Embed Size (px)
Citation preview
Монгол хэлний хичээлийн "Эх" бүлэг сэдвийг багцлан заах хөтөлбөр /Нийт 20 цаг/
2011-2012 îí
ÀÉ Õ¿ðýõ çàìÀãóóëãûí òîãòîëöîîíû
á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã
Хугацаа Àãóóëãà
Õý
ðý
ãëý
ý
Арга
Үнэлгээ
Мэдлэг Чадвар
Ýõ
Ýõ
èéí
óò
ãà á
¿òö
ýä
çàäë
àë õ
èéõ
¿éë
èéí
áàð
èìæ
àà ý
çýìø
èõ
Ò î
äîð
õîé
ñýäâ
ýýð
ýõ
çîõ
èîí
íàéð
óó
ëæ á
è÷èõ
,ÿð
èõ ¿
éëèé
í áà
ðèì
æàà
ýçý
ìøèõ
Ýõèéí тухай үндсэн
ойлголт5 цаг
Ýõèéí ñýäýâ áà
ñàíààã òîäîðõîéëîõ
Öîãöîëáîðûã õýëö
áà õýëö áóñààð íü
ÿëãàí òîäîðõîéëîõ
Ýõýýñ
¿éëäýã÷èéã ýõýýñ
îëîõ ,òîäîðõîéëîõ
Áàðèìòàä
òóëãóóðëàñàí
ýõèéã òàíüäàã
òîäîðõîéëîõ
òàéëáàðëàõ
,ýõýýñ ãîë ñàíààã
èëýðõèéëñýí
ºã¿¿ëáýðèéã îëîõ
òàéëáàðëàõ,
Ýõ
èéí
íàéð
óó
ëãû
ãçà
ñàõ
,ñàé
æð
óó
ëàõ
,áàð
èìòàä
òó
ëãó
óð
ëàñ
àíý
õèé
ã
çîõ
èîõ
,äóóðàé
õ,ò
îäîð
õîé
ëîëò
ºðãº
äºë
áàð
èìò
,ìý
äýý
çîõ
èîæ
áè÷
èõ
Тод
ор
хой
асу
удлы
г ш
ин
жлэн
суд
лах
даа
дэс
дар
аалса
н л
оги
к
алх
мууд
ын
то
гтолц
оо
болсо
н д
асга
л, б
үтээ
лч
сэт
гэлгэ
э,
түн
шлэл
хар
илц
ан я
ри
аны
ар
гыг
аши
глан
а.Ý
õý
äçà
äëàë
õèé
æ,ñ
àíàà
ãÿ
ëãàí
òàí
üæ
òàé
ëáàð
ëàæ
ñó
ðñ
àí
ýñ
ýõ
,Íàé
ðóóëã
ûíáî
ëîí
çºâ
áè÷
èõä¿
ðìè
éíàë
äààã
¿é
áè÷
èæ÷
àäñ
àí
ýñ
ýõ
,Ýõ
èéí
íàéð
óó
ëãû
ãçà
ñàæ
÷àä
àæáà
éãàà
ýñ
ýõ
.
Эхийн санаанууд 5 цаг
Ýõèéí õýâ ìàÿã 5 цаг
Эхийн хувиргал 5 цаг
Эхийн нэгж
Цогцолбор
Хэлц Хэлц бус
Мөчлөг
Ойролцоо
Эсрэг
Төсөөт
Зүйлчилсэн
Төрсөн санаа
Гол санаа
Шинэ санаа
Зорьсон санаа
Хүүрнэмж
Тоочимж
Тайлбарламж
Эргэцүүлэмж
Дэлгэрүүлэх
Хураах
Тонгоргох
Салаалах
Эх
Эхийн тухай үндсэн ойлголт
Хамрах хүрээ: 9-р ангийн сурагчид
Зорилго: Сурагчдад Эхийн талаарх үндсэн ойлголт өгөх.
Цагийн хуваарилалт Àãóóëãà
1 Эх гэж юу вэ? 1 цаг Ìýäëýã àäâàð Õýðýãëýý
2 Эхийн бүрэлдэхүүн хэсэг 1 цаг
Ýõ
öîãöîëáîð
òóëãóóð ¿ã
,ò¿ëõ¿¿ð
¿ã,
ñýäýâ,ãîë
ñàíàà
Ýõýä çàäëàë õèéõ
,ñýäýâ á¿òýö ãîë
ñàíààã
òîäîðõîéëîõ,ýõèéã
öîãöîëáîðîîð õóâààæ
çàäëàõ,ýõýýñ
òóëãóóð áà ò¿ëõ¿¿ð
¿ãèéã îëæ
òàéëáàðëàõ ,ýõýýñ
ãîë ñàíààã
èëýðõèéëñýí
ºã¿¿ëáýðèéã îëîõ
òàéëáàðëàõ,
Ýõèéã äóóðàéí áè èõ
õóâèðãàõ,þì ¿çýãäëèéí øèíæ
õýðýã ÿâäëûã òîî èìæ
õ¿¿ðíýìæýýð áè èõ,(Áîëñîí
ÿâäàë ,ìýäýý,ºäðèéí
òýìäýãëýë,íàìòàð)Ýõèéí
íàéðóóëãûã çàñàõ
3 Эхийн сэдэв санааны нэгдэл 1 цаг
4 Эхийн холбоос 1 цаг
5 Өөрийгөө сорьё 1 цаг
¯íý
ëã
ýý
Эхийн бүрэлдэхүүн хэсгийг зөв тодорхойлж сурсан эсэх Эхийн сэдэв санааг зөв тодорхойлж сурсан эсэх
Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í
Эхийн сэдэвсанааг тайлбарлан ярьж бичиж сурсан эсэх
ААЗ-ын төрөл зүйлүүд, тусгайлан бэлтгэсэн бичил эхүүд, сурах бичиг, цахим хэрэглэгдэхүүнүүд, шаардлагатай техник хэрэгсэл
Эхийн гадааддотоод холбоосыг ялган таньсан эсэх
Утга санаа төгс эх зохион найруулж ярьж бичиж буй эсэх
¿éë
ÿâäàë
¿éë
ÿâäàë
¿éë
ÿâäàë
Õýðýã ÿâäàë
(ñàíàà)
ñýäýâ
Áîðîã÷èíãèéí òàëä áîëæìîð æèðãýíý. Áîéòîãíû õîíõ
äóóãàðàõ øèã äîòíî ñàíàãäàíà.Õýýð òàëûíõàà ýíý áÿöõàí
øóâóóã õý÷íýýí áàãà õàéðëàæ ÿâààãàà îäîî ë óõààðàâ.ªâ÷
öàñàíä äàðàãäñàí ºâëèéí öàãààí òàëä áîëæìîðîîñ ººð þó ÷
æèðãýäýãã¿éã ñàÿ ë àíçààð÷ áàéíà. ªíºº øàðãàë àíãèð,àëàã
íóãàñ,öýíõýð òîãîðóó àëü õýäèéí àíõíû öàñíààñ ºìíº õýýð
òàëûã ìèíü îðõèí îäæýý.
