Dini Kavramlar (A’dan Z’ye) Üniversite Sınavı Hazırlık Çalışması

Abd: Kul, ç. İbad (Abdullah=Allah’ın kulu,

Ubudiyyet=kulluk). Âbid: Kulluk, ibadet eden.

Abdal: Veliler, erenler, gezginci dervişler.

Âdet: Alışılmış şey. Ayrıca bkz. Örf.

Aforoz: Hıristiyanlıkta işlenmiş olan suça karşılık

uzaklaştırma cezası.

Agnostik: Tanrının varlığı konusunda bilinemez

tutum sergileyen kişi.

Ahd-i Atik (Eski Ahit): Yahudilerin kutsal kitabına

Hıristiyanlarca verilen isim (Ahit: Antlaşma).

Ahd-i Cedid (Yeni Ahit): Kitab-ı Mukaddes’in

sadece Hıristiyanlara ait olan ikinci kısmının adı.

Ahilik: Kardeşlik teşkilatı (Dünyada ilk defa sendika ve

kooperatifi kuran teşkilat).

Ahiret: Dünya hayatından sonra başlayıp ebediyen

devam edecek olan ikinci hayat.

Ahlak: Huylar, mizaçlar, karakterler, yaratılış (Kökeni:

Hulk) (Lat. Moral, Yun. Etik),. Ahlak eğitilebilir,

bozulabilir, değişebilir.

Akaid: Kesinlikle inanılan şey, iman esasları,

akideler.

Akide: Gönülden bağlanılan şey, iman, itikat.

Akika: Çocuğun doğumunun ilk günlerinde bir

şükran ifadesi olarak kesilen kurban.

Alamet: İşaret, belirti.

Âlim: Bilen, bilgin.

Allah’ın sıfatları: Vücud (var olmak), Kıdem (ezeli),

Beka (ebedi), Muhalefetün li’l – havadis (sonradan

olan şeylere benzememek), Vahdaniyet (teklik),

Hayat, İlim (bilmek), Sem’ (işitmek), Basar (Görmek),

İrade (dilemek, istemek), Kudret (gücü yetmek),

Kelâm (söz, konuşma), Tekvin (yaratma).

Amel: Yapılan iş, fiil.

Araf: Cennetle cehennemi birbirinden ayıran

bölgedeki surun yüksek kısmı, ara bölge.

Arafat: Mekke’de haccın en önemli ögesi olan

vakfenin yapıldığı (durulduğu) yer.

Arif: Çok anlayışlı, hakkıyla bilen.

ArĢ: İlahi hükümranlık, taht.

Ashab: Bkz. Sahabi.

AĢere-i MübeĢĢere: Cennetle müjdelenmiş 10

sahabi (Kur’an’a aykırıdır: Ahkaf [46] 9).

AĢir: 10 ayetlik bir bölüm okumak (öşür, onda birlik

vergi).

AĢura: Muharrem ayının 10. günü. Nuh Nebi’den

itibaren kurtuluşu simgeler.

Ateist: Tanrıtanımaz.

Ayet: Açık işaret, delil, kesin kanıt, ibret (Ayât:

Mucize). Yaygın kanaat olan 6.666 yerine 6.236 ayet vardır.

Âyin: Dini tören, ibadet.

Aynel-Yakin: Gözlem yoluyla bilmek.

Ba’s: Kıyametten sonra ölülerin diriltilmesi; HaĢir:

Diriltilen mükelleflerin hesaba çekilmek üzere bir

araya toplanması. MahĢer: Ahirette tekrar diriltilip

toplanılacak yer.

Bâtın: Gizli, içsel, görünmeyen. Zâhir: Açık, belli.

Bâtıl: Yok olup giden, gerçek ve doğru olmayan,

esassız boş şey.

Berzah: Ölenlerin dünyaya geri dönmesini

engelleyen engel (ör. Mü’minun [23] 99-100) (Kur’an’da olmadığı

halde gelenekte berzah âlemi kavramını kullanılır).

Beyan: Söylemek, bildirmek, ileri sürmek.

Beytullah: Allah’ın evi (Beyt=Ev).

Bidat: Kur’an’da ve Rasulullah zamanında olmayıp

dine katılan yenilikler, uygulamalar.

Bilim: Geleneksel anlamda ilim dini, bilim ise fen

bilimleri için kullanılır (Kur’an’da böyle bir ayrım yoktur. Bkz.

Al-i İmran [3] 191).

Birr: İyilik ve hayrın her çeşidi.

Bi’set: Peygamberlikle görevlendirilme.

BoĢanma: Serbest olduğu halde en kötü

görülen davranış (Kadının boşanma hakkı: Bakara [2] 229 [iftida]).

