DZIEJE PISMA

Pismo jest system znaków, który pozwala na widzialne ,trwałe i

precyzyjne przedstawienie myśli ludzkiej

Przed powstaniem pisma właściwego jego funkcje częściowo spełniały:

• Znaki własności• Kipu – zespoły sznurów z węzłami służące do utrwalania

wiadomości (pismo Indian)• Aroko – nanizane na sznur muszle (pismo plemion

murzyńskich)

Pismo właściwe rozwinęło się z piktografii – języka rysunków, który przekazuje mowę, a znaki piktograficzne można czytać, a raczej interpretować w dowolnym języku.

Pismo obrazkowe około 25 000 lat temu

Pismo obrazkowe (łac. pictus – malowany, gr. grapho – piszę), . Schematyczne rysunki symbolizowały przedmioty, zwierzęta i osoby. Wizerunki malowano, ryto lub rysowano ręcznie. Malowidła naskalne spotykamy na wszystkich kontynentach. W Europie - Hiszpania (jaskinia Altamira) Francja jaskinia Lascaux i Chavert , w Australii – Ubirr, jaskinia Sera, w Ameryce Moab, czy w Afryce wzgórza Mapoto, jasinia Nswatuqi

Pismo klinoweSumerowie, 3000 lat p.n.e.Początkowo pismo klinowe było pismem piktograficznym, z czasem

obrazki - znaki zaczęły oznaczać również sylaby. Pismo klinowe Sumerów zawierające początkowo 2000 symboli z czasem zostało ograniczone do około 500 symboli.

W  rozwiniętej postaci pismo klinowe składało się z:• ideogramów - znaków oznaczających całe wyrazy.• znaków o wartości fonetycznej oznaczającej 4 samogłoski i kilkaset sylab.•determinatywów - znaków występujących przed lub po wyrazach i służących do określenia kategorii znaczeniowych.

Zapiski wykonywano ręcznie na glinianej tabliczce dwustronnie odciskając znaki odpowiednio przyciętą trzciną (rylcem), później tabliczkę wypalano na słońcu. Przed zapisaniem tabliczki liniowano ją za pomocą napiętego sznurka dla uzyskania równości wierszy i odpowiedniego układu kolumn pisma.

FRAGMENTY TABLICZEK GLINIANYCH

Starożytny Egipt3000 lat p.n.e.Pismo egipskie występuje w 3 postaciach:

1. hieroglificzne (dosł. "święte znaki") używane do celów sakralnych i reprezentacyjnych.

W piśmie hieroglificznym występują 3 rodzaje znaków: znaki fonetyczne - znaki spółgłoskowe. Są to znaki oznaczające 1, 2 lub nawet

3 spółgłoski. znaki ideograficzne –wyrażające konkretne przedmioty lub pojęcia. determinatywy - określały o jaką klasę wyrazów chodzi. Np. wszystkie imiona

bóstw były poprzedzane znakiem siedzącej figurki boga

Pismo hieroglificzne miało charakter oficjalny i pojawiało się przede wszystkim w formie inskrypcji o charakterze religijnym. Imiona faraonów zapisywano w sposób specjalny - służyły do tego kartusze, w których umieszczano imię własne i tronowe władcy.

.

2. hieratyczne (tzw. pismo kapłańskie), które stanowiło uproszczoną formę hieroglifów, stosowaną w środowiskach świątynnych do pisania tekstów o charakterze religijnym. Używane od pisania na ostrakonach (skorupki gliniane, płaski kamień) i papirusie przy użyciu pędzelka z trzciny i „czarnego tuszu”.

3. demotyczne (gr. demotica – ludowe), używane od VII wieku p.Chr. służące do szybkiego zapisu w celach urzędniczych i handlowych. Od Okresu Ptolemejskiego stosowane również do tekstów literackich, naukowych i religijnych. Pismo te potocznie nazywano kursywą (łac. cursus – bieg, pośpiech, cursiva – pismo pośpieszne).