Ãýòýë áè ýíý ãî¸ìñîã øóâóóäûã òàë íóòãèéí ìèíü
äóó÷ ãýæ àíäóóð÷ ýðãýõ äºðâºí öàãò ýãíýãò íàäòàé õàìò
áàéõ þì øèã áîäîæ ÿâæ. Íóóð óñ øèðãýæ,ºâñ íîãîî ãóíäñàí
òýð íýã ãàíòàé æèë ýíý øóâóóäààñ íýã íü ÷ èðýýã¿éã îäîî
áè ñàíàæ áàéíà.ªºäñºí ÷èíýýõýí ýíý ë áîëæìîðóóä ë õàðèí
ºñºæ òºðñºí òàëäàà ¿ëäýæ, ºíººõ ë õóó÷èí ÿíçààðàà,ÿã ë
áàéäãààðàà àÿãûí ÷èíýýõýí ºâñºí ¿¿ðýý àäóó ìàëûí
áýë÷ýýð äóíä çàñäàãààðàà çàñàæ,àíãààõàé þóãàà ìàëûí
õºëèéí äóíä ºñãºä㺺𺺠ºñãºæ,ààíàé ºíººõ ë áàÿð
áàÿñãàëàíòàé õýâýýð æèðãýäãýýðýý æèðãýæ áàéñàí.
Õýðâýý áîëæìîð õ¿ðòýë äàéæààä àëãà áîë÷èõñîí áîë
Áîðîã÷èíãèéí òàë ìèíü àìüã¿é þì øèã ä¿íñèéæ,áîäîë áîëñîí
öàðàéä ìèíü ãóíèãèéí ñ¿¿äýð òóñàõ áàéñàí./ Ä.Áàòáàÿð/
Бүтээлч даалгавар
Дээрх эхэд хэдэн хэрэг явдал гарч байна вэ?
Эхийн тулгуур ба түлхүүр үгсийг бүлэглэн бич.
Эхэд ямар гарчиг өгч болох вэ?
Ãîë ñýäýâòýé, õýðýã ÿâäàë, þìñ
¿çýãäëèéí òóõàé òºãñ ñàíààã
èëýðõèéëñýí íèéëìýë á¿òöèéã ЭХ
гэнý.
Äîîðõ áîäîìæèéí õàðèóã õ¿ñíýãòýä
áóäàæ òýìäýãëýýðýé.0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
À
Á
Â
Ã
Ä
Å
Æ
Ç
ÈÀ. Ñýãýýð õîîëëîäîã “ãýëýí” øóâóó
Á. Äàëàí õýëò áÿëçóóõàé
Â. Ãýäýí ãîäîí àëõàëäàã øóâóó
Ã. Õ¿íèé òºëºº õýäãýíèé õýëèéã ñóãàëñàí øóâóó
Ä. Õàìãèéí òîì øóâóó
Å. 12 æèëä áàãòäàã 10 äàõü àìüòàí
. Õîðèí òàâàí ìÿíãàí ºäòýé øóâóó
Æ. Õàìãèéí õóðäàí ñýëäýã øóâóó
Ç.ªíä㺺 ñàðâóóíäàà áàéëãàæ äàðäàã øóâóó
È. Àíòàðêòèä òèâä àìüäàðäàã øóâóó
0. Õóí
1.Òàñ
2. ë
3. Øàð øóâóó
4. Îöîí øóâóó
5. Òîãîðóó
6. Õàðààöàé
7. îã èãî
8. ªâººëæ
9. Òàõèà
óëóóí äýýð øóâóó ñóóæ áàéíà
Áè ò¿¿íèéã ¿ðãýýõã¿é
Ýíý áèä õî¸ð
Ýõ îðîí íýãòýé
À. Ñýãýýð õîîëëîäîã “ãýëýí” øóâóó
Á. Äàëàí õýëò áÿëçóóõàé
Â. Ãýäýí ãîäîí àëõàëäàã øóâóó
Ã. Õ¿íèé òºëºº õýäãýíèé õýëèéã ñóãàëñàí øóâóó
Ä. Õàìãèéí òîì øóâóó
Å. 12 æèëä áàãòäàã 10 äàõü àìüòàí
. Õîðèí òàâàí ìÿíãàí ºäòýé øóâóó
Æ. Õàìãèéí õóðäàí ñýëäýã øóâóó
Ç.ªíä㺺 ñàðâóóíäàà áàéëãàæ äàðäàã øóâóó
È. Àíòàðêòèä òèâä àìüäàðäàã øóâóó
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
À
Á
Â
Ã
Ä
Å
Æ
Ç
È
0. Õóí
1.Òàñ
2. ë
3. Øàð øóâóó
4. Îöîí øóâóó
5. Òîãîðóó
6. Õàðààöàé
7. îã èãî
8. ªâººëæ
9. Òàõèà
Гэрийн даалгавар
óëóóí äýýð øóâóó ñóóæ áàéíàÁè ò¿¿íèéã ¿ðãýýõã¿éÝíý áèä õî¸ðÝõ îðîí íýãòýé– гэсэн бичил эхийг өөрийн санаагаар баяжуулан 100-120 үгэнд багтаан зохион найруулж бич.
Жич: Даалгаврын гүйцэтгэлтэй холбоотой мэдээллийг mongolhel/blogmn.net хаягаар oрж үзээрэй.
Хичээл №2
Ýõèéí á¿ðä¿¿ëýã õýñýã.
Öîãöîëáîðûí ñàëàà óòãàÕýëö Õýëö áóñ
Ä¿ðñëýõ óð ìàÿãààð á¿òíý.
Øóóä óòãàà ãýýñýí áóþó
øèëæñýí óòãàòàé.
Äàëä, ¸ãò ñàíàà èëòãýõ
ó èð óòãà ºðãºí, ã¿íçãèé.
Òîâ , îíîâ òîé, òîãòâîðòîé
õýâøñýí á¿òýöòýé.
Ä¿ðñëýõ óð ìàÿãààð
á¿òýýã¿é.
Øóóä óòãàòàé.
Èë òîäîðõîé óòãàòàé.
Äýëãýðýíã¿é, òîãòâîðã¿é
á¿òýöòýé.
Õýëö öîãöîëáîðÄ¿ðñëýã Ä¿ðñëýã áóñ
Îíüñîãî
¸ãò ¿ã
Ç¿éð ¿ã
Ä¿ðñëýã ¿ã
Öýöýí ¿ã
Ìýðãýí ¿ã
Îíîâ òîé ¿ã
Ñóðãààë ¿ã
Îíüñîãî
Äàðààõ ç¿éë èëñýí îíüñîãóóäûã õàðèóòàé íü çºâ õàðãàëçóóë.
Танин мэдүүлэх зорилго бүхий ил далд адилтгалт хэлц
1.Óëààí áÿðóó ÿñàí õîðîîòîé.
2.Ýõ íü ýëãýí óëààí
Õ¿¿ íü õ¿ç¿¿ àëàã
3. Äýýäñèéí õ¿¿õýä äºðâ¿¿ëýý
Äýðãýäýõ ààâ ãàíöààðàà
4. Çóóí ìîðèíû çîãñîîë ñàéõàí
Çóçààí øèðíèé î¸äîë ñàéõàí
5. Àëàã áÿðóó õÿëãàñàí õîðîîòîé.
6. Òàâàí òàíãàä äàâõèíà.
Õîæãîð òàíãàä íýõíý.
À. Õóðóó
Á. Ø¿ä,õýë
Â. Í¿ä, ñîðìóóñ
Ã. Ç¿ðõ, óóøãè
Ä.Òîëãîéí çààäàñ
Å. ªëìèé, ºñãèé
Øóâóóíû òóõàé õýäýí îíüñîãî ìýäýõ âý?
1.Áàãëàðñàí óëààí öýöãèéã îðîé äýýðýý õàäàæ
Áàéëäààíû ýðýýí õóÿãèéã áèåäýý ºìññºí
Áààòàð àäëààð áàãà ãýñýí
Áàðõèðñàí äóóãààð ìÿíãàí ¿¿äèéã ñºõºæ
Ò¿ìíèé í¿äèéã íýýíý. (………)
2.Òîîíîã¿é ãýðò
Òîëãîéã¿é õ¿¿õýä (………..)
