Náttúruvísindi; Námskeið fyrir kennara á mið- og unglingastigi grunnskóla Á. Kvaran

I. Fyrri hluti (umfjöllun (ÁK) og sýnikennsla (KM)) ca 1 klst og 15 min

Efnisatriði (AÐ HÁMARKI) / Frá morgni til kvölds á þrettándanum:

Hvað vantar / aðstaða Fræði / vefefni

Vaknar, kveikir ljós: Litir ljós Myrkraherbergi / myrkur; eitthvað litríkt(sýnikennsla)

Ljós, litir/http://www.youtube.com/watch?v=ceoO18RTiZI

Tannburstar: Tannkrem hvernig virkar Tannkrem og tannbursti, vatn Harka efna

handþvottur Sápa, vatn leysni

Morgunmatur / matur Sýnishorn af prótein-, kolvetna- og fituríku:Kjöt, (kartöflur, hrísgrjón, bananar,) smjör:Tafla yfir efnainnihald matvæla.

Orka, Orkuinnihald,Bruni /http://visindavefur.hi.is/svar.php?id=18503

Aka í bíl; bensín / kveikja í bensíni Bensín í bikarglas, eldspýtur (sýnikennsla) Bruni;http://visindavefur.hi.is/svar.php?id=1856

Hitar kaffi í örbylgjuofni; vatn Örbylgjuofn: sápustykki, blöðrur, vatn, (sýnikennsla)alla fasa vatns: ís, vatn, gufu vs hita: hitamæli, ílát fyrir allt. Pott og hitaplötu (sýnikennsla)

Hiti; Örbylgjur /http://tilraunavefur.hi.is/index.php?option=com_content&task=view&id=40&Itemid=46 http://visindavefur.hi.is/svar.php?id=423

Hiti: hreyfingar sameinda; hiti vegna sólargeislunar

Ís, vatn, gufa: (sýnikennsla) Fasabreytingar/http://www.visindavefur.is/svar.php?id=4070 http://visindavefur.hi.is/svar.php?id=4693

Gemsinn hringir; batterí—lithín batterý Batterí, gemsi með úttakanlegu batteríi, hleðslutæki Rafhlöðuvrikni; Efnafræði rafhlöðu /http://visindavefur.hi.is/svar.php?id=49959 http://visindavefur.hi.is/svar.php?id=50933

Versla í matinn: plastpokar, plast Ýmsa hluti úr mismunandi plasti: plastpoka, þunna, stóra, plastdollur, teflon (pönnu)

Fjölliður

Lykt: ilmvat, andfýla Ilmvatn, eitthvað illa lyktandi (hákarl?), hvítlaukur Sveim sameinda, efnahvörf

Fer í sund Klór í sundlaug: klór hreinsivökvi. Efnahvarf

Huggulegt um kvöldið: kertaljós Kerti, eldspýtur; koldíoxíð til að slökkva á kerti (sýnikennsla)

Bruni, hiti, ljós/http://visindavefur.hi.is/svar.php?id=394 ,

http://visindavefur.hi.is/svar.php?id=399

Skýtur upp flugeldum; Og hliðstæða við flugeld og fleira.

Diet coke og mentól (sýnikennsla)!! Stjörnublys. Eðlis- og efnafræði/http://visindavefur.hi.is/svar.asp?id=2341

Á. Kvaran

HLÉ (ca 15 Min)

II. Seinni hluti: (tilraunir (ÓÖP) framkvæmdar af þátttakendum í námskeiði) (Ca 1 klst og 15 min):

Efnisatriði /Efnisþættir Hvað vantar / aðstaða Fræði / vefefni

Matur; sýrustig Bikarglös, pH pappír;Ýmis efni

Sýrustig

Matur; blöndun og aðskilnaður Bikarglös, Flösku; Ýmis efni Fasaskipti

Gosdrykkir og salt Coke, salt, skeið Efnahvarf og hvatavirkni / http://www.princeton.edu/~pmi/outreach/scsp/mixturesandsolutions/background.htm (sjá B,3,b)

Gosdrykkir og rúsinur Sprite, rúsínur Efnahvarf, eðlisþyngd/http://www.iit.edu/~smile/ch9505.html (sjá “Raise the Raisins”)

Hiti; leiðni Bikarglös, hitamæla, heitt og kalt vatn, matarlit, dropatrekt

Varmaleiðni; sveim sameinda

Eldur: kerti Bikarglös, kerti, skeið, matarsóda, ediksýru Efnahvarf bruna

http://www3.hi.is/~agust/kennsla/endurm09/Natturuvisindi.dochttp://www3.hi.is/~agust/kennsla/endurm09/Natturuvisindi.ppt

Á. Kvaran

Ragnar Reykás:

Á. Kvaran

Mynd 1: Ragnar vaknar;

Að morgni þrettándadags, 6. janúar, 2009, fyrir kl. 6.Ragnar Reykás sefur:

Á. Kvaran

... kl. 6: Vekjaraklukkan hringir, Ragnar vaknar og kveikir ljós:

Á. Kvaran

..og:

fyrir kl. 6: eftir kl. 6:

Engir litir ????

