SUZBIJANJE PRENSOSNIKA BOLESTI

DEZINFEKCIJA(desinfection)

Dezinfekcija (Disinfection: dis + lat. inficere – loš, okužen), u širem smislu predstavlja skup postupaka kojima se uklanjaju, onesposobljavaju ili uništavaju mikroorganizmi u toj mjeri da nisu sposobni izazvati infekciju. Dezinfekcija u užem smislu predstavlja reduciranje broja mikroorganizama ispod infektivne doze, odnosno uništavanje ili oslabljivanje patogenih mikroorganizama. Za postizanje dezinfekcije se koriste dezinficijensi (hemijska sredstva) koja su slabo selektivno toksična, a imaju germicidno djelovanje.

Sanitacija je primjena dezinfekcije u javnoj higijeni.

Za razliku od dezinfekcije, pri sterilizaciji uništavamo sve mikroorganizme.

Chemotherapy-a je tretiranje bolesti hemijskim tvarima; prvenstveno upotreba hemikalija koje uništavaju infekte, a ne štete pacijentu. Prikladni hemoterapeutici su vrlo selektivni, a imaju germicid(e)-no i germistatic-ko djelovanje. Te osobine omogućavaju unutarnju dezinfekciju organizma.

Antiseptic je tvar koja inhibira razvoj mikroorganizama bez da ih nužno ubija.

Vrste disinfekcije s obzirom na vrijeme primjene su:

1.                 PROFILAKTIČKA ODNOSNO HIGIJENSKA dezinfekcija se provodi u svrhu profilakse zaraznih bolesti. Provodi se dezinficijensima (disinfectant-ima) širokog spektra djelovanja. Profilaktička dezinfekcija se vrši periodički, u pravilu 2 puta godišnje (jesen i proljeće), ali i može biti inicirana specifičnim epizootiološkim prilikama. U industrijskoj proizvodnji provodi se u skladu s izmjenom turnusa kao neophodan dio odmora objekta i to u sklopu načela 'sve unutra, sve van'. U sklopu profilaktičke dezinfekcije su i DEZINFEKCIJSKE BARIJERE za vozila i ljude na ulazima u gospodarstva. Dezinfekcijske barijere su bazeni s otopinom natrijeve lužine (pH=13-14).

2.                 TEKUĆA dezinfekcija se provodi tijekom trajanja neke zarazne bolesti, odnosno kada je bolest već prisutna. Kako tu već imamo prilično jasno definiranog uzročnika, uglavnom se provodi ciljano; dezinficijensima koji će uništiti uzročnika.

3.                 ZAVRŠNA ILI KONAČNA dezinfekcija se provodi nakon završetka epizootije, odnosno nakon što je ozdravila i posljednja bolesna životinja ili uklonjen izvor infekcije. Nužna je kod kontaktnih zaraznih bolesti koje se suzbijaju po zakonu. Prekid takvih zaraza može se proglasiti tek nakon što je, između ostalog, provedena odgovarajuća završna dezinfekcija.

METODE DEZINFEKCIJE

1.     Prirodni čimbenici koji djeluju na mikroorganizam su: sunčevo svjetlo, taloženje, filtracija, poremećaj životnih uvjeta mikroorganizma,..

2.     Mehaničke metode kojima djelujemo na mikroorganizme su struganje, pranje i četkanje (time se broj mikroorganizama smanji i preko 60%), vodeni šmrk, ventilacija...

3.     Fizikalna dezinfekcija obuhvaća toplinu (plamen, suha i vlažna toplina), isušivanje, zračenje, ultrazvuk (specifične vibracije), elektricitet i osmotski tlak;

4.     Hemijska dezinfekcija ovisi o vrsti dezinficijensa koji se primjenjuje, svojstvima i vrsti mikroorganizma i uvjetima okoline.

