Dzieje wsi Wierzchowiny

Dzieje wsi Wierzchowiny

http://www.paraa_ulan.republika.pl/wierzchowiny.htm

Dzieje wsi WierzchowinyTekst, grafika, reprodukcje: Krzysztof Czubaszek Prawa autorskie zastrzeone Wierzchowiny po raz pierwszy pojawiaj si w dokumentach z pocztku XVI w., cho nie jest wykluczone, e wie ta powstaa znacznie wczeniej. Zaoona zostaa najprawdopodobniej przez osadnikw mazowieckich. Jej nazwa odzwierciedlaa zapewne warunki terenowe, bowiem Wierzchowiny pooone byy na wyniesieniu otoczonym bagnistymi kami, obecnie w wikszoci zmeliorowanymi. Pierwsz wzmiank na temat Wierzchowin znajdujemy w ukowskich ksigach podkomorskich z 1507 r. Wystpuj w nich dwaj dziedzice tej wsi - Jan i Stefan. Oprcz tego Ksigi wspominaj o granicy midzy Wierzchowinami oraz Paskudami i Bedlnem. Kolejne rdo informacji o Wierzchowinach to Liber retaxationum z 1529 r. Zapisano tam, i z rl folwarcznych w tej wsi pacono proboszczowi ulaskiemu dziesicin w wysokoci 2 grz. O Wierzchowinach mowa jest nastpnie w kilku XVI-wiecznych rejestrach poborowych. W rejestrze z 1531 r. zapisano, i ze wsi tej pacony by podatek z 1 ana wynoszcy 3 gr. Natomiast rejestr z 1533 r. podaje, i area uprawianego gruntu zmniejszy si do 1/2 ana, za pobr wzrs do 4 gr. wiadczy to o tym, i rozwj wsi musia si z jakich powodw zaama. Ludzi i obrabianej roli zaczo potem znowu przybywa, gdy rejestr z 1552 r. wspomina ju o 3/4 ana. Wedug rejestru z 1564 r. podatek z Wierzchowin wynosi 1 . 12 gr. Po raz pierwszy nazwiska posiadaczy gruntu podane zostay w rejestrze z 1580 r. I tak Grzegorz Wierzchowski paci 20 gr podatku z czci Dworakowskiej od wki jednej i z czwarcizny, ktr sami orz, za Mateusz Janowicz odprowadza 40 gr od siebie i od inszych uczestnikw swych od 2 wk i z trzeciej wki dwu czci.

1 of 7

04/21/2010 08:44 AM



Fragment rejestru poborowego z 1580 r. dotyczcy Wierzchowin W 1595 r. para Ulan odwiedzi wizytator, ktry zanotowa, i Wierzchowiny wraz z kilkoma innymi wsiami paciy dziesicin w jednym roku proboszczowi z Ulana, w drugim za plebanowi z ukowa. Ta dziwna sytuacja wynikaa zapewne z jakich doranych ustale. Ju jednak w raporcie z 1603 r. dziesicina z Wierzchowin przypisana zostaa tylko do Ulana. Ze wsi tej pleban ulaski pobiera wwczas 4 grz. Z roku 1620 pochodzi nastpny rejestr poborowy, z ktrego dowiadujemy si, i podatek z Wierzchowin, w wysokoci 8 ., paci Maciej Wierzchowski z cznikami swemi: z wk 4, ktre sami orz. Ciekaw informacj na temat obyczajw i postawy mieszkacw Wierzchowin zawiera raport z lustracji krlewskiej wsi Ulan, przeprowadzonej w 1661 r. Czytamy w nim: z Wirschowinami [tj. Wierzchowinami], take z Paskudamy z starodawna graniczya ta wie [tzn. Ulan], acz granice zaginy, i ab antiquo [dawno temu] Wierschowscy siea [duo] gruntu, ktry si by przytkn do Paskud, od Ulana granicami odcili i do Wirschowin wsi swojej przywaszczyli. A wic Wierzchowscy po prostu zabrali krlowi kawa gruntu ulaskiego. C, Warszawa bya daleko, rezydujcy w ukowie przedstawiciel monarchy, czyli starosta, te wszystkiego nie dopatrzy. I tak oto Wierzchowiny wzbogaciy si nieuczciwie kosztem pastwowego majtku. Owych niesubordynowanych mieszkacw Wierzchowin moemy pozna z imienia i nazwiska dziki Rejestrowi pogwnego Ziemi ukowskiej z 1673 r. Bya to sama uboga, zagrodowa szlachta. We wsi mieszkao te kilka rodzin wociaskich.

