E DREJTA DIPLOMATIKE DHE KONSULLARE

Prof. dr. Mersel Bilalli

STRUGA 2013NOCIONI MBI DIPLOMACIN Historikisht, fjala diplomaci origjinn e vet e ka nga fjala e greqishtes s vjetr, diploma, e cila

ishte nj dokument i shkruar n dy faqe t lidhura, q i sht dhn kryesuesit t misionit dhe ka prmbajtur instruksione pr qllimet e misionit. N fjalorin e sotshm fjala diplomaci prfshin kuptime t ndryshme. N nj rast prdoret si sinonim pr politikn e jashtme, pr shembull kur thuhet diplomacia amerikane, diplomacia kineze etj. N nj rast tjetr, me nocionin diplomaci nnkuptohen bisedimet n mes prfaqsuesve t shteteve, shteteve dhe organizatave ndrkombtare etj. N terminologjin gazetareske, pr shembull, shpeshher prmendet se problemi i caktuar do t zgjidhet prmes mjeteve diplomatike. Poashtu me nocionin diplomaci nnkuptohet edhe sfer e posame e shrbimit t jashtm, pra n shtetet tjera dhe organizatat ndrkombtare. Pra, nga etimologjia e ksaj fjale rrjedhin edhe terminet - trup diplomatik, shrbim diplomatik, marrdhnie diplomatike, ndrmjetsi diplomatik, personel diplomatik, diplomat etj. Me termin diplomatik duhet nnkuptuar koleksionin e dokumenteve origjinale shtetrore q kan t bjn me marrdhniet ndrkombtare. Trupi diplomatik sht trsia e prfaqsuesve zyrtar t huaj n nj shtet (ambasadort, t drguarit dhe personat e ngarkuar t misioneve t huaja me seli n shtetin e nj qeverie). Shrbimi diplomatik sht nj pjes e shrbimit t posam publik, i cili i furnizon misionet e prhershme n shtetet e jashtme me personel. Diplomatt jan antart e ktij trupi ose do npuns publik i cili punon n punt diplomatike (n ministri t punve t jashtme, ambasad ose prfaqsi tjetr diplomatike). Pra, diplomacia paraqet aplikim t inteligjencis dhe taktit n rregullimin e marrdhnieve zyrtare midis qeveris dhe shteteve t pavarura. Ajo paraqet shkenc mbi marrdhniet ose punt e jashtme t shteteve, shkenc ose art i bisedimeve. Sipas John Wood, diplomacia sht art i zgjedhjes s problemeve dhe konflikteve ndrkombtare prmes metodave paqsore. Ajo njkohsisht paraqet teknik ose mjeshtri q mbretron n zhvillimin harmonik t marrdhnieve ndrkombtare.

Historiati i zhvillimit t diplomacisGati se nuk mund t prcaktohet koha e sakt e zanafills s formave t tjeshta t komunikimit diplomatik n mes bashksive t ndryshme, pasi edhe n format m t thjeshta dhe n primitive t organizimit t civilizimit n bot ka ekzistuar form e caktuar e komunikimit n mes bashksive. N fakt zanafilla e diplomacis sht aq e vjetr sa edhe format elementare t organizimit t shoqris n shtet. Me zhvillimin e tregtis n mes atyre formave organizative shtetrore, si dhe me shtimin e nevojs pr zgjrimin e territoreve bashksit jan ndesheshur qoft me nevojn e krijimit t formave t komunikimit pr mbrojtjen e interesave t qytetarve t tyre n mjedisin tjetr, qoft vendosjen e komunikimit n situata t konflikteve ushtarake n mes veti. Ktu paraqiten edhe rregullat e para t komunikimit t bashksive prmes emisarve, n rend t par pr rivendosjen e gjendjes s paqs. M von kemi paraqitjen e formave t para t diplomacis, e cila sht e lidhur pr kohs antike, kur pushtetart kan drguar emisar t tyre te pushtatari tjetr. N Ligjin e Indis s vjetr Manu, i cili rrjedh nga shekulli IV para er s re, kan ekzistuar dispozita n lidhje me statusin e t drguarve apo emisarve n shtetet tjera. Sipas ktij dokumenti edhe shtjet m t komplikuara duhet t zgjidhen prmes bisedimeve, e nse kjo nuk sht e mundshme, ather palt mund t prdorin edhe forcn. Edhe n Greqin e vjetr, shtetet mund t fillojn luft vetm ather nse paraprakisht i kan shterur t gjitha mjetet paqsore pr zgjidhjen e problemeve. Helent bnin dallim n mes kurirve t cilt drgonin mesazhe n shtetin tjetr dhe emisarve t cilt kishin edhe rolin e ndrmjetsuesit n bisedime. Emisart apo t drguarit jan konsideruar si t paprekshm dhe ndaj tyre ka ekzistuar resepekt i veant. Pra, q n ate koh diplomatt kan gzuar mbrojtje t veant dhe jan konsideruar

si t shenjt. Romakt, madje e konsideronin krim t rnd cnimin e emisarve t jashtm. sht i njohur aktgjykimi i senatit romak sipas t cilit Saturin dnohet me vdekje pr shkak t lndimit t nj emisari t jashtm. Edhe n mesjet kan ekzistuar kontakte intenzive diplomatike n mes shtet-qyteteve. Megjithate, misione t prhershme t nj shteti n shtetin tjetr kan filluar t funksionojn shum m von (kah fundi i shekullit XV), n veanti n komunikimin n mes republikave italiane. Me nnshkrimin e Marrveshjes paqsore t Vestfalis n shekullin XVII diplomacia fiton fizionomin e vrtet. Venediku vendos marrdhniet diplomatike me Londrn n vitin 1469. Marrdhnie t tilla vendosin edhe Franca, Spanja, Austria, Anglia, Holanda, Suedia dhe Turqia. Marrdhniet e athershme diplomatike kan qen rezultat i marrdhnieve t athershme politike n mes shteteve dhe kan shprehur fuqin e ndikimit t shteteve n rajon n raport me shtetet tjera, konform t drejts s athershme ndrkombtare. Rritja e shkalls s ndrvarshmris n mes shteteve t lidhura n bashksin ndrkombtare dhe si nevoja e organizimit dhe shtimit t bashkpunimit bilateral dhe multilateral n mes tyre, imponon forma dhe mekanizma m t prsosura dhe m efikase n sfern e diplomacis dhe politiks s jashtme, duke i transformuar t njjtit n instrument tejet relevant n komunikimin n mes shteteve dhe n bashksin ndrkombtare si trsi. Diplomacia multilaterale paraqitet m von, aty kah fillimi i shekullit XIX, kur shtetet e fuqishme kan organizua kongrese dhe konferenca ndrkombtare pr zgjidhjen e problemeve dhe shtjeve kontestuese t interesit m t gjr, si ishte pr shembull, Kongresi i Vjens n vitin 1815 dhe Kongresi i Berlinit n vitin 1878. N kt koh kemi edhe zanafilln e par t formave paraardhse t organizatave ndrkombtare, si jan komisionet pr lumejt, byrot teknike dhe trupat tjera t formuar kah fundi i shekullit XIX. Me kto forma diplomacia praktikisht fiton fizionomi t re. Pra, diplomacia multilaterale gjat ksaj faze ka pasur rol q prmes mnyreve dhe formave efikase t bashkpunimit n mes shteteve si subjekt ndrkombtar, t siguroj paqn dhe sigurin n dimenzione m t gjra ndrkombtare. Tani m ka mundur t flitet pr funksionim publik t diplomacis multilaterale prmes procedurave t caktuara dhe prmes diskutimeve t hapura. Gjat ksaj kohe paraqiten edhe mjetet e komunikimit medial, me ka edhe opinioni publik fillon t fitoi rol t rndsishm n ndrtimin e diplomacis ndrkombtare. Kjo njherit paraqiste form t demokratizimit t politiks ndrkombtare. Diplomacia ndrkombtare fiton hov edhe m t madh me zhvillimin e komunikacionit dhe revolucionit teknologjik dhe n kt faz mund t flitet edhe pr univerzalizim t diplomacis n kahje t zgjidhjes s problemeve t prgjithshme n bot. Takimet e niveleve t ndryshme t prfaqsuesve t shteteve realizohen prmes kongreseve dhe konferencave ndrkombtare, ku shtrohen zgjidhja e t gjitha problemeve n mes shteteve, duke prfshi edhe problemet territoriale, ndryshimin e kufijve etj.

LegacioniKrijimi i prfaqsive t prhershme paraqet, n praktik, sendrtimin e s drejts s legacionit. E drejta pr t drguar prfaqsues diplomatik jasht quhet e drejta aktive e legacionit, kurse e drejta t pranoj prfaqsues diplomatik t jasht sht e drejt pasive e legacionit. Kjo e drejt i takon kryesisht shteteve t pavarura, kurse t tjerat e posedojn n kushte t caktuara. Shtetet gjysmsovrane (shtetet vazale dhe shtetet n protektoret) nuk kan t drejt t drgojn prfaqsues diplomatik, por megjithat ka prjashtime nga kjo rregull. Ka shtete federale ku antart e federacionit mund t ken ose t mos ken kt t drejt, varsisht nga rregullat kushtetuese. Kjo e drejt i sht pranuar edhe Selis s

Shejt (Vatikanit). T drejtn e legacionit e gzojn edhe Kombet e Bashkuara. Sendrtimi i s drejts s legacionit varet nga marrveshja midis dy shteteve, varsisht se a dshirojn apo jo t shkmbejn prfaqsues diplomatik. Meqense shtetet asgj nuk i detyron t mbajn marrdhnie diplomatike (t drgojn dhe t pranojn prfaqsues diplomatik), ato kan t drejt gjithashtu t ndrprejn marrdhniet diplomatike. Ky sht akt sovran i do shteti. Fillimi i lufts shkakton automatikisht ndrprerjen e marrdhnieve diplomatike.

Prdorimi i gjuhve n komunikimin diplomatikSendrtimi i lidhjeve diplomatike bhet n gjuh t ndryshme. Prej kohs s romakve e deri n kohn e Luigjit t XVI gjuh diplomatike ka qen gjuha latine. Prej ather fillon t imponohet gjuha frenge, megjithse pr kt nuk ka rregulla t s drejts ndrkombtare. Gjat shekullit XIX shumica e dokumenteve kryesore jan shkruar n gjuhn frenge, e cila prdoret gati ekskluzivisht, megjithse n at koh nuk ekziston kurrfar kufizimi q shtetet ta braktisin gjuhn frenge dhe t prdorin ndonj gjuh tjetr. Akti Final i Kongresit t Vjens parasheh q prdorimi i gjuhs frenge nuk mund t shrbej si precedent pr t ardhmen. N konferencn e Paqs n Paris, m 1919, gjuht frenge dhe angleze jan trajtuar si plotsisht t barabarta. Marrveshja e Paqs, duke prfshir ktu edhe Paktin e Lidhjes s Kombeve, jan hartuar n kto dy gjuh dhe q t dyja konsiderohen autentike. N Konferencn e San Franciskos, m 1945, anglishtja dhe frengjishtja kan qen gjuh pune, kurse Karta e Kombeve t Bashkuara sht hartuar n pes gjuh: anglishte, frengjishte, rusishte, kinezishte dhe spanishte. T gjitha kto jan njsoj autentike. N pajtim me rregullat q ka miratuar Asambleja e Prgjithshme e Kombeve t Bashkuara, duke prfshir edhe Gjykatn Ndrkombtare t Drejtsis, t pes gjuht e prmendura jan gjuh zyrtare, kurse gjuh pune jan anglishtja dhe frengjishtja. N Asamblen e Prgjithshme dhe Kshillin e Sigurimit gjuh pune jan edhe spanishtja, rusishtja dhe kinezishtja. Spanishtja sht gjuh pune edhe n Kshillin Ekonomik dhe Social. Arabishtja sht gjuh zyrtare n Asamblen e Prgjithshme, Kshillin e Sigurimit dhe Kshillin Ekonomik e Social, e gjuh pune n Asamblen e Prgjithshme dhe komitetet kryesore. Shtetet edhe m tej n komunikimin zyrtar me shtetet e tjera mund t prdorin gjuhn e vet, kurse shtetet q kan gjuh t prbashkt rregullisht e prdorin at n marrdhnie njra me tjetrn, pr shembull vendet e Ameriks Latine spanishten, vendet arabe gjuhn arabe etj.

