Republika e Kosovs Republika Kosova/Republic of Kosovo

Akademia e Drejtsis /Akademija Pravde /Academy of Justice

E DREJTA CIVILE, ADMINISTRATIVE DHE

EKONOMIKE

Prishtin, tetor 2017

Publikuar nga Akademia e Drejtsis

AD 2017, T gjitha t drejtat e rezervuara

Prmbajtja e ktij materiali nuk mund t rishtypet, shumzohet ose prcjellt n fardo forme

tjetr elektronike, mekanike, t fotokopjohet ose regjistrohet pa miratimin me shkrim t Akademis s Drejtsis (AD).

MOHIMI I PREGJEGJSIS

Pikpamjet e autorve nuk pasqyrojn medoemos pikpamjet e Akademis s Drejtsis.

Tabela e prmbajtjes s modulit

I. E Drejta civile...............................................................................................................................5

II. Procedura kontestimore pjesa e par .....................................................................................49

III. Procedura kontstimore pjesa e dyt ...................................................................................163

IV. Procedura jokontestimore .....................................................................................................213

V. Procedura prmbarimore.........................................................................................................239

V. Marrja dhe administrimi i provave n procedurn civile........................................................275

VI. E drejta familjare...................................................................................................................327

VII. E drejta trashgimis............................................................................................................375

VIII. Mbrojtja gjyqsore n konteste nga marrdhnia e puns..................................................409

IX. E drejta e detyrimeve.............................................................................................................447

X. E drejta administrative............................................................................................................491

XI. E drejta ekonomike ...............................................................................................................533

XII. E drejta e pronsis dhe t drejtat dhe t drejtat e tjera t prafrta.....................................617

5

I. E drejta civile

Shukri Sylejmani

Gjyqtar n Gjykatn Supreme

6

Tabela e prmbajtjes E drejta civile

Hyrje............... .......................................................................................................... 8

Objektivat e modulit ................................................................................................. 9

Metodat e t shpjeguarit ........................................................................................... 9

Pritjet nga pjesmarrsit ........................................................................................ 10

Mjetet e nevojshme................................................................................................. 10

Ushtrim praktik ....................................................................................................... 10

Burimet ................................................................................................................... 10

Prmbledhje ........................................................................................................... 11

1.1 Hyrje ................................................................................................................................ 12

1.2 Objektivat trajnuese ............................................................................................................ 12

1.4 Objekti i s drejts civile-sendet dhe t drejtat .................................................................. 13

1.5 Ushtrime ............................................................................................................................ 14

1.6 Prmbledhje........................................................................................................................ 14

2. Krijimi dhe mbarimi i raporteve juridike ndarja e fakteve juridike- dhe modifikimi

i punve juridike-kushti dhe afati ........................................................................... 16

2.1 Hyrje ................................................................................................................................. 16

2.2 Objektivat trajnues .............................................................................................................. 16

2.3 Krijimi dhe mbarimi i raporteve juridike .................................................................................. 17

2.5 Ushtrime ............................................................................................................................ 21

2.6 Prmbledhje........................................................................................................................ 21

3. Posedimi, llojet, mbrojtja dhe shuarja e tij ......................................................... 22

3.1 Hyrje ................................................................................................................................. 22

3.2. Objektivat trajnues ............................................................................................................. 22

3.3 Posedimi dhe llojet e posedimit ............................................................................................. 22

3.4 Mbrojtja e posedimit dhe shuarja e tij ................................................................................... 24

3.5 Ushtrime ............................................................................................................................ 25

3.6 Prmbledhje........................................................................................................................ 25

4. T drejtat absolute dhe relative, prfaqsimi me prokur ( autorizimi) ............ 26

4.1 Hyrje ................................................................................................................................. 26

4.2 Objektivat trajnues .............................................................................................................. 26

4.3 T drejtat absolute dhe relative ........................................................................................... 26

4.4 Prfaqsimi - prfaqsimi me prokur (prokur) .................................................................. 29

4.5 Ushtrime ............................................................................................................................ 30

4.6 Prmbledhje........................................................................................................................ 30

5. Punt juridike t njanshme /negotia unilateralia/, punt juridke t dyanshme/

negotia bilateralia/, dhe punt juridike t pa vlefshme-nule .................................. 31

5.1 Hyrje ................................................................................................................................. 31

5.2. Objektivat trajnues ............................................................................................................. 31

5.3 Punt juridike t njanshme dhe t dyanshme ...................................................................... 31

5.4 Ushtrime ............................................................................................................................ 42

5.5 Prmbledhje........................................................................................................................ 42

6. Veprimet e palejueshme (deliktet) - pasurimi i pabaz - Mbrojtja e t drejtave . 43

7

6.1 Hyrje ................................................................................................................................. 43

6.2. Objektivat e trajnimit .......................................................................................................... 43

6.3 Veprimet e palejueshme (deliktet) - pasurimi i pabaz ............................................................. 43

6.4 Mbrojtja e t drejtave ......................................................................................................... 45

6.5 Ushtrime ............................................................................................................................ 48

6.6 Prmbledhje........................................................................................................................ 48

8

Hyrje

E Drejta Civile si deg pozitive e s drejts n sistemin juridik t do shteti, me normat juridike

t saj, paraqet nj rregullator juridik t marrdhnieve shoqrore me karakter pasuror

respektivisht t marrdhnieve juridiko-civile ( marrdhnieve juridiko-sendore, marrdhnieve

juridiko-detyrimore, dhe marrdhnieve juridiko-trashgimore).

Andaj si e till, e drejta civile si deg pozitive e sistemit juridik sht e pranishme n

prditshmrin e jets s njeriut, m shum se do deg tjetr e s drejts. Njeriu nga lindja deri

n vdekje, fiton t drejta dhe detyrime q burojn nga normat e s drejts civile, madje n disa

raste kto norma juridike veprojn edhe para lindjes s njeriut si dhe mortis causa ( n rast t

vdekjes s tij).

Pyetjes se, sht e drejta civile, nuk mund ti prgjigjemi menjher, sepse, megjithse shkenca

mbi t drejtn civile hyn n shkencat m t vjetra dhe m t zhvilluara t drejtsis,

shkenctart ende nuk pajtohen rreth shtjes se ka studion e drejta civile, ka sht objekt i saj.

Por, e drejta civile nuk sht vetm shkenc, nuk sht vetm teori. Ajo ekziston n praktik, n

jet dhe do dit hasim n te e nuk jemi t vetdijshm pr te, prandaj sht me rndsi q t

msohet pr teorin, praktikn dhe teknikn civile juridike, sepse, para se gjithash, shkenca e s

drejts civile, domethn, teoria e s drejts civile nnkuptohet nga fjala e drejta civile si dhe

nga fjala e drejta. Por, si theksuam m lart, e drejta civile ekziston n praktik, n jetn e

prditshme . do marrdhnie civile juridike, sht raport konkret, i caktuar jetsor , m

saktsisht raport shoqror. Ndrsa, teknika juridike sht mjeshtri, mnyr e arsyeshme dhe

efikase e zbatimit t drejt t rregullave t prgjithshme, abstrakte n rastet konkrete (me

teknikn juridike disa nnkuptojn prcaktimin e parimeve juridike n sistemin e kuptimeve dhe

t dispozitave. Ndrkaq, kjo sht pun e shkencs juridike).

E drejta civile rregullon marrdhniet shoqrore duke caktuar norma, pra, kemi t bjm me

normat e t drejts civile.

Marrdhniet shoqrore q i rregullon e drejta civile jan drejtprdrejt marrdhniet ekonomike,

madje nj rreth i marrdhnieve ekonomike, pra e drejta dhe ekonomia. N kt kontekst, duhet

t thellojm msimin mbi lidhjen e ekonomis dhe t drejts si baz e superstrukturs. Trsia e

ktyre marrdhnieve t prodhimtaris prbn strukturn ekonomike t shoqris; bazn reale,

n t ciln ngrihet superstruktura juridike , politike dhe t cils i prgjigjen format prkatse t

vetdijes shoqrore.

Lidhur me kt, e drejta civile sht e kushtzuar nga ekonomia, madje me formacion t caktuar

ekonomik ekonomin e mallrave. Prandaj, kemi t bjm me veprimin reciprok t bazs dhe

superstrukturs juridike. Kushtzimi i ekonomis dhe t drejts ka t bj me faktin se

ligjdhnsi me rastin e nxjerrjes s dispozitave sht i lidhur me ekonomin e shoqris

prkatse. Dhe, nga kjo rezulton se historia e s drejts civile sht histori e raporteve t

mallrave. Edhe formacionet e vjetra historike shoqrore me pronsi kolektive kan pasur edhe

sisteme gjegjse normative. Ky proces, mund t prcillet n mnyr veanrisht t mir n

zhvillimin e s drejts romake, i cili m pastaj me shkatrrimin e Roms dhe krijimin e rendit t

rinj shoqror- feudalizmit, e drejta civile shtyhet prsri n plan t dyt. Mirpo, studimi

shkencor i s drejts civile sht m i vjetri midis disiplinave shkencore juridike.

9

Objektivat e modulit

Pas prfundimit t ktij moduli trajnues, pjesmarrsit do t jen n gjendje q t:

Dallojn burimet materiale dhe formale t s drejts civile. T fitojn njohuri dhe dijeni pr t zbatuar praktikn gjyqsore n punn e tyre si gjyqtar t ardhshm.

Njohin rndsin e praktiks gjyqsore n sigurin juridike t qytetarve, si dhe kush merret apo e redakton praktikn gjyqsore.

Zgjerojn njohurit e tyre pr objektet e s drejts civile dhe pr llojet e objekteve t s drejts civile.

Thellojn njohurit pr sendet si objekt m i rndsishm i t drejts civile, prkatsisht njohurit se e drejta sendore (pronsia) si pjes e s drejts civile prfshin trsin e

normave juridike civile, prkatsisht t normave juridiko-sendore me t cilat rregullohen

marrdhniet juridike civile, t subjekteve lidhur me sendet.

Dallojn rndsin e sendeve n qarkullim dhe sendeve jasht qarkullimit q do ti hasin shum shpesh n praktikn gjyqsore t ardhme t tyre.

Kuptojn rndsin e krijimit dhe mbarimit t raporteve juridike.

Njohja me faktet juridike dhe ndarja e fakteve juridike si dhe rndsia e ndarjes s tyre pr raportet juridike.

Bjn ndarjen e fakteve juridike si dhe ato ti zbatojn n punn e tyre si gjyqtar t ardhshm dhe rndsin e deklarimit t vullnetit si fakt juridik n raportet juridike civile

q krijon ai.

Dallojn llojet e deklarimit t vullnetit n baz t s cilave krijohen punt e vlefshme juridike dhe punt jo t vlefshme juridike

Thellojn njohurit dhe ti kuptojn punt juridike t modifikuara, rndsin e veprimit t puns juridike n modifikimet lidhur me kushtin dhe afatin.

Njohin kur puna e nulshme juridike ekziston me kusht .

Zbatojn drejt afatet n t cilat mund t paraqitet krkesa pr rrzueshmrin e puns etj

Avancojn njohurit lidhur me posedimin dhe mbrojtjen e posedimit padit posesore dhe llojet e tyre.

Dallojn posedimin nga pronsia q shpeshher ngatrrohen njra me tjetrn.

Metodat e t shpjeguarit

Prezantimi fillohet me parashtrimin e nj apo m shum pyetjeve ,me rast pjesmarrsve do tu

ndihmojn t kuptojn dhe mendojn pr ligjratn, pastaj vazhdohet me paraqitjen e problemit

dhe me marrjen e disa prgjigjeve apo zgjidhjeve nga pjesmarrsit e cila pastaj mund t vazhdoj

duke shqyrtuar dhe ndrtuar sugjerimet q dalin nga pjesa e diskutimeve.

T krkohet q ata ti sfidojn idet e trajnuesit.

N pyetjet e pjesmarrsve, n vend t prgjigjes t trajnuesit t krkohet prgjigje nga

pjesmarrsit tjer. Pyetjet dhe prgjigjet duhet ti dgjojn dhe kuptojn t gjith pjesmarrsit.

