Dillerin Sınıflandırılmasıve

Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri

Hüdayi CANÇankırı, 2015

Dersin Sonunda Söylenecek SözTarihi çok eskilere dayanan ve günümüzde dünyanın hemen her bölgesinde az da olsa konuşanı bulunan Türkçe, bugün yaklaşık  220 milyon konuşur ile dünyada en çok konuşulan 5. dil konumundadır. Genellikle yazıldığı gibi okunan, istisnaları fazla olmayan, sistematik ve kurallı bir dil olan Türkçeyi öğrenmek, zannedildiği gibi zor değildir. Hatta günümüzde, Türkçenin bilgisayar diline en uygun dillerden biri olduğu, çeşitli çevreler tarafından dile getirilmektedir.

Dillerin SınıflandırılmasıDiller ağırlıklı olarak köken ve yapı bakımından sınıflandırılmaktadır. Dilleri bölgelere göre sınıflandırmak çoğu zaman anlamsızdır.Köken sınıflandırmasında farklı diller arasında genetik ilişki ve bağlantılar esas alınır; yapı bakımından sınıflandırmada ise dil türlerini ayırmak üzere biçim bilgisel veya söz dizimsel göstergeler kullanılır.

Dil Sayısı ve Dillerin Yok Olma TehlikesiKüreselleşme, konuşur sayısı az olan birçok dili yok olma tehlikesi ile karşı karşıya getirmiştir. UNESCO’nun yok olma tehlikesi ile karşı karşıya bulunan diller için hazırladığı atlasta, dünyadaki dillerin sayısının 6000’den fazla olduğu ve bu dillerin yaklaşık yarısının yüzyılın sonuna kadar yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olduğu bildirilmektedir.

Dil Sayısı Niçin Kaynaklarda Farklı Farklı?Dil sayısıyla ilgili verilen bilgiler birbirini tutmamaktadır. Çünkü bir dilin birden çok yazılı biçimi olabilmekte, sayısız lehçe ve şivelerinden hangilerinin ayrı dil kabul edileceğine sadece dilbilim ölçütleriyle karar verilememektedir. Sorunun etnik, toplumsal, siyasal, tarihi vb. birçok belirleyicisi vardır.Dillerin tespitinde kullanılan dil dışı önemli bir ölçüt, herhangi bir yazılı veya sözlü iletişim biçiminin belli bir siyasi coğrafyada resmen dil olarak tanınıp tanınmamasıdır.

Köken Bakımından Dünya DilleriKöken bakımından ya da genetik sınıflandırma, çeşitli dillerin ortak ana dilden türediği görüşüne dayanır. Genetik bakımdan akraba olan diller rastlantısal benzerlikler dışında; temel sözcüklerin, sayı sistemlerinin aynı kökten gelişmiş olması, ses denklikleri gibi kanıtlanabilir ortak dilbilimsel özellikler gösterir.

Dil Aileleri ve Konuşur Sayısı

Dünya Dilleri Arasında Türkçe

Farklı YaklaşımlarYukarıdaki sınıflandırmalar ve sıralamalar arasındaki fark neden kaynaklanmaktadır?

Türkçe konuşur sayısı bakımından 5. dil mi, 21. dil mi?

Ural-Altay dil ailesi var mı?

Yapı Bakımından Dünya DilleriBitişken (eklemeli) diller: Eklemeli dillerde üretim ve çekim, sözcük kök veya gövdelerinin sonuna yeni sözcükler yapan eklerin; çatı, zaman, kip, kişi ekleri gibi belirli işlevleri olan eklerin eklenmesi yoluyla gerçekleşir.Türkçe sondan eklemeli bir dil olduğundan eklenme, son eklerle gerçekleşir.Fince, Macarca, Japonca yüksek derecede eklemeli dillerdir.

Bükünlü (çekimli) diller: Çekimli dillerde kelimenin biçiminin değişmesiyle anlamı ve kelime türü de değişir. Yunanca, Latince, İngilizce, Rusça, Arapça, İbranice çekimli dillere örnek verilebilir.Bu dillerin karakteristik özelliklerini en fazla temsil eden Arapçadır. Arapçada kök ünsüzleri türetilen her kelimede sırasını korur, araya giren ünlü ve ünsüzlerle yeni kelimeler türetilir ve kelimeler çekimlenir.k-t-b > katib, mektup, ketebe, mekteb, kütüb vs..Yalınlayan (tek heceli) diller: Bu dillerde çekim yoktur. Sözcüğün biçimi değişmez. Gramatik işlevler kelime sırasıyla ve işlev sözcükleriyle gösterilir. Çince, Tibetçe, Vietnamca bu dillerin en tipikleridir. Bu dillerde tonlama ve vurgulama da çok önemlidir.

Türk Yazı Dilleri ve LehçeleriLehçe, bir dilin bilinen ve takip edilen dönemlerinden önce kendisinden ayrılmış olan çok büyük ses ve şekil ayrılıkları gösteren kollarına denir: Yakut Türkçesi, Çuvaş Türkçesi, Halaç Türkçesi gibi.Söyleyiş özelliği olarak tanımlanan şive ve ağız kavramları birçok yerde birbirinin yerine kullanılır. Bir dilin bilinen ve takip edilen dönemlerinde kendisinden ayrılıp bazı ses ve şekil ayrılıkları gösteren kollarına şive denir: Kırgız Türkçesi, Özbek Türkçesi, Kazak Türkçesi, Azeri Türkçesi gibi.Bir şive içinde bulunan ve söyleyiş farklarına dayanan dilin küçük kollarına, değişik bölge ve şehirlerindeki halkın kelimeleri söyleyiş farklılıklarına ise ağız denir: Ankara ağzı, Sivas ağzı, Antep ağzı, Karadeniz ağzı gibi.

Türkçe Konuşulan Yerler

Türkçenin SoyağacıBu soyağacını bir sonraki dersimizde ayrıntılı olarak inceleyeceğiz. Şimdilik dünya dilleri arasında Türkçenin yerine bakarken, Türk yazı dilleri veya lehçeleri arasında Türkiye Türkçesinin yerine de bakmak gerektiğini hatırlatıyoruz.

Türkçenin YeriTürkçe dünya dilleri arasında yapı bakımından sondan eklemeli, köken bakımından ise tartışmalı olmakla birlikte Altay dilleri ailesi içinde yer alan bir dildir. Türkçe, 8. yy.’a uzanan belgeleri ve alfabesiyle birçok Avrupa dilinden daha eski yazılı belgelere sahiptir. Çok geniş bir coğrafyaya yayılan Türk dili dil bilimsel açıdan dallanmış, tarih boyunca birçok Türk yazı dili ortaya çıkmıştır.Günümüzde beş Türk Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu, İran, Çin vb. ülkelerde Türkçenin sözlü ve yazılı farklı versiyonları kullanımaktadır.

(burada ilk sayfaya dönebiliriz )