Diplomacia e kohs s reGjer n fund t shekullit XIX, diplomatt e emruar n shtetet tjera kryenin punt m kryesore q kishin t bjn me marrdhniet n mes shteteve, pra shtetit t pranimit dhe shtetit t drgimit, kshtuq shefat e shteteve, premiert dhe ministrat pr pun t jashtme shum rall kan pasur nevoj t udhtojn n botn e jashtme (n konferenca, kongrese), pr t realizuar kontakte me prfaqsuesit e shteteve tjera. Gjat ksaj kohe bota funksiononte si baraspesh e interesave t fuqive t mdha (politika e baraspeshs), e cila bazoheshte n prpjestimin e barabart t ndikimeve n vendosje dhe n realizimin e aspiratave apo interesave t ndryshme t shteteve t fuqishme. Gjat ksaj faze edhe m tepr kan ardhur n shprehje tendencat pr zgjrime territoriale t shteteve t fuqishme apo aleatve t tyre. Krkesat pr zgjrime territoriale t shteteve t ndryshme jan arsyetuar me peshn e argumenteve pr ndarrjen joproporcionale t pasurive nacionale. Diplomacia evropiane e shekullit XIX, n rend t par kishte pr qllim kryesor ruajtjen e paqs

dhe stabilitetit n Evrop, duke prdorur forma dhe mekanizma t ndryshme, si ishin - kompromiset, kompenzimet, ndryshimet territoriale n dm t shteteve t vogla etj. T gjitha kto forma realizoheshin prmes ndikimit dhe presionit t drejtprdrejt t shteteve t fuqishme (Britanis, Francs, Gjermanis, Rusis dhe Austrohungaris). Madje, n raste t mos prfilljes s vendimeve t shteteve t fuqishme pasonte edhe prdorimi i forcs. Teoria e baraspeshs s forcs nuk mundeshte q t jet e qndrueshme dhe funksionale pr koh m t gjat nga vet fakti se shtetet e ndryshme zhvilloheshin me dinamik t ndryshme. Nn ndikimin e diferencave zhvillimore u krijuan raporte t reja politike, por edhe rireshtime t reja aleatiste n mes shteteve. Kshtuq, ky sistem i siguris ndrkombtare ka mundur t jet efikas dhe funksional vetm pr nj faz apo epizod n rregullimin dhe harmonizimin e marrdhnieve ndrkombtare. Prfundimi i politiks s baraspeshs s forcs ndodhi me fillimin e Lufts s Par Botrore, pasi tani n skenn ndrkombtare paraqiten edhe shtete t reja t fuqishme t cilt objektivisht imponoheshin si faktor relevant n vendosjen pr shtjet botrore (Shtetet e Bashkuara t Ameriks, Japonia). Realitei i ri i raportit t forcave pat determionuar ndrtimin e formave t reja t siguris botrore, t cilat kishin elemente policentrise dhe vshtir t koordinuar. Me angazhimin e Shteteve t Bashkuara t Ameriks n kt luft, shum shpejt Gjermania u shpartallua, por edhe raporti i forcave dukshm u pat ndryshua. Me Marrveshjen e Vesajit (1919), Gjermania u detyrua t humb pjes t territorit t vet, t paguaj dmshprblime pr luftn, t kufizoj armatimin n t ardhmen, dhe t pranoj fajin. N periudhn e m vonshme, Shtetet e Bashkuara t Ameriks veprimin e vet e orientuan drejt izolacionizmit, kurse Britania e Madhe dhe Rusia dukshm u patn dobsuar (e para, pr shkak t shum konflikteve me kolonit, kurse e dyta pr shkak t revolucionit socialist brenda territorit t vet). Kt zbrastir e mbuluan Gjermania fashiste dhe Japonia, t cilat tani m kishin filluar me aneksimin e territoreve t shteteve fqinje. Me rndsi sht t prmendim se pas prfundimit t Lufts s Par Botrore, njerzimi dukshm u pat ndikuar nga shkatrimet, mizorit dhe traumat e ksaj lufte. Nj opinion i till ishte arsya kryesore q kryetari i Shteteve t Bashkuara t Ameriks Woodrowa Wilson t insistoj n aplikimin e parimeve t reja n politikn dhe diplomacin ndrkombtare. N veanti, pesh t veant pati ideja e tij pr formimin e nj organizate ndrkombtare, roli i s cils do t ishte ruajtja e paqs dhe stabilitetit n bot. Megjithate, prkundr faktit se nj propozim t till kishte ardhur nga kryetari amerikan, senati amerikan e pat hudhur propozimin q SHBA-t t kyqen n organizatn e Ligs s Kombeve, e cila gj ishte hendikep i madh, pasi nuk mund t pritej ndikim i fuqishn n bot i ksaj organizate, n kushte t mbetjes jasht saj t nj shteti shum t fuqishm si ishin SHBA-t. Funksionimin e Ligs s Kombeve q n start e prcjellnin dobsi t mdha n punn e saj, me ka disa vite m von ajo organizat ndrkombtare edhe trsisht u pat shkatrua. Shkatrimi i Ligs s Kombeve ishte rezultat edhe i ndikimit t nj politike tejet agresive t disa shteteve totalitare si dhe i dobsimit dhe prarjes s shteteve demokratike. Liga e Kombeve edhe formalisht pushoi t ekzistoj pas prfundimit t Lufts s Dyt Botrore. Shkatrimet dhe asgjasimet n njerz dhe pasuri ishin dyfish m t mdha gjat Lufts s Dyt Botrore krahasuar me luftn paraprake. Jetn e patn humbur afro 50 milion njerz, nga t cilt pjesa drmuese ishin popullat civile. Ideja pr formimin e nj organizate t fuqishme botrore pr ruajtjen e paqs dhe siguris n bot lindi qysh gjat kohs s lufts, por formimi i saj ndodhi n vitin 1945 me nnshkrimin e Karts s Kombeve t Bashkuara nga ana e 50 shteteve. Karta e Kombeve t Bashkuara pat proklamuar barazin e t gjitha shteteve, pa marr para sysh fuqin e tyre ekonomike, politike, madhsin territoriale, numrin e popullsis, kurse hapi edhe mundsin e lirimit t shteteve nn ndikim kolonial. Nj politik e till mundsoj zmadhimin e numrit t shteteve t reja t cilat tani pavarsisht kishin mundsin t angazhohen n mbrojtjen e interesave t tyre nacionale n rajon dhe mbar bashksin ndrkombtare. Gjat ksaj faze fillon ndrtimi i nj politike t re ndrkombtare, e emruar si politik

unipolare. N vite fillestare t paslufts s Dyt Botrore, Shtetet e Bashkuara t Ameriks si fitimtare kryesore e lufts dhe si e vetme forc q posedonte armatim atomik, objektivisht u imponuan si e vetme forc relevante n bot n zgjidhjen e problemeve. Disa vite m von, pas provave nukleare nga ana e Bashkimit Sovjetik, bota filloi t funksionoj si bipolare. Pra, tani bota ndeshet me nj politik t ashpr t bazuar n polarizimin dhe ndarrjen antagoniste ideologjike bllokiste n mes Lindjes dhe Perndimit. Pra, n mes Bllokut Perndimor (vendeve kapitaliste) dhe Bllokut Lindor (vendeve socialiste), kurse m von kishim paraqitjen e bllokut t tret (vendet e painkuadruara), t cilat nuk i takojshin asnjrit blok dhe ndrtonin politik antiblokiste. Nj bazament i till ndrkombtar, tani pesh t veant i dha diplomacis multilaterale, kshtuq diplomacia bilaterale m tepr ishte e orientuar nga zgjidhja e problemeve t kufizuara. Tani shum m tepr ka filluar t vij n shprehje diplomacia e samiteve, si takime m t larta t shefave t shteteve dhe t qeverive n ndrtimin e politiks ndrkombtare. Tani, pra n fillim t shekullit XXI, bota ndeshet me polipolarizm apo multipolarizm, pasi Rusia serisht rikthehet si faktor me relevanc ndrkombtare. Poashtu, Republika Popullore e Kins, tani dekada me radh, me nj dinamik rekorde t zhvillimit ekonomik n bot imponohet si faktor tejet relevant n bashksin ndrkombtare. Me dinamik t shpejt tani ndrkombtarisht faktorizohen edhe disa shtete tjera, si jan India, Brazilia, Japonia, Irani etj. ___________________________

Kodifikimi dhe burimet e s drejts diplomatike dhe konsullareDinamik e shtuar e komunikimit, bashkpunimit dhe integrimit n bot, u jep relevanc shum m t madhe formave dhe mekanizmave t komunikimit diplomatik dhe diplomacis n trsi, edhe ate si pr nga aspekti i kontakteve n nivel m t lart, ashtu edhe nga zgjrimi dhe masovizimi i takimeve diplomatike t niveleve m t ulta, duke prfshi edhe organet e prfaqsimit t vazhdueshm diplomatik n shtetet tjera. Natyrisht se nj rol m i shtuar dhe m intenziv i aktiviteteve diplomatike, shtron nevojn e kodifikimit t s drejts diplomatike dhe konsullare. Rregullat q kan t bjn me prfaqsuesit diplomatik jan ndrtuar si norma t s drejts ndrkombtare diplomatike. N fakt e drejta diplomatike sht pjes prbrse e t drejts ndrkombtare publike, por q mbulon vetm sfern e marrdhnieve diplomatike. Akti i par n drejtim t kodifikimit t s drejts diplomatike ka qen Kongresi i Vjens (1815), i cili ka rregulluar shum shtje n lidhje me rangun e prfaqsuesve diplomatik. N vitin 1818, n Kongresin e Ahenit bhet plotsimi i materjes q ka t bj me rangun diplomatik. N vitin 1928, n Konferencn e Gjasht Interamerikane n Havan sht miratua Konventa mbi Prfaqsimin Diplomatik, e cila vlen pr shum shtete t Ameriks Latine. Kodifikimi bashkkohor e t drejts diplomatike dhe konsullare bhet n nj proces t puns s shum institucioneve t koordinuara nga ana e Organizats s Kombeve t Bashkuara. Kjo pun ka zgjatur disa dekada aktivitete intenzive. Tani dokumentet m t rndsishm n sfern e t drejts diplomatike dhe konsullare jan: Konventa e Vjens mbi marrdhniet diplomatike (1961); Konventa e Vjens mbi marrdhniet konsullare (1963); Konventa mbi misionet speciale (1969); Konventa pr pengimin dhe dnimin e veprave penale kundr personave q gzojn mbrojtje ndrkombtare, duke prfshi edhe diplomatt (1973); Konventa e Vjens pr prfaqsimin e shteteve n marrdhniet e tyre me organizatat ndrkombtare

me karakter universal (1975). Si burime themelore t s drejts diplomatike n nivel t mbar bashksis ndrkombtare konsiderohen: normat e s drejts s prgjithshme zakonore - norma t cilat n pjes t konsiderueshme jan t kodifikuara dhe t prfshira n konventat e prmendura m lart. Pra, normat e prgjithshme zakonore vlejn n mes shteteve t cilat formalisht nuk jan antare t ndonj apo m shum konventave t prmendura; normat zakonore partikulare t cilat aplikohen n mes shteteve t nj regjioni t caktuar (pr shembull normat zakonore q vlejn n mes shteteve t Ameriks Latine pr azilin politik); marrveshjet bilaterale t lidhura n mes shteteve (t cilat mund t ofrojn standarde m t larta t lehtsimeve, imuniteteve dhe privilegjeve, se sa q ofrojn konventat e prmendura); marrveshjet multilaterale konventat t cilat i kemi prmendur m lart; Pve ktyre burimeve, n t drejtn diplomatike ekzistojn edhe burime tjera, t cilat praktikohen n t shumtn e rasteve, dhe se mosprfillja e tyre mund t shkaktoj komplikime n marrdhniet ndrshtetrore. Kto burime jan: e drejta e brendshme e shtetit t drgimit, nse nuk sht n kundrshtim me normat e s drejts ndrkombtare; e drejta e brendshme e shtetit t pranimit, nse nuk sht n kundrshtim me normat e s drejts ndrkombtare; zakonet dhe traditat cermoniale lokale (t cilat vlejn n shtete t caktuara, por nuk kan karakter obligativ); rregullat e kurtoazis dhe t moralit t cilat paraqesin norma t mirsjelljes dhe t cilat nuk kan karakter juridik (obligativ), megjithate n praktikn ndrkombtare aplikohen si shprehje e respektit t veant, posarisht gjat vizitave t burshtetasve t niveleve m t larta.

Roli i diplomacisRoli themelor i diplomacis sht mbajtja e komunikimit me shtetet tjera dhe bashksin ndrkombtare si trsi n kuadr t rendit ndrkombtar. Diplomacia sht institucion shum i vjetr dhe ka luajtur rol shum t rndsishm n mbajtjen e marrdhnieve konstruktive n mes shteteve. Ka ndihmuar n tejkalimin dhe zgjidhjen e situatave tejet t tendosura n mes shteteve, madje edhe n rivendosjen e paqs pas konflikteve ushtarake. Prej shekullit 18 e kndej, n praktikn e prditshme diplomacia trajtohet njkohsisht si nocion me karakter edhe politik edhe juridik. Duke pranuar kt nocion, duhet prkujtuar kohrat e domosdoshmris s mjeshtrive dhe aftsive t larta t personaliteteve shtetror, t cilt vazhdimisht jan rotulluar rreth zgjidhjeve dhe interpretimeve t pergamentave dhe diplomave t vjetra. Kurse n

