ECE AYHAN VE TARİH YAKLAŞIMI

8/6/2019 ECE AYHAN VE TARH YAKLAIMI

1/103

Bilkent niversitesi

Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstits

ECE AYHAN VE TARH YAKLAIMI

AHMET ORHAN

Trk Edebiyat Disiplininde Master Derecesi KazanmaYkmllklerinin Bir Parasdr

TRK EDEBYATI BLMBilkent niversitesi, Ankara

Haziran 2002


2/103

Btn haklar sakldr.

Kaynak gstermek kouluyla alnt ve gnderme yaplabilir.

Ahmet Orhan


3/103

Bu tezi okuduumu, kapsam ve nitelik bakmndan Trk Edebiyatnda Master derecesi

iin yeterli bulduumu beyan ederim.

Prof. Talt HalmanTez Danman

Bu tezi okuduumu, kapsam ve nitelik bakmndan Trk Edebiyatnda Master derecesiiin yeterli bulduumu beyan ederim.

Prof. Dr. Kurtulu KayalTez Jrisi yesi

Bu tezi okuduumu, kapsam ve nitelik bakmndan Trk Edebiyatnda Master derecesiiin yeterli bulduumu beyan ederim.

Yard. Do. Dr. Orhan TekelioluTez Jrisi yesi

Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstits Mdrnn onay

Prof. Dr. Krat Aydoan

Enstit Mdr


4/103

iii

ZET

Bu alma, Ece Ayhan iirlerinde varolduu ne srlen bir tr tarih anlayn

aratrmak amacyla hazrlanmtr. Bu erevede nce tarih kavramnn nasl ele

alnd belirlenmi ve ardndan da airin bu tarih anlayyla kurduu iliki

incelenmitir. Ece Ayhan ve tarih ilikisini incelerken airin dzyazlar ve syleileri de

dikkate alnm, bu kaynaklardan yola karakair tarafndan ayr bir nem atfedilen

dris Kkmer ve erif Mardinin toplumsal konulardaki grlerine deinilmitir.

Daha sonra, Ece Ayhandaki tarih ilgisini saptayan ve bu konu zerine almalar

yapan eletirmenlerin (Edip Cansever, Ouz Demiralp, Enis Batur, Orhan Koak)

grleri incelenmi ve bu grler kendi zellikleri iinde deerlendirilmilerdir. Bu

n almann ardndan elde edilen bulgular airin iirleriyle karlatrlm , kuramsal

bilginin uygulama alan olarakok Eski Adyladrkitabnda toplanan iirler zerinde

zellikle durulmutur. nceleme sonucunda Ece Ayhann tarih anlaynn kendine

zg ynleri ortaya konmu ve alma boyunca elde edilen bulgularn bu zgn

anlayn ortaya kmasnda oynadklar rol deerlendirilmitir.


5/103

iv

SUMMARY

This study has been carried out to investigate a sense of "the understanding of

history" that has been said to exist in Ece Ayhan's poetry. Within this framework, first

of all the concept of how history was handled has been identified and then the

relation the poet built between the concept and the understanding of history has

been analysed. While analysing this relationship and Ece Ayhan, his prose and his

statements were taken into consideration. Based on these, dris Kkmers and

erif Mardin's views on social issues, to which the poet attached special importance,

have been mentioned. Then, the views of critics such as Edip Cansever, Ouz

Demiralp, Enis Batur, and Orhan Koak, who identified Ece Ayhan's interest in

history, have been analysed and evaluated within their own criteria. The findings that

were gathered at this pre- study stage have been compared to Ayhan's poems. The

theory has been applied to the poems compiled in the bookok Eski Adyladr. As a

result of this study, Ece Ayhan's understanding of history with its own specifications

has been put forward.


6/103

v

NDEKLER

Giri..1

kinci Yeni Nedir?.....................................................................3

kinci Yeni ve Eletirmenler.4

Ece Ayhan ve Tarih Yaklam.....10

Tarih Nedir?............................................................................12

Ece Ayhan ve Tarih....16

Ece Ayhan ve dris Kkmer....21

Ece Ayhan ve erif Mardin..27

Ece Ayhan ve ktidar Sars....34

Eletirmenlerin Gzyle Ece Ayhan ve Tarih ........40

Ece Ayhanda Tarihsel ve Poetik Dil.....50

ok Eski Adyladrve Tarih......61

ok Eski Adyladr...62

Msraym....82

Sonu....86


7/103

1

GR

Trkiye Cumhuriyeti bir eyhler, derviler, mritler devleti olamaz.

Mustafa Kemal Atatrkn bu szleri, yeni kurulan cumhuriyetin ulusal

programn ve geleceini iaret ettii kadar; Osmanlmparatorluuna kar

bir honutsuzluu ve gemiin baz kurumlarnn reddini de iaret eder.

Trkiye Cumhuriyetinin Osmanlmparatorluundan farkl , ada ve batc

bir mayayla yorulduu ve bu mayann tutmas iin de eitli dzenlemelerin

yaplmas gereklilii gz nnde tutulursa, yeni kadrolarn gemile bir

hesaplamaya girmesi ve kendi varln ina edecei zemini yeniden kurmas

kanlmaz olacaktr. Eski olandan yeni olana gei, doal olarak, gerilimi bir

sretir. Bylece yeni kurulan cumhuriyetin zerinde ykselecei zeminin,

salaml ve sreklilii bu gerilimli sreten baaryla klmasna baldr.

Bat normlarna yaslanan, evrensel deerlere sahip bir toplum yaratma

projesi olan Cumhuriyet dncesi, gemiiyle hesaplamaya giriebilecek

altyapy oluturabilmek iin hzla akademik ve bilimsel (Trk Dil Kurumu

[1932], Trk Tarih Tetkik Cemiyeti [1931] gibi) kurumlar oluturmaya

balam ve yeni tezini bu kurumlar araclyla gerekletirmeye almtr.

Akademik ve bilimsel kurumlarla yeni tezin rasyonel temelleri atlmaya

allrken; kltrel ve sanatsal alanlarda da kurumsallamalara gidilmi,

bylece yeni bir insan tipi oluturulmaya allmtr. Devlet Opera ve Balesi,

Cumhurbakanl Senfoni Orkestras, Devlet Tiyatrolar gibi kurumlar bu

abalarn bir sonucu olarak grlebilir. Devletin dil, tarih ve kltr gibi nemli


8/103

2

alanlarda giritii bu almalarn belli bir noktaya kadar baarya ulat

sylenebilse bile, nemli oranda direnle karlat da bir gerektir.

Yeni bir toplum yaratma projesinden ve ilkelerinden dn vermeyen

cumhuriyeti kadrolarla bu kadrolarn almalarna scak bakmayan

muhalifler arasndaki atma ak ya da rtk olarak gnmze dek srm

ve kendi tarihiyle hesaplamaya giren Cumhuriyetin uygulad politikalar da

ayr bir gerilimin kayna olmutur.

Bu gerilim, kendisini politik alanda hissettirdii gibi kltrel ve sanatsal

pratiklere de yansmtr. Daha nce batc-lik cumhuriyeti kadrolarla

geleneksel-slmi evreler arasnda gerekleen bu gerilim, daha sonralar,

batc ve lik dnce tarzna itiraz olmayan evrelerin de dahil olduu daha

geni bir gerilime yol amtr. Ece Ayhann iir tarihimizdeki aykr ve ayrks

tutumu, bu gerilimin somutlat nemli bir rnektir.

1931 ylnda Datada doan Ece Ayhan Siyasal Bilgiler Fakltesini

bitirdikten sonra bir sre kaymakamlk yapm, daha sonra Meydan Larousse

Ansiklopedisinde evirmen olarak almtr. lkiirlerini 1956da Pazar

Postasnda yaymlayan Ayhan, iir tarihimize kinci Yeni akm olarak geen

iir akmnn temsilcilerindendir.

lhan Berk tarafndan lnetlenmi (Yazko Edebiyat 121-127), Hilmi

Yavuz tarafndan tehlikeliair (XX) olarak tanmlanan Ece Ayhan, iirleriyle

olduu kadar, dz yaz ve syleileriyle de dikkatleri zerine toplayan, ilgi

ekici bir air olmay srdrmtr. Ece Ayhan herhangi bir konu iinde ele

alrken kinci Yeninin onun iir servenindeki yerini ve nemini belirlemek

gerekir.


9/103

3

A. kinci Yeni Nedir?

kinci Yeni, Trkiye iir gelenei iinde nemli bir kilometre ta

olmutur. 1950li yllarn sonlarna doru bu iir akm kendisini duyurmu ve

1960l yllarn banda da kendi kendine gndemden kmtr. zellikle Garip

iirinden sonra, iirimiz yeni biimler ve olanaklar denemeye girimi ve

bunun sonucu olarak da kinci Yeni, hem Garip iirinin belli bal

unsurlarndan kendisini yaltm, hem de o gne dek lkemizde rastlanmayan

bir dize yaps ve szck kullanm kurmaya almtr. Renk, grsellik,

erotizm gibi temalar bu iirde n plana km ve imgenin kendi dilini

yaratmasna olanak salanmtr. Bylelikle gnlk konuma dilinden ayr bir

iir dili oluturulmutur. kinci Yeni iirinin en nemli temsilcileri, Cemal

Sreya, Turgut Uyar, Edip Cansever, Ece Ayhan, lhan Berk, Sezai Karako

gibi airlerimizdir. Ortaya k koullarna baktmzda, kinci Yeninin bir

manifesto etrafnda toplanan airler tarafndan oluturulmadn gryoruz.

Birbirini tanmayan airlerin Yeditepe ve Pazar Postas gibi dergilerde kan,

o gnn koullarna gre farkl ve yeni olan iirleri Pazar Postasnn yayn

ynetmeni Muzaffer lhan Erdost tarafndan kinci Yeni olarak adlandrlm ve

bylece iir tarihimizde nemli bir dnem balamtr.

Trkiye iir tarihinde en acmaszca yarglanan iir akmlarndan birisi

de kinci Yenidir. Burada yarglama szcnn seilmesi, belli bir eletiri

diline iaret etmeyi amalamaktadr. kinci Yeni, edebiyatn kendi kavramlar

ve yarglaryla sorgulanmaktan ok sanki politika mahkemesinde


10/103

4

yarglanmtr. Bu saptamann Ece Ayhan ve Tarih bal altnda anlyor

olmas, Ece Ayhann bir air olarak kendisini oluturma srecinde bu eletiri

biiminin etkili olduunun dnlmesinden kaynaklanmaktadr. Ece Ayhan

iir hayatna kinci Yeni iinde balamtr. kinci Yeniye yneltilen eletirileri,

bir dnce tarznn ve alkanlnn sorgulanmas boyutuna tayarak

karlayan tekair Ece Ayhandr denebilir. Bu eletirileri kiisel bir dzlemde

ele alarak srekli savunma psikolojisi iinde davranm, belki de buna zorunlu

braklmtr. kinci Yeni hakkndaki tartmalarn edebiyat ve iirin doasna

aykr bir biimde ele alnmasnn yan sra kinci Yeni ya da skiiri savunan

Ece Ayhann gelitirdii sylem, iiri de iine alan; ancak daha geni bir

alanda kltr, dnce ve siyaset tarihi balamnda ikamet etmektedir.

B. kinci Yeni ve Eletirmenler

kinci Yeni balamnda en ok polemie giren eletirmenler Muzaffer

lhan Erdost, Asm Bezirci ve Attila lhandr. Bunlara Memet Fuat da

ekleyebiliriz. kinci Yeninin politika mahkemesine nasl tandn anlamak

iin bu eletirmenlerin kinci Yeni ile ilgili olarak yaymladklar kitaplara ksaca

gz atmak bile yeterlidir.

Asm Bezirciye gre kinci Yeni, iirden anlam kovalayan, hibir ey

sylemeyen, ana ve toplumuna uzak bir iir trdr (Bezirci 1996).

Muzaffer ilhan Erdost iin kinci Yeni, an deien koullarn kavrayan ve

iirin stlendii yeni misyonu nceden grebilen, olanaklar zorlayan bir tavrn

iiridir. Yani iiri zgr klabilmek iin onu anlamsza kadar zgrletirebilmeyi

planlayan bir szckiiri olarak adlandrlmaldr (Erdost 1997). Attil lhan


11/103

5

iinse kinci Yeni daha gnahkr ve kirli bir misyona sahiptir. Menderes

diktasnn buyurduu dorultuda iir yazan ve bylelikle kitlelerin iirden

kopmasna neden olan bir iir trdr. iire imgeyi yeniden kazandraym

derken, imgeyi znden soyutlayarak kar devrimci bir izgiye den ve 27

Mays hareketinin zgrlk ortamyla birlikte varlk nedeni ortadan kalkan ve

yok olan, dank ve tutarsz bir iir pratiidir (lhan 1996).

