D. D.

DISSERTATIO PHILOSOPHICA' '

DE

METHODO DETERMINANDI1DEAS MORALES,

\ f *~l jf

quam,U ri i lv 1 ) <1 07.CONS. AMBLISS. FACUL T. PHILOS\ UPS.,T t * 1 % t 4T b f a tt " 't* W p

PR^ESIDE

Mag DANIEL, BOETHIO,Philos. Pjract. PROFESS. Reg. et Ord.,

FVBL1CO SVBMITTIT EXAMINI

PETRUS AXELII RÖNQUIST,Helsingus.

In Audit. Gustav. Maj. d. xxiv Maji,A. mdcclxxxiv.

H. A. M. S.

LJPSALI /E,Apud Direct. Johan. Edman.

In

Si am R:am M:temMAXIMAE FIDEI VIRO,

S:;e Rje Maj:s CUBICULARIO SUPREMO,Provinciae GUBERNATORI,

Ordinis R^gii de STELLA POLARICOMMENDATORI Splendidissimo,

ILLUSTRISSIMO atque GENEROSISSIMOCOMITI AC DOMINO,

Dom N1COLAO PHILIP.GYLDENSTQLPE»

MECENAT! SUMMO,

SACRUM.

IN

S:AM R:AM MAT:TEM

MAGN/E F1DEI F1R0,Legionis Helsingic/e CHTLIARCH^E

Strenuissimo, f

Ordinis Regii Ensiferorum

EQUITI Fulgentissimo,PERILLUSTRI ac G ENE R OS IS SIMO

LIBERO BARONI

Dom GUSTAVO WILH.KAULBARS,MvECENATI MAXIMO,

SACRUM.

KONGL. MAJ:TSTRO-TJENARE, CAPITAINEN

Vid Dess Helsinge - Regiments ,

och

RIDDAREN af Kongl. Svärds-Orden,HÖGÅDLE HERREN

Herr AXELRÖNQU1ST,Samt

högAdla frun,

Fru DOROTHEA ELISAB.F R ODLIN,

MINE HÖGSTÅLSKADE och HULDASTE FÖRÅLDRAR!

Må deffa blad, fom, till bevis på mina Academifka Stadier, läm¬nas i Allmänhetens händer, tillika vittna om den kärleksfullavårdnad och upriktiga tackfamhet, hvarmed mitt hjerta erkänner deBäfta Foråldrars välgärningar !

Huldalte Fåråldrar! Jag Ikulle fårgåfves bjuda till, att i nogvärdiga uttryck omtala den årnbet, hvarmed j fårjen får mitt väl;den koftnad, fom J får min upfoftran och undervisning haft ofpard;och det Efterdåme af Dygd och Gudsfruktan, hvarmed J gifvetftyrka åt Edra fårmaningar. Mitt rårda bråft fkall fårvara dem allai ett evigt minne; då jag, under ifrigafte böner till Allmagten forEder beftåndiga välgång, aldrig uphor, att med den åmmafte vord-tiad och kårlek vara

MINE HÖGSTÅLSKADE och HULDASTE FÖRÅLDRARS

lydigfte fonPet. Ax. Rönquist.

DE

METHODO DETERMINANDI "IDEAS MORALES.

acultas fignis arbitrariis fua exprimendi fenfa, quahumana praecellic indoles, a neceflitate mutui inter

homines commercii excicaca, illiusque ufu exercitata,aliud primo intuitu praeftare non viderur commodum,quam ut defideria & cogitata fua fibi invicem commu-nicent mortales; quando vero propius Sc diligentioricura examinata fuerit, extra dubitationis aleam politumvidebitur, illam ea praebuilfe inftrumenta, quibus crevithumana fcientia, & facultates fingulae, quas excellentiampradfantiamque humante natura conftituunt, femet ex-lerere potuerunt. Signis arbitrariis deftituta, ar£tis ni-mium limitibus circumcluderetur humana intelligentia;ultra fenfualem vix adfeenderet cognitionem, omnibusideis, quas abstrahendo formamus &coinponimus, fereorbata. Signa fcilicet arbitraria, five voce five feriptu-l*a exprefra,his enim perfe&itfimum fignorum genus con-ficitur, Ii ad.ideas compofitas fubflantiarum denotandasadhibeantur, objeefcorum abfentium locum tenent, Sccolle£lionibus qualitatum, easdem componentium, fu-flentaculo funt, ut, pro mentis lubitu, in memoriamrevocari & dijudicari queant. Si vero compofitis ejus

§. i.

