G I Á O D Ụ C V À Đ À O T Ạ O

D ư Á N Đ À O T Ạ O G I Ả O V I Ê N T H C S L O A N N o 1 7 1 8 - V I E ( S F )

Đ À M Q U Ố C C H Ỉ N H ( C h ủ b i ê n ) - N G U Y Ề N H Ồ N G D Ư Ợ N G N G Ô T R A N G H Ư N G - N G U Y Ề N M Ạ N H T U Â N

G i á o t r ì n h

c ờ V U A

N H À X U Ấ T B Ả N Đ A I H Ó C s ư P H À M

TS. Đ À M Q U Ố C C H Í N H ( C h ủ b iên ) - TH.S . N G U Y Ễ N H Ồ N G D Ư Ơ N G

T h . s . N G Ô T R A N G H Ư N G - N G U Y Ễ N M Ạ N H T U Â N

G i á o t r ì n h

C Ờ V U A

( G i á o t r ì n h C a o đ ă n g S ư p h à m )

Đ Ạ I H Ọ C T H Ả I N G U Y Ề N

T R Ũ N G T Ằ M H Ọ C L I Ê U

N H À X U Ấ T B Ẩ N Đ Ạ I H Ọ C s ư P H Ạ M

M ã số: 01.01.281/681 - Đ H 2007

Mục lục

Trang

Lời nói đầu 5

Chương í

NHỮNG TRI THỨC cơ BẢN TRONG MÔN CỜ VUA

1.1. Nguồn gốc, lịch sử p h á t t r i ể n , xu hướng p h á t t r i ể n , đặc đ i ể m , t í n h chất , t ác dụng của môn Cờ Vua 7

1.2. Đặc đ i ể m , t í n h chấ t và tác dụng của m ô n Cờ Vua 13 1.3. L u ậ t Cờ Vua 14 1.4. Các t h u ậ t ngữ t rong Cờ Vua 14 1.5. N h ữ n g quy ước t h ô n g t i n t rong Cờ Vua 16 1.6. C á c h thức ghi c h é p b iên b ả n t rong Cờ Vua 18 1.7. G iá t r ị t ư ơ n g đ ố i của các q u â n 19 1.8. N h ữ n g cơ sở t â m - s inh lí t rong hoạ t động t ậ p l u y ệ n và t h i đ ấ u

Cò V u a .' 20 1.9. B à i t ậ p r è n l u y ệ n t r i thức cơ bản t rong Cò Vua 29

Chương tỉ

Lí LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY CÁC

G I A I Đ O Ạ N C Ủ A V Á N Đ Â U

2.1. Gia i đ o ạ n k h a i cuộc 31 2.2. Gia i đ o ạ n t r u n g cuộc 82 2.3. Gia i đ o ạ n t à n cuộc 150

PHƯƠNG PHÁP TÍNH TOÁN TRONG CỜ VUA.

C Á C P H Ư Ơ N G T I Ệ N B Ổ T R Ợ c ơ B Ả N T R O N G G I Ả N G D Ạ Y V À

H U Ấ N L U Y Ệ N C Ờ V U A

3.1. P h ư ơ n g p h á p t í n h t o á n t rong Cò Vua 187 3.2. Cờ t h ế . .. . .. 193

3

3.3. ứ n g d ụ n g T i n học t rong g iảng dạy - H u ấ r r l u y ệ n Cờ V u a 197 3.4. Bài t ậ p r è n l u y ệ n và k i ế m t ra kĩ n ă n g t í n h t o á n 215

ChươngỈV

LÍ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP TRONG GIẢNG DẠY - HUẤN LUYỆN

C Ờ V U A

4.1 . Lí l u ậ n v à p h ư ơ n g p h á p t rong g i ả n g dạy Cờ V u a 219 4.2. Lí l u ậ n v à p h ư ơ n g p h á p h u ấ n l u y ệ n Cờ V u a 229 4.3. Bà i t ậ p k i ể m t r a k i ế n thức lí l u ậ n v à p h ư ơ n g p h á p

g iảng dạy - H u ấ n l u y ệ n t rong Cờ V u a 256

Chương V

PHƯƠNG PHÁP TỔ CHỨC THI ĐẤU VÀ TRỌNG TÀI CỜ VUA

5.1. N g u y ê n tắc chung vế p h ư ơ n g p h á p tổ chức t h i đ ấ u v à t r ọ n g t à i Cờ Vua 257

5.2. P h ư ơ n g p h á p tố chức t h i đ ấ u v à t r ọ n g t à i Cờ V u a 258 5.3. Bài t ập r è n luyện, k i ể m tra phương p h á p tô chức th i đ ấ u và t rọng tài 286