3. ¯¿ëýí õàð íºìðºãòýé
¯ç¿¿ð ñàëàà ñ¿¿ëòýé
ªâñ øàâðàí ãýðòýé
ªò õîðõîéí èäýøòýé (………..)
4. Òîã òîã òîíøú¸ ãýõëýýð
Òîëãîé ºâ人ä ãîðüã¿é
Òóí õîîñîí áàéÿ ãýõëýýð
Ãýäýñ ºëñººä ãîðüã¿é (………..)
5.Õºõ ºâãºí
Õºë í¿öãýí (……….)
6. ªëãºð ãîîëèí õ¿ç¿¿òýé
ªíäãºí öàéëàí áèåòýé (………..)
7.Øºíº áîëîõîîð ñýðäýã
ªäºð áîëîõîîð óíòäàã (……….)
8.պ人 òàëä ãîõèí ãîõèí
Õºë ãóÿ íü òàõèí òàõèí (……….)
9.Öàöûí äóãàíû ¿¿äýíä
Öàíèä ãýñã¿é öîãöîìäîíî (………)
10.Ýâýð ìèíü ýðýýã èí
Ýýæ ìèíü æîðîîã èí
Ñ¿¿æ ìèíü íîãîîã èí
Ñ¿¿ë ìèíü öàãààã èí (………)
11.Àëàã ìîðü
Àëòàí óóðãàòàé (………)
12.Õàð ëîíõ
Ø¿ðýí áºã뺺òýé (………)
13.Äýýðýýñ èðñýí
Äýíæèä íî¸í
Óðäààñ èðñýí
Óíõàð íî¸í
Äýðãýä èðýýä äýâõýðíý
Äýýøýý ¿ñðýýä á¿æèãëýíý (………)
14.Ëàì øèíæòýé
Øàâü õóâöàñòàé (………)
15.Ãýäãýð õ¿¿õýí
Ãýäñýýðýý ä¿¿ðýí õ¿¿õýäòýé (………)
16.Õºíäèéí îõèä
Õºõ ¿ã¿é (………)
17.Ìîíãîëûí õ¿¿
Ìîäîí ºð㺺òýé (………)
øàð
øóâóó
òîòüøîíõîð
íîãòðóó
íóãàñ
õóð îã èãî
ãàëóó
õîéëîã
øóâóóíû ¿¿ð
ñîéð
óóëüÿòóóáîëæìîð
øààçãàé
õàðöàãà
Õóëàí
æîðîî
òîãîñ
ºíäºã
òîíøóóë
òîîäîã
ãóðãóóë
¸ë
òàõèà òîãîðóóýëýý
àíãèð
õàðààöàé õýðýý
Õºõººõóí
Îöîí
øóâóó
òàãòààºâººëæ
ÒàñÁ¿ðãýä
Øóâóó
Ýõèéí á¿ðä¿¿ëýã õýñýã.
1.Öîãöîëáîð (õàìãèéí áàãà íýãæ)
Ãîë ñýäýâòýé, òóõàéí íýã õýðýã ÿâäëûã
ºã¿¿ëñýí õýä õýäýí ¿éë ÿâäàë á¿õèé
òºãñ ñàíààò á¿òýö
2.̺ ëºã (õàìãèéí èõ íýãæ)
Íýã öîãö ñàíàà á¿õèé õýä õýäýí
öîãöîëáîðîîñ á¿òñýí íèéëìýë á¿òýö
Хунгийн чуулга
Зайрмагтсан нуур алдаг оног мөстөж, ус мөсөн мандал уран зургийнх шиг
бидэртэнэ. Цав цагаан хунгийн суга час улаан болчихсон, тэртээ холоос элин халин
мөсөн дээр буухдаа халтирч гулсаад, усруугаа палхийтэл унахад, хаа нэгтээгээс өөр
нэгэн хун ирээд, түшээд босгочхов уу даа гэмээр аяглах. Өдөр өдрөөр тэлэн, хором
хормоор зузаарч буй мөсөн дээгүүр хээнцэрлэн алхах нь тун ч хянамгай.
Сандарч мэгдэн, саймширч ижилдэн бие биеэ түшин сугадалцсан хосууд хөтлөлцсөн
хүүхдүүд шиг ээнэгших нь харахаас хайр булаам. Хүзүү хоолойгоороо орооцолдон
бүжих, нэг нэгийнхээ суганд хошуугаа шургуулж аальгүйтэх. Заримдаа бүр
тэврэлдчихэв үү гэмээр эгц дээшээ цоройлон хун биш хүн шиг авирлах.
Бас өөр нэгэн онцлог нуурын ертөнцөд байдаг нь их л сонин санагддаг. Газар газраас
ирсэн хун ид чуулж байхад нугас, галуу бусад шувууд зайгаа тавьж, ойр орчмын нуур
цөөрмүүдэд “отор” хийж цаг нөхцөөнө. Энэ нь чухам алс газар холыг зорих хаан
шувуудаа хүндэлж, тэд маань нуураа санах зовлонгоо нимгэлэг гэсэн мэт ууч сэтгэл
гаргаж буй нь тэр. Хамгийн гол нь намар оройн Гангад өглөө, оройдоо хунгийн
ганганаа уянга түрэн эгшиглэх нь газар тэнгэрийн савсалга дахь найрал хөгжим мэт
байдаг.
Ай. Төмөр-Очир
Бүтээлч даалгавар
Дээрх эхийг цогцолбор мөчлөгөөр зааглан бич.
Хэдэн цогцолбор хэдэн мөчлөгөөс бүтсэн байна вэ?
Хичээл №3
Эхийн сэдэв санааны нэгдэл
Ýõèéí ñýäýâ ãýæ þó âý?
Ýõèéí ãîë óòãûããàðãàõ ãýæäýâø¿¿ëñýíàñóóäëûã ñýäýâãýíý.
Òàãòààã ÿàãààä
ýíõ òàéâíû
áýëãýäýë ãýäýã
âý?
ªâººëæ
Òàãòàà ªâººëæÕýäèéãýýð áèä òàãòààã ýíõ òàéâàí, àìàð
àìãàëàíãèéí áýëãý òýìäýã ãýäýã ÿìàðó ðààñ ýíý ýãýë øóâóóã ýíõ òàéâíû áýëãýòýìäýã áîëñîí ó ðûã òýð á¿ð ìýääýãã¿é. Òýãâýë èéì ó èðòàé àæ.
Ýðòíèé Ãðåêèéí àëäàðòàé îëîí áóðõäûí íýãáîëîõ äàéí òóëààíû áóðõàí Ìàðñ íýãýí óäààýýëæèò àÿí äàéíäàà ìîðäîõîîð áîëæýý. Ãýòýë ò¿¿íèé äàéí òóëààíä ºìñäºã øèäýòäóóëãà äîòîð íü íýãýí òàãòàà ¿¿ðýý çàñààäºíäºãëºñºí áàéâ. ¯¿íèéã õàðñàí õàéð äóðëàë, ãîî ñàéõíû áóðõàí Âåíåðà òàãòààíû ºíäºãõàãàð , äýãäýýõèéí¿¿ä òîì áîëæ ¿¿ðýýîðõèí íèñ àääàã áîëòîë íü ýíýóäààãèéíõàà àÿí äàéíûã ò¿ð õîéøëóóëàõûãÌàðñààñ õè ýýíã¿éëýí ãóéæýý.
Ìàðñ èõýä ãóéëãàñíû ýöýñò çºâøººð ýý. ÕàðèíÂåíåðà Ìàðñ áóðõíû Õàðìîíèà ãýäýã ñàéõàíõ¿¿ã òºð¿¿ëæýý.