A 3^ in-

$ De Metbodo determinandi

indolis ideis, quales funt illae, quas Moralss voca-mus n), refpondeant, partibus easdem conftituentibusvinculo Tunt, quoTublaro, tollerentur quoque ipfse id-eae,vel maxima Tairem earum pars. Tantis vero quamvisinferviant commodis, illis tarnen adeo usque. abuti poteil humana mens, parum attente idearum iuarum pio*grefium Sc indolem confiderando * ut verba inania re¬bus fubftituat, <3c, falfa Scientiae ipecie decepra, igno-rantiam rerum utiliflimaium perpetuct, LogomachiiS va-nisque difceptationibus unice inha?rens. Verboruin abu-fu fa£tum eil, ut eflentiam realem fubftantiarum co-

gnoTcere & explicafie Tibi viii iint PhiloTophi, quampri-mum vocabulo quodam, Jubflratum , quod ad quaiitatesin rebus obvias continendas inferviens Tibi finxermr,denotare potuerint. Hinc quoque Taåum eil, ut ideasjurium & officiorum, reliquasque ejusdem gencriS, Te¬met habere menti infixas , crediderint , quoties no¬mina easdem denotantia repetere Sc pronuntiare didi-cerint. 'Animo ii nobis fingeremus hominem plenis a-iiimi corporisque viribus, qui primus linguam forma¬ret , atque rebus nomina irrponeret, is ideas primumSc deinceps earum figna inveniret; adeo ut, quot injingua illius vocabula , rot quoque in mente illius de-terminatae vocabulorum fignificationes: Nos vero, quiTymbolicas idearum expreifiones, jam pridem formatas,ab aliis mutuati Turnus, 8c verba primum repetere, de-inde vero, creTcente experientia Sc rerum uTu, Ten-fum illis Tubjungere didicimus, plura neceflario rerumnomina, quam res, memoria tenemus, nec fixum Scdeterminatum verbis tribuimus TenTum, antequam , eo-

dem

/») Cfr. Differtationem, a Prseft. Dino Car. Oybkck nupcr ediram,Dt Indol* idearum Moralium, qu* ad illtiftrenda fundamenta roftrae deJcleia Moralibus iententia pluritnul» confcrr« nebis vidernr»

Ideas Morales. 1

dem fere modo procedentes, ac ille, qui primus lin¬guam crearet, fingulas in mente noftra idearum concre-tiones examinaverirnus, & unicuique fiuum addiderimusnomen. Multa quidem vocabula quotidiano ufu con-fiantem & indubium accepere fenfum> fed plura adhuc,quamvis ufirarifiima , ram parum determinaris refpondentideis, ut confuiionis 6c difceptationum aeternam pareremareriam videantur. Perexigua morralium pars illo prae-ftat animi robore illaque fcientia , quibus cuique ad fuasexaminandas ideas Sc opiniones opus fit; fed, confufaqualicumque earum confcientia contenta, in vita commu-ni idearum inopiae Sc obfcuritati rnedendi neceflirate ra-rius premitur. Cum vero easdem ordine exprimere ScScientiae formam illis induere cupimus , ut aliis vel eru-diendis vel ducendis rite inferviant, parum, vel nihilomnino proficeremus, nifi artem easdem determinan-di calleremus. Ur divitias linguarum a copia vocabulo-rum & loquendi formularum, quibus quam plurimae Scdiverfae ideee earumque modificationes indicari poflunt,'#ftimamus; fic quoque illam, utpote vere Philofophi-cam, meriro laudamus fcientiam, quae quam plurimisveris 8c determinatis, verbis refpondentibus, abundatideis. Ulis iraque, qui veram, fibi ac Socierati profu-turam, adquirere cupiunt do£trinam , in id prascipue in-cumbendum eft , ut dele£tum quafi idearum habeant,6>c fingulas eo determinent modo, quo confufioni atqueobfcuritati minimus, quam fieri poteft, locus relinqua-tur Ideae noftrse Morales hoc refpe£lu maximo labo¬rant defe£tu , cui medelam adterre neceflarium omninoeft , fi ex illis fcientiam , vitas ducem morumque tam pu-blicorum quam privatorum prseceptricem, contexere vo-luerimus. Nos,rei utilitate indu£ti, quse nobis vera vi-fa fuerit ideas Morales determinandi ratio, paucis expo-'nere conabimur, eamque Tuae , B. L,, attention fimulacmitiori fubmittere cenfuras. §• 2»-