jetn e sotshme politike dhe praktike, nocioni diplomaci udhzon n ate q t gjitha bisedimet diplomatike dhe rezultatet nga kto, pr shkak t prcaktueshmris juridike t formsohen si dokumente n form t shkruar. Sipas autorit Barston, diplomacia sht e lidhur pr aspektit menaxhues n mes dy shteteve, si dhe n mes shtetit dhe akterve tjer, e cila ka t bj me kshillimin, formsimin dhe realizimin e politiks s jashtme. Sipas autorit Chas, diplomacia nnkupton aplikimin e inteligjencis dhe ritmit gjat mbajtjes s marrdhnieve oficiale n mes qeverive dhe shteteve t pavarura. Autori tjetr Beridge, sht i mendimit se diplomacia paraqet udhheqjen e marrdhnieve ndrkombtare, m tepr prmes bisedimeve se sa prmes prdorimit t fuqis, propagands dhe aplikimit t s drejts. Dhe t rikujtojm definicionin e John Wood, sipas t cilit diplomacia sht art i zgjedhjes s problemeve dhe konflikteve ndrkombtare prmes metodave paqsore, e cila njherit nnkupton teknik ose mjeshtri q mbretron n zhvillimin harmonik t marrdhnieve ndrkombtare. Duke pasur para sysh teorit e lartprmendura, mund t bjm sublimimin e disa pikave t rndsishme n lidhje me definimin e rolit t diplomacis, edhe ate: dilomacia paraqet aftsi, inteligjenc, dituri dhe mjeshtri t komunikimit dhe bisedimeve me shtetet tjera dhe organizatat ndrkombtare, qllimi i t cilave sht realizimi i zhvillimit t shtjeve n interes t prbashkt, n rend t par pr tejkalimin apo zgjidhjen e situatave t tendosura apo t komplikuara prmes mjeteve paqsore; diplomacia nnkupton ushtrimin e punve shtetrore n segmentin e politiks s jashtme, prmes marrdhnieve oficiale me shtetet tjera dhe organizatat ndrkombtare; diplomacia paraqet mnyr, form dhe prmbajtje n marrdhniet n mes shteteve prmes lidhjeve, komunikimit dhe kontakteve oficiale, duke harmonizuar dhe balansuar intereset dhe marrdhniet n mes tyre, si dhe duke lidhur instrumente juridike ndrkombtare; diplomacia nnkupton prfaqsim t jashtm t shteteve (tani edhe t organizatave ndrkombtare), n shtetet tjera, n organizatat ndrkombtare, n konferenca dhe takime tjera ndrkombtare. Bashksia ndrkombtare ndeshet me probleme dhe konflikte permanente n mes shteteve dhe formave tjera. Pas Lufts s Dyt Botrore, n vazhdimsi jan zhvillua konflikte t armatosura, situata t tendosura dhe mosmarrveshje tjera n mes shteteve. Kshtuq, diplomatt duke shfrytzua mjetet dhe metodat tradicionale dhe aftsit e tyre n kontinuitet jan angazhua n gjetjen e zgjidhjeve t pranueshme n mes palve t konfrontuara apo t kundrshtuara. Diplomatt, n zgjidhjen e problemeve, nuk jan aktiv vetm para fillimit t konflikteve ushtarake n mes shteteve, por ata aktivisht angazhohen n zgjidhjen dhe tejkalimin e situatave edhe gjat periudhs s zgjatjes s konflikteve, por edhe pas ksaj kohe nse shtrohet nevoja. T prkujtojm se n konflikt mund t futen edhe organizatat ndrkombtare (pr shembull, NATO, OKB etj), konform Karts s Kombeve t Bashkuara. NDARRJA E DIPLOMACIS

Ndarrja themelore e diplomacis

Edhe diplomacia ka specifikat e veta t organizimit, funksionimit dhe veprimit, konform interesave nacionale dhe nevojave t shteteve q t jen prezente n ndodhit politike, ekonomike, tragtare, ushtarake, kulturore, sportive - n vende apo rajone q pr secilin shtet paraqesin prioritete t ranguara konform interesave t tyre. Ndarrja kryesore dhe m e shprehur e dilomacis bhe n: diplomaci bilaterale; dhe diplomaci multilaterale. Diplomacia bilaterale (dyansore), nnkupton mbajtjen e lidhjeve dhe kontakteve diplomatike n mes dy shteteve. Kjo form e diplomacis sht e njohur q nga koht e hershme antike, kshtuq si form e komunikimit n mes shteteve (shtet-qyteteve) t athershm prmes emisarve sht e njohur q nga koht e shteteve antike. N fakt kjo form e diplomacis e organizuar si misione pr shtje t caktuara, sht shum e vjetr. Pra, e ashtuquajtura ad hoc diplomaci (takimi diplomatik pr nj shtje), ka qen e praktikuar edhe nga ana e shteteve t para n histori. Por, si kemi theksuar si form e misioneve t prhershme n shtetet tjera, diplomacia fillon t jet prezente kah fundi i shekullit XV dhe fillimi i shekullit XVI. N veanti komunikim diplomatik kan mbajtur edhe qytetet e zhvilluara t asaj kohe, si kan qen republikat e Dubrovnikut, Venecis, Mletve etj. Prparsit e diplomacis bilaterale qndrojn n ate se n mes dy shteteve t cilat mbajn lidhje diplomatike n mes veti, n mas m t madhe vjen n shprehje mirbesimi n mes tyre. Duke mbajtur lidhje t vazhdueshme, shtetet bashkarisht koordinojn dhe veprojn n lidhje me aktivitetet e prbashkta n rajon dhe m gjr. Shtetet, duke mbajtur lidhje diplomatike bilaterale, permanent jan t informuara pr gjendjen, situatn dhe qllimet t cilat dshiron ti arrin shteti tjetr. Pra, misionet e prhershme diplomatike t nj shteti n shtetin tjetr, n rend t par ndikojn n sigurimin e kontinuitetit dhe konzistencs s nevojshme n ndrtimin e politiks s jashtme t shtetit t vet. Diplomacia multilaterale (e shumanshme), i takon kohs m t re. Ajo paraqitet kah fillimi i shekullit XIX, kur shtetet e fuqishme me qllim t ridefinimit t interesave t tyre, si dhe zgjidhjes s problemeve dhe situatave t ndryshme rajonale dhe nrkombtare, shtjeve u qasen n mnyr t organizuar n kongrese apo konferenca. N kt koh kemi Kongresin e Vjens (1815), Kongresin e Ahenit (1818), Kongresin e Berlinit (1878) etj. Diplomacia multilaterale paraqet form t veant t bashkpunimit n mes shteteve pr problemet t cilt tejkalojn kufijt e tyre shtetror dhe paraqesin probleme q tangoj m shum shtete apo t gjitha shtetet e bots. Diplomacia multilaterale mund t definohet si prfshirje metodash dhe mjeteve prmes t cilave shtetet bashkarisht harmonizojn interesat dhe qllimet e prbashkta n bashksin ndrkombtare konform t drejts ndrkombtare. Fakt sht se tani me nocionin diplomaci multilaterale m s shumti nnkuptohet veprim dhe koordinim n mes shteteve n kuadr t organizatave ndrkombtare (OKB, OSBE, ASEAN, UNESCO, FAO etj). Megjithate kontaktet dhe konferencat formale e joformale t organizuara nga m shum shteteve poashtu kan karakter t diplomacis multilaterale.

Format e diplomacis sipas funksionitVarsisht nga qllimet specifike q shtetet dhe organizatat ndrkombtare dshirojn ti arrijn n sfera t ndryshme t jets shoqrore, pa mos hyr n ate se a sht fjala pr diplomaci bilaterale apo multilaterale, diplomacia mund t organizohet edhe n forma tjera specifike me qllim t arritjes s interesave t veanta t shteteve. Nisur nga nevojat specifike t shteteve apo rajoneve t ndryshme, diplomacia mund t organizohet edhe si:

ad hoc diplomacia (misionet speciale); diplomaci ndrmjetsuese (shatll-diplomacia); diplomacia e lart (diplomacia e samiteve); dhe diplomacia ekonomike. Megjithate, nuk do t thot se prkufizimi n mes ktyre formave t diplomacis sht tejet e ngurt. Prkundrazi, ndashmria sht tejet fluide, kshtuq n donjrn prej ktyre formave t diplomacis ka elemente t diplomacis tjetr. ORGANIZIMI DHE FUNKSIONIMI I DIPLOMACIS Kemi theksuar se diplomacia bilaterale nnkupton mbajtjen e lidhjeve dhe kontakteve permanente diplomatike me subjekt tjer t s drejts ndrkombtare (pra, me shtete dhe organizata ndrkombtare). Si form e komunikimit n mes shteteve dhe prfaqsuesve t tyre me subjektet tjer ndrkombtar, diplomacia bilaterale mund t jet e organizuar si: mision special, apo ad doc diplomacia; dhe mision i prhershm diplomatik; prfaqsi t prhershme diplomatike.

Misionet specialeMe nocionin mision special nnkuptojm misione t prkohshme t cilt nj shtet i drgon n nj shtet tjetr apo n prfaqsin e ndonj organizate ndrkombtare, me qllim t shqyrtimit t nj shtje apo problemi dhe mundsisht t zgjidhjes s ktyre shtjeve prmes bisedimeve. Zakonisht kso misionesh shtetet drgojn n shtetet tjera apo te selit dhe prfaqsit e organizatave ndrkombtare, me qllim t zhvillimit t bisedimeve, vizitave, pjesmarjeve n solemnitete dhe manifestimeve tjera. Delegacionet mund t zhvillojn bisedime t ndryshme, pr shembull pr zhvillimin dhe avansimin e marrdhnieve dhe bashkpunimit n mes shteteve n sfern politike, ekonomike, sociale, kulturore, sportive, ushtarake etj. Madje mund t pregadisin apo t realizojn edhe lidhjen e marrveshjeve t caktuara ndrkombtare nse pr kte jan t autorizuar nga shtetet e tyre. Pra, fjala sht pr mision i cili sht i planifikuar vetm pr nj detyr e cila n mes shteteve sht e kontestueshme apo detyr tjetr me qllim t koordinimit t punve n interes t prbashkt. Te misioni special bn pjes - drgimi i delegacioneve t ndryshme shtetrore n shtetet tjera pr nj shtje konkrete dhe kthimi i tyre n vendin e vet pas realizimit t kontakteve dhe bisedimeve n shtetin tjetr pa marr parasysh se se a kan prfunduar bisedimet me sukses, apo jan n vazhdim, ose kan dshtuar. Te misionet speciale duhet br dallimin n mes misioneve q kan qllim bilateral dhe atyre q realizohen me karakter multilateral. Gjithsesi se misionet speciale bilaterale mund t drgohen n shtetin tjetr vetm me plqim t atij shteti (pra, me marrveshje reciproke t t dy shteteve). Megjithate, nse misioni special ka t bj me pjesmarrje n nj konferenc ndrkombtare (misioni special multilateral), n kto raste pa marr parasysh marrdhniet ndrshtetrore me shtetin ku mbahet nj takim i till, shteti pranues, pra shteti ku mbahet konferenca ka pr obligim q delegacioneve t t gjitha shteteve tu mundsoj lehtsime, privilegje dhe imunitete gjat kohs s mbajtjes s konferencs dhe gjat udhtimit npr territorin e tij pr t marr pjes n punn e konferencs apo takimit tjetr. Kt obligim shteti pranues e ka madje edhe ather kur me shtetin tjetr si nj ndr

pjesmarrsit n takimin multilaterale, nuk ka marrdhnie diplomatike, apo sht n gjendje t acaruar ose madje mund t jet n gjendje lufte. Shteti pranues nuk ka t drejt t bj pengimin e atij shteti n konferenc. Poashtu shteti pranues nuk ka t drejt q t pengoj ardhjen e delegacionit t shtetit tjetr t cilin nuk e ka njohur ndrkombtarisht, ose e kundrta kur shteti i delegacionit nuk e ka njohur subjektivitetin ndrkombtar t shtetit t pranimit. Megjithate, pa marr para sysh faktin se kto misione speciale diplomatike kan karakter t prkohshm, ata konsiderohen si misione prfaqsuese diplomatike, pasi prfaqsojn shefin e shtetit apo shtetin n bisedime me shtetet tjera apo me organizatat ndrkombtare. Misionet speciale mund t udhtojn edhe n shtetet tjera pr takime me prfaqsues t organizatava ndrkombtare, pa marr parasysh se far marrdhniesh ekzistojn n mes shtetit t delegacionit ad hoc dhe shtetit ku gjindet selia e organizats s caktuar ndrkombtare. Kshtu, pr shembull, presidenti peruan Hugo avez, prkundr marrdhnieve tepr t acaruara n mes Perus dhe Shteteve t Bashkuara t Ameriks, pa probleme ka udhtuar n selin e organizats s Kombeve t Bashkuara n Njujork dhe gjat diskutimit t tij n Asamblen e Prgjithshme t OKB-s, avez, kryetarin amerikan Xhorxh Bush e kishte quajtur satana i bots. Prej ktu, mund t konstatojm se misionet speciale paraqiten si faktor tejet t rndsishme n komunikimin ndrkombtar, pasi prmes formave t ndryshme t ktyre misioneve speciale diplomatike, edhe n situatat m t komplikuara dhe t tendosura n mes shteteve apo n raport me ndonj shtet q shkel normat e t drejts ndrkombtare, mundsohet realizimi i nj komunikimi diplomatik m plastik dhe m fleksibil me prfaqsues t shteteve ku duhet ndrmar aktivitete diplomatike. Pasi, edhe mtej shtetet e ndryshme, bota moderne dhe bashksia ndrkombtare si trsi, vazhdon akoma t jet e ngarkuar me shum probleme, konteste dhe konflikte ushtarake n mes shteteve. Kshtuqe e gjith kjo n situata t komplikuara preferon nj komunikim diplomatik tejet t balansuar dhe t matur.