Pismo koptyjskieGdy Egipt zaczął ulegać wpływom kultury greckiej ukształtował się nowy rodzaj pisma oparty na alfabecie greckim. Do tegoż alfabetu Egipcjanie dodali siedem znaków tworząc w ten sposób pismo koptyjskie. Weszło ono do użytku ok. III wieku n.e. Posługiwali się nim chrześcijanie egipscy, których zwano Koptami.

Pismo koptyjskie stosowane było najczęściej do korespondencji prywatnej, urzędowej, do dokumentacji urzędowej i administracyjnej. Rzadko spotyka się utrwalone tym pismem teksty literackie lub naukowe . Podkładem pisarskim dla pisma koptyjskiego były: papirus, pergamin, ostrakony, tabliczki drewniane oraz papier i pergamin. Znaki tego pisma mają orientację poziomą od lewej do prawej, bez odstępów między wyrazami.

Pismo fenickieFenicjanie, 2000 lat p.n.e.

Fenicjanie, handlowy lud przejął i zreformował w XIII wieku p.n.e. północnosemickie pismo alfabetyczne i rozpowszechnił je następnie w rejonie Morza Śródziemnego, gdzie między innymi zetknęli się z nimi Grecy.

Pismo to posiadało 22 litery oznaczające spółgłoski. Brak było liter odpowiadających samogłoskom. Litery miały kształty geometryczne i były kreślone za pomocą znaków liniowych.

Pisano od strony prawej ku lewej, a poszczególne wyrazy oddzielano pionową kreską. W piśmie tym nie było znaków przestankowych. Znaki pisano ręcznie za pomocą pióra i specjalnego atramentu.

Pismo fenickie stało się podstawą alfabetu greckiego a w późniejszych czasach italskiego (po uzupełnieniu liter odpowiadającym spółgłoskom), co w konsekwencji doprowadziło do współczesnego alfabetu używanego przez większość krajów Europy, Ameryki, Australii oraz część Azji i Afryki.

ALFABET FENICKI

Starożytna GrecjaGrecy przyjęty od Fenicjan alfabet dostosowali do swych potrzeb: dodano nowe litery – samogłoski, zmieniono oznaczenia i kształt liter oraz kierunek pisma. Pisano wyłącznie dużymi literami.

W V wieku p.Chr. Grecy posiadali już alfabet składający się z dwudziestu czterech liter (17 spółgłosek i 7 samogłosek).

Początkowo pisano tak, jak Fenicjanie (od prawej do lewej strony), później zmodyfikowano ten sposób pisząc raz od prawej, raz od lewej, aż w końcu pisano w sposób przyjęty aż do dziś - od lewej do prawej.

Pismo greckie cechowała prostota, przewaga kreski pionowej i jednakowa wysokość liter oraz stosowanie form trójkątnych i okrągłych

Dalsza ewolucja pisma rozwinęła się w kierunku stylów, powstało pismo "większe" - majuskuła oraz pismo "małe" - minuskuła.

Majuskuła (łac. majuskulus ozn. większy) to pismo, którego wszystkie litery są duże i posiadają jednakową wysokość. Używano jej w piśmie książkowym oraz do rycia w kamieniu. Była to pierwotna wersja pisma zarówno w starożytnejGrecji, jak i w Rzymie.

Minuskuła łac. minusculus - bardzo mały. Pismo składające się z małych liter o różnej wysokości. Dają się one wpisać między cztery poziome linie: a b c d e f g. Minuskuła była używana nieco później, z przekształcenia greckiej kursywy (pisma pochyłego) i wydłużania kresek pionowych.

Zmiana materiału pisarskiego z papirusu na pergamin wpłynęła na modyfikację pisma. Gładki pergamin pozwalał na kreślenie linii zaokrąglonych. Tak powstała uncjała. Pismo to zaczęto stosować na początku naszej ery. Najstarszy zachowany zabytek z tym stylem pochodzi z III w., są to inskrypcje z Timigadu. W VII w. uncjała przestała być używana do pisania całych kodeksów, długo jeszcze używano jej do pisania nagłówków.

Starożytny RzymRzymianie przejęli pismo od Greków za pośrednictwem Etrusków w VII w.

p.n.e. Dokonali jego modyfikacji do swych wyobrażeń i celów: zmienili kształt liter i oznaczenia dźwięków. Wczesny alfabet składał się z 21 liter, w I w. dodano do niego Z i Y.

