Srednja ugostiteljsko-turistika kola

Srednja ugostiteljsko-turistika kola

Sarajevo

EKONOMIKA PREDUZEA I godina

Prirunik za vanredne uenike

Prof.Bahra Pai

1. EKONOMIKA PREDUZEA KAO NAUNA DISCIPLINA

Ekonomika preduzea kao nauna disciplina izuava ekonomski proces reprodukcije u preduzeu, ekonomske odnose preduzea s tritem i cjelokupnom privredom.Kao nauka ekonomika preduzea otkriva zakonitosti u poslovanju preduzea i postavlja principe za postizanje to boljih ekonomskih rezultata u poslovanju.

2.OSNOVNI POJMONI O PRIVREDI

Rije privreda dolazi od rijei privrjediti, stei, zaraditi.

Privreda predstavlja sve ljudske djelatnosti kojima ovjek osigurava sredstva za ivot.

Privreda je ljudska djelatnost koju ine osnovni ekonomski procesi : proizvodnja, raspodjela, razmjena i potronja a moe biti samoopskrbna, to je svojstveno plemenskim i nerazvijenim zajednicama.

Kroz razvoj ljudskog drutva privreda se mijenjala i razvijala. Robovlasnitvo i feudalizam karakterie naturalna privreda.Usavravanjem sredstava za rad i razvojem sposobnosti proizvoaa, dolazi do podjele rada. Prvu podjelu rada na zemljoradnju i stoarstvo uslovljavalo je zemljite gdje je boravio ovjek(prva drutvena podjela rada). Razvoj proizvodnih snaga dovodi do izdvajanja zanatstva(druga drutvena podjela rada), zatim nastanak trgovine (trea drutvena podjela rada). Ovdje se razmjena odvijala putem novca i govorimo o robno-novanoj privredi.PRIVREDA se dijeli na tri osnovne djelatnosti, to su:

A. primarne :poljoprivreda, stoarstvo, ribarstvo i umarstvo. Primarnom sektoru ubraja se iskljuivo proizvodnja hrane.

B: sekundarne: industrija, graevinarstvo, rudarstvo, energetika, brodogradnja i proizvodno obrtnitvo. U ovom sektoru zbog naglog razvoja industrije sve je manje zaposlenih jer ruke radnika sve vie mijenjaju strojevi.

C. tercijarne: trgovina, promet, ugostiteljstvo, bankarstvo i turizam.

Kao etvrtu djelatnost treba spomenuti i pod D: kvartarnu, neproizvodnu, (openito one koje dobivaju plae iz prorauna), to su kolstvo, zdravstvo, policija, uprava 3.FAZE PRIVREIVANJA /proizvodnja u irem smislu/Faze procesa privreivanja su

1.Proizvodnja

2.Raspodjela

3.Razmjena

4.Potronja

3.1.RASPODJELA

Raspodjela povezuje proizvodnju sa potronjom.

Raspodjela je ekonomski proces u kojem se utvruju kriteriji , nain i veliina uea subjekta u raspodjeli rezultata proizvodnje.

Raspodjela ima zadatak da raspodjeli ono to je proizvodnja proizvela.

Ako je ostvaren vei obim proizvodnje i raspodjela je vea i obratno.

Razlikujemo:raspodjelu uslova za proizvodnju i raspodjelu rezultata proizvodnje.

Raspodjela uslova za proizvodnju podrazumjeva da se to vie sredstava(novca)raspodjeli za sredstva za proizvodnju (predmeti i sredstva za rad), kao uslova za buduu proizvodnju. /vea raspodjela za sredstva, vei i obim proizvodnje proirena reprodukcija/

Raspodjela rezultata odnosi se na preraspodjelu za pojedine namjere i obaveze prema dravi(plate,dobit,zdravstvo,kolstvo,dio za razvoj preduzea).

3.2.RAZMJENA

Nije oduvijek postojala i nije imala isti znaaj. Nastaje pojavom vika proizvoda , sluajno i sporadino. U takvim uslovima jedan proizvoa je razmjenjivao svoj proizvod za proizvod drugog proizvoaa.