Giải đáp bài tập 287

Tài liệu tham khảo 298

4

Lời nói đầu

Cờ Vua là môn thê thao có tác dụng phát triển tư duy lôgic, luyện trí thông minh, giáo dục những phàm chất tốt đẹp như tính tô chức kí luật, kiên cường, binh tĩnh; luyện mưu trí, óc sáng tạo; luyện cách nhìn xa trông rộng, biết phân tích, tông hợp tinh hình một cách khách quan khoa học, rèn luyện cách làm việc có kê hoạch, tính quyết đoán và táo bạo trong xử lí tình huống.

Chơi Cờ Vua chính là góp phần xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa, nâng cao đời sông văn hóa tinh thần của nhân dân, thực hiện việc trao đôi văn hóa thê dục thê thao (TDTT) với các nước trên thê giới.

Năm 1978, Tổng cục TDTT (nay là Uy ban TDTT) đã ra chi thị số 731CT đê hướng dẫn phong trào Cờ Vua rộng rãi trong mọi tầng lớp nhân dân, nhất là đôi với thanh thiêu niên, học sinh.

Ngày 05/08/1980, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ra văn bản số 1787/TDQS về việc chính thức đưa bộ môn Cờ Vua vào giảng dạy trong các trường phô thông, các trường Cao đẳng, Đại học Sư phạm và các trường Đại học TDTT trên phạm vi toàn quác. Tháng 10/1984, Liên đoàn Cờ Việt Nam chính thức được thành lập (tiền thân là Hội Cờ Việt Nam) và đã trở thành thành viên của Liên đoàn Cờ châu A. Năm 1988, Việt Nam chính thức được cồng nhận là thành viên của Liên đoàn Cờ Vua thê giới (FIDE).

Xuất phát từ nhu cầu và thực tế phát triển môn thê thao này ở Việt Nam, củng như trong các nhà trường, các cấp, đòi hỏi phải có sự quan tâm đặc biệt của Nhà nước, ngành TDTT củng như ngành Giáo dục - Đào tạo. Hiện nay, tại các trường Đại học TDTT, các trường Đại học và Cao đắng Sư phạm trên toàn quác đêu đã tiến hành giảng, dạy môn học này, nhưng việc tiến hành

5

giảng dạy chưa mang tính thống nhất, tài liệu phục vụ giảng dạy chưa được đáp ứng đầy đủ.

Nhằm đáp ứng những nhu cầu nêu trên, chúng tôi biên soạn cuốn giáo trinh Cờ Vua này. Trong quá trinh biên soạn, chắc chắn sẽ không tránh khỏi những khiêm khuyết. Chúng tôi hi vọng sẽ nhận được những ý kiến đóng góp quý báu từ các nhà sư phạm, các nhà chuyên môn đê cuốn sách ngày càng hoàn

thiện hơn.

T ậ p t h ể t á c g i ả

6

Chương

N H Ữ N G T R I T H Ứ C c ơ B Ả N T R O N G M Ô N C Ờ V U A

1.1. NGUỒN GỐC, LỊCH s ử PHÁT TRIỂN, x u HƯỚNG PHÁT TRIỂN, ĐẶC ĐIỂM, TÍNH CHẤT, TÁC DỤNG CỦA MÔN C Ờ VUA

1.1.1. Nguồn gốc của môn Cờ Vua

C ò V u a x u ấ t h i ệ n ở Ấ n Đ ộ v à o t h ế k ỉ t h ứ V I s au C ô n g n g u y ê n . Cho đ ế n n g à y nay , n g ư ờ i t a k h ô n g b i ế t c h í n h x á c n g à y , t h á n g n à o v à a i l à