T shtrohet pyetje gjat prezantimit t cilat jan m shum sugjestive nse nuk krkoni nj

prgjigje t sakt, por gjithsesi duke u parashtruar pyetje m frytdhnse t cilat nxisin mendimin

e tyre pr prgjigje t sakt. Kur t arrihet nj pik e rndsishme, sipas nevojs pauzohet n

ligjrat. Nse sht caktuar detyra, ajo duhet ti referohet qllimit t qart duke krkuar

prgjigje t sakt, t ciln do ta aprovojn edhe pjesmarrsit. Prdorimi i slaideve fotografive

t prezantimeve apo materialeve fillohet me pyetje se, far shohim n te para se t vazhdohet

me prezantim, dhe kto mjete dhe metoda prdoren pr ti ndihmuar pjesmarrsit q t

mendojn pr nj problem pr gjat kohs s prezantimit. Pr demonstrimin e shtjeve,

kryesisht do t prdoret forma e diskutimit bashkbisedimit.

10

Me kt arrihet q t gjith pjesmarrsit t jen aktiv gjat gjith kohs duke e dhn

kontributin e tyre n diskutime bashkbisedime , me rast bashkarisht ndihmohet arritja e

qllimeve t ktij programi.

Pritjet nga pjesmarrsit

Nga pjesmarrsit pritet q t jen t prgatitur me dije dhe shkathtsi fillestare nga e Drejta

Civile, pr t pas qasje m aktive gjat ligjrimit, bashkbisedimit dhe puns praktike individuale

dhe grupore n mnyr q pjesmarrsit t prfitojn dije dhe shkathtsi n pajtim me qllimet-

objektivat e ktij cikli msimor.

Posarisht, nga pjesmarrsit pritet q t jen aktiv gjat do shqyrtimi duke dhn kontributin e

tyre me pyetje, prgjigjeje, diskutime dhe angazhim n pun praktike gjat tr kohs s zgjatjes

t ktij cikli msimor.

Mjetet e nevojshme

Slaidet me Power Point. Do t shfrytzohen si shtes e msimit klinik, analizimi apo zbrthimi i

informatave, me grafite dhe ilustrime t cilat i shikojn t gjith pjesmarrsit gjat prezantimit

dhe diskutimeve bashkbisedimit.

Prparsit dhe mangsit qndrojn n at se, pjesmarrsit gjat prezantimit i prcjellin

ilustrimet duke u thelluar n prezantim , ka prfitojn nga prezantimi. Ndrsa mund t ndodh

q disa nga pjesmarrsit t koncentrohen m tepr n grafitet ilustrimet duke mos prcjell

prezantimin e trajnuesit.

Ushtrim praktik

Prshkrimi dhe rndsia e problemit (shtjes) ,zgjidhja alternative e cila do t ishte m e mira.

Nse ajo nuk funksion, t provohet deri sa t gjendet zgjidhja e problemit shtjes. Gjithashtu

do t bhet studimi i rasteve n rast t ndonj konflikti apo dileme, si sht vendosur pr rastin

dhe pse ashtu?

Burimet

Si burime juridike pjesmarrsit e ktij cikli msimor mund ti shfrytzojn prve ligjratave nga

trajnuesi, edhe literaturn juridike nga lmia e s Drejts s Procedurs Civile, ligjet e cituara

m lart, konventat ndrkombtare, praktikn gjyqsore me komente t ndryshme si dhe burime

tjera juridike.

- E drejta sendore (pronsia) Prof Dr. A. Aliu.

- Ligji mbi Marrdhniet Themelore Juridike Pronsore.

- Ligji mbi Marrdhniet e Detyrimeve.

- Ligji pr Familjen i Kosovs.

- Ligji pr Trashgimin e Kosovs.

11

- Ligji pr Marrdhniet Banesore.

- Ligji mbi Qarkullimin e Pasuris s Paluajtshme.

- Ligji mbi Bashkpronsin.

- Ligji pr Procedurn Kontestimore, etj.

Prmbledhje

N kt modul do t prezantohet, diskutohet bashkbisedohet pr objektivat msimore,

pasqyrimin e prezantimit, renditjen e aktiviteteve dhe prputhjen e prmbajtjes, ushtrimin praktik

t aktiviteteve, (ushtrime, raste studimi etj) si dhe pr burimet e nevojshme (transparenca,

dorzimi i materialeve, flip chart shnime etj)

Tu jepen pjesmarrsve, qartsimet e nevojshme n pyetjet e tyre eventuale. T pranohen

sugjerimet dhe vlersimet e pjesmarrsve lidhur me trajnimin dhe propozimet dhe sugjerimet e

tyre t qlluara t prfshihen n modulet e ardhshme t trajnimit.

12

1. Objekti i s drejts civile- sendet dhe t drejtat - Burimet e s drejts civile praktika

gjyqsore

1.1 Hyrje

N kt sesion do t ligjrohet bashkbisedohet pr konceptin dhe rndsin e burimeve t s

drejts civile dhe zbatimi i tyre n praktikn gjyqsore me theks t veant praktika gjyqsore si

burim i t drejts civile, aftsia e tyre n zbatimin e praktiks gjyqsore n punn e ardhshme n

gjykata.

N kt sesion do t ligjrohet bashkbisedohet edhe pr konceptim dhe rndsin e objekteve

t s drejts civile, si dhe pr prkufizimin e nocionit t sendit, me theks t veant, pr sendet n

qarkullim dhe jasht qarkullimit, t cilat gjykatsit dhe prokurort e ardhshm shpesh do ti hasin

n praktikn e tyre gjyqsore. T zbatojn ligjet n aplikim lidhur me sendet n qarkullim dhe

sendet jasht qarkullimit duke shpjeguar dallimet e sendeve n qarkullim dhe atyre jasht

qarkullimit si dhe prkufizimet ligjore lidhur me sendet n qarkullim dhe ato jasht qarkullimit.

1.2 Objektivat trajnuese

Pas prfundimit t ktij sesioni, pjesmarrsit do t jen n gjendje q:

- Dallojn burimet materiale dhe formale t s drejts civile; - Zbatojn drejt praktikn gjyqsore n punn e tyre si gjyqtar t ardhshm; - Njohin rndsin e praktiks gjyqsore, n sigurin juridike t qytetarve si dhe kush

merret apo e sajon praktikn gjyqsore;

- Zgjerojn njohurit e tyre pr objektet e s drejts civile pr llojet e objekteve t s drejts civile;

- Thellojn njohurit pr sendet si objekt m i rndsishm i t drejts civile, prkatsisht njohurit se e drejta sendore (pronsia) si pjes e s drejts civile prfshin trsin e

normave juridike civile, prkatsisht t normave juridiko-sendore me t cilat

rregullohen marrdhniet juridike civile, t subjekteve lidhur me sendet;

- Dallojn rndsin e sendeve n qarkullim dhe sendeve jasht qarkullimit q do ti hasin shum shpesh n praktikn gjyqsore.

1.3 Burimet e s drejts civile praktika gjyqsore

Burimet e s drejts civile nuk nnkupton procesin shoqror q krijon marrdhniet civile

juridike, prkatsisht marrdhniet ekonomike. Sepse, burim i s drejts n terminologjin e

gjertanishme ka kuptim t caktuar dhe don t thot burim i normave juridike. Si zakonisht, kto

ndahen n burim material dhe formal. Burim material sht fuqia shoqrore q i prcakton

normat, prkatsisht ajo sht vullnet i klass sunduese n secilin shtet. Ndrsa, burim formal

sht ajo trajt, form, n t ciln ky vullnet manifestohet (m gjersisht do t vazhdohet me

bashkbiseduesit).

Ndr burimet formale t s drejts konsiderohet edhe praktika gjyqsore. Interpretimin e ligjit q

e bn gjyqtari duke kryer detyrn e vet, nuk sht qllim pr vetveten, por bhet pr arsye t

zbatimit t s drejts, dhe pikrisht ky zbatim i s drejts quhet praktik gjyqsore.

13

Vendimi gjyqsor i forms s prer sipas rregullit ka fuqi obliguese vetm pr palt dhe me

arsye konsiderohet (ligj) pr palt. (Bashkbisedim rreth nj vendimi t forms s prer t

gjykats).

Praktikn gjyqsore te ne e sajon Gjykata Supreme e cila drejtprdrejt ndikon n vendimet e

gjykatave t shkallve m t ulta. N form indirekte, n praktikn e gjykatave m t ulta

mund t ndikojn qndrimet nga mbledhjet sesionit gjyqsor si p.sh. Seksioni civil i Gjykats

Supreme. Botkuptimet juridike t aprovuara n mbledhjet e seksionit gjyqsor jan t

obligueshme pr t gjitha seksionet e kolegjit prkats, mandej qndrimet nga Mbledhja e

prgjithshme e zgjeruar e Gjykats Supreme (rasti i ish RSFJ). Mirpo, ata si gjyqtar t ardhshm

duhet ditur se vendimet e gjyqeve m t larta si dhe botkuptimet e paraqitura n kto vendime

nuk jan t obligueshme pr gjykatat m t ulta, gjykatat m t ulta shpesh i konsiderojn

vendimet e gjykatave m t larta si orientim dhe i zbatojn me vendim t njjt, sikurse t ishin

t obligueshme dhe n kt mnyr botkuptimet juridike t paraqitura n ato vendime, bhen

burim i s drejts, t paktn pr nj koh t caktuar.

Tek uzansat e prgjithshme kjo sht edhe m e qart sepse kto jan n esenc burim i s

drejts, pa marr parasysh natyrn e tyre konstitucionale. (M tutje kto shtje do t

komentohen - bashkbisedohet me pjesmarrsit).

1.4 Objekti i s drejts civile-sendet dhe t drejtat

Nocioni i sendit

Si sht theksuar n pjesn hyrse pr t drejtn civile, se ende ka shum shtje n t drejtn

civile q jan kontestuese. Nj prkufizim t objektit t s drejts civile mund ta marrim se,

objektet e t drejts civile jan raportet e mallrave. E drejta civile e rregullon raportet e mallrave.

Lidhur me kt rezulton edhe rndsia e objekteve t s drejts civile.

Lidhur me nocionin e sendit ka interpretime t ndryshme. Mirpo, n t shumtn e rasteve ky

caktohet me ligj dhe ndr nocionet tjera mund t prkufizohet n kuptimin civil juridik, send

(res) sht pjesa materiale e natyrs, q gjendet nn pushtetin e njeriut dhe mbi t cilin ekziston e

drejta e pronsis ose ndonj e drejt tjetr sendore ose sende me kuptimin juridik, mund t jen

jo vetm trupat e ngurt, por edhe lngjet dhe gazrat, me kusht q ato t vihen nn sundimin e

njeriut dhe t prdorn prej tij pr dobi ekonomike. Apo nocioni tjetr se, send sht pjesa

materiale e natyrs q e plotson kushtin fizik dhe kushtin shoqror. (N vazhdim komentim me

bashkbisedim me pjesmarrsit).

E drejta sendore (pronsia) si pjes e s drejts civile prfshin trsin e normave juridike

civile, prkatsisht t normave juridiko-sendore me t cilat rregullohen marrdhniet juridike

civile, t subjekteve lidhur me sendet. T drejtat sendore jo vetm q paraqesin kategori t

veant t t drejtave subjektive civile, krahas me t drejtat detyrimore dhe trashgimore, por

ato kan nj rndsi t veant n do sistemi juridik.

T jesh pronar mbi nj send, do t thot t kesh t drejtn absolute m t fort, pushtetin faktik

dhe juridik mbi sendet, qofshin ato t luajtshme apo t paluajtshme. Pra, pronari sht titullar

me autorizime t veanta , sepse ka t drejtn e prdorimit, shfrytzimit dhe t disponimit mbi

sendin e caktuar. (Komentim dhe bashkbisedim i dispozits s nenit 3 t LMTHJP).

Sendi duhet t jet objekt i pronsis apo i ndonj t drejte tjetr sendore. Q nnkupton se sendi

i till sht i bartshim nga nj titullar n tjetrin. Andaj, akti i bartjes nga nj titullar n tjetrin, e

14

kushtzon ndarjen e sendeve n ato n qarkullim dhe ato jasht qarkullimit. Pra, kjo ndarje e

sendeve sht hasur edhe n t drejtn romake dhe ky dallim ekziston edhe n t drejtn sendore

bashkkohore. Aftsia e sendeve q t paraqiten si objekte t drejtave subjektive dhe si objekte t

punve juridike sht aftsia qarkulluese e sendeve.

Sendet t cilat nuk mund t jen n qarkullim juridik, konsiderohen si t mirat e prgjithshme

dhe kto nuk mund t jen objekt i ndonj t drejte sendore, sepse jan n funksion t plotsimit

t nevojave t prbashkta t t gjith njerzve (ajri, ajri i lir me atmosfer, deti i hapur,

lumenjt, rrugt, hekurudhat etj).

Ndarja e sendeve:

Sendet e luajtshme dhe t pa luajtshme,

Sendet n qarkullim dhe jasht qarkullimit,

Sendet n qarkullim t kufizuar

Sendet e konsumueshme dhe t pa konsumueshme,

Sendet e individualizuara dhe sendet e shquara sipas gjinis /gjenerike/

Sendet e zvendsueshme dhe sendet e pa zvendsueshme,

Sendet e pjestueshme dhe t pa pjestueshme,

Sendet e thjeshta dhe sendet e prbra,

Sendet kryesore dhe sendet aksesore,

Sendet tube/universitatis rerum/

Sendet trupore dhe jo trupore,

Frutat,

Sendi i prbr sipas destinimit ekonomik,

Paraja dhe letrat me vler si send.

1.5 Ushtrime

Gjat ktij sesioni trajnues do t bhet ushtrim praktik lidhur me nj vendim gjyqsor t forms

s prer, rreth faktit se pr knd ka fuqi obliguese ai vendim, si dhe ndonj ushtrim t ndonj

qndrimi nga praktika gjyqsore, duke krkuar edhe nga pjesmarrsit q t tregojn ndonj rast

t ndonj vendimi gjyqsor t forms s prer nga jeta e tyre.

Po ashtu do t bhet ushtrim praktik pr ndonj send n qarkullim dhe send jasht qarkullimi,

duke i ndar pjesmarrsit s paku tri grupe punuese, duke e diskutuar edhe bashkbiseduar

lidhur me at send n qarkullim dhe pr sendin jasht qarkullimi, duke pasur rndsi n ndarjen

dhe dallimet n mes t ktyre sendeve, duke pranuar gjithashtu edhe propozimet e pjesmarrsve

lidhur me ndonj shembull praktik q u intereson nga ky modul.

1.6 Prmbledhje

N pjesn e par t ktij sesioni jan theksuar burimet themelore t s drejts civile, me theks t

veant t praktiks gjyqsore si dhe zbatimit t saj n praktikn gjyqsore. Sidomos sht

bashkbiseduar pr rolin aktiv dhe krijues t gjyqtarit n interpretimin e ligjit.

Ndrsa, lidhur me shtjen e ligjruar do t shfrytzohen vendimet e forms s prer t gjykatave

dhe qndrimet juridike nga praktika gjyqsore.

15

N pjesn e dyt t ktij sesioni jan theksuar vetm temat shtjet kryesore t objekteve t s

drejts civile, t nocionit t sendit dhe ndarjes s tyre, me theks t veant n sendet n qarkullim

dhe sendet jasht qarkullimit, duke mos ln anash edhe ndarjen e sendeve t tjera sipas

interesimit t pjesmarrsve n kuadr t kohs s programuar.

Q n fillim t ktij moduli sht dhn literatura pr konsultim si dhe ligjet n aplikim lidhur

me shtjet e prfshira n kt modul e t cilat do t interpretohen dhe komentohen s bashku me

pjesmarrsit si gjyqtart e ardhshm t ksaj lmie juridike.

Nga secila tem e prezantuar, pjesmarrsve si gjyqtar dhe prokuror t ardhshm, do tu jepet

mundsia q t shprehin nj mendim apo qndrim gjyqsor lidhur me zbatimin e ligjeve n

aplikim pr shtjet temat e ligjruara.

16

2. Krijimi dhe mbarimi i raporteve juridike ndarja e fakteve juridike- dhe modifikimi i

punve juridike-kushti dhe afati

2.1 Hyrje

N pjesn e par t ktij sesioni do t bashkbisedohet pr konceptin dhe rndsin e krijimit dhe

mbarimit t raporteve juridike, njohjen me faktet juridike dhe dallimin e ndarjes s fakteve

juridike, pr rndsin dhe kuptimin e vullnetit si fakt juridik dhe raportet juridike q krijon ai n

marrdhniet juridiko civile, me theks t veant pr llojet e deklarimit t vullnetit. sht

karakteristik se t gjitha deklarimet e vullnetit , kan si pasoj, krijimin, ndrprerjen ose

ndryshimin e nj raporti juridik: t statusit (ndrrimi i emrit), real juridik (dereliksioni),

obligativ juridik (opsioni, shkputja, reklamacioni) dhe trashguese juridike (heqja dor nga

trashgimia) T gjitha kto deklarime t vullnetit pr kt arsye jan fakte juridike, sepse me to

krijohet, ndryshohet ose merr fund nj numr i madh i raporteve juridike dhe ato prbjn at

grupin m t rndsishm t fakteve juridike t cilat i quajm veprime juridike.

N pjesn e dyt t ktij sesioni do t bashkbisedohet pr kuptimin dhe rndsin e modifikimit

t punve juridike si dhe rndsin e kushtit dhe afatit n modifikimin e punve juridike. Kur

puna e nulshme juridike ekziston me kusht, cilat jan afatet n t cilat mund t paraqitet krkesa

pr rrzueshmrin e puns, sht konvalidacioni dhe disa shembuj t konvalidacionit nga e

drejta e jon pozitive, sht konversioni dhe shembuj t konversionit nga e drejta e jon

pozitive, sht restitucioni dhe mnyra e kthimit n gjendje t mparshme, a mund t dmtohen

personat e tret koshient nga nulshmria e puns juridike dhe cila pal ka pr detyr t

kompensoj dmin e shkaktuar nga pavlefshmria e puns juridike etj.

2.2 Objektivat trajnues

Pas prfundimit t ktij sesioni, pjesmarrsit do t jen n gjendje q t:

- Thellojn njohuri lidhur me rndsin e krijimit dhe mbarimit t raporteve juridike; - Njohja me faktet juridike dhe ndarja e fakteve juridike si dhe rndsia e ndarjes s tyre

pr raportet juridike;

- Bjn ndarjen e fakteve juridike si dhe i zbatimi n punn e tyre si gjyqtar t ardhshm; - Njohin rndsin e deklarimit t vullnetit si fakt juridik n raportet juridike civile q

krijon ail;

- Dallojn llojet e deklarimit t vullnetit n baz t s cilave krijohen punt e vlefshme juridike dhe punt jo t vlefshme juridike;

- Thellojn njohurit rreth punve juridike t modifikuara dhe rndsis s veprimit t puns juridike n modifikimet lidhur me kushtin dhe afatin.

- Dallojn kur puna e nulshme juridike ekziston me kusht . - Zbatojn afatet n t cilat mund t paraqitet krkesa pr rrzueshmrin e puns etj.

17

2.3 Krijimi dhe mbarimi i raporteve juridike

Nocioni i fakteve juridike

Marrdhniet juridike civile, lindin ndryshohen dhe shuhen n baz t fakteve juridike. Andaj

fakti juridik sht rrethana q mund t ndikoj n krijimin, ndryshimin dhe shuarjen e

marrdhnies juridike civile respektivisht t drejts subjektive civile pr arsye se vetm nj

norm juridike nuk sht e aft q t bj krijimin, ndryshimin apo shuarjen e t drejts

subjektive, por krkohet fakti juridik apo tuba e fakteve juridike q t lind, t ndryshohet apo t

shuhet nj e drejt subjektive, respektivisht nj marrdhnie juridiko civile.

Fakt juridik sht rrethana q ka fuqi t pranuar nga ligji q t krijoj, ndryshoj, apo shuaj

ndonj t drejt subjektive, respektivisht edhe t vet marrdhnies juridiko civile. Marrdhnia

jetsore respektivisht shoqrore prbhet prej disa rrethanave, fakteve q jan reciprokisht t

lidhura. Rrethanat q kan ndikim t drejtprdrejt n krijimin e marrdhnies juridike civile apo

fitimin e t drejts subjektive civile, konsiderohen fakte juridike.

Nga kjo rezulton se nuk jan, pra t gjitha ngjarjet fakte juridike, por vetm ato pr t cilat e

drejta objektive lidh ndonj veprim juridik. Pra, n vazhdim do t shtjellojm faktet t cilat

shkaktojn veprim juridik, prkatsisht krijojn raporte juridike si dhe ndarjen e tyre tradicionale.

Tuba e fakteve juridike

T gjitha faktet q duhet t mblidhen pr krijimin ndryshimin ose shuarjen e ndonj t drejte

subjektive civile prbjn tubn e fakteve juridike. Kjo sht kshtu, nga se shum shpesh nuk

mjafton vetm nj fakt pr krijimin, ndryshimin apo shuarjen e nj t drejte subjektive

respektivisht marrdhnie juridiko civile. P.sh, pr t lindur e drejt a subjektiv e pronsis n

baz t trashgimis me testament, nevojitet ndodhja e vdekjes s trashgimlnsit, q sht nj

fakt juridik, nj ngjarje natyrore, por njkohsisht duhet t konstatohet edhe ekzistenca e

testamentit q sht pun juridike e njanshme e trashgimlnsit. Lidhur me trashgimin mund

t numrojm disa rrethana si fakte juridike, dhe at, vdekja e trashgimlnsit, pasuria e

trashgimlnsit, trashgimtart e gjall n momentin e vdekjes s trashgimlnsit, aftsia e

trashgimtarve pr t trashguar, dhe n fund duhet t ekzistoj edhe testamenti.

Ndarja e fakteve juridike

Faktet juridike ndahen n -ngjarje ose fakte natyrore, dhe

- veprimet e njerzve.

Ngjarjet si fakte juridike mund t jen t ndryshme, si lindja, vdekja, kalimi i kohs,

fatkeqsit elementare, smundja psikike, shkatrrimi i sendeve etj.

Veprimet e njerzve si fakte juridike jan shum m t rndsishme.

Veprimet e njerzve ndahen n: 1. n veprime t lejuara dhe

2.veprime t palejuara.

Veprimet e lejuara njerzore i ndajm n:

1.veprimet n pajtim me drejtsin dhe

2. veprimet e vullnetit.

18

T parat jan veprime njerzore q nuk jan t ndaluara por nga drejtsia jan t lejuara, por nuk

jan ndrmarr me qllim q t krijohet, ndrrohet apo suprimohet ndonj e drejt (t merren

shembujt edhe nga pjesmarrsit bashkbisedim). P.sh. gjetja e sendit t huaj, ose prpunimi

(me mirbesim nuk kalon n delikt) dmth. prpunimi ose bashkimi i sendit t vet me t huajin

pa dije se sht i huaj, shkatrrimi i sendit t huaj mbi vlern m t vogl se sendit t tij me

vler m t madhe.

Ndrsa, t dytat, veprimet e vullnetit jan ato q ndrmerren pikrisht me qllim q t prodhohet

ndonj efekt objektiv juridik, i lejuar nga drejtsia. Veprimet e vullnetit jan n t vrtet

deklarim i vullnetit.

Veprimet e palejuara quhen edhe delikte, (e drejta penale i klasifikon si t ndaluara, t

palejuara duke parapar sanksione penale) dhe ato krijojn obligim q t kompensohet dmi i

shkaktuar (komentim dhe bashkbisedim t dispozitave ligjore t Ligjit pr Marrdhniet e

Detyrimeve, lidhur me kompensimin e dmit).

Te gjitha faktet q duhet t mblidhen pr krijimin, mbarimin ose ndrrimin e t drejts prbjn

tubin e fakteve. Si p.sh. n t drejtn e detyrimeve fakt m i rndsishm juridik sht deklarimi i

vullnetit (bashkbisedim lidhur me deklarimin e vullnetit dhe pasojat n raportet e ardhshme

juridike).

T bashkbisedohet pr faktin plotsues juridik q sht me rndsi q nj gjendje juridike t

shndrrohet n t drejt subjektive (komentim- bashkbisedim).