Ovakav oblik razmjene naziva se robna ili naturalna razmjena

R-RRazvojem proizvodnih snaga ovjek uspijeva proizvesti vie proizvoda nego to je potrebno za vlastite potrebe. Javlja se problem razmjene robe za robu drugog proizvoaa koji je rjeen pojavom novca. Ovaj oblik razmjene naziva se robno-novana razmjena.Obavlja se na tritu gdje proizvoa prodaje svoj proizvod za novac, a dobivenim novcem kupuje potrebnu robu. R-N-R

3.3.POTRONJA

Posljednja faza u procesu privreivanja i krajnji cilj proizvodnje.

Razlikujemo: proizvodnu i neproizvodnu potronjuProizvodna potronjaOdnosi se na potronju sredstava i predmeta rada u preduzeima koja se bave proizvodnjom i ima za cilj stvaranje novih proizvodaNeproizvodna potronjaKao rezultat nema stvaranje novih proizvoda i odnosi se na potronju u cilju obezbjeenja linih egzistencijalnih potreba, potreba za obrazovanjem, kullturom, komunalnim uslugama i sl3.4.PROIZVODNJA

Proizvodnja je osnovni uslov opstanka svakog drutva bez obzira na kom stepenu razvoja se drutvo nalazi.U prirodi ljudi nalaze veomali mali broj predmeta koje mogu bez svog rada da koriste za zadovoljenje potreba.

Ljudi kao prirodna i drutvena bia imaju razliite potrebe.

Potrebe moemo podijeliti na:

- primarne .-osnovne ljudske potrebe (potrebe za hranom, odjeom, stanovanje...)

- sekundarne (potreba za itanjem, odlaskom u kino, sportom...,

a takoe i na:

- line (zadovoljavaju nas kao pojedinca)

- zajednike(istovremeno vei broj ljudi, odlazak na koncert, utakmicu....)

- opte (cjelu jednu zajednicu, potreba za obrazovanje, zdravstom, policija....)

Mogunost zadavoljenja potreba prije svega zavisi od obima i strukture proizvodnje.

Za zadovoljenje potreba ljudi koriste razliita materijalna dobra i usluge.

U zavisnosti od toga kako do njih dolazimo dobra dijelimo na:

- prirodna (dar prirode ono to ovjek nije ni na koji nain promjenio)

- proizvedena (ono to je rezultat proizvodnje)

Potrebe neminovno uslovljavaju proizvodnju kao uslov postojanja i razvoja ljudskog drutva.

Proizvodnja je svjesno i organizovano djelovanje ovjeka na proirodu radi odvajanja i mijenjanja materije i prilagoavanja potrebama ljudi.

Proizvodnja je proces u kojem ovjek svojim radom, a pomou sredstava za rad djeluje na predmet rada u cilju stvaranja novog proizvoda.Postoje tri elementa procesa proizvodnje:

1. rad

2. sredstva za rad i

3. predmeti rada

Rad je svjesno i svrsishodno djelovanje ovjeka na predmete rada pri emu ovjek troi radnu snagu( psihike i fizike sposobnosti). Rad moe biti proizvodni(ima neki odreeni proizvod) i neproizvodni (nema kao rezulat proizvod ali je koristan drutvu npr. Rad ljekara profesora....

Predmeti rada su materije koje ovjek mijenja i prilagoava svojim potrebama.U predmete rada ubrajamo: prirodna dobra(drvo u umi), sirovine (prole samo jednu fazu prerade, posjeeno drvo) i poluproizvode(proli vie faza ali moraju jo jednu (skuhati tjesteninu).

Sredstva za rad su razne maine kojima ovjek lake djeluje na predmete rada. Tu ubrajamo: posua, orua, instalacije, transportna sredstva, graevinske objekte ...