s De Metbodo determinandi

§. II.Scientias firmis «Sc indubiis fundamentis fuperftruen-

das, Sc diftin&is rerum notionibus componendas efle,femper quidem prasceperunt Philofophi; verum, artisfuas aliorumque determinandi ideas plerumque ignari,praeeepta fuo illuftrare exemplo raro valuerunt: a va-cillantibus enim initium facienres principiis, viam undi-que impediram fecuti funt, unde, in devia delapfi loca,nec pedem referre, neque errores corrigere potuerunt.Obftaculo fcilicet illis fuit praejudicata illa opinio, quodab intellectualibus & abftra&is norionibus fundamentafcientiarum petenda eflent, qua omnis ad veram idea-rum compofitionem indagandam aditus praecludebatur.Definiendas efle ideas, viderunt ; fed definitiones adeoparum fibi conftanres adhibuerunt, ut, quando perfpi-cuiratem veriratemque quam maxime fe&atos fibi ipfisvidebantur, novam illis no£tem ac nubem objecerint.Dummodo per genus, ut loqiiebantur, proximum Sc dif-ferentiam fpecificam definitionern concir nire, llliusqueformam ad praeeepta Logicorum exigere noverinr,' fetotius fapientias humanas clavem tenere arbitrati funt.Haud diflicile forer, exemplis, ex omnium fcientiarumpenu petitis, monflrare, quam exiguo haec praeeeptaveritati folidseque feientiae adminiculo fuerint. Quis um-quam a definitione, quod Exfiftentia fit complementumpoflibilitatis, Exfiflentiae fibi formavit ideam? Qiiis ju-rium fuorum cognitionem perfpicuam Sc determinatamfe reddidifle credit, tradita a Philofophis definitione:quod Jus fit facultas agendi, lege concefla? Quae con-fufae Sc indeterminatae evadere poflunt, ideas, hac fal-tem definiendi arte in majori non collocantur luce. Quiidcirco ideas fuas in numerato ad fuum aliorumque com-modum habere cupit, aliam difeat necefle eft, quae nifi

CO-

ideas Morales. 9

cognita & bene explorata fuerit, vera idcarum origo ad-quiri Sc haberi nequit, De hac vero origine rite eru-ditus, ideas, quse definiri Sc determinari debent, ab il-Iis, quae per fe clarae Sc perfpicuae funt, diftinguere va¬let,^ veras atque perfpicuas definiriones, niß prsemiffaidearum determinandarum analyfi, tradi non poflc, vi¬det; ideoque curam operamque omnem eo dirigere ad-n i t i t u r, ut ideas, quas definitionibus egere animadvertit,in partes, quibus compoßtae funt, folvat Sc refolutas de-nuo colligat; quo ip(e certum vocabulorum illas deß*gnantium fenfumr mente tenere, ßmpliciumque fingula-rum, quarum colle&ione easdein formavit, rationem fi-bi ipfi redders atque aliis receufere valeat.

§• 3-Confufione Sc incertitudine plerumque laborant, quac

a pluribus diverfae indolis notionibus, absque protypoextra intellefttim easdem componentem , formatae funt,ideae; Sc ex illis praecipue idearum moralium numerofacohors. Cujus rei in fermone vel in fcriptis hominumfaepius infertur mentio, quam Jußitidet boneßatis, honoris,meriti, Scc. ? De rebus vero , his verbis fubje&is, totfere ßint fenfus, quot capita. Alii verba memorise fuaeimpreßa reperunt, verae illorum ßgnificationis plerum¬que ineurioli; alii quidem fenTum qualemcumque illisfubjiciunr, Ted fuo quisque genio conformem; pau-eißimi admodum eo feientiae rerumque peritiae adfeende-re poßunt, ut veras Sc confhntes, tarn publicae quamprivatae faluti profuturas, contexere menteque teuerenotiones valeant. Noftra igitur maxime interefle vide-tur, ut ea inveniatur via, qua notiones Morales ira de-terminemus, ut fenfum verbis tribuere adfuefa&i mor-tales, aliorum fenfa Sc defideria rite cognofcere, Scquae erronea ac felicitati hominum inimica fuerint, oor-