Me rndsi jan edhe supozimet/ prezumimet/ dhe fiksionet. Supozimi sht fakt i till juridik,

q konsiderohet e provuar derisa nuk vrtetohet e kundrta. Pra disa fakte supozohen, d.m.th n

qoft se ekzistojn fakte prkatse merren sikur ekzistojn edhe disa t tjera, pra ato merren

q t mos vrtetohen, argumentohen, pra nga faktet e ditura konkludohet ekzistimi i t

panjohurs p.sh. mirbesimi i poseduesit t posedimit supozohet, deri sa t mos argumentohet e

kundrta. Ka raste kur nuk lejohet t vrtetohet e kundrta e supozimit, dhe n kt rast bhet

fjal pr supozimin e pa rrxueshm. Pr kt thuhet se supozimi i pa rrxueshm do t thot,

sipas ligjit konsiderohet ndonj rrethan e provuar, ndrsa kundr t provuarit nuk lejohet., si bie

fjala Ligji pr familje i Kosovs, neni 99 par.1, ku thuhet at i fmijs s lindur n martes do

t konsiderohet burri i nns s fmijs nse fmija sht lindur gjat martess ose brenda afatit

prej 300 ditsh pas mbarimit t martess. Ky supozim pr fmijn sht gjith gjith jetn i

rrxueshm, pra lejohet q fmija ta vrtetoj edhe t kundrtn, kt e parasheh LFK, neni 115

par 3, ku thuhet e drejta e padis s fmijs nuk parashkruhet, kurse babai i fmijs kt t

drejt e ka vetm brenda nj kohe, LFK, neni 113 par. 2 padia pr kundrshtimin e atsis

mund t paraqitet brenda afatit prej 6 muajsh nga dita e marrjes n dijeni t faktit q v n

dyshim atsin e tij. Krkesa nuk mund t drgohet m von se afati prej 10 vitesh nga lindja e

fmijs.

Fiksionet dallohen n ato se merret se ekziston nj fakt juridik q n t vrtet nuk ekziston. P.sh

fmija i pa lindur konsiderohet se sht i lindur kur mbrohet interesi i tij trashgimor, q ndryshe

quhet nasciturus pro jam nato habetur, n kt rast trashgimia ndahet midis trashgimtarve t

gjall si dhe atij i cili sht ende i pa lindur por konsiderohet se sht i lindur. Fiksioni ekziston

edhe te regjistrimi i tokave n librat e tokave ku merret se sht pronar ai i cili sht i regjistruar

respektivisht n rastet kur nuk lejohet t vrtetohet e kundrta e faktit t regjistruar, parimi i

njohur me emrin fiksioni i saktsis absolute.

19

Vullneti si fakt juridik dhe raportet juridike q krijon ai llojet e deklarimit

t vullnetit

Llojet e deklarimit t vullnetit

Veprim juridik sht ajo deklarat e vullnetit t ciln palt e ndrmarrin me qllim, pr arsye t

krijimit t ndonj raporti juridik, sht e vrtet se vullneti sht fakt m i rndsishm dhe m i

shpesht juridik i cili prodhon numrin m t madh t raporteve civile-juridike.

N qarkullimin juridik shihet se pjesa ma e madhe e raporteve civile juridike krijohen pikrisht

pr arsye se kt e dshirojn vet pjesmarrsit n raportin juridik. Por, vullnetin si fakt juridik

nuk duhet nnkuptuar, sepse vullneti i deklaruar duhet t jet serioz i drejtuar kah dika n

pikpamje fizike dhe juridike sht e mundshme, pra vullneti duhet t jet i drejtuar kah ajo q

sht e zakonshme, pr gjrat n shoqri e sidomos n qarkullim ekonomik. Postulati i

mundsis juridike do t thot se vullneti i deklaruar sht i kufizuar me disa kujdese dhe

qllime q i paraqesin rendi juridik dhe botkuptimet morale t shoqris.

Deklarimi i vullnetit, n t drejtn civile q t mund prodhoj veprim, q t ket si pasoj ndonj

raport, q t ket ndonj raport juridik, duhet t jet i lir dhe i deklaruar qart (bashkbisedim

lidhur me vullnetin e deklaruar) duke komentuar edhe dispozitat ligjore n aplikim.

Deklarata mund t jepet verbalisht, gojarisht,

me shkrim,

me shenja ose

prgjithsisht me sjellje.

Shenja ose sjellja me t ciln deklarohet vullneti quhet veprim konkludent,( bashkbisedim

lidhur me shembujt konkludent).

Sipas rregullit vullneti mund t deklarohet pa kurrfar forme, vetm n rastet e

jashtzakonshme kur krkohet q vullneti t deklarohet n mnyr t veant, n form t

veant.

Rndsia e aktit administrativ qndron n at se, akti administrativ nuk sht fakt juridik, por

ai shpesh i prin raportit civilo juridik dhe pr kt arsye sht supozim i ktyre raporteve,

apo prcakton kufijt e tyre. Dhe lidhur me kt ai ndaj raportit civilo juridik mund t jet i

nevojshm; raporti civilo juridik mund t jet i nnshtruar aktit administrativ dhe mund t

ekzistoj krahas aktin administrativ dhe pavarsisht nga raporti administrativ.

Deklarimet e vullnetit n t drejtn civile mund t jen t ndryshme dhe mund t ken veprime t

ndryshme, si p.sh. Deklarata pr hartimin e testamentit, krkesa pr ndrrimin e emrit, deklarimi

i vullnetit n t cilin do kush heq dor nga pronsia dereliksioni ose siguron pronsin n

sendin e braktisur (okupimi) etj.

sht karakteristik se t gjitha deklarimet e vullnetit, kan si pasoj krijimin, ndrprerjen ose

ndryshimin e nj raporti juridik: t statusit (ndrrimi i emrit), real juridik (dereliksioni),

obligativ juridik (opsioni, shkputja, reklamacioni) dhe trashguese juridike (heqja dor nga

trashgimia). T gjitha kto deklarime t vullnetit pr kt arsye jan fakte juridike, sepse me to

krijohet, ndryshohet ose merr fund nj numr i madh i raporteve juridike dhe ato prbjn at

grupin m t rndsishm t fakteve juridike t cilat i quajm veprime juridike.

Kto jan deklarime t vullnetit me t cilat jo vetm q krijohet ose ndryshohen ndonj raport

juridik, por me t cilat bartet ndonj send apo ndonj vler tjetr pasurore prej nj pasurie n

20

tjetrn, kto jan deklarata kauzave t vullnetit. Me to pasqyrohet rndsia e kauzs si efekt

ekonomik q dshirohet t arrihet n qarkullimin juridik.

Me to arrihen pun juridike t cilat, jan instrument i qarkullimit juridik, pra me to bhet

qarkullimi juridik. Deklarimet e ktilla t vullnetit quhen edhe pun juridike.

2.4 Modifikimi i punve juridike-kushti dhe afati

N pikpamje t paraqitjes s veprimit t puns juridike mund t bhet modifikimi lidhur me

kushtin dhe afatin.

Paraprakisht, duhet ditur definicionin dhe ndarjen, n at, se kushti sht rrethan e ardhshme e

pasigurt nga paraqitja ose mos paraqitja e t cils varet krijimi ose ndrprerja e ndonj t drejte.

Kushti sht pra, nj fakt juridik i cili duhet ti bashkohet tubimit ekzistues t fakteve dhe deri sa

t mos paraqitet kushti e drejta nuk ekziston, ekziston vetm gjendja juridike. Pr kuptimin e

kushtit sht esenciale se ai sht rrethan e ardhshme q nuk sht paraqitur akoma dhe se sht

e pasigurt paraqitja e saj.

N qoft se rrethana tani m sht paraqitur, por nuk u sht e njohur bashk kontraktuesve, nuk

sht fjala me t vrtet pr kushtin, por prgjithsisht pr pasigurin e ekzistimit t puns

juridike. Kjo rrethan mund t jet e varur nga vullneti i nj pale, e ather quhet potestativ, e

mund t mos varet nga mos vullneti i palve dhe ather kushti quhet kauzal, por gjithashtu

mund t varet edhe nga rasti ather kushti sht i przier (shembujt lidhur me t tri kushtet do

t komentohen, bashk bisedohen me pjesmarrsit).

Vlen t theksohet se vullneti i pals tjetr; si kusht potestativ ekziston vetm ather kur ajo pal

duhet t deklarohet n afatin e caktuar.

Kushti mund t jet pozitiv dhe negativ, varsisht nga jo se a varet krijimi i t drejtave nga

paraqitja apo mosparaqitja e rrethanave.

Kushti mund t jet pastaj i shtyeshm, (suspenziv) dhe i shkputshm (rezolutiv).

Kushti i shtyeshm ekziston ather kur e drejta krijohet vetm pas paraqitjes ose mos paraqitjes

s rrethanave, kurse ai rezolutiv kur e drejta ndrpritet me paraqitjen e kushteve.

N praktik, kushti i shtyeshm sht m i shpesht se ai shkputs, (disa shembuj do t bashk

bisedohen me pjesmarrsit).

Kushtet jo morale dhe t pamundshme bjn tr punn juridike t pavlefshme. Pr kusht t

pamundshm shkputs, konsiderohet se kushti as nuk sht parapar. Pamundsia nuk sht

vetm fizike (p.sh. q t udhtohet n hn) por, edhe juridike (p.sh. njeriu i martuar t martohet

prsri).

Veprimi i paraqitjes s kushtit qndron n at se konsiderohet se e drejta krijohet definitivisht

prej momentit t paraqitjes s kushtit.

Nganjher, konsiderohet se e drejta ekziston jo prej momentit t paraqitjes s kushtit, por prej

momentit t mparshm, e nga njher prej momentit t lidhjes s puns juridike. (disa shembuj

lidhur me kt do t bashk bisedohen me pjesmarrsit).

21

Pr pun fiktive ose t stimuluar juridike pala e cila nuk ka ditur e as sipas rrethanave ka mundur

t dij se sht fjala pr pun t nulshme juridike, pr te ajo pun juridike vlen.

Ajo pal q ka shkaktuar pavlefshmrin e punve juridike duhet t ja kompensoj dmin prve

restitucionit, pals tjetr t pafajshme. Pra, jo vetm ai person q sht fajtor pr nulshmrin e

puns juridike q ka br dhunn, mashtrimin, shantazhin, kanosjen, por edhe personit q ka

qen n lajthim, madje edhe sikur t mos jet fajtor pr lajthimin e vet (sepse ai nuk sht

paraqitur pr shkak t mos kujdesit t tij) duhet ti kompensoj pals tjetr dmin q pson ajo pr

shkak t shpalljes s puns juridike si t pavlefshme.

(N vazhdim me pjesmarrsit t bashkbisedohet pr kompensimin e dmit real dhe fitimin e

humbur).

2.5 Ushtrime

Gjat ktij sesioni trajnues do t bhet ushtrim praktik lidhur me kushtin si rrethan e ardhshme

pr krijimin ose ndrprerjen e ndonj t drejt. Llojet e kushteve dhe secili nga pjesmarrsit t

thot nga nj shembull t llojeve t kushteve. (T bashkbisedohet pr rastet kur rndsia e

kushtit i afrohet afatit etj).

Poashtu gjat ktij sesioni do t bhet ushtrim praktik lidhur me deklarimin e vullnetit t secilit

pjesmarrs pr nj shtje juridike. Komentimet dhe bashkbisedimet do t bhen bashkrisht

pr disa nga deklarimet e vullnetit t pjesmarrsve.

2.6 Prmbledhje

N kt cikl jan br shqyrtime teorike dhe praktike pr faktet juridike dhe rndsin e ndarjes

s tyre me theks t veant n zbatimin e tyre nga ana e pjesmarrsve, si gjykats dhe prokuror

t ardhshm. Po ashtu edhe pr llojet e deklarimit t vullnetit n baz t s cilave krijohen punt

e vlershme juridike dhe punt jo t vlefshme juridike. N kt cikl jan br shqyrtime praktike

edhe pr kuptimin dhe rndsin e modifikimit t punve juridike si dhe rndsin e kushtit dhe

afatit n modifikimin e punve juridike. Lidhur me kt cikl do t interpretohen dhe

komentohen dispozitat ligjore n aplikim nga kjo lmi.

