q. F. .v. F.dissertationen! physico - chemicam,

DE

SPIRITUMUNDIVENIA AMPLISSIMI ORDINIS PHILOSOPH.

IN REGIA ACADEMIA UPSALIENSI,

PR/ESIDEV1RO AMTLISSlMO, CELEBERRIMO

Dno joh. gotsch.wallerio

Philosoph. Et Medic. DOCTORE, Chem, Metall. EtPhaemac. PROFESSORE Reg. Et Qrd. Acad. Imper,

Nat. Curios. Et Reg. Acad. Scient. Stockh.Et Upsal. SOCIO.

PRO GRADU PHILOSOPHICO,PUBLICO EXAMINI DEFERT

ER1CUS ER. fÖSTLING,GESTRICIVS.

in AUDIT0RIO GUSTAVIANO AD diemfeJUNII ANNI MDCCLXIV.

HOR1S ANTE MERtDIEM SOLITIS.

HOLMIMTtpis Dir. LAURENTII SALVII.

a a

■ uamprimum oculos in afpe&abilemhuncce Miindum conjicimus omniacorpora, Planetas circa fuos Soles,Soles circa axes, elementa, anima-lia, vegetabilia, omnia, in perpe-tuo efle motu deprehendimus. Etfi adtentius confiderare placet, con-vi£ti quoque erimus, motu omnes

corporum mutationes, admirandam rerum varietatem,admirandum ordinem effici; generationem & deftru&io-nem omnem pendere a motu; motu omnia vegetare,motu crefcere; motu creaturarum a&iones, animantiumfun£liones omnes abfolvi; vitam in motu confiftere; ver¬bot totum rerum <rreatarum fyftema motu contineri, per-fici, fuftentari.

Ab eo usque tempore, quo philofophari hominescoepere, quod fublimiorem occuparet mentem dignumputarunt in hujus tam nobilis, tam magni effe£lus inqui-rere cauflam; Aft quaeftio de immediato motus principio,problematis inftar propofita, ad noftra usque temporahaud plene foluta fere permanfit- Quidam enim, ex re-centioribus praefertim, folum corporum Mechanifmum, utivocant, omnium naturae phecnomenorum caudam proxi-mam facrunt, quem, quum Deum, materiam in princi-pio cum motu crea(Te cenfent, ut ait CAI^JESIUS, atti-vum per fe ftatuunt: Quidam, vel Mechanifmum haud fuf-ficere rati, vel finguläri in eum odio a&i & materias vimomnem denegantes, Deum, ut MALEBRAMCH1US inRechercbes de la Verite Z. <f. c, 3. p, m. 420, fea* & alii,

eauja-,

csmjjarum occafionaUum fautores, immediatam motus omni«facfunt cauflamj A t piurimis, Spiritus q iidam Mundi feieprobavit, de quo dum paucis agere nobis conftitutumeft,mitiorem tuam, B. L. nobis pollicemur cenfuram.

§ W-Per Spiritum Mundi -illud motus principium, de

quo jam (§. i.) locuti fumus, intellexifie veteres, pariterac recentiores, teftes 8c interpretes adhibemus VIRG1LIUMAZneid. L> <f. v♦ 724* MANiLIUM Aßron. L* 2, v. S4., ÖCBOETH1UM in Confoi Philof. L. j. - - Hane opinionemomnium antiquiftimam & celebratiflimam fiiifle teftaturHifloria Philofophica, qua patet, non folum Hebraos ac Cab*balifias, multa de fuo Sandalphone praedioantes, fed & bar¬bararum gentium vetuftiflimos Mgyptios, Chaldtos, Perfas,Indos, Celtas, Phoenkios eandem fufpexifTe, e quorum lacu-nis, Graecorum poftea Philofophi Thaies, Pythagoras, Pia-to9 Heraclitus, Zeno aliique, tefte PLUTARCHO de pl*~cit. Philof, L 2. r» 2, & STOB^EO Eclog. Phyf, c. 2j , fuumhocce dogma hauferunt. His demum EcleBici Alexandrini&, qui recentiori tempore eorum eaftra fecuti funt> to¬ta philofophantium caterva, fua debent de Spiritu Mun¬di cogitata, At hos inter, quod in rebus incertis, arduis& obfeuris adfolet, magna regnavit opinionum, tam adindolem quam ad univerfalitatem hujus Spiritus Motoris,difcordia, quae Au&orum partim in phyficis ignorantix,partim amori fe&ariae philofophiae, in verba magiftri,fervilem in modum jurantium, partim emanativi fyfte-matis erroribus adfcribenda eft; quod fuccinfta, in fe-quentibus, fenientiarum enarratione indicare volumus»