B rige-

Io De Metbodo determinandi

rigere queant. Tota haec via in vera originis idearumcognitione latet; fruftra itaque, hac minus culta , quaeri-tur , multo minus munira aliisque aperta redditur.Fatemur quidem cum Lockio , principe illo ad fapien»tiam Philofophicam duce, maxima quoque de hac origi-ne rite eruditis, qui ideis moraiibus dererminandis fuatnimpendere curam grave non ducunt, adhuc obftare im-pedimenta, ex eo praecipue derivanda , quod nimia ple-rumque notionum ümplicium mulrirudo in unum colle-£la corpus coierit, & quod extra hominis, easdem com-ponentis, intellecbum non exfiftat exemplar, ad cujusimaginem referantur & examinentur b); has vero diffi-cultates, graves quamvis fint, fuperare non diffidimus,quantum ufus vitae humanae , nec non mores Iegesquepraecipiendae requirant, ü idearum ipfarum indolem pe-nitus perfcrutati fuerimus. Non cafu Sc fortuitu ideaejurium Sc officiortim , virtutum Sc vitiorum coaluerunr;fed , prout poltulaverint virae neceliirates illiusque com-moda , easdem compofuit humana mens c). Ad has i-taque necellitates, ad haec commoda, a primo fönte e-manantia , cognofcenda animum ftudiumque advertat ne«cefle eft, qui moralium idearum analyfin ita fiftere cu-pit, ut Sc aliorum mentem cognofcat , Sc tarn fiia quamaliorum deüderia ad veram atque humanae naturae con-formem ducat feiicitatem.

§• 4*Notiones igitur noftras morales ad fuum aliorum-

que ufum determinaturus, primum de eo follicitus elfedebet, ut ad ultimum delideriorum fontem adfcendat,

Sc

t) Lockius de intelleftu humano Lib, III, Cap. IX, §. §. 5. 6.7,O C'onfer Diflertationem ciratam.

Ideas Morales. ii

n

1>

& originaria a derivatis, immediata a mediatis digno-quo ea, qüac conftanter humanae indoli adnexa, ab

iis , qua; mutabilia funt & inconflantia, facile diftinguat,Hac in re felici cum fucceffu haud verfati funt alii,quam cjui fentiendi vim, per externa femet manife«itantem organa, primam & folam effe deiideriorum im-niediatorum fcaturiginem, viderunr; qui enim , virtutem,honeftatem, honorem & meritum , alia quadam fentien-di via, immediate humanam mentem diltinguere poffe,rradiderunt, nova, eaque vix fuperanda , urili idearummoralium analyfi objecerunt impedimenta. Si enim fen-furri intimum, externis analogum , res morales difcer-nentem, animo tribueremus, quid illo magis fluftuans ?quid inter fingulos homines magis difcrepans ? quid 11-niveriis inutilius ? quid denique periculofius ? Nam fiultimo loco moralis a£tionum defideriorumque diverfitas,ejusmodi fentiendi via, determinaretur, verendum , nehomines, affeftus fuos juftitiae & pietatis nomine or-nantes , caccum animi impetum fequendo, jura fua &defideria mifceant, damnaque Societati adferant, eo mi¬nus reparanda, quo quisque fenfu re£ti & jufti fe duci,fibimet ipü blandiretur. Praeterea cum voluptas, quama virrute percipimus, cum alia moralis nolfrae natura?explicatione d) non minus apte conveniat, nefcio, curnovam hanc confufioni apeiiamus portam. Orta primafunt defideria a neceilitare corporis & vit« indigentiaemedendi, & au£Pa, prout experientia majorque rerumufus commodiorem poftulaverint vitae degendae ratio-nem. H«c fola defideria immediata percipiendi via as-ftimaxitur; reliqua vero , fua cum illis conne£tione, nos

B 2 mo-

d) Noftram jnm non eft negotium, explicarionem hane adfeire;qui autem iüam cognofcere defiderat, odeat Utltnfl til Förelä], i Sedol.§» 5, p. 20— 25.