Statusi juridik i misioneve diplomatike specialePr statusin juridik ndrkombtar t misioneve speciale ekziston Konventa pr misonet speciale e viti 1969, e cila prfshin kodifikimin e normave t s drejts zakonore n sfern e ad hoc vizitave t delegacionave shtetrore n shtetet tjera (diplomacia bilaterale) apo n konferenca t ndryshme ndrkombtare ose n takime n prfaqsit e organizatave ndrkombtare (diplomacia multilaterale). Kjo form e komunikimit i prfshin edhe t gjitha organizatat ndrkombtare, duke prfshi edhe Organizatn e Kombeve t Bashkuara. Pr shtjet t cilat nuk jan prfshi n kt konvent, edhe mtej vlejn normat e s drejts zakonore n sfern e ksaj lmie diplomatike. Normat e Konvents mbi misionet diplomatike, m tepr kan karakter dispozitiv, q nnkupton se palt marrdhniet e tyre mund tua adaptojn situatave konkrete konform nivelit t marrdhnieve ndrshtetrore. Neni 3 i konvents n fjal thekson: funksioni i misioneve speciale prcaktohet me harmonizim t prbashkt n mes shtetit t drgimit dhe shtetit t pranimit. Konventa mbi misionet speciale - misionet speciale i definon mision i prkohshm, i cili prfqson shtetin, i cili udhton n shtetin tjetr, n pajtueshmri n mes veti, me qllim t zhvillimit t bisedimeve n mes veti pr shtje t caktuara apo t kryerjes s detyrs s caktuar. Diplomacin ad hoc si mision special n ndonj konferenc ndrkombtare apo vizit, takim, pjesmarrje n cermonial, Komisioni i Kombeve t Bashkuara pr t drejt ndrkombtare e udhhequr nga nevojat pragmatike, kte materje e ka prfshir n sistemin dhe rregullat t cilat kan t bjn me organizatat ndrkombtare. Pra, takimet e mdha ndrkombtare mbahen nn mbulesn juridike t organizatave ndrkombtare, t cilat disponojn me dispozita t standarizuara. Kto rregulla kan t

bjn me t gjitha kushtet, t drejta dhe obligimet, lehtsimet, imunitetet dhe privilegjet e delegacioneve t cilat marrin pjes n punn e ndonj konference apo takimi tjetr multilateral. Megjithate, kjo materje sht n ndrtim, kshtuq nevojitet edhe nj koh q e gjith kjo t shndrohet n praktik t akceptueshme.

Karakteristikat e misioneve special bilateraleSipas Konvents mbi misionet speciale t vitit 1969, misionet speciale bilaterale i kan kto karakteristika: misioni special drgohet nga nj shtet n shtetin tjetr me plqim t prbashkt t dy shteteve; misioni special prfaqson shtetin drgues n shtetin pranues; kohzgjatja e vizits s misionit special n shtetin tjetr sht e kufizuar dhe prcaktohet n baz t marrveshjes n mes t dy shteteve; misioni special ka pr detyr diskutimin, shqyrtimin apo nnshkrimin e ndonj shtje apo detyre konkrete; vizita e misionit special nuk ka detyrn e mbajtjes s marrdhnieve t prgjithshme diplomatike. N lidhje me marrveshjen pr realizimin e vizits s nj delegacioni shtetror n shtetin tjetr, duhet potencuar se procedura sht shum e leht nse marrdhniet n mes shtetit drgues dhe shtetit pranues jan miqsore, por kjo nuk vlen edhe pr situatat ku marrdhniet ndrshtetrore nuk jan aq t mira, apo jan t tendosura dhe t acaruara. Zakonisht n kso situatash dhe rastesh, shteti i pranimit lyp t dhna n detaje pr do antar t delegacionit, vrtetsin e t cilave e provon prmes mekanizmave t vet. Pra, kur n mes t dy shteteve nuk ekziston mirbesim reciprok, realizimi i vizits sht shum i komplikuar. N kso rrethanash shteti pranues lyp t gjitha t dhnat pr secilin antar t delegacionit. Numri i antarve t delegacionit zakonisht prcaktohet nga vet shteti drgues dhe pr te informohen organet e shtetit pranues. Kjo shtje mund t bhet edhe me marrveshje reciproke. Delegacioni duhet t jet n numr t zakonshm konform qllimit t vizits. Mund t shkaktohet problem nse numri i delegacionit do t isht tepr i madh q i jep mundsi dyshimi shtetit tjetr (veanarisht kur marrdhniet shtetrore nuk jan miqsore). Shteti pranues mundet n do moment t refuzoj apo t ndaloj hyrjen n shtet t secilit antar t delegacionit, edhe ate pa obligim q t jep arsyetim pr nj veprim t till. Te misionet speciale nuk sht e nevojshme pr udhheqsin e delegacionit, shteti i drgimit t lyp agrimentin apo shefi i delegacionit t dorzon letrat kredenciale te shefi i shtetit t pranimit. E gjith procedura realizohet prmes notifikimit t shtetit tjetr. Konventa mbi misionet diplomatike parasheh dispozita konkrete dhe t precizuara n lidhje me notifikimin e organeve t shtetit tjetr. Notifikimi prmban datn e fillimit dhe prfundimit t vizits, prbrjen dhe strukturn e misionit diplomatik, lokacionet e qndrimit dhe veprimit t tij, numrin e antarve t delegacionit dhe statusin e tyre. Notifikimi i drgohet ministris pr pun t jashtme t shtetit tjetr. Shteti i pranimit n do koh ka mundsi q ta informoj shtetin e drgimit se ndonjri nga antart e delegacionit sht shpallur person i padshiruqr (persona non grata), dhe pr kte nuk ka obligim q t jep arsyetim. N kto raste, antari i caktuar i delegacionit duhet ta lshoj territorin e shtetit pranues.

Lehtsimet, imunitetet dhe

privilegjet e misionit specialMisioni special ka selin e vet e cila prcaktohet me marrveshje n mes organeve kompetente t t dy shteteve. N seli shteti i drgimit mund t vendos flamurin dhe stemn shtetrore. Kur delegacionin e misionit special e udhheq shefi i shtetit, premieri apo ministri pr pun t jashtme, kto persona pos privilegjeve dhe imuniteteve t parapara nga Konventa mbi misionet speciale, gjithashtu i gzojn edhe privilegjet dhe imunitetet tjera t parapara nga e drejta ndrkombtare. Shteti i pranimit ka pr obligim q t ofron lehtsime t natyrs s ndryshme me qllim t realizimit sa m t suksesshm t detyrs s caktuar t misionit special diplomatik. Shteti pranues, poashtu ka pr obligim t ofron fardo ndihme t nevojshme q krkohet nga ana e misionit special diplomatik, e q ka qllim realizimin sa m t suksesshm t vizits s tij. Ktu n veanti duhet prmendur sigurimin e lokaliteteve adekuate pr banim dhe pun. Pastaj sigurimin e komunikimit adekuat duke prfshi edhe kurirt, prdorimin e shifrave dhe kodeve pr komunikim n mes veti, me organet e shtetit t vet, apo organet e shtetve tjera. N kushte t ekzistimit t reciprocitetit n mes shtetit drgues dhe shtetit pranues, kto shrbime mund t bhen falas, pra pa pages. Posta diplomatike zyrtare poashtu sht e paprekshme. Delegacioni i misionit special mund t shfrytzoj kurirt dhe valizn diplomatike. Valiza diplomatike nuk i nshtrohet kontrollimit nga ana e organeve t shtetit t pranimit, prve nse ekziston dyshim shum i bazuar se n te gjinden sende t palejueshme. Lokalitetet ku sht duke qndrua delegacioni i misionit special sht i pacnueshm dhe i mbrojtur. Shteti pranues ka pr obligim q t bj sigurimin dhe mbrojtjen e objektit ku sht i vendosur misioni special diplomatik. Ai ka prgjegjsi pr do incident nse sigurimin nuk ka qen n nivelin e duhur. N kto lokalitete organet apo shrbimet e vendit pranues mund t hyjn vetm me thirrjen apo lejen e shefit t misionit special. N rast t fatkeqsive elementare, si mund t jen eksplodimi, zjarri, trmeti, rrzimi i objektit apo rreziqe tjera q mund t ndodhin n objektin apo pr rreth tij me pasoja t rrezikshme, nse kte e krkon urgjenca, organet e vendit mund t hyjn n objekt dhe n kso rastesh supozohet se leja sht dhnur nga ana e shefit t misionis special diplomatik, nse objektivisht pr shkak t fatkeqsis sht e pamundur t sigurohet leja. Gjithashtu, objekti dhe brendia e tij ku qndron misioni special diplomatik nuk mund ti nnshtrohet kontrollimit nga ana e organeve t vendit. Njkohsisht arkivi dhe dokumantacioni tjetr q i takon delegacionit t misionit special diplomatik sht i paprekshm, pa dallim se ku gjindet, por ky dokumentacion duhet t ket shenjn e nevojshme e cila tergon se i takon misionit diplomatik. Pa dilem se edhe antart e misionit special diplomatik gzojn imunitet t plot diplomatik. Ata gzojn imunitet penal, civil dhe fiskal. Pra, ata nuk mund t arestohen, burgosen dhe mbahen para organeve policore dhe gjyqsore t shtetit vendas, pa marr para sysh se far vepre penale kan kryer. N kso rastesh veprimi m i ashpr i shtetit pranues mund t jet shpallja e kryesit persona non grata dhe krkesa q brenda nj afati t skurt apo t fiksuar antari i delegacionit t misionit special diplomatik ta lshon territorin e shtetit t pranimit. Antari i misionit special diplomatik nuk ka t drejt q vullnetarisht t heq dor nga imuniteti penal, pra ai nuk ka t drejt q vullnetarisht t heqi dor nga ky lloj imuniteti dhe t paraqitet paraorganeve kompetente penale t shtetit vends. Personeli diplomatik n kuadr t misionit special diplomatik gjithashtu gzon imunitet civil, q nnkupton se ai nuk mund t,i nnshtrohet procesit gjyqsor n lidhje me shtjet civilo-juridike. Megjithate, nse sht n pyetje procedura n lidhje me pasurin e tij private n shtetin pranues, personi diplomatik vullnetarisht mund t heq dor nga imuniteti dhe t paraqitet para gjykats s vendit. Por, edhe n kto raste ndaj tij sjellja duhet t jet me plot respekt. Edhe sa i prket imunitetit fiskal, misioni special diplomatik sht i lejuar dhe ai nuk i nnshtrohet pagimit t fardo takse dhe tatimi shtetror, regjional apo komunal n shtetin e pranimit.

Poashtu, antart e misionit special diplomatik jan t liruar n pagimin e dogans n shtetin e pranimit. Imunitet penal gzojn edhe personeli teknik dhe administrativ q e prcjell delegacionin e misionit special diplomatik. Megjithate, sa i prket imunitetit civil ata nuk jan t barazuar me antart q kan status diplomatik. Kshtuq n raste t caktuar personat teknik apo administrativ prcjells t delegacionit mun ti nnshtrohen procedurs civile para organeve vendas (si t paditur apo si dshmitar pr shtje juridiko-civile). Personeli shrbyes q prcjall misioni special diplomatik gzon imunitet penal vetm gjat ushtrimit t detyrs q sht e lidhur pr punn dhe funksionimin e misionit. Jasht saj ata nuk gzojn imunitet penal. Ata jan t liruar nga pagimi i tatimit dhe t sigurimit social n shtetin e pranimit. Edhe antart e familjeve t pjestarve t misionit diplomatik i gzojn t gjitha imunitetet dhe rpivilegjet nse: a) jan pcjells t delegacionit, e jo n vizit private t ndar nga protokoli i delegacionit, dhe b) t mos jen shtetas t vendit t pranimit apo t mos ken vendqndrim t rregullt n shtetin e pranimit. N kto raste statusi i tyre ndryshon, sidomos sa i prket imunitetit civil dhe fiskal.

Prfundimi i vizits s misionit diplomatikMisioni special diplomatik misionin e prfundon me skadimin e afatit t vizits, apo me kryerjen e puns dhe detyrs s parapar, e cila njherit ka qen edhe qllim i nj vizite t till. Misioni mund t prfundoj edhe para kohe: nse nuk ka disponim q t vazhdojn mtej bisedimet n mes delegacionit t shtetit drgues dhe pranues; nse njra pal lyp koh pr konsulltime plotsuese n vendin e vet; nse ndrkoh dukshm acarohen marrdhniet ndrshtetrore; nse ndrprehen bisedimet; me shpalljen non grata. ______________________________________

Shatll diplomaciaShatll diplomacia paraqet form t komunikimit diplomatik q i takon kohs m t re. Njherit kjo form e diplomacis njihet edhe si diplomaci ndrmjetsuese. Zakonisht kjo form e diplomacis praktikohet n situatat e tensionuara politike qoft ndrmjet dy apo m shum shteteve apo kur ndonj shtet nuk respekton qndrimet e bashksis ndrkombtare, apo n nj far mnyre shkel normat e s drejts ndrkombtare. Nj metod e till diplomatike praktikohet edhe n situatat kur n ndonj rajon kemi konflikt ushtarak ndrmjet shteteve. Shatll diplomatt n kto raste vizitojn disa shtete n rajon apo m gjr q t ndrmjetsohet n lidhje me tejkalimin e nj situate t till, apo zgjidhjen e konfliktit ushtarak.Zakonisht, prve shteteve t cilat jan t prfshira n problematikn e caktuar, vizitohen edhe ata shtete t cilat n nj far mnyre kan mundsi q t ndikojn n tejkalimin apo zgjidhjen e situats n shtatin apo rajonin prkats. sht i njohur angazhimi shatll-diplomatik amerikan i diplomatik Hollbruk gjat zgjidhjen s konfliktit dramatik q ndodhi gjat shkatrimit t Jugosllavis socialiste, e cila rezultoi me lidhjen e Marrveshjes s Dejtonit. Por, duhet prmendur se paralelisht zhvillimit t presionit diplomatik n

rend t par ndaj Serbis, ndaj forcave serbe n Bosn e Hercegovin zhvilloheshin bombardime t fuqishme nga ana e forcave ajrore t NATO-s. Kshtuq, prdorimi i forcave ushtarake n kt rast ndihmoj n azhuritetin e zgjidhjes diplomatike t konfliktit n fjal. Natyrisht se shatll diplomacia vazhdon gjithnj e m shum t jet prezente n tejkalimin apo zgjidhjen e situatave konfliktuoze n bot. Kshtu, shatll diplomacia nj koh t gjat sht prezent edhe n konfliktin palestinez-izraelit, pr vendosjen e armpushimit n mes palve t konfrontuara. Kjo form e diplomacis ndihmoi edhe gjat intervenimit ushtarak izraelit n Gaz, me rast pasoi armpushimi dhe trheqja e forcave izraelite nga Gaza. Shatll diplomacia sht e prafrt me ndrmjetsimin si form paqsore e zgjidhjes s probleme dhe konflikteve, pasi diplomatt pos q dgjojn pozicionet e palve t ndryshm, ata mund t japin edhe propozimet dhe idet e tyre p zgjidhjen e situats s caktuar. Madje mund t ushtrojn presion t shumanshm pr akceptimin e propozimeve t tyre. Zakonisht shatll diplomacia ushtrahet nga shtetet e fuqishme dhe me relavanc ndrkombtare. Shtetet m me ndikim n bot kan ekipe profesionale dhe vazhdimisht bjn trajnimin e diplomatve t ri, t cilt i pregadisin q n forma sa m t sofistikuara t ushtrojn rolin e shatll diplomatit.

