UNIVERZITET U BIHAU
ISLAMSKI PEDAGOKI FAKULTETODSJEK : ISLAMSKA VJERONAUKAPREDMET:
OPA PEDAGOGIJA
DOPRINOS ISLAMA PEDAGOKOJ MISLI EVROPE
(Seminarski rad)
Mentor:
Student:
Via ass. Belma Zenkovi
Amir SuljiBiha, novembar,
2012.Sadraj:2Uvod...................................................................................................
3irenje islama.....
3Islam u
paniji....................................................................................
5Islam i
nauka......................................................................................
7Doprinos islamski uenjaka Evropskoj
misli....................................
10irenje islama na Balkansom
poluotoku..........................................
11Zakljuak..........................................................................................
12Literatura:.........................................................................................
Uvod
Ova tema je posljednje vrijeme zauzela gorue mjesto na mnogim
vanim naunim skupovima kod muslimana. To nas je navelo da i mi ovaj
prostor posvetimo istoj temi i usput pokuamo objasniti kako Islam
gleda na nauku i da li ona potvruje istinitost Islama. Kao to
znamo, prva objava Muhammedu, sallallahu 'alejhi ve sellem, bila je
''Ui, itaj, saznaji''! Otkrivaj ono to ti nije poznato da bi se
uzdigao, jer ljudski rod se razlikuje od ivotinja i drugih
stvorenja upravo zbog posjedovanja razuma. U ime tvoga Gospodara''
neka je to uenje, Koji stvara'' (Prijevod znaenja Alek, 1.), i o
tome ga moemo poznati. Drugi kur'anski ajet o kojem e biti govora
su rijei Allaha, de.: Pokazat emo im dokaze Nae (moi, znanja,
mudrosti) u svemirskim prostranstvima, i u njima samima, dok im ne
bude potpuno jasno da je to (to je tebi, o Muhammede, objavljeno)
istina.'' (Prijevod znaenja Fussilet, 53.). Da je vjera Islam koju
slijedi ummet Muhammeda, sallallahu 'alejhi ve sellem, istina.
Islamska civilizacija je u potpunosti zasjenila zapadnu
civilizaciju od XIV do XIX stoljea. Volter je meu prvim zapadnim
misliocima objektivno sagledao doprinos islama opem progresu u
Evropi , i iznio stav u kojem kae tamo gdje bi islam prodro i
pravilno se primijenio, tamo je procvat i progres.
irenje islamaIslam je doivio procvat iskljuivo zbog pravnilnog
odnosa prema odgoju i obrazovanju. Prvi stav u Kuranu je poruka
ovjeku da ui i stie znanje.Muhammed a.s je rekao: Traite nauku pa
makar u Kini. .Islam se kao religija i kao ideologija borio protiv
ropstva a zalagao se za ravnopravnost svih ljudi, po emu se u
potpunosti razlikovao od tadanjih drutvenih sistema robovlasnitva i
kasnije feudalizma i njihovog pogleda na ovjeka. Ovakav drutveni
sistem oslonjen na vjeru, imao je za cilj poboljanje ovjekovog
ivota i unaprijeenje meuljudskih odnosa.To je uvjetovalo nagli
razvoj trgovine i ekonomije, to je uvezivalo narode u razmjeni kako
materijalnih dobara tako i kulturni,obrazovni i duhovnih.Islam su
prihvatale mase posebno one na arapskom zapadu i u paniji.U svojoj
knjizi Vrhunski putevi ovjeanstva H.Bastian objanjava koji su to
principi na kojima je islam bazirao svoj progres.Polazei od prvog
principa a on je preferiranje znanja nad neznanjem, to su muslimani
i praktino uspijeli ostvariti. Prema njemu to je u prvom redu zbog
besplatnog kolovanja.kole su obino bile pored damija a na prvom
stupnju kolovanje je trajalo pet godina, poslije ega je je dijete
moglo nastaviti u srednjoj koli koja je takoer bila
besplatna.Poslije zavrene srenje kole, uenik je mogao ii na
univerzitet u bilo koju islamsku zemlju. Obiaj je bio da student
prelazi s univerziteta na univerzitet i tako stjee nova iskustva i
znanja,a sve to besplatno. Muhammed a.s je rekao Onaj koji ostavi
svoj dom u potrazi za naukom, ide Boijim putem.Islam nareuje
sticanje znanja i to se smatra farzom.Musliman je duan da izuava
svijet oko sebe da promatranjem prirode oko sebe i njenog sklada
spozna Boiju egzistenciju.