12 De Methodo determinandi

movent, five adminiculo illis quaerendis inferviant., fiveaflociatione habituali cum iliis conjungantur. Illa, feuimmediara fentiendi rario, anguftis inirio cancellis cir-cumfcripta, primum propofuit finem , cujus gratia, alio-rum indigenrcs auxilio, morales compofuirnus ideas;accreta vero fenfim Sc reliquis, feu mediate nobis gra¬tis connexa, earumdem auxit numerum, ac dudum for-matis extenfionem , robur atque ornamenmm conciliavit.Quae immediata percipiendi via nobis bona funt, defi-deria femper movent; quse vero, illis quocumque mo¬do adnexa, bonorum nomine comprehenduntur, fi abiis vel cafii, vel ratiociniis, vel ignorantia divelli pos-fent, indiffcrenti fpe&arentur oculo , nec confilia animiin componendis ideis dirigerenr.

§• s-

Cognita hac diverlirate defideriorum , quorum gra¬tia morales formavit mens nofira ideas, ulrerius pro-gredienüo videndum , qua cauiTa quibusque ex oc-cafionibus Sc immediatae mentis voluptates au&ae, Scalias res illis alligatae vel ab iisdem divulfae fuerint.Defideria hominum prima Sc originaria prima quo-que funt attentionis inciramenta, qute animi nervös, utlibi fatisfiat, intendunt; fed diverfa ratione-, pro- variarerum circumftantium indole. Hinc diverfa ingenii cor-porisque virium culrura , Sc ex illis commoditatum ma¬jor minorve numerus. Hinc quoque felix vel infauftaaliarum rerum cum defideriis noftris immediatis jun&u-ra, qua in agendo ducimur , vel noftra cum aliorumfalute conjun&a fe£lantes commoda , vel illi inimica ca-pientes confilia. Itaque, ut res circumftantes efficaciamin noftra quocumque modo orta habuerint defideria, va-riae quoque menti ad componendas ideas fuggeftae funtrationes» Eadem naturalis Sc primaria indigentia omnes

urget

Ideas Moraler. 13

urget homines, fed quae a primis neceflltatibus deindederivata Tunt defideria, diverfa non tanrum , refpe&umultirudinis, apud diverfos homines inveniuntur, verumetiam , prour flatus uniusctijusque adjumenta illis fatisfa-ciendi mutaverit, variam induunr formam; unde nonmirum, fl diverfas haud raro apud diverfos hominesvidere Jiceat idearum concrctiones, diverfumque iisdemvocabulis fubje£lum fenfum. Docuerunt artis Her-meneuticae periti , ad fenfum Auftorum, tam veterumquam recentiorum, eruendum conducere, ut finem,quem fibi fcribendo propofuerunt, indagemus; ut mores,öpiniones, cultum, habjtum atque ftatum populi, ad cu¬jus animos vel erudiendos vel commovendos fcripta fuaconcinnarunt, familiäres fibi reddant, qui eadem riteexplicare & intelligere cupiunt. Prtecepra haec, ab o-mnibus dudum probata, facile ad artem ideas compofi-tas, cujuscumque fuerint generis, determinandi exten-diflent attentiores cognitionis humanae perfcrutatores, fianalyfi paullo alrius ad rerum fundamenta adfcendereillos non prohibuiflet prcejudicata & communi quafi con-fenfu recepta opinio de norionibus inrelle&ualibiis, aquibus fcientiam omnem inchoandam efle crediderunt.Quid enim mores, quid opiniones, cultus, habirus 8creliqua aliud funt, quam res , vim & efficaciam in pri¬mis noflris defideriis exferentes, quibus propolita nobisconlilia mutemur, & alias aliis conjungendae fefe prae-beant ideat fimpliciores ? Hoc ad noftram illuflrandamfententiam addu£luri, non praetereundum efle exifiima-mus, exemplum hocce novo nobis fuifle documento,quod in analyfi, usque ad fenfuales producendo notiones,fcecundiffirna veritatum femina lareanr, & quod res, adquas ex dudum cognitis pronus admodum tacilisque vi¬detur transgreflus, illa non adhibita , ignorantia- no£teper plura interdum facula involuta jaceant, Sed, ad

B 3 pro»-

fj De Metbodo detenninandipropofitutri redeundo, concludimus, fcienriam finium,quorum gratia plures ideae in unurn collecta^ fiinc cor-pus,, in cognitione neceffitaturn hornkium rerumque cir-cumftantium, in iilas efiicaciam quocumque modo ha-bentium, (itam elfe, & praecipuam , in ideis moralibusdetewminandis, requirere indagandi follicitudinem; cogni-ris enim cauliis, menris propofita dirigentibus , ideoefponre quafi coeunt Sc inter fe junguntur.