Buluğ: Ergenlik.

Caiz: Dinen yapılmasında sakınca olmayan şey.

Cami: Toplayan, bir araya getiren. Yurt dışında

Mescid adı verilir. Cuma: Toplanma. Cemaat:

Toplanan kalabalık.

Cariye: Kadın köle (Kur’an köleliği kaldırmıştır: Muhammed [47] 4).

Cenabet: Bazı ibadetleri yapmaya engel olan

manevi kirlilik hali, cünüplük.

Cenaze: Kefenlenip tabuta konulmuş,

gömülmeye hazırlanmış insan ölüsü.

Cem: Alevi-Bektaşi töreni.

Cibril: Cebrail.

Cihad: Allah için çalışmak, mücadele etmek, var

gücünü ortaya koymak. En Büyük cihad, Kur’an’ı

anlatmak (Furkan [25] 52).

Cüz: Bir bütünü oluşturan bölümlerden her biri,

Kur’an’ın 20’şer sayfalık bölümleri.

Darb-ı Mesel: Örnek vermek.

Değer: Kıymet, üstün nitelik, meziyet.

Deizm: Tanrının pasif olduğuna inanan, dine,

peygambere gerek görmeyen akım.

Dergâh: Kapı, eşik, tekke, zaviye.

DerviĢ: Dünyanın geçici nimetlerine tutku ile

bağlanmayan, kendini Allah’a veren kişi.

Diğerkamlık: Özgecilik, başkalarını da sevme.

Din: Allah tarafından peygamberler aracılığıyla

gönderilen, akıl sahibi insanları kedi istek ve

iradeleriyle hayırlı olan şeylere sevk eden ilahi

kurallar bütünü. İslam’a göre dinin kaynağı

vahiydir. Deyn: Borç (ç. duyun).

Dogma: Belli bir konuda ileri sürülen bir görüşün

sorgulanamaz, tartışılamaz gerçek olarak kabul

edilmesi (İslam, dogmatik bir din değildir: Bakara [2] 260).

Doktrin: İnanç esası, fikir, düşünce, öğreti.

Diyanet: Türkiye’de İslam diniyle ilgili işleri

yürütmek, toplumu din konusunda aydınlatmak

ve ibadet yerlerini yönetmekle ilgili devlet

kuruluşu.

Dua: Kulun bütün benliğiyle yüce yaratana

yönelerek ondan istek ve dilekte bulunması.

Ecel: Kur’an’a göre dünyanın, medeniyetlerin,

toplumların, varlıkların ve insanların belirlenmiş

süreleri.

Edâ: İbadeti vaktinde yerine getirmek. Kaza:

vakti içinde yerine getirilmeyen bir ibadetin

daha sonra yerine getirilmesi.

Edep: Toplum töresine (örf, âdet ve kural halini almış iyi

tutum ve davranışlar) uygun davranma; iyi ahlak,

incelik, terbiye.

Ef’al: Fiil (iş, davranış) kelimesinin çoğulu.

Ef’al-i Mükellefin: Yükümlü olanların

davranışları ve bunlarla ilgili hükümler (Farz,

vacib, sünnet, müstehab, mübah...)

Ehl-i Beyt: Ev halkı (5 kişi). Rasulullah’ın

kendisini, kızı Fâtıma, damadı Ali, torunları

Hasan ve Hüseyin’i içine alan aile üyeleri.

Ehl-i Sünnet: Rasulullah’ın sünneti ve

sahabenin yoluna uymayı ilke edinenler.

Elem: Üzüntü, dert, keder.

Emanet: Güvenilir kimse; bir kimseye koruması

için bırakılan mal.

el-Emin: Rasulullah için İslam’dan önce

kendisine güvenilen, hıyanet etmeyen, sözünde

duran, vefalı sıfatı.

Emri bil-maruf: İyiliği bilgilendirmek, istemek.

Ensar: Medineli yardımseverler.

Erdem: Ahlakın övdüğü iyi olma, fazilet.

Erkân: Bir şeyin sağlam ve güçlü yönleri (ör. Tadil-

i erkân: Namazda secde, rüku gibi şartları tam yapmak).

Ervah: Ruhlar.

Esma-i Hüsna: Allah’a ait en güzel isimler.

Esma-i Hüsna’dan örnekler: el-Afüv: Affeden,

bağışlayan. el-Alim: Her şeyi bilen, hiçbir şey

kendisine gizli kalmayan.

Evelallah: ‘‘Önce Allah, Allah’ın izniyle.’’

Eyvallah: ‘‘Allah’tan gelen her şey kabulümdür.’’

Fakih: Din bilgini, fıkıh (İslam Hukuku) âlimi.

Farz: yapılması ayette açıkça ifade edilen;

vâcip ise net olarak değil, imâ edilerek ifade

edilen, yoruma açık emirler (Vitir, bayram

namazları). Sünnet, bunların dışında kalan ve

Rasulullah’ın yapmamızı önerdiği

davranışlardır.

Farz-ı Ayn: Her bir Müslümanın yapması

zorunlu fiiller, emirler (Namaz, oruç, zekât...).

Farz-ı Kifaye: Müslümanların bazılarının

yapmasıyla diğerlerinden sorumluluğu kalkan

farz (Ör. cenaze namazı, hafızlık).

Fâsık: Allah’ın emirlerine aykırı davranan,

günahkâr.

Felah: Kurtuluş, mutluluk.

Fetih: Açmak (Fatih: Açan).

Fetva: İslam Hukuku ile ilgili bir sorunun dinî

hukuk kurallarına göre çözümünü açıklama.

Fıkıh: İslam ibadet ve hukuk ilmi.

Fıtrat: Doğuştan sahip olunan özellikler;

insanların Allah’ı bilip tanıyabilecek üzere

yaratılması (Fıtri).

Fidye: Yerine getirilmeyen yahut kusurlu olarak

yapılan bazı ibadetlerin telâfisi amacıyla

ödenen bedel (ör. oruç, hac fidyesi).

Fitne: Karışıklık, fesat; sınav aracı (ateş).

Fitre: Ramazanda verilen sadaka.

FuhuĢ: Söz ve fiilde çirkinlik, edep ve ahlak dışı söz

ve davranışlar.

Fücur: Günah (Fâcir: Günahkâr).

Gayb: Göz önünde olmayan, gözle görülmeyen; akıl

ve duyular yoluyla hakkında bilgi edinilmeyen varlık

alanı (Ör. Kıyamet tarihi. Türkçedeki kayıp kelimesi buradan

gelir). Rasulullah gaybı bilmiyordu: En’am [6] 50, 59; Neml [27] 65.

Gazve: Rasulullah’ın bizzat katıldığı askeri sefer.

Gıybet: Dedikodu.

Gnostisizm: Bilinircilik; sezgi yoluyla edinilen bilgi

(Lâedriyye).

Gusül: Cinsel ilişkiden sonra gerekli olan yıkanma.

Gülbenk: Dua (Alevilikte).

Günah: İlahi emir ve yasaklara aykırı fiil ve

davranışlar (Cünah’tan gelir).

Ğasil: Ölü yıkama.

Hadis: Rasulullah’a izafe edilen sözler.

Hac-ı Ġfrad: Umresiz yapılan hac.

Hac-ı Kıran: Umre ile birlikte aynı ihramla

yapılan hac.

Hac-ı Temettu’: Hac döneminde umre

yapıldıktan sonra yeniden ihrama girilerek

yapılan hac.

Haç: Hıristiyanlığın sembolü. Haç, Ermeniceden

geçmiştir. İngilizcesi Cross, Almancası Kreuz.

Grekçesi stavros olup Türkçeye istavroz

biçiminde girmiştir. Çarmıh, Roma

İmparatorluğu’nda siyasi bir idam şeklidir.

Halife: Ardından gelen, ardıl.

Hamd: Verilse de alınsa da, Ģükür ise sadece

verildiğinde yapılan teşekkürdür.

Hamele-i ArĢ: Arşı (hükümranlığı) taşıyan melekler.

Hanif: Allah’ın emrettiği doğru yola girip o

istikamette yasayan kişi.

Hanefi: İmamı Azam’ın kurucusu olduğu mezhep.

Hasbünallah: ‘‘Allah bize yeter.’’

Haset: Çekememezlik.

Hatemul-Enbiya: Allah Elçisi Muhammed ile

Nebiliğin sona ermesi.

Hayâ: Utanma duygusu.

Hayır: İyi, iyilik. ġer: Kötü, zararlı şey.

Helal: Dini bakımdan yasaklanmamış olan.

Hicret: Bir yerden diğer bir yere göç etme

(Muhacir). İlk hicret Habeşistan’a yapılmıştır.

Hidayet: Doğru yolu gösterme, rehberlik yapma.

Hikmet: Bilgelik, Allah’ı gereği gibi bilme bilgisi,

vahiy.

Hilim: Yumuşak huylu, kibar, efendi (Halim).

Himaye: Koruma, gözetme, koruyuculuk.

Hira: Arayış.

Hizb: Parça, kısım, topluluk.