22

3. Posedimi, llojet, mbrojtja dhe shuarja e tij

3.1 Hyrje

Edhe pr nocionin e posedimit, si institut juridik ka formulime t ndryshme. Duke filluar nga ai

se, posedimi nuk konsiderohet e drejt sendore por vetm pushtet faktik, (ekonomik mbi sendin),

se posedimi nuk sht asgj tjetr prve se pushtet faktik ndaj sendit dhe ky prkufizim i

posedimit sht i prbashkt pothuajse n t gjitha legjislacionet, e deri te kuptimi tradicional

romak, se pr posedim nuk mjafton vetm pushteti faktik mbi sendin, por duhet haptas t

manifestohet edhe vullneti se sendin q sht objekt i posedimit e mban (konsideron) si t vetin,

e deri te kuptimi modern i posedimit q krkon vetm pushtetin faktik mbi sendin dhe n kt

rast nuk krkohet t manifestohet dshira q sendin ta mban si t vetin.

Rndsia e posedimit pr t drejtn civile n prgjithsi dhe pr t drejtn sendore n veanti

sht shum e madhe me dallimin e posedimit nga pronsia q nuk sht vetm shtje e

rndsis teorike (shkencs juridike) por edhe me rndsi praktike.

3.2. Objektivat trajnues

Pas prfundimit t ktij sesioni, pjesmarrsit do t jen n gjendje q:

- Thellojn njohurit rreth nocionit t posedimit; - Dallojn llojet e posedimit, po ashtu edhe posedimin nga pronsia q shpeshher

ngatrrohen njra me tjetrn;

- Thellojn njohurit pr mbrojtjen e posedimit padit posesore dhe llojet e tyre; - Njohin rndsin dhe pasojat e shuarjes s posedimit.

3.3 Posedimi dhe llojet e posedimit

Nocioni i posedimit

Posedimi si institut juridik paraqet nj gjendje faktike t mbrojtur nga e drejta pozitive. Me

LPDTS t Kosovs, posedimi rregullohet me nenet 103-114. Posedimi nuk konsiderohet e drejt

sendore por vetm pushtet faktik ( ekonomik) mbi sendin. Posedimi nuk regjistrohet n librat

publik edhe pse gzon mbrojtje juridike, pr shkak se posedimi nuk konsiderohet e drejt

sendore. Edhe mbajtsi i sendit t gjetur, t vjedhur, apo t bler nga jo pronari edhe pse sillet si

pronar i sendit, ai sht vetm nj posedues i thjesht, ai ka vetm pushtet faktik mbi sendin dhe

jo pushtet juridik mbi t. Pushteti juridik mbi sendin i takon vetm pronarit t vrtet. E drejta ia

njeh pronsin vetm pronarit e jo do mbajtsi t sendit. Posedimi sht pushtet faktik mbi

sendin pa marr parasysh se ky pushtet ushtrohet n baz t s drejts subjektive, apo ushtrohet

pa baz juridike, pavarsisht nga ajo se poseduesi beson se sht i autorizuar q ta ushtroj at

pushtet faktik

sht me rndsi t theksohet se posedimi nuk sht e drejt sendore, por megjithat gzon

mbrojtje juridike dhe duke u nisur nga parimi i prgjithshm juridik edhe n deg tjera t

drejtsis sht se nj gjendje ekzistuese faktike duhet t mbrohet, sepse askush nuk mund t

cenoj pushtetin faktik n mnyr arbitrare, por vetm me ndihmn e organeve kompetente.

23

Rndsia e posedimit

Rndsia e posedimit pr t drejtn civile n prgjithsi dhe pr t drejtn sendore n veanti

sht shum e madhe. T dallosh posedimin nga pronsia nuk sht vetm shtje e rndsis

teorike, por edhe me rndsi praktike. Poseduesi i sendit supozohet se sht pronar ose titullar i

ndonj t drejte tjetr sendore. Poseduesi i sendit ose i t drejts edhe pse ka vetm pushtetin

faktik ai n nj mnyr gzon edhe mbrojtje juridike. pastaj posedimi, ai me mirbesim dhe i

ligjshm paraqet fakt juridik q ka ndikim n fitimin e t drejts s pronsis me parashkrim

fitues, ose shuarjen e ndonj t drejte tjetr respektivisht mund t shkaktoj shuarjen e ndonj t

drejte tjetr sendore t titullarve t tjer. N kto raste shuhet mundsia e realizimit t ndonj t

drejte n mnyr t dhunshme nga ish pronari . N disa legjislacione konsiderohet se shuhet vet

e drejta e pronsis. Poseduesi q nuk sht pronar prgjigjet n baz t prgjegjsis objektive

pr dmin e shkaktuar duke ushtruar pushtetin faktik faktik mbi sendin.

Objekti i posedimit

Objekt i posedimit mund t jen sendet e luajtshme dhe t pa luajtshme, si dhe t drejtat e

caktuar. Sendet n prdorim t prgjithshm nuk mund t jen objekt i posedimit. P.sh. rrugt

parqet publike etj. Posedimi i t drejts mund t jet posedimi i t drejts s servitutit, e drejta n

barrn reale, e drejta e obligacionit, q sht rtezultat i ndonj pune juridike etj. Komento nenin

259 t LPDTS.

Fitimi i posedimit

Posedimi fitohet me pun juridike, si e rregullon neni 104 LPDTS, ku parashihet q posedimi

n nj send fitohet me krijimin e pushtetit faktik mbi sendin. Marrveshja e poseduesit t

mparshm dhe e fituesit t posedimit sht e mjaftueshme pr fitimin e posedimit nse fituesi

sht n gjendje q t ushtroj pushtetin mbi sendin n momentin e marrveshjes. Nse nj

person e ushtron pushtetin faktik mbi nj send pr ndonj person tjetr ose pr biznesin e ndonj

personi tjetr apo n ndonj raport t ngjashm, n kuadr t cilave personi duhet ti prgjigjet

udhzimeve t tjetrit rreth sendit, ather ai nuk sht posedues /detentori i posedimit neni 105

LPDTS/. Posedimi fitohet edhe me trashgimi/neni 106 i LPDTS/. Posedimi sht fituar kur

poseduesi krijon pushtetin faktik mbi sendin, qoft duke e themeluar me veprimin e nj anshm,

pa vullnetin e poseduesit apo kundr vullnetit t poseduesit t gjer tanishm ( fitimi origjiner),

me marrjen e sendit, me fillimin e shfrytzimit t sendit t pa luajtshm etj, ose i bartur pr mes

ndonj pune juridike ( fitimi derivativ), me vullnetin e poseduesit.

Bashkposedimi dhe posedimi i prbashkt

Bashkposedimi parashihet n nenin 108 t LPDTS, ku parashihet q nse disa persona e kan

bashkposedimin n nj send . e drejta e nj personi pr prdorimin e sendit n raport me t tjert

dhe mbrojtja individuale e poseduesit pr posedimin e tij sht e kufizuar me t drejtn e

personave t tjer pr prdorimin e sendit . Ajo qka mund t thuhet pr bashkpronsi dhe

pronsi t prbashkt, analogjikisht mund t thuhet edhe pr bahkposedimin dhe posedimin e

prbashkt.

Llojet e posedimit

Posedimi, ndahet n disa lloje, dhe at varsishtnga mnyra e krijimit, mnyra e ushtrimit dhe

pasojave juridike q dalin nga posedimi.

Llojet e posedimit jan:

24

1. Posedimi i drejtprdrejt dhe posedimi i trthort/indirekt/ neni 109 i LPDTS/ 2. Posedimi i ligjshm dhe posedimi jo i ligjshm 3. Posedimi i vrtet dhe posedimi jo i vrtet, 4. Posedimi me mirbesim dhe posedimi me keqbesim, dhe 5. posedimi pronsor/ neni 110 i LPDTS/.

Mandej kemi posedim t kualifikuar, dhe posedim tabular.

Jan me rndsi t dihen edhe efektet juridike t posedimit me mirbesim dhe keq besim, dhe

efektet juridike t posedimit lidhur me frutat, shpenzimet t cilat i bn poseduesi lidhur me

sendin, shpenzimet e nevojshme ( t domosdoshme).

3.4 Mbrojtja e posedimit dhe shuarja e tij

Mbrojtja e posedimit

Vetndihma- vjen n shprehje vetm pr mbrojtjen e pushtetit faktik dhe at vetm nn kushtet e

parapara me ligj. Vetndihma sht e sanksionuar me nenin 112 t LPDTS, pr m tutje

shpjegimit, referoju ksaj dispozite ligjore.

Pr mbrojtjen e posedimit ekzistojn dy padi, padia pr pengimin e posedimit dhe padia e

kthimin e posedimit. Me padi pr pengim posedimi krkohet, ndrprerja e pengimit dhe kthimi i

posedimit.

Gjykata siguron mbrojtjen sipas gjendjes s fundit t posedimit dhe pengimit t br, me rast

nuk ka ndikim e drejta pr posedimin, baza juridike e posedimit dhe mir besueshmria e

mbajtsit / neni 480 LPK/ Prjashtohet mundsia e shqyrtimit lidhur me t drejtn e posedimit,

me bazn juridike , ndrgjegjshmrin ose pandrgjegjshmrin e posedimit. Prjashtohet

mundsia q n kontestet pr pengim posedimi t paraqitet krkesa pr shprblimin e dmit t

shkaktuar me an t veprimeve me t cilat sht br pengimi n posedim.

Padia poseduese qoft pr pengim, qoft pr kthim duhet t paraqitet n afatin prej 30 ditsh, nga

dita e njoftimit pr pengimin dhe kryesin, e m s largu brenda afatit prej 1 viti nga dita e

pengimit t br (kontesti pr shkak t pengimit t posedimit)/ neni 114 i LPDTS/

Mbrohet do posedim, qoft ai i trthort, ose i drejtprdrejt, me mirbesim ose keqbesim, i

ligjshm apo jo i ligjshm. Mbrojtja gjyqsore nga trazimi, respektivisht marrja e posedimit sht

prcaktuar me dispozitn e nenit 113 dhe 114 t LPDTS.

Shuarja e posedimit

M lart, prkufizuam nocionin se posedimi sht pushtet faktik mbi sendin. Ndrsa me

humbjen e pushtetit faktik mbi sendin humb edhe posedimi. Zhveshja nga pushteti faktik

duhet t jet kundr vullnetit t poseduesit. Nse poseduesi e kalon pushtetin faktik tek nj

person tjetr, ky edhe m tutje konsiderohet posedues.

25

Posedimi shuhet me shkatrrimin e sendit q sht objekt i posedimit, pastaj me bartjen e

sendit n personin tjetr, si dhe m shitje, me dhurat etj.

Humbjet e posedimit kemi edhe ather kur sendi i kthehet poseduesit respektivisht pronarit n

baz t padis pr kthimin e sendit n posedim/ actio reivindicatio/ ose n baz t padis pr

mbrojtjen e pronsis padis publiciane , kur kto padi prfundojn me sukses.

3.5 Ushtrime

Gjat ktij sesioni do t bhet ushtrim praktik me ndarjen e grupeve t pjesmarrsve q secili

prej tyre t hartoj nj padi pr pengim posedimi duke nxjerr nj aktvendim t shkurt me arsyetim,

duke marr si shembull nj prej tyre pr bashkbisedim.

3.6 Prmbledhje

N kt sesion jan theksuar nocioni dhe llojet e posedimit. Rndsia e mbrojtjes s posedimit si

dhe kuptimi i pasojave t shuarjes s posedimit. Lidhur me kt sesion do t interpretohen dhe

komentohen dispozitat ligjore n aplikim nga kjo lmi.

26

4. T drejtat absolute dhe relative, prfaqsimi me prokur ( autorizimi)

4.1 Hyrje

Rndsia dhe kuptimi i ndarjes t drejtave n absolute dhe relative, me theks t veant t drejtat

relative (obligative, prkatsisht detyrimore sipas Ligjit pr marrdhniet e detyrimeve dhe n

vazhdim t ktij teksti do t theksohet detyrimore).