§• 6. . \Ut vero huic noftroe adfertioni fuum confter robur,

duo in primis momenta adferenda nobis obveniunt: 1:0,quod homines, cadem indigentia primitiva laborantes,ab iisdem caufiis aequali fere modo moveanrur; & 2:0,quod Socialem vitam quisque fibi necefiariam Sc utilemelfe videat. Quod ad prius attinet, facile eft vifu, ho¬mines concordia Sc confpirantia de eadem re judicia fru-fira exfpecbare, nifi iisdem caudis eodem modo fefemo-tos fentirent; ea enim fublata convenientia, inutilis omniseffet ars , qua fenia fua fibimet invicem communicareadniruntur. Res iimplices, feniibus externis oblatae , e-asdem excitant in (ingulos homines perceptiones, Sc quaecompoiitas funt, ii attentio cequalis fuerit ac habirus ob-fervandi aeque exercitatus, easdem pariunt notiones; iivero diverfae interdum videntur, hoc non a differentiaquadam naturali organorum, fed a diverlitate circum-ftantiarum Sc loci, de quo eadem obje£fa contemplatifuerint, derivandum. Eadem tabula, exempli gratia,di-verfa in luce confiderata, ab una parte figuram homi¬nis, ab altera vero avis pictam fpecdanribus offerre poteft,unde oriri videtur diverfa apud diverfos fpeffatores deeadem re idea; fed facilia huic diverfitati funt remedia:fingulos colloces in eodem loco fpeclatores, ut in ea*dem luce tabulam hanc contemplentur, Sc omnem etiam

in-

Idens Mornies» 15

in ter illos difcrepantiam remotam videbis. Quod vifuidiverfus fpe£tandi locus diverfaque lux, id etiam animiaciei, ideas componenti, funt diverti ex efficacia rerumcircumftantium in defideria noftra orti habitus diverfa-que confilia. Fingas tibi eosdem mentis habitus eadem-que confilia, & easdem quoque apud lingulos hominesvidebis idearum concretiones. Cum igitur defideriorumhumanorum, ubi primo e fonte derivåta fuerint, rerum-que in illis efficaciae cognitio hos habitus, haec coniiliaexplicetj difficile rerum perito non erit, fe vel ad alio*rum captum demittere, vel eos ad fua cognofcenda fen-fa deducere. Sed haec ornnia , quae ad artem ideas de-terminandi omnino juvant, ad removenndam tarnen(Sc eliminandam omnem circa ideas morales diverfitatemnon fufticerent, nifi communi confenfu , Socialem vi-tam fuae conducere fecuritati verisque fuis commodis, vi-derent homines; qua in re indicanda, tanto nobis lice-ar elfe brevioribus, quanro certius ad omnium homi-num de illius veritate confcientiam provocare poftimus.Nulla adeo rudis aetas, nulla adeo parum culta humanigeneris pars, ut non fuam indigentiam aliorum fuble-vari auxilio fenferit; & quo magis fe fuamque falutemcognofcere atque aeftimare quis didicerit, eo etiam ar-<ftioribus vincplis eamdem cum aliorum commodis con-jungere prseoptat. Itaque ur confilia, a neceftitatibus no-ffris excitara, ideis compoliris formam dederunt; itaquoque indigenria noftra, cum aliorum commodis con-jun£ta, reclas verasque ideas morales componendi fub-miniftrat normam.