Do najstarszych zabytków tego pisma należą inskrypcje, najsłynniejszą jest tzw. Stela Romulusa.

Najstarszym i najwytworniejszym pismem była kapitała. Rozróżniono dwie odmiany tego pisma.

1. kapitała elegancka (kwadratowa) odmiana o szlachetnym kształcie liter, służącym do dziś za wzór do wersalików w piśmie drukarskim, litery pisane (ryte) były na planie kwadratu, miały tę samą wysokość i mieściły się w schemacie dwóch linii. Walor estetyczny tego rodzaju pisma jest niezaprzeczalny, ten rodzaj stosowano do pisania na kamieniu

2. kapitała chłopska - pismo skromniejsze i mniej staranne, wykonywane za pomocą linii lekko wygiętych, rzadziej występują elementy poziome. Używano jej do pisania na papirusie, pergaminie i tabliczkach woskowych.

W obu odmianach kapitały nie stosowano odstępów między wyrazami.

W dalszym rozwoju pisma łacińskiego doszło do powstania uncjały- a więc pisma z zaokrąglonymi kształtami i niektórymi literami minuskulnymi Stopniowo wprowadzano pismo o wyraźnym charakterze minuskulnym - półuncjałę. Do pisania pospiesznego, stosowanego w życiu codziennym (notatkach, rachunkach), najlepiej jednak nadawała się kursywa - pismo pochyłe i niekiedy trudno czytelne. Początkowo stosowano kursywę majuskulną (tzw. starszą kursywę), od IV w. kursywę minuskulną (młodsza kursywa).

Średniowiecze – czasy współczesne

Alfabet łaciński rozprzestrzenił się razem z armią rzymską w niemal całej Europie.

Po upadku Cesarstwa Rzymskiego to mnisi podtrzymywali w Europie umiejętność czytania i pisania.

Do Polski pismo przybyło wraz z chrześcijaństwem z Czech.Pierwszymi ośrodkami oświaty były klasztory. Tam powstają pierwsze na ziemiach polskich dokumenty i księgi – kodeksy w języku łacińskim.

Z łaciny wywodzi się alfabet polski. Dodano jednak 11 liter: ą, ć, ę, j, ł, ó, ś, u, w, ż, ź. Dokonały tego wpływy chrześcijańskie i organizacja kościoła. Stopniowo w tekstach łacińskich zaczynają się pojawiać pojedyncze słowa polskie.

Odmiany łacińskiego pisma średniowiecznego:

1. pismo kontynentalne sięgające do wzorów kursywy minuskulnej (merowińskie, wizygockie, longobardzkie, benewenckie, kuriała papieska itp.).2. minuskuła karolińska, rozpowszechniona najpierw we Frankonii, a od IX do XII w. w Europie Zachodniej (prototyp wszystkich rodzajów współczesnego pisma pisanego i drukowanego). 3. pismo gotyckie.4. antykwa humanistyczna (renesansowa), powstała w Italii, naśladująca minuskułę karolińską. Z tego pisma wywodzi się kursywa zwana italiką. Oba rodzaje pisma rozpowszechniły się w Europie od XVI w., a następnie dotarły na in. kontynenty.

Pismo gotyckie

Fraktura krój pisma gotyckiego Minuskuła karolińska

Pismo gotyckie Pismo humanistyczne

Przemiana

majuskuły w minuskułę

1. Bieńkowska Barbara, Chamerska Halina, Zarys dziejów książki, Warszawa, Wydaw. Spółdzielcze, 1987

2. Encyklopedia Onet http://wiem.onet.pl

3. Encyklopedia PWN http://encyklopedia.pwn.pl

4. Koliński Rafał :Jak powstawał alfabet?, Wiedza i Życie 1996 nr 9 http://www.wiedzaizycie.pl/96094000.htm

5. Lawecka Dorota : Początki pisma w Mezopotamii http://www.biskupin.pl/gazeta/poczpism.htm

6. Wirtualna historia książki i bibliotek http://www.wsp.krakow.pl/whk/

Bibliografia

www.biblioteka_g3swidnik@o2.pl