Diplomacia e samiteveDiplomacia e samiteve fillon t vjen n shprehje n fillim t shekullit XX, pas prfundimit t Lufts s Par Botrore. Shkatrimet, viktimat dhe vuajtjet e mdha si pasoj e ksaj lufte, bn q shtjes s paqs dhe siguris botre prfaqsuesit e shteteve, pra burshtetasit ti qasen n mnyr shum m serioze, n rend t par duke ngritur nivelin e takimeve dhe t sjelljes s vendimeve t rndsishme n nivel t shefave t shteteve dhe t qeverive. Marrveshja e Versajit ishte nj trasim i nj diplomacie t re n zgjidhjen e problemeve ndrkombtare. M von n kt frym kemi formimin e Ligs s Kombeve si organizat e par ndrkombtare pr kujdesin dhe angazhimin e prbashkt n ruajtjen e paqs dhe siguris ndrkombtare. Pas ksaj lufte shefat e shteteve me relevanc - Wilson, Wels, Brian e t tjer, ofruan shum projekte pr organizimin dhe funksionimin e Ligs s Kombeve. Presidenti i Shteteve t Bashkuara t Ameriks Woodrow Wilson, n vitin 1918 kishte propozuar formimin e nj organizate e cila do t kujdesej pr sigurimin e integritetit territorial dhe t pavarsis politike t shteteve. Edhe pse Liga e Kombeve q n start ishte e dnuar t dshtoj, ajo n fakt paraqet nj tentim serioz q prmes takimeve n nivel m t lart t vendoset pr formimin e nj organizmi t till. Diplomacin e samiteve, veanarisht e afirmoi Konferenca e Teheranit e mbajtur m 1 dhjetor 1943, ku u takuan kryetari amerikan Roosvelti, premieri britanez Churchili dhe kryetari sovjetik Stalini. Mandej, t njjtt lider u takuan edhe n Konferencn e Jalts (3-11 shkurt 1945). N kto takime, pos tjerash sht biseduar pr formimin e nj organizate t re botrore shum m t fuqishme pr ruajtjen e paqs dhe siguris botrore OKB-s). Diplomacia e samiteve ka vazhduar me Konferencn e Podsdamit dhe shum takimeve tjera t mvonshme. Megjithate, me ashprsimin e marrdhnieve Lindje Perndim, pra me fillimin e t ashtuquajturs Luft e Ftoht, kur dallimet ideologjike n mes bllokut lindor (socialist) dhe bllokut perndimor (kapitalist), shtja e siguris botrore si veprim i prbashkt u la ansh, kshtuq edhe takimet e liderve t vendeve m relevante u lan ansh. Ky ashprsim filloi t zbutet me ardhjen e Hrushovit si kryetar i Bashkimit Sovjetik dhe relativisht vazhdoi me ardhjen e Brezhnjevit, kurse serisht mori karakterin e duhur vetm pas ardhjes s Gorbaovit.

Rndsia e diplomacis s samiteve

Diplomacie e samiteve, jo vetm q ka rndsin e vet t shumfisht n tejkalimin e situatave dhe n zgjidhjen e problemeve, por ka sht shum me pesh, kto takime ndikojn n mnyr preventive n mosparaqitjen e problemeve. N veanti diplomacia e samiteve kontribuon: n krijimin dhe thellimin e mirbesimit n mes liderve shtetrore, e prej ktu edhe n mes t shteteve t tyre; n zhvillimin e miqsis dhe bashkpunimit n mes shteteve dhe popujve; n koordinimin efektiv n lidhje me tejkalimin e problemeve ekzistuese apo t atyre q lindin ndrkoh; n ndrtimin e politiks s prbashkt botrore; n avansimin e bashkpunimit ekonomik dhe liberalizimin e tregjeve; n formimin dhe zhvillimin e organizatave ndrkombtare rajonale dhe universale, etj.

Organizimi i diplomacis s samiteveN takimet e niveleve m t lart shtetror m s shumti diskutohen tema t cilat kan t bjn me zhvillimin ekonomik, me shtjet politike, me mbrojtjen e ambientit jetsor, me sigurin ndrkombtare etj. Samitet mund t organizohen si takime bilaterale apo multilaterale t shefave t shteteve dhe t qeverive. Gjithashtu mund t jen t organizuar vetm pr nj shtje apo situat, ose si t vazhdueshme (takime samitesh t institucionalizuara). Kto t fundit m tepr kan t bjn me takimet e liderve t shteteve: n organizatat universale (seancat e rregullta vjetore t OKB-s); n organizatat rajonale, si jan Kshilli i Evrops, OSBE, Organizata e Unionit Afrikan, Organizata e Shteteve Amerikane, Liga Arabe, OSEAN etj; n organizata pr mbrojtje kolektive (NATO); n grupe formale t shteteve t zhvilluara G-8; njzet vendet m t zhvilluara t bots etj. N qarqe t ndryshme doktrinare, ekzistojn mednime se diplomacia e samiteve nuk mund t jet efikase pasi, lidert e shteteve nuk jan profesionist n ushtrimin e mjeshtrive diplomatike dhe se ata nuk mund t jen shum produktiv kur t kemi parasysh se shefat e shteteve e t qeverive shum m tepr kan kujdes n ruajtjen e rejtingut personal dhe se ndonjher jan t gatshm q t nnshkruajn edhe dokumentet t kota vetm q prpara opinionit t mos duken se n takimet e tyre nuk kan pasur sukses. Megjithate, sa m shum q kalon koha gjithnj e m shum bhet evidente se diplomacia e samiteve shkon duke dhn rezultate shum m produktive se sa takimet diplomatike t diplomatve profesional t niveleve m t ulta. Diplomatt e nivelit m t ult se sa shefat e shteteve nuk e kan fuqin e vendosjes. Ata kan mandat tejet t kufizuar dhe pr gjrat edhe m t imta jan t detyruar t konsultohen me qeverit e tyre. Kshtuq humbet shum m tepr koh, kurse situatat n ndrkoh mund edhe m shum t komplikohen. Poashtu mesazhet t cilt mund ti drgojn lidert jan shum m t fuqishme dhe shum m pozitivisht pranohen n popullatat vendase. Prndryshe, sa i prket profesionalizmit dhe tekniks s zhvillimeve t bisedimeve diplomatike, ata kompenzohen me pjesmarrje n delegacion edhe t diplomatve profesional, ekspertve t lmive t caktuar apo kshilltarve profesional.

DIPLOMACIA EKONOMIKEShekuj me radh roli kryesor i diplomacis ka qen vnia e kontakteve, lidhjeve dhe komunikimeve me shtetet tjera n rend t par pr qllime ushtarake, si kan mund t jen: krijimi i aleancave ushtarake n mes dy apo m tepr shteteve; koordinimi i prbashkt n mes shteteve pr fillimin dhe arritjen e qllimeve t lufts; mbajtja e takimeve n lidhje me rivendosjen e paqs etj. Natyrisht se edhe n kohrat e hershme hasen kontakte dhe lidhje n mes shteteve edhe sa u prket shtjeve tregtare, por ata nuk kan qen t karakterit relevant apo prioritar. N fazn e feudalizmit t hershm dhe mesm shtetet kryesisht karakterizohen me tregti t mbyllur, kshtuq nuk kan ekzistuar objektiva t mdha pr zhvillimin e tregtis ndrkombtare. Prej ktu, ka qen e arsyeshme mungesa e interesit q shtjet tregtare dhe ekonomike t trajtohen n mnyr m serioze. Me zhvillimin e marrdhnieve kapitaliste n shoqri si rezultat i revolucionit teknik e shkencor, tregtia ndrkombtare fillon t merr hov. Nj zhvillim i till determinon ndrvarshmri dhe ndrlidhshmri n mes ekonomive t shteteve t ndryshme. Kshtuq, kjo situat e re objektive ka shtrua nevojn e komunikimit dhe lidhjes s marrveshjeve n mes shteteve q kan pasur t bjn me marrdhniet n sfern e ekonomis dhe tregtis. N shekullin e XVII, diplomacia ekonomike u pat shndrua n realitet. N zhvillimin e diplomacis ekonomike, n veanti rol t rndsishm ka dhn diplomacia franceze, e cila e para n aspekt formal ka hartua dokumente prmes t cilve jan udhzua diplomatt francez n shtetet e jashtme se si duhet veprua pr zhvillimin e interesave ekonomike t Francs n shtetet pranuese. N vitin 1648, n dokumentin e titulluar Instrukcioni pr ambasadort francez, t shkruar nga diplomati francez J.J. Jusserand, prshkruhen instrukcionet e duhura pr ambasadort francez q jan drgua n botn e jashtme, n lidhje me gjendjet ekonomike t do shteti ve e ve, e posarisht pr Britanin si shtet m i zhvilluar i asaj kohe. N shekullin XVIII, XIX e XX, kemi dinamik t shprehur n zhvillimin e diplomacis ekonomike n shum shtete t bots. Kshtuq tani gjithnj e m shum prfaqsit diplomatike t shteteve n botn e jashtme pesh t veant i japin diplomacis ekonomike. Presidenti francez Miteran, n vitin 1988, gjat fjalimit t tij vjetor para ambasadorve t Francs n botn e jashtme n Quai dOrsay, nga ambasadort francez, pat krkuar q kta prioritet apsolut ti japin anagzhimit t tyre n shtjet ekonimike. Kt shembull m von e patn akceptuar t gjitha shtetet tjera antare t Unionit Evropian.

Roli i diplomacis ekonomikeNdrvarshmria ekonomike e shteteve n bot ka ndikuar q prfaqsit diplomatike dhe diplomacia n prgjithsi tretman t veant tu japin shtjeve ekonomike. Edhe ate jo vetm prmes emrimit t atasheve ekonomik n prfaqsit diplomatike t shteteve n vendet tjera, por edhe prmes perfeksionimit dhe profesionalizimit t strukturave dhe kuadrove t sferave t veanta t ekonomis, si pr shembull ekspert pr investimeve, pr resurse dhe lnd t para, pr tregje etj. Shtetet ndrtojn strategjit e tyre afatgjate ekonomike dhe pregadisin kuadro t profesionalizuara n vendet tjera konform specifikave dhe parametrave ekonomike dhe tregtare t atyre vendeve, drgojn diplomat ekonomik n ata vende. Qllimet e diplomacis ekonomike jan: hulumtimi i tregjeve n shtetet tjera; lobimi pr kompanit e vendit; kontaktet dhe bisedat e kompanive t huaja, me qllim t investimeve n shtetin e drgimit;

informimi i shoqatave, biznes-shrbimeve dhe institucioneve tjera ekonomike t shtetit t pranimit n lidhje me potencialet ekonomike t shtetit t drgimit; mbledhja e informatave ekonomike n shtetin e pranimit dhe informimi i shtetit t vet pr kta realitete ekonomike; dhnia e ndihms kompanive t vendit t vet t cilat ushtrojn afarizm n shtetin pranues, n bisedime me organet e shtetit pranues; bisedime me organet e shtetit t pranimit pr mundsin e liberalizimit t tregtis n mes dy shteteve dhe pr shtje tjera ekonomike etj. Pr shkak t rolit gjithnj e m t madh t diplomacis ekonomike n realizimin e strategjive ekonomike afatgjate t shteteve n bot, si dhe pr shkak t divergjencave dhe specifikave t rajoneve t ndryshme t rruzullit toksor, imponohet nevoja e studimit t hollsishm t kapaciteteve ekonomike n rajone t ndryshme t bots. Tani pjes e trajtimit t studimeve t degs s diplomacies jan kushtet natyrore t nj shteti dhe rajoni, resurset, kushtet e tregut, legjislatura ekonomike, kultura ekonomike etj. Pr kt arsye gjithnj e m shum n shtetet e zhvilluara ekonomikisht, diplomacia ekonomike ka filluar t studjohet si disciplin e veant shkencore.