Hudus: Yok iken ortaya çıkma, oluşma.

HuĢu: Allah’a duyulan saygının gereği

olarak başta namaz olmak üzere

ibadetlerin edası sırasında sükûnet,

tevazu, alçak gönüllülük içinde bulunma.

Hutbe: Cuma namazındaki konuşma (Hatip).

Ġbadet: Kulluk, buyrukları yerine getirmek.

Ġcma: Rasulullah’ın vefatından sonraki

dönemlerde fıkıh (Hukuk) âlimlerinin bir

konuda görüş birliğine, ortak karara

varmaları (Konsensüs, Konsil). (Kur’an’da geçmez).

Ġcmal: Özet.

Ġçtihat: Bir fıkıh bilgininin dini bir hükmü dini

kaynaklardan çıkarması için çaba sarf

etmesi (ör. Rakının haram olduğu, şarap ile

kıyaslanarak ortaya konulur). (Müçtehit).

Ġddet: İslam hukukunda evliliğin ölüm,

boşanma veya dağılma sebeplerinden

birisiyle sona ermesi halinde yeniden

evlenebilmek için kadının bekleyeceği süre.

Ġdol: Put (Idolatry).

Ġdrak: Anlama yeteneği, anlayış.

Ġffet: Kötü söz ve işlerden kaçınma, namus.

Ġftitah: Başlama.

Ġhlas: Davranış ve sözlerde sırf Allah rızasını

gözetmek (Muhles).

Ġhram: Hacda giyilen beyaz dikişsiz giysi;

hac veya umre yapana normal durumlarda

helal olan bazı davranışların haram

kılınması (ör. avlanmak, ot koparmak…).

Ġktisat: Mal ve hizmetlerin üretimi, dağıtımı,

tüketimi ve bölüşümüyle ilgili sosyal bilim dalı.

Ġhsan: Allah’a görüyormuş gibi kulluk etmek hâli (Biz Allah’ı görmesek de O bizi her zaman görmektedir).

(Muhsin).

Ġhya: Yeniden canlandırmak, diriltmek.

Ġkrar: Saklamayıp açıkça söylemek, bildirmek.

Ġkrah: İğrenme, tiksinme, bir şeyden

hoşlanmama (Mekruh).

Ġmaret: Aşevi.

Ġlahiyat: Allah’ın isim ve sıfatlarını konu alan din

bilimi, Tanrı bilimi (Teos=Tanrı. Teoloji, tanrı bilimi.

Teokrasi, tanrısal yönetim).

Ġlham: Esin, gönle doğan bilgi, vahiy.

Ġlim: İslâm kültüründe ilâhî ve beşerî bilgi

yanında bilim için de kullanılan bir terim.

Ġlmel-Yakin: Kesin olan bilgi.

Ġmsak: Oruca başlama vakti.

Ġman: İnanmak, tasdik etmek.

Ġnanç: İnanılan şey, itikat, iman.

Ġnfak: Muhtacın yüreğine Allah için gizlice bir yol

bulmak; harcamak; yardım (Nafak, tünel, köstebek

deliği. Münafık, hangi ‘delikten’ çıkacağı belli olmayan).

Ġnsan-ı Kâmil: Tasavvufta ulaşılabilecek en üst

makam (Kur’an’da geçmez).

ĠnĢaallah: Allah dilerse, nasip ederse.

Ġnziva: Köşeye çekilme, halktan uzaklaşıp ayrı

yaşama.

Ġrade: Tercih gücü (Külli - Cüz’i).

ĠrĢad: Birisini doru yola sevk etme.

Ġsar: Kendisi muhtaç olmasına rağmen kardeşini

tercih edebilme duyarlılığı.

Ġslam: Teslimiyet, silm (barış), selamet (kurtuluş).

Ġslam Hukukunun Dayandığı Kaynaklar (Edille-

i Şer’iyye): Kitap, sünnet, icma, kıyas.

Ġslamofobi: İslam karşıtlığı, düşmanlığı, korkusu.

Ġsmet: Günahtan korunmuş olma (Peygamberlerin ismet

sıfatı anlayışı Kur’an’a dayanmaz. Bkz. Muhammed [47] 19; Taha [20] 121…).

Ġsra: Rasulullah’ın gece yürüyüşü.

Ġsrail: Yakup Nebi’nin çocuklarına verilen ad.

Ġstiaze: Sığınma, güvenme (Euzü).

Ġstiğfar: Hatalardan vazgeçme, Allah’tan özür

dilemek [Estağfurullah].

Ġstihale (Hal değiştirme): Biçim değiştirme,

başkalaşma (ör. Şarabın sirkeye dönüşmesi).