óõàìõ¿¿ ýíý äîìãîîñ ¿¿äýëòýéãýýð òàãòààøóâóóã äýëõèé íèéòýýð ýíõ òàéâíû áýëãýòýìäýã áîëãîí äýýäýëñýýð ºäèé õ¿ð ýý.
ªâººëæ õîðãîé òîðãîîð èìñýí þì øèã ãî¸ øóâóó.
Ìàíàéäàà ë òîãîñ. Òîëãîé äýýðýý òîì çàëààòàé. Çàëàà íü àëàãëàæ ãÿëòãàíààä ë. Ñ¿¿ë íü àëàã. Ýíý øóâóóíû ¿íäñýí õîîë íü øàâæ.
Íàìàð ãàíö íýãýýðýý öóâàðñààð îéðõîí ºìíºä íóòàãðóó î îîä ºâºëæ èõíº. Õàâàð 4 ñàð ãàðãààäòºðñºí íóòàãòàà ºíäºãëºõººð ÿàðàí íèñ èðäýã. Õàä àñãàíû çàâñàð, õàøàà áàéøèíãèéí äýýâýðò¿¿ðýý çàñ , àðàâ øàõàì ºíäºã ãàðãàäàã. ªíäºãíü àíãààõàé ë áîëîîä àâáàë àéëòã¿é.
Òýä áèåý õàìãààëàõ àéõòàð çîõèëäëîãîîòîé. Ìóóð¿¿ð ð¿¿ íü ìÿðààæ áàéíà ãýæ áîäú¸. Àíãààõàéíóóä ýõëýýä èñãýðýëäýæ äîõèî ºãíº. “Õýëëýý ø¿¿, õîõü èíü ø¿¿” ãýõ ìýò. Òýãýýä¿ãýíä îðîõã¿é áîë öºìººðºº áîñ , ñ¿¿ëýý ñºõºæ, áºãñºº õàðóóëæ áàéãààä ºìõèé øèíãýíýýð òóíìýðãýí õàð ñóì òàâèíà. Àìüòíû í¿äèéã àëäàõã¿éîíîíî. Õîðñîíî ãýæ æèãòýéõýí. Òýð äîîðîî þóõàðàõã¿é. Áàñ ºìõèé ãýäýã íü òóéëûí áýðõ. ßìàð àìüòàí ºâººëæíèé ¿¿ð ð¿¿ ç¿ãëýõ íüáàéòóãàé ñàëõèí äîîãóóð íü ãàðäàãã¿é.
ªâººëæ õîðãîé òîðãîîð èìñýí þì øèã ãî¸ øóâóó.
Ìàíàéäàà ë òîãîñ. Òîëãîé äýýðýý òîì çàëààòàé. Çàëàà íü àëàãëàæ ãÿëòãàíààä ë.
Ñ¿¿ë íü àëàã. Ýíý øóâóóíû ¿íäñýí õîîë íü øàâæ.
Íàìàð ãàíö íýãýýðýý öóâàðñààð îéðõîí ºìíºä íóòàã ðóó î îîä ºâºëæ èõíº. Õàâàð 4
ñàð ãàðãààä òºðñºí íóòàãòàà ºíäºãëºõººð ÿàðàí íèñ èðäýã. Õàä àñãàíû çàâñàð,
õàøàà áàéøèíãèéí äýýâýðò ¿¿ðýý çàñ , àðàâ øàõàì ºíäºã ãàðãàäàã. ªíäºã íü
àíãààõàé ë áîëîîä àâáàë àéëòã¿é.
Òýä áèåý õàìãààëàõ àéõòàð çîõèëäëîãîîòîé. Ìóóð ¿¿ð ð¿¿ íü ìÿðààæ áàéíà ãýæ
áîäú¸. Àíãààõàéíóóä ýõëýýä èñãýðýëäýæ äîõèî ºãíº. “Õýëëýý ø¿¿, õîõü èíü ø¿¿”
ãýõ ìýò. Òýãýýä ¿ãýíä îðîõã¿é áîë öºìººðºº áîñ , ñ¿¿ëýý ñºõºæ, áºãñºº õàðóóëæ
áàéãààä ºìõèé øèíãýíýýð òóí ìýðãýí õàð ñóì òàâèíà. Àìüòíû í¿äèéã àëäàõã¿é îíîíî.
Õîðñîíî ãýæ æèãòýéõýí. Òýð äîîðîî þó õàðàõã¿é. Áàñ ºìõèé ãýäýã íü òóéëûí
áýðõ. ßìàð àìüòàí ºâººëæíèé ¿¿ð ð¿¿ ç¿ãëýõ íü áàéòóãàé ñàëõèí äîîãóóð íü
ãàðäàãã¿é.
Ýâýð ìèíü ýðýýã èí
Ýýæ ìèíü æîðîîã èí
Ñ¿¿æ ìèíü íîãîîã èí
Ñ¿¿ë ìèíü öàãààã èí
Ãàäíàà ãÿëàíöàã
Äîòðîî ïàëàíöàã
Õýäèéãýýð áèä òàãòààã ýíõ òàéâàí, àìàð àìãàëàíãèéí áýëãý òýìäýã ãýäýã
ÿìàð ó ðààñ ýíý ýãýë øóâóóã ýíõ òàéâíû áýëãý òýìäýã áîëñîí ó ðûã òýð
á¿ð ìýääýãã¿é. Òýãâýë èéì ó èðòàé àæ.
Ýðòíèé Ãðåêèéí àëäàðòàé îëîí áóðõäûí íýã áîëîõ äàéí òóëààíû áóðõàí Ìàðñ
íýãýí óäàà ýýëæèò àÿí äàéíäàà ìîðäîõîîð áîëæýý. Ãýòýë ò¿¿íèé äàéí
òóëààíä ºìñäºã øèäýò äóóëãà äîòîð íü íýãýí òàãòàà ¿¿ðýý çàñààä ºíäºãëºñºí
áàéâ. ¯¿íèéã õàðñàí õàéð äóðëàë, ãîî ñàéõíû áóðõàí Âåíåðà òàãòààíû ºíäºã
õàãàð , äýãäýýõèéí¿¿ä òîì áîëæ ¿¿ðýý îðõèí íèñ àääàã áîëòîë íü ýíý
óäààãèéíõàà àÿí äàéíûã ò¿ð õîéøëóóëàõûã Ìàðñààñ õè ýýíã¿éëýí ãóéæýý.
Ìàðñ èõýä ãóéëãàñíû ýöýñò çºâøººð ýý. Õàðèí Âåíåðà Ìàðñ áóðõíû
Õàðìîíèà ãýäýã ñàéõàí õ¿¿ã òºð¿¿ëæýý.
óõàìõ¿¿ ýíý äîìãîîñ ¿¿äýëòýéãýýð òàãòàà øóâóóã äýëõèé íèéòýýð ýíõ
òàéâíû áýëãý òýìäýã áîëãîí äýýäýëñýýð ºäèé õ¿ð ýý.
Õºõ ºâãºí
Õºë í¿öãýí
Ýâò øààçãàé
Áóãà áàðèíà
Äàðààõ øóâóóäûí
îíöëîãèéã íýã
ºã¿¿ëáýðýýð
èëýðõèéë.
Òàñ
îã èãî
Òîãîðóó
Õàðààöàé
Òàõèà
Õóí
Îöîí øóâóó
Гэрийн даалгавар
Ижий минь гэртээ алга
Энгэрийн модонд хөхөө өндөглөчхөө юм болов уу- гэсэн бичил эхийн санааг тайлбарлан бичээрэй.
Хичээл №4
Эхийн холбоос
Õýëíèé õîëáîõ õýðýãë¿¿ðèéã ãàäààä õîëáîîñ,
äîòîîä õîëáîîñ ãýæ õî¸ð àíãèëíà.