Opstanak i razvoj drutva i pojedinca namee neophodnost zadovoljanja potreba. Potrebe se ne mogu zadovoljiti jednom zauvjek. Potrebeno ih je stalno zadovoljati.

Nunost neprekidnog zadovoljanja potreba uslovljava neophodnost obnavljanja procesa proizvodnje to se naziva reprodukcija.

Razlikujemo:

- prostu (obim proizvodnje uvijek isti)- proirenu(obim proizvodje se poveava iz godine u godinu) i

- umanjenu reprodukciju (obim proizvodje se smanjuje iz godine u godinu).4.PREDUZEE

Pojam preduzea

Na preduzeima poiva cjelokupan ekonomski i drutveni razvoj. Ona su nosioci najraznovrsnijih poslovnih i ekonomskih aktivnosti.

U savremenim uslovima preduzee je osnovni subjekt trinog privredjivanja, poslovanja i razvoja.

Ono ini poslovnu i ekonomsku cjelinu koja obavlja odredjene privredne aktivnosti u procesu reprodukcije. Preduzee predstavlja poslovnu cjelinu jer obavlja tehnoloki, vie ili manje, zaokrueni proces rada iji se rezultati razmenjuju na tritu, mjere i uporedjuju.

Preduzee posluje po zakonima trita i na tritu ostvaruje unapred definisane ciljeve i rezultate Kao ekonomski subjekt, preduzee je sastavljeno od komponenata koji obezbedjuju izvravanje njegovih radnih procesa. To su: radni kolektiv, sredstva za rad, predmeti za rad i organizacija .Preduzeee je osnovna jedinica procesa reprodukcije, razvoja privrede i cjelokupnog drutva.

Nastaje po zakonom utrvenoj proceduri.

Proces nastanka je dui ili krai zavisno ko, kakvo ili na bazi kojeg kapitala se osniva preduzee.Nakon obavljene propisane procedure, osnivanje preduzea registrira se kod suda.

Danom upisa u sudski registar preduzee stie sva prava i obaveze iz djelatnosti radi koje je osnovano(stie ekonomsko i pravno svojstvo).4.1.VRSTE PREDUZEA

Moemo ih podijeliti prema razliitim kriterijima:

1. Djelatnosti koje obavljaju

2. Prema svojini sredstava

3. Prema veliini(mala, srednja i velika)

4. Teritorijalna pripadnost(domaa, strana i mjeovita)

Prema djelatnosti koju obavljaju1. Preduzea u oblasti proizvodnje

2. Preduzea u oblasti razmjene

3. Preduzea u oblasti usluga

Preduzea u oblasti proizvodnje

Bave se odreenim proizvodnim procesom u cilju dobivanja proizvoda koji slue za podmirenje potreba iroke potronje i potreba reprodukcije. Ovdje spadaju:

1.Industrijska preduzeaIndustrijska preduzea(bave se preradom sirovina biljnog, ivotinjskog i mineralnog porijekla u cilju proizvodnje proizvoda za iroku potronju ili sredstva za proizvodnju).

.

2.Rudarska preduzea

Bave se eksploatacijom rudnog bogatstva iz zemlje(ugalj, nafta, bakar , cink, so..)

Uvijek su locirana na mjestima nalazita ruda

Neophodno je obaviti prethodna rudarska istraivanja koja traju dugo i vrlo su skupa

Potrebna su velika ulaganja u sredstva za rad3.Poljoprivredna preduzea

Bave se odreenom poljoprivrednom proizvodnjom.

Karakteristike poljoprivredne proizvodnje su:

Mora imati zemlju kao osnovni faktor

Postoji veliki uticaj prirodnih faktora

Vrijeme rada (oranje, sijanje, etva) traje krae od vremena proizvodnje(rast, sazrijevanje)

Sama reprodukuju sirovine za slijedei ciklus proizvodnje

3.Graevinska preduzea

Bave se proizvodnjom, gradnjom graevinskih objekata za privredne svrhe ili za potrebe drutvenog standarda.