2 of 7

04/21/2010 08:44 AM



Fragment ksigi metrykalnej parai Ulan z 1723 r. - akt chrztu Kazimierza Jzefa Domaskiego, syna Wojciecha i Barbary z Radowskich Z II po XVIII w. pochodzi najstarsza mapa, na ktrej zaznaczone zostay Wierzchowiny, sporzdzona w 1786 r. przez de Pertheesa. Jak podaje Spis ludnoci diecezji krakowskiej z r. 1787, we wsi tej mieszkao wwczas 165 osb, w tym 20 ydw oraz 145 katolikw.

3 of 7

04/21/2010 08:44 AM



Fragment mapy wojewdztwa lubelskiego z 1786 r., autorstwa Karola de Pertheesa Ci ostatni (w liczbie 143) zostali wymienieni imiennie w Spisie mieszkacw parai Ulan z 1789 r. Wynika z niego, i w Wierzchowinach nadal przewaaa zagonowa szlachta. yy tam te trzy rodziny wociaskie, poddane bliej nieokrelonemu ksidzu dziekanowi Zawistowskiemu. Na pocztku XIX w. Wierzchowiny zostay jednowioskow gmin, bowiem na mocy

4 of 7

04/21/2010 08:44 AM



dekretu wadz Ksistwa Warszawskiego, wydanego w 1809 r., status taki uzyskiwaa kada wioska. W 1827 r. w Wierzchowinach byo 26 domw, w ktrych mieszkao 212 osb. W kolejnych latach liczba domw wzrastaa. W 1838 r. byo ich 38, za w 1848 r. 41. W tym ostatnim roku z Wierzchowin pacona bya dziesicina wartoci 3 rub., ktr pobiera pleban ulaski. Dodajmy jeszcze, i ze sporzdzonego w 1849 r. wykazu gmin wynika, i gmina Wierzchowiny bya rozlega na 30 wk i liczya 230 mieszkacw. Na jej czele sta wjt Leonard Rytel z Wierzchowin, penicy t funkcj od 1838 r. By on rwnie wjtem gminy Paskudy Wociaskie. W Wierzchowinach mia 37 poddanych, mieszkajcych w 7 domach, gdy tymczasem ogem w caej wsi znajdowao si wwczas (1850 r.) 41 domw, zamieszkanych przez 240 osb.

Fragment dokumentu z 1850 r. W 1859 r. wadze Krlestwa Polskiego postanowiy, i gmina musi si skada z co najmniej 50 dymw. Wierzchowiny, posiadajce w owym czasie 32 domy i 248 mieszkacw, weszy w skad gminy Skrzyszew. W czasie Powstania Styczniowego wjt tej gminy raportowa do wojennego naczelnika powiatu ukowskiego, i w marcu 1864 r. Wierzchowiny zapaciy 54 rs. kontrybucji za udzia mieszkacw tej wsi w przejciu carskiej korespondencji na terenie Stoku. W 1865 r. istniaa w Wierzchowinach karczma, w ktrej szynkarzem by Franciszek Tchrzewski. Jak podaje Sownik geograczny Krlestwa Polskiego, w 1893 r. Wierzchowiny byy rozlege na 931 mrg, miay 37 domw i 248 mieszkacw. Z kolei spis powszechny przeprowadzony w 1921 r. odnotowa, i w znajdujcych si w tej wsi 55 domach mieszkao 329 osb, w tym 160 mczyzn oraz 169 kobiet. Narodowo polsk i wyznanie katolickie zadeklarowao 314 mieszkacw, za pozostaych 15 osb byo narodowoci ydowskiej i wyznania mojeszowego. I wojna wiatowa, ktra wybucha latem 1914 r., w okolice Wierzchowin dotara rok pniej. Front austriackorosyjski osign ten teren w drugim tygodniu sierpnia 1915 r. Wojska austriackie przeszy przez Wierzchowiny 12 VIII 1915 r. Rosjan wypieraa wchodzca w skad 106 Dywizji Piechoty 60 Brygada. Tu za ni szy synne formacje Legionw Polskich - I Brygada oraz czwarty puk piechoty. Rok 1927 przynis likwidacj gminy Skrzyszew. Prawie wszystkie wsie wchodzce dotychczas w jej skad, w tym take Wierzchowiny, przyczone zostay do gminy Ulan. Po odzyskaniu przez Polsk niepodlegoci rozpoczto w kraju reform roln polegajc m.in. na scalaniu nadmiernie rozdrobnionych gruntw. W Wierzchowinach zabieg taki przeprowadzono w latach 20. Oglnie we wsi tej scalono grunty o powierzchni 600 ha.

5 of 7

04/21/2010 08:44 AM



Rok 1933 r. przynis drobn zmian w statusie Wierzchowin - stay si one jednowioskow gromad w ramach gminy Ulan. W czasie II wojny wiatowej mieszkacy Wierzchowin byli zaangaowani w dziaalno konspiracyjn. Wie ta wchodzia w skad VI rejonu radzyskiego obwodu Armii Krajowej. Stanisaw Jarmu odnotowa w swej ksice incydent, jaki mia miejsce w padzierniku 1944 r., czyli ju po wypdzeniu Niemcw przez Armi Czerwon. W Wierzchowinach obradowa wwczas sztab obwodu AK. W tym samym czasie NKWD obstawio wie i przeprowadzio aresztowania. Prawdopodobnie stao si to wskutek donosu lub te NKWD miao agenta wrd czonkw Komendy. Okres powojenny przynis zmiany w administracyjnej przynalenoci Wierzchowin. W 1954 r., po likwidacji gmin, wie ta wesza w skad gromady Ulan-Majorat. Podczas spisu powszechnego w 1970 r. odnotowano, i w Wierzchowinach mieszkao 298 osb (156 mczyzn i 142 kobiety). We wsi byo 71 budynkw. czna powierzchnia gospodarstw wynosia 613 ha, z czego uytki rolne stanowiy 560 ha. Po przywrceniu w 1973 r. gmin Wierzchowiny wczone zostay do gminy Ulan-Majorat, z ktr s zwizane do chwili obecnej.

Zaludnienie wsiKorzystajc ze wspomnianych wyej rde oraz wylicze zaprezentowanych w podrozdziale pt. Zaludnienie parafii, mona przyj, i w XVI-XVII w. liczba mieszkacw Wierzchowin bya nastpujca: 1531 r. - ok. 15 osb; 1552 r. - ok. 15 osb; 1580 r. - ok. 50 osb; 1620 r. - ok. 55 osb; 1673 r. - ok. 150 osb. Poczwszy od XVIII w. dysponujemy ju dokadnymi danymi: 1787 r. - 165 osb; 1827 r. - 212 osb; 1849 r. - 230 osb; 1859 r. - 248 osb; 1893 r. - 248 osb; 1921 r. - 329 osb; 1970 r. - 298 osb; 2002 r. - 323 osoby. Zmiany zaludnienia Wierzchowin na przestrzeni dziejw ilustruje wykres:

6 of 7

04/21/2010 08:44 AM



Z prasy Strona gwna

7 of 7

04/21/2010 08:44 AM

Documents

Dzieje wsi Wierzchowiny