 

SVOJSTVA DEZINFICIJENSA

Dobar dezinficijens mora imati ova svojstva:

1.     Što širi spektar djelovanja.2.     Aktivnost u velikom razrjeđenju i uz prisustvo organske tvari.3.     Brzo djelovanje na sobnoj temperaturi ili temperaturi tijela.4.     Minimalna toksičnost za stanice tkiva.5.     Ne smije biti korozivan, zapaljiv ili eksplozivan, te treba biti pogodan za transport

(mali volumen).6.     Treba biti postojan u dodiru s predmetima koji se dezinficiraju te aktivan i nakon

dužeg dodira s njima.7.     Ne smije imati neugodan miris ili okus.8.     Cijena mora biti prihvatljiva (ekonomičan!).9.     Topiv u vodi, te jednostavan i siguran za primjenu; bez pjene.10. Ne smije stvarati hemorezistenciju kod mikroorganizama.

 

Kako bi dezinfekcijom postigli dobre rezultate, trebamo znati protiv koga se borimo. Stoga nas interesiraju svojstva mikroorganizma, i to:

Da li je rezistentan na određene dezinficijense, koje?Koje je vrste, koliko je brojan, otporan i koje su mu kemijske karakteristike?U kojoj je fazi rasta?Tvori li specifične strukture (kapsule, spore) i koje?

 

Kada smo saznali protiv koga ili čega se borimo, potrebno je definirati uvjete u kojima se možemo boriti. Zato nam je bitno:

Temperatura okoline. Lužine npr. bolje djeluju na temperaturi 50-60°C.Površinski fenomeni; apsorpcija dezinficijensa, permeabilnost, difuzija, tenzije...

Prisutnost drugih elektrolita. Elektroliti mogu znatno promijeniti ionizaciju dezinficijensa i svojstva stanice.

Prisustvo organske tvari. Organska tvar može znatno vezati neke dezinficijense.Duljina djelovanja.

Na viruse dezinficijensi djeluju na 2 načina:

1.     oštećuju viruse koji su izvan stanice i time onemogućavaju njihovu apsorpciju i penetraciju u stanicu,

2.     mijenjaju nukleinsku kiselinu (mutacije!; mutageno djelovanje može biti jako opasno).

Viruse će najbolje uništiti lužine.

 

Djelovanje dezinficijensa na bakterijsku stanicu

Način djelovanja Dezinficijenskoagulacija proteina alkoholi, derivati fenola, formaldehid hidroliza unutrašnje strukture stanice kiseline, lužineoštećenja izazvana oksidacijom vodikov peroksid, halogeni (F, Cl, Br i I),

kalijev permanganat, ledena octena kiselinaoštećenja izazvana površinskom aktivnosti amfotezidi, kvarterni amonijevi spojevi;

Omnisan, Cetavlon (NH4+)

 

Djelovanje dezinficijensa na spore je otežano jer spore imaju:

1.     višeslojni omotač,2.     visok sadržaj masnih tvari,3.     mali sadržaj slobodne vode,4.     sadrže kalcij-dipikolinat.

 

Definiravši protiv koga se borimo i u kojim uvjetima, preostaje nam samo da odlučimo s čime se borimo. Dakle, trebamo izabrati dezinficijens.

Pri izboru dezinficijensa valja uzeti u obzir:

1.     opseg antimikrobne aktivnosti dezinficijensa koja treba biti utvrđena laboratorijskim testovima,

2.     broj mikroorganizama,3.     pristupačnost mikroorganizama,4.     temperaturu na kojoj najbolje djeluje,5.     koncentraciju dezinficijensa u otopini,6.     potrebnu količinu, odnosno dozu dezinficijensa,7.     kiselost,

8.     germicide-nu i germistatic-nu aktivnost dezinficijensa,9.     vrijeme potrebno da dezinficijens djeluje,10. razgradnju dezinficijensa,11. promjenu u otpornosti mikroorganizma koje mogu nastati; rezistencija!12. inaktivaciju dezinficijensa.

 

Rezistencija se, u pravilu, javlja zbog primjene nižih koncentracija dezinficijensa, a ponekad i zbog nedostatne doze.

Dezinficijense možemo inaktivirati sapunima, deterdženitma i dezinficijensima. Česta je pojava da jedna vrsta dezinficijensa inaktivira drugu! Stoga na to moramo paziti prilikom rada. Jedina sigurna iznimka od toga je alkohol. Uz to jedino kod alkohola su niža razrjeđenja učinkovitija; najbolje djeluje 70%-tni alkohol – bolje no 90%-tni.