Asm Bezirci, 70li yllarn ortalarnda kardkinci Yeni Olayisimli

kitabnda bu iiri uzun uzun tanmlyor ve hangi noktalardan kar ktn

anlatyor. Sade anlatma yz vermemek, halktan uzaklamak, us ve anlam

iirden kovmak, konu anlatan iir yazmamak ve aydn aznla seslenmek (9).

kinci Yeni iiri gelenekle balarn koparmtr, gerekstclkten

etkilenmitir, ideolojik balanmaya kardr; lke sorunlar onlarn

gndeminde deildir, bu iirde biim kaygs ierik kaygsndan daha ar

basar (10). Ayrca sekinci, halktan ve politik ortamdan uzak, ierik asndan

devrimci olmayan bir iir trdr. deolojisi yoktur. Bezirci iin kinci Yeni bu

balklar altnda toplanabilecek bir tr bunalm ve ylgnlkiiridir (97).

Bezirci, kinci Yeni Tartmalar boyunca nesnel yani tarafsz

olmamakla sulanm, kendisini savunurken, evet eletiride, edebiyat

yarglamada bilerek yan tuttum. () nk hem eletiri ve sanat anlaym ile

dnya grm, hem de aratrma ve bulgularm bunu yapmaya gtrd

beni (Bezirci 1989 9-10) diyerek duru noktasn kesinlemeye almtr.

Evet, durduu nokta burjuva eletirisine kar sosyalist eletiridir. Bu eletiri

tr, tm yaptlara snf bilinciyle bakmaya alan, yz gelecee dnk ,

halktan ve emekten yana bir eletiridir.


12/103

6

Grnen o ki, kinci Yeninin anlamszl savunmas ve bir ylgnlkiiri

olmas, Bezirci iin onaylanabilir deildir. nk anlamszlk kuramla, ylgnlk

da kuramn iaret ettii mcadeleyle elimektedir. Erdost da ayn yolda

dnyor olacak ki, iiri anlamsza kadar zgrletirmekten yana olduunu

ancak, iirin anlamszlatrlmasna kar olduunu savunuyor.

Erdosta gre iir, reten ve vaaz veren bir krs deildir ama bir

eitim aracdr (51). Bu eitim arac olma durumu Erdostun yazlarnda

yeterince aklanamasa bile, onun dier eletirmenleri iire vaaz veren bir

krs olarak baktklar eletirisini barndrmas asndan nemlidir. Bu

noktadan bakldnda Erdostun yaklamn bir tr [politik] yazn tavr olarak

grmek olanakldr.

kinci Yeniyi bir aray dneminin cokusu olarak deerlendiren Erdost, byle

bir dnemde baz hatalarn yaplmasn da kanlmaz grmektedir. iir

anlamsza kadar zgrletirilirken, ieriin yadsnma noktasna dein

geniletilmesi bu hatalarn banda gelmektedir (78). Ancak Erdost. bu

hatalardan kendi payna den blm deerlendirirken ilgin bir savunma

izliyor 1996da kaleme aldkinci Yeni Yazlarisimli kitabnn nsznde,

kitabn ikinci blmnde yer alan yazlar iin yle diyor: Sonraya alnan

yazlar ise, bilimsel sosyalizmi kavradm lde, yirmi be-otuz yl ncesinin

ortamn ve iirini, doal ki o gnn bilgi dzeyimi aan bir bilgiyle

deerlendirdiim yazlardan oluuyor (12). Bir yaznn yllar sonrasnn bilgi

birikimiyle yarglanmasnn gerekten de bir hakszlk olaca kesindir.

Herhangi bir metni eletirirken, o metnin iinde yazld tarihsel ve toplumsal

koullar gz nnde tutmak gerekir. Ancak Erdostun kendisini savunurken,


13/103

7

eletiri yazlar arasndaki fark, bilimsel sosyalizm gibi dorudan yaznsal

olmayan bir dizgeye gnderme yaparak aklamas, politik belirleniminin

boyutlarn da ortaya koymaktadr.

Erdostun da belirttii gibi, Attila lhan iin bu eletiri sreci bir tr

savatan ibarettir, bunu kitabnn isminden karmak da olanakl: kinci Yeni

Sava (Erdost 15). lhan iin kinci Yeninin tanm ok basittir, Birinci Yeni

(Garip) nasl Tek Parti diktasnn resmi edebiyatysa, kinci Yeni de ayn

biimde Menderes diktasnn resmi edebiyatdr (lhan 11). Bu dnem lhan

iin u anlama gelmektedir,

[B]u dnem, Muzaffer Erdostun ba ekmesiyle, soyutu,

biimci, kesinlikle apolitiquebir iirin Mavinin Birinci Yeniyi

hrpalayarak at bolua yerlemeye alt dnemdir.

Yanlmyorsam 1960a belki biraz daha sonrasna- kadar

srmtr (Vurgular lhann). (197)

Attil lhan iin Birinci ve kinci Yeni, politik iktidarlarn birebir etkisi

altnda gelimitir. Ona gre kinci Yeni, Menderesin bask dneminde sinmi,

ie dnk, bireyci ve anlalmaz iirler yazm ve bu nedenle halkla iir

arasndaki balar zayflatmtr. Menderes dnemi bitip de 27 Mays

hareketinin zgrlk ortam egemen olduunda da snp gitmi ve

ncleri tarafndan bile kabul edilmemitir. Bask dneminde karlarnda bu

airleri bulan genler, iiri bu rneklerden ibaret sanmlar, arpk bir yazn

anlayna kaplmlardr.

O dnemin politik evreninde iir ve edebiyata bak as konusunda

Erdostun u szleri aydnlatcdr,


14/103

8

Geleneksel kltrden yazl kltre bir lde geilmi olmakla

birlikte, yaznsal kltrden bilimsel kltre ve zellikle sosyalist

kltre geememi, geme olana bulamam bizim kuan,

1950li yllarda, iirden, devrimci ideolojiyi ve pratii renecei

kansna kilitlenmi olduu gz ard edilmemeli. Bu kana

dokunmak, ilkel toplumun totemine dokunmak gibi bir eydi.

(Erdost 13)

kinci Yeni haddini aarak bu toteme dokunmutur. Dnemin btn

yaznsal pratiklerinin altnda bu belirlemenin glgesini sezmek olanakl. yle

grnyor ki, kinci Yeni konusunda toplumcu eletirmenlerin tututuklar

kavga tam da buraya dayanyordu.

Attil lhan savan somutlad kitabna 1945-1950 Trkiyesinin

ekonomik ve politik zmlemesini yaparak balyor. Bu kitab okumaya

yeltenen birisi iin bir yazn eletirisi deil de Trkiye Cumhuriyetinin

ekonomi-politik tarihi zerine bir inceleme okunacakm izlenimi veriyor.

Bezirci de lhan gibi, ama daha rtk olarak, kinci Yeninin 60larn

zgrlk havasyla ters den bireyci, gizemci, pasifist doasnn miadn

doldurduunu savunuyor. Erdost yllar sonra kard kitabna (belki de

zorunlu olarak) darbe dneminde geirdii cezaevi serveniyle balyor.

nk karsnda, kendisini Menderes diktasna kar kmak yerine iktidara

ho grnecek bir iiri savunmakla sulayan bir meslekta var.

Erdost kendisini savunurken, dier iki eletirmenin konuyla ilgili

kitaplarnn yaymland tarihlere deinmeden edemiyor. Bezircinin kitab

1974de yani 12 Martn hl etkisini srdrd bir dnemde ve Erdost


15/103


16/103

10

BLM I

ECE AYHAN VE TARH YAKLAIMI

Ece Ayhanla ilgili olarak pek ok aratrmacnn sorduu bir soru

vardr: Nereden kaynaklanyor Ece Ayhandaki bu tarih ilgisi? Enis Batur bu

soruyu yantlama urana giriirken baka bir soruyla kyor yola, Dilin

genel yaps, toplumsal krlmalar yoluyla, tarihii (transhistorique) boyutlar

da alarakzelleme, giderek z-denetime bavurma yolunu mu aryor? (Batur

130). Ouz Demiralpe gre bu ilgi, ift boyutlu bir hesaplamann zorunlu

uzam ve balam olarak beliriyor (Demiralp 25). Orhan Koak ise bu soruyu,

dorudan olmasa bile dolayl olarak, corafi kaderden ya da balamdan

kama arzusuyla ilikilendirerek yantlamaya alyor (Koak 80). Ahmet

Oktay, Ece Ayhandaki tarih ilgisinin dorudan doruya cumhuriyet

ideolojisine kar tavr almasyla dolaylandn belirtiyor (Oktay 123).


17/103

11

Yukardaki yaklamlarn tmn birden kabul etmek olanakl. nk Ece

Ayhann iiri gnderim noktalar berrak olmayan, bulank bir iir trdr.

Gren her gz, iiten her kulak ondan kendince bir sonuca ulaabilir. Yine de

bu sonu, airin kendisi tarafndan kontrol altnda tutulmak isteniyor gibidir.

Ece Ayhann iirleri kadar dzyazlar ve syleilerinin de nemli olmasnn

nedenlerinden biri de budur.

Nereden kaynaklanyor Ece Ayhandaki bu tarih ilgisi? Yukarda saylan

yaklamlarda olduu gibi, son zamanlarda Ece Ayhana ynelik yaplan

aratrmalarn merkezini bu soru oluturmaktadr. Bir kaynak arama abasn

yanstt srece bu sorunun aratrmay derinletirmeye ynelik olumlu bir

doaya sahip olduunu sylemek zordur. nk kaynaa eriildii

varsayldnda bu sorunun kendisi de gndemden kalkacak ve zerine

dnmek iin bakaca bir alan hazrlamayacaktr. Oysa asl soru, Ece

Ayhandaki tarih ilgisinin nereden kaynakland deil, neyle dolayland

biiminde kurulmaldr. Ayrca bu soru, aklayc olmay ngrd oranda , o

aklamann delillerini batan karartan bir nitelii de barndrmaktadr. Bunun

nedenlerinden ilki, Ece Ayhan yaptlarnda bir tarih ilgisi bulunduunu

varsaymaktr. Bu n kabul akademik-bilimsel olarak kantlanmad srece, bu

konuda yaplacak herhangi bir aratrma daha en bandan temelsiz bir

nitelie brnecektir. Bu temelsizlik de Ece Ayhan yaptlarndaki -eer varsa-

tarih ilgisine ynelik delilleri karartmaya yetecektir. nk byle bir

aratrmann her eyden nce kendisine sorulacak sorularn yantlarn

barndrmas gerekir. kinci neden daha kat bir sorundan kaynaklanmaktadr:

Ece Ayhanda (ve yaptlarnda) bir tarih ilgisinin var olup olmadn sorarken,


18/103

12

tarih szcnden ve tarih kavramndan ne anladmz, dahas bu kavramla

ne anlatmak istediimizi biliyor ve karmzdaki de bizimle ayneyi

anlyormu gibi davranmaktayz. Tarih kavramndan ne anladmzn

zmlemesine girimeden yaplacak byle bir aratrma, Ece Ayhanda (ve

yaptlarnda) -eer varsa- tarih ilgisine ynelik delilleri karartacaktr. Tm bir

metni kat edecek olan tarih kavramnn aklanmas, yukarda deinilen birinci

nedeni de ncelediinden, ilk olarak bu kavramn bir zmlemesi

yaplmaldr. Sonraki aamada, Ece Ayhanda (ve yaptlarnda) bir tarih

yaklam olup olmad aratrlabilir.

A. Tarih Nedir?

Tarih nedir, sorusunu yantlayabilmek iin tarihin nesnesi nedir,

sorusunun yantn aramamz gerekir. Tarihin nesnesinin ne olduuna ilikin

iki biimde yant verilebilir. Genel anlamyla tarihin nesnesi bugnden nce

gereklemi olaylarn tm ve toplamdr. zel anlamyla, bugnden gemie

doru bakldnda, gemite gerekleen ve grnen, kendi ilerinde

deerlendirilen, nedenlerinin ortaya konduu ve sonularnn derlendii, baz

olaylar ve olgulardr. Ama hangi olaylar ve hangi olgular tarihin nesnesi

olarak saylacaktr? Dahas buna kim karar verecektir? Edward Halett Carr

Tarih Nediradl kitabnda 1066daki Hastings Savann tarihiler tarafndan

ele alnna bakarakunlar sylemektedir,

Savan 1066da Hastingsde yapldn bilmekle ilgilenmemizin

tek nedeni, tarihilerin bunu nemli bir olgu saymalardr.


19/103

13

Casearn o kk ay, Rubiconu geiinin bir tarih olgusu

olduuna, kendisince bir takm nedenlere dayanarak, karar

veren tarihidir; oysa, ondan nce ya da sonra milyonlarca

baka insann Rubiconu geii hi kimseyi ilgilendirmez. (16-17)

O halde tanmlama ve yetki gibi iki sorunla daha karlamaktayz.

Toplumbilimin kesin yasalara dayanmad, ortaya atlan kuramlarn greli

olduu, zaman ve corafya iinde deiiklikler gsterdii bilinen bir gerektir.

Tarihi de bir toplumbilim alan olarak ele aldmzda, bu alanda kimlerin

yetkili ve yetkin olduuna bakmamz gerekir; bu da bizi kanlmaz olarak

tarihi kimliine gtrecektir. En geni anlamyla tarihi, olaylarn ve olgularn

tarihi deerlerine karar veren ve onlar bir araya toplamaya alan kimsedir.

Ancak bir tarihiyi bir eksperden ya da bir koleksiyoncudan ayran ey;

tarihinin toplad olay ve olgulara ynelik belgelerden yola karak bir yarg

retmesi, bunlar arasnda bir ilikiler zinciri kurarak genellemelere gitmesi,

ksacas btn bu almalar sonucunda elde ettii bilgileri bilimsel ereve

iinde yorumlamasdr. Bylelikle, tarih olarak okunan her eyin, tarihiler

tarafndan seilen olay ve olgularn yorumundan baka bir ey olmad

sonucuna varrz. Murat Belge, Defterdergisinin Mays 1975 tarihli saysnda

yaymlanan Teorik (Bilimsel) Bir Tarih Aklamasnn Balang Noktas adl

makalesinde u gre yer veriyor,

rnein, Trkiye tarihinde bir kyl ayaklanmasn veya bir

Celli isyann inceliyoruz; kimimiz bunu feodalizme kar bir

halk ayaklanmas, kimimiz brokrasiye kar halk ayaklanmas,

kimimiz, merkez otoriteye kar feodal (hatta brokratik)


20/103

14

ayaklanma, kimimiz de iyiliki devlete kar mahall zorba

ayaklanmas diye yorumluyor. (Belge 5)

Grld gibi bu durumda ayn dneme ilikin birden fazla tarih yorumu

kar. Murat Belgeye gre ayn tarihsel olay iin bunca farkl yorum

bulunmas, sz konusu olayn nesnel, tarafsz verilerinden

kaynaklanmamaktadr. Bunun nedeni, byk lde Trkiyede izlenmesi

istenen stratejinin, kurulmas zlenen ittifaklarn v.b. yorumcuya dikte ettii

sonulardr.

Tarihinin olay ve olgular seiindeki bu grelilik ortamnda ve bunun

zerine gelitirilen yorumlarn birbirinden ok farkll aamasnda sorulmas

gereken sorulardan en can alc olann tarihi yaratanlarn kimler olduu

sorusudur. Yani tarihi yapanlar m, yoksa yazanlar m yaratmaktadr? Carr bu

konuya yle deiniyor,

Bir kere, tarihin olgular bize hibir zaman ar olarak

gelmezler, nk ar bir biimde varolmazlar ve varolamazlar:

Her zaman kayt tutann zihninden krlarak yansrlar. Bundan u

sonu kar ki, bir tarih eserini ele alnca, ilk ilgileneceimiz,

iindeki olgular deil, onu yazan tarihi olmaldr. (Carr 29)

Bu yargya bakarak yorumun, ele alnan olgulara ncel olduunu

onaylamamz gerekir. Bylelikle tarih, onu kaleme alan kiinin tarihsel,

toplumsal ve ideolojik yapsnn davurumu olarak grnr. Bu anlamda

tarihyazm ciddi sorunlarla kar karya kalmaktadr. Elbette sz edilen

sorunlar, herhangi bir savan hangi ylda gerekletii zerine deildir.

nk eldeki belgelerin verdii ya da belirli almalarla elde edilen baz


21/103

15

veriler, suyun 100Cde kaynamas kadar kesin olabilirler. Asl sorun belirli bir

ylda yaplan, belirli bir savan hangi nedenlere dayand, hangi sonular

dourduu ve bugn iin bunlarn ne anlam tad zerine gerekletirilen

yorumlardr. lhan Tekeli Tarihyazmzerine Dnmekadl yaptnda

tarihyazm zerine iki aamal bir yntem benimsediini kaydediyor,

Bizim yazdmz kitaplar, iki blmden oluuyor diye dnmek

doru olur. Birinci blmde ilgilenilen olgunun olabildiince

tarafsz bir yeniden kurulmas yaplyor (...), kanmzca bu ksm

esas olarak tarihi oluturmuyor, tarihe dzenli bir malzeme

salyor. Kitaplarn ikinci blm ise birinci blmde yeniden

kurulan olgulara dayanlarak ele alnan sorunsal iinde ileri

srlen tezlerin, varsaymlarn snanmasna ayrlyor. Bizim

anlaymza gre esas tarihi bu kesim oluturuyor. (Tekeli 51)

Grlyor ki, Tekeli iin yalnzca olgularn salamasnn yapld ikinci

blm deil, olgularn aktarld birinci blm de olduka sorunludur.

Olgularn olabildiince tarafsz bir yeniden kurulmasnn yaplmas bize

Tekelinin iki ekincesini bildiriyor; birincisi, olgular anarken istenmese de

tarafl olunabilir, ikincisi ise, olgular hibir zaman kendi halleriyle deil; ancak

yeniden kurularak varolabilirler.

O halde tarihinin, gemite gerekleen olaylar ve ortaya kan

olgulardan bazlarn seerek ve onlar kendi altyaps dorultusunda

yorumlayarak bir anlat yarattn savlayabiliriz. Ortaya kan bu anlatnn

dier tarihiler tarafndan benimsenmesi ya da eletirilmesi, yani bir tarihiler


22/103

16

cemaati tarafndan dikkate alnm olmasyla da artk onun bir tarih metni

olduu kabul edilebilir.

Buradan yola karak tarih nedir sorusunu, bu metin boyunca hangi

anlamda kullanacana ilikin olarak yantlayabiliriz: Tarih, gemite

gerekleen olaylarn ve ortaya kan olgularn sonradan, belirli bir tarihsel,

toplumsal ve ideolojik altyaps bulunan bir kii tarafndan seilerek

yorumlanmas sonucu oluturulan bir anlatdr.

B. Ece Ayhan ve Tarih

Bir nceki blmn amac, Ece Ayhanda (ve yaptlarnda) ki -eer

varsa- tarih ilgisini aratrrken kullanlan tarih szcnden ne anlaldn

akla kavuturmakt. O halde, Ece Ayhann tarihle ilgisini kurarken hep bu

anlat nosyonu zerinden hareket edilecektir.

iirlerinde tarihsel konulara deinmi, tarihi bir fon olarak semi ve

kullanm pek okairimiz bulunsa da tarih konusunda dnceler reten ok

fazla airimiz yoktur. Bu anlamda iir ve tarih ilikisi bizim iin, Osmanl-Trk

iirinin tarihi ya da iirde tarihsel konularn nasl ilendiiyle snrl kalma

tehlikesiyle kar karyadr. Ele alnan konu erevesinde bu snrllk

tehlikesine dmemek iin Ece Ayhan iirlerine ikin bir tarih anlaynn olup

olmadn aratrmak gerekir. Ancak Ece Ayhan iirlerinin kendine zg

koullar (zgn bir dile yaslanm olmalar, kendini kolay ele vermeyen

doalar, vb.) bu aratrmay sadece iirlerle kstl kalmaktan alkoymaktadr.

Orhan Koakn daAynalDenemelerle ilgili olarakKitap-lkdergisinin zel


23/103

17

sekisinde belirttii gibi Ece Ayhann dzyaz metinleri iirle dzyaz

arasndaki snr ihlal etme[ktedir](119). Bu nedenle, aratrma boyunca

Ayhann hem iirlerinden hem dzyazlarndan hem de syleilerinden

yararlanmak gerekecektir.

iir ve tarih ilikisi zerine dnmeye baladmzda, bu iki alann

zaman zaman birbirleriyle ok sk ilikiler iine girdiklerini grrz. iir ve

tarihin bu sk ilikisine aratrmac gznden baktmzda iki tr yaklamdan

sz edebiliriz. Bu iki yaklam Ahmet Oktayn air ile Kurtarcadl yaptnda

yer alan Trkiirinde Tarih lgisi (116-126) balkl blmden

zetleyebiliriz. Bu iki yaklamdan ilki, tarihi bir egzotik malzemeler deposu

olarak gren romantik yaklam; dieri bugnn ve gelecein bir trden

yeniden kazanlmas, kurtarlmas amacyla tarihi bir derslik olarak gren

modernist yaklamdr.

Oktaya gre iirimizdeki ilk nemli tarih yaklamnn Fikretle birlikte

baladn sylemek, yanl olmayacaktr. Fikretin iirinde tarih, bir zaman

dizimsel olaylar btn olmaktan ok, tarih felsefesi balamnda yeniden

retilen bir olgudur. Tarih-i kadimiirinde Fikret, kendi zamannn

toplumsal/siyasal sorunlarnn almas iin yerel ve evrensel bir bak as

retir. Anabileceimiz baka bir isim de Abdlhak Hamid olabilir. Hamidin

eserlerinde yararland tarihsel olaylar, imdinin bilin dzeyinin olumasna

herhangi bir katk salayacak nitelikte deildir. te yandan biimsel bir deer

tarlar. Gemiin bir btnsel deer olarak alglanmas ve imdi iin de bir

varlk/yaam alan bulabilmesi gerektii yaklamn Yahya Kemalde buluruz.

Ancak Yahya Kemal iin gemiin kapanan bir devri iaret ediyor olmas onu,


24/103

18

karamsar bir havaya brndrr. Ona gre iirin manevi iklimi, kapanan

devirle birlikte kurumaya direnen bir hal almtr. Oktayn Yahya Kemalden

aktardu blm kapanan devir ve manevi iklimden ne anlalmas

gerektiini anlatmaya yeterli olacaktr: Eski Trklerin manevi bir hayat

varken bir edebiyat vard. Yeni Trklerin ancak manevi bir hayat olursa

edebiyat olur (Oktay 119). Grnen odur ki, Yahya Kemal, bunlar yazd

srada Trkiye Cumhuriyetinin eski Trklerin manevi iklimini yok ettiini

dnyor ve yeni bir manevi iklimin yaratlmasn umuyordu.

iir ve tarihin yan yana duruunda anlmas gereken bir baka air de

Nazm Hikmettir. Tarihe politik/ideolojik bir btn olarak bakan Nazm

Hikmet iin eyh Bedrettin, bugnn halklarna mcadele yolu gsterebilecek

bir klavuzdur. Ama Nazm Hikmetteki tarih bilinci, kahramanlarn n plana

kt bir sahne olmaktan ok, halkn azimli mcadelesinin altn izen bir

bellektir.

Ahmet Oktaydan yola karak, iirimizdeki tarih ilgisine ynelik ksa bir

giriten sonra Ece Ayhann tarih konusundaki dncelerine geebiliriz.

Aadaki tmceler Ece Ayhann Trk Edebiyatnda grnen tarih ilgisini

deerlendirdii Yalnz Kardeeadl kitabndan alnmtr.

Tarih-iir ilikisine gelince; daha iir-Tarih ilikisi aamasndayz.

Dnyorum: lkin ve hemen aklma Yahya Kemal geliyor.

Daha nce Osmanllarda tarihe bylesine dkn bir air

yoktur. () Namk Kemale tarihsel bir airdir diyebilir miyiz?

Ahmet Rasime tarihsel bir yazardr diyebilir miyiz? ()

Gemite, Anadolu Ortaanda bir tek Yunus Emre var, o da


25/103

19

dervi olduu iin ister istemez girmitir tarihe. () Sonra,

1951e dek, Nzm Hikmet var. 1970-1975, Oktay Rifat girmitir

tarihe ve nedense km tarihten. Tarihe tarihi

kouklatrdktan sonra bakan Turan Oflazolu var; onun

iktidar kavramn demesi, boyuna demesi ilgimi ekiyor

oklhan Berk gibi, Cemal Sreya gibi, Sezai Karako gibi

tarihle ilgilenenler deil burada amacm. (YK 10-11)

Ayhann Yeni Defterleradl gnlnde arpc bir baka notla karlarz.

Ayhan 3 Nisan 1975de yle yazmaktadr,

Tarih ayaa kalknca grlecek bir nesne deildirki. Herkes

gibiyken, ierisinde, iinde yaanrken de istenirse grlebilir.

Baklmak, baklrsa, baklmas, bakmas bilinirse; bir yntem

sorunu! (italikler Ayhann). (114)

Buradan anlald zere Ece Ayhan iin tarih, uzak bir gemi olarak

snrlandrlmaz (ayaa kalkarak bakmakart deildir). Ayrca, tarihi grmek

iin tarihi olmaya gerek yoktur, herkes gibiyken de grlebilir. Bunun iin

doru ynteme ulaabilmek gerekir. Doru yntemin ne trden bir yntem

olduuna ilikin henz hibir verimiz yoktur. Yine de, en azndan, Ece

Ayhanda bir tarih ilgisi olduuna ilikin kk bir ipucu edinmi oluyoruz.

Ece Ayhann szn ettii Tarihe bakta doru yntemin ne

olduunu anlayabilmek iin onun tarihe bakn belirleyen kaynaklara

eilmemiz gerekecektir. Ece Ayhann dris Kkmer ve erif Mardine zel

bir nem atfettiini biliyoruz. Kkmerin Dzenin Yabanclamasadl

kitabnn dolama girmesinin Ayhan tarafndan dnce sistemini allak bullak


26/103

20

edici bir gelime olarak nitelendirildiini biliyoruz (Ayhan BA 64). Ayn

biimde erif Mardin de onun iin bu topraklarn tek toplumbilimcisidir (Ayhan

KBH 16).

Peki bu etkilenim Ayhann yaptlarna nasl yansmtr? Bunu anlamak

iin bu iki bilim insannn nerede durduklarn ve ele aldklar konularda nasl

bir tutum sergilediklerini incelememiz gerekecek. Bu iki bilim insan iin de

Trkiye bilim alannn marjinalleri diyebiliriz. Bu marjinalliin kaynan

Kurtulu Kayalyle zetliyor,

Bunlarn [dris Kkmer, erif Mardin] temel eilimleri

hayatlarnn nceki dnemlerinde, 1960l yllarn baat siyasal

anlaylarna eletirel bakm olmalardr. Bir baka deyile,

baka bir anlayla Trkiyenin sorunlarna yaklam olsalar da

sorunlar gemi dnemin problematii erevesinde

zmlemeye almlardr. [...] Bahsedilen yazarlarda arlkl

olarak tarih, kltr ve zihniyet sorunlar gndeme gelmitir.

(Kayal 1296)

Bu iki bilim insannn 60l yllarn siyaset anlaylarna muhalif olmalar

Ece Ayhan iin nemli bir veri olsa gerek. nk 60l yllarn Trkiye siyaset

ortamnda, yani ok hareketli ve bir o kadar da karmak bir dnemde hibir

siyasal program desteklememek iktidarla ve yrtlen ilerlikle arasna her

zaman belli bir mesafe koyan Ayhan iin bireysel duruun ve bilimsel

nesnelliin bir gstergesi olarak kabul ediliyor gibidir.


27/103

21

Konuyu biraz daha derinletirebilmek amacyla Ece Ayhan iin ok

nemli olan bu iki bilim insannn almalarna ve nasl bir yntem

benimsediklerine ksaca gz atabiliriz.

1. Ece Ayhan ve dris Kkmer

Benim kendi baklarmda ise dris Kkmer; u vermesi (bir adan

milat) 1969dan sonra olumu Cumhuriyet dnce dnyasnda milyonlar

iinde gerekte birka Onbirinci Kentte Oturan Dorucu Davuttan biridir

(Ayhan BA 65). Ece Ayhan iin dris Kkmer, bilimsel almalarnn

yan sra etik adan da nemli bir dnrdr. Zaten kolayca grlebilecei

gibi Ayhan iin etik ve bilim her zaman yan yana duran, birbirlerini zorunlu

olarak ieren iki kavramdr. Ayhann tarihe bakmas, eer bir ynteme

dayan

yorsa, o yntemin dris Kkmerin yntemiyle rtprtmediini incelememiz gerekmektedir. Kurtulu Kayalnn da belirttii gibi

tarih, arlkl olarak 1980li yllardan sonra, ama daha nceden de

grmezden gelinen nemli somut rneklerle Trkiyenin gndemine dnce

tarihi eklinde girmitir (Kayal 1297). O halde Ayhann kulland tarih

ynteminin Kkmerin yaptlarndan hangi lde etkilendiini grmek

daha kolay olacaktr. iirin Bir Altn aadl kitabnda Ayhan, Kkmerin

tarih ve dnce geliimi konularndaki nemini yle vurguluyor,

Orhan Veli nasl Cumhuriyette iirin yatan deitirmise,

dris Kkmer de 1960tan (daha dorusu Dzenin

Yabanclamas 1969da dolama girdikten sonra Cumhuriyette

tarihin ve dncenin temelini altst etmitir. Yani allak bullak!


28/103

22

(Verileni bir eit ters evirme mi? te daha bunu

bilemiyorum.) (Ayhan 64)

dris Kkmer, bir iktisat

olarak Trkiyedeki bat

l

lamahareketlerini, demokrasi mcadelesini, dou toplumlarnda sivil toplumun

neden oluamadn ve Trkiyenin genel olarak geri kalmlnn kkenlerini

incelemitir.

Kkmere gre, sivil toplumun en nemli bileenlerinden biri olan

birey, dou toplumlarnda kendisini var edememitir. Tarihsel sre iinde

bunun pek ok nedeni vardr. Bunlardan en nemli olan ve dou

toplumlarna baktmzda karmza kan en yaygn neden, devlet iktidarnn

blnmemi olmas ve bu btnlk iinde bireyin kendisine bir varolu alan

bulamamasdr. Kkmerin Sivil Toplum Yazlaradl almasnda da

belirttii gibi, her trl devlet, toplumun yaantsndan doar, bireyleri aar

(132); bununla beraber ayrk iktidar sahiplerinin birbiriyle denge sistemleri

stne kurulu Batl bir devletle; ilke olarak bireyi iine almam devlet farkl

trlerdendir. Doulu devletlerde iktidar, nl deyimiyle tecezzi etmez ksaca

ayrmaz. Bu devlet, yaps ve tanm gerei omnipotenttir; her eyi bilebilir,

yapabilir. Burada ulema da devletindir, profesr de devletin profesrdr.

Herkes mevcut ideolojiye biat etmeye zorlanr. Btn ideoloji daima

ortodokstur. Kartl reddeder. Yeni sentezlere kardr, kendisiyle olan

yeniye evet der. Gcn tekrarlamaktan alr. Tekrara dayal dnce,

geliim ve yaama olana bulamaz (132). Tekrarn sonucunda tarihsizleme

balar, ynelim silinmeye doru evrilir.


29/103

23

Kkmerin Halk Demokrasistiyor mu?adl almasnda da

deindii gibi btn iktidar, toplum adna bir merkeze toplanmtr. phesiz

ekonomiye ait temel kararlarn sahibi de kendiliinden bu merkez st

iktidardadr (235-236). Ekonomik ve politik karar alma srelerinin tek elde

toplanmasndan kaynaklanan tahakkmn, istibdadn ak kaps budur.

Hegel, Dousal hkmdarlk arayanlarda [tek] bir kii hrdr der;

hkmdardr bu (STY 126).

Bylelikle sivil toplum ve politik toplum arasndaki ayrmama

durumunun bir sonucu olarak bireyi devlete kar ne karan sivil toplum

dncesi Dou dnyasnda gelimemitir. Sivil toplumun gelimedii bir

toplumda ise kimse yurtta deildir.

Kkmerin grlerini rafine bir biimde bulabileceimiz ve Ece

Ayhan iin ok nemli olan Dzenin Yabanclamas adl kitabnda da

grlebilecei gibi, Trkiyenin ekonomik ve toplumsal dzeninin kkleri

Osmanlmparatorluuna kadar uzanmaktadr. Aykut Kansunun da deindii

gibi Trkiyenin ekonomi tarihini inceleyen bir grup aydn iin (alar Keyder,

Perry Anderson gibi) 1880lerle 1920 sonras arasnda bir kesinti, temelli bir

dnm yaanmamtr (Kansu 1-34). Bu adan bakldnda Kkmerin

de ekonomik anlamda sreklilik tezini savunduunu syleyebiliriz.

Batnn stnln kabul eden ve ona kar kabilmek iin Batnn

asker, hukuki, eitsel v.b. kurumlarn taklit etme yoluna giden Osmanlda

yenileme hareketleri padiahlarn da isteiydi. Ancak, Osmanlda snf ya da

benzeri bir oluumun ortaya kmamas nedeniyle orduda, eitimde giriilen

yenilik hareketleri, retim glerinde olumlu bir gelimeye dayanmayan,


30/103

24

geriye doru yryen tarih sre iinde, ancak kt gidiat nlemeye

alan, kksz, tutarsz slahat hareketleri olarak kalacakt.

Brokratlarn lke ynetimini tamamen ele geirmesiyle birlikte batl

kurumlar, Osmanl toplumunun eitli zellikleri ve retim ilikileri gz ard

edilerek tesis edilmeye balanm ve bu da bir devlet-toplum gerilimi

yaratmtr. Kkmer bu durumu yle zetliyor, Batda devletin snfsal

yaps, aka grlebilir. Oysa, tarihi oluum iinde snfsal yaps aka

grlemeyen bir devlette, batc-laik grup, ortaya kan anarik ortamda,

iktidara konabilenbrokratlard (Kkmer 11).

Bu belirlemenin baka bir almn Ayhanda da bulabiliriz,

KABAKI MUSTAFA, PATRONA HALL... Osmanl tarihinde

KAZANMI OLSALARDI acaba ne olurdu? III. Ahmet tahttan

indirildi o kadar oysa. Snfsal yaps aka grlmeyen ya da

aka gsterilmeyen devlet. Brokratlar her zaman iktidara

konmutur. (Ayhan MR 76)

Dahas bu brokratlar, aydn kesimini temsil eder grnseler de, halkla, hi

deilse baz snflarla tamamlaan organik bir balant kuramayacaklard. Ve

gerekte oklukla halka kardebileceklerdi (Kkmer DY 11).

te yandan Kkmere gre, Trkiye kapitalist olmadan

batlaamaz. Ve dolaysyla batclarn istedii gibi laik de olamaz (12).

Kendisini batl olmaya adayan bir lkenin ynetici snfnn ulamaya alt

sonucun en nemli nedenlerini gz ard etmesi, yani, kapitalistlemeyi

baaramamas ve hatta bu konuda engelleyici bir rol stlenmesi ekonomik

gelimedenok, Asyatik despotluu salayan bir denge biimi(37) halini


31/103

25

almaktadr. Bylelikle batllama abalar ekonomik geliime ve demokrasiye

evrilecei yerde bir tr despotizme yneliyordu. te bu belirlemedir ki,

Kkmerin ok tartlan sol-saablonunu ortaya karmtr. Ona gre

Osmanllarn son dneminden balayarak Trkiye Cumhuriyetinde de devam

eden bu ikilik, sanldnn aksine ve tam anlamyla ters evrilmi bir biimde

varln srdrmekteydi.

Halkla iliki iinde bulunan ekonomik kar gruplar sol deerleri;

halktan kopuk ve ekonomik kar gruplaryla uyumsuzluk iinde olan ynetici

snf ise sa deerleri temsil ediyordu.

Kurtulu Kayalnn szn ettii, dnemin baat siyasal dncelerine

kar olma durumunu aka ortaya koyan bir tablodur bu. Prens

Sabahattinle balayp Demokrat Partiyle devam eden, halka ve slma yakn

solcu bir akmla, Tanzimatta balatlan batclk hareketine, Mustafa Kemale

ve CHPye uzanan brokratik, halktan kopuk, laik ve sac iki kutup vardr.

yimser bir okumayla bu tablonun sol ve sa kavramlarn halka uzak olma,

halka yakn olma durumuna gre konumlandrdn syleyebiliriz. te

yandan, 1908 Devrimini gerekletiren ttihad ve Terakki Frkasn ve

hilafetin kaldrlmasndan balayarak bir dizi reform gerekletiren bir

gelenei ve onun devamn temsil eden CHPyi sada grmek olduka

yadrgatcdr. Allageldii zere CHP uzun yllar ve bugn bile kendisini

kurumsal solun tek varisi ilan etmi ve etmektedir.

Ece Ayhan Kolsuz Bir Hattatadl kitabnda yer alan bir syleisinde

yle der,Tanzimat! 1839! (...) Devlet ve toplum ikiliinin kprdanmaya

balad tarihlerdir bunlar (19). Tanzimatla birlikte balad varsaylan


32/103

26

devlet-toplum geriliminin yaratclar brokratlardr. Bunlar, hem Osmanl

devletinde hem de Cumhuriyette art deerin yeniden retime dnmesini

engelleyerek bir anlamda hrszlk yapmlardr. Bu konuda ok kat

davranmasna ramen Ece Ayhan, Mortesi Requiemadl anlatsnda bu

brokratlarn yaptklarnn kt niyetten deil, cehaletten kaynaklandn

dnyor gibidir: Trkiyeye bilmeden ktlk eden brokratlar... Tercme

Odas brokratlar (96).

Ece Ayhan iirin Bir Altn aadl yaptnda Kkmer iin yle

demektedir,

[...] dris Kkmer, Demirkap ile Bykada arasnda, kendi

ucunda okey pahasna zenci kalma konumunu semitir. Ve

bu topraklarda zellikle (zel olarak dahi) barndrlmayan

Haklln nadna hatta kuru inada inanr. (65-66)

Sadece bu kuru inat bile Ayhan iin yeterlidir aslnda, nk tarihe bak

ynteminin en nemli dayanaklarndan birisi hakllkta inat etmektir. ktidarn

halktan uzak kelerde kolayca el deitirdii bir devlet geleneinde, byk

olaylar olarak gsterilen pek ok olay aslnda ak deitiremeyecek

trdendir ve dikkatlerin ekilmesi gereken nokta Kabak Mustafa ya da

Patrona Halil ayaklanmalar deil, brokratlarn iktidara konabilme

yetenekleridir.

Bu alma kapsamnda tarih, bir anlat olarak deerlendirildii iin

Kkmerin Osmanl ve Trkiye Cumhuriyeti tarihiyle ilgili olarak

benimsedii yaklamn doruluu ya da yanll zerine tartmaya

girilmemektedir. Bunun yerine bir anlatnn meta-yorumunda Ayhan iin


33/103

27

hangi noktalarn nemli olduunun altn izmektir. Meta-yorum beinden

anlalmas gereken, zaten anlat olarak kabul ettiimiz tarih zerine, ondan

yola karak ve onun zerine ina edilerek gerekletirilen kuramsal-normatif

ya da edebi-poetik retimlerdir.