S HLSpiritum Mundi univerfalem ftatuerunt alii, acquem

admodum in corpore animali ae brutali eft anima ma-chinam corpqream a&uans & vivificans, fic univerfo or-bi talem inditam elfe animam crediderunt, quac anima-lis perfe&i fua&iones expediret. Hac opinione fuerunt,

A z €*

ex teftimonio veterum, praeter Gentes antiquifllnuts memo-ratas, (§. praec.) PYTHAGORASj cfr. CICERO deN.D. l.c. i o, nec non PLATO in Timxo, ac omnes Stotel, AudlorePLUTARCHO de plac. PhiL c, $. 6c LIPSIO in PhyfioKStoicaj tandem HERACLITUScfr.LAERTiUS£. ?. fi 7, 8•utceterostaceam recentiores» His &, certo refpedlu, adderepoffumus DEMOCRITUM & LEUCIPPUM , qui Mundumingens effe Animal dixerunt. At alii, magis particularemcredidere. Hi aut cuilibet corpori ccelefli certos adfignatosfuiffe motores commenti funt, quos Intelligentias appella-runt, qua in opinione antefignanum ARISTÖTELEMfecuti, AVICENNA inter Arabes, Chriftianique pluri-mi, qui ipfam Scripturam Sacram, Ezechiel. Cap. XXXVII.7. &c, ill fuas trahere partes tentarunt; aut animam GloboA?r^m?tantumcompetereputarunt, ad quos referimusjüxtaSTRABONEM G. N. 1. 3.p. 173. ATHENODORUM, CI-CERONEM L. 2. de N. D. SENECAM q. M i. t. c, ,f.C. FLIN IUM H. M. 1. 2. c. (6 MARS. FICI-NUM de immort. animdt L. 4. C. I. KEPLERUM K t» E-pit. Aßr. Copern. ERASTUM difp. contra Paracelf. p. 2. &recentiorem quendam ARNOLD. Von KOCKEN, qui,in libro vom Puljchlage der Erden, Globum terraqueum lu¬ftar beftiae concipit.

§• iv.Opiniones has vel ab aliis dudum profligatas,vel cenfura indignas refutare inftituti vetat ratio, Pro-

perandum itaque nobis eft ad originem, naturam & indo¬lent hu jus animaj vel Spiritus mundi, aut terrae, qualemantiquiores imaginati funt, indicandam. Heic igiturinprimis obfervarnus, antiquiffitnorum plurimos gentiumphrlofophos, qnos §. 1. enumeravimus, & quibus, prae¬ter alios, VARRONEM ex AUGUSTINO de Civ. D. I. 7.c. 6. addere poffumus, ea in abfurda fuiffe opinione, velDeum effe mundi fpirifum adtorern & motorem, vel mun-dam effe Deum. Spiritui SanHo hoc motoris officium com-

Wt ./ petere

petere ex occafione difti Gen. /; a* exiftimarunt interChriftianos GREGOR* NAZIANZENUS orat 36 de Spirit.S:to T. I. opp.,p. 59S* CYRILLUS ALEXANDR. L. s.con*tra Julian, f. 27/, ARNALDUS Abbas quidam Ron# Val-lis Serm. de S:tu SUo p. 143, ABAüLARDÜS, cui gravemideo dicam fcripiit BERNHARDUS Epifi. ty o.p. i6$?feq.R. FLUDDUS, Theofophus, de Medicina Cathol. L. 2. c. 1.,PHIE. MORNAiUS, ceteri. Alii, qui magis fubtiliter phi-lofophart voluerunt, ac aliquam inter Creatorem & Crea-turam facere diftin&ionem, a Deo, primo vel fecundoemanationis gradu, animam feu fpiritum motorem efflu-xifte finiftre opinatifunt. Ducer» in eo ZOROASTREM fe-cutae funt fe£lae orientales Gnoftica, Cabbaliftkx, aliique mul-ti, quotquot emanationem ftatuerunt. Idem fere vultPLATO in 7im&o cit. & paradoxus ille JORDANUS |BRU-NUS; cfr. HEUMAN. Hiß. Litt. Reliquos taceam, quos a-tro jam antea carbone notatos perftringerc fuperfedeo.

$• V-Circa indolem & naturam Spiritus Mundi, ex am*

iiquorum conceptu nofcendam, ulterius obfervandum ,eundem ab aliis ut immateriakm, ab aliis ut materialemfuiffe habitum.

Immaterialem Spiritum Mundi ftatuerunt emana-tivi fyftematis fautores & qui Deum crediderunt imma¬terialem; quos inter, praeter Zoroaftrem prius nominatum,coHocamusaEgyptios8c PARMENIDEM cum fe&atore TELE-SfO deprinc.rer. nat. nec non a PhilofophisMofaieis COME- .NIUM in phyf. ad lum. div. ref. BAYERUM in Atrio\N.icbnogr. del. ut & CHRIST. THOMASIUM in Tent. de.Spirit. nat. denique & plures Chriftianos Ariftotelicos feilScholafticos. Hi ornnes Spiritum Mundi ut intelle£tu, vo-luntate & fenfu prasditum confiderarunt. Ex oppöfitoeundem, immaterialem licet, tarnen ut ens brutum confi-derari pofte exiftimarunt prae ceteris RAD. CUDWOR-;THUS Se mm. MORUS, Angti, aliique,

A3 Qui

Qüi hunc Spiritum Materialem habuerunt in di«verfas iterum & illi abierunt partes. Ut fubtilißimam ma-tcriam atheream vel coelefiem illum imaginati funt PY-THAGORAS, PLATO, HERACLITUS, BRUTUS loc.citt. & tarnen habere fenfum ZENO, CARDANUS defubtilitate, CAMPANELLA de fenfu rer. ftatuerunt, quodemanativi fyftematis confe&arium fuifle conftat. Eun-dem pro aere tenebrieofo fpirituåli habuerunt Phceniciicfr. EUSEBIUS in pr<ep. Evang. L. *. c. 9 ; pro fubtilißimaaeris parte HERMES TRISMEGISTUS, quem, plurimiChemici, utpote PARACELSUS, HELLMQNTIUS,CNOEFFEL1US, cfr. Ephem.N. C. Dec. i. An, IV, V<upp- p' &c. laliique, ad partem fecuti, ftatuerunthunc Spiritum efle medium inter corpus & non corpus,volitans per mundum & aérem; alii vero, ut ejjentiamfubtilijfimam, per omnes creaturas hoc mundo comprehen-las, diffufam conceperunt utNOLLIUS & D. v. der BECK.Porro alii eundem pro fpirituojo in animalibus, vegetabi-libus & mineralibus habuerunt, ut JUNGKEN in Expcr.circa rer. N. pr., & G. ANDR. HOFFMAN in Phyf,Abhandl. P. II. Sed CRAUSIUS in cogit, de Sp. Mundi,contendit hunc Spiritum Mundi nihil aliud effe, quamSal univerfale feu virgineum, quod & Centrale appellant»unde & nonnulli, ut BORELLÜS in Obf, Cent. IV. c. lalii¬que, exiftimarunt feminia rerum in falibus delitefcere«,

r ROSENCREUTZER , WAITZIUS, aliique, aquas fupra-\ccelefteS) denique alii vaporem terra menfe 0£tobri prode-untem hunc Mundi Spiritum conftituexe exiftimarunt,plures ejusdem farinae ut reticeamus.

5.6,Ex allatis jam facile conftare eonfidimus, omnes

hofee in cenfum relatos Spiritus Mundi inveftigatores averitatis tramite plus minus aberrafle, at omnes, quot«quot fuerunt, in eo convenire, ut per hunc Spiritum*8ivit aliquid defignarent, quod materiam ex eorum men«'

.. te,

te,/wJepajjitiam moveret, difponeret, formaret atqiie vivifiea-ret. Duo namque rerum prlncipia pofuerunt, attivüm unum ,

Spiritum fcilicet Mundi, paffvum alterum, materiam. Nos,fi re£te haec accipiantur, hoc in punfto cum illis faciendumnobis efle exiftimamus, id quod in Chemia Bhyßca ulterius de¬mon ftra tur. cfr. Difp. fub Amplijf. & Celeberr. D. PRiESlDE,Populctris amici mei honoratiß] einriß". ER. SCHÖNSTEDTde Princ. corpor. & Clarifl". HELLSTADII de Chao.