-

Á. Kvaran

Ljós

Á. Kvaran

Á. Kvaran

Ljós-endurkast

Ljós-gleypni

Ljós-endurkast

Á. Kvaran

Á. Kvaran

... Ragnar burstar tennurnar:

Á. Kvaran

Tannkrem

Á. Kvaran

Tannkrem ?

Hart slípi-efni (duft, t.d. kísilgúr)+Vökvi(alkohol)+bindiefni(sellulosi)+Ögn sápuefni+ ??

Á. Kvaran

Tannsýkla-lag myndast

Á. Kvaran

Tannsýkla:örverur í “munnvatnslagi”(prótín, fjölsykrur o.fl...)

Örverur mynda sýru

Skemmdir geta myndast

Á. Kvaran

Burstun +tannkrem

Tannsýklalag skrapað afmeð slípiefni tannkremsins

Harka glerjungs: 5.5 - 7Harka slípiefnis < 5.5

Á. Kvaran

... Ragnar þvær sér um hendurnar:

Á. Kvaran

Sápa

Á. Kvaran

Sápa, Sápuvirkni?

+

Á. Kvaran

Á. Kvaran

H2O:

+

+ -

Á. Kvaran

loft

Á. Kvaran

Hörund

Fitu-blettur

Sápuvatn

Á. Kvaran

Á. Kvaran

... Ragnar fær sér morgunmat:

Á. Kvaran

:PrótínSykrur (“kolvetni”)FitaVítamín::

Næring:

JogurtBrauðSmjörÁvexti:

Á. Kvaran

Næring Kolvatnsefni/sykrur??• Til viðhalds og uppbyggingar líkamans• Orka / “Eldsneyti”• Til viðhalds og uppbyggingar líkamans• Orka / “Eldsneyti”

Sykrur / fjölsykrur

Fruma C6H12O6

Orkuforði

Glúkósi

Á. Kvaran

Fruma“Eldsneytisnotkun”?

C6H12O6

“Eldsneyti” brennt:

Glúkósi + Súrefni úrgangsefni + Orka

Andrúms-loft

Vatn

Þvag,sviti..

Kol-díoxíð

Út-öndun

Líkamshitun,athafnir R.R.:

o.fl.....Á. Kvaran

SúrefniO2

Vatn, H2O +koldíoxíð, CO2 +Orka

Glúkósi + súrefniC6H12O6 + O2

Lífhvatar,Ensím

Á. Kvaran

Glúkósi + súrefniC6H12O6 + O2

Vatn, H2O +koldíoxíð, CO2 +Orka

Lífhvatar,EnsímH2O

H2O

H2O

CO2

CO2

Á. Kvaran

... Ragnar keyrir í vinnuna á sínum fjallabíl:

Á. Kvaran

... Ragnar fær sér bensín á sjálfsafgreiðslustöð:

Á. Kvaran

Bensín:Eldsneyti

Eldsneytistankur

Á. Kvaran

Eldsneytisvirkni í bílum?

Eldsneyti brennt:

Bensín + súrefni lofttegundir + orka

Eldsneytis-tankur

Andrúms-loft

Vatnsgufa,Koldíoxíð(kolmónoxíð)

Hiti,öxulsnúningur,...akstur

Á. Kvaran

Skammt-ari

kveikja

Kveiki-rými

bulla

Bensín+loft Útblástur

Vatnsgufa H2O(g) +koldíoxíð, CO2 (g) +Orka

Bensíngufa + súrefniCnHm(g) + O2

þjöppunH

2O

CO2

Á. Kvaran

Vatnsgufa H2O(g) +koldíoxíð, CO2 (g) +

Orka

Bensíngufa + súrefniCnHm(g) + O2

þjöppun

Snúningur Hiti <= kælingÁ. Kvaran

... Ragnar í vinnunni: hitar vatn fyrir “neyðarkaffi” í örbylgjuofni:

Á. Kvaran

Gamma

röntgen

Útfjólubl. Sýni-legt innrautt

Útvarps-bylgjur

örbylgjur

Örbylgjugeislun?