PRIPREMA ZA DEZINFEKCIJU

1.     Mehaničko čišćenje je potrebno provesti prvenstveno kod uprljanih površina u stajama. Nakon grubog mehaničkog čišćenja slijedi sanitarno pranje.

2.     Sanitarno pranje (vlažno čišćenja) ima za cilj odvojiti fiksne čestice i smanjiti broj mikroorganizama. Najbolje ga je provoditi uz prskanje toplom vodom pod velikim tlakom.

3.     Na kraju priprema za dezinfekciju ide sušenje. 

Ukoliko suzbijamo za čovjeka opasne bolesti potrebno je prije čišćenja provesti prethodnu dezinfekciju!

Dezinficijens se može aplicirati:

1.     prskanjem; čestice veličine 0.15-1mm (ručno) ili 0.05-1mm (mašinski),2.     raspršivanjem; čestice veličine 0.05-0.15 mm kod visokotlačnih prskalica (25-75atm),3.     zamagljivanjem; čestice veličine 0.5-50ěm (0.0005-0.05mm).

 

Ukupan postupak dezinfekcije ide:

1.     prethodna dezinfekcija; samo ukoliko sumnjamo na bolest opasnu za čovjeka,2.     čišćenje i ispiranje; potrebno je postići optičku čistoću,3.     dezinfekcija,4.     ispiranje – po potrebi (biološka čistoća).

 

DEZINFICIJENSI

Kiseline su vrlo dobri dezinficijensi, ali korodiraju. Organske kiseline, poput octene se koriste u prehrambenoj industriji.

Lužine su izrazito dobri virucid-i. Uz to posjeduju dobru sposobnost odmašćivanja. Najčešće se upotrebljava 2-5% natrijeva lužina (NaOH). Ukoliko želimo uništiti spore bakterija onda ćemo primijeniti 30% NaOH i to kroz dulje vrijeme.

Aldehyde-i (R-CH=O) su dezinficijensi širokog spektra, ali sporo djeluju. Formalin je 40% otopina formaldehyde-a (plina), gluteldehid... Toksični su pa se gotovo ne upotrebljavaju.

Fenoli (phenol – ciklički ugljikovodik) od kojih je najpoznatija karbolna kiselina, su ekološki neprihvatljivi.

Alkoholi su vrlo dobri dezinficijensi. U pravilu se rabi etilni i izopropilni alkohol. Djelovanje izopropilnog alkohola je jače.

Propiten-glikol i trietilen-glikol su izrazito jaki dezinficijensi ukoliko se upotrebe kao aerosol.

Etilni oksid u plinovitom stanju duboko prodire u materijale. Djeluje germicid-no. Upotrebljava se u sterilizaciji.

Kationi, anioni i amphoteric-ni spojevi; od kationa se rabe kvarterni amonijevi spojevi; (Omnisan, Cetavlon; NH4

+) koji imaju germicidno djelovanje.

Halogeni elementi. Od halogenih elemenata (F, Cl, Br, I i At) za dezinfekciju široku uporabu imaju klor i jod (Cl i I).

Od anorganskih spojeva klora najpoznatji dezificijensi su hypochlorite-i, npr. Ca-hypochlorite (CaOCl).

Oksidacijska sredstva. Kalijev permanganat nema odveč široku primjenu. Vodikov peroksid (H2O2) je dobar dezinficijens. Istovremeno je ekološki vrlo prihvatljiv; nema rezidua;

2H2O2è 2H2O + O2

Per-kiseline (kisik je jednovalentan) su kiseline kojima je dodan jedan kisikov atom. Tako smo dobili par dobrih dezinficijensa: per-mravlja, per-octena, per-propionska kiselina. U reakciji O- ion biva otpušten i oksidira. Per kiseline su važen za dezinfekciju gnoja.

 

Izotop kisika, ozon (O3) ima dobra svojstva za dezinfekciju vode.

 

Djelovanja pojedinih dezinficijensa

    G- G+ virusi spore plijesnihypochlorite   + + + +/- +H2O2   + + + + +octena kiselina   + + + + +amphoteric-ni tenzidi   + + - - +kvarterni amonijevi spojevi   + +/- - - +/-formalin   + + + +/- +voda na 75°C   + + - - +/-pH=13.9   + + + +/- +pH=4   - +/- + +/- -