Islam u paniji
panija pada pod arapsku vlast 711. godine. Osvajanjem panije
islam je donio na evropsko tlo napredak i progres u svim sferama
ljudskog ivota naroito u obrazovanju. U tom periodu otvaraju se
univerziteti u Kordobi ,Sevilji,Malagi, i Granadi. Na njima se
izuavaju skoro sve poznate naune discipline: medicina, filozofija,
matematika, arapski jezik,hemija ,geografija, pravo, itd.
Arapi su ostavili znaajno kulturno nasljee, vladajui dravom
tolerantno i prosvijeeno.Osnivane su kole, otvarane brojne
bilbioteke i pribavljane knjige, tako da je veina ljudi
opismenjena. Cvjetala je knjievnost i umjetnost. Podizane su
graevine, zajedno s opim i posebnim tekovinama izvorne islamske
umjetnosti. Kao rezultat tog pokreta Kordova je postala
prijestolnica civilizacije, ne samo u paniji, ve i na Zapadu uope.
U njoj su osnovane kole: medicinska i tehnika, te opeobrazovne i
druge strune kole, a izgraene su i bolnice, hemijske fabrike i
opservatoriji. Kordovski univerzitet je bio svjetionik misli,
kulture, sveobuhvatni dra bajraka arapsko-islamske civilizacije.
Otuda je Kordova mogla biti zaviaj nauka, u kojem je obitavao
veliki broj uenjaka i eksperata medicinske, farmaceutske, hemijske,
astronomske, matematike nauke, botanike i drugih prirodnih nauka.
Zastupljene su bile i neke drutvene nauke, poput filozofije,
logike, prevodilatva i druge. Zato su je pohodili putnici i
namjernici iz razliitih evropskih zemalja koji su tragali za naukom
i znanjem. Ovaj nauni i civilizacijski pokret nije se svodio samo
na Kordovu, ve obuhvatao i druge pansko-islamske gradove, kao to su
Granada, Toledo i drugi, koji su bili pod arapsko-islamskom
upravom. Historijski izvori navode da su se mladii iz Evrope,
naroito iz Italije i Francuske, natjecali da dou na studij na neki
od islamskih univerziteta u Andaluziji. Jedan od onih koji su
studirali na Kordovskom univerzitetu bio je i Gerbert, koji je
kasnije postao papa, poznat pod imenom Silvester Drugi. On je u
Italiju donio matematiku znanost i arapske brojke.Isti izvori istiu
da je Evropa, posredstvom grada Toleda u kojem se odvijala iva
aktivnost prevoenja s arapskoga na latinski jezik, upoznala
Aristotelove spise. Tu su prevedeni i brojni Platonovi i Galenovi
spisi, zatim filozofijski spisi Ibn Sinaa, Al-Farabija, Ibn
Tufajla, Ibn Bade i Ibn Ruda, te medicinski spisi Ibn Sinaa i
Al-Razija. Veoma brzo, ti spisi su preneseni Evropom i postali
nezaobilazna literatura na velikim evropskim univerzitetima. Ibn
Sinino djelo Al-Qanun fi al-tibb smatrano je temeljinim prirunikom
u medicinskim studijama u Evropi priblino est stoljea. Stoga je
nazivan Medicinskim jevaneljem. iroka aktivnost prevoenja s
arapskog na latinski jezik nastavljena je i za vrijeme rekonkviste,
pa i nakon pada Toleda, koji je od 519/1125. bio vaan centar
prevoenja, iz kojeg je nauka krenula u Evropu. injenica je da su
nauni spisi koje su sastavljali muslimani, kako na Istoku tako i na
Zapadu, nakon to su prevedeni na latinski i druge evropske jezike,
sve do 17. stoljea n.e., smatrani najvanijim prirunicima na
evropskim univerzitetim.Islam i naukaRazliiti aspekti
arapsko-islamske civilizacije najlake se mogu spoznati na osnovama
doprinosa u slijedeim podrujima djelovanja: Graevinarstvo i
arhitektura. Graevinsko umijee i arhitektura se upeatljivo ogledaju
u izgradnji damija, palaa i planiranju gradova, kao to je grad
Al-Zahra' (madina Al-Zahra') koji je sagradio 'Abd al-Rahman
al-Nasir. S parkovima, fontanama, javnim i posebnim kupatilima, Taj
grad predstavlja prekrasan primjer dostignua graevinarstva i
arhitekture u sklopu arapsko-islamske civilizacije u Andalusu.