N kt modul do t ligjrohet bashkbisedohet pr rndsin e ndarjes t drejtave n absolute

dhe relative me theks t veant, n t drejtat relative (detyrimore)

Duke br ndarjen e t drejtave n absolute dhe relative, do t bashkbisedohet cilat jan t

drejtat absolute, ndrsa t drejtat relative (detyrimore) pr personat n raportin e detyrimit,

prmbajtja dhe lnda e detyrimeve, llojet e detyrimeve, burimet e detyrimeve etj.

Rndsia dhe kuptimi i prfaqsimit ligjor dhe kontraktues, me theks t veant t prfaqsimit

me prokur(autorizim), sipas LPK-s.

N kt modul do t ligjrohet bashkbisedohet pr rndsin e prfaqsimit ligjor dhe

kontraktues, e posarisht prfaqsimit me prokur (autorizim).

4.2 Objektivat trajnues

Pas prfundimit t ktij prezantimi, pjesmarrsit do t jen n gjendje q:

- Zgjerojn njohurit lidhur me ndarjen e t drejtave civile n ato absolute dhe relative, duke kuptuar rndsin e tyre n raportin civilo- juridik.

- Zbatojn drejt ndarjen e t drejtave absolute dhe relative, konform dispozitave ligjore n aplikim.

- Thellojn njohurit pr kuptimin, rndsin dhe efektet e prfaqsimit ligjor dhe kontraktues, e sidomos t prfaqsimit me prokur, i cili do dit haset n praktikn e

gjykatave

4.3 T drejtat absolute dhe relative

Para se t bhet ndarja e t drejtave civile duhet ditur se, subjekti n raportin civil-juridik q

disponon me t drejtn quhet titullar ose barts i t drejtave, apo person i autorizuar, ndrsa

subjekti n ann e t cilit sht detyrimi quhet person i detyruar. Si vrehet nga titulli i ktij

prezantimi, t drejtat subjektive civile q u takojn subjekteve t s drejts ndahen, para s

gjithash, n absolute dhe relative. Ndarje tjetr e t drejtave subjektive civile kemi n t bartshme

dhe t pa bartshme. Pastaj t drejtat subjektive civile ndahen edhe n t drejta subjektive

kryesore dhe t drejta subjektive aksesore.

T drejtat absolute

T drejtat absolute jan ato t drejta subjektive civile t karakterit absolut, jan t drejta

subjektive t rregulluara kryesisht me norma imperative t cilat prcaktojn nocionin dhe

prmbajtjen e ktyre t drejtave. T drejtat absolute pr shkak t rndsis q kan n rendin

27

juridik t shtetit ato prcaktohen me ligj dhe i nnshtrohen parimit t numrimit taksativ. T

drejtat absolute jan t drejta m t forta n krahasim me t drejtat relative, sepse prmbajtjen e

tyre nuk mund ta ndryshojn palt me deklarimin e vullnetit t tyre.

-ato t drejta t cilat, t drejts s personit t autorizuar i prgjigjet detyrimi i t gjith personave

t tjer, pra vepron ndaj t gjithve (erga-omnes),

-numri i ktyre personave t detyruar nuk sht i caktuar,

-detyrimi i tyre sht negativ, t mos pengohet n ushtrimin e autorizimeve t tij t cilat bjn

prmbajtjen e t drejtave t tij.

-ky raport i titullarit ndaj t gjith personave tjer nuk sht konkretizuar, pra m par nuk sht

caktuar n mnyr t veant, detyrimi i prgjigjet t drejtave subjektive, e jo autorizimit nga e

drejta subjektive, detyrimi nuk prbhet nga dhnia, efekti pasuror, ekonomik.

T drejtat absolute nuk parashkruhen (edhe pse ka mendime t kundrta).

Te t drejtat absolute ekziston e ashtu quajtura e drejt e racionit p.sh. ( sendi i vjedhur),

autorizimet e titullarit, pronarit q t krkoj kthimin e sendit prej do kujt te i cili gjendet ai send.

Nga kjo arsye t drejtat absolute prodhojn t ashtuquajturat padi reale, q nnkupton mundsin

e parashtrimit t padis (n kuptimin material) ndaj do kujt, ndaj personit m par t caktuar q

e shkel kt t drejt.

T drejtat absolute jan :

- t drejtat / sendore/ reale dhe, - t drejtat personale.

T drejta reale/sendore/ t numruara taksativisht n LPDTS jan: e drejta e pronsis, e drejta

e servitutit, e drejta e pengut, barrt sendore dhe e drejta e ndrtimit.

T drejtat reale jan ato t drejta absolute t cilat si objekt t vetin t drejt pr drejt kan

sendet. Kryesore sht e drejta reale e pronsis.

T drejtat personale

T drejtat personale jan ato t drejta q jan t lidhura ngusht pr personin dhe si t drejta

personale konsiderohen 1) t drejtat e personalitetit, dhe 2) e drejta e autorit ( t drejtat nga

pronsia intelektuale) ku objekt i s cils sht produkti q paraqet krijimtari n fushn e

letrsis, artit dhe t shkencs. T drejtat e personalitetit jan t drejta q konsiderohen jo

pasurore por t cilat n instanc t fundit mund t marrin karakterin pasuror.

T drejtat e personalitetit

Kto t drejta jan t lidhura ngusht pr subjektin e caktuar, dhe si t tilla jan t karakterit

absolut. Kto t drejta u takojn si personave fizik ashtu edhe personave juridik. Si t drejta t

personalitetit numrohen:

- e drejta e integritetit fizik,

- e drejta e integritetit moral,

- e drejta e respektimit t jets private,

- e drejta e respektimit t nderit,

28

- e drejta e emrit, etj.

T drejtat e personalitetit edhe pse jan t drejta jo pasurore ato n rast se cenohen mund t

krkohet shprblim n para, q sht nj shprblim i dmit jo material. T drejtat e personalitetit

gzojn mbrojtje juridike sepse ato jan si t drejta themelore t njeriut dhe n disa raste gzojn

mbrojtje si n nivelin nacional ashtu edhe n nivelin ndrkombtar.

T drejtat e autorit

E drejta e autorit sht nj e drejt e karakterit absolut e titullarit mbi nj krijimtari intelektuale

n fushn e letrsis, artit dhe shkencs. E drejta e autorit sht e drejt personale sepse sht e

lidhur pr personin e caktuar, dhe autor mund t jet vetm personi fizik. N Kosov kjo e

drejt sht e rregulluar me Ligjin pr t drejtat e autorit dhe t drejtat e prafrta, n t cilin

parashihet se ka m konkretisht rregullon ky ligj n lidhje me kto t drejta, mandej,

prmbajtjen e ksaj t drejte, ka konsiderohet vepr e autorit, dhe mbrojtja e saj. Po ashtu n

kt ligj jan parapar edhe t drejtat pasurore t autorit, t drejtat morale t tij, natyra juridike e

t drejts s autorit, dhe kohzgjatja e t drejts s autorit.

Edhe pak fjal pr pronsin industriale, e cila buron nga krijimtaria intelektuale e autorit. N

Kosov lidhur me pronsin industriale jan nxjerr ligje t veanta q mbrojn objektin e

pronsis industriale: Ligji nr. 04/L-029 pr patenta, GZ zyrtare nr.12 dat 29 gusht 2011, Ligji

nr.04/L-026 pr markat tregtare GZ.nr.10 dat 24 gusht 2011, Ligji nr.04/028 pr dizajnin

industrial GZ.nr.9, dat 22 gusht 2011.

T drejtat relative

T drejtat relative jan t drejta q gzojn mbrojtje juridike por jo n dimensionin e t drejtave

absolute pr shkak se kto t drejta me mos ushtrim ose me kalimin e kohs mund t

parashkruhen . Kto t drejta gzojn mbrojtje juridike me krkes t subjekteve t tyre, e cila

duhet t bhet n gjykatn kompetente kur ajo nuk realizohet vullnetarisht brenda afatit t

caktuar. T gjitha t drejtat q dalin nga marrdhniet detyrimore jan t karakterit relativ.

sht me rndsi t dihet se sistemi i t drejtave relative apo e drejta detyrimore, si deg e s

drejts civile, prbn degn m t gjer dhe m s shumti t prpunuar t s drejts civile,

pasurore.

Nga ky shkak, kjo edhe quhet e drejt e detyrimeve. Pr arsye se do t drejte relative i prgjigjet

nj detyrim, prkatsisht detyrimi i pals tjetr. N t drejtat e detyrimeve gjithmon ekzistojn

dy pal, pala e autorizuar e cila quhet kreditor dhe pala e obliguar e cila quhet debitor.

Detyrimi i debitorit shikuar nga ana e kreditorit quhet krkes, pra, detyrimi dhe borxhi jan

kuptime korelative, ajo q pr debitorin sht detyrim, pr kreditorin sht borxh. Ky detyrim

sht konkretisht i caktuar dhe sht gjithmon pasuror.

Lidhur me kt, sht me rndsi q t ligjrohet, bashkbisedohet pr subjektet e marrdhnies

detyrimore, lndn e detyrimeve: dhnie/dare/, brje/facere/, mosbrje /nonfacere/,durim/pati/,

burimet e detyrimeve: kontrata, shkaktimi i dmit, pasurimi pa baz juridike, kryerja e punve t

huaja pa porosi, si dhe pr premtimin publik t shprblimit etj.

T drejtat e detyrimeve krijojn krkesn, e madje edhe padin n kuptimin material vetm

ndaj personit qysh m par t caktuar borxhliut. Pra thn shkurt t drejtat relative veprojn

vetm inter partes, n mes palve t caktuara.

29

4.4 Prfaqsimi - prfaqsimi me prokur (prokur)

Paraprakisht, duhet ditur kuptimin se, prfaqsimi sht kryerje e veprimit juridik n emr t

tjetrkujt dhe pr llogari t tjetr kujt dhe pr t dy kto kuptime do t bashkbisedohet me

pjesmarrsit, secili me nga nj shembull.

Personi q kryen veprimin juridik quhet prfaqsues, ndrsa personi n emr dhe pr llogarin t

s cilit kryen veprimin, quhet i prfaqsuari.

sht me rndsi q te prfaqsimi t bhet prkufizimi i materies, sepse prfaqsim nuk mund

t ket n secilin raport civil juridik, por vetm te veprimet juridike; kur deklarohet vullneti me

qllim t krijimit, ndryshimit ose suprimimit t ndonj raporti juridik, p.sh. te lidhja e puns

juridike (shkputja e kontrats, dorzimi i sendit n pronsi etj).

Por do veprim nuk mund t kryhet nprmes prfaqsuesit p.sh. testamenti nuk mund t bhet

nprmes prfaqsuesit. Nuk mund t gjendet sendi ose t bhet delikti, veprimi i palejuar

nprmjet prfaqsuesit. Komentim t disa shembujve me pjesmarrsit.

Ndrmjetsi gjithashtu nuk sht prfaqsues.

N praktik ka raste t shpeshta, e q n tregti kto raste jan legalizuar, prfaqsimi indirekt

komisioni, kur dikush paraqitet n kryerjen e veprimit juridik n emr t vet, por pr llogari t

tjetrit.

Ka dy lloje t prfaqsimit. Ai ligjor dhe kontraktues.

Kontraktimi ligjor ekziston pr personat q jan t paaft pr pun apo pr shkak t mungess

jan t penguar t ndrmarrin vet veprime juridike. Prindi sht prfaqsues ligjor i fmijve t

mitur etj.

Prfaqsimi kontraktues sht ai q n baz t kontrats paraqitet midis prfaqsuesit dhe t

prfaqsuarit.

Te prfaqsimi me prokur(autorizimi) prfaqsuesit q t mund t prfaqsoj t prfaqsuarin,

i nevojitet autorizimi.

Te prfaqsimi ligjor autorizimin e jep vet ligji, kurse te ai kontraktues i prfaqsuari.

Te autorizimi n kuptimin e gjer duhet pasur parasysh tri gjra t ndryshme; fuqin juridike t

prfaqsuarit q t bart mbi prfaqsuesin mundsin q n emr t tij dhe pr llogarit t tij t

lidh pun juridike, rrethin e punve q prfaqsuesi mund ti kryej n emr dhe pr llogari t

prfaqsuarit dhe deklaratn e nj anshme, fuqin juridike t t prfaqsuarit me t ciln u

drejtohet personave t tret dhe informon pr rrethin e punve q prfaqsuesi mund ti kryej pr

te.