§• 7-

Quamvis igitur non datum fuerit humanae menti tut ideas morales, pari modo ac ideas compoliras (ubftan-tiarum, ad exemplar quoddam, extra nos exfiftens, re¬

ferat

i6 De Methodo determinandi

ferat examinetque, 5c quamvis eam ob cauffam arbitra-riee magis videantur ; iilis tarnen non deeft norma, adquam 5c componantur 5c dijudieentur: Nam ut cauffascompolitionis in indigenria humana illiusque commodisrecte quaeris, fic quoque certam 5c indubiam , ad quamcomponantur, in falute hominum fociatorum femper imvenies regulam. Via itaque, quam ad delideria homi¬num cognofcenda dudum indicavimus, idearum morali-um tam caufias quam re&irudinem commonftrar. Sei-entia defideriorum rerumque, quae ad illa vel augenda,vel cohibenda, vel denique mutanda vi fua conferrefolent, praemunitus, ii attenriorem ad gentem quamdam,in certis rerum circumftantiis collocatam, conüderandamanimum adverterit, facile perfpiciet, quas oc quales ple-rumque habuerit notiones morales , 5c unde il las com-

pofueritj fimulque judicabit, quce illius faluti magis con-venire potuerint , 5c qua via facillime errores eidemnoxios corrigere debuerint morum prceceptores ac falu-tis publicee procuratores Haec, quee ad genium mores-que gentium cognofcendos 5c corrigendos ducit, Seien-tia, etiam ad hominum, quibuscum vivimus, indagan-das ideas animique fenfa ufum praeftare po (Tun t. Si e-nim educationem, qua, inde a primis annis , formatafuerint hujus vel illius hominis defideria mentisque con-lilia , fi Societatem 5c reliquas res, quibus dire&a fue¬rint, cognitas tibi reddidifti, feliciori forfan fucceffu mo¬res ideasque illius conje£turando aftequi poteris, quamqui, ab externo corporis habitu 5c lineamentorum faci-ei diverfa conformatione ad interiorem mentis habitumconcludere Te poffe, fomniarunt. Sed cum moribus,felicitati humanae amicis, nec non legibus, perenni So-cietatum profuturis flori, praefcribendis praecipue infer-vire debeat haec a nobis tradita ideas morales determi¬nandi via, illam quoque, hoc prasfertim refne&u, com-

men-

4

Ideas Mornies. 17

mendabilem efie , putamus. Leges, quae Societatibuspraecipiuntur, non aliud funt, quam ideae morales,quae vim a neceflitatibus humanis & re&itudinem apublica falute mutuantür. In illis itaque condcndis accomponendis , niü viam a nobis indicaram fecuti fu-crint Legiflatores, parum utique fuis profecerunt man-datisj fed ad mores, quibus praefidio eße debuerant, inhumanae Societatis perniciern evertendos etiam nolentesinrerdum contulere. Exemplo rem illuftremus: Pluri-mae apud diverfas gentes ad fervandam Reipublicae tran-quillitatem fancitae funt leges, fed faepißime cum veraefelicitatis humanae detrimento. Ut enim faevae Tyranni¬dis mandata taceam, quae jura hominum deliberato con-filio enecare adniritur, quaeque aliam fubditis permitte-re haud confultum ducit tranquillitatem, quam quae illinon abfimilis fit quieti, cui fe inrer fociorum cadave-ra tradere poteft caedibus & hoftium inftanti vi defati-gatus miles, terrore meruque nequaquam vacuus; id no-ftram attentionem mereri putamus, quod amico magishumano generi animo , indolem defideriorum humanaementis rerumque in illis efficaciam ignorando, ea datafuerint faluti publicae fulcra, quae aemulationem & lau-dandos hominum conatus fenlim fuftulerint. Fatemurquidem cum Tacito, fagaci illo ingenii humani perfcru«tatore, focordiam & delidiam, primum invifam , poftre- ,mo amari; animo tarnen noftro non perfuadere poflii-mus, Principes & Re&ores Civitatum gloriam fuam &falutem in eo pofitam efie credere , ut gentem, a prae-ftantia humani ingenii degenerem, veluti armentorumgreges agere queant.