Umijee dekorisanja, crtanja i rezbarenja izvrilo je snaan utjecaj
na Evropljane, posebno ono to je iza Arapa ostalo u Andalusu, kao
to je Alhambra (Qasr al-hamra') i Velika damija u Kordovi.
Slika 1. Alhambra
Knjievnost i jezik. Vladari u Andalusu su se tokom vremena sve
vie zanimali za nauku i knjievnost. Pozivali su sebi knjievnike,
mislioce i osigurali imuslove za plodno djelovanje. Pojavila se
velika skupina pjesnika, uenjaka i knjievnika, koji su iza sebe
ostavili sjajna djela u razliitim naunim oblastima. Cvjetalo je
pjesnitvo, pisanje poslanica, rasprava iz jezikoslovlja i
gramatike. Zamah je dobilo i sastavljanje leksikona, pregleda i
biografskih djela.Istiu se Omer Kajam, Muhamed ibn Rud.Vjera i
vjerozakon. Poto je islam bio najvaniji oslonac arapsko-islamske
civilizacije u Andalusu, zanimanje za islamske nauke je
predstavljalo znatno obiljeje Andalusa. Otuda se pojavio pogolem
broj napisa posveen Kur'anu asnom i njegovim naukama, te
Vjerovjesnikovom, s.a.v.s., hadisu, s predajama i komentarima,
zatim raznovrsne studije u podruju fikha, teologije, filozofije i
povijesti vjera.Primijenjene nauke. Cvjetala je medicinska nauka,
naroito u 5. i 6. stoljeu islamske ere, odnosno 11. i 12. stoljeu
n.e. Andaluzijski ljekari i farmaceuti su bili veoma vjeti u
hirurgiji i pripravljanju lijekova. Osnivane su i bolnice. Napisani
su deseci vanih medicinskih djela, kao to je Al-Kattanijevo (umro
420/1029.) djelo Al-Adwiya al-mufrada i Al-Zahrawijevo (umro
403/1012.) djelo Al-Ta'rif li man 'agaz 'an al-ta'lif.to se tie
matematike, kola koju je osnovao astronom Musallima al-Magriti
(umro 394/1003.), koja je bila jedna od prvih takve vrste u
Andalusu, pruila je vrijedne usluge toj nauci. Na polju astronomije
pojavili su se Ibn Barguth, Al-Zarqani i drugi.To su bila najvanija
podruja arapsko-islamske civilizacije u Andalusu koja je prolazila
kroz razliite faze i razdoblja, shodno politikim prilikama koje su
se smjenjivale u Andalusu. Ono u ta nema sumnje, jeste da je ta
civilizacija bila plod arapsko-islamskog mentaliteta, koji je uspio
vjeto napraviti spoj izmeu vlastite specifine misli i manira koji
su bili dominantni na Iberijskom poluotoku prije arapsko-islamskog
osvojenja. Najsnaniji utjecaj arapsko-islamska civilizacija je
ostvarivala zahvaljujui vjeri i jeziku. Zato su neki odvraali od
njih, dobrano i zato to su se sveenici sa zabrinutou alili da e
latinskog jezika nestati meu kranima, jer se oni sve vie obraaju
onom to piu muslimani na arapskom jeziku.Meutim, nema sumnje, da su
muslimani itekako uestvovali u podizanju svjetske civilizacije,
zaslugom velikana u razliitim oblastima nauke. U bibliotekama irom
svijeta danas postoje hiljade dokumenata koji posvjedouju zasluge i
dostignua arapsko-islamske civilizacije u podruju astronomije,
matematike, fizike, hemije, medicine, farmakologije, geografije,
arhitekture i drugih grana nauke. Ti historijski dokumenti jasno
dokazuju kakav trag su ostavili Arapi u proizvodnji tekstila,
papira, parfema, sapuna, mastila, voska, eera, biljnih ulja,
baruta, zatim u otkrivanju i usavravanju mjernih isntrumenata, sata
na kazaljku, hidrosata, te vodenice, vjetrenjae, teleskopa. Tu su i
tehnologija livenja metala i kovanja novca, izrada oruja,
medicinske opreme i hirurkih instrumenata, zatim mostogradnja,
kopanje kanala, izrada dolapa, izrada toplifikacijskih i rashladnih
ureaja, uspostavljanje irigacionog sistema, otvaranje javnih
kupatila, kontrolnih tornjeva, vojnih utvrenja, drugih postrojenja
i izuma za koje Zapad Arapima i njihovoj civilizaciji odaje
priznanje za zasluge. Po tome je arapsko-islamska civilizacija
svjetskoj civilizaciji uistinu pruila brojna dostignua koja svijet
i danas koristi, dugujui Arapima otkrivanje i prednjaenje u
njihovoj upotrebi.Takoer je znaajno istaknuti da je Andalus,
zahvaljujui svojim univerzitetima i zanosu u oblasti nauke, koji su
oblikovali uenjaci - tragaoci za naukom, bibliotekama, prevodilakim
pokretima te sloboda misli i izraavanja, bio dio islamskog svijeta
koji je imao presudnu ulogu u prenoenju tekovina arapsko-islamske
civilizacije na Zapad.Doprinos islamski uenjaka Evropskoj misli
U podruju filozofije su, primjerice, arapski uenjaci preveli
najvanije izvore antike grke filozofije i dalje je razvijali.
Al-Kindi se proslavio razraivanjem Platonovih i Aristotelovih
nauavanja. Al-Farabi se prouo po razraivanju ideja o Sreenom
naselju (Al-Madina al-Fadila), Ibn Sina se prouo po produbljivanju
racionalistike filozofije, Ibn Khaldun po teorijskoj razradi
sociologije koja je, jo uvijek, nezaobilazna u osvrtu na principe
sociologije kao nauke u djelima brojnih sociologa i filozofa na
Zapadu. Svojom filozofijom posebnu panju je na sebe skrenuo Ibn
Rud. Njegove filozofske ideje kasnije su razraivali brojni
istaknuti filozofi na Zapadu.
U oblasti matematike Al-Khawarizmi (jedan od astronoma halife
Al-Ma'muna) uspostavio je principe algebre koja je kasnije
prenesena cijelim svijetom. Evropa je od Arapa preuzela pojam nule
i decimalnih brojeva, te izradu kalendara. Preuzela je i brojke
koje se danas koriste u najveem dijelu svijeta.
U podruju astronomije muslimani su izumili astrolab za
utvrivanje vremena svitanja, smrkavanja i vremena posta, da bi
usavrili sistem izraunavanja - uoavajui i fakat paralela i
meridijana. Usavrili su izraunavanje brzine glasa i svjetlosti, to
je sluilo kao polazite kasnijim bavljenjima Zapada tim pitanjima.
Arapsko-muslimanskom uenjaku Al-Biruniju (362/973-440/1038.) polo
je za rukom da otkrije kretanje Zemlje oko Sunca, to je Galileo
Galilej (1564-1642.) 'ponovo otkrio', cijelih est stoljea kasnije.