Ġstihare: Yapılması düşünülen bir işin Allah

katında hayırlı olan şekliyle gerçekleşmesini

isteme.

Ġstismar: Birisinin iyi niyetini kötüye kullanma.

ĠstiĢare: Danışma, fikir alışverişinde bulunma.

Ġtidal: Aşırı olmama durumu, ılımlılık (mutedil).

Ġtikaf: İbadet niyetiyle camide kalmak.

Ġtikat: İnanç; gönülden tasdik ederek inanmak.

Kaza: Allah’ın belirlemiş olduğu şeylerin

zamanı ve yeri gelince yaratması / vaktinde

yapılmayan ibadetleri sonradan yerine

getirme.

Kadim: Başlangıcı olmayan, eski, ezelî.

Kâfir: Fıtratını, Allah’ın ayetlerini görmezden

gelen, örten, nankör.

Kamet: Farz namazlardan önce, namazın

başladığını bildiren ezan benzeri sözler (iç ezan).

Karakter: bir nesnenin, bir bireyin ya da

topluluğun kendine özgü olan, onu başkalarından

ayıran temel belirti, onun davranışlarını

belirleyen ana özellik.

Karma: Reenkarnasyondaki ruhun döngüsel

süreçteki durumunu belirleyen sebep sonuç

yasası.

Kavlî: Sözlü.

Kayyum: Bir işin idaresini üzerine alma, gözetip

koruma, devam ettirme.

Kefaret: Dinin belirli yasaklarının ihlâli durumunda

yapılması istenen malî veya bedenî ibadet.

Kelâm: İslam dininin ana ilkelerini konu edinen

din bilimi.

Kısas: Misliyle karşılık verme, eşitleme.

Kıssa: Tarihte yaşanmış bir hayat kesitinin ibret

içerikli yol gösterecek bir şekilde anlatılması.

Kıstas: Ölçüt.

Kıyamet: Bkz. Saat (Son).

Kıyas: Aralarındaki benzerlikten dolayı iki şeyden

birinin dinî hükmünü diğerine de uygulama.

Kitab-ı Mukaddes: Ahd-i Atîk ile Ahd-i Cedîd’den

oluşan Hıristiyan kutsal kitabı.

Konsil: Hıristiyanlıkta din bilginleri meclisi,

toplantısı.

Kubbetüs-Sahra: Kudüs’teki kubbeli yapı.

Kudüs: Yahudilik (Süleyman Mabedi/Ağlama Duvarı),

Hıristiyanlık (İsa Nebi’nin yaşadığı yer) ve İslamiyet için

önemli şehir.

Külliye: Cami çevresindeki medrese, imaret, sebil

gibi yapıların tümü; kompleks.

Kült: Tapınma, dini tören, kutsiyet atfedilen şeyler.

Kültür: Bir milletin inanç, fikir, sanat, âdet ve

geleneklerinin, maddi ve manevi değerlerinin

bütünü.

Kütüb-i Sitte: En çok itibar edilen 6 hadis kitabı

(Buhari, Müslim, Ebu Davud, Nesai, Tirmizi, İbn Mace).

Bunlara 3 daha ilave edilince ortaya Kütüb-i Tis’a (9

kitap) çıkar (Sünen-i Darimi, Muvatta, Müsned).

Lanet: Rahmetten uzaklaştırmak.

Levh-i Mahfuz: Allah’ın bilgisindeki her şeyin

kaydedilip korunduğu manevi levha/kitap.

Lütuf: İyilik, yardım, ihsan.

Mabed: İbadethane. Mabud: İbadet edilen.

Mağfiret: Bağışlama, af.

Mahiyet: Nitelik, vasıf, öz, içyüz.

Mahrem: Kan bağının yakınlığından dolayı

birbirleriyle evlenmeleri yasak olan akrabalar.

Marifet: Ustalık, hüner; bilim, bilgi.

MaĢaallah: ‘‘Allah bununla ilgili olumsuz bir şey

yaratmasın!’’

Mazaallah: ‘‘Her türlü kötülükten Allah’a sığınırız.’’

Meal: Bir metnin muhtemel manalardan sadece

birisinin tercih edilmesi.

Medeniyet: Uygarlık.

Mehdi: Doğru yolu bulan, gösteren (Kur’an’da

geçmez).

Mekruh: İğrenç, kötü (Kur’an mekruhu, haram

anlamında kullanır. Örneğin İsra [17] 38).

Mendup: Dinen yapılması kesin ve bağlayıcı

olmaksızın yapılması dinen güzel olan şeyler

(ör. Gece namazı, kuşluk namazı, misafire ikram).