Baz syleilerinde ve gncelerinde dris Kkmerden ska sz

eden Ece Ayhann tarih anlayn tamamen Kkmere dayandrdn

sylememiz olduka zor. Kuramsal ve ideolojik bir dnce biimi edebiyat

alannda temsil edilecekse, edebiyatn kendine zg jargonundan szlerek

incelmek durumundadr. Bununla birlikte, Ece Ayhann edebiyatn zgl

jargonu iinde kendisine benzersiz bir sylem rettiini dnecek olursak;

iirlerinde beliren tarih anlaynn herhangi bir bilim insannn anlayna

indirgenemeyeceini de kabul etmek zorunda kalrz.

Ayhann iirsel servenini belirleyen etkenlerin banda gelen tarih

olgusuna yaklamndaki doru yntemin ne olduunu aratrrken, erif

Mardinin meta-yorumlarndan da yararlanmamz gerekecek. Daha nce de

belirtildii gibi, dnemin egemen zmleme tarzlarna yanamamasyla

marjinal bir konuma sahip olan Mardin, Ece Ayhan tarafndan nemsenen ve

sk sk alntlanan bir bilim insandr.

2. Ece Ayhan ve erif Mardin

Evet, [varsa] btn dnce tarihimiz bir memurlar kavgas

olarak gemitir. erif Mardinin bir tek sosyal bilimci odur

bence, bu topraklarda- Jn Trklerin Siyasi Fikirleri kitabn


34/103

28

okurken bu gerei, bir kez daha grmtm. (Ayhan BA

128)

Ece Ayhan tarafndan tek sosyal bilimci olarak adlandrlan erif Mardin

gerekten de Trkiye toplum bilimi asndan zgn bir konuma sahiptir.

Genel olarak modernizasyon sreci iinde dinin ilevi ve zel olarak Trk

modernlemesi sreci iinde slmn ilevi konusunda rettii kuramsal bak

as Kemalist aydnlarca yadrganm, te yandan slma kar gelitirdii

serin kanl yaklam da slmc evreler tarafndan souk karlanmtr.

Bylelikle akademik almalarnda herhangi bir otoritenin destei olmadan,

salt kendi bak asn yanstm ender bilim insanlarndan biridir. Mardine

Ayhan tarafndan atfedilen nemin nedenlerinden birisi de Mardinin pozitivist

Bat dncesinin Trkiye'de egemen grle birleerek biimlendirdii "kabul

edilmi" eilim ve ynteme kaplmay, toplumsal deiim dinamiklerini genel

geer kalplara sokmaydr. Bu belirleme Ayhandaki en yaln ifadesini u

szlerde bulur,

(...) Ben aslnda air filan deilim. Yanl meslekte urayorum.

Ben etikiyim. nsana yaklama denemeleri bakmndan iir

bana yetmiyor. Benim kaynaklarmn gelitii yer iir deil.

iirden gelmiyorum ben. Ara olarak kullanyorum. Yanl

meslei semiim. erif Mardin gibi, smail Beiki gibi, dris

Kkmer gibi bir bilim adam olmay ok isterdim. ok zor

olduunu biliyorum ama. (Ayhan BA 149)

Jn Trklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908(1996) ve Yeni Osmanl

Dncesinin Douu(1996) adl yaptlarnda Mardin, bugn de geerliliini


35/103

29

ak ya da rtk grebildiimiz siyas akmlarn temellerini ve Osmanl dnya

grnn modern Batl grnmle hangi lde btnletiini

incelemektedir. Ayhann da bugne bakn biimlendiren ve tarih algsn

temellendirdii dnem Tanzimat ve Merutiyet dnemleridir.

Mardinin ana saptamalarndan biri, Yeni Osmanllar hareketinden

balayarak Trkiye Cumhuriyetine dek uzanan siyas kanonun, geleneksel

slam dnceyle badamasn zorlatran en nemli etkenin, aydnlanma

felsefesinin lik doktrinlerinden ok sz edilen tarihsel srete yaanan

siyas ekimeler olduudur. dris Kkmer benzer bir yargya ekonomi

kavramlarn kullanarak ulamt: Brokratlar retimden gelen art deeri

yeniden retime yanstamadklar iin, yani kapitalist gelimeyi

gerekletiremedikleri iin toplumda alk ve sefalet artm ve bunun

sonucunda da brokratlarla halkn arasna bir gerilim girmiti. Mardin,

toplumbilimsel bir bak asyla Kkmerin halk olarak adlandrd ve

belirsiz brakt zmreyi geleneksel slam bak asna sahip olanlar olarak

koymakta ve Bedizzaman Said Nursi Olay(1995) adl incelemesinde de bu

grubu "modernleme yanls sekinlerin safna katlmayan" yoksul kesimler

olarak belirlemektedir.

Modern Trk Sosyal Bilimleri zerine Baz Dnceler adl

makalesinde Trkiyede modernleme ve ulusal kimlik erevesinde yle der

Mardin, Analiz etmeye altm dnce yapsn douran ideolojinin,

Osmanl brokrasisinin, yani Osmanlnn detatversiyonunu gelitiren ynetici

elitin ortaya koyduu siyasal reete olduu kansndaym (55). Mardinin

analiz etmeye alt olgu, Trkiyedeki toplumbilimcilerin topluma


36/103

30

baklarn etkileyen, Osmanldan tevars ettikleri bir kavraytr. Bylelikle

ideoloji de iin iine girmi olmaktadr. deolojinin kendisini var etme

mcadelesinin hegemonik sonular dourmasnn kanlmaz olduunu

varsayan Mardin, bu toplumda gerekleen hegemonik ilikileri zmlemeye

alr.

Son zamanlarda yaplan aratrmalara gre, hegemonyac snf-

toplum ilikileri aslnda iletiim ilmeinden oluuyora

benziyor: Birinci ilmek devlet aygtdr, ikincisi kltrel

kurumlardr, ncs de, bir sylem olarak dil, benliin

kaynaklar, kimlik iaretleri ve zmni anlaylardan oluarak dier

iki ilmein altnda kendilerine zg bir yaplama gc olan

karmak bir emadr. Ben birinci ilmein sabit kald, ikinci

ilmein yabanc bir kltrden alnd ve nc dzeyin eksik

olduu bir durumda olup bitenleri inceliyorum. Bu nc

ilmein olaanst geni yelpazesi, mthi karmakl ve

gerek hegemonyas, ada semiyotik ve iletiim

aratrmalaryla yeni dnsel ve toplumsal tarihten

gelmektedir. (56)

Bylelikle Trkiye toplumbilimcilerinin amaz da ortaya km

olmaktadr. nc ilmek olarak adlandrlan dzey son zmlemede sivil

toplumu yaratan koullar olarak deerlendirilebilir. Bu adan bakldnda sivil

toplumun yokluu ada semiyotik ve iletiim aratrmalarndan szlerek

dnsel ve toplumsal tarihimizin kksz bir biimde yorumlanmasna neden

olmutur. Mardine gre,


37/103

31

[Egemen toplum bilimsel] yaklamlar, toplumsal analizin

makro boyutuna ynelik seici bir ilgi olarak nitelendirilebilir;

byle bir bak ayrca tahakkm, iktidar ve zorlamann getirdii

kstlamalar balang dneminin bir zellii sayar. (56-57)

Mardinin eletiri noktas bir anlamda toplumbilimcilerimizin tarihimize

atfettikleri bir zorunluluklar dnemini varsaymalardr. Bu zorunluluklar

dnemi hem gemii hem de bugn anlamakta sknt yaratt gibi,

anlamamz kolaylatracak mikro ilikileri de grmezden gelmektedir.

Mardin yle devam etmektedir,

Dolaysyla zerinde durduum dnrler kimlik srelerini,

dinin kurumsal olmayan temelini ve toplumsal srelere renk

katan kiisel tarihleri bamsz ierikten yoksun, bo ve yzeysel

olaylar sayp gz ard ederler. Bu zelliklerin bir ounu bireysel

iler olarak snflandrrlar ve iin bal bana bir toplumsal

analiz kategorisi olduuna dair modern grleri atlarlar. (57)

erif Mardinin Trkiye toplumbilimcilerinin tavrlar zerine gelitirdii

dnceleri Fuat Keymann Dou Batdergisinin 16. saysnda yaymlanan

erif Mardin, Toplumsal Kuram ve Trk Modernitesini Anlamak (9-29) adl

almasndan da izleyebiliriz. Keymana gre Mardinin gelitirdii sylem

modernite tartmalar iinde nemli bir yere sahiptir ve Trk

modernlemesinin baz amazlarna saplanmadan, zgn bir bak as

retebilmitir. nk Mardinin bak as bugnn doas zerine

younlarken modernizasyon paradigmasnn iinden deil, onun dndan

ama modernitenin iinden beslenmektedir. Keyman iin Mardinin iinden


38/103

32

beslendii modernite bir felsefi balam olarak, gemiin yeniden kuruluuna

ve bugnn zmlenmesine olanak salamaktadr.

Moderniteyi zmlemek, anlamak ve sorgulamak, bugn

anlamaktr; ama tarihsizletirilmi bugn deil, tarihsel

balam iinde bugn anlamak, toplumsal kuram ve toplumsal

olan modernite tarihi iinde yeniden-zmlemek ve yeniden

kurmaktr. (10-11)

Bugnn tarihsizletirilmesinden anlalmas gereken, zorunluluklar dnemi

paradigmas iinden konuan ve mikro ilikilerin varln hie sayan

toplumbilimcilerin rettii yarglarn doasdr. Bu toplumbilimciler politik ve

ideolojik olarak birbirlerinden ne kadar farkl olurlarsa olsunlar -Kemalistler,

likler, Marksizan bilim adamlar (Mardin 54)-, zmlemelerinde ayn

paradigma etrafnda birleirler.Trkiyenin modernleme srecinin

sorgulanmasnda temel gnderim-noktalar olan kuramsal-normatif sylem

de, aralarndaki farkllklara ramen, modernizasyon paradigmas iinden

hareket etmektedirler (Keyman 11). Bu kuramsal-normatif sylemler, siyasal

modernizasyon sylemi, ekonomik modernizasyon sylemi ve kimlik sylemi

olarak adlandrlabilir. Bu sylemler, modernizasyon srecinin tarihi okumada

kulland sistemsellik ve sreklilik tezini kullanmaktadr. Bu anlamda,

modernleme ya ulus-devlet tarihine, ya baml kapitalizmin gelime

aamalarna, ya da otoriter bir zihniyetin srekliliine indirgenmektedir

(Keyman 12).

Trkiye Cumhuriyetinin yeni kurumlar , ulus olma halinden

kaynaklanan yeni bir onur anlay, pozitivizm ve rasyonalizm temelinde


39/103

33

tanmlanm bilim anlay, devlete/topluma verdikleri hizmetler ekseninden

tanmlanm halk anlay ve hem siyasal, hem de etik zne olarak devlet

anlaydr. Buradaki halk anlay devleti bir zihniyetin rn olduundan

dnen, deitiren bireylerden oluan bir toplum deil, dntrlmesi,

denetlenmesi ve eitilmesi gereken bir nesneyi iaret etmektedir.

Trkiye Cumhuriyeti ile Osmanlmparatorluu arasndaki sreklilik

merkez anlaynda ve merkez evre atmasndadr, krlma ise bu ilikinin

ulus-devlet ekseninde yaanmasdr. Bu krlmaya ramen halk kltryle

aydn kltr arasndaki gerilim varln korumutur. Mardin, Din vedeoloji

adl almasnda bu konuya yle deinmektedir,

erif Hulusinin belirttii gibi, halkla alakalanan yazarlarmz bile

halkla alakalandklar zaman onun cehaletini gstermeye

almlardr. Cumhuriyet bu khne kltrel kalplar cahil

halktan skp atacak olan kurtarc olarak gsteriliyordu. Daha

sonra, 1950 ve 1960larda, baz yazarlarn hakiki anlamda halka

dnk bir edebiyat aramalarnn nedeni bu ayrlktr. Medeniyet

arama salt sekinler katnda yrtlen bir faaliyet olmutur.

(146)

dris Kkmer ve erif Mardinin Cumhuriyet dnemine ilikin

zmlemelerinde kklerini Osmanlmparatorluunun son dnemlerinden

alan tarihsel temellendirmelerle karlamaktayz. Kkmer iin

brokrat/toplum; Mardin iin eilt/halk arasnda kkleen bir uurum

ngrlmektedir. Her iki bilim insan da deindiimiz yaptlarnda baskc ve

otoriter bir merkezin evreyi sindirdiini, evreyi anlamaya ynelik


40/103

34

almalara belli nedenler yznden gidilmediini ve bu nedenle de toplumsal

uzlamann hl gereklemekten uzak bir d olduunu ima ediyor ve

aratrmalarnda zm nerileri retmeye alyorlar. Bu iki yaklamn

da ortak bir bak as olduunu sylemek olanakl. Merkez karsnda

konumlanm olan evre hem Kkmer hem de Mardin tarafndan bir btn

olarak ele alnmaktadr. Bu btnlk anlay toplumu oluturan farkl snfsal

yaplar gzden karmaktadr. Toplumu snfsal bir elikiler yuma olarak

tanmlamaktan ok fonksiyonel bir btn olarak ele almalar, kanlmaz

olarak, Kemlizmin halklk ilkesiyle rtmektedir. Snfsz , imtiyazsz,

kaynam bir ktle olarak tanmlanan Trkiye toplumu iin tekinden sz

ederken yalnzca geleneksel slam kimlie vurgu yapmak zellikle son on

yllarda gerekleen toplumsal/etnik huzursuzluklarn nemli bir blmn

yok saymak anlamna gelmektedir. Ancak konumuzla ilgili olarak Kkmer

ve Mardinin yaklamlar bize nemli ipular vermektedir. Her iki yaklamda

da grdmz sreklilik tezinin, baskc merkez savnn, sivil toplum

yokluunun ve mikro tarihlerin grmezden gelinmesinin Ece Ayhan iirlerine

etkide bulunup bulunmadn inceleme olanamz domaktadr.

B. Ece Ayhan ve ktidar Sars

Ece Ayhan iin tarih nasl bir anlam tayor sorusu airin kendisine de

yneltilmitir. lhan Berk, Ece Ayhan ile yapt yazmalarn birinde tarihi

sarnlarn yazm olmasnn ne anlama geldiini sormaktadr Ayhana. Ece

Ayhan tarafndan Yalnz Kardeeadl kitapta toplanan sylei ve


41/103

35

mektuplardan birinde yneltilen bu soruya Ece Ayhann verdii yant ok

nettir:

Bir de kara

nlara soral

m bakal

m bu soruyu; onlar buna bediyecekler? Evet, sarnlar yazmtr tarihi!Hem de karanlar

zerine, karanlara degin! Sylenmeyen, syletilmeyen bir

baat renk vardr tm tarihte; iktidar sars. (YK 25)

Yine ayn kitaptaki syleilerin birinde Sedat Ergin, Ece Ayhana tarihe

bakn ve tarih-iir ilikisini nasl deerlendirdiini sormutur. Tarihebakm? Ancak tarihtir ki yeniden yeniden yazlabilir (7). Tarihin yeniden

yeniden yazlmas, yukarda ele alnan tarih nedir konusunu bir kez daha

gndeme tayor. Tarih deimez bir gereklik deil de bir anlat olarak

kavramsallatrlmad srece, onun yeniden yazlmas sz konusu olamaz.

Sayya gelmez ok boyutu var tarihin; verevine, yatay ve dikey ve bir dolu

deiik deiik dzlemler, bilekeler ve ortalamalar (7). yle grnyor ki

Ece Ayhan iin tarihi bir btn olarak alglayabilmek olanakl deildir. Tarihin

saysz boyutu vardr ve her bir boyut birbiriyle saysz kereler birlemekte,

kesimektedir. O halde byle bir tarihi kucaklayabilmek, onu

anlamlandrabilmek olanakszdr. Bylelikle gerek nedir sorusu da

gndemden kalkm oluyor. Oysa Ece Ayhan bu szlerini yle

srdrmektedir: El kitaplarndan okuyorsunuz tarihi tarihleri; muhtasar ve

nezih klyorsunuz; olup bitenlerin belkemii olan eyleri de nemsiz ayrnt

sayp atlyorsunuz atlatyorsunuz (7). Tarihte olup bitenlerin bir belkemiine

sahip olduunu; ama tarihi yazanlar tarafndan bunlarn nemsiz saylarak

gz ard edildiini reniyoruz. Burada erif Mardinin grlerini hatrlamakta


42/103

36

yarar var, Mardin iin kimi dnrler toplumsal olaylarn en nemli

dinamiklerini bo ve yzeysel olaylar sayp gz ard ederler (Mardin Modern

Trk Sosyal Bilimleri 57). Bu noktada Ece Ayhan, Mardinin grlerini

paylayor gibidir. Ama Mardinin klavuzluunda Ece Ayhann grlerini

yorumlamaya katlmzda bile ortada hl baz soru iaretleri bulunmaktadr.

Saysz boyuta sahip olan tarih, belkemiini oluturan nemli olaylara sahipse

tarihin yeniden yeniden yazlmas gerekli midir? Ece Ayhann syleilerinde

bu sorunun yantn aratrmak gerekiyor. Bununla birlikte baka sorular da

sorulabilir Ece Ayhana: Tarihin belkemiini oluturan nemli olaylar nelerdir,

ya da bu olaylara nem atfederken kullanlan ltler hangileridir?

Tarihin muhtasar ve nezih klnmas, yani ksaltlmas ve

sekinletirilmesi, bugn tarih olarak okuduumuz anlatnn gerekleri

yanstmadn gsteriyor. Yine Ayhann deyimiyle bu tarih yazlrken bir

masal kurulmu (Ayhan YK 8)tur. yleyse bugn anlamlandrabilecek

gerek tarih, yazlrken darda braklan olaylardan olumaktadr. Tarihi

muhtasar ve nezih klarak yazan sarn tarihilere kar karanlarn

yazd, yazaca bir tarihi n plana karmaktadr Ayhan; nk imiz,

btn derdimiz gereke gereklere yaklaabilecek bir bireim bulmak deil

midir? Evet, dar ve geni anlamyla bireim! (9). Bylelikle Ece Ayhan iin

tarihe baktaki gerekli yntemin ne olduuna ilikin nemli bir veri daha

ediniyoruz. Bu yntem, sarn tarihilerce yazlm bir tarihi yedeklerine alan

egemenlerin tezi, 1970li yllarda sesini iyice duyuran slamc muhalifler (9)

ve devlet karsnda ezilen tekilerin antitezi ve bu iki nclden yola karak

tarihi yeniden yazacak olan karanlarn sentezi. Bu yargy glendiren


43/103

37

baka bir deiniyi de Ece Ayhann Milliyet Sanat Dergisinin 1973 ylnda

yaymlanan 22. saysndaki Trkiirinin durumunu deerlendiren ksa

yazsnda buluyoruz: Eski gnlerde iirin hayat devlet denilen byke bir

kuun glgesinde geerdi. imdilerdeyse bir altn kuun srtnda uar. Kuun

eski ad cedel, yeni ad eyitiim, yani diyalektiktir (3). 1973 ve 1984

yllarnda Ece Ayhan, iki ayr soruyu yantlarken eyitiim ve bireim

(sentez)den sz etmektedir. O halde Ece Ayhann tarih anlaynda

eyitiimsel bir ynteme angaje olduunu sylemek aykr olmayacaktr.

Ancak bu noktada airin Ludingirradergisinin ilk saysn kapsayan Ece Ayhan

saysnda dergi tarafndan hazrlanan sorulara verdii yantlar bizi yeniden

iinden klmaz bir soruna srklyor. lmsz tekey olan Diyalektikin

dnda, bireim sentez denilen lakerda da sama sapan bir eydir aslnda.

Yeni bir ey retememenin, kendini ve iir toplumunu aldatmann kurnaz

addr (29). Daha nce iinin gcnn gereke yaklaabilmek adna bir

bireim (sentez) retmek olduunu syleyen Ece Ayhan, 1997 ylnda

diyalektik konusunda srar ederken, bireimin bir palavra daha dorusu bir

aldatmaca olduunu sylyor. Oysa gerek Hegelci anlamda olsun gerek

Marks anlamda olsun diyalektik ve bireimin birbirinden ayrlabilir kavramlar

olduunu sylemek olanakszdr. Belki de, Ece Ayhann burada szn ettii

bireim, devlet uygulamalaryla da gndeme gelen ve dou-bat sentezi

olarak adlandrlan ve bilimsel anlamda bir sentez olmaktan ok bir tr kolaj

almasndan teye gitmeyen uygulamalar olarak ele alnmaldr.

Ece Ayhann tarihe baktaki ynteminin diyalektik dnce sistemine

angaje olduu yargsndan hareketle Enis Baturun Tahta Troyaadl


44/103

38

almasnda ele ald bir konuyu yeniden tartmak nemli olabilir. Enis

Batur, Ortodoksluklarda yararlanlan 3 kaynak metnin (Protopop Avvakum-

Hayatm, bnlemin Mahmut Kemal-Musik Szl, Metin And-Bizans

Tiyatrosu) ilk bakta birbirleriyle hibir ilgisi olmadndan sz ediyor,

Bu kitab bir arada okumak iin gzle grlr bir neden

bulunabilir mi? Bu kitaplardan Ece Ayhann derledii tmceler

ya da eler, hangi amala ayn metni kurma yolunda

kullanlabilirler? Derlenen paralarn ortak ynleri nedir, ya da

baka bir deyile: Bu eler hangi ltlerle seiliyor ve

balamlarndan kopartlp baka bir balama yerletiriliyorlar?

(152)

Enis Baturun sorduu sorular tm bir Tahta Troya anlats iinde ele alrsak,

yanta ulamak olanakl grnmemektedir. Ancak bu sorular kendi

balamndan alarak baka bir metne baka bir balama yerletirerek sonuca

ulaabiliriz. Ece Ayhan iin tarih nemli bir anlam tayorsa ve bu anlama

ulamak iin tarihe belirli bir yntemle yaklamak gerekiyorsa; Baturun

sorularn bu belirli yntemle birlikte yeniden sormak anlaml olacaktr.

Vardmz noktada Ece Ayhann tarihe baknn diyalektik yntemden

beslendiini karabiliyoruz. O halde bu kaynak metni bu ereve iinde

deerlendirerek baz sonulara ulaabiliriz. Bu 3 kitabn yazarlarnn konum ve

anlaylarnn Anadolu corafyasnn, belki daha da nemlisi stanbulun

dnn (bnlemin Mahmut Kemal-Osmanl) bugnn (Metin And-

Cumhuriyet), dn ve bugn dikine kat eden toplumsal biemini (Avakkum-

etnik kken) yanstan rnekler olduu sylenebilir. Bu karm doruysa Ece


45/103

39

Ayhann Ortodoksluklar metnini belirli bir amaca gre ve belirli bir yntemle

rdn syleyebiliriz.


46/103

40

BLM II

ELETRMENLERN GZYLE ECE AYHAN VE TARH

Ece Ayhann iirlerini incelemeye balamadan nce, baz

eletirmenlerin Ece Ayhan iirlerini incelerken tarihle ilgisini nasl

deerlendirdiklerini irdelemekte yarar var. Ece Ayhan iiri, eletirmenler ve

okuyucular iin her zaman bir bilmece olarak kalmtr. 70li yllarn sonlarna

kadar onun iiriyle ya ok fazla ilgilenilmemi ya da kapal doas, masals

havas iine hapsedilerek deerlendirilmitir. ok az sayda eletirel yapt,

bugn Ece Ayhan iiri konusunda sahip olduumuz zmleme anahtarlarn

sunmutur bize. Bu az saydaki yapt arasndan bir seme yaparak 4 tanesine

deinebiliriz. Bunlardan biri Orhan Koakn, Ludingirradergisinin 1. saysnda

yaymlanan Ece Ayhann iirinde Dil ve Balam adl makalesidir.

Koaka gre Ece Ayhan iirlerinin tarihle ilikilendirilmeye balanmas

grece yenidir. nk Ayhann tarihle ciddi olarak ilgilenmeye balamas

onun edebiyat yaamnda ancak 70li yllarn ortalarna denk der. Bunun


47/103

41

iirlerine yansmasysa ZambaklPadiahve ok Eski Adyladradl

kitaplarnda gereklemitir. Koak bu yargsn Ayhann gnlklerine ve

syleilerine dayandrr. Ona gre airin gncelerinde yer alan 2 nisan 1975

tarihli notu, onun tarihle bilinli bir ilikiye girdiinin gstergesidir: Tarih

ayaa kalknca grlebilecek bir nesne deildir. Koak, bunun gibi baka

rneklere de yer veriyor. Ece Ayhann 1992deki bir yazsnda, Evet,

gerekten, eer air airse, yars tarihidir! Yani iir ve tarih, bu uslu ve

halim selim Anadoluda i iedirler! dediini belirterek bu yazlarn onun

tarihe ilgisinin ok sonralar baladnn bir kant olduunu ileri sryor.

Bunu destekleyecek bir baka alnty da airin bir dzyaziirinden yapyor :

imdi, bugnlerde de, kentimize bir kek gnderilmitir:

geleneksel sanatlar. Mollalarn lakrdsdr (...) Dangalaklar

kafalarnn kaytlarn yank saraylara yaptrmaya almlardr.

Krkndan sonra byle bir kk aramaya kalkrlar, meyan kk,

hazrlayn! Ben de geliyorum.

Koaka gre bu dnemde tarihle urama ya da hesaplama yoktur.

Tarihin atlacak bir yk olarak tanmland modernist bir tavr egemendir.

Oysa Koakn bu alnty yapt lmn Arkasndan Konumak (Yort Savul

37-41) adl dzyaziirde 1970 ylnda Ayhan unlar da sylyor:

Bilirsiniz ya da bilmezsiniz, z ocuklarn boduu iin herhalde,

grkemli olduu sylenen gemi, hele bir imparatorluksa, (....)

yanna bir ibrik, bir seccade, bir Muhammediye almasna gz

yumulan bir kalebent olarak hisarlara kapatlm olsa bile,


48/103

42

cumhuriyetlerin, kendisinden sonraki tarihsel ulamlarn,

basamaklarn, srelerin peini brakmaz. (Ayhan Yort Savul 37)

Buradan da anlalyor ki, konu Osmanl-Cumhuriyet balamnda, eskinin

diriltilmesi ve yeninin kurulmas ekseninde ele alnmaktadr. Yani, Ayhann

Tarih deerlendirmesinin klgsal grnmne ilikin savlardr, bunlar.