Diplomacia ekonomike dhe proceset globaliste n botProceset globaliste n mnyr t fuqishme ndikojn n dinamikn e transformimit t diplomacis, duke e shndruar ate n diplomaci t profesionalizuar ekonomike. Zhvillimi i tregtis botrore dhe kmbimi i mallrave dhe shrbimeve tjera, prej viti n vit shnon dinamizim edhe m t madh zhvillimor, kshtuq degt e fuqishme t ekonomis botrore objektivisht bjn presion ndr shtetet duke i detyruar t njjtt t bjn liberalizimin e kmbimit tregtar, duke zvogluar apo hequr fare doganat, duke thjeshtzuar procedurat e kalimeve kufitare pr mallrat dhe kapitalin, por edhe duke formua tregje t prbashkta, tregje t lira, zona t lira doganore, struktura integruese n mes shteteve. Zvillimi i hovshm i proceseve globaliste n bot, sidomos segmenti i dominimit ekonomik t kompanive multinacionale n bot, imponojn ndryshime rrnjsore edhe n sfern e marrdhnieve ndrkombtare dhe diplomatike. Kompani t fuqishme multinacionale, si jan EXXON, FORD MOTOR CO, SHELL e shum t tjera, secila prej tyre kan t ardhura nacionale m t fuqishme se sa shum shtete mesatare n bot, madje edhe m tepr se Ukraina, Spanja, Pakistani, Nigeria, Egjypti etj. Kompanit multinacionale paraqesin element shum t rndsishm n strukturn institucionale t bots bashkarisht me tregjet globale finansiare dhe blloqet komerciale transnacionale. Tani fuqi shum e madhe ekonomike dhe politikisht ndikuese sht e koncentruar n duar t kompanive multinacionale. Disa autor globalizimin si t till e shohin me pesimizm duke e konsideruar si faktor q edhe mtej do t oj n varfrimin e Jugut me zhvillim t dobt. N fakt, proceset globaliste me t madhe jan duke margjinalizuar edhe kulturat e popujve t vegjl dhe t pazhvilluar, dobsojn politikat sociale t shteteve t pazhvilluara, ndikojn n zvoglimin e fondeve sociale dhe solidare t shteteve lokale. Globalizimi praktikisht shndrohet n sistem botror integrues t shoqrive dhe civilizimeve t ndryshme, pa marr para sysh veorit e tyre autentike. Prej ktu edhe marrdhnjet ndrkombtare dhe diplomatike n mes shteteve dhe diplomacia ndrkombtare n prgjtihsi psojn ndryshime radikale, dhe ato tani jan refleksim i ktyre proceseve n mbar bashksin ndrkombtare. N kushtet e globalizimit, marrdhnjet ndrkombtare dhe diplomacia ndrkombtare, asesi nuk mund t kuptohen m si prfaqsim vetm i interesave nacionale n kontestin m t gjr. Ata tani jan shum m t komplikuara nga marrdhnjet tradicionale politike dhe diplomatike. Realiteti aktual imponon trajtimin e marrdhnjeve ndrkombtare dhe t diplomacis si balansim t shum komponentave, si

jan - regjimi i kmbimit t lidhjeve ekonomike e tregtare, formave t komunikimit, hapjes s tregjeve dhe afarizmit, interesave direkte t kompanive multinacionale etj. ________________________________________________________________________ KOLOKVIUMI I II

ORGANET PR MBAJTJEN E MARRDHNIEVE NDRKOMBTAREShtetet dhe subjeketet tjer ndrkombtar (organizatat ndrkombtare), jan permanent n komunikim n mes veti n realizimin e qllimeve t prbashkta. Komunikimi n mes tyre mund t jet i karaktereve t ndryshm, n veanti i karakterit politik, juridik, ekonomik, kulturor, sportiv etj. Shtetet dhe subjektete tjer ndrkombtar komunikojn n mes veti vetm prmes organeve t tyre. Prfaqsimi i shteteve n komunikim me shtetet tjera, n konferenca ndrkombtare, dhe n organizata ndrkombtare, sht i rregulluar me norma t s drejts ndrkombtare. Vetm prfaqsuesit e autorizuar t subjekteve ndrkombtar, me veprimet e veta mund t prodhojn efekte juridike ndrkombtare, pra t krijojn t drejta dhe obligime pr subjektt ndrkombtar q i prfaqsojn (shtetet dhe organizatat ndrkombtare), t cilat efekte juridike obligojn kta subjekt. Shtetin e prbn e gjith popullata, por sht e pamundur ata t gjith t veprojn s bashku n emr t shtetit prandej edhe ekzistojn organe kompetente t zgjedhura pr prfaqsimin e shtetit n komunikimin ndrkombtar. Kto organe dallohen pr nga kapaciteti reprezentativ dhe mund t jen: organi m i lart i prfaqsimit t shtetit brenda dhe jasht shefi i shtetit (monarku, kryetari apo organi kolektiv); prfaqsuesi i qeveris s shtetit (premieri, kancelari); ministri pr pun t jashtme; diplomat i autorizuar nga organet kompetente pr prfaqsim t shtetit n ndonj mision special; shefat e misionit diplomatik (ambasadort apo shefat tjer t misionit diplomatik t akredituar n shtetet tjera); funksionari i autorizuar q prfaqson organizatn ndrkombtare n marrdhnie me subjektet tjer. Pra, kemi dy lloje organesh prfaqsimi t jashtm t subjekteve ndrkombtare (shteteve dhe organizatave ndrkombtare): organet e brendshme (q kan selin brenda territorit t shtetit dhe organet e jashtme q kan selin apo jan t vendosur n territorin e shtetit t jashtm. Shtetet si subjekte kryesor n bashksin ndrkombtare, n mes veti dhe me organizatat ndrkombtare, hyjn n marrdhnie politike, ekonomike, kulturore, sociale etj. Kto forma t marrdhnieve n mes veti, shtetet i realizojn prmes formave t ndryshme t komunikimit n mes tyre, i cili komunikim zhvillohet prmes prfaqsuesve t autorizuar t shteteve. Subjektet ndrkombtar komunikojn n mes veti prmes kanaleve bilaterale (dyansore) dhe kanaleve multilaterale (shumansore). Sot shtetet gjithnj e m shum, prve kontakteve bilaterale me subjektet tjera, ata komunikojn multilateralisht n konferenca t ndryshme diplomatike, ku marrin pjes shum shtete (diplomaci multilatrale). Pra, prfaqsuesit e shtetit t cilt realizojn marrdhnie n mes shteteve, pastaj shteteve dhe organizatave ndrkombtare, por edhe n mes vet organizatave ndrkombtare, mund t klasifikohen

n dy grupe: 1) organe t brendshme t shtetit, si jan: a) Shefat e shteteve (si kryetar i shtetit apo monark); b)kryetart e qeverive; dhe c)ministrat e punve t jashtme; dhe 2) organe t jashtme, t cilat jan me seli n shtetet tjera , ku bjn pjes prfaqsuesit diplomatik dhe konzular, si dhe prfaqsuesit e prhershm t shteteve n organizatat ndrkombtare. Disa autor jan tmendimit se edhe parlamentat prmes komisioneve t tyre t jashtme mund t konsiderohen si organe t bashkpunimit ndrkombtar. Megjithate, jemi t mendimit se nj tez e till sht e paqndrueshme, nse kemi parasysh se parlamenti nuk ka karakter t jashtm reprezentativ dhe ai nuk mund me veprimet e veta t prodhoj efekte juridike. Parlamenti vetm se ndihmon brenda kufijve t shtetit n ndrtimin e politiks s jashtme t vendit, madje mund t shkarkoj qeverin apo ministrin pr pun t jashtme nga postet e tyre nse vlerson se kta jan joaktiv n punn e tyre apo me veprimet e veta i kan shkaktuar dm interesave t vendit. E drejta ndrkombtare prmban rregulla dhe dispozita juridike prmes t cilave prcaktohet rangu, privilegjet, imunitetet dhe veprimtarit e personave t cilt ushtrojn funksionet e ktyre organeve, me qllim t ushtrimit sa m efikase dhe t papenguar t detyrave t tyre.

SHEFAT E SHTETEVEShefat e shteteve mund t jen kryetar shtetesh apo mbretr. Nuk sht shum me rndsi se sa jan kompetencat e tij n baz t kushtetuts s shtetit t vet, pasi pr shefin e shtetit vlejn normat e s drejts ndrkombtare se ai prfaqson shtetin pa autorizim t veant dhe se aktet dhe veprimet e tij obligojn shtetin e tij. Koha m e re karakterizohet me reduktim t dukshm t kompetencave t kryetarit t shtetit (prjashtim bjn sistemet presidenciale ku kryetari i shtetit ka kompetenca t mdha) dhe t monarkut, kshtuq jo rastsisht n konferenca ndrkombtare prdoret formulimi pr shembull, takimi i shefave t shteteve dhe kryetarve t qeverive. Shefi i shtetit prfaqson shtetin e vet brenda dhe jasht. Pra, ai mund edhe t mos jet organ m i lart i brendshm, por gjithsesi sipas normave ndrkombtare ky organ konsiderohet m i lart n prfaqsimin e jashtm. Ai ka autorizim gjeneral dhe nuk i nevojitet autorizim i veant pr prfaqsimin e shtetit n marrdhniet ndrkombtare. Ai ka t drejt t zhvilloj bisedime dhe t lidh marrveshje ndrkombtare. Shefi i shtetit vepron n emr t vet dhe do akt i tij obligon shtetin e tij. Ai emron dhe shkarkon prfaqsues diplomatik si dhe pranon kredencialet e diplomatve t huaj q akreditohen n shtetin e tij. Autoriteti i shefit t shtetit varet nga sistemi kushtetues i do shteti n veanti. Prej ktu, roli dhe pozicioni i shefave t shteteve n shtete t ndryshme ka dallime, madje ndonjher edhe shum t mdha. N sistemet presidenciale roli i presidentit t shtetit sht shum i fuqishm edhe brenda shtetit edhe jasht tij. Pozicione m t ngushta kan monarkt dhe kryetart e shteteve me sistem t demokracis parlamentare. Por, pr t drejtn ndrkombtare kjo shtje nuk sht me rndsi, pasi sipas normave ndrkombtare me rndsi sht se kryetari i shtetit konsiderohet si organ m i lart prfaqsues i shtetit dhe do akt i tij konsiderohet si akt i shtetit. Sipas s drejts ndrkombtare, shefi i shtetit gzon respekt, privilegje dhe imunitete n kryerjen e funksioneve t veta. Kto shefi i shtetit i gzon edhe kur udhton privatisht ( incognito) n shtetin tjetr, por pa formalitete t cilat i takojn pozits s tij gjat vizitave zyrtare (pr shembull, reshtim i gards s nderrit). Ai nuk i nnshtrohet jurisdiksionit t shteteve tjera, prve nse bhet fjal pr vepra penale ndrkombtare t parapara nga normat jus cogens. Pra, ai nuk i nnshtrohet

jurisdiksionit penal n shtetin tjetr, madje sikur t ket kryer edhe vepr t rnd penale. N lndt civile, shefi i shtetit mund t paraqitet para gjykats, por nse vet dshiron. Pr shembull, ai mund t paraqitet n gjykim civil privat n lidhje me pronsin e tij n shtetin tjetr.

KRYETART E QEVERIVEKryetari i qeveris apo premieri i shtetit prfaqson qeverin si organ kolektiv brenda dhe jasht. Kryetari i qeveris ka autorizim gjeneral pr zhvillim t bisedimeve dhe pr nnshkrim t marrveshjeve ndrkombtare. Aktet q ai i nnshkruan dhe deklaratat e dhna obligojn shtetin e tij. Edhe deklaratat e qeveris q kan t bjn me shtje t jashtme jan obligative pr qeverin. Po ashtu, edhe kryetari i qeveris gzon respekt, privilegje dhe imunitete konform pozicionit t vet dhe kapacitetit ndrkombtar t ktij funksioni.

MINISTRAT E PUNVE T JASHTMEMinistri i punve t jashtme mbulon t gjitha punt q jan kompetenc e qeveris n sfern e marrdhnieve ndrkombtare dhe politiks s jashtme. Pra, ministri i jashtm apo sekretari shtetror i punve t jashtme sht faktor komunikues n mes qeveris s vet dhe qeverive t shteteve tjera. Sipas rregullave t s drejts ndrkombtare, komunikimi midis qeverive bhet prmes ministrave pr pun t jashtme dhe prfaqsuesve diplomatik t akredituar n shtete. Edhe pse ambasadort emrohen nga shefi i shtetit, ministri i punve t jashtme sht udhheqs i t gjith diplomatve, konsujve dhe emisarve tjer diplomatik. Ai mban kontakte t vazhdueshme me prfaqsuesit diplomatik t shteteve tjera t akredituar n shtetin vendas (shtetin pranues). Edhe ministrave pr pun t jashtme u pranohen privilegje dhe imunitete, edhe pse nuk ka rregulla t drejtprdrejta ndrkombtare q kan t bjn special pr ministrat pr pun t jashtme, por kto privilegje dhe imunitete nxirren nga analogjia diplomatike dhe nga kurtuazia. Qndrim i prgjithshm i teoris, i praktiks ndrkombtare dhe i normave juridike zakonore sht se deklaratat e shefit t shtetit, kryetarit t qeveris (premierit) dhe ministrit pr pun t jashtme e obligojn shtetin q ata prfaqsojn.

DIPLOMACIA BILATERALEDiplomacia bilaterale nnkupton ekzistimin e marrdhnieve diplomatike n mes dy shteteve, t cilat kan pr qllim mbajtjen e komunikimit diplomatik n mes veti. Pra, diplomacia bilaterale ka pr qllim mbajtjen, realizimin dhe prparimin e marrdhnieve politike, ekonomike, tregtare, kulturore, shkencore, sportive, si dhe t segmenteve tjera n mes dy shteteve. Prmes diplomacis bilaterale, prfaqsuesit diplomatik ushtrojn prfaqsimin permanent t shtetit t vet n shtetin tjetr dhe n kontinuitet jan n prcjellje t rrjedhave n shtetin tjetr ku jan t akredituar, me rast informojn shtetin e vet pr shum rrjedha n shtetin pranues, por edhe japin mendime, sugjerime dhe inicijativa n lidhje me tejkalimin e situatave dhe gjendjeve t ndryshme, apo iniciativa t tjera q kan t bjn me prparimin e marrdhnieve n mes dy shteteve n sfera t ndryshme t jets shoqrore e politike. Historikisht, kjo form e diplomacis u takon kohrave m t hershme dhe ka starrtuar si forma t ndryshme t komunikimit diplomatik n mes shteteve dhe prfaqsuesve t tyre pr zgjedhjen dhe rregullimin e shtjeve t ndryshme n mes dy shteteve. Shum m von, prkatsisht aty kah mesi i

shekullit XVI fillojn t hapen misione t prhershme diplomatike t cilat i hap nj shtet n shtetin tjetr dhe anasjell. Nj koh t gjat sht konsiderua norm e s drejts zakonore q ambasadori t konsiderohet prfaqsues i shefit t shtetit emrues te shefi i shtetit drgues. Kjo dispozit ka humbur nga aktualiteti dhe sipas Konvents s Vjens, prfaqsuesi diplomatik i shtetit drgues prfaqson shtetin e vet te shteti pranues. Pra, te diplomacia bilaterale e kohs m t re, kur edhe kemi hapjen e misioneve t prhershme diplomatike n mes shteteve, kemi s paku dy shtete: 1) shtetin drgues (shteti i cili bn emrimin e prfaqsuesit diplomatik), pra shtetin i cili drgon prfaqsues t prhershm diplomatik n shtetin tjetr; dhe 2) shteti i pranimit, q nnkupton shtetin ku emrohet dhe drgohet prfaqsuesi diplomatik i shtetit drgues.