örbylgjur

Á. Kvaran

Hitun í örbylgjuofni

Á. Kvaran

Örbylgjugeislun?

Langar rafsegulbylgjur

T.d. 10 cmÁ. Kvaran

Áhrif örbylgjugeislunar?

Vatns-sameindir

Á. Kvaran

Áhrif örbylgjugeislunar?

Vatns-sameindirhreyfast meira

Örbylgjur

Aukinn hreyfanleiki sameinda = aukinn hiti !Á. Kvaran

Hreyfimynd.

Á. Kvaran

... Sólin baðar allt í geislum sínum

Á. Kvaran

Sólargeislar

Á. Kvaran

Skrifstofa Ragnars:

hitun?

Ljósorka

Á. Kvaran

Ljósorka yfirfærist á sameindir efnisins

Á. Kvaran

)

) )

)

) )

) )

)

)

) )

) ) ) )

) )

) )

) )

) )

) ) ) )

) ) ) )

)

) )

) )

) )

) )

)

) ) ) )

) )

) )

)

) )

)

HreyfiorkaSameinda eykst

Hreyfiorkan yfirfærist áloftsameindir oghiti eykst

Á. Kvaran

... “Gemsinn” hringir:

Á. Kvaran

... “Gemsinn” afhleðst:

Á. Kvaran

Lithium jónrafhlöður(batterí);endurhlaðanlegar

Á. Kvaran

Rafhlöður, almennt:

Rofi

Tæki

Lithium jón rafhlöður (batterí)?

Rofi

Tæki

----

Á. Kvaran

-+

Á. Kvaran

+

-

Á. Kvaran

++

Á. Kvaran

Lithium jón rafhlöður (batterí)?

-

+

Li+ jónir

Li atóm-í fjölliðu-grind

-í kristal-grind

Á. Kvaran

Hleðslu-tæki

Fjölliðugrindkristalgrind

??

Á. Kvaran

... verslar í stórmarkaði og sparar sér pokakaup:

Á. Kvaran

Plast

Á. Kvaran

Plast?

Á. Kvaran

+ + + +

C = CH

H

H

H

Á. Kvaran

+ + + + +

+ +

+ +

+

+

::

....

Á. Kvaran

Á. Kvaran

... fer á fund skrifstofustúlkunnar:

Á. Kvaran

Ilmefni ?

Á. Kvaran

Alkoholvökvar70-80% Jurtaolíur

20-30%

Ilmefni, lykt?

Á. Kvaran

Andremma vegna hvítlauksáts...:Illa lyktandi loftkennd efni?

Á. Kvaran

Prótín

S S

Smáar sameindir

:

:

Á. Kvaran

Á. Kvaran

... fer í sund að loknum erfiðum vinnudegi:

Á. Kvaran

Klór?Á. Kvaran

Klór-gas

Á. Kvaran

ClCl

Á. Kvaran

ClOH

+

-

Á. Kvaran

... notaleg kvöldstund :

Á. Kvaran

Kertaloginn?

Á. Kvaran

Vatnsgufa Koldíoxíð

Vax + Súrefni

Vatn + CO2/CO/C + ORKA

sóteitur-gas

Á. Kvaran

Vatnsgufa Koldíoxíð

Vax + Súrefni

Vatn + CO2/CO/C + ORKA

sóteiturgas

(( ))

(( ))

(( ))

(( ))(( ))

(( )) HITI

Á. Kvaran

Á. Kvaran

... heldur upp á jólalok (á þrettándanum) :

Á. Kvaran

Flugeldar?

Á. Kvaran

Stjörnuhýsi

Stjörnukúlur

Stýrirými

Púður

kveikiþráður

leir

kveikiþráður

Stýrihali / spýta

“Púður-Kaka”

Eldflaugar(“rockets”)

N2

CO

CO 2

Stýrirými:

Á. Kvaran

Eldflaugar(“rockets”)

Púður-kaka

“Stjörnu-kúlur”

Kveiki-Þráður

Stjörnu-hýsi

Þversnið:

“Stjörnu-kúlur”

Púður-duft

Kveiki-Þráður

Á. Kvaran

Eldflaugar(“rockets”)

Á. Kvaran

Eldflaugar(“rockets”)

Málmur / málmsalt & Púður M(s)/MY(s) + Púður

M/MY + Púður-> M*(g) + Myndefni;

M/MY + Púður-> MX*(g) + Myndefni; og orkumyndun

M* -> M + ljós / ljósorkaMX* -> MX + ljós / ljósorka

?

Á. Kvaran

... Sofnar út frá lestri góðrar bókar :

Á. Kvaran

Á. Kvaran