizilaze iz specifičnosti odnosno razlika u načinu i organizaciji proizvodnje i karakteristikama proizvoda odnosno usluga. Zadatak i cilj oba sistema obračuna troškova zapravo su isti.Sistem obračuna troškova po radnom nalogu odnosno u proizvodnji po porudžbini primenjuje se za obračun troškova u proizvodnji brodova, aviona, svih vrsta građevinskih objekata, nameštaja, konfekcije, postrojenja, opreme i slično. U uslužnoj delatnosti primenjuje se kod svih vrsta usluga popravki i održavanja, usluga montaže, grafičkih usluga, projektovanja, zdravstva, pravnih i računovodstvenih usluga, uključujući naravno i reviziju, itd.

Masovni sistem obračuna troškova primenjuje se u tzv. masovnoj proizvodnji, kao što je npr. Proizvodnja bezalkoholnih pića, brašna, sladoleda, drugih prehrambenih proizvoda, papira, tekstila, šećera, gume, stakla, boja, benzina, plina, zatim proizvodnja plastičnih proizvoda, matica, dugmadi i proizvodnja tzv. montažnih proizvoda kao što su televizori, sva tzv. bela tehnika, automobili, kompjuteri, itd. U tom sistemu obračuna nosilac troška je proces proizvodnje određenog proizvoda ili srodnih proizvoda, ili deo procesa u određenom periodu.Nosioci troškova su proizvodi ili usluge.Mesto troška je zaokružena celina u kojoj ili u vezi sa kojom su se javili troškovi, tamo se mogu evidentirati i za njih tamo postoji odgovornost. Postoje razni kriterijumi za podelu mesta troškova.

. OBRAČUN TROŠKOVA

Način evidentiranja obračuna troškova zavisi od primenjenog kontnog okvira, koji može biti kontni okvir zasnovan na bilansnom ili procesnom principu. Za obračun troškova kod kontnog okvira prema bilansnom principu predviđena je klasa 9 - Obračun troškova i učinaka.Obračun troškova pre svega treba da odgovori na pitanja: gde su i u vezi sa čim su troškovi u preduzeću nastali. Za dobijanje odgovora na ova dva pitanja u klasi 9 predviđeni su računi mesta troškova i nosilaca troškova.

Vrste i obeležja metodaMetode vrednovanja zaliha proizvodnje i gotovih proizvoda u osnovi se dele na dve, a to su:metoda ukupnih troškova (full costing ili absorption costing) imetoda direktnih troškova ili varijabilna metoda (direct costing ili variablem costing).Kalkulacija predstavlja skup postupaka putem kojih se dolazi do troškova po jedinici proizvoda, u skladu sa odgovarajućim svrhama u koje se cena koštanja nosioca troškova i rezultata koristi u određenom momentu. Osnovni problem kalkulacije sastoji se, dakle, u tome kako troškove po vrstama alocirati na nosioce troškova i rezultata odnosnog preduzeća.Zavisno od zadataka kojima služi, mogu se razlikovati tri vrste kalkulacije. To su:

predkalkulacija, naknadna kalkulacija i standardna kalkulacija.

. METODA ČISTE DIVIZIONE KALKULACIJEDo cene koštanja jedinice učinka dolazi se podelom odgovarajućih ukupnih troškova s količinom učinaka ostvarenom u toku obračunskog perioda. U načelu, ona ne zahteva odvajanje direktnih od opštih troškova. Primenjuje se u masovnoj proizvodnji jednog proizvoda, kao što su hidro i termo elektrane, fabrike vode, toplane, fabrike piva, cementare, šećerane i sl., rudnici itd.Višestepena čista diviziona kalkulacija je izraz daljeg prilagođavanja divizione kalkulacije proizvodno tehničkim realnostima. Naime, u masovnoj proizvodnji jednog proizvoda vrlo često su iz perioda u period promenive ne samo zalihe gotovih proizvoda, već i zalihe nedovršene proizvodnje. Takvu pojavu imamo u preduzećima, fabrikama ili pogonima u kojima se proizvodnja, najkraće izraženo, odvija po sistemu:

1. proizvodnja poluproizvoda,2. skladištenja (ili odležavanje) poluproizvoda i 3. proizvodnja gotovih proizvoda, s tim što je često zastupljeno dva ili više međufaznih skladištenja ili odležavanje proizvoda.1

1.