Vendosja e marrdhnieve diplomatikeSipas Konvents s Vjens mbi marrdhniet diplomatike (1961), shtetet jan sovrane dhe si t till pavarsisht vendosin pr ate se a do t vendosin marrdhnie diplomatike me nj shtet apo jo. Por, realisht q t mund t vendosen marrdhnie diplomatike n mes dy shtetve, sht e domosdoshme q t ekzistoj vullnet dhe pajtim i dyanshm i ktyre shteteve, pra edhe i shtetit drgues edhe i shtetit pranues. Vendosjen e marrdhnieve diplomatike duhet dalluar nga akti i njohjes s shteteve. Njohja e shtetit, parashtrohet kur n bashksin ndrkombtare lind shtet i ri si subjekt ndrkombtar, i cili ka nevoj pr njohje ndrkombtare. Poashtu, duhet pasur parasysh se pr dallim nga vendosja e marrdhnieve diplomatike e cila ka karakter t dyanshm, njohja paraqet akt t njanshm t nj shteti, prmes t t cilit nj shtet antar i bashksis ndrkombtare,shpreh gadishmrin q nj shtet t ri t krijuara ta konsideroj si subjekt ndrkombtar. Zakonisht, pas aktit t njohjes pason edhe akti i vendosjes s marrdhnieve diplomatike, edhe pse nga kjo rregull kemi edhe prjashtime. Ndonjher mund t ndodh q lidhja e par diplomatike me nj shtet, apo me rastin e prtrirjes s marrdhnieve diplomatike paraprakisht t ndrprera n mes dy shteteve, shteti drgues s pari n vend t ambasadorit si shef t misionit t drgoj nivel m t ult t prfaqsimit diplomatik (pr shembull, n vend t ambasadorit t drgoj t ngarkuar me pun). Zakonisht kjo bhet pr shkak t ndieshmris politike t nj gjendje apo situate ndrkombtare, t cilat mund t shkaktojn rregullime n marrdhniet diplomatike. Pra, shtetet kan shum kujdes q me veprimet e tyre (pr shembull n lidhje me njohjen e nj shteti t ri), t mos iritojn nj shtet tjetr i cili kundrshton formimin e shtetit t ri. Poashtu, prmes emrimit t nj diplomati t nivelit m t ult, shteti drgues dshiron t drgoj sinjal se akoma marrdhniet ndrshtetrore n mes shtetit drgues dhe shtetit pranues nuk jan aq t mira dhe t afrta etj (shih nenin 19 t Konvents s Vjens). Pr shembull, me rastin e rivendosjes s marrdhnieve diplomatike (paraprakisht t prishura) n mes Francs dhe Republiks Arabe t Bashkuar palt rivendosin marrdhniet n nivel t t ngarkuarit me pun (1963), kurse nj vit m von ndriten marrdhniet diplomatike n nivel t ambasadorve. Pas vendosjes s marrdhnieve diplomatike n mes dy shteteve, shtrohet nevoja e hapjes s misionit diplomatik n njrin dhe tjetrin shtet. Por, kjo gj mund t realizohet edhe m von. N shum raste, ka ndodhur q shtetet t cilat kan vendosur marrdhnie diplomatike, t mos hapin misione diplomatike n shtetin tjetr, por prfaqsimin diplomatik n kte shtet tia besojn nj prfaqsie diplomatike t nj shteti tjetr, pra nj prfaqsie q i takon ndonj shteti t tret. Pr shembull, marrdhniet diplomatike n mes Republiks s Maqedonis dhe Izraelit, tani disa vite realizohen prmes ambasads s Maqedonis n Beograd (e cila mbulonte edhe Izraelin), dhe prmes ambasads izraelite n Beograd (e cila mbulonte edhe Maqedonin). Poashtu mund t ndodh q t hapet mision diplomatik n nj shtet, por ate ta mbulon shefi i misionit diplomatik i cili gjindet n postin e shefit t

misionit diplomatik n nj shtet tjetr. Pra, n kte rast nj shef misioni mbulon disa misione n disa shtete, por edhe ktu nevojitet plqimi i secilit shtet pranues. Gjithashtu, t drejt aktive dhe pasive t legacionit, pra t drgimit dhe t pranimit t misioneve t prhershme diplomatike, prve shteteve kan edhe organizatat ndrkombtare. Edhe ata mund t hapin misione n shtetet dhe t pranojn misione diplomatike nga to. T njjtn gj organizatat ndrkombtare mund ta bjn edhe n mes veti. Natyrisht se, nga vet natyra e organizatave ndrkombtare, pra nga funksionimi dhe veprimtaria e tyre ekziston dallim n mes diplomacis bilaterale n mes shteteve dhe diplomacis n mes shteteve dhe organizatave ndrkombtare apo n mes vet organizatave ndrkombtare. Pr shembull, prmes ndikimeve diplomatike nj shtet mund t ndikoj n ndryshimin e nj qndrimi politik t nj shteti tjetr pr nj shtje t caktuar, kurse politika e organizats ndrkombtare ka mekanizmat e veta t veanta t vendosjes dhe pr kte duhet t ekzistoi plqimi i prfaqsuesve t antareve t asaj organizate ndrkombtare.

Dhnia e agrimentitNatyrisht se shtetet n mnyr t vetsishme sjellin vendimin se cilin person do ta kishin emrua si shef t misionit diplomatik n nj shtet tjetr. Megjithate, nga vet fakti se ai person do t jet prfaqsues diplomatik n shtetin tjetr, me organet e t cilit n kontinuitet duhet t jet n komunikim, por edhe nga vet fakti se sht e drejt sovrane e do shteti q t pajtohet apo t mos pajtohet pr ate q nj person i shtetit tjetr t jet shef i misionit diplomatik n territorin e tij, shtron nevojn e dhnies s agrimentit nga ana e shtetit pranues. Pra, agrimenti sht plqim i dhn nga shteti i pranimit se ai shtet pajtohet me iden e shtetit t drgimit q nj person konkret t ushtroj pozitn e shefit t misionit diplomatik n n territorin e shtetit pranues. Mund t ndodh q dy apo m shum shtete t mund t pajtohen q n nj shtet t tret t emrojn nj prfaqsues t prbashkt si shef t misioneve diplomatike. Edhe n kte rast sht i nevojshm agrimenti pr do shtet drgues ve e ve. Poashtu, pa marr parasysh klasn e prfaqsuesit diplomatik t akredituar n nj shtet, ai prfaqson shtetin e vet plotsisht, sikurse edhe klasa m e lart e prfaqsuesve diplomatik. Procedura pr dhnien e agrimentit sht jopublike. Shteti drgues prmes kanaleve diplomatike i drejtohet shtetit pranues pr dhnie t plqimit (agrimentit) pr nj person konkret t cilin shteti drgues mendon ta akrediton si shef t misionit diplomatik te shteti pranues. Shteti pranues mund t jep agrimentin n nj afat t kuptueshm, por mund edhe t hesht prgjigjen, me ka jepet n dije se nuk ka vullnet t jep agrimentin pr emrin e propozuar. Poashtu prgjigja nga shteti pranues mund t jet e qart si refuzim, por ajo nuk shkruhet n asnj dokument pr hir t ruajtjes s dinjitetit dhe personalitetit t personit t propozuar pr shef t misionit diplomatik. Zakonisht n raste t refuzimit t dhnies s agrimentit shteti i pranimit nuk ka obligim t jep sqarime pr nj veprim t till. Rrall her ndodh q shteti pranues t lajmron shtetin drgues n lidhje me shkaqet pr refuzimin e dhnies s agrimentit. N t kaluarn, si shkaqe t refuzimit t dhnies s agrimentit kan qen shkaqe dhe arsye t natyrave t ndryshme, si pr shembull, prejardhja sociale, prkatsia fetare e kulturore, bindjet politike t kandidatit, gjendja familjare, kryerja e ndonj vepre penale n t kaluarn, dukja e tij fizike etj. Kurse tani, m tepr pesh u jepet qndrimit armiqsor ndaj shtetit t pranimit, shtjeve familjare, e kaluara e kandidatit, autoriteti i tij etj. Gjithashtu, nse shteti drgues n misionin diplomatik dshiron t drgon edhe atashe (atashe ushtarak, atashe ekonomik, atashe t shtypit), shteti drgues duhet paraprakisht tia komunikoj emrat e

tyre shtetit pranues, me qllim q shteti pranues t jep plqimin pr ta. Poashtu duhet theksuar se edhe atashet shteti pranues n do moment mund ti shpall persona non grata.

Marrja e funksionit n misionin diplomatikSipas neni 13 t Konvents s Vjens, shefi i misionit diplomatik merr funksionin e vet prej momentit t dorzimit t letrave kredenciale para shefit t shtetit. Para shefit t shtetit, letrat kredenciale zakonisht i dorzojn ambasadort, nunt, t drguarit, ministrat dhe internunt. Kurse para ministrit pr pun t jashtm, letrat kredenciale i dorzojn prfaqsuesit e klass m t ult t shefave t misionit diplomatik, si jan t ngarkuarit me pun. Letrat kredenciale jan dokumente t cilat tregojn se shefi i misionit diplomatik sht i akredituar n kte post nga ana e shtetit drgues te shteti pranues. Te letrat kredenciale shnohen emri dhe mbiemri i shefit t misionit, titulli dhe klasa e tij etj. Pas dhnies s agrimentit nga ana e shtetit pranues, shefi i misionit diplomatik mund t udhtoj n marrjen e detyrs s vet te shteti pranues. N momentin e arritjes s tij n shtetin pranues, shefi i misionit diplomatik dorzon kopje t letrave kredenciale te ministria e punve t jashtme e vendit ku sht akredituar, me qllim t fillimit t procedurs pr dorzimin e letrave kredenciale te shefi i shtetit, prkatsisht te ministri i jashtm (ose zavendsi i tij) kur sht fjala pr klasn e tret t shefave t misionit diplomatik. N marrveshje me organet e shtetit pranues prcaktohet data dhe ora e dorzimit t letrave kredenciale. do shtet ka cermonialin e vet t dorzimit t letrave kredenciale, varsisht nga ajo se a bhet fjal pr republik apo pr monarki. Nse bhet fjal pr shef t shtetit t pranimit - monark, ather shefi i misionit diplomatik atij i drejtohet me titullin lartmadhria e juaj, kurse kryetarit t shtetit apo ministrit t jashtm u drejtohet me titullin ekselenca juaj.

Klasa e shefave t misionit diplomatikNeni 1 i Konvents s Vjens mbi marrdhniet diplomatike (1963), bn klasifikimin e shefave t misionit diplomatik. Konventa, shefat e misionit diplomatik i kategorizon n tri klas: ambasador apo nunt, t akredituar te shefi i shtetit; t drguarit, ministrat apo internunt t akredituar te shefi i shtetit; t ngarkuarit me pun t akredituar te ministri pr pun t jashtme. Sipas t drejts diplomatike, t gjith diplomatt konsiderohen si t barabart dhe asnj shtet nuk ka t drejt t bj dallim apo diskriminim n mes tyre. Pra, shteti pranues nuk ka t drejt t bj kurfar dallimi apo dhnie prparsie t prfaqsuesve diplomatik t ndonj shteti, prve dallimit q ekziston ndrmjet vet klasave t shefave t misionit diplomatik. Pra, klasa e ambasadorve dhe nunve ka prprasi ndaj klass s dyt dhe t tret. Poashtu klasa e dyt ka prparsi ndaj klass s tret. Rangimi i ambasadorve bhet n baz t dats dhe ors s dorzimit t letrave kredenciale. Zakonisht ambasadori q sht me stazh m t gjat qndrimi n shtetin e pranimit rangohet si i pari ndr t barabartit dhe konsiderohet doajen i korrit diplomatik. Kurse i gjith trupi diplomatik i huaj i cili sht i akredituar n nj shtet konsiderohet korr diplomatik. Doajeni prfaqson korrin diplomatik, zakonisht n shtjet solemne dhe pranimet cermoniale. Megjithate, shefi i misionit t klass m t ult diplomatike, pa dallim se kur ka dorzuar letrat kredenciale, nuk ka prparsi para ambasadorve si rang m i lart. Pra, rangu i shefave t misioneve prcaktohet n baz t klass, kurse brenda klass, rangimi

prcaktohet sipas dats dhe ors s dorzimit t letrave kredenciale. Konventa e Vjens n nenin 14 (2) nuk lejon dallime midis shefave t misioneve diplomatike, prve n preseans dhe n rast t cermonialit t veant q sht e lidhur drejtprdrejt me rolin, pozitn apo manifestimin e atij shtetit t cilit i takon shefi i misionit diplomatik. N t gjitha shtjet tjera, me korrin diplomatik kryeson doajeni, prve n rastet kur vet shtetet n baz t tradits prparsi u japin prfaqsuesve t Selis s Shejt (Vatikanit). N Holand, prfaqsuesit diplomatik t ekredituar n Hag njherit prbjn Kshillin Adminstrativ t Gjykats s Prhershme t Arbitrazhit n Hag dhe antari m i vjetr i Kshillit konsiderohet doajen i korrit diplomatik. Prparsia e prfaqsuesit diplomatik t ndonj shteti, ndonjher mund t prcaktohet edhe me marrveshje ndrkombtare n mes dy shteteve, por n jetn praktike kjo mund t shkaktoj probleme t shumt. Dhnien e nj prparsie t till e parasheh dhe lejon edhe vet Konventa e Vjens (neni 16/3), por q ka t bj vetm me preseansin dhe me Selin e Shejt. Kshtu, Egjypti i pat dhn prparsi ambasadorit britanez, pa marr parasysh stazhin e tij si diplomat n at vend, pra jasht kohzgjatjes nga momenti i dorzimit t kredencialeve. Franca kte marrveshje e pat respektuar, por kur n baz t rregullave t prgjithshme diplomatike radha q t vij n pozitn e doajenit i pat ardh ambasadorit amerikan, ai nuk u pajtua n prparsin e ambasadorit britanez, me rast edhe kishte pushuar s funksionuari marrveshja paraprake egjyptiano-britaneze.