Mezhep: Bir dinin görüş, yorum ve anlayış

ayrılıkları sebebiyle ortaya çıkan kollarından

her biri, yorum farkı, gidilen yol. Siyasi ve

itikadi mezhepler için ayrıca fırka (ç. firak)

kelimesi de kullanılır.

Mehir/Mihir: Erkeğin nikâh sırasında

evleneceği kadına verdiği/vereceği hediye.

Mikat: Hacıların ihrama girmeleri için

belirlenmişler yerler.

Minber: Camilerde hutbe okumak için

yapılan ve merdivenle çıkılan yüksek yer.

Miskin: Kendisinde fakirlik mesken tutmuş

kişi.

Mizan: Tartı, ölçecek şey.

Muâhât: Ensar ile muhacirinin

manevi kardeş ilan edilmesi.

Alevilikte bu kardeşliğin adı Musahib’liktir.

Mubah/caiz: Dinen sorumlu kişilerin yapıp

yapmamakta serbest bırakıldıkları davranışlar.

Muhib: Seven (Örneğin, İngiliz Muhipler Cemiyeti).

Muhacir: Hicret eden.

Muhkem: Kesin ve net hüküm ifade eden ama

açıklanmaya ihtiyacı olan ayetler (Mesela sadece

Allah’a kulluk etme emri). MüteĢabih: Muhkem

ayetlere benzeyen, onları açıklayan ayetler (Allah’a kulluğun özellikleri, şirk ve zararları…).

Mushaf: Kur’an ayetlerinin iki kapak arasında

toplanmasından oluşan kitap.

Müekked: Kuvvetli, pekiştirilmiş. Rasulullah’ın

devamlı yaptığı, çok az terk ettiği davranışlar (ör. sabah namazının 2 rekâtlik sünneti).

Müezzin/Kayyum: Ezan okuyarak Mü’minleri

namaza ‘kaldıran.’

Müftü: İl ve ilçelerde en üst düzey Diyanet

teşkilatı görevlisi.

Mükellef: Dinde yükümlü, sorumlu kişi (vergi

mükellefi gibi).

Münafık: Dinî kurallara inanmadığı hâlde

inanmış gibi görünen.

Mürid: Şeyhin yönlendirmesiyle nefsini

arındırmaya çalışan kişi.

MürĢid: Tasavvuf yoluna giren kişiye Hak

yolunda rehberlik yapan kimse.

Müsamaha: Hoşgörü.

Müstehab: Sevilmiş şey; yapılması tavsiye edilip

zorunlu olmayan şeyler (ör. güler yüzlü olmak).

MüĢrik: Allah’a ortak koşan.

Nafile: Fazladan, ilave değer (Türkçedeki ‘boşuna’

ile alakası yoktur).

Nakli Ġlimler: Tefsir, kelâm, hadis, fıkıh...

Namahrem: 1. dereceden akraba sayılmayan.

Nass: Herhangi bir hükmün nassa dayandığını

söylemek, onun ayetlerde ve hadislerde

bulunduğunu ifade eder.

Nasuh: Yürekten ve kararlılıkla tövbe etme.

Nazil: İnmek.

Nebi: Haber (vahiy) alan (Nübüvvet); Rasul:

Haberi aktaran, elçi (Risalet) (Rasule itaat, Allah’a

itaattir (Nisa [4] 80). Kendi sözünü söyleyene Elçi denilmez).

Necaset: Pislik, dışkı.

Nehy anil-münker: Kötülükten sakındırma.

Neuzubillah: ‘‘Her türlü kötülükten Allah’a

sığınırız.’’

Nifak: Ara bozuculuk.

Nihilizm: Hiççilik, yokçuluk.

Nisab: Kişinin dine göre zengin sayılabilmesi için

sahip olmasa gereken belirlenmiş miktar.

Niyaz: Dua, yakarış.

Nizam: Düzen.

Nübüvvet: Peygamberlik, Nebilik.

Nüsha: Birbirinin tıpkısı olan, yazılı şeylerin her biri.

Örf (sosyal kural): Mesela çıplak gezmemek. Âdet

ise mesela giyim tarzlarıdır.

Pagan: Putperest.

Peygamber: Elçi (Farsça). Kur’an’da peygamber

geçmez, Nebi ve Rasul geçer.

Pozitivizm: Olguculuk, doğru bilginin kaynağının

yalnızca deneysel verilerde bulunduğunu belirten

felsefi disiplin.

Rasul: Bkz. Nebi.

Reenkarnasyon: Ruh göçü, tenasüh, samsara.

Ribat: Sınır boylarındaki kale benzeri binalar.

Riya: Şöhret, çıkar sağlamak amacıyla ibadet veya iş

yapmak (İkiyüzlülük).

Rızık: Allah’ın tüm canlılara verdiği yenilen, içilen,

giyilen ve maddi, manevi her şey.

Ritüel: Âyin.

Ruhbanlık (Rahiplik): Başta Hıristiyanlıkta olmak

üzere din görevlilerinin dünyevi işlerden çekilerek

kendilerini dine adamaları (Kur’an’a aykırıdır: Hadid [57] 27).

Rü’yetullah: Allah’ın görülmesi.

Sa’y: Çalışma; Safa ile Merve arasında gidip gelme.

Saat (Son): Kur’an’da kıyamet yerine kullanılır.

Sadaka: Allah’a sadakatin ifadesi olan davranışlar

(Sadakat ile aynı kökten gelir).

Sahabi: Rasulullah’ın sohbetine katılan kişi (ç.

Sahabe, ashab).

Sahur: Oruç için yiyip içilen vakit.

Sakrament: Hıristiyanlıktaki kutsal âyinler.

Salat: Namaz, ibadet, destek.

Salih Amel (Salihat): Başkalarını, toplumu ıslah

eden, düzelten, iyiliği yayan ve çoğaltan iyilikler (Namaz, hasenattır. Ama kötülükten alıkoyan bir namaz, artık

salihat, yani salih amele dönüşür. Salihat üçüncü kişilere

yöneliktir).

Savm: Oruç.

Sebeb-i Nüzul: Kur’an ayetlerinin iniş sebebi (Ayetlerin sadece yaklaşık %10’unun iniş sebebi vardır).

Secde: Allah’a en yakın olduğumuz ân (Alak [19] 19).

Seciye: Huy. Seciye kolay kolay değişmez.

Selim Akıl: İnsanın doğru karar vermesini sağlayan

çevreden etkilenmeyip yaratılışındaki saflığı

koruyan akıl.

Sekülarizm: Dünyevileşme.

Sema’ (işitmek): Mevlevi ayini.

Semah: Cem töreninde miracın sembolü.

Seriyye: Rasulullah’ın bizzat katılmadığı askeri

seferler.

Sıdk: Doğruluk, sadakat.

Sırat-ı Müstakim: Dosdoğru yol.

Sinagog: Yahudi ibadet yeri. Türkiye’de: Havra.

Siyak-Sibak: Bağlam (Context).

Siyer: Rasulullah’ın hayatı (En eski siyer kitabı: Siretü İbn

İshak).

Sosyal DeğiĢim: Bir toplumda ekonomik büyüme

ile birlikte sosyal, siyasi ve kültürel alanlarda bir

ilerlemenin olması.

Sure: Başı ve sonu belli, farklı sayıda ayetler

içeren Kur’an’ın 114 bölümleri.

Sünnet: Rasulullah’ın söz, fiil ve onaylarının (takrir)

ortak adı.

Sünnetullah: Allah’ın kanunları.

Sübhanallah: Allah’ın her türlü eksiklik, noksanlık

ve kusurlardan uzak tutulması.

ġabat: Yahudilerce dinleme günü kabul edilen

Cumartesi günü.

ġahsiyet: Kişilik, belirgin özellik, kişi.

ġecaat: Yiğitlik, kahramanlık, cesaret.

ġefaat: Birinden başkası adına ricada bulunma,

aracı olma, kusurlarının bağışlanması dileme

(Şefaat konusunun belkemiği ayeti: Zümer [39] 44).

ġehadet: Bir olaya tanık olmak; Allah yolunda veya

onun korunmasını emrettiği kutsal değerler için

mücadele ederken ölmek, şehitlik.

ġer: Kötü, fena iş.

ġeyh/MürĢit: Tasavvufta eğitim veren, manevi

kılavuzluk yapan ve kurumu yönlendiren kişi.

ġirk: Allah’a ortak koşmak (şirket, buradan gelir).

ġûra: Danışma kurulu, meclis, kurultay.

Tafsil: Açıklama.

Tağut: Haddi aşan, azgın, ileri giden, zorba.

Tahrif: Saptırma, çarpıtma, değiştirme, bozma.

Tahkiki: Soruşturma; aklını ve yüreğini

kullanarak sağlam bir imana sahip olma.

Taklidi: Delile ve araştırmaya dayanmayan (iman).

Takva: Korunmak. Allah’a karşı duyarlılık,

sorumluluk bilinci. Allah katındaki tek üstünlük (Muttaki) (Hucurat [49] 13).

Talak: Erkeğin boşaması (Kadının boşaması: İftida: Bakara [2]

229).

