FAKULTET ZA MEDITERANSKE POSLOVNE STUDIJE TIVATEKONOMIKA PREDUZEA (Predavanja do I kolokvijuma)

Predava: Vlado G. Vukasovi

Nastavni program do I kolokvijumaI. II. III. IV.

Uvod u ekonomiku preduea Preduzee kao osnovni subjekt privre ivanja Pojam i oblici ulaganja (angaovanje i troenje) Sredstva preduzea (osnovna i obrnta) 8 i 15 oktobra.

I Kolokvijum 22. oktobra.2

I. Uvod u ekonomiku peduzeaA. B. C. D.

Ekonomika peduzea kao nauna disciplina Predmet izuavanja ekonomike peduzea Cilj izuavanja ekonomike preduzea Metode izuavanja ekonomike preduzea.

3

A. Ekonomika preduzea kao nauna disciplina1. 2. 3.

Pojam ekonomike preduzea Ekonomika preduzea kao mikroekonomska disciplina Ekonomika preduzea kao teoriska i primijenjena nauka.

4

1. Pojam ekonomike preduzeaEkonomika preduzea je ekonomska nauka koja izuava ekonomiju ili poslovanje preduzea.

5

2. Ekonomika preduzea kao mikroekonomska disciplina

Ekonomika preduzea je mikroekonomska disciplina.

6

3. Ekonomika peduzea kao teoriska i primijenjena naukaEkonomika preduzea kao teoriska i primijenjena (praktina) nauka predstavlja: Nauno-istraivaku oblast Nastavnu (akademsku) disciplinu Profesiju i praksu.7

B. Predmet izuavanja ekonomike preduzeaPredmet izuavanja ekonomike preduzea je ekonomija ili poslovanje preduzea.

8

Predmet izuavanja ekonomike preduzea se odnosi na relevantne elemente ekonomije ili poslovanja preduzea: Ulaganja u reprodukciju (ljudski i materijalni resursi) Rezultati reprodukcije (materijalna dobra i usluge) Kvalitet ekonomije efikasnost poslovanja rezultati / ulaganja Odrivaost stalno funkcionisanje preduzea.9

C. Cilj izuavanja ekonomike preduzeaCilj izuavanja ekonomike preduzea je poveanje kvaliteta ekonomije ili poslovanja preduzea.

10

Cilj ekonomike preduzea se ostvaruje kroz: Izuavanje i otkrivanje ekonomskih zakonitosti u ekonomiji ili poslovanju preduzea Na osnovu ekonomskih zakonitosti se utvr uju principi poslovanja preduzea Primjenom utvr enih principa poslovanja se utie na poveanje kvaliteta ekonomije ili poslovanja preduzea.11

D. Metode izuavanja ekonomike preduzea1. 2. 3.

Opte metode Metode saznanja Posebne metode.

12

1. Opte metodeDijalektiki metod Metod opte teorije sistema. Polaze od stanovita da su sve pojave u prirodi i drutvu me usobno povezane, zavisne i uslovljene, kao i da su u procesima stalnih kretanja i promjena.13

2. Metode saznanjaInduktivni Deduktivni Analitiki Sintetiki Posmatranje.

14

Indukcija je logiko zakljuivanje uoptavanjem, generalizacijom (od pojedinanog ka optem). Dedukcija je logiko zakljuivanje o konkretnoj pojavi na osnovu opte prihvaenog pravila (od opteg ka pojedinanom).

15

Analiza je ralanjivanje cjeline na njene sastavne djelove radi blieg sagledavanja njihove prirode i njihovog dejstva na cjelinu. Sinteza je grupisanje djelova u cjelinu da se sagleda ukupnost njihovog dejstva. Posmatranje je metod sistematskog praenja odre enih pojava.16

3. Posebne metodeStatistiki metod Raunovodstveni metod Matematiki metod Komparativni metod Projektni metod Metod procjene Metod anketiranja.17

Statistiki metod predstavlja kvantitativno izraavanje pojava, njihovih karakteristika i me uzavisnosti, po statistikim pravilima. Raunovodstveni metod predstavlja registrovanje i obradu ekonomskih pojava po raunovodstvenim pravilima.

18

Matematiki metod predstavlja primjenu matematikih znanja u kvantificiranju i analizi ekonomskih pojava u preduzeu. Komparativni metod se sastoji u upore enju srodnih pojava i pokazatelja u prostornoj i vremenskoj dimenziji.

19

Projektni metod predstavlja projekciju mogueg stanja neke pojave u nekom buduem periodu. Metod pocjene se sastoji u procjeni stanja i promjena predmeta procjene u nekom vremenskom periodu. Anketiranje je metod ispitivanja miljenja.