Ýíãèéí ºã¿¿ëáýð, íèéëìýë ºã¿¿ëáýð, ãèø¿¿äèéã
õîëáîõ õýðýãë¿¿ðèéã äîòîîä õîëáîîñ ãýíý.
ªã¿¿ëáýð, öîãöîëáîðûí á¿òöèéí ýõýíä òîõèîëäîõ
“ý,òý,ãý” ÿçãóóðò ¿ãñèéã ãàäààä õîëáîîñ ãýíý.
Ç.Ò¿ìýíæàðãàë "Æèã¿¿ð“
Óõààíû æèã¿¿ð ýðò ºäºëáºë
Óóæóó îð ëîíä õî¸ð àìüäàðñíû
àäèë àà.
Óõààíû æèã¿¿ð ýðò ºòºëáºë
Óéòàí îð ëîíä õî¸ð ¿õñýíèé èæèë
ýý.
Àëàã áÿðóó
Ìàíàéõ àëäàðò Ìýíýíãèéí òàëä íóòàãëàæáàéëàà. ªâëèéí ¿äýø ìàíàé ¿õýð áýë ýýðýýñèðýõýä òóðàíõàé õýäýí áÿðóóã äóëààí ï¿íçýíäîðóóëàâ.Ãýòýë íýã ìóó àëàã áÿðóó áàéñàíã¿é.
Òýãýýä àëàã áÿðóóã ýðýõýýð ìîðäëîî. ¯õðèéí áýë ýýðëýñýí ãàçðààð ÿâæ ýðëýý. Òýãæýðæ ÿâòàë àëàã áÿðóó íàä äàéðàëäëàà. Îëîîä ãýðë¿¿ãýý òóóãààä ÿâëàà. Ãýòýë ºíººõ áÿðóó ÿâæºãºõã¿é, ººð òèéøýý ÿâàõ ãýýä áàéõ þì. Áèòººð ýý. "Îäîî ÿàäàã áèëýý."ãýæ áîäëîî.Ãýòýë ºíººõ áÿðóó ìààíü ç¿¿í òèéø õàðààä 캺ð áàéíà. Òýãýõëýýð íü ç¿¿íø íü òóóëàà.Áÿðóó ìààíü äóðòàéÿâæ áàéíà. Èíãýæ ãýðýý îëæ èðñýí áèëýý.
¯¿íýýñ õîéø òýð èõ áàðèìæààã¿é òàëäíóòàãëàæ áàéõäàà øºíº õýäýí óäàà òººð çîâñîí þì. Òýãæ òººð ÿâàõàä õýðýâ ¿õýð äàéðàëäâàë àçáîëëîî ãýæ áîääîã áàéëàà.
¯õðèéã òýíýã àìüòàí ãýäýã áîëîâ òººðñºíõ¿íä çàì çààõäàà óõààíòàé þì áèëýý.
Бүтээлч даалгавар
“Алаг бяруу” эхийн гадаад дотоод холбоосыг ялган тайлбарлах.
Эхийг mongolhel/blogmn.net хаягаар орж үзээрэй
Хичээл №5Эхийн тухай бататгал хичээл
Ãîë ñýäýâòýé, õýðýã ÿâäàë, þìñ
¿çýãäëèéí òóõàé òºãñ ñàíààã
èëýðõèéëñýí íèéëìýë á¿òöèéã ЭХ
гэнý.
Öàãààí òóðóóíû ãîëûí õºâººíä èðëýý. Õàíãàéí íóðóóíààñ ýõ àâñàí ýíý öîâîî öýíãýã ãîëûí óðñãàëààñ óíàãà
äààãàíû õºíãºí òºâºð㺺í ,õ¿¿õäèéí èíýýä,áîëæìîðûí æèðãýý ñîíñîãäîíî. Ò¿¿íèé çýðýãöýý ãîëûí õºâººíäºõ õóó÷èí
õ¿ðýýíèé òóóðèíä ¿ëäñýí àìüã¿é ñ¿ìèéí ºí÷èí õîíõ ñàëõèíû àÿñààð õààÿà íýã õàíãèð æèíãýð õèéíý. Õàðèí Öàãààí
òóðóóíû ãîë èäýð çàëóóõíààðàà àæýý. Óñ ãîë õ¿ðòýë õ¿í øèã çàëóó õºãøíèé ÿëãààòàé þì.Ñýòãýëä èéíõ¿¿ öàãààí
äîëãèñ öàëãèóëàõ óóëûí ãîë øèã èäýð çàëóóãèéí öîã çàëü ¿ðãýëæ õºâºëçºí õººð÷ áàéäàã ñàí áîë þóòàé æàðãàë
áèëýý. Õààíàõûí äàëàé òýíãèñýýñ èðýý þì áîëîî? ãýìýýð õàõèð äóóòàé äóí öàãààí öàõëàé øóâóóä Öàãààí òóðóóíû
öîâîî äîëãèñûã ø¿¿ðýí öîéëîí íèñíý. Ñ¿ìèéí õîíõíû äóó,ãîëûí øóóãèàí,öàõëàéí õàøãèðààí á¿õýí ýðò ýä¿ãýýã
ñàíààøðóóëàõ õºãæìèéí óÿíãàò íàéðàë áîëæ õîëõèä óðèàëàõ àæýý . (Ñ.Ýðäýíý)
1.Ýõèéí ñýäâèéã îëîîðîé.
À.Áîëæìîðûí æèðãýýíèé òóõàé Â.ªí÷èí õîíõíû òóõàé Ñ.Ãîëûí óðñãàëûí òóõàé
D. Öàõëàé øóâóóäûí òóõàé Å.Íàéðàë õºãæìèéí òóõàé
2.Ýõèéí òóëãóóð ºã¿¿ëáýðèéã îëîîðîé.
À.Ýðò ýä¿ãýýã ñàíààøðóóëàõ õºãæìèéí óÿíãàò íàéðàë áîëæ õîëõèä óðèàëàõ àæýý.
Â.Äóí öàãààí öàõëàé øóâóóä Öàãààí òóðóóíû öîâîî äîëãèñûã ø¿¿ðýí öîéëîí íèñíý.
Ñ.Õàíãàéí íóðóóíààñ ýõ àâñàí ýíý öîâîî öýíãýã ãîëûí óðñãàëààñ óíàãà äààãàíû õºíãºí òºâºð㺺í ñîíñîãäîíî.
D.Ñýòãýëä óóëûí ãîë øèã èäýð çàëóóãèéí öîã çàëü ¿ðãýëæ õºâºëçºí õººð÷ áàéäàã áîë þóòàé æàðãàë áèëýý.
Å.Àìüã¿é ñ¿ìèéí ºí÷èí õîíõ ñàëõèíû àÿñààð õààÿà íýã õàíãèð æèíãýð õèéíý
3.Ýõ õýäýí öîãöîëáîðîîñ á¿òñýí áàéíà âý?