n g ư ờ i k h ở i x ư ớ n g r a t r ò c h ơ i n à y , c h ỉ b i ế t r ằ n g đ â y l à m ộ t t r ò c h ơ i p h ứ c t ạ p v ề đ ủ m ọ i p h ư ơ n g d i ệ n : B à n cò, h ì n h t h ứ c q u â n n h ấ t l à l u ậ t c h ơ i , p h o n g c á c h , đ ư ờ n g l ố i . c h i ế n t h u ậ t v à c h i ế n lược . D o v ậ y , Cờ V u a k h ô n g p h ả i l à s ả n p h ẩ m c ủ a m ộ t n g ư ờ i n à o m à l à m ộ t t r ò c h ơ i t r í t u ệ t ậ p t h ê của c á c d â n t ộ c p h ư ơ n g Đ ô n g . T r ả i qua n h i ề u t h ế h ệ , t r ò c h ơ i n à y đ ã p h á t t r i ể n t h à n h m ộ t m ô n t h ể t h a o c u ố n h ú t h à n g t r i ệ u t r i ệ u n g ư ờ i t h a m g ia t ậ p l u y ệ n v à t h i đ ấ u n h ư n g à y nay . C ó t h ế n ó i r ằ n g , C ò V u a x u ấ t h i ệ n l à do n h u c ầ u c ủ a đ ờ i s ố n g l o à i n g ư ờ i n h ằ m p h á t t r i ể n t r í t u ệ , l u y ệ n c á c h suy n g h ĩ . c á c h t í n h t o á n v à l à sự đ ấ u t r a n h v ớ i n h a u v ề m ặ t l í t r í m à b ắ t đ ầ u cuộc đ ấ u n à y v ớ i n h i ề u đ i ề u k i ệ n n h ư n h a u , k h ô n g có y ế u t ố n g ẫ u n h i ê n , t r o n g đ ó a i l à n g ư ờ i t h ô n g m i n h h ơ n sẽ t h ắ n g cuộc . ơ A n Đ ộ , n g ư ờ i t a g ọ i t r ò c h ơ i n à y l à C h a t u g a r a có n g h ĩ a l à "4 t h à n h v i ê n " p h ù h ợ p v ớ i 4 l o ạ i b i n h c h ủ n g c ủ a q u â n đ ộ i t h ò i b ấ y g i ờ đ ó l à : C h i ế n xa , T ư ợ n g xa . K Ị

b i n h v à L ụ c q u â n .

N h ư v ậ y có t h ể cho r ằ n g , C ò V u a r a đ ờ i c ù n g v ớ i s ự h ì n h t h à n h v à p h á t t r i ể n c ủ a n g h ệ t h u ậ t q u â n sự - n g h ệ t h u ậ t " b à i b i n h - b ố t r ậ n " v à

" đ i ề u b i n h - k h i ê n t ư ớ n g " , g i á t r ị v ề n g u ồ n gốc ấ y cho đ ế n n a y v ẫ n g i ữ n g u y ê n t r o n g Cờ V u a h i ệ n đ ạ i .

7

1.1.2. L ị c h s ử p h á t t r i ể n m ô n C ờ V u a t r ê n t h ế g i ò i

T ừ A n Đ ộ , t r ò c h ơ i n à y được c h u y ê n s ang T r u n g A . ơ A R ậ p . n ó đ ư ợ c m a n g t ê n m ớ i l à S a t ơ r ă n g v à c ũ n g t ừ Ả R ậ p , S a t ơ r ă n g t heo n h ữ n g cuộc c h i ế n t r a n h , b u ô n b á n . . . d u n h ậ p v à o T â y B a n N h a , I t a l i a r ồ i l a n r ộ n g r a k h ắ p c h â u A u .

Ở c h â u  u . S a t ơ r ă n g l ạ i đ ư ợ c m a n g n h ữ n g t ê n m ớ i ở m ỗ i n ư ớ c n h ư : S c h a n h ( Đ ứ c ) , Sacch ( T i ệ p ) , S z c h u n g ( B a L a n ) , Chess ( A n h ) , Echess ( P h á p ) v .v . . .