Indigitato fic noftro cum hifce Philofophis dis-fenfu & confenfu, ad noftram de Spiritu Mundi opinio-nem, ex genuinis, ut credimus, Phyfices & Experien-tiae fundamentis demonftrandam brevitér, nos accingi-mus. Sive per Synthefin, five per Andyfin corpora confi-deremus mundana, deprehendimus eadem duplicis eflegeneris, vel fluida, quod ipfi demonftrant fenfus; vel afiuidis generata, quod generales corporum leges, folidainträ folida inclufa, figura telluris, imo quotidiana terra-rum, vegetabilium & animalium a materia fluida gene-ratio evincunt* at fluiditatem omnem efle ab ign? feuedore utpote unicum in natura fluiduni corpus, loquun-tur experimenta Chemica; omnem ergo a cdore fieri ge»nerationem, quam cum per motum fleri antea (§. i.)indicavimus, confequens eft , ealorem ejfe illud motus prin-cipium quod quaeritur. In omrribus natura operationibus,quae motu perficiuntur, agentem perpetuum efle ealorem,per fingula eundo demonftrare vetat propofita brevitasjfufficiat ergo dixiflfe, id quod nemo negare poteft, o*mnem motum vel ab aere, vel ab aqua, vel ab ignefeu calore pendere, at ipfam aeris & aquae fluiditatem,confequenter & motum, igni efle adfcribendam> nuper-rime eft evi£tum; necefle itaque in luce & jcalore fubfifta-mus. Fn igitur Naturam illam genitrkem > Principium Vita¬le & Hylarchicum, quod> infignitum multis fuperbis nomi-nibus titulisque, Arch<eus XJniverJalis , Ignis Prim£vus, IgnisVivißcans, Ignis Natura audit, en denique SpiritumMundi, tantopere decantatum! Qbf.

C)bf i. Åd calorem producendum binas concurrere cauflfas;unam a luce folari, adivo, movente, propellente, at Ceor-(im, nullum calorem excitante; alteram a materia inflamma•bili terreftri, per fe quidem mobili, at quce cum materia lu-cis conjun&a in celerriinum excitatur motum, id ut in Che-mia Phyfica evi&um pro certo fumimus.

Obf. 2. Quum fubtilifiima (it, eelerrimo motu, maxima agendivi, & ad miraculum penetrabilis h«c materia calorifica, noninepte Spiritus nomine venit, voce feil. Chemico non Me-thaphyfico fenfu fumta.

Qbf. 3. Ignem Spiritum Mundi nobiscum hahuerunt Perfe ve-tuftiftimi, Zoroaßer, Heraclitus fk^Stoici Au&ore PLUTAR-CHO; Hermes zEgyptius cfr. BURGGRAVE biol. p. 100;Paracelfus cfr. OSW. CROLLIUS bajil. cbem\ SperberusIfag. p. 2. omnesque reliqui Paracelfiftici Ghemici, quibus& noftrum incomp. URB. HJERNE annnumeramus.

Obf. 4. Phyfici Mathematici, qui corpora fpe&ant fecundumtrinas dimenfiones & motum localem, feptem potentias, (ivemotus corporum cauffas, ponunt. Primarn, nempe Deum; fe-cundam, gravitatem; tertiam, hominum brutorumque animam;quartam, attra&ionem ; quintam elafticitatem ; fextam, cor*pora in motu conftituta; feptimam denique ignem. cfr. KRAF-XIUS Phyf. pral. P. 1. p. ty.feqq. Chémici vero, qui co;-pora, quoad eorum mixtionem & compotitionem, feu ipfammateriam, in fe fpedant & motum intrinfecum, vires cor¬porum nullatenus impugnant; interea tarnen ignem ac Lucismateriam ut originarium & fpontaneum motus principium nonpo (Tunt non conliderare, quum vires lint inadivas nili in a-£him deducantur.

Obf. q. Dum generationis efficientem cauflam calorem i confti.tuimus, id non ita eft accipiendum, quati cauftae inftar folita-rite heic fe haberet. Nam ad generationem requiritur aliudquoque principium a&ivum & formale, quod in animalibus& vegetabilibus in ip& feminis natura confiftit, & in minera-libus 3 viribus corporum attraftivis, vel aha demum cauffa,inveftiganda aliis, eft deducendum; cum tarnen hoc perma-neat ina&ivum absque calore, hunc ideo, fine controverfia tpro immediato motus principio omnium corporum effe haben-dum concludimus.

TANTUM.

/■