§• 8»Ut vero graves hos & perniciofos humano generi

errores omnino evitemus, atque omnem, quam nobisC a me-

18 De Metbodo determmandi

a methodo noftra ideas morales determinandi pollice-mur, obtineamus frudtum, inprimis adhibend® funr cau-tel®, ne alia defideria aliasque res, in Ulis vim exfe-rentes, quam qu® re ipfa illos moveanr, de quörumjudicaturi fumus fenfis, nobis proponamus. Ardu-um hoc eo magis videtur, quo certius confter, nosde aliis judicare non poffe , nifi ex iis , qu® ipfi fcn-timus , Sc quo difficilius lit, aliorum ita induere per-fonam , ut noftram omnino exuamus, nec habitualesnoftras ideas recurrere & in cenfum venire patiamur.In varios hac e cauffa inciderunt de humana indoleatque ideis, ad felicitatem noftram fpedtantibus, erro-res, viri etiam perfpicaciores, quos inter CeleberrimumRousseau nominare fufhciat, qui, paradox® fu® opini-oni de felicirare humani generis, in rudi Sc incQmtoillius ftatu unice qu®renda, velificaturus, multas ferisbarbarisque gentibus tribuit virtutes mukasque ideas mo¬rales, e cauffis cultum Sc ingenii Sc morum conjundbimefficienribus, unice derivandas. Has vero hallucinatio«nes ut evitemus, ufus Sc peritia rerum unice juvant;quo enim plures homines gentesque Sc diverfos eorumhabitus, mores atque inftituta oculo attentiori perluftra-verimus, eo etiam feliciori fucceflu in fundamentis ide-arum humanarum eruendis verfamur: mens etenim no-

Rra, quamvis facultate ideas conaponendi gaudeat, eam-que, prout fuus quemque flatus impellit, exferat, angu-ftioribus tarnen teneretur cancellis, Ii occafionem iilosextendendi e rebus a fe alienis, Sc ex aliorum pr®cipuehominum experientia non peteret. Utilem quidcm,ac commodis, qu® fibi propofuit, aptam facile quisfibi conftruere poteft domum , quamvis non plures ei-dem ufui infervituras videwt; fed perfedliorem »dhuccommodioremque fine dubio fabricaret , cui quam plu*rimas ac divexfas, eumdem in finem exflrudlas, intueri

Sc

Idens Mornies,

& examinare licuerit. Pari ratione juvabit, populorummores, inftituta, opiniones, earumque ram cauflas quamin falutcm efFe£tus, fedula voivere rneditauione, hifiori-amque humani generis amore veritatis perluftrare, ut i-deas morales veras, perfektas & naturae humanas conve-nientes componamus. Optancium itaque föret, ut eamhominis moralis confcriptam haberemus Hiftoriam, quaecaufiarum, e quibus derivandae hnt idese morales, pro-greflum , vim atque effe£tum , per fingulas , majoris prse-cipue momenti, ideas eundo, nobis monftraret; hoc e-nim opere laborem ideas morales determinaturo mi-rum in modum ievarum fore, confidimus. Eadem quo«que Hiftoria, rite concinnara, difficultati, a multitudinenotionum fimplicium ideas morales ingredientium ori-und^, quodammodo mederi pofie nobis videtur; eo e-nim, quod fenfim & per gradus quafi ad majorem ma-gisque compllcatam rerum moralium cognirionem ad-fcendentem humanam mentern filteret, inexercitatis e-riam ingeniis viam traderet, qua paucas primum jun-gerent, foeietatis] caufia, ideas; deinde vero plures , utiufiis & mutatus rerum flatus poftulaverint, jampridemconjun&is addere, easdemque perficere & perpoliredifcerent.

§■ 9-

Haec ad noftram de optima ideas morales de-terminandi ratione fententiam indicandam fufficiant.Multa quidem ad illam ulterius illuflrandam adden-da fuppeditaret ipfius materiei ubertas; fed illa inrelli-genti Leftori, cui haec noflra fe probaverint, fup-plenda relinquimus. Coronidis loco, monebimus , me-thodum, qute a cognitione defideriorum humanae men-tis rerumque in illis efficaciae, compofitionem idearummoralium & determinationem incipere jubet, eo etiam

C 2 re«

ixo De Methoio determinandi Ideas Moraks*

refpe&u nobis arrififle, quod nos in eam induxerit fpern^fore ut, analyft idearum ad hane normam peracta, deillarum valöre inrer fapientiores fcientiarum cuitoresita faltem conveniret, ut communi confenfu abftrufasSc inutiles de rebus quaeftiones atque altercationes, adfalutem humanae Societatis nihil conferentes, tandemomnino profcribant, fociata opera in id enitentes,ut firmum Sc naturae humanae conveniens exfur-

gat fcientiarum moralium sedificium.TANTUM.

-