Arapski astronomi Al-Zarqali, Al-Fargali i Al-Fazari preveli su
temeljne Ptolomejeve astronomske spise, dodajui im svoj udio, a oni
su bili nezaobilazni izvori kasnijim evropskim istraivaima.U
oblasti medicine Arapi su bili daleko odmakli. Najistaknutiji
akteri, kova Al-Razija, Ibn Sinaa i drugih, sastavljali su iscrpne
leksikone koji su, nakon to su prevedeni na latinski jezik, tokom
nekoliko stoljea Evropljanima sluili kao bazna literatura.Slino je
bilo i u drugim naukama, umijeima i umjetnostima.
Arapsko-muslimanski uenjaci su dali svoj doprinos, kojim su pruili
veliajan doprinos u podizanju svjetske civilizacije.Naprijed smo ve
nagovijestili da je pokret prevoenja na latinski i druge evropske
jezike doao do velikog izraaja u islamskoj paniji (Andalusu), da se
Evropa njime uistinu okoristila. Prevedene knjige su u srednjem
vijeku prenoene i tako ostvarivale zapaen kulturni utjecaj u
Evropi. Njihovo irenje i plodovi utjecaja uzeli su neusporedivo
ireg maha izumom tamparije, poetkom razdoblja renesanse. Medicinska
i druga nauna literatura, prevedena s arapskog na latinski jezik,
bila su prva tampana djela. Tako je Ibn Sinaov djelo Al-Qanun fi
al-tibb, u Kremonensijevome latinskom prijevodu, doivjelo vie
tampanja u razliitim gradovima, to govori o njegovoj popularnosti i
velikom interesu za njim.
Slika 2. AstrolabNema sumnje da Arapima muslimanima pripada
istaknuta uloga u nastanku svjetskoga naunog preporoda.
Arapsko-islamska civilizacija je Evropi neosporno pruila presudnu
pomo u profilisanju preporoda. Postoje svjedoenja nekih objektivnih
evropskih istraivaa u kojim se istie uloga uenjaka Arapa i
muslimana uope, kao i uloga islamske panije, posebno u evropskom
preporodu. U redovima koji slijede, navest emo niz takvih
svjedoenja. Prof. Albendet Nehru u djelu Pogledi iz historije
svijeta (Lamahat min tarih al-'alam), kad opisuje arapske uenjake
kae: 'Oni su, uistinu, utemeljitelji savremene znanosti. Bagdad je
bio iznad svih evropskih prijestolnica, osim Kordove, prijestolnice
arapske panije... Nizamija je bila prva visoka kola koja je bila
pod upravom drave,nalazila se u Bagadu. Muderise je postavljao
halifa. Nizamija je imala zahtijevan program gdje se izuavao Kuran
i ostale humanistike nauke. Muderis je imao asistente (muide) ija
je uloga bila da pomau u toku predavanja. Uionice su bile sline
dananjim, muderis je sjedio na uzvienom mjestu a uenici na
stolicama to znai da J.A Komenski nije prvi uveo razredno-predmetni
sistem s uionicom, klupama i katedrom.Predmetno razredni sistem
kojeg pripisujemo J.A. Komenskom bio je zastupljen u Nizamiji jo u
X stoljeu. Socioloki oblici rada u Nizamiji nisu bili kruti jer se
po potrebi uenici razdvajaju u manje grupe i diskutuju o nekom
problemu.El-Gazali je etiri godine radio kao profesor u Nizamiji i
isticao jedinstvo odgoja i obrazovanja. Nuno je bilo pojavljivanje
Ibn al-Haytama, Ibn Sinaa, Al-Khawarizmija, Al-Birunija, da bi se
mogli pojaviti Galileo Galilej, Kepler, Kopernik, Njutn i
dr..irenje islama na Balkansom poluotoku
U svojoj ekspanziji Turci su doprli do Arapskog poluotoka i od
njih preuzeli islam. Preko njih na Balkan i u Evropu doao je islam,
jedna nova kultura i civilizacija. Turci su irom BiH gradili
damije, mektebe, tekije i medrese gdje se izuavala religija i
opismenjavao narod.Sve do XVIII stoljea u medresama nastava se
odvijala na turskom jeziku,kada Demaludin auevi prilagoava arapsko
pismo naem jeziku (arebica) ,naglo se iri opismenjavanja pa je
poetkom XIX stoljea vei dio muslimana bio pismen. to se tie
kolovanja kranske djece u BiH ono je daleko zaostajalo.Okupacijom
BiH od strane Austro Ugarske situacija se radiklano mjenja.