Karakteristike:

Proizvodi (graevinski objekti su nepokretni), a sredstva za rad su pokretna

Proces proizvodnje traje due vrijeme

Poslovanje ima sezonski karakter

Gradilita se nalaze na vie mjesta

Preduzea u oblasti razmjenePomou trgovinskih preduzea koncentrira se ponuda i tranja

Trgovina treba da obezbjedi neprekidno i normalno snadbijevanje potroaa proizvodima .

Razlikujemo:

Preduzea koja se bave kupoprodajom robe ( trgovinska preduzea na malo, veliko i spoljnotrgovinska preduzea)

Preduzea koja obavljaju usluge u robnom prometu(trgovinske agencije za posredovanje, preduzea za skladitenje robe, pediterska preduzea, preduzea za kontrolu kvaliteta robe...).Preduzea za vrenje usluga

Pruaju razne usluge privredi i stanovnitvu:

Ugostiteljska preduzea

Komunalna

Zanatska usluna preduzea

Turistike agencije

Preduzea za osiguranje imovine4.2.VRSTE PREDUZEA PREMA SVOJINI SREDSTAVADionicko drustvo

Dionicko drustvo je preduzece koje sredstva potrebna za osnivanje i poslovanje pribavlja izdavanjem dionica.

Osnovna glavnica dionickog drustva se uzrazava u novcu i prema zakonskim propisima ne moze biti manja od 50.000,00KM

Dionicko drustvo nastaje na bazi ugovora.

Svaka dionica Dionickim drustvom upravljaju vlasnici ulozenog kapitala putem skupstine,upravnog odbora,nadzornog odbora i odbora za reviziju.

daje pravo na jedan glas u skupstini.

Drustvo sa ogranicenom odgovornoscu

Ovaj oblik preduzeca formira najmanje dva osnivaca na bazi ugovora.zakon odreduje visinu vrijednosti pocetne imovine.ulagaci se moraju registrirati u sudski registar.

Statut je najvazniji pravni akt u kome se reguliraju mnoga pitanja kao:firma sjediste i djelatnost drustva.

Za svoje obaveze preduzee odgovara cjelokupnom svojom imovinom, dok je odgovornost osnivaa ograniena samo do visine uloenog kapitala.Drustvo sa neogranicenom solidarnom odgovornoscu

Ovo drustvo je preduzece koje osnivaju dva ili vise osnivaca.

Osniva se na bazi pismenog ugovora kojeg prihvataju svi clanovi i posluju pod zajednickom firmom.

Osnovni elementi ugovora su:ime osnivaca,firma,djelatnost,sjediste drustva,podjela dobiti i gubitaka zastupanje drustva i dr.

Za svoje obaveze preduzee odgovara cjelokupnom svojom imovinom, dok je odgovornost osnivaa neograniena tj. oni odgovaraju svojom cjelokupnom imovinom.

4.3.OSNIVANJE I PRESTANAK RADA PREDUZEA

Osnivanje rada preduzea

Preduzee nastaje po zakonom utvrenoj proceduri i mogu ga osnivati domaa i strana, fizika i pravna lica.Za osnivanje preduzea osnivai moraju imati odobrenje nadlenog dravnog organa, u skladu sa posebnim zakonom.Svi oblici preduzea upisuju se u dravni registar.Prilikom osnivanja preduzea, osnivai ulau osnivaki (poetni) kapital. Preduzeem upravljaju vlasnici kapitala.Ugovorom ili odlukom o osnivanju preduzea, blie se utvruju upravljaka prava.Ako zakonom nije drugaije odreeno,ugovorom odnosno statutom odreuju se organi upravljanja u preduzeu.Preduzee ima poslovni organ,koji postavlja organ upravljanja ili vlasnici preduzea u skladu sa ugovorom ili odlukom o osnivanju preduzeca odnosno statutom.Radnici mogu uestvovati u upravljanju preduzea, u skladu sa kolektivnim ugovorom, odnosno sa zakonom o preduzecuOsnovni motiv organizovanja proizvodnje u preduzecu jeste profit, koji nastaje prisvajanjem vika rada na osnovu privatne svojine, a doprinosi razvoju privatne incijative preduzetnika.