Autorizimi mund t jepet verbalist dhe me shkrim. Me shkrim, kur ligji e parasheh n mnyr

ekskluzive. P.sh. autorizimi mbi prfaqsimin e pals para gjyqit.

Autorizimi mund t jet i prgjithshm (gjeneral ) dhe i veant(special).

Rndsia e tejkalimit t autorizimit, kush mund t jet prfaqsues. Autorizimi ndrpritet pr

shkak t kalimit t afatit pr t cilin ka qen i dhn, dhe pr shkak t revokimit.

30

Natyra juridike e prfaqsimit sht ajo se prfaqsimi sht fiksion n t cilin konsiderohet se

prfaqsuesi transmeton vullnetin e t prfaqsuarit kontraktues. Ka edhe fiksione tjera, do t

bashkbisedohet me pjesmarrsit.

4.5 Ushtrime

Gjat ktij sesioni do t bhet ushtrim praktik lidhur me dy palt e detyrimeve, disa n rolin e

pals s autorizuar, kreditorit apo huadhnsit dhe disa n rolin e pals s detyruar, debitorit apo

huamarrsit. Gjithashtu gjat ktij sesioni do t bhet ushtrim n ndarjen e pjesmarrsve n

grupe m t vogla, duke luajtur rolin e prfaqsuesit dhe t prfaqsuarit.

4.6 Prmbledhje

N kt modul jan theksuar rndsia dhe kuptimi i ndarjes t drejtave n absolute dhe relative

me theks t veant t drejtat relative (detyrimore).

Lidhur me kt modul do t interpretohen dhe komentohen dispozitat ligjore n aplikim nga kjo

lmi me theks t veant ato nga Ligji mbi Marrdhniet e Detyrimeve.

N kt modul jan theksuar rndsia dhe kuptimi i prfaqsimit, me theks t veant,

prfaqsimi me prokur (autorizim).

Lidhur me kt modul do t interpretohen dhe komentohen dispozitat ligjore n aplikim nga kjo

lmi nga nenit 85 deri 95 t LPK-s, (komentim me pjesmarrsit - bashkbisedim).

31

5. Punt juridike t njanshme /negotia unilateralia/, punt juridke t dyanshme/ negotia

bilateralia/, dhe punt juridike t pa vlefshme-nule

5.1 Hyrje

N kt sesion do t ligjrohet bashkbisedohet pr rndsin e punve juridike t njanshme

dhe t dyanshme, e posarisht, cilat jan punt juridike t njanshme dhe t dyanshme si dhe pr

punt juridike t pavlefshme, e posarisht punt e nulshme juridike, shkaqet pr pa

vlefshmrin absolute dhe shkaqet pr pa vlefshmrin relative , si dhe pasojat juridike t pa

vlefshmris absolute dhe relative t punve juridike.

5.2. Objektivat trajnues

Pas prfundimit t ktij prezantimi, pjesmarrsit do t jen n gjendje q:

- Thellojn njohurit pr kuptimin, rndsin dhe efektet e punve juridike t njanshme dhe t dyanshme, t cilat do dit do ti hasen n praktikn e gjykatave;

- Thellojn njohurit pr kuptimin, rndsin dhe efektet e punve juridike me pavlefshmri absolute dhe punve juridike me pa vlefshmri relative si dhe lidhur me

shkaqet pr pa vlefshmrin e punve juridike, t cilat do dit hasen n praktikn e

gjykatave.

5.3 Punt juridike t njanshme dhe t dyanshme

Me deklarimin e lir t vullnetit, personat fizik apo juridik, lidhin punt juridike q paraqesin

mjetin juridik pr qarkullimin e t drejtave subjektive civile , nga nj subjekt n subjektin tjetr.

Me punt juridike nuk mund t barten vetm t drejtat e personalitetit sepse ato jan t lidhura

ngusht pr personin, subjektin e atyre t drejtave. Pra puna juridike n fakt paraqet deklaratn e

vullnetit t lir t personit fizik apo juridik i cili ka zotsin juridike t plot ose t pjesrishme

pr t vepruar, q mundson krijimin ndryshimin apo shuarjen apo bartjen e t drejts

subjektive civile.

Autonomia e vullnetit sht baz pr krijimin e punve juridike nga e cila lindin apo shuhen t

drejta subjektive civile./ neni 2 par.1 dhe 2 LMD./ komento kt dispozit ligjore.

Punt juridike jan kontratat, testamenti, letrat me vler, premtimi publik i shprblimit, etj.

Objekti i puns juridike duhet t jet pa t meta fizike dhe juridike.

Deklarimi i vullnetit q t krijoj t drejta apo detyrime duhet t shprehet, t bhet botrisht i

njohur pr paln apo pr palt. N LMD t Kosovs, nenin 30 par 1, prcakton se heshtja e t

ofertuarit nuk do t thot pranim i kontrats. Mirpo nj prjashtim del nga vet prmbajtja e ktij

rregulli ligjor n par.3 t ktij neni ku thuhet se megjithat kur i ofertuari ndodhet n lidhje t

vazhdueshme afariste me ofertuesin, lidhur me mallin e caktuar , konsiderohet se e ka pranuar

ofertn q ka t bj me mallin e till , n qoftse nuk e ka refuzuar menjher ose brenda afatit

q i sht ln. Pra deklarimi i vullnetit mund t bhet verbalisht, me shkrim apo edhe n

mnyr konkludente, me shenja, gjeste, luajtja e koks se e pranon kontrtatn etj.

Paraprakisht, duhet ditur pr ndarjen e punve juridike: n punt juridike formale dhe jo

formale, punt juridike midis t gjallve/inter vivos/ dhe n rast t vdekjes/ mortis causa/, punt

32

juridike kauzale dhe abstrakte, punt juridike komutative dhe aleatore, punt juridike fiduciare,

punt juridike t simuluara, punt juridike fiktive, punt juridike barrsore dhe bamirse, dhe

ndarjen kryesore t ktyre punve, n punt juridike t njanshme dhe t dyanshme, duke u

prqendruar n kto t fundit, ku do t bashkbisedohet me pjesmarrsit, secili me nga nj

shembull.

Punt juridike t njanshme

Punt juridike t njanshme jan ato pun juridike te t cilat mjafton deklarimi i vetm nj

vullneti q t krijohet raporti juridik, pra pr kto pun juridike sht esenciale q detyrimi t

krijohet me deklaratn e nj anshme t nj personi, m saktsisht t nj pale n raportin e

detyrimit.

Punt juridike t dy anshme jan ato pun juridike n t cilat nevojitet deklarata e dy apo m

shum vullneteve, si dhe plqimi i tyre, q t mund t krijohet raporti i detyrimit. Punt e dy

anshme juridike quhen edhe kontrata.

Kontratat jan rregull n t drejtn civile dhe ato prbjn pjesn m t madhe t marrdhnieve

civile - juridike, prkatsisht jan mjet m i rndsishm i qarkullimit civil juridik.

Punt e nj anshme juridike jan testamenti, premtimi publik i shprblimit dhe dhnia e

letrave me vler. N literaturn juridike shkencore, si pun t nj anshme juridike konsiderohen

edhe heqja dor nga trashgimia, heqja dor nga e drejta e parablerjes, revokimi i prokurs, dhe

kryerja e punve t huaja pa porosi.

Testamenti sht pun juridike e nj anshme sepse lind me deklarimin e vullnetit vetm t

testatorit n baz t cilit vullnet bhet kalimi i pasuris s trashgimlnsit te trashgimtart t

prfshir n testament. Ky kalim i pasuris s ln trashgimi me testament bhet vetm pas

vdekjes s trashgimlnsit. Testamenti paraqet deklarimin e vullnetit t fundit t

trashgimlnsit lidhur me disponimin e pasuris s tij n rast vdekjeje dhe pr kt arsye

testamenti sht edhe pun juridike formale, pun juridike personale, sepse tesatmenti mund t

bhet vetm me deklarimin e drejtprdrejt t vullnetit t testatorit , pa prfaqsim, dhe sht

pun juridike mortis causa/ neni 69 par.1 Ligji pr trashgimin./

Premtimi publik i shprblimit / neni 212 i LMD/ ekziston ather kur ndokush i premton nj

vler t caktuar pasurore, m s shpeshti para, atij q realizon kushte t dhna me premtim, tani

sht aktuale tenderimi, ku n t parashihen kushtet pr pjesmarrsit, si pr t drejtat po ashtu

edhe pr detyrimet. Konsiderohet si pun e nj anshme juridike sepse krijohet dhe prodhon

efekte juridike me deklarimin e vullnetit vetm t njrs pal t marrdhnies juridike. psh, kush

e gjen sendin e humbur do t ket shprblimin e caktuar etj. Premtimi publik i shprblimit m

detalisht msohet n t drejtn e detyrimeve.

Letrat me vler / neni 217 i LMD/ jan dokumente me shkrim me t cilat emetuesi ( lshuesi i

tyre ) detyrohet se do ta prmbush detyrimin e shkruar n kto dokumente ndaj poseduesit t

tyre t ligjshm. Letrat me vler jan shkresa q nga nj an jan send n qarkullim dhe barten

me pun juridike, ashtu si edhe sendet tjera, e nga ana tjetr prmbajn n vete disa t drejta

(reale ose t detyrimit) t cilat mund ti realizoj vetm pronari ose mbajtsi i tyre, p.sh. pronari i

lotaris, kambiali (bashkbisedim me pjesmarrsit lidhur me kambialin).

33

Punt juridike t dyanshme

Punt juridike t dy anshme jan ato pun juridike t cilat krijohen me deklarimin e vullnetit t

s paku dy palve n an t ndryshme, psh.kontratat. LMD nuk e prkufizon se qka nnkuptojm

me punt juridike t dy anshme, mirpo, n nenin 15 t LMD parashihet kontrata sht e lidhur

kur palt kontraktuese jan marr vesh pr elementet thelbsore t kontrats. Nga kjo dispozit

n mnyr t trthort edhe del prkufizimi i ktyre punve juridike. Pra, kontratat lindin vetm

me pajtimin e vullnetit t palve dhe jan objekt i t drejts detyrimore, por nuk prjashtohet

mundsia q kontratat t ekzistojn edhe n lamit tjera juridike si n t drejtn familjare,

trashgimore, , n t drejtn e puns etj. N t drejtn familjare, neni 53 i LFK, bashkshortt n

do koh mund t pjestojn pasurin e tyre t prbashkt me marrveshje. N t drejtn e

puns, neni 1.pika 11 kontrata e puns sht akt individual e cila lidhet midis pundhnsit dhe

t punsuarit, me t ciln rregullohen t drejtat, detyrimet dhe prgjergjsit q rrjedhin nga

marr[dhnia e puns n pajtim me kt ligj, kontratn kolektive dhe me aktin e brendshm t

pundhnsit. N t drejtn trashgimore, neni 141 i LT,2 do trashgimtar para ndarjes mund

t cedoj pjesn e vet trashgimore n trsi ose pjesrisht vetm tek bashktrashgimtar. Ky

cedim duhet t bhet vetm me an t kontrats e cila duhet t vrtetohet n gjykat

Kontratat, si sht theksuar m lart, jan mjeti m i rndsishm i qarkullimit civil juridik.

Prandaj, t njjtat, duhet t shqyrtohen n detale duke filluar nga:

- lidhja e kontratave, - pjest e kontrats, - ndarja e kontratave, - liria e kontraktimit, - detyrimi kontraktues, - forcimi dhe sigurimi i kontrats, - kontrata n favor t personave t tret, - pasojat e mos plotsimit t kontrats, - veprimi i kontrats midis palve, - plotsimi (zbatimi i kontrats) - ndrrimet e subjektit n kontrat, - ndrprerja e detyrimit, - parashkrimi - si dhe kontratat e ndryshme.

Me pjesmarrsit do t bashkbisedohet dhe komentohen dispozitat ligjore t Ligjit mbi

Marrdhniet e detyrimeve pr secilin kontrat q u intereson atyre.