L ị c h sử Cờ V u a đ ã cho t h ấ y , m ỗ i t h ế k í l à m ộ t n ấ c t h a n g p h á t t r i ể n v à sự s á n g t ạ o t r o n g m ô n t h ể t h a o t r í t u ệ n à y . V à o c u ố i t h ế k ỉ t h ứ X V đ ế n

đ ầ u t h ế k ỉ t h ứ X V I . l u ậ t c h ơ i Cờ V u a b ắ t đ ầ u đ ư ợ c h ì n h t h à n h . T h ờ i k ì n à y . m ô n Cờ V u a p h á t t r i ể n m ạ n h n h ấ t ỏ T â y B a n N h a v à I t a l i a v ố i sự t h a m gia c ủ a n h i ề u t h i ê n t à i c ủ a n h â n l o ạ i n h ư : L ê ô n a dơ V a n h x i ,

R a p h a e n M i k e n l ă n g g i ê l ô , X e c v ă n g - L e c c l u x e n a . Đ a m i a n i , R u k l ô í ề c . . . Đ ế n

t h ê k ỉ t h ứ X I X , l u ậ t c h ơ i C ò V u a được h o à n t h i ệ n cơ b ả n n h ư n g à y nay .

C ũ n g t r o n g t h ò i k ì n à y ( t h ế k ỉ X V I - X V I I ) , c á c t r ư ờ n g p h á i cờ b ắ t đ ầ u x u ấ t h i ệ n n h ư t r ư ờ n g p h á i I t a l i a (1600 - 1634) , t r ư ờ n g p h á i K a l a b r i -P ô l ô r i a , X e n v i ô , K l ê v a . . . V ớ i t ư t ư ở n g c h ủ đ ạ o l à phối hợp chiến thuật. C á c t r ư ờ n g p h á i n à y đ ã t ạ o r a đ ư ợ c t í n h n ă n g đ ộ n g c ủ a c á c q u â n cờ, n h ữ n g đ ò n p h ố i h ợ p đ ẹ p m ắ t , n h i ê u n ư ớ c đ i m a n g l ạ i h i ệ u q u ả b ấ t ngờ , t ạ o r a n h ữ n g t ì n h t h ế c h i ế u h ế t sức chớp n h o á n g . Đ ó l à t r í t ư ở n g t ư ợ n g t u y ệ t vò i v ớ i n h ữ n g t h ế b i ê n độc đ á o , n h ữ n g ý đ ồ c h i ế n t h u ậ t d ũ n g c ả m , t á o b ạ o . c ù n g v ớ i n h ữ n g v ấ n đ ể t r ê n l à sự s á n g t ạ o t à i t ì n h t r o n g c á c v á n đ ấ u c ủ a n h ữ n g t r ư ờ n g p h á i C ò V u a t r o n g t h ờ i k ì n à y .

Sang t h ế k ỉ t h ứ X V I I I , h ệ t h ố n g lí t h u y ế t Cờ V u a c ũ n g đ ạ t đ ế n đ ỉ n h cao. t r u n g t â m Cờ V u a đ ã c h u y ê n sang v ù n g Đ ị a T r u n g H ả i v e n bờ Đ ạ i T â y D ư ơ n g v à đi s â u v à o c h â u  u , k h i đ ó P a r i đ ã t r ở t h à n h t r u n g t â m Cờ V u a . V à o t h ò i k ì n à y A . P h i l i đ ô (1726 - 1795), v ậ n đ ộ n g v i ê n ( V Đ V ) Cờ V u a k i ệ t x u ấ t n g ư ờ i P h á p đ ã đ ư a r a cho c ô n g c h ú n g m ộ t l ố i c h ơ i m ớ i - l ố i c h ơ i

thê trận liên hoàn. O n g v i ế t : " ý đồ chính của tôi là đưa ra cho cồng chúng một cách chơi mà chưa ai hiểu thâu đáo. Tôi muôn nói đèn cách chơi bằng các Tót, chúng là linh hồn của ván cờ, chỉ có chúng mới tạo ra thê tân công hay phòng thủ, cách bố trí chúng sẽ quyết định số phận của ván cờ".

8