Tarikat: Allah’ın rızasını kazanmak için takip

edilen metot, yol.

Tasavvuf: Kötü huyları terk edip güzel huylar

edinmek için gerekli bilgi ve yaşayış birikimi

(Mutasavvıf/Sûfi).

Tasdik: Doğrulamak, onaylamak.

Tavaf: Kâbe’nin etrafında dönme.

Te’vil: Yorum, yorumlama.

Tebliğ: Bildirme (Tebligat).

Tebyin: Beyan etme, açıklama.

Tecelli: Bir şeyin ortaya çıkması.

Tefekkür: Derin düşünme, fikir yürütme.

Tefsir: Kur’an’ın açıklanması (Müfessir) (Bkz. Hud [11] 1-2;

Enam [6] 114, 119 ; Nahl [16] 89; Nisa [4] 174).

Teizm: Tanrı, vahiy, peygamber, ahiret kabul eden.

Tekfin: Ölünün kefenlenmesi.

Tekvin: Yaratmak.

Temsil: Adına davranma, yansıtma, sembolü olma.

Tenasüh: Ruh göçü, reenkarnasyon, samsara.

Terbiye: Eğitim, görgü.

Teslis: Hıristiyanlıktaki Baba-Oğul-Kutsal Ruh

inancı (trinity).

TeĢri: Hüküm koyma, yasama.

Teyemmüm: Su olmadığında alınan sembolik

abdest.

Tevafuk: Birbirine denk getirilme, uyum içinde

olma.

Tevazu: Alçak gönüllülük.

Tevekkül: Elinden geleni yapıp, ‘Ya Rabbi,

‘Elimden gelen bu kadar, daha fazlası gelseydi,

daha fazlasını yapardım. Geri kalan için ellerimi

Sana açıyorum’ demek (Mütevekkil).

Tevella: Ali ibn Ebu Talib, ehli beyti ve onları

sevenleri sevme. Teberra: İmam Ali ve Ehl-i

Beyt düşmanlarına düşman olmak onlara yüz

çevirme (Şiilik ve Alevilikte).

Tevhid: Allah’ı tek yaratıcı olarak kabul etme ve

bunu inancına yansıtmak.

Tezkiye: Nefsi temizlemek, arındırmak.

Tilavet: Metin tekrarı, seslendirmesi (tecvit).

Kıraat: Aklın devreye konulduğu farkındalık

eylemi. Tertil: Yavaş yavaş, anlayarak, sindire

sindire okumak (Kur’an’a göre farz olan, tertildir).

Tövbe: İstiğfar edilen (özür dilenilen) şeyi terk edip

tersini yapmak ve bu konuda kararlılık göstermek,

yönelmek.

Ubudiyyet: Kulluk (abd).

Uluhiyyet: İlahlık, tanrılık.

Umre: Hac mevsimi dışında Kâbe’yi ziyaret etme.

Ümmet: Topluluk, cemaat.

Üsve-i Hasene: Örnek, rol model.

Vaaz: Nasihat, öğüt (Vaiz: Cemaate vaaz veren, nasihat

eden; Mevize: Öğüt).

Vacibül-Vücud: Varlığı kendiliğinden olup, var

olma konusunda bir başka varlığa muhtaç

olmayan.

Vahdet/Vahdaniyet: Allah’ın birliği, tekliği.

Vahdet-i Vücud: Varlığın birliği, varlıkta birlik.

Vahiy: Emirlerin Allah tarafından Nebilere

bildirilmesi.

Vecibe: Dini vazife.

Vefat: Ölüm.

Vaftiz: Hıristiyanlıkta cemaate katılımın

göstergesi olarak kişinin suya

daldırılması ya da üzerine su dökülmesi

şeklinde icra edilen dinî merasim.

Veli: Gönlünün temizliği ve ibadetiyle Allah’a

yakın olmaya çalışan kişi, Allah dostu (ç. Evliya).

Vuslat: Kavuşmak.

Zekât: Arınmak, verdikçe artan şey (nema).

Zina: Evlilik dışı cinsel beraberlik.

Züht: Dünya ve ona ait şeylere soğuk, ilgisiz

davranmak (Kur’an’da geçmez).

Ekim 2019

Bu çalışma, Ocak 2018’de yayınlanmış olan Din Kültürü ve

Ahlak Bilgisi Dersi (9-12. Sınıflar) Öğretim Programındaki

kavramları da kapsamaktadır. 9-12. sınıf ders kitaplarının

sözlükleri de gözden geçirilmiştir.

Kısaltmalar:

Bkz. Bakınız.

ç. Çoğul.

Ör. Örnek, örneğin.