Te ndarja e kontratave do t ligjrojm, bashkbisedojm pr kontratat komutative dhe aleatore.

Komutative jan ato kontrata te t cilat kauzat reciproke, efektet (qllimet) reciproke ekonomike,

jan caktuar qysh m par. Ndrkaq, aleatore jan ato kontrata t cilat kto efekte nuk jan

caktuar qysh m par, por varen prej nj rrethane t ardhshme dhe ndryshe quhen kontrata me fat

ose kontrata krenare, psh. kontrata mbi lojn me fat, lotaria, kontratat mbi sigurimin, kontratat

mbi bastin etj.

Kontratat komutative jan rregull,ndrsa ato aleatore jan prjashtim dhe jan shpesh t ndaluara

si p.sh. kontrata mbi lojn hazarde (bixhozi)

34

Punt juridike t pa vlefshme - nule

Punt juridike krijohen nga ana e subjekteve t s drejts me qllim q t prodhojn efekte

juridike t parapara , t lejuara me ligj.

Puna juridike prodhon efekte juridike vetm n rastet kur ajo sht n pajtim me rendin juridik,

respektivisht kur puna juridike prmban t gjitha elementet q krkohen nga e drejta pozitive q

puna juridike t jet e vlefshme.

Mirpo, mund t ndodh t konsiderohet e pa vlefshme pr shkak se nuk sht n pajtim me t

drejtn pozitive respektivisht te puna juridike ekzistojn shkeljet e tilla t ndaluara nga ligji dhe

kjo shkakton pavlefshmrin e puns juridike. Punt juridike pr kah intensiteti i pa vlefshmris

mund t jen , pun juridike absolutisht t pa vlefshme, q ndryshe quhen edhe punt

juridike nule, dhe punt juridike relativisht t pa vlefshme q ndryshe quhen pun juridike t rrzueshme.

Punt juridike absolutisht t pa vlefshme

Nse me punn juridike t krijuar nga subjektet e s drejts cenohet interesi i shtetit ajo pun

gjithmon konsiderohet absolutisht e pa vlefshme. Punt juridike absolutisht t pa vlefshme

konsiderohen se as q jan lidh kur ato t shpallen si t pa vlefshme. Pa vlefshmria e puns

juridike n fakt sht sanksion ndaj puns s till juridike dhe pr pa vlefshmrin absolute

gjykata kujdeset ex officio. Padi pr vrtetimin e pa vlefshmris absolute mund t paraqet do

person i interesuar, e jo vetm personi q ka interes juridik, ktu prfshihet edhe

prokurori dhe gjykata n mnyr ex officio. Gjyqtari dhe personat tjer n do koh kur t

konstatoj ekzistimin e puns juridike nule kan t drejt q t krkojn shpalljen e asaj pune

juridike t pa vlefshme.

Shkaqet pr pa vlefshmrin absolute t punve juridike

N nenin 89 par.1 t LMD parashihet Kontrata q sht n kundrshtim me rendin publik,

dispozitat urdhruese, ose moralin e shoqris, sht nule, n qoftse qllimi i rregulls s

cenuar nuk udhzon n ndonj sanksion tjetr apo n qoft se ligji n rastin e caktuar nuk

parashikon dika tjetr.

Kjo dmth se do her kur puna juridike sht n kundrshtim me rendin juridik q do t thot me

parimet kushtetuese, t Republiks s Kosovs, puna juridike do t jet gjithnj absolutisht nule,

respektivisht e pa vlefshme. sht e pa vlefshme edhe ather kur ajo pun juridike sht n

kundrshtim me nj norm imperative t ciln palt nuk mund ta ndryshojn me vullnetin e tyre,

por vetm si t till duhet ta respektojn dhe zbatojn n raportet e tyre civile juridike . psh. N

t drejtn penale, familjare, trashgimore, detyrimore , t drejtn e puns etj. Puna juridike

absolutisht e pa vlefshme gjithmon mbetet e pa vlefshme, dhe pa vlefshmria lind nga momenti

i lidhjes s puns juridike, pra veprimi i pa vlefshmris sht ex tunc.

Shkaqet q drejtprsdrejti shkaktojn pa vlefshmrin absolute t punve juridike, edhe n

Kosov jan:

1) pa aftsia pr t vepruar e palve,

2) lnda/objekti/ e puns juridike e cila sht e ndaluar, e pamundshme, e pa caktuar ose e pa

prcaktueshme,

3) baza (kauza) e ndaluar, dhe

4) punt juridike t simuluara.

1) Paaftsia pr t vepruar e palve.

35

Personat q nuk kan fare zotsi veprimi jan personat deri n moshn 14 vje si dhe personat t

cilve u sht hequr zotsia pr t vepruar, t cilt jan t barazuar me personat me mosh deri

n 14 vjet. Punt juridike t tyre jan absolutisht t pa vlefshme, nga se ligji kta persona i

prjashton nga mundsia e lidhjes s punve juridike.

Personat fizik q kan mbushur moshn 14-18 vjeare, ose u sht hequr zotsia e plot pr t

vepruar dhe jan barazuar me personat e moshs 14-18 vjeare, kan zotsin e kufizuar pr t

vepruar, kan t drejt t lidhin vetm ato pun juridike t cilat mund t jen t vlefshme. Psh.

Personat q kan krijuar marrdhnie pune t ciln t drejt e fitojn nga mosha 15 vjeare,

mund t krijojn pun juridike t cilat jan t vlefshme pa plqimin e prindit apo t organit t

kujdestaris. Mandej, neni 70 par.1 i LT, 2 testament mund t bj do person i cili ka zotsi pr

t vepruar dhe i cili ka mbushur moshn 18 vjeare. Respektivisht, n moshn 16 vjeare ka

zotsin e veprimit, t fituar me vendim gjykate , sht martuar me leje t gjykats, kjo

parashihet n paragrafin 2 t nenit 70 t LT Testament mund t bj edhe personi q ka zotsi

pr t vepruar e i ka mbushur 16 vjet dhe sht i martuar. Ndrsa me LMD t R.Kosovs, neni

41 par.1 parasheh pr lidhjen e kontrats s vlefshme nevojitet q kontraktuesi t ket zotsin

pr t vepruar q krkohet pr lidhjen e ksaj kontrate. Paragrafi 2 parasheh personi me zotsi t

kufizuar pr t vepruar mundet pa lejen e prfaqsuesit t vet ligjor t lidh vetm ato kontrata ,

lidhja e t cilave i lejohet me ligj2, dhe paragrafi 3 parasheh kontratat tjera t ktyre personave

jan t rrzueshme nse jan lidhur pa lejen e prfaqsuesit ligjor, por mund t fuqizohen me

aprovimin e m vonshm t t njjtave.

2)Lnda / objekti / i puns juridike

Neni 35 i LMD t Kosovs parasheh kur objekti i detyrimit sht i pa mundur, i pa lejueshm,

i pa caktuar, ose i cili nuk mund t caktohet, kontrata sht absolutisht e pa vlefshme Ndrsa

neni 34 i LMD parasheh2 se detyrimi kontraktues mund t bhet nga dhnia, veprimi ose

mosveprimi ose durimi, dhe par.2, parasheh se detyrimi duhet t jet i mundshm, i lejueshm , i

caktuar prkatsisht i caktueshm.

N kuptim t nenit 37 t LMD objekti i detyrimit sht i pa lejueshm nse sht n kundrshtim

me dispozitat e rendit publik, dispozitat tjera urdhruese dhe moralin e shoqris. N kto raste

puna juridike sht absolutisht e pa vlefshme. Kto jan punt juridike t ndaluara, punt

juridike imorale, dhe punt juridike t fajdexhillkut.

Psh, neni 444 par2 LMD nule sht kontrata n mes avokatit ose urdhrmarrsi tjetr do ta

blej tdrejtn kontestuese realizimi i s cils i sht besuar atij, ose do ta kontraktonte pr vete

pjesmarrjen n ndarjen e shums s caktuar me vendim gjyqsor urdhr dhnsit t tij.

Kontratat me fajde po ashtu jan nule, neni 123 par.1 LMD.

Objekti sht i pa caktuar ose i pa caktueshm. N nenin 38 par.1 t LMD, parashihet Objekti

i detyrimit sht i caktueshm nse kontrata prmban t dhnat me ndihmn e t cilave mund t

caktohet objekti, apo nse palt ia kan ln personit t tret q t caktojn objektin, ndrsa

paragrafi 2 parasheh nse ky person i tret nuk dshiron apo nuk mund t caktoj objektin e

detyrimit , kontrata sht absolutisht e pa vlefshme. Pra LMD krkon q lnda t jet e caktuar

ose e caktueshme n t kundrtn puna juridike konsiderohet e pa vlefshme absolutisht, mirpo,

LMD, n nenin 445 paragrafi 2 parasheh prjashtimin kur nuk e shpall punn juridike t pa

vlefshme kur detyrimi kontraktues sht n para. Komento kt dispozit!

36

3) Baza e pa lejueshme

N literaturn juridike baza definohet si qllim juridik t cilin e pretendojn palt dhe i cili sht

i njjti te lloji i njjt i kontratave psh te kontrata e shitblerjes, ku qllimi i puns juridike sht

fitimi i pronsis mbi sendin e marr. Neni 39.par 4 i LMD shprehimisht parasheh n rast se

nuk ka baz ose baza sht e pa lejueshme, kontrata sht nul dhe absolutisht e pa vlefshme.

Pra edhe pr bazn krkohet q ajo t e lejueshme, n pajtim me dispozitat e rendit publik,

dispozitat tjera urdhruese, dhe moralin e shoqris./ neni 39 par2 i LMD, n t kundrtn baza

do tishte e pa lejueshme.

4) Punt juridike t simuluara

Kto pun jan ato t cilat palt i prezentojn krejt ndryshe nga puna juridike e cila sht e

vrtet. Edhe kto pun juridike jan absolutisht t pavlefshme. Puna e simuluar sht ajo pun

t ciln palt e lidhin edhe pse nuk e dshirojn si t till por kt e bjn me qllim q t fshehin

punn tjetr juridike veprimin e se cils e dshirojn q t realizohet. N kt rast kemi dy pun

juridike, njra e vrtet dhe tjetra e simuluar. N momentin kur ajo e simuluar shpallet

absolutisht e pa vlefshme, ajo e vrtet vjen n shprehje dhe ajo sht e vlefshme. Psh. Palt

kontraktuese me qllim t fshehjes s tatimit, prezentojn kontratn e dhurimit, e n fakt n mes

tyre pr t njjtin objekt sht e lidhur kontrata e shitblerjes. Kur kontrata e dhurimit shpallet

absolutisht e pa vlefshme, kontrata e shitblerjes mbetet e vlefshme, nga se ajo sht e vrtet.

Motivi i pa lejueshm si shkak pr pa lejueshmrin e punve juridike, vlen vetm te kontratat

me shprblim, q dmth se te kontratat pa shprblim motivi nuk ka kurrfar ndikimi. Prndryshe

n nenin 40.paragrafi 2 t LMD prcakton megjithat, nse motivi i pa lejueshm ka ndikuar

esencialisht q nj nga kontraktuesit t vendos lidhjen e kklntrats dhe n qoftse kt gj

kontraktuesi tjetr e ka ditur ose sht dashur ta dinte, kontrata do t jet pa efekt.

Mosrespektimi i forms si shkak pr pa vlefshmrin e punve juridike, n raste t veanta mund

t shkaktoj pa vlefshmrin absolute t puns juridike, psh. Testamenti konsiderohet pun

juridike rigorozisht formale, dhe mos respektimi i forms s testamentit shkakton pa

vlefshmrin absolute t testamentit. / neni 85.1 LT komento ! / mandej, neni 55 par.1 i LMD,

mos lidhja e kontrats n formn e parashikuar me ligj, komento !, neni 36 par.2 i LPDTS

kontrata pr bartjen e pa luajtshmris , duhet t lidhet me shkrim dhe n prezenc t dy palve

n nj zyr kompetente, komento ! /

Pavlefshmria absolute e pjesrishme e punve juridike, komento nenin 91 par.1 t LMD.

Nuliteti i ndonj dispozite t kontrats nuk mund t ket si pasoj nulitetin edhe t vet kontrats ,