À. “Öàãààí òóðóóíû…õàíãèð æèíãýð õèéíý.” “Õàðèí Öàãààí òóðóóíû ãîë…þóòàé æàðãàë áèëýý.” “Õààíàõûí
äàëàé òýíãèñýýñ…õîëõèä óðèàëàõ àæýý.”ãýñýí 3öîãöîëáîð
Â. “Öàãààí òóðóóíû …õàíãèð æèíãýð õèéíý.” “Õàðèí Öàãààí òóðóóíû ãîë…õîëõèä óðèàëàõ àæýý.”ãýñýí 2
öîãöîëáîð
Ñ. “Öàãààí òóðóóíû…æèðãýý ñîíñîãäîíî.”,“Ò¿¿íèé çýðýãöýý ãîëûí…èäýð çàëóóõíààðàà àæýý.” “Óñ ãîë
õ¿ðòýë…þóòàé æàðãàë áèëýý.” “Õààíàõûí äàëàé òýíãèñýýñ …õîëõèä óðèàëàõ àæýý.”ãýñýí 4 öîãöîëáîð
D. “Öàãààí òóðóóíû…õîëõèä óðèàëàõ àæýý.” ãýñýí 1 öîãöîëáîð
Å. “Öàãààí òóðóóíû …þóòàé æàðãàë áèëýý.” “Õààíàõûí äàëàé òýíãèñýýñ…õîëõèä óðèàëàõ àæýý.” ãýñýí
2öîãöîëáîð
Ýõèéí ñýäýâ ãýæ þó âý?
Ýõèéí ãîë óòãûããàðãàõ ãýæäýâø¿¿ëñýíàñóóäëûã ñýäýâãýíý.
Áàéäðàãèéí õàâüöàà ãîë çàìààñ ãîâèéí óóëñ ñ¿ìáýðëýí õàðàãäàíà. Ãîâü ðóó îðæ èðýõýä õàíãàéí õàâðûí õàâñàðãà øóóõèðàíøóóõèðñààð àðä õîöîð÷, õàðãàíà áóäàðãàíû ¿ç¿¿ð íîãîîðîí, óóëñ äóëààõàí öàðàéëàõ àæýý. Ãó÷ààä æèëèéí ºìíº Èõ, Áàãà, Àðö
ãóðâàí Áîãäûí àð ºâðººð àíõ àÿëàí ºíãºðñíººñ õîéø ýíý óóëñûã õààÿàõàí ÷ ãýñýí õàðàõ ñàí ãýõ áîëæýý. Ýíý óóëñ ýëäâèéã ñýòãýí
áîäîõûí õèøèã õ¿ðòýýæ áèëýý. Àÿí çàìààñ ãóÿà ãàíçàãàëæ èðýõ øèã ãóòàìøèã áàéõã¿é. Áàéãàëèàð óõààí çààëãàæ áîëîõ
òóõàé áóþó õ¿í áàéãàëü õî¸ðûí õàðüöààíû òóõàé ñàíààøðàëààñ óõààí íýýãäýæ áîëíî ãýñýí èäýð çàëóóãèéí îéëãîëò àìüäðàëä
èõ ë õýðýã áîëñîí øèã ñàíàãäàíà. Ãîâèéí ýíý ñàéõàí óóëñûã ç¿ãýýð ë ä¿ëèé äºìẠîðãèñîí õàä ÷óëóóíû îâîîðîë ãýýä ºíãºðñºí áîë
Ìîíãîëûíõîî òºëºº ãýõ ç¿ðõýíä óÿàòàé èòãýë ñýòãýë ìèíü äóíäóóðõàí áàéõ ñàí áèçýý.
1.Ýõèéí ñýäâèéã îëîîðîé.
À. Áàéäðàãèéí ãîëûí òóõàé Á. Ãîâü íóòãèéí òóõàé
Â. Õàíãàéí õàâñàðãàíû òóõàé Ã. Ãîâèéí óóëñûí òóõàé Ä. Õàðãàíà
áóäàðãàíû òóõàé
2.Ýõèéí òóëãóóð ºã¿¿ëáýðèéã îëîîðîé.
À. Áàéäðàãèéí õàâüöàà ãîë çàìààñ ãîâèéí óóëñ ñ¿ìáýðëýí õàðàãäàíà.
Á. Ãîâü ðóó îðæ èðýõýä õàíãàéí õàâðûí õàâñàðãà øóóõèðàí øóóõèðñààð àðä õîöîðíî.
Â. Ýíý óóëñ ýëäâèéã ñýòãýí áîäîõûí õèøèã õ¿ðòýýæ áèëýý.
Ã. Õàðãàíà áóäàðãàíû ¿ç¿¿ð íîãîîðîí, óóëñ äóëààõàí öàðàéëàõ àæýý.Ä. Ãó÷ààä æèëèéí ºìíº Èõ, Áàãà, Àðö ãóðâàí Áîãäûí àð ºâðººð àíõ àÿëàí ºíãºðñºí.
3. Ýõ õýäýí öîãöîëáîðîîñ á¿òñýí áàéíà âý?
À. “Áàéäðàãèéí õàâüöàà … äóíäóóðõàí áàéõ ñàí áèçýý” ãýñýí 1 öîãöîëáîð
Á. “Áàéäðàãèéí õàâüöàà … õàðàõ ñàí ãýõ áîëæýý”, “ Ýíý óóëñ ýëäâèéã … äóíäóóðõàí áàéõñàí áèçýý” ãýñýí 2
öîãöîëáîðÂ. “Áàéäðàãèéí õàâüöàà … äóëààõàí öàðàéëàõ àæýý”, “Ãó÷ààä æèëèéí ºìíº … äóíäóóðõàí áàéõ ñàí áèçýý” ãýñýí
2 öîãöîëáîð
Ã. “Áàéäðàãèéí õàâüöàà … õàðàõ ñàí ãýõ áîëæýý”, “Ýíý óóëñ ýëäâèéã … áîëñîí øèã ñàíàãäàíà”, “Ãîâèéí ýíý
ñàéõàí óóëñûã … äóíäóóðõàí áàéõ ñàí áèçýý” ãýñýí 3 öîãöîëáîðÄ. “Áàéäðàãèéí õàâüöàà … äóëààõàí öàðàéëàõ àæýý”, “Ãó÷ààä æèëèéí ºìíº … õèøèã õ¿ðòýýæ áèëýý”, “Àÿí
çàìààñ … áîëñîí øèã ñàíàãäàíà”, “Ãîâèéí ýíý ñàéõàí óóëñûã … äóíäóóðõàí áàéõ ñàí áèçýý” ãýñýí 4 öîãöîëáîð
4.Ýõèéí íàéðóóëãûí òºðëèéã òîäîðõîéë.À. Àëáàí áè÷ãèéí Á. Ýðäýì øèíæèëãýýíèé Â. ßðèàíû
Ã. Ñîíèí íèéòëýëèéí Ä. Óðàí çîõèîëûí
Ýõèéí á¿ðä¿¿ëýã õýñýã.
1.Öîãöîëáîð (õàìãèéí áàãà íýãæ)
Ãîë ñýäýâòýé, òóõàéí íýã õýðýã ÿâäëûã
ºã¿¿ëñýí õýä õýäýí ¿éë ÿâäàë á¿õèé
òºãñ ñàíààò á¿òýö
2.̺ ëºã (õàìãèéí èõ íýãæ)
Íýã öîãö ñàíàà á¿õèé õýä õýäýí
öîãöîëáîðîîñ á¿òñýí íèéëìýë á¿òýö
Ñýäýâ, ¿éë ÿâäëààðäàìæóóëàí çîõèîã îîñóíøèã äàä îéëãóóëàõ, óõààðóóëàõûã çîðüñîíòýðõ¿¿ ñàíààã ýõèéí óòãàãýíý. Ýõèéã óòãûí á¿òöýýð íü4 àíãèëíà.
1. Òºðñºí ñàíàà: Çîõèîë áè èõ áîëñîí øàëòãààí, ñýäýö
ñàíààã òºðñºí ñàíàà ãýíý.
2. Ãîë ñàíàà: Ýõèéí ñýäâèéã ¿éë ÿâäëààð ä¿ðñýëæ
ä¿ãíýëò ãàðãàõûã ãîë ñàíàà ãýíý. Òóëãóóð ¿ãýýð
èëýðíý.
Òóõàéí ýõýä çàéëøã¿é áàéõ æèíõýíý íýðèéã
òóëãóóð ¿ã ãýíý.
3. Øèíý ñàíàà: Õýëíèé ä¿ðñëýõ õýðýãë¿¿ðýýð
îíîâ òîé, óðàí ä¿ð ä¿ðñëýë,ñîäîí ñàíàà á¿òýýõèéã
øèíý ñàíàà ãýíý. Ò¿ëõ¿¿ð ¿ãýýð èëýðíý. Òóõàéí
ýõýä çàéëøã¿é áàéõ òýìäýã íýð, ¿éë ¿ãèéã
ò¿ëõ¿¿ð ¿ã ãýíý.
4. Çîðüñîí ñàíàà: Çîõèîã èéí ¿çýë áîäîë, õ¿ñýë
ñàíàà, ñýòãýëèéí õºäºë㺺í, ºí㺠àÿñ èëýðñíèéã
çîðüñîí ñàíàà ãýíý. Çîðüñîí ñàíàà íü áàéìæ,
¿íýëýìæýýð èëýðíý.
Õýâëèéäýý
òèé èëñýí ÿðãóéã
ýëãýí äýýðýý
á¿¿âýéëæ õºðñò ãàçàð
íÿëõàðíà. Í¿äýí áóëãèéí
õºâººíºº í¿¿äëèéí øóâóó
¿äýëæ, óõàà àíãèðûí
ãàíãàíààíä óñ ãîë
ìýëìýðíý.
Áîäèò áàéìæÌýäýýëæ áàéãàà ç¿éë áîäèò ¿íýíèéã òóñãàíà.(¯íýíäýý, ¿íýõýýð, ¿íýí õýðýãòýý, ìýäýýæ, ìºí,íýýðýý, ìýäýýæ, ¿íäñýíäýý, óõàìäàà, åðíü, åðººñºº, åð人, óã íü , óõààí íü, óã àíàðòàà …)
Òîäîðõîé áîäèò áàéìæ
(øóóä)
-Àõ õºäººíººñ èðëýý.
-Òàðâàãàò óóëûí îðîéãîîð
õýñýã öàà áýë ýýðëýí ÿâíà.
-Çîîãèéí òàíõèìä õºë õºäºë㺺í
áàãàññàí áàéâ.
Òîäîðõîéã¿é áîäèò áàéìæ
(äàì)
- Àõ õîòîîñ èðæýý.
- Óðüä øºíº áîðîî îðæýý.
- Äîðæ îþóòàí þì áàéíà.
- Õóëàí íàìàéã ìàðòààã¿é þì
áàéíà.
Çàéëøã¿é áàéìæÀëèâàà ¿éë õºäëºëèéã ýçýí áèå çàéëøã¿é ã¿éöýòãýõýýñ ººð àðãàã¿é
òîõèîëäîëä èëýðíý. Ýðãýëçýõ òýýíýãýëçýõ áàòëàõ ¿ã¿éñãýõ óòãàòàé.
(¸ñòîé, õýðýãòýé, çààâàë, çàéëøã¿é, ãàðöààã¿é, ÿàâ , áîëîìæòîé, æàìòàé, ó èðòàé, ÿëàíãóÿà, ººð çàìã¿é, ººðèéí ýðõã¿é, çîõèíî, äîð õàÿàä, ººðººð õýëáýë, þóíû ºìíº, ç¿éòýé, ¸ñã¿é, åðºíõèé人)
Çàéëøã¿é
- Çàëóó õ¿í òèéì ë áàéõ
¸ñòîé.
- Áèëãèéí òîîëëûí õàâðûí
òýðã¿¿í ñàðûí øèíèéí íýãýíä
õàâðûí óóð îðíî.
- ªíººäºð ìîãîé æèëòýé õ¿í
õÿíàìãàé áàéâààñ çîõèíî.
Çàéëøã¿é áóñ
- Òýä ºíººäºð èðýõ ¸ñã¿é.
- Ýñãèé õèéõ ãàçàð íîõîé
õýðýãã¿é.
- ªº, è áàÿðëàæ ìààñàéõ
õýðýãã¿é, áè ÿàð áàéíà.
Òîãòâîðòîé
- Õ¿íä îéëãîãäîõîîð þìûãòýð áè èõýæ äºíãºíº âèé.
-Òèéì òèéì, ìýäíýý ìýäíý, ò¿¿íòýé áè óóëçàæàäíà.
Òîãòâîðã¿é
- Àðàé õýäýí îéìñ èë¿¿ ýëýýñýí áîëîõîîð Äîðæýõýëæ äóóãàðìààð þì.
- Çóíòàé çóäòàé õîðâîîä
Çóóãààð íàñëààäìºíõðºõã¿é
¯íýí ìàãàäëàëò áàéìæ
Èòã¿¿ëæ ¿íýìø¿¿ëýõ, çºâøººðºõ, õîðèãëîõ óòãàòàé.(ÿðèàíã¿é, ìàðãààíã¿é, ýðãýëçýýã¿é, äàìæèãã¿é, èëýðõèé,
ìàÿãòàÉ, ÿíçòàé, àÿñòàé, õàðàìñàëòàé íü, áèç, áèø, ìèíèéõýýð, èíèéõýýð, îëíû õýëýëöýõ íü, ÿã õóíà)
Á¿ðýí
- Çàëóó ýì Ï¿ðýâ ãýðëýýä
óäààã¿é áàéæýý.
- Çà àøã¿é, ¿¿ãýýð ë ëàâ
ÿâñàíã¿é.
- Õàðèí ýíý æèëèéí ¸îçîîð áîë
ÿãã¿é èõ öàñ óíàõ íü ýý.
Á¿ðýí áóñ
- Äàðãà äààðààä ñýðñýí
áîëîëòîé.
- Ýíý èíü îðîñ õ¿í þì óó?
- Òýãæ òààðíàà, íàäààñ ãàíö
íýã ä¿¿ áàéõ ó èðòàé.
Õ¿¿ðíýìæ
Àëèâàà õýðýã ÿâäëûãöàãèéí äàðààëëààðöóâóóëàí ºã¿¿ëýõ
íàéðóóëáàðûã õýëíý
Òîî èìæ
Òîäîðõîé õ¿í áà þìñ ¿çýãäýëãàçàð îðíû äîòîîä ãàäààä
òºðõ áàéäàë øèíæ àíàðûãòîäîðõîéëîí ä¿ðñýëñíèéã
õýëíý.
Ýðãýö¿¿ëýìæ
ßìàð íýã ç¿éëèéí òàëààð áóñäàäèòã¿¿ëæ ¿íýìø¿¿ëýõ, ç¿é
òîãòëûã áàòëàí ä¿ãíýëò õèéõ
çîðèëãîòîé õýâ ìàÿãèéã õýëíý.
ÒàéëáàðëàìæÕýðýã ÿâäëûí ìºí àíàð ó èð øàëòãààíûã òàéëáàðëàíìýäýýëýõ çîðèëãîòîé çîõèîìæèéí õýâ ìàÿãèéã õýëíý.
à. áîäèò áàðèìò áà òîîöîî ñóäàëãààíä ñóóðèëñàí
á. øàëòãààí ¿ð äàãàâðûí õîëáîî õàìààðëûãòîäîðõîéëñîí.
â. îíöëîí ÿëãàæ òîäîðõîéëñîí
Íàéðóóëáàð
øèíæ
øèíæ
øèíæ
¿éë ÿâäàë
¿éë ÿâäàë
¿éë ÿâäàë
Óäààí óíòàõ õîðòîé. Õýò óäààí
óíòäàã õ¿íèé íàñ 15 õóâèàð áîãèíîñäîãèéã
Àìåðèêèéí õîðò õàâäàðòàé òýìöýõ
íèéãýìëýã òîãòîîæýý. Ýðäýìòýä ñàÿ ãàðóé
õ¿í äýýð ñóäàëãàà ÿâóóëñíààð èéì
ä¿ãíýëòýä õ¿ðñýí áàéíà. Ñàí Äèåãî õîòûí
ýðäýìòäèéí òîãòîîñíîîð õ¿í 7 öàã óíòàæ
áàéâàë õàìãèéí óðò íàñàëäàã ãýíý. Èõ
óíòàõ íü áàãà óíòàõààñ èõ àþóëòàé ãýíý.
Õàðèí õîíîãò 4-ººñ áàãà öàã óíòâàë ýð¿¿ë
ìýíäýä àþóë ó ðàõ ìàãàäëàë ºñäºã. Íîéð
õóëæèõ íü àìüäðàëûã áîãèíîñãîäîãã¿é
áîëîâ ñýòãýë ñàíàà õÿìðàõ, áèåèéí
ýñýðã¿¿öëèéã áóóðóóëàõ ìóó íºëººòýé
ãýíý.
Ýõèéí õóâèðãàë
òîíãîðãîõ
íýãæèéí áàéð
ñýëãýõ
äýëãýð¿¿ëýõ
íýãæ íýìýõ
õóðààõ
íýãæ õàñàõ
ñàëààëàõ
íýãæ ñîëèõ
Эхийн утга санааг сайтар
уншиж ойлгосны дараа
тулгуур үгсийг олж, гол
санааг гарган ярьж бичихийг
эхийг хураах гэнэ. Хэрэг
явдлыг цөөн үгээр
илэрхиилнэ гэсэн үг.
Үг, өгүүлбэр, цогцолбор
бүрийн утга санааг тодотгон
өргөжүүлж ярьж бичихийг
эхийг дэлгэрүүлэх гэнэ.
Хэрэг явдлыг дэлгэрэнгүй
тодорхой илэрхийлнэ гэсэн
үг.
Эхийн доторх үг өгүүлбэр
цогцолборын байрыг
өөрчлөх, сэлгэх зэргээр
хувиргахыг тонгоргох гэнэ.
Ингэж хувиргахад эхийн утга
санаа төдийлөн
өөрчлөгдөхгүй.
Эхийн бичлэгийн хэлбэрийг
(үргэлжилсэн зохиолыг, яруу
найргийн хэлбэрээр, яруу
найргийг үргэлжилсэн үгээр)
солих, нэг утга санааг хэлний
өөр нэгж, хэлц бус нэгжийг
хэлц нэгжээр илэрхийлэхийг
салаалах гэнэ.
Хураах нь:
Эрт цагт эмгэн өвгөн хоёр, хоёр хүүтэй юмсанжээ.
Хоёр хүү нь эцэг эхийн ачийг умартан, үргэлж жаргал
цэнгэл хөөн амьдардаг байжээ. Тэр хоёр эцэгт нь
тулам дүүрэн алт байгааг сонсоод эцэг эхээ асарч
байгаад өөдлүүлжээ. “Эхийн санаа үрд, үрийн санаа
ууланд” гэдэг энэ ажгуу.
Дэлгэрүүлэх нь:
Эрт урьд цагт эмгэн өвгөн хоёр, хоёр хүүтэй юмсанжээ.
Хоёр хүү нь эр бие өсч алс газар айл гэр болон суудаг
байж. Өвгөн эмгэн хоёр нас өндөр болж, үрийн ачлал
арга буюу хэрэг болоход хоёр хүү нь жаргал хөөн
ирсэнгүй. Эцэст нь хоёр хүүгээ дэргэдээ байлгах арга
ухаан олж гэнэ. Эцэг нь хоёр тулманд дүүрэн чулуу
хйигээд хүмүүст “Хоёр тулам дүүрэн алт оллоо” хэмээн
цуурхал тараажээ. Хоёр хүү нь тэр сургаар эцэг эхдээ
ирж, сайхан асарч байгаад өөдлүүлж гэнэ. Тэд эцэг
эхээ оршуулсны дараа хоёр тулам алтаа авах гээд
задалбал дүүрэн чулуу байжээ. Ийнхүү “Эхийн санаа
үрд, үрийн санаа чулуунд” гэсэн үг гарчээ.
Тонгоргох нь:
“Эхийн санаа үрд, үрийн санаа ууланд” гэсэн хэлц
үгийн учир нь:
Эрт цагт хоёр хүүтэй эмгэн өвгөн хоёр байжээ. Хоёр
хүү нь эцэгтээ байгаа хоёр тулам алтыг авахын тулд л
эцэг эхээ сайхан гэгч асарч байгаад өөдлүүлж гэнэ.
Харин тулманд нь алт биш чулуу байжээ. Учир нь тэр
хоёр нь эр бие өсч, алс хол айл гэр болон сууж, жаргал
цэнгэл хөөн эцэг эхээ ор тас мартсан байжээ. Эцэг нь
хоёр хүүгээ дэргэдээ байлгах гэж “Алт оллоо” хэмээн
худал цуу тараасан аж.
Салаалах нь:
Эцэг эх нь ач үрээ хэдий асравч
Эцэст ач үр нь тэр мэт асрах нь цөөн.
Эцэг эх нь хүүхдээ асарч өсгөсний хойно
Эцэг эхийн өтлөх цагт үр хүүхэд нь зовоох ч бий.
¯éë áà õýðýã ÿâäëûã á¿òýýã àìüòàé, àìüã¿é þìûã ýõèéí¿éëäýã ãýíý.
à.Áîäèòîé
Ýðõèí- ¿éëèéí èäýâõòýé ñàíàà ëàã ýçýí, õ¿ñýë çîðèëãîîã¿éöýëä¿¿ëýã , á¿õíèéã ººðòºº ýðõøýýñýí áàéíà.
ªðòºí -ýðõèí ¿éëäýã èéí õ¿ñýë áîëñîí ç¿éë.
Õ¿ëýýí-ñàéí á¿õíèéã õ¿ðòýí õ¿ëýýí àâàã áèå.
á.Õèéñâýð
Ѻðºí-àëèâàà ç¿éëèéã ñºðºí çîãñîã
Ýäëýí-¿éë ÿìàð áàéäàëòàé áàéãààã áèåýð ýäëýã
Õýðýãëýí-¿éëèéã ã¿éöýòãýõýä çýâñýã õýðýãë¿¿ð áîëãîí àøèãëàæáóé þì.
Á¿òýýí-¿éëèéí ¿ð ä¿íä ¿¿ñýí áèé áîëñîí ç¿éë
ÓÑ
պ人ãèéí áàéäàë øàëäàð áóëäàð,
öàãèéí óëèðàë îðîî áóñãàà, ýëñòýé
øàíä áóòòàé öàéäìûã äàãàæ õààÿà
íýã õàð ãýðýýñ óòàà ñóóíàãëàíà.
ĺðâºí ç¿ã öýâ öýëèéí
óéòãàðòàé öàãààí óíèàð òóíàíà. Çóíû
ë¿ãõèéì õàëóóí ýñãèé ãýðèéã øàðæ
ìàë èí õ¿íèé ñýòãýëèéã áóõèìäóóëíà.
Àéëûí õàÿàãààð ¿õðèéí áààñ
¿ðãýëæèëæýý. ¯¿ãýýð ò¿¿ãýýð
õýäýí òóãàë îîäîãíîí äàâõèíà.
ÄÝÂÑÂÝÐ
ÎÍÖÎËÁÎÐ
1öîãöîëáîð
1öîãöîëáîð
1öîãöîëáîð
ìº ëºã