METODA DIVIZIONE KALKULACIJE POMOĆU EKVIVALENTNIH BROJEVA Ova kalkulacija primenjuje se u masovnoj proizvodnji:dva ili više po dimenziji i izgledu različitih proizvoda,proizvedenih od istog osnovnog materijala, odnosno sa istim kvalitativnim sadržajem,proizvedenih u istom (ili zanemarljivo različitom) tehnološkom procesu,sa istom (ili zanemarljivao različitom) strukturom troškova, ali sigurno različitim iznosima troškova po jedinici proizvoda,za koje je nemoguće ili neisplativo odvojeno praćenje troškova.

KALKULACIJA KUPLOVANIH (VEZANIH) PROIZVODA.U slučaju kuplovane proizvodnje, radi se o dva ili više proizvoda, koji, usled prirodnih (sadržina sirovine) i tehničkih razloga, nastaju u istom proizvodnom procesu. To su, na primer, koks, gasovi, i benzol u fabrikama koksa, zatim sirovo gvožđe, , gas, i šljaka u železarama, onda različite vrste benzina, ulja i gasova u rafinerijama nafte, brašno, mekinje i slično u mlinovima, proizvodi klanične industrije, proizvodi u pilanama, proizvodi mnogih fabrika hemijske industrije itd. U svim tim i njima sličnim slučajevima proizvodi su međusobno vezani preko jedinstvenog inputa (sirovine), putem istog (istovrsnog i jednovremenog) tehnološkog procesa do tačke osamostaljenja, pa, prema tome , i u pogledu svih troškova proizvodnje do tačke odvajanja pojedinih proizvoda ili polufabrikata za dalju samostalu proizvodnju odgovarajućih proizvoda.

. METODA DODATNE KALKULACIJEZa proizvodnju serijske i pojedinačne proizvodnje primenjuje se metoda dodatne kalkulacije. Pomenimo samo građevinarstvo, industriju mašina, motora, transportnih sredstava, elektro industriju, industriju nameštaja, obuće, odevnih predmeta, industriju alata i uređaja, kooperantsku i drugu proizvodnju delova za proizvode pobrojanih industrija, druge industrije metaloprerade, proizvoda od plastike, drveta, kože, tekstila i sl. U svim tim i sličnim slučajevima radi se o proizvodnji različitih proizvoda, obično u višefaznom proizvodnom procesu, različitog obima učinaka, odnosno troškova koje pojedini proizvodi po tim fazama izazivaju i s promenljivim zalihama nedovršene proizvodnje i gotovih proizvoda. Takvim uslovima odgovara metoda dodatne kalkulacije, s jednim drukčijim pristupom jediničnom obračunu nosilaca troškova u odnosu na metode divizione kalkulacije.

Funkcija ukupnih troškova za potrebe planiranja i kontrole (upravljanja) za tradicionalne metode i ABC metodu definiraju se kao:10Za tradicionalne: Ukupni varijabilni fiksni troškovi = troškovi (jedinični troškovi) + troškovi po jedinici Za ABC metodu: Ukupni varijabilni varijabilni troškovi = troškovi (jedinice proizvoda) + troškovi ( serije) + po jedinici po seriji + varijabilni fiksni troškovi ( proizvodne linije) + troškovi po proizvodnoj liniji ABC metoda pruža detaljnije informacije temeljem kojih će se efikasnije planirati i kontrolirati troškovi u odnosu na tradicionalne metode. Pored toga, ABC metoda efikasnija je i preciznija u raspoređivanju fiksnih troškova. Obično se naglašavaju dva osnovna obilježja ABC metode i to: (1) identificira kratkoročno sve troškove koji nastaju u proizvodnji bez obzira jesu li varijabilni ili fiksni i dugoročno povećava udjel onih troškova s kojima se može efikasno upravljati smanjujući one s kojima se teško upravlja (fiksni), (2) uvažavanje troškovne hijerarhije (troškovi potpore pogona, troškovi potpore serije i troškovi jedinice proizvoda) važno je za efikasnost ABC metode gdje treba najprije izračunati ukupne troškove nakon čega jedinične troškove.