20

II. Preduzee kao osnovni subjekt privre ivanjaA. B. C. D.

Pojam preduzea Ciljevi preduzea Elementi preduzea Karekteristike preduzea kao sistema

21

A. Pojam preduzeaPreduzee je jedinka trine privrede koja samostalno izvrava zadatke u procesu drutvene reprodukcije sa ciljem da na osnovu datih drutveno-ekonomskih zakonitosti postigne to veu vrijednost istog rezultata. Preduzee je samostalna organizacija ekonomskih resursa koja transormiui uloene resurse u rezultate stvara vrijednost u cilju ostvarenja profita. Preduzee je pravno lice koje obavlja djelatnost radi sticanja dobiti.22

Savremeno preduzee je trino orjentisano.

23

Preduzee je samostalno u svom radu i trebalo bi se pridravati principa: Ekonomske efikasnosti produktivnost, ekonominost, rentabilnost maksimiziranje rezultata uz minimiziranje ulaganja Drutvene norme zakonske, etike, drutvene odgovornosti.

24

B. Ciljevi preduzeaOsnovni cilj preduzea je ostvarenje to veeg istog rezultata dobiti profita. Kroz osnovni cilj se ostvajuju: Ciljevi drutva (rezultati, porez) Ciljevi zaposlenih (zarade) Specifini cilj preduzea (opstanak, rast i razvoj).25

C. Elementi preduzeaUi pristup Rad (radni kolektiv svi zaposleni) Sredstva za rad (oprema) iri pristup: Elementi ulaganja u reprodukciju (radna snaga, sredstva za rad i predmeti rada) Organizacija (mikro radna mjesta, makro organizaciona struktura) Rezultati reprodukcije (materijalna dobra i usluge iskazani preko: fizikog obima proizvodnje, vrijednosti proizvodnje, dobiti).26

D. Karakteristike preduzea kao sistemaPreduzee kao sistem je cjelina sastavljena od me usobno povezanih podsistema (sistema nieg reda u odnosu na preduzee), sa sledeim karakteristikama: Organizacioni sistem nastaje kao rezultat ljudskog stvaralatva u organizovanju procesa privre ivanja27

Otvoren sistem koji je pribavljanjem resursa i realizacijom rezultata u stalnoj interakciji sa okruenjem Sloen sistem sadri mnotvo razliitih elemenata povezanih sloenim vezama i mnotvom upravljakih impulsa Dinamiki sistem stalno se mijenja (rast i razvoj, prilago avanje promjenama okruenja...) Relativno stabilan sistem usmjeren sistemom ciljeva (nivo stabilnosti koji omoguava funkcionisanje)28

Nedeterminisani sistem uzrono posledini odnos ulaganja i rezultata je zavisan od velikog broja unutranjih i vanjskih inilaca sa razliitim stepenom predvidivosti uticaja Upravljiv sistem svjesnom akcijom vo en sistem Realan sistem sastoji se od realnih elemenata Vjetaki sistem stvoren vjetakim putem.29

III. Pojam i oblici ulaganjaA. B. C.

Pojam i oblici ulaganja u reprodukciji Angaovanje sredstava u reprodukciji Troenje sredstava u reprodukciji.

30

A. Pojam i oblici ulaganja u reprodukcijiUlaganja su ulazi u reprodukciju sa ciljem dobijanja rezultata izlaza. Ulaganja u reprodukciju su funkcionalnog karaktera imaju svrhu (dobijanje rezultata).31

U reprodukciju se ulau elementi reprodukcije: Sredstva za rad Predmeti rada Radna snaga. Ulaganja u proces reprodukcije zavise od: Zadataka preduzea Uslova njegovog ostvarivanja.32

Ulaganja se vre u svim fazama reprodukcije: Pripremnoj Proizvodnoj Zavrnoj. Struktura ulaganja po fazama reprodukcije je razliita i promjenljiva pod uticajem: Organizacionih Tehnikih i Trinih uslova reprodukcije.33

Ulaganja u reprodukciju se izuavaju sa stanovita: Minimiziranja ulaganja Reprodukovanja uloenih elemenata Kontinuiteta reprodukcije.

34

Minimiziranje ulaganja je osnovno ekonomsko pravilo ijom primjenom se obezbje uje racionalno troenje ogranienih resursa. Reprodukovanje uloenih elemenata je njihovo obnavljanje sa ciljem neprekidne proizvodnje (podmirivanja potreba). Na ostvarenje kontinuiteta reprodukcije utiu ulaganja i rezultati.35

Oblici ulaganja u reprodukciju su: Ulaganja u vidu angