Informaciono komunikacione tehnologijeu reformi javne uprave

KLJUČNE RIJEČI: JAVNA UPRAVA, INFORMATIZACIJA, E-UPRAVA, REFORMA

UVOD..................................................................................................................................................31. Pojam i organizacija javne uprave....................................................................................................5

1.1. Pojam javne uprave...................................................................................................................51.2. Opasnosti puke automatizacije rada javne uprave.....................................................................6

2. Postojeće stanje u Bosni i Hercegovini............................................................................................73.Organizacija državne uprave u Republici Srpskoj............................................................................73.1. Reforma uprave u Republici Srpskoj............................................................................................84.Od tradicionalne uprave ka novom konceptu e-Uprave..................................................................10

4.1. Šta će se dobiti reformom uprave ?.........................................................................................104.2. Zašto je potrebna reforma javne uprave?................................................................................114.3. Zašto je potrebna promjena i uvođenje e-Uprave?...................................................................124.4. Sigurnost..................................................................................................................................13

5. Koncept e-Uprave...........................................................................................................................135.1. E-uprava..................................................................................................................................135.2. Definicija e-Uprave.................................................................................................................145.3. Domeni e-Uprave....................................................................................................................15

ZAKLJUČAK....................................................................................................................................17LITERATURA...................................................................................................................................18

1

UVOD

Posljednje decenije XX i početak XXI vijeka označeni su velikom ekspanzijom novih tehnologija, a posebno informaciono-komunikacionih tehnologija. Teško je u istoriji čovječanstva identifikovati sličan pronalazak koji ima takav uticaj u tolikom broju ljudskih djelatnosti kao što su informaciono-komunikacione tehnologije. Njihov značaj ogleda se upravo u širini njihove primjene. Tempo razvoja je neočekivano brz i gotovo spektakularan.

Informacija i podatak su postali osnovno strateško dobro, pored već postojećih: energije, prirodnih bogatstava i infrastrukture. Industrija koja prati nove zahtjeve društva prvi put uspijeva odgovoriti tako brzo kako joj zahtjevi dolaze. Nastaje nova ekonomija bazirana na znanju i informaciji, nova industrija i novo društvo. Zemlje koje shvataju prednosti (poput Amerike, Kanade, Singapura, Norveške) uspjevaju uspostaviti državni monopol u proizvodnji informacionih dobara i pridruženih alata.

Put u informaciono društvo vodi preko „digitalne revolucije“. Ova revolucija bila je veliki preokret, mnogo brži i obuhvatniji, nego industrijska revolucija. Od prvih računara (1946) do danas došlo je do brojnih raznovrsnih promjena. Doprinos tome je razvoj i rast industrije informacionih tehnologija.

Informaciono - komunikacione tehnologije svojim mogućnostima prikupljanja, pohranjivanja, prenošenja i obrade svih vrsta podataka i informacija toliko su unaprijedile sve privredne grane i sve javne poslove da se današnje društvo u razvijenim zemljama svijeta može nazvati „informaciono društvo“.

Nove tehnologije čine podlogu za kvalitetnu i djelotvornu upotrebu znanja. Znanje i inteligentno korišćenje informacija postaju ključni faktori novog privređivanja pa se često umjesto "informacionog društva" koristi i naziv "društvo znanja". Upotreba novih tehnologija na nivou razvijenog svijeta osnovni je preduslov za priključenje tom svijetu, pa se zbog toga moraju uložiti veliki napori prevashodno na sistemu obrazovanja, doobrazovanja i primjeni novih tehnologija da bi se brzo mogli približiti društvu znanja.

Transformacija javne uprave u pravcu intenzivne i široke primjene informaciono komunikacionih tehnologija (ka elektronskoj upravi - e-Upravi) je jedan od ključnih segmenata sveukupnog procesa izgradnje informacionog društva.

Uprava prati čovjeka od rođenja do smrti. Od njenog kvaliteta u mnogome zavisi kvalitet njegova življenja. Ona štiti prava građana, pruža im svakodnevne usluge, služi građanima i privredi, a ne političkoj strukturi. Njene funkcije kreću se strogo u okvirima zadanim zakonom.

E-Uprava funkcioniše na principu 3B (bilo kada, bilo šta i bilo gdje), odnosno, "korisnici" mogu u bilo koje vrijeme, za bilo koju potrebu i iz bilo kog mjesta da se obrate upravi. Takva uprava je potpuno i stalno operativna i pretpostavlja integraciju svih informacionih sistema i podsistema. U dokumentima zemalja koje prelaze na e-Upravu kao osnovni razlog njenog uvođenja navodi se težnja da se: osigura nova osnova za ekonomsku konkurentnost; omogući redefinisanje uloge i brže izvrši transformacija vlade i uprave i njihovo pretvaranje u servis građana; smanjivanje cijene javnih usluga; da podsticaj razvoju ekonomije zasnovane na znanju; integraciji, olakšavanju i "oslobađanju" javnih usluga; definiše kvalitetnija politika, te poboljša i ubrza proces donošenja odluka; kao i da se osigura efikasnost i efektivnost rada uprave na svim nivoima.

2

Republika Srpska, kao i Bosna i Hercegovina, prolazi kroz značajne političke i ekonomske reforme. Informaciono komunikacione tehnologije predstavljaju generator promjena i osnovu razvoja savremenih društava i njihovih ekonomija u 21. vijeku. Njihovom primjenom nestaju prepreke u komuniciranju, učenju, poslovanju ili pružanju usluga. Evidentno je da tekući tehnološki razvoj nameće potrebu za širom primjenom informaciono komunikacionih tehnologija u svim sferama društva i tretiranje informacija kao jednog od osnovnih resursa potrebnih za poslovanje i donošenje odluka, pa se zbog toga mora osigurati njihova maksimalna primjena i u javnoj upravi. Sadašnji način rada javne uprave, organizacija i zakonski okviri ne mogu osigurati potrebnu efikasnost, niti kvalitet njenih servisa. Poboljšanjem efikasnosti i kvaliteta servisa javne uprave putem primjene informaciono komunikacionih tehnologija značajno bi se uticalo na sveukupne tokove, ekonomski i svaki drugi prosperitet na ovom području.

Učinjeni su značajni pomaci, ali to još uvijek nije dovoljno niti približno zadovoljava potrebe korisnika u pogledu kvaliteta, brzine i cijene usluga. Uprava se mora prilagođavati potrebama korisnika i treba omogućiti građanima da posao obave što brže i jednostavnije, po mogućnosti od kuće ili sa posla. Neophodno je stvoriti uslove za brži odziv na zahtjeve korisnika, jer sada preovladava mišljenje, a na to ukazuju i činjenice, da je uprava neefikasna i spora. Primjena novih tehnologija je još na niskom nivou.

Na stanje javne uprave u Bosni i Hercegovini značajan uticaj ima tradicija, kulturna sredina, istorija odnosa politike i uprave, ali i spoljnji uticaji. Pored ovih faktora tu je i proces tranzicije, stanje i nivo razvijenosti privatnog sektora, odnos društva i uprave i dr.

Reforma javne uprave i primjena savremenih tehnologija jedan je od prioritetnih ciljeva u okviru sveukupne izgradnje i funkcionisanja upravnog sistema u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini, s ciljem osiguranja brže i jeftinije, a kvalitetnije usluge građanima.

3

1. Pojam i organizacija javne uprave

1.1. Pojam javne uprave

Javna uprava se može definisati kao sistem organa, organizacija i tijela i međuzavisan skup nadležnosti, poslova i zadataka, specifično povezan i vođen sa ciljem primjene pravnih normi, organizacionih instrumenata, metoda upravljanja, procesa i procedura radi ispunjenja mandata izabrane vlasti, Skupštine i njene Vlade. Njene osnovne funkcije su uslužna, regulativna, organizaciona i izvršna.1

Javna uprava se prepliće sa razvojem države: cjelinom i njenim sastavnim dijelovima, sa njenom prošlošću, sadašnjošću i budućnošću.

Svako istraživanje javne uprave treba da obuhvati elemente istorijskog, pravnog i političkog okvira. Razumijevanje ambijenta u kome se uspješno može razvijati moderna javna uprava uvijek je određeno:

− Analizom a zatim i promjenom misije javnog sektora i vrijednosti vezanih za uvođenje tržišta, razvojem od kontrole građana ka odgovornosti uparve prema građanima i participaciji i partnerstvu građana u radu državne uprave, te kontroli građana nad upravom u uslovima međuzavisnosti;

− Uticajem višepartijskog sistema na rad javne uprave;− Nivoom razvoja demokratije i elemenata civilnog društva;− Nivoom, stilovima i metodama upravljanja koji odgovaraju razvoju privatnog− sektora;− Praksom organizacije sektorskog izvršenja političkih odluka od strane organa− državne uprave;− Oblicima, sadržajem i odnosom upravnog zakonodavstva prema ukupnom− zakonodavstvu;− Oblicima, vrstama i sadržajem upravne kontrole i nadzora;− Sposobnošću državne uprave da kontroliše korupciju i oportunistiučko ponašanje i

utiče na smanjenje i eliminaciju pojava korupcije kroz pojednostavljenje procedura, racionalizaciju, poboljšanje plata i uslova rada, mjere reorganizacije i osposobljavanje državnih službenika.

1 Prof. dr Dragoljub Kavran: Javna uprava, Beograd, 2003.

4

1.2. Opasnosti puke automatizacije rada javne uprave

Svaka nova tehnologija, pa tako i e-Poslovanje prolazi kroz četiri faze razvoja:2

− Ljudi na početku koriste nove tehnologije da bi radili ono što inače rade - samo brže i bolje,

− Postepeno počinju da koriste tehnologiju da rade nove stvari,− Ove nove stvari mijenjaju način na koji radimo i živimo,− Novi stilovi rada i života mijenjaju društvo, a u krajnjoj liniji i tehnologiju.

Ove promjene neće za posljedicu imati inovacije nego konsolidaciju zatečenog stanja - velike organizacije će raditi isto što i prije, ali mnogo detaljnije, a veća preciznost omogućava i bolju kontrolu. Državna administracija je sada u stanju da spremi i administrira daleko veći broj pravnih propisa nego ikada prije. S druge strane veliki biznis može mnogo pouzdanije da predvidi i spriječi primjenu tih zakona, ako ocijeni da su za njih nepoželjni.3

Realizacija koncepta e-Uprave zahtjeva da se informaciono komunikacione tehnologije ne koristi samo kao alat za rješavanje problema, već da u istoj mjeri budu i pokretačka snaga za reorganizaciju i obnovu.

Zaključak je jasan:− Ciljevi uvođenja e-Uprave ne smiju da budu samo pružanje standardnih usluga preko

Interneta. Glavni cilj je radikalna transformacija načina funkcionisanja javne uprave korišćenjem velikih potencijala koje danas nude informaciono-komunikacione tehnologije;

− Uporedo sa uvođenjem novih tehnologija, mora se pristupiti i suštinskoj izmjenimodela javne uprave. Automatizacija postojećeg modela rada samo bi mu učvrstila pozicije i produžila vijek, a cilj automatizacije je upravo da izmjeni suštinu rada javne uprave, da je učini jednostavnom, otvorenom, efikasnom i orijentisanom, prije svega, prema građanima.

Da bi ovo bilo moguće, potrebno je da se paralelno sa automatizacijom rada javne uprave vrši i njena organizaciona i strukturna transformacija.

Cilj koji će se ostvariti reformom i uvođenjem e-Uprave je: uspostavljanje stabilne, demokratski i savremeno orjentisane, djelotvorne i efikasne uprave, koja će biti u službi korisnika i tržišne ekonomije, a omogućiće integracije u evropske demokratske procese i institucije.

Opšte je mišljenje da je javna uprava skupa, neefikasna, nedovoljno stručna, sa niskim tehnološkim nivoom, birokratizovana, nepotrebno komplikovana, previše okrenuta sebi i uglavnom djeluje s pozicije vlasti. Takva je više usmjerena na sam proces nego na rezultate rada i nedovoljno odgovara javnosti pa ne odgovara ni savremenim standardima i tendencijama. Postoji hronični deficit finansijskih i ljudskih resursa za implementaciju reforme.

Savremeni koncepti uprave (zastupljeni u razvijenim zemljama) pored legaliteta i legitimiteta upravnog djelovanja posebno pridaju veliku važnost efikasnosti rada javne uprave.

Pri tome se upravne aktivnosti podvrgavaju kriterijumima tržišne logike, što podrazumijeva racionalnu organizaciju rada i nove tehnologije kao osnovne pretpostavke za ostvarivanje ovog cilja.

2 Zuurmond A.,From Bureaucracy to Infocracy: towards management throought information architecture. In “Beyond BPR in Public administration, Institutional Transformation in a information Age”.ISO Press, Amsterdam,20003 Dr Bojče Davitrovski, Legal basis of the local self-government in the Republic of Macedonia, Međunarodni naučni skup, Pravni fakultet Sofija, 1998

5

2. Postojeće stanje u Bosni i Hercegovini

Usluge građanima javna uprava pruža u 146 opština, 10 kantona, 2 entiteta, Distriktu Brčko i na nivou države Bosne i Hercegovine. Uočeni problemi u radu administracije na svim nivoima su sljedeći:

− 14 skupština donosi zakone (Parlamentarna skupština BiH, 2 entitetske skupštine, 10 kantonalnih i skupština Distrikta Brčko);

− administracija ne radi po evropskim standardima;− principi i praksa rada na nivou jedne opštine ili kantona su različiti od principa na

nivou druge opštine, kantona ili entiteta;

− loša preglednost rada i poslovanja;− tendencije objedinjavanja i povezivanja baza podataka su slabo izražene (izuzetak

su neki projeki na nivou Bosne i Hercegovine, npr. CIPS, DGS, Carina i drugi);− nedostaje elektronsko komuniciranje kako po horizontalnim tako i po

vertikalnim nivoima;− zbog nepostojanja ili nedostatka usvojenih hardverskih i softverskih standarda,

koriste se različiti operativni sistemi, aplikacije i baze podataka;− ne postoji globalni plan informatizacije javne uprave; postojeći sistemi djeluju

izdvojeno, nepovezano tako da ne mogu osigurati građanima potrebne informacije;

− zastarjela oprema, koja ne omogućava kvalitetno umrežavanje;− minimalno korištenje savremenih načina komuniciranja (video-konferencije, e-

mail,...);− na WEB-stranicama uprave građani nemaju na raspolaganju mnogo usluga - osim

informacija koje se često ne obnavljaju, tu su u rijetkim slučajevima i obrasci, koji se mogu lokalno odštampati; suštinski, koncept eUprave nije u funkciji

3.Organizacija državne uprave u Republici Srpskoj

Pojmovi javne uprave i državne uprave razlikuju se utoliko što državna uprava obuhvata znatno manji broj organa i institucija izričito određenih zakonom, dok javna uprava sem državne uprave obuhvata organe i organizacije kojima osnovna djelatnost nije upravnog karaktera, ali koji pod uslovima određenim zakonom, vrše poslove koji imaju upravni karakter.

Poslove državne uprave obavljaju ministarstva, drugi republički organi i republičke upravne organizacije.

Ministarstva su organi uprave koji obavljaju upravne i druge poslove u jednom ili više upravnih područja a nisu pod nadzorom nekog drugog organa uprave već su neposredno potčinjena Vladi. Ministarstva su odgovorna za vlastitu organizaciju, menadžment i edukaciju vlastitog kadra.

Republičke uprave su organi uprave u sastavu samostalnih organa uprave (ministarstva), a obrazuju se za obavljanje određenih poslova republičke uprave iz djelokruga organa koji zbog svoje prirode, cjelovitosti i načina obavljanja zahtijevaju samostalnost i posebno organizovanje (uprave, inspektorati i dr.)- Republičke uprave odgovorne su ministarstvu u čijem se sastavu nalaze.

Republičke upravne organizacije obrazuju se radi obavljanja stručnih poslova i poslova republičke uprave (zavodi, direkcije, sekretarijati, agencije, komesarijati, fondovi, centri i dr.).

6

Organi državne uprave neposredno primjenjuju, odnosno izvršavaju zakone, druge propise i akte Narodne skupštine, Vlade Republike Srpske i Predsjednika Republike Srpske, rješavaju u upravnim stvarima, vrše upravni nadzor i obavljaju stručne i druge poslove.4

3.1. Reforma uprave u Republici Srpskoj

Izvršna vlast je institucionalizovana u vidu republičke Vlade, ministarstva i drugih republičkih organa i organizacija i kao reprezentativna, koju vrši Predsjednik Republike.5

Vlada izvršava zakone, druge propise i opšte akte preko ministarstava, drugih organa i unutršnjih organizacionih jedinica, te njihovih područnih organa.

U cilju efikasnijeg izvršavanja zakona i drugih propisa Vlada raspolaže određenim instrumentima (regulativnim, direktivnim, nadzornim i personalnim) pri čemu poseban značaj imaju njena ovlašćenja da usmjerava i usklađuje rad ministarstva i drugih upravnih organa i organizacija, te da poništava ili ukida njihove propise koji su u suprotnosti sa zakonom ili propisima koje je donijela.

Vođenje politike predstavlja sposobnost formulisanja društvenih ciljeva koji čine strategiju razvoja jedne zajednice. Da bi to mogla činiti Vlada mora biti stručna, što uključuje znanje iz mnogih oblasti.

Uloga uprave nije više očuvanje političkog sistema, već zaštita prava građana i odgovorno vršenje javnih službi. U tom smislu neophodan joj je informacioni sistem koji će osigurati kvalitetne evidencije o građanima, pravnim licima i njihovoj imovini, što predstvalja polaznu osnovu za postizanje pravne sigurnosti i efikasnog ostvarenja prava i obaveza fizičkih i pravnih lica. Nezamjenjiva je njena uloga u upravljanju društvenim procesima gdje se pojavljuje u poziciji instrumenta socijalne regulacije i pokretača značajnih društvenih tokova.

Od ekspertne orijentacije uprave zasnovane na principima stručnosti, znanju i profesionalnoj etici, u mnogo čemu ovisi kvalitet političkih odluka nosilaca političke vlasti, jer se uprava pojavljuje kao glavni snabdjevač informacione osnove.

Stvaranje moderne i efikasne uprave zasnovane na demokratskim principima je odgovoran i nadasve dugotrajan proces.

Vladina strategija je naglasila potrebu razvoja profesionalne državne uprave, kako bi se povratilo povjerenje javnosti i kako bi se osiguralo da su prava građana na odgovarajući način zaštićena. Vlada je postavila osnovne principe za novu upravu koji uključuju:

− POTREBU DA SE OSOBLJE ZAPOŠLJAVA NA OSNOVU KVALITETA I SPOSOBNOSTI DA IZVRŠAVA POSLOVNE AKTIVNOSTI, A DA SE USPJEŠNOST OSOBLJA OCJENJUJE NA TEMELJU REZULTATA,

− POTREBU UKIDANJA POLITIČKOG UTICAJA,

− POTREBU DA OSOBLJE BUDE OBUČENO I RAZVIJENO DO NAJVIŠIH PROFESIONALNIH STANDARDA,

− POTREBU JAČANJA SISTEMA UPRAVLJANJA DOKUMENTACIJOM I SISTEMA INFORMACIONE PODRŠKE KAKO BI SE OMOGUĆILO I UNAPRIJEDILO DONOŠENJE ODLUKA I OSIGURALA DOSTUPNOST TAČNE DOKUMENTACIJE I ARHIVA.

4 Član 16. Zakona o administrativnoj službi u upravi Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske" broj 16/02 i 38/03)

5 Član 69. Ustava Republike Srpske

7

Administrativne reforme su, neizbježno, kompleksne, posebno u regionu Balkana, gdje je političko okruženje posebno osjetljivo.

Cilj reforme uprave je harmonizacija propisa, metoda rada i standarda koji će upravu u Republici Srpskoj stvoriti kompatibilnom sa vrijednostima u institucijama Evropske unije. Demokratske reforme državne strukture, transparentnost i javnost rada uprave, uvođenje e-vlade stvoriće uslove za jačanje uticaja građana.

Profesionalnost, depolitizacija, statusna i pravna nezavisnost državnih službenika kao i lična odgovornost za rezultate su osnovne kategorije koje doprinose prilagođavanju evropskim standardima rada i efikasnijem pružanju usluga građanima. Samo visok stepen profesionalnosti, nepristrasnosti, kompetentnosti i depolitizovanosti garantuje zakonit i nepristrastan rad državnih službenika.

Posljednjih decenija u uslovima sve prisutnije globalizacije i drugih transnacionalnih integracionih tokova, privatizacije, moći kapitala i bogatih ljudi, liberalizacije i stvaranja nove ekonomije bazirane na primjeni visoke elektronike i impozantnog zamaha tržišne privrede, nesagledive primjene informaciono komunikacionih tehnologija, odnosno uvođenja e-uprave, nagle ekspanzije znanja, ideja, dinamičnosti, preobražaja, otvorenosti u životu cjelokupnog društva, odnosno u makro razmjerima dobija primat nad svim ostalim.

Evolutivne promjene i sposobnost prilagođavanja uzburkanom, novom «informatičkom» širem i najširem okruženju, u sadašnjem stadijumu tranzicije, karakterišu i upravu u Republici Srpskoj.

Reformu uprave, prirodno podupiru propisi koji su joj i sami podvrgnuti. Da bi se upravno-pravni poredak Republike Srpske i Bosne i Hercegovine uspješnije uskladio sa regulativom Evropske unije (izvorima tzv. Komunitarnog prava–Acquis Communutaire) u cjelini bitno je da se mijenja, razvija i unapređuje nacionalno upravno zakonodavstvo i to u skladu s univerzalnim, obavezujućim, uzajamno izjednačenim i povezanim načelima tzv. Evropskog administrativnog prostora.

Zakon o administrativnoj službi u upravi Republike Srpske6 primjenjuje se od 1. januara 2003. godine. Njegovo tumačenje i primjena imaju ogroman uticaj na pristup svih organa državne uprave - pitanju rukovođenja ljudskim potencijalom, a naročito na njihovu politiku, strategiju i akciju u vezi sa obukom, edukacijom i razvojem.

Od novembra 2002. godine primjenjuje se novi Zakon o ministarstvima 7 koji reguliše osnivanje ministarstava kao republičkih organa uprave i republičkih upravnih organizacija, uređuje njihovu organizaciju, prava i obaveze ministara, rukovodioca republičkih uprava i upravnih organizacija, i utvrđuje njihov djelokrug rada. Da bi unaprijedila rad državnih službenika Vlada je usvojila Kodeks ponašanja državnih službenika.

Postignut je napredak u oblasti upravljanja informacijama. Pored Vladinog Biroa za odnose sa javnošću, koji je lociran u Sekretarijatu Vlade u većini ministarstava postoje pozicije službenika za odnose s javnošću koje su popunjene profesionalnim državnim službenicima.

Vlada je uspostavila elektronski sistem upravljanja dokumentima u Sekretarijatu Vlade a postepeno se uključuju i ministarstva.

Vlada Republike Srpske ima održivu i profesionalnu komunikacionu mrežu koja je podržana WEB stranicom na internetu na kojoj se postavlja sav materijal koji priprema osoblje za odnose s javnošću. Sva važnija obavještenja i izjave za štampu Vlade sada su obezbjeđene na stranici.

6Zakon o administrativnoj službi u upravi Republike Srpske («Službeni glasnik Republike Srpske», broj 16/02 i 62/02)

7 Zakom o ministarstvima («Službeni glasnik Republike Srpske», broj 70/02)

8

4.Od tradicionalne uprave ka novom konceptu e-Uprave

Sveobuhvatna upravna reforma, danas rijetkau razvijenim zemljama svijeta, ali česta u zemljama u tranziciji treba da bude izbor za BiH i Republiku Srpsku. Vrijeme je za sveobuhvatno utvrđivanje sganja u državnoj upravi i jedinicama lokalne samouprave.

Osnovna specifičnost tranzicije u BiH je sporost - koja nije uzrokovana samo posljedicama rata, niti institucionalnim posljeratnim neodređenostima, već i činjenicom da je riječ o trostrukoj tranziciji: iz rata u mir, od primaoca velike međunarodne pomoći ka održivom razvoju, od socijalističke ekonomije i političkog monopola u tržišnu ekonomiju, demokratiju i civilno društvo. Četvrti proces tranzicije nam tek sada predstoji, a to je tranzicija iz sadašnjeg (tradicionalnog) modela rada javne uprave ka novom modelu e-Uprave. Na prva tri tranzicijska procesa sada je veoma teško izvršiti bilo kakav uticaj. Na proces tranzicije tradicionalne u e-Upravu može se uticati i taj uticaj i želja za uspjehom se mora osjetiti od svih.

Uzroci ovakvog stanja su:− sistemradajetradicionalan,− nema spoljnih podsticaja, ili se oni ignorišu,− nakon svake promjene vlasti kreće se od početka,− veliki interni otpori promjenama

Postojeći javni sistemi dizajnirani su da budu stabilni i bili su dobri za industrijsku eru, ali su kontraproduktivni u današnjem svijetu. Posljedica toga je sveopšte nezadovoljstvo funkcionisanjem javne uprave.

Građani se uglavnom žale na: složenost procedura, birokratiju, gužve, čekanje u redovima, ponašanje službenika, neljubaznost, lošu organizaciju, zastarjelost. nepostojanje pisanih uputstava i mapa, komplikovane formulare i visoke takse.

Zaposleni u javnoj upravi su nezadovoljni: uslovima rada, informacionim sistemom, materijalnom situacijom, time što se previše radi, nesposobnim rukovodstvom, agresivnim strankama, iropisima.

4.1. Šta će se dobiti reformom uprave ?

− Reforma treba da omogući profesionalan i stručan, etički i politički nezavisanrad. Upravu treba da čini tim stručnjaka koji će se zapošljavati i sticatiunapređenja na osnovu stručnih sposobnosti i rezultata rada;

Slika1. U upravi se sada radi ovako

9

− Organizacija i sitem odlučivanja biće pojednostavljeni kako bi se izbjegli problemi dupliranja i pojave birokratskih tendencija, te omogućilo koncentrisanje na pružanje usluga građanima kao i na razvoj tržišne ekonomije;

− Politika formulisanja i donošenja odluka mora biti bolje koordinirana;− Postići će se ekonomično, efikasno i efektivno rukovođenje ljudskim, tehničkim,

finansijskim i ostalim resursima:− Obezbijediće se fleksibilan sistem upravljanja i odlučivanja koji će moći

odgovoriti izazovu konkretnih društvenih promjena;− Transparentnost rada javne uprave, što će omogućiti da zaposleni u upravi mogu biti

pozvani na odgovornost za svoje odlučivanje i djelovanje, kao i to da informacije budu dostupne najširoj javnosti;

− Novostvorena uprava će raditi u skladu sa evropskim vrijednostima istandardima;

− Postojaće jasno razgraničenje uloga i odgovornosti imenovanih lica u političkim procesima i odgovornosti službenika u organima uprave, koji nisu uključeni u političke procese.

4.2. Zašto je potrebna reforma javne uprave?

− Da povrati povjerenje građana i razvije partnerski odnos sa njima;− Da uhvati korak sa promjenama u društvu i posebno sa promjenama na tržištu;− Da obezbijedi konkurentnosg privrede Bosne i Hercegovine;

Slika2. Prelazno rješenje

10

− Da pruži kvalitetnije i brže usluge;− Da se integriše u svjetske ekonomske i političke tokove;− Da obezbijedi uslove za prosperitet svih građana i njihov jednak tretman;

4.3. Zašto je potrebna promjena i uvođenje e-Uprave?

− Korišćenje Interneta u ovakve svrhe predstavlja najjeftiniji metod rada i najjeftinije servise korisnika za javnu upravu;

− Za isti obim posla koji može da se obavi preko Interneta bilo bi potrebno zaposliti značajan broj radnika;

− Internet kao sredstvo za komunikaciju koristi sve veći broj ljudi;− Prednosti koje on pruža pri radu od kuće i sa posla je evidentan i zato je potrebno

izaći u susreg tom dijelu populacije i omogućiti im da na taj način obave posao;− Internet servisi omogućavaju javnoj upravi da rastereti šaltere i da na taj način

omogući da se brže i lakše obavljaju poslovi;− S obzirom na to da se veći broj poslova može obaviti na ovaj način, može se

ponuditi da korisnici imaju olakšice ili popuste ukoliko koriste ovaj metod komunikacije.

Efikasna i moderna javna uprava (državna i lokalna), zasnovana na znanju, potrebna je prvenstveno njenim građanima i privredi, ali i podjednako važna podrška daljnjem ekonomskom razvoju Republike Srpske i Bosne i Hercegovine. Uprava predstavlja izuzetno važan faktor u ukupnoj efikasnosti privrede i unapređenju konkurentnosti domaćih proizvoda i usluga. Svaka neefikasnost u radu javne uprave ogleda su u povećanju poreza, pa rezultat loše usluge pada na teret njenih korisnika (građana).

Najviše transakcija građani obavljaju sa lokalnom upravom (oko 80%). Istraživanje Svjetske banke8 o upotrebi novih tehnologija i konkurentnosti BiH za 2002. godinu pokazuje da su vladini programi koji promovišu informaciono komunikacione tehnologije ocijenjeni veoma

8 Izvještaj o konkurentnosti Bosne i Hercegovine za 2002. Sarajevo, 2003.

Slika3. Kako uprava treba da radi

11

loše. Ocjene o dostupnosti vladinih usluga (tenderi, plaćanje poreza, ...) na Internetu je na granicama pozitivne ocjene. Primjetno je blago poboljšanje u odnosu na istraživanje iz 2000. i 2001. godine.

Iskustvo pokazuje da što je zemlja razvijenija potrebe njenih građana su veće i raznovrsnije, a sistem javne uprave složeniji. Svuda je prisutna intencija pojeftinjenja uz povećanje brzine i kvalitete usluge.

Mnoge zemlje pokrenule su reformu javne uprave sa naglaskom na ulogu državne uprave u cjelini, privatizaciji, deregulaciji, i mjerenju efekata i kvaliteta njenog rada. Započele su proces stvaranja novog odnosa prema građanima (korisnicima usluga).

4.4. Sigurnost

E-Uprava mora imati okvir za siguran rad sa informacijama. Ovo podrazumijeva da se moraju preduzeti sve mjere zaštite u informacionim sistemima eUprave kako bi se minimizirala mogućnost gubitka informacija ili njihovo neovlašteno mijenjanje/korištenje, što bi u određenim slučajevima moglo izazvati nesagledive posljedice. Zbog toga je potrebno razviti rješenja i definisati postupke i mjere kojima će se omogućiti informaciona i komunikaciona sigurnost, te stvoriti mehanizmi za njihovu primjenu. Ovo je od ključnog značaja, jer se time stvaraju uslovi da svi subjekti koji se koriste servisima eUprave steknu povjerenje da su transakcije koje obavljaju sa upravom pouzdane, zaštićene i sa zahtjevanim stepenom povjerljivosti. Mjere zaštite podataka u javnoj upravi takođe, direktno i indirektno, imaju značajan uticaj i na povećanje elektronske sigurnosti u cijelom društvu.

No, pretjerano i neumjereno fokusiranje na sigurnost može, s druge strane, rezultirati rješenjima koja su suviše komplikovana i skupa i koja mogu biti prepreka za razvoj i primjenu novih tehnologija. Primjena i korištenje novih informacionih tehnika i proizvoda i komunikacionih mreža je dinamičan proces, što zahtijeva permanentno i sistematsko sagledavanje: mogućnosti pristupa administracije kritičnim resursima, kvaliteta servisa i zaštitnih mehanizama. Dakle, neophodno je permanentno procjenjivati rizike, s jedne strane, i sigurnost sistema, s druge strane, i tražiti izbalansirano rješenje. Sigurnosni mehanizmi, takođe, moraju uzeti u obzir Zakon o zaštiti ličnih podataka, i onemogućiti neautorizovano korištenje ličnih podataka koji su predmet zakonske zaštite.

Podaci koji trenutno postoje nalaze se na različitim medijima i u različitim informacionim podsistemima. Projekti po kojima su realizovani informacioni podsistemi rađeni su po internim metodologijama i za internu upotrebu. Pored interne upotrebe mali dio podataka se razmjenjuje putem magnetnih medija uz dogovorno usaglašavanje neophodnih karakteristika (izgled sloga, format zapisa i slično). Ovo predstavlja veliko ograničenje po pitanju ažurnosti podataka, tačnosti i potpunosti, te racionalnosti rada. Postoje velike nejasnoće u razmjeni podataka (ko, kome, kada i kako dostavlja podatke i u kojim vremenskim okvirima).

Savremeni informacioni sistemi se zasnivaju na pouzdanom prenosu podataka, zasnovanom na ISO (ISO –International Organization of Standardization) standardima. Povezivanje u upravi može biti ostvareno unutar jednog sektora ili na nivou cijele opštine (Intranet), između više opština (Extranet) i na nivou entiteta i drugih zemalja (Internet). Do informatičkog povezivanja po svim nivoima mora doći ako se želi kvalitetna razmjena podataka na svim nivoima.

5. Koncept e-Uprave

5.1. E-uprava

12

E-Uprava se može promatrati od "on-line pristupa servisima" do "alata za izgradnju i obnovu demokratije".9 Pogled na e-Upravu prije svega zavisi od interesa onoga koji je opisuje. Poslovnom čovjeku to je brza elektronska registracija preduzeća, uređen, elektronski vođen katastar ili javne nabavke on-line. Građaninu je najzanimljivija provjera i plaćanje poreza on-line, izborni sistem u kome nema krađe, rezultati upisa u škole i na fakultete na Internetu ili obavještenje o javnim radovima. Novinar je prvenstveno zainteresovan za neograničen, brz i besplatan pristup javnim informacijama. Borcima za ljudska prava je značajan sistem nadzora rada vlasti, itd.

5.2. Definicija e-Uprave

U literaturi se nailazi na različite definicije e-Uprave, a jedna od sveobuhvatnijih (koja obuhvata i interni i eksterni marketing10) je:

− Način organizovanja javnog menadžmenta u cilju povećanja efikasnosti,transparentnosti, lakoće pristupa i mogućnosti odgovora na zahtjeve građana,intenzivnim i strateškim korišćenjem informacionih i komunikacionihtehnologija u unutrašnjem menadžmentu javnog sektora (odnosi unutar i izmeđupojedinih uprava), kao i u svakodnevnim odnosima sa građanima i drugimkorisnicima javnih usluga.

Definicija iz poslovne perspektive:− E-Uprava je uprava koja prepoznaje mogućnosti i uticaj informacionih i

komunikacionih tehnologija na upravljanje u uslovima digitalne ekonomije ikoja ih maksimalno koristi da poboljša interne procese u cilju pružanjavisokokvalitetnih usluga i uspostavljanja menadžmenta orijentisanog premakorisnicima.

Iz perspektive korisnika definicija bi glasila:E-Uprava je primjena alata i tehnika e-Poslovanja na poslovanje javne uprave kako bi se poboljšao kvalitet usluga i smanjili troškovi za građane i poslovne organizacije11:

− Efektivan i efikasan metod za sprovođenje poslovnih transakcija,− Mogućnost da se poboljša efektivnost i efikasnost funkcionisanja javne

uprave,− Mnogo veća transparentnost funkcionisanja javne uprave prema građanim− Korišćenje informacione i komunikacione tehnologije da bi se građanima

omogućio jednostavan pristup do poboljšanih korisniku orijentisanihservisa i to u bilo koje vrijeme i na bilo kojem mjestu.Obzirom da se e-Uprava najčešće pominje u kontekstu lokalnih ili gradskih vlada to se

nadalje može definisati i kao “mogućnost za lokalnu upravu da stavi na raspolaganje informacije i servise putem WEB -a, preko touch screen kioska, ili na osnovu interaktivnog prepoznavanja glasa. Ove usluge i servisi se stavljaju na raspolaganje građanima i poslovnim partnerima, a raspoloživi su 24 časa dnevno 365 dana godišnje”

OECD je 2001. godine uputio dokument sa sadržajem zadataka koje članice OECD-a trebaju do 2010. godine ispuniti na putu do uspostavljanja pune funkcionalnosti e-Government-a. U tom dokumentu e-Government-a definišu kao: „Upotreba ICT-a, i posebno Interneta, kao oruđa za postizanje boljih rezultata Vlade”.

9 Pedro G: Gonnet: „The Future of Informatics as Scientific Discipline“, UPGRADE The European Online Magazine for the IT Profesional, (http://www.upgrade-cepis.org), Vol II, No.4, August 200110 Ivet Tooy, Electronic Government: Cros-sectoral Development of Information Tehnology in Central Goverment Administration, Boston, 200211 http://www.vidyainc.com

13

Zadatak e-Uprave nije i ne može biti samo prosto prikupljanje i obrada podataka, već i stvaranje i distribucija neophodnih informacija i elemenata znanja koji se koriste u procesu odlučivanja. Prema tome, e-Uprava treba da omogući:

− jednokratno i tačno prikupljanje svih relevantnih informacija na mjestunjihova nastanka;

− adekvatno čuvanje svih prikupljenih informacija do trenutka njihoveupotrebe;

− odgovarajuću cirkulaciju informacija koja omogućava da se pravainformacija u pravo vrijeme nađe na pravom mjestu;

− ažurnu obradu informacija i ažurno izvještavanje;− donošenje optimalnih odluka baziranih na tačnim podacima;− korištenje podataka po unaprijed određenim procedurama i pravima pristupa.

5.3. Domeni e-Uprave

Osnovni akteri u procesima javne i buduće elektronske uprave, između kojih postoji snažna interakcija, jesu uprava (u stranoj terminologiji Vlada/ Government), građani (Citizen) i privredni subjekti (Bussines). Razvoj elektronske uprave je u interesu svakoga od navedenih aktera. Ukratko, razvojem ovog sektora pospješuje se efikasnost rada uprave, povećava kvalitet usluga uprave prema korisnicima, transparentnost rada i procesa i jača učešće građana u demokratskim procesima.

U kontekstu savremenih tehnologija uprava (vlada/ Government) svoju ulogu ostvaruje putem servisa prema građanima i privredi. Ovi servisi se realiziraju na različitim nivoima uprave, u zavisnosti od zakonskih rješenja koja su usvojena, odnosno od nivoa centralizacije i decentralizacije.

Preduslovi koji se postavljaju pred elektronsku upravu da bi ona efikasno funkcionisala, tj pružala potpune i kompletne elektronske servise građanima, poslovnim sistemima i drugim subjektima, jesu sljedeći:

− pristup internetu, adekvatna komunikaciona i informatička infrastrukturauprave;

− baze podataka u elektronskom obliku;− aplikacije za obradu, pristup i razmjenu podataka;− pristupne tačke za izvršenje servisa (PC preko interneta, razne vrste terminala

koji su dostupni na javnim mjestima, mobilni uređaji i sl.); ..− sistem sigurnosti koji se ogleda u pristupu servisu putem odgovarajućih sigurnosnih

mehanizama (smart kartica u obliku lične karte, GSM kartica, PIN i PUK kodovi i sl.).

Ispunjenje navedenih preduslova je ustvari spisak aktivnosti koje je potrebno izvršiti da bi se omogućilo uspostavljanje i funkcionisanje eServisa. Da bi se realizovao koncept eServisa, potrebno je pokrenuti aktivnosti u dva pravca: povećanje informatičke kulture građana i izgradnja informacione infrastrukture. Ove dvije aktivnosti su povezane jedna sa drugom, ali je u osnovi potrebno stvoriti uslove koji bi doveli do povećanja broja korisnika interneta putem povećanja broja pristupnih tačaka i broja klijenata na globalnoj mreži. Paralelno, potrebno je raditi na osiguranju infrastrukture i sigurnosnih mehanizama koji omogućavaju siguran pristup eServisima i koji vode ka uspostavi međuoperativnosti, kako u domaćim okvirima tako i na međunarodnom nivou.

Sadašnje stanje u ovoj oblasti nije zadovoljavajuće upravo iz razloga što nije postojao sistemski pristup , na planu uspostavljanja eServisa. Rezultati su simbolični i svode se na to da se određeni obrasci mogu dobiti putem interneta sa pojedinih sajtova na različitim nivoima uprave. Ali

14

svrha eServisa nije samo da daju informacije građanima ili da građani dođu do obrazaca koji se popunjavaju i dalje koriste na klasičan način. Svrha eServisa je da korisnik dobije uslugu, odnosno bude servisiran na osnovu zahtjeva i pristupa upravi „iz kuće“ odnosno sa radnog mjesta. Cilj aktivnosti javne uprave u ovom segmentu je da se omogući građanima, poslovnim i drugim subjektima, da svoje obaveze ili zahtjeve prema upravi obavljaju na što efikasniji način, uz minimalne troškove i broj fizičkih kontakata s organima uprave, i to putem više različitih elektronski baziranih kanala za isporuku servisa (WEB, mobilni telefon, digitalna televizija itd.).

U upravi je, paralelno s novim zakonskim rješenjima, potrebno izvršiti reinžinjering rada uprave - procedura i tokova podataka. Kao što su pokazala istraživanja u Njemačkoj, ukupno dvije trećine servisa koji se obavljaju u upravi odnose se na sljedeće grupe: prikupljanje, obrada i predaja podataka, obrada aplikacija koje se predaju organima uprave i proces promocije, pa je potrebna koncentracija servisa na ove tipove procesa.

Korisnici e-Uprave se mogu svrstati u sljedeće kategorije:

Na sljedećoj tabeli su prikazane mogućnosti interaktivnih elektronskih servisa između različitih aktera i eUprave.

Tabela 1. Privreda Uprava GrađaniPrivreda G2BUprava B2G G2G C2GGrađani G2C

U kontekstu zajedničkih funkcija uprave i ostalih funkcija koje se odnose na interno funkcionisanje svih nivoa uprave, neophodno je pokrenuti projekte koji informatizuju procese između različitih segmenata uprave (G2G servisi - uprava sa upravom).

G2G -servisi se implementiraju za povezivanje automatizovanih procesa između: jedinica uprave različitih nivoa, jedinica uprave istih nivoa, jedinica uprave Bosne i Hercegovine i organa uprave stranih zemalja.

G2B -servisi uključuju servise za provođenje javnih tendera i nabavki putem interneta, servise za poslovanje uprave sa bankama elektronskim putem, servise za dobijanje uputstava, informacija i zakonskih procedura za koje su privredni subjekti zainteresovani itd.

Servisi B2G će omogućiti da privrednici obavljaju sve poslove sa državom elektronskim putem. Ovi servisi između ostalog uključuju: registraciju preduzeća, plaćanje obaveza prema državi, prijavljivanje radnika, plaćanje obaveza prema radnicima, kontrolne mehanizme za sve navedene funkcije.

Servisi C2G i G2C trebaju da omoguće građanima da preko interneta obave sve poslove u vezi sa plaćanjem poreza, preuzimanjem ličnih dokumenata, prijavama rođenja i smrti, zakazivanjem vjenčanja, te dostupnost raznih servisnih informacija kao i učestvovanje u demokratskim procesima.

U grupu servisa C2G i G2C potrebno je posebno uključiti identifikacioni menadžment (IM), odnosno praćenja stanja identifikacije građana elektronskim putem uvođenjem tzv. elektronske lične karte, odnosno „inteligentnih“ elektronskih kartica, te na principima sigurnosti i globalne međuoperativnosti.

G- Government Javna upravaE-Employee ZaposleniB-Business Poslovni partneriC-Citizen Građani

15

ZAKLJUČAK

Brze promjene društveno-ekonomskog sistema i sve veći zahtjevi za transparentnošću zahtjevaju da organi uprave preispitaju i prilagode mehanizme svog djelovanja koji će osigurati da stvarno „ponašanje uprave" odgovara onome što od nje očekuju korisnici njenih usluga.

U razvoju Republike Srpske i Bosne i Hercegovine izuzetno je važno zajedničko stvaranje prepoznatljive vizije moderne uprave na osnovi savremenih trendova, ali i naših vlastitih istorijskih, višenacionalnih i kulturnih specifičnosti.

U javnoj upravi neophodno je stvoriti dugoročne temelje jedne nove kulture rada, koja će snažno podržati i prihvatiti iskustva kreativnih i efikasnih uprava razvijenog svijeta. Unutar savremenih etičkih sistema vrijednosti, znanje i primjena informaciono komunikacionih tehnologija je ključna osnova razvoja svake uprave. Veliki projekti i značajni ciljevi mogu se ostvariti samo zajedničkim naporom i usmjeravanjem pozitivne energije svih učesnika prema zadatom cilju: modernoj i efikasnoj javnoj upravi.Informacione tehnologije veoma brzo moraju pronaći svoje pravo mjesto u upravi. Mora se obezbijediti skladištenje velike količine podataka, njihovo ažuriranje i pretraživanje. Kako svaki informacioni sistem može da prima, dostavlja ili razmjenjuje podatke sa drugim informacionim sistemima, jer ima mnogostrane ulazne i izlazne veze to ga stavlja u specifičan položaj. Brzo ovladavanje informacijom postalo je imperativ, ali i mora modernog svijeta. Činjenica je da što više informacija proizvodimo, to je veći značaj sigurnosti tih informacija.

Iskorištavanje novih tehnologija ne znači samo automatizaciju rada javne uprave, već i njeno inoviranje. Ne postoji jedinstven način postizanja cilja. Sigurno je da postoji potreba potpunog reinženjeringa funkcionisanja javnih institucija za potrebe zaposlenih i građana. Moraju se otkloniti nedostaci koji postoje u efikasnoj upotrebi novih tehnologija, a to se može postići uvođenjem nove organizacije koja bi povezivala menadžment i odlučivanje sa planiranjem.

Primjena informaciono komunikacionih tehnologija u reformi javne uprave će omogućiti dijeljenjea podataka i njihovu jednoobraznost i jedinstvenost podataka, standardizaciju u radu, smanjenje papirologije, smanjenje redova čekanja, smanjenje troškova funkcionisanja javne uprave u dužem periodu i sl.

16

LITERATURA

1. Dr Rajko Kuzmanović: Eseji o ustavnosti i državnosti, Banja Luka, 2004;

2. Krstan Bošnjak i Branko Latinović: Informatika, Banja Luka, 2004;

3. Dr Ostoja Kremenović: Menadžment lokalne samouprave, Banja Luka, 2004;

4. Dr Mladen Radivojević: Nove tehnologije u reformi javne uprave, Banja Luka, 2005;

5. Dr Mladen Radivojević: Poslova informatika, Banja Luka, 2005;

6. Dr Ostoja Kremenović: Kancelarijsko poslovanje, Banja Luka, 2004;

17

18