Prestanak rada preduzeaSvako preduzee bez obzira na vrstu i oblik formiranja, mogu da prestanu sa svojim radom.Razlozi prestanka rada preduzea mogu biti raznovrsni, nepostojanje prirodnih uvjeta koji su znaajni za rad preduzea, ako ne postoje ekonomski uvjeti za rad preduzea, prekrsaj zakonskih normi, neregulisanje zakonskih obaveza iz poslovanja, itd.

U praksi razlikujemo sljedece oblike prestanka rada preduzeca:

A) Steaj, koji predstavlja zakonom propisan i sloeni postupak koji se prakticira kada privredni subjekt ne moe da pokriva svoje obaveze iz poslovanja.Kada preduzea dou u ovakvu situaciju, provodi se steaj koji vodi poseban organ i sud.

B) Redovna likvidacija je postupak prestanka rada privrednog subjekta, a primjenjuje se ako je isteko rok za rad i postojanje preduzea, ili ako se utvrdi da je postupak osnivanja nitavan i u drugim zakonski predvienim sluajevimaC) Ostali oblici prestanka rada su drugi naini kad osniva eli da prestane preduzee (spajanje, dijeljenje, snimanje kapitala ispod zakonskog minimuma), u sluaju smrti lanova drutva i slino. Opa pravila i nain koji vee za prestanak preduzea primjenjuju se i na prestanak rada drutava.

5.ORGANIZACIJA RADA PREDUZEA

Organizacija ovezuje sve ljudske i fizike resurse u skladnu cJelinu, koja omoguava funkcionisanje preduzea na najbolji nain.Organizacija je planirana, koordinirana i svrsishodna akcija koju poduzimaju ljudi kako bi konstruisali opipljive ili neopipljive proizvode ili usluge, ona je ustvari samo preduzee. Organizaciju bi mogli definisati kao skladno povezivanje pojedinih sredstava za rad i predmeta rada u poslovnom procesu, uz najpovoljniju podjelu radnih zadataka na radne grupe.

Rije struktura (lat. Structura, od struere slagati, sklapati, zidati) ima vie razliitih znaenja. Pod rijeju struktura podrazumijeva se, npr. graa, sastav, sklop, raspored, nain gradnje, tvorevina, organizam

. Svaka organizacija, pa tako i preduzee, ima neku svoju odreenu strukturu odnosno sastav, tj. neki svoj sistem unutranjih veza i odnosa.

Pred svako preduzee postavlja se, kao bitan zadatak, izbor adekvatne organizacijske strukture Organizaciona struktura je podjela posla-grupisanje poslova i pojedinaca-formiranjeorganizacionih jedinica (sektora)

Po formi organizacija moe biti formalna i neformalna.

Formalna organizacijska struktura je ona koja je propisana i slubeno utvrena

Neformalna organizacijska struktura je skup relativno trajnih odnosa meu ljudima u organizaciji, koji su se razvili tokom njihovog zajednikog rada, a koji utiu na formalne ciljeve organizacijeVrste organizacionih struktura

Funkcionalni model Divizionalni modelFunkcionalni model

Organizacijska struktura u kojoj su poslovi grupisani prema srodnosti predstavlja sistem veza i odnosa u nekom poduzeu. Organizacijske jedinice ustrojene su prema skupinama poslova koje obavljaju npr. marketinki, financijski, kadrovski i sl.

Organizirane su u vidu sektora ili odjela ili profitnih centara zavisno od veliine preduzea

Ova struktura u pravilu odgovara manjim i srednjim preduzeimaDivizionalni model

Organizaciona struktura gdje se poslovi se grupiu prema objektu diverzifikacije, npr. proizvodi, kupci, geografska podruja6.STALNA SREDSTVA

Prema svojoj ekonomskoj funkciji u procesu reprodukcije razlikujemo stalna i obrtna sredstva.