Alntya devam edelim:

(...) Siyasal komular, toplumsal arkadalar ve retim ilikileri

deimedi mi yoksa hi? Haziranda vuruluncaya tutuklanncaya

ikence edilinceye kadar, gece vardiyalarnda almyorlar myd

onlar?

Biz dragomanlarn cumhuriyetinden de te, bir yetkinlie doru,

temelin getirecei dzayak tertemiz ivit avadanlkl bir

cumhuriyete alrken, her delikanl cumhuriyet yat kzlarla

ada arkadalaryla merebine gre dp kalkacaktr,

gerekirse kl knda yakalanacaktr.(38)

Ece Ayhann kar kt ve Koakn da belirttii gibi atlmas gereken

yk olarak tarih, deien retim sreleri ve o srelerle birlikte deien etik

deerlerin yeniden kurulmasyla rtemeyen, ona ayak uyduramayan

tarihsel, kltrel nvelerdir. Burada gemiin eletirisi kadar varolan

Cumhuriyete kar bir duru da sezilmektedir. Grkemli gemi z

ocuklarn bodururken, zlenen (ama henz varolmayan) cumhuriyet kl

knda yakalanacak kadar hafif merep olabilmelidir. Gece vardiyalarnda

alan ve haziranlarda meydanlara inenlerin cumhuriyetidir, sz edilen.

Dragomanlarn cumhuriyetiyle ivit avadanlkl cumhuriyet arasndaki ayrm


49/103

43

da aklmzn bir kesinde tutarak, atlmas gereken yk olarak kurgulanan

tarih kimlerin tarihidir sorusunun yantnu tmcelerde bulabiliriz,

Halkn, btn imparatorluk boyunca, yzyllar dokuduu

zelliklerinden balcas, devletten holanmamas, binlerce

mezraya kamasdr.

nsanlarn hukukunda baba oulu reddedebiliyorsa, oul da

babay reddedecektir.

Sorun eskidir efendiler, yeni hi deildir. mer Ltf Barkan

filn okunduktan sonra balamamtr. Asl Tanzimatn ilanndan

bu yana kalem efendileri arasnda tartlr olmutur.

Bu topaklarda, atalhykden, bakent Sirkeciye kadar, iyi

sanat, ada sanatlar, biimi deiir z deimez bir ilke

gereince, btn gemi deerlere, deerse, gizli

gndermelerini, onlardan ak alntlarn zaten yapyordur. (39)

Tanzimatn kalem efendilerinin yazd, tartt bir tarihten sz ediliyor. Yani

efendilerin tarihinden, oysa te yandan halk kendi tarihini ak ya da gizliden

yapt gndermelerle zaten yazmaktadr. O halde Ece Ayhann atlmas

gereken bir yk olarak tad, tatlan tarih btn bir tarih deil, belli

tarihsel srelerde ortaya kan ve halka ramen yazlan bir tarihtir. Peki Ece

Ayhan, kendi konumunu nasl belirlemektedir:

Evet, al Dou al! Dou alsn, Dou alacak elbette. Ama

yeni bir Akdenizli der ki, hem yeni aynaya, hem yeni divanilere,

Douya fazla giden, corafya yznden, batya der.


50/103

44

ster Hacivatn ister Karagzn olsun, l bir altyapya

dayand iin, birbirinin tersi olmaktan te, bir anlam,

kartlarn atmas olmayan bu dnceler, topraklarda, halkn

arasnda, bir halife, bir oul brakmayacaktr, brakmyor. Halk

kendi srecini kendi yaratmak zere rmak azlarnda

toplanmaya balamtr, deltalarda yatyor oluk ocuk.

Irmaklarn tersine aktld gn ayaklar ba olacak, balar ayak.

(41)

Yeni bir Akdenizli olarak konumaktadr Ece Ayhan. Diyalektik bir

srece girmeyen khnelemi dncelere srtn dnerek. Halktan umudu

vardr. Deltalarda oluk ocuk biriken, toplanan halktan.

Burada yeniden Koaka dnersek, btn metni okuduktan sonra, bu

dnemde Ece Ayhanda tarihle urama veya hesaplama olmadn

syleyebilir miyiz? Gemiin egemen yorumunun reddiyesi, halkn

gndermeleriyle salanan sreklilie sahip klmas, ivit avadanlkl bir

cumhuriyet zlemi, bu zlemin yaratclar olarak grd delta boylarnda

toplanan halk ve bir gn rmaklarn tersine aktlacana olan inan. Tm

bunlar ciddi bir tarih kurgusunu gerektirmektedir. Tarihle hesaplamann bir

baka boyutu da Ece Ayhan iirlerindeki nemli bir belirleyen olan intihar

olgusudur. 1982de lhan Berke bir mektubunda yle yazyor Ayhan, O

gne dek (1839) szlklerde bulunmayan intihar szc yrrle girer;

daha nce Osmanllarn hibir szlnde bu szc arama, bulamazsn,

yok! (YK 24).


51/103

45

Ece Ayhan iirinde tarih sorunsaln yar politik bir szgeten

geirdikten sonra onun poetikasnda bu sorunsaln nasl belirlendiine gz

atmakta yarar var.

Yukarda anlan kaynaklardan biri Edip Canseverin 1967 ylnda Papirs

dergisinde yaymlanan Ecegilleri Okumak adl yazsdr. Cansever bu

yazsnda nemli bir noktaya deinerek Ece Ayhan iirinin kilit noktasnn dil

olduunu syler. Herhangi bir sonuca varabilmek iin ncelikle bu dil engelini

amamz gerektiini belirtir. Aslnda bunun iin elimizde bir szlmz de

vardr, bu szlk Ayhann dier iirleridir. Ama kendisine srgn, adresi

olmayan bir yaratk olarak. Ece Ayhan iirlerini tarihle ilikilendiren ve bugn

iin de geerli grnen ilk saptamay Cansever yapmtr. Bu iirdeki tarih

tutkusunun altn izdikten sonra, yle der Cansever,

[A]ma romantiklere zg bir ka, geri dn niteliine

brnmez ondaki tarih tutkusu. nk imgeleri, betimleme

tutkusunu, ama izgisini ie ulatran, ile kaynatran e

sadece dil deil, dilin hareketi, plstik bklgenliidir. Eyann

kullanmn kolayca tersine evirmekten kanmaz. (5)

Cansevere gre Ece Ayhann dille bu derece oynamay sevmesinin

nedeni, yaamad alarn, hatt yaarken bile yaamad bir an, o hi

yazlmam duygular tarihini ele geirmektir. Bu sav yle geniletilebilir:

Bizans ve Tanzimat yaamad adr, dragomanlarn cumhuriyeti yaamak

istemedii bir adr. Bizansta Ortodokslarla, Tanzimatta Kantocu Peruzlarla

ele geirdii anahtar kullanarak o gemi duygular tarihinin znel dilini

yakalamak, kilidini aralamak ister.


52/103

46

1967de Cansever Ece Ayhann tarih ilgisinden sz edebiliyorsa,

Koakn savnda bir sorun var demektir: henz airinde ve iirlerinde

belirmeyen bir durumu, tarihle ciddi bir ilikiye girme durumunu bir baka

air eletirel olarak koymaktadr. Eer Koak haklysa ortaya anakronik bir

durum kmaktadr. Nesnesinden nce gelen eletiri gibi.

Buradan bir baka kaynaa, Enis Baturun Tahta Troyasna dnelim.

Enis Batur, Tahta Troya(1981) isimli yaptnda bu konuya ilikin u

saptamada bulunuyor:

[Ece Ayhan iirinin] Knar Hanmn Denizlerinden balayarak

betik boyunca yerletii yrnge dta braklanlarnkidir.

Tanzimat dnemi tiyatrosu (kapanm bir dnem), Pera (tarihe

karm bir isim), ermeni tarihi (gizlenmi bir tarih), Yahudi

ulusu (srgn bir kitle). (135)

Yrnge dta braklanlar olunca Ece Ayhan, iktidarn kuand bir

dta brakma sylemini benimseyerek, onu yeniden retmek yerine, dta

braklanlarn sesini aramaktadr. Byle olunca da, Baturun deyimiyle dil, ister

istemez pileecektir. nk dta braklanlarn tek tek tarihine, yklerine

baktmzda, srgn edilmi, grmezden gelinmi, yaam olduklar bile

unutulan insanlarla karlarz. Yok saylan bir dirimin baba erkine dayanan

iktidar sylemindeki karl piliktir. Ece Ayhann vardr ama ayrca bir

blm skntlarn kirli tarihsel yklerini tamayan szckler (...) Szcklerim

atalarn da tasn istemiyorum szlerini byle anlayabiliriz. nk yle

devam ediyor: Bir keye sksn ama btn bir irkin toplumun hibir kirini

tasn istemiyorum ksaca (Ayhan YK 95). Modernizmle dolaylansa da


53/103

47

romantik bir tavr olmadn belirttiimiz airin, irkin dnyann izlerini

tamayan szcklerinin salt gzelliklerden olutuunu dnmek olanakl

deildir elbette. Pantolonu syrlp amdana oturtulan ocuklar, bir sakallyla

kl knda yakalanan renciler, tek konuulur yzn sakal, byk brakan

bacak aralar olmas... ite bunlardr Ece Ayhan iin atalarn tamayan

szckler. Bunlardr; nk iktidarn yok sayarak, damgalayarak gsterdii

iddetin, kar sylemde ayn oranda plak bir iddetle, ancak iktidar hedef

alan, rlplak bir iddetle karlanmas gerekir.

Batur, yaratlan bu znel dilin boyutlarn, gizlenme tutkusunun

kaynakland cinsellikten, tarihsel tabakalara kadar izmeye alrken, Ouz

Demiralp yaratlan bu znel dilin gerekelerini soruturmutur. Demiralp,

Yaklak Olarak Ece Ayhan iiri adl makalesinde bu iirin poetikasn drt

belirleyende yarattn sylyor. Kiisel ve toplumsal dzlemde bir

hesaplama ve bu hesaplamann uzam olarak tarih ve corafya. Bu drt

belirleyenin Ece Ayhann iirine cinsellik ve siyaset olarak yansdn

syleyebiliriz. Kiisel hesaplama, bir ynyle zgemile yaplan bir sylei,

bir ynyle de cinsel edimin giderek gizlenme eilimine elvermesidir.

Toplumsal hesaplama, Ece Ayhann akbaba olarak grd her yakn

zulmn kk hisseli uzak orta (Demiralp 14) okurun ait olduu orta snf

kentliler grubuna ve iktidar sahiplerine ynelttii acmasz hatt gaddarca

eletirilerin bir toplamdr. Bu hesaplamann uzam olarak tarih, iktidar

sahiplerinin yazd ve yaatt bir tarih olmakla birlikte, orta snf kentli

profilinin sessiz kalarak onaylad, idi edici bir tarihtir. Baklrsa, konu

alnan tm isimler Ayvazovski, Kantocu Peruz, Fikret Mualla gibi, hal ve gidii


54/103

48

sfr olan ya da devlet ve tabiat derslerinde snfta braklan insanlardr. kinci

uzam olarak corafya belki de Ece Ayhann en umutlu, en kl yzdr. Bu

corafya Akdeniz yarapldr. Lon Blum, Gesualdo de Venosa gibi isimleri

saymazsak, iirlerinin dier kahramanlar ve iirinde sz edilen yerler hep

Doudan daha dorusu Ortadoudan yerlerdir. ivit avadanlkl dz ayak

cumhuriyetlerin kurulaca yer ancak buras olacaktr. lerde de deinilecei

gibi, korsan gemilerinin yanat limanlar buralardr. Unuttun beni

mavisinden yelkenlilerin beklendii kylar buralardr. Karnca tacirlerinin,

Babil kulelerinin, raspop kafal, karafaki rakl, Akneri Vank Manastrlarnn

mekn hep bu topraklardr. Yani onun iirini dolduran ne varsa bu meknda

nefes alp vermektedir. O halde zlenen cumhuriyetin mekn da buras

olmaldr. Bakenti Sirkeci olacak bir Akdeniz Cumhuriyeti. Ama bu umutlu,

kl yan bir soruyla yeniden bulanklar: Bu Cumhuriyette kimler

yaayacaktr? Sar Cumhuriyet erkini temsil edenler yaamayacaktr, elbette.

Sessiz onayclar, yani kentliler de yer almayacaklardr bu Cumhuriyette.

airin l btn dedii tarihin darda braktklar, zaten ldrler. O halde

geriye bir tekairin beni, Akdeniz dudakl ocuklar ve Sirkeciyi bakentleri

ilan eden lmpenler kalmtr geride. ocuklar, devlet ve tabiat dersinde

intihara srklenmi, airin beni belinde bir kl gibi karaduygululuk

tamakta, mor biletli, ikinci mevki yolcusu lumpenlerle de namzet yurttalar

arasnda dil sorunu belirmektedir. Demiralp bu dil sorununu yle belirliyor:

Ece Ayhann dili, toplumsal retime katlmayanlarn, kenara

itilmilerin, lumpenlerin dilidir. Ama air ile bu kaynak kiiler


55/103

49

arasndaki byk bilin ayrm gz nne alndnda, iir

kaynakland yerde de okunmayan bir iir olur. (31)

Kentliyle dorudan iletiim kurmayan, kaynakland yerde okunmayan bu

iirin dne ve bu gne ayrks bak gelecee, yalnzca intihara

srklenmekten kurtulan ocuklara yklenir. te bu noktada da btn

zeminini yitirerek, kendi kendisiyle elien bir kk olarak kalr. Canseverin

deyimiyle, kendi kendine srgn, adresi olmayan bir yaratk olarak kalmaya

yazgldr.