Muslimani ne prihvataju okupatora i njegove vrijednosti odbacuju,
dok krani masovno alju svoju djecu u kole. Pad pismenosti bonjakog
naroda nakon okupacije ilustruje primjer da je 1910 godine bilo
pismeno 29% katolika, 11% pravoslavnih a muslimana svega 5%. Zbog
zaostajanja u obrazovanju Bonjaci najmanje i participiraju u vlasti
i upravi. Kasnije e se ovakva situacija poravjati tako da e svi
narodi biti ravnopravni. Takvu politiku situaciju opisao je Edaham
Mulabdi u svom romanu Zeleno Busenje.
Slika 3. Sarajevo za vrijeme Osmanske vladavinZakljuak
Razvoj islamske nauke od prve polovine VIII stoljea pa do XIV,
preko Arapa, a od XV stoljea preko Turske ostavio je snanog traga u
svim naunim oblastima u Evropi pa samim tim i na pedagokoj misli i
praksi. Mnoga naela savremene odgojnoobrazovne prakse vode korijene
iz islamske kulture i civilizacije kao to je aktivno ukljuivanje
uenika u nastavni proces kojeg je primjenjivao i zagovarao Abu
Al-Rayhana te premetno razredni sistem,kojeg mi pripisujemo J.A.
Komenskom primjenjivan je u Nizamiji jo u X stoljeu. Prof. Viktor
Robinson je, u kontekstu izlaganja usporedbe izmeu islamske
civilizacije u Andalusu i vladajuih prilika u Evropi, rekao: 'Dok
je Evropa svake veeri nakon zalaska Sunca zapadala u tamu, Kordova
je bila osvijetljena ulinim svjetiljkama; dok je Evropu
preplavljala neistoa, Kordova je bila uzor istoe; dok je Evropa
bila olienje prljavtine, Kordova je raspolagala s 1.000 (javnih)
kupatila; dok je Evropa gazila blato, Kordova je imala poploane
ulice s trotoarima; dok su krovovi dvoraca po Evropi bili oznaeni
mnotvom dimnjaka, zidovi kordovskih palaa su bili ukraeni
arabeskama; dok se evropski prvaci nisu znali ni potpisati, arapska
djeca u Kordovi su ila u kole. U tom vremenu, kada su ak i
sveenici, zbog slabe opismenjenosti, s velikim potekoama itali
crkvene knjige, ljudi od nauke u Kordovi su podigli biblioteku koja
se po veliini mogla usporediti sa velikom Aleksandrijskom
bibliotekom.Ovaj primjer dovoljno ilustruje stanja tog vremena,
naalost danas je obrnuta situacija.
Muslimani su izgubili vodeu ulogu u nauci i kulturi te openito u
svijetu kada su se prestali pridravati Kurana i Sunneta.
Literatura1. Pedagogija, Refik ati,Marko Stevanovi, Pedagoki
fakultet, 2003
2. http://el-asr.com/tekst/islam-i-nauka/islam-i-nauka#top3.
http://forum.b92.net/topic/10642-arapsko-islamska-civilizacija-u-spaniji/4.
http://blogs.longwood.edu/spain2011/2011/04/06/laurie-melchione-and-the-alhambra/
Alhambra u Granadi je palaa posljednjih muslimanskih vladara
panjolske maurskih nasrid (1232. -1492.), Sagraena u 13. i 14.
stoljeu; jedina islamska srednjovjekovna palaa koja je ostala
nedirnuta. Od 1984. je na Unescovu popisu svjetske kulturne
batine.
PAGE 1