Kategorizimi i personelit t misionit diplomatikGjithashtu, neni 1 i Konvents s Vjens mbi marrdhniet diplomatike (1963), bn edhe kategorizimin e personelit t misionit diplomatik. Konventa n fjal, personelin e misionit diplomatik e ndan n tri kategori edhe ate: personeli diplomatik; personale administrativ e teknik; personale shrbyes. Kategorin e par, prve shefit t misionit diplomatik, e prbjn edhe t gjitha personat me rang diplomatik, si jan: kshilltart, sekretart dhe atashet. Kategorin e dyt e prbjn personeli i nevojshm q sht n shrbim t misionit diplomatik dhe t diplomatve, si jan: arkivistt, personeli administrativ, daktilografet, mbajtsit e lidhjeve, mbajtsit e radiolidhjeve, shifrantt etj. N rngun e tret bn pjes personeli shrbyes, si jan: puntort e sigurimit, kuzhiniert, vozitsit, portiert, pastruesit dhe shrbyesit tjer. Nj kategorizim i till bhet me qllim q t dihet statusi dhe niveli i gzimit t privilegjeve dhe imuniteteve, t cilat dukshm dallohen nga njri rang n rangun tjetr. Pr kategorin e par (shefin e misionit diplomatik dhe personelin diplomatik), Konventa e Vjens ka rezervuar emrimin e prbashkt - agjent diplomatik. Kurse, pr personelin e misionit diplomatik t kategoris s dyt dhe tret (administrativ, teknik e shrbyes) sht n prdorim emrimi antar t misionit. N disa marrveshje t mhershme n mes shteteve, agjentt tregtar t shtetit tjetr kan gzuar t gjitha privilegjet dhe imunitetet t cilat i gzonin edhe antart e misionit diplomatik, duke prfshi edhe paprekshmrin e lokaliteteve, pra agjensive tregtare (madje edhe n nivel t eksterritorialitetit). N lidhjen e kso marrveshjeve m s shumti insistonte Bashkimi Sovjetik. Tani kso marrveshjesh gjithnj e m shum jan duke u paksuar.

Numri i personelit t misionit diplomatik

Shteti drgues dhe shteti pranues mund t merren vesh edhe pr numrin e personelit t misionit diplomatik. Nuk sht e thn q t ekzistoj reciprocitet n mes t dy shtete, pasi zakonisht shtetet e mdha kan interes q t prfshijn shum shrbime tjera profesionale (pr ekonomi, tregti, kultur, arsim, sport, etj.) n shtetet tjera, kurse shtetet e vogla kan numr t redukuar t personelit n rend t par pr shkaqe finansiare. Konventa e Vjens prcakton se nse shteti drgues dhe shteti pranues nuk kan marrveshje n mes veti pr numrin e personelit t misionit, ather shteti drgues duhet t drgoj numr t kuptueshm dhe normal personeli varsisht nga kushtet objektive n shtetin e pranimit. Numri i madh i personelit t misionit diplomatik mund ti shkatoj probleme plotsuese shtetit t pranimit, n lidhje me vendosjen e tyre npr objekte banimi, sigurin e tyre etj. Ndonjher, pr shkak t zgjrimit t veprimtarive t ndryshme t misionit, shtrohet nevoja e hapjes s birove edhe jasht selis s misionit diplomatik, por edhe n kt rast sht i nevojshm plqimi i shtetit pranues (neni 12 i Konvents s Vjens). Bashkpuntort profesional t misionit diplomatik t cilt mbulojn resor t ndryshm kanpavarsin e tyre dhe ata komunikojn me institucionet e shtetit pranues n mnyr rutinore. Shpesh kta subjekte komunikojn drejtprdrejt me ministrit e resorve adekuat t shtetit t vet. Megjithate, nga aspekti formal, shtetin pranues e prfaqson vetm shefi i misionit diplomatik i akredituar n shtetin e drgimit, apo n munges t tij kte rol e ka i ngarkuari me pun ad interim. Ndonjher, shtete t ndryshme kan br edhe keqprdorime duke drguar n mision edhe persona t prfshir n rrjetin e spiunimit. Kshtu, qeveria britaneze n vitin 1968 hapi shtjen e numrit tepr t madh t personelit t ambasads sovjetike n Londr. Prderisa ambasada britanike n Mosk numronte 40 persona diplomatik, ambasada sovjetike n Londr numronte 67 persona diplomatik. Madje, pati afera spiunimi, e cila gj shpesh ka sjell gjer te acarimi i marrdhnieve diplomatike n mes shtetit pranues dhe shtetit drgues. Pr kte arsye, qeveria e Gabonit pat br kufizimin e personelit diplomatik t huaj n kryeqytetin e vet n disa dhjetra. Shteti pranues ka t drejt t refuzoj q ndonj kategori e personelit diplomatik t jet pjes e pesonelit diplomatik n territorin e vet, por kjo duhet t jet e arsyeshme dhe e kuptueshme dhe njherit duhet t vlej pr t gjitha shtetet.

Funksionet e misionit diplomatiksht e njohur q nga koht m t hershme se prfaqsuesit diplomatik kan qen kanal komunikimi n mes shtetit drgues dhe shtetit pranues. Ata kan afirmuar politikn e vendit t vet, kan informuar nga vendi pranues dhe kan kontribuar n afrimin e shteteve. Edhe pse, me zhvillimet e gjithmbarshme, shumka ka ndryshuar edhe n format e ushtrimit t funksionit t prfaqsuesve diplomatik, megjithat akoma mbetet edhe sipas Konvents s Vjens q si funksionet kryesore t misioneve diplomatike t jen: prfaqsimi i shteteve t tyre n shtetet ku jan t akredituar; mbrojtja e interesave dhe t drejtave t shteteve dhe qytetarve t vet n kuadr t normave t s drejts ndrkombtare; zhvillimi i bisedimeve n shtetin ku jan t akredituar, pr shtje t sferave t ndryshme apo pr tejkalimin e problemeve t caktuara n marrdhniet ndrshtetrore; informimi i shteteve t veta pr gjendjen, situatn dhe ngjarjet n shtetin ku jan akredituar; prparimi i marrdhnieve miqsore bilaterale dhe i lidhjeve - ekonomike, kulturore, sportive, shkencore etj.

Jan br angazhime t mdha n lidhje me definimin unanim t funksioneve kryesore t misionit diplomatik. Numri i funksioneve t tyre shejkujve t fundit gjithnj e m shum ka shkuar duke u shtuar. Tani ato jan t ngarkuar me prparimin e marrdhnieve ndrmjet dy shteteve edhe n sfera t veanta t marrdhnieve, si jan sfera e marrdhnieve tregtare, e lidhjeve dhe telekomunikime, e bashkpunimit t mjeteve t informimit. Por, duhet potencuar se Konventa e Vjens (neni 3), n mnyr taksative bn precizimin e funksioneve t prfaqsuesve diplomatik n pes funksione kryesore t numruara n ate nen. Numrimi i funksioneve t misionit diplomatik nuk prmbyllet vetm me kto funksione, por me rndsi sht q t dihet se kto funksione t numruara jan t pakontestueshm. Nuk ekzistojn kufij t sakt sa mund t zgjrohen kto funksione. Por, sipas praktiks ndrkombtare shtetet duhet t jen racionale n prcaktimin e kvantitumit t funksioneve t misioneve t tyre diplomatike n shtetet tjera., duke mos cnuar interesat e shtetit pranues. Prve funksioneve t rregullta, misionet diplomatike mund t ken edhe funksione t jashtzakonshme si mund t jen mbrojtja e prkohshme e interesave t shteteve t treta t cilat n at shtet nuk kan prfaqsi diplomatike, apo kan pasur por i kan t ndrprera marrdhniet diplomatike me shtetin pranues. Ky lloj prfaqsimi, sipas Konvents s Vjens (neneve 45 dhe 46), mund t bhet nse ekziston plqim n mes shtetit drgues dhe shtetit pranues. Pr funksionet t cilat prfaqsuesi diplomatik i ushtron n kuadr t funksioneve diplomatike, nuk sht e nevojshme q ai t podedon autorizim t veant. Ai me automatizim sht i autorizuar n ushtrimin e atyre funksioneve. Duhet potencuar se veprimet dhe aktivitetet e ndryshme t tij, obligojn shtetin e prfaqsuesit diplomatike. Madje, kohve t fundit gjithnj e m shum bhet praktik q shefi i misionit diplomatik t mund pa autorizim t veant t pajtohet me tekstin e ndonj marrveshje t lidhur n mes shtetit t tij dhe shtetit pranues. Prfaqsia diplomatike n territorin e shtetit pranues ka mundsi t ushtroj edhe jurisdikcion ndaj shtetasve t shtetit t vet, por vetm n kuadr t mundsive q lejon shtetit pranues. Kjo shtje m tepr hyn n kuadr t funksioneve konsullore dhe zakonisht rregullohet me marrveshje t dyanshme t veant n mes shtetit drgues dhe shtetit pranues. N t kaluarn e m hershme, shteti drgues ka mundur edhe t ekzekutoj dnime ndaj shtetasve t vet n territorin e shtetit pranues, madje edhe dnime me vdekje. Por, tani m q moti kjo praktik sht hequr nga prdorimi. I njohur sht nj rast i vitit 1896, kur autoritetet kineze n territorin anglez arrestojn t riun Sun Jat Sen dhe e mbyllin n prfaqsin diplomatike kineze n Londr. Por, kur opinioni kupton pr kte ngjarje reagon shum ashpr kundr organeve angleze t cilt heshtazi patn lejuar nj akt t till, me rast prfaqsia diplomatike kineze ka qen e detyruar q t arestuarin ta lshoj n liri.

Mnyra e ushtrimit t funksionit diplomatikPrfaqsuesit diplomatik funksionet e tyre i ushtrojn konform normave t s drejts ndrkombtare. Konventa e Vjens parasheh kushtet dhe mnyrat e ushtrimit t funksioneve t misionit diplomatik. neni 41 i Konvents s Vjens parasheh se t gjith personat q gzojn privilegjet dhe imunitetet jan t detyruar ti respektojn ligjet dhe rregullat e shtetit n t cilin jan akredituar. Prfaqsuesit diplomaik nuk kan t drejt q t przihen n punt e brendshme t shtetit ku jan akredituar. Ata jan t detyruar q t komunikojn me organet e shtetit pranues me respektin m t madh. Shefi i misioni diplomatik, gjat ushtrimit t funksioneve sht i obliguar q t prmbahet nga kritikat q kan t bjn me rendin juridik apo veprimet politike t shtetit ku jan akredituar, pasi me kt mund ti dmtojn marrdhniet diplomatike mes dy shteteve. Zakonisht, diplomatt komunikojn me gjuh shum t matur, duke pasur kujdes q gjat drgimit t mesazheve t karaktereve t

ndryshme, mos t krijojn revolt te institucionet e shtetit pranues. Prandaj, n komunikimin diplomatik, edhe mesazhi m i ashpr, thuhet me fjalor i cili mban respekt n ndjenjat e popullats dhe prfaqsuesve t institucioneve t shtetit pranues. Nse shefi i misionit diplomatik i tejkalon autorizimet e veta, kryen ndonj vepr jo t mir, apo przihet n pun t brendshme t shtetit pranues, ai mund t shpallet persona non grata (person i padshiruar), me rast brenda nj kohe relativisht t shkurt duhet ta lshoi territorin e shtetit pranues. Komunikimin me organet tjera t shtetit pranues misioni diplomatik e realizon prmes ministris s punve t jashtme t vendit ku edhe sht e akredituar. Pra, parimisht, ministria e punve t jashtme sht kanali i vetm i komunikimit nprmes t t cilit misioni diplomatik ushtron punt e veta. Misioni nuk ka t drejt q n mnyr direkte t komunikoj apo tu drejtohet organeve administrative dhe gjyqsore t shtetit pranues. Lokalitetet e misionit diplomatik nuk mund t prdoren pr qllime t cilat jan n kundrshtim me Konventn e Vjens dhe me normat tjera t prgjithshme ndrkombtare. Gjithashtu duhet prmendur se prmendur se personeli diplomatik nuk m