56/103

50

BLM III

ECE AYHANDA TARHSEL VE POETK DL

Buraya kadar Ece Ayhan iirinde tarih olgusunun nasl belirdiine ve

eletirmenlerce nasl alglandna deinildi. Btn bunlardan Ece Ayhandaki

tarih bilincinin gerekten aprak bir sorunsal olduunu sezmekle birlikte

onun tarih anlaynn en nemli yansmasnn kulland dil olduunu fark

ediyoruz.

Herhangi bir iirinde yer alan, zmlenemez gibi duran bir motifi ya

da izlei, airin herhangi bir syleide ylesine deiniyormu gibi sarf ettii

bir szckle ayrmsamak mmkndr. Ece Ayhan okura hi ipucu vermeden

ama ara sra uzaktan bir iaretle dikkatini ekerekiirinin alglan

dzlemlerine mdahale etmekten kanmaz. Ama yle bir mdahale ki bu,

okuyucunun kendisine iaret edilen tarafa ynelebilmesi iin tetikte durmas,

her bir szcn altnda, sylenmemi tmceler aramas, onlar sezinlemesi

gerekir.


57/103


58/103

52

Abla figr arasndaki balantnn gereklii ve gvenirlii konusunda baz

soru iaretlerinin gndeme geldiini kabul etmek gerekir. Ancak yine de airin

dier kitaplarn veri kabul ettiimiz iin air tarafndan kurulan bu balantnn

doru olduunu savlamak durumundayz.

ntihar karas bir faytona binmi geerken ablam (109).

Fikriye hanm, artk aileden biridir. Yani kaybeden ve kaybedecei batan belli

olanlarn ailesinden. Grmezden gelinen trajik bir olayn, Ece Ayhan iirinde

byle dile getiriliyor olmas politik ve/veya ideolojik bir tavrn yansmas olarak

okunabilir. Ancak bu tavr sadece cumhuriyet ideolojisine kar gelitirilmi bir

tavr olarak sunmak yetersizdir. Elimizdeki pek ok veriden anlalaca gibi

Ece Ayhan, Osmanl devlet sistemine de kardr. Ona gre Osmanl,

Despotluk ve Nobranlkmparatorluudur (66). O halde bu tutumun iki

bal bir sreci izlediini savlayabiliriz: Birincisi, Ece Ayhan iin devlet, mlk

ve mlkiyet eit oranda kirli ve kanl bir ilikiler sisteminin sonucudur. kincisi,

Ece Ayhan iin iir, darda braklan kmelerin szcs ve dorudan

sylenememi gereklerin ariv kt gibidir.

Bu ikinci sav destekleyecek bir baka olgu da Kavafisin bir iiriyle

belirir,

skenderiyede bir Akhal yazd bu dizeleri

Batlamyus Lathyrosun krallnn yedinci ylnda.

iirin Bir Altn aadl derlemesinde Ece Ayhan bu dizelere deinir ve

Batlamyus Lathyrosun krallnn yedinci ylnda Akhallarn byk bir

hezimete uradn syler (253). Kavafisin bu iiri yazd tarih ise 1922

yldr. Yani, Trklerin Anadolu topraklar zerinde hl devam eden Helen


59/103

53

hkimiyeti dlerini sona erdirdikleri yl. Ece Ayhann iirle ne trden bir iliki

kurduunun gstergesidir bu. nce Batlamyusun krall dnemi incelenmi,

yedinci ylda alnan yenilgi bulunup karlm ve ardndan Kavafisin iiri

yazd yl bu olayla karlatrlarak, Kurtulu Savana gei yaplmtr. Ece

Ayhan bununla kalm olsayd iyi bir okur, iyi bir aratrmac olarak, zekasnn

kvraklyla bizi bylemekle yetinecekti. Ama o elde ettii sonucu ve o

sonucun kurumsallam etkilerini harmanlayarak yeniden nmze

koymaktadr. Soniirlerde, Bir Askeri airin lm (1991) adliirinde bu

dizeler yle yer almtr,

Srgeidinde Dolmabahede sivil bir Ece Oval yazd bu dz

iiri

V. Mustafann padiahlnn 10. ylnda aylardan mayst. (16)

Bylelikle aileye Kavafis de alnmtr. V. Mustafa olarak adlandrlan Mustafa

Keml Atatrk ve askeri air olarak adlandrlan Fazl Hsn Dalarca da aile

dna itilmilerdir. Dalarca, Ece Ayhann deyimiyle iirin mstahkem

mevkisidir (Ayhan 15). Ama 1946da Missouri Zrhls gelip de stanbula

yanatnda Dalarca memnunuz cihandan ve hkmetten diye balayan

bir iir yazm ve belki de Helenlerin yenilgisine benzeyen bu sembolik

bamszlk yitiini, Kavafis gibi deil de padiahn kap kulu gibi karlamtr.

Ece Ayhann tarihle kurduu iliki iir zerinden yeniden

yorumlanarak, tarihin yeniden retilmesine el verir. Tarih, kendi zgl

kavramlaryla deil, poetik dile havale edilerek ele alnr. nk,

[...] iirin noktalama iaretleri; (sarnlarn yazd) tarihin

noktalama iaretlerinden (fermanlar, artlar, anayasalar... gibi)


60/103

54

daha doru ve gerekidir. Zaten en ufak bir toplumsal bir

deiimin bile ilk habercisi iyi ve skiir olur. Yani sivil iirler!

Ksacas, tarihteki her olgunun, aranrsa, gstergesi iirde

bulunabilir. (Ayhan anakkaleli Melahata .E.M 9)

Tarihi yazanlar, kendi noktalama iaretlerini, gerekleri arptmak pahasna

dilediklerince deitirebilirler; ancak skiirin herhangi bir imi deitirilemez.

nk skiir, hareket ettirilemez paralardan oluan bir btndr. Bu

nedenle daha gerektir.

Ece Ayhann sk sk dile getirdii bir baka olay da Struma Olaydr.

Murat Yalnn Kitap-lkdergisinin 45. saysnda airle yapt syleiden

rendiimize gre bu olay, kinci Dnya Savanda 769 yolcusuyla

stanbula snan Romanya bandral bir yolcu gemisi zerinedir. Almanlar

Romanyay igal ettiklerinde, Romen Yahudiler bir gemiye binerekstanbula

gelmi ve Trk Devletinden gei izni istemilerdir. Niyetleri Filistine

gitmektir. Ancakngiliz ve Alman hkmetlerinin basks sonucunda gemiye,

geldii denize iade kural uygulanr. Gemi Karadenize kar ve uzun sre

bekler. Bu srada Amerikadan Ankarada yaayan bir kereste tccarna

telefon gelir, telefon edenler Mobil Petrol irketinin yetkilileridir. Hkmetle

aras iyi olan bu kereste tccarnn Yahudi mlteciler iin yetkililerle

grmesi istenir. Ancak kereste tccar baarl olamaz ve 1942 ubatnda

gemi torpillenerek batrlr. Karaya kmasna izin verilen hamile bir kadn

dndaki tm mlteciler boularak lrler (31). Bu olayn Ece Ayhan

iirlerinde herhangi bir gstergesi olduunu sylemek iin elimizde nesnel

veriler yok; ancak yine de baziirlerin bu olay zerine yazldn


61/103

55

sezinleyebilir ya da yle olduunu varsayabiliriz. Devlet ve Tabiatadl

kitaptaki Denizin Altndaki Bandolar (35) ve ZambaklPadiahtaki VII ile VII

numaraliirler gibi.

Bu olayn air tarafndan nemsenmesi konumuzla baka bir adan

rtyor. Olayda sz geen kii, nl iadamlarndan Vehbi Kotur. Struma

Olay ansna dzenlenen zel gn iin Trkiyeye gelen Musev cemaati

Rahmi Koun karlamas ya da Struma ile ilgili web sitelerinde Rahmi Ko

Mzesine linkler bulunmas, Ko ailesinin bu olayla bir balants olduunu

gsteriyor. Ece Ayhan bu olay anarken Ko ailesinin Yahudi dnmesi ya da

ibirliki olduunu ima etmektedir. Bu iddiann gerek olup olmamasndan

ok, Ece Ayhann konuyla ilgileni tarz dikkat ekicidir. Sanki apak ortada

olan eylerin sarn tarihilerce es geilmesine dayanamyor gibidir.

Yukarda anlatlan olayda da rahatsz edici bir fkenin alttan alta iledii

grlmektedir. Bir abla devlet yokuunda intihar etmi; iirin mstahkem

mevkii olan air, devletle ibirliine girimi; lkedeki aznlklar hor grlp

srlrken, devletle aras iyi olduu iin ve zenginlii nedeniyle bir ailenin

gemii grmezden gelinmitir, gelinmektedir. Bu karmlarn doruluu

zerine tartmalar yaplabilir; ancak grnen odur ki Ece Ayhann tarihle

ilgisini srekli klan, bu karmlarn yaratt fkedir.

O halde, devletle Ece Ayhann arasna giren bu soukluun ve fkenin

nedenlerini aratrmak gerekecektir. airin sylei ve dzyazlarndan yola

karak, iirlerini inceleyerek ruhbilimsel bir zmleme yapmak olanakl

olabilir; ancak bu, almamzn hedef ve kapsamn aacak bir aratrmadr.

Olsa olsa, airin devletle nasl ve ne zaman yaraland zerine kk bir


62/103

56

inceleme yaplabilir. Ece Ayhann kinci Dnya Sava yllarnda

anakkaleden stanbula, geldiini biliyoruz. Henz kk bir ocuk olan Ece

Ayhann Dolmabaheden denize sivil (rlplak) girdiini biliyoruz. Dnemin

Cumhurbakansmet nnnn ve Milli Eitim Bakan Hasan li Ycelin

ocuklar nlerinden geerek sahilde bekleyen cumhurbakanl forslu yata

binerken, oradaki tm sivil ocuklarn onlar alka tuttuunu da biliyoruz.

Biz ocuklar iin erefli bir gn de hatrlyorum:

Fotoraflarn okul kitaplnda, ocuk dergilerinde grdmz,

Maarif Vekili Hasan li Ycelin ikizleri Can ve Canan gibi, Nazm

Hikmetin her anlamyla zerine oturmu cumhurbakansmet

nnnn ocuklar mer, Erdal ve zden, Makadan makam

arabasyla inip forsu alm Acarla Heybeliadadaki tccar

amcalarna gemilerdi. Biz de onlar yle rlplak durumda

alklamtk! (Ayhan anakkaleli Melahata .E.M 12)

Devletle ilk karlama bu mudur? Belki. Ama asl karlama, sivil ocuklar

denizdeyken onlarn elbiselerini toplayp giden polisle gereklemi olsa

gerek.

Aklnca bizi yldrarak denize sivil girmekten vazgeirecek bir polis memuru

bir gn bizim giysilerimizi kapm ve Dolmabahe Saat Kulesine dek

gtrmt. Haydi aynal klarla kouturma! (Ayhan iirin Bir Altn a

247).

air, ok Eski Adyladradl kitabnda yer alan Siviliirinde bu olay

yle dile getiriyor,

XXXIV


63/103

57

SVL

1. stanbul iinde vurmular bir uzakyol kaptann. Ama nasl

gzeldi

2. yeniyetmelerin denize girmeleri sivil. Aynal, bayrakl klar ve

Dolmabahe! (17)

Ayn yllara denk den; fakat daha trajik bir karlama da

Sultanahmette Ayasofyann nnde olmutur,

Birgn, Cankurtaran lkokulu, Tabiat m, Yurttalk Bilgisi mi,

artk karamayacam, bir retmeni Cumhuriyet ocuklar olan

Kubileri, Yavrukurtlar kapl defter, kalem ve silgileriyle bir idam

uygulamasna gtrmt! Hatta cetvel ve kalemtra da olabilir!

Ben bir eyi hi unutmam ya, ite bunu hi unutmuyorum!

(Ayhan iirin Bir Altn a 247)

Ece Ayhan derinden etkiledii anlalan bu olaya airin ok Eski

Adyladradl kitabnda yer alan Cankurtaraniirinde de rastlyoruz,

XXXV

CANKURTARAN

1. Dzl Azize Sofya. ayakl bir aata boynu krk bir adam;

entari giyindirilmitir.

2. Cankurtaranl yavrular da geiyorlar kepleri ve trampetleriyle

ayazda. (16)

Cankurtaran bal, anlatlan olayla yaratt gerilim iinde

deerlendirildiinde Ece Ayhanda bulunan baka bir yaklam

Documents

ECE AYHAN VE TARİH YAKLAŞIMI