Stalna sredstva veinom sredstva za rad (vijek trajanja preko jedne godine)

Obrtna sredstva veinom predmeti rada (vijek trajanja do jedne godine)Karakteristike:

1. Koriste se dui vremenski period, a najmanje 1.god.

2. Cijelom svojom upotrebnom supstancom ulaze u proces proizvodnje

3. Ne troe se odjednom, nego postepeno u vie procesa reprodukcije

4. Njihovo troenje predstavlja prenoenje vrijednosti na proizvode

5. Nematerijalna su; dugorona vijek trajanja dui od jedne godineOblici stalnih sredstava1. Stalna sredstva u obliku stvari

Posjeduju fiziku supstancu, opipljiv oblik2. Stalna sredstva u obliku prava i dugoronih razgranienjaStalna sredstva u obliku stvari

Graevinski objekti: zgrade, saobraajni objekti, hidrograevinski objekti, rudnici

Oprema: maine, ureaji, instalacije, krupni alat i inventar, transportna sredstva

Zemljite: za poljoprivredne i industrijske svrhe

Prema ekonomskoj funkciji: U upotrebi

U pripremi

Van upotrebe

Stalna sredstva u obliku prava i dugoronih razgranienja

Materijalna prava

Osnivaka ulaganja

Goodwill

Uea

Dugorona potraivanja

Ostalo

Stalna sredstva u obliku prava i dugoronih razgranienja

Prava: patent, licenca, model, ig, uzorak, lizing

Osnivaka ulaganja: u istraivanje, izradu studija, investiciono tehnike dokumentacije

Goodwill: razlika izmeu trine i knjigovodstvene vrijednosti preduzea ili dijela vea trina nego knjigovodstvena

Uee poslovni udjeli preduzea u drugim preduzeima (udjeli, dionice i obveznice)Vrste troenje s.s.

- Fiziko troenje usljed fizike upotrebe tj.koritenja sredstva (amort.)

(Sredstvo se istroilo, vie nije za upotrebu, ne moe se upotrebljavati)- Ekonomsko troenje (rabaenje) zastarijevanje s.s. uslijed napretka nauke i tehnike (sredstvo je proizvodno sposobno, ali nam se ne isplati)

Amortizacija

Postepeno prenoenje vrijednosti stalnih sredstava na gotove proizvode, odnosno postepeno troenje s.s.

Vrijednosni izraz troenja s.s.

Ne amortizuju se s.s. u pripremi i obnovljivi prirodni resursi (ume i zemljite) te potraivanja, upisani i neuplaeni kapital...

Zadaci amortizacije:

Da odrazi troenje stalnih sredstava

Da pokae intenzitet i iznos troenja s.s.

Da odredi vrijednost s.s. koja je prela na proizvode

Da osigura sredstva za obnovu istroenih stalnih sredstava

7.OBRTNA SREDSTVA To su ona sredstva koja preduzee nabavlja u cilju da ih odmah utroi, koja se troe jednokratnom upotrebom i koja imaju koeficijent obrta vei od jedan.

Nazivaju se obrtnim zato to se u procesu reprodukcije obru tj. ne zadravaju svoj oblik, ve ga stalno mijenjaju.Karakteristike Obrtnih sredstava Jednokratno troenje

Svoju cjelokupnu vrijednost prenose na gotove proizvode

Koeficijent obrta vei od jedan (obave bar jedan kruni tok u toku godine) N...R...P....R...N. Transformacijomj iz jednog oblika u drugi obrtna sredstva ne gube svoju vrijednost,ve je prenose na novi oblik. Broj koji nam pokazuje koliko su se obrtna sredstva obrnula u toku godine naziva se koeficijent obrta Koeficijent obrta predstavlja broj koji pokazuje koliko se puta obrtna sredstva obrnu tokom 1 godine.

Ko obrtnih sreds.>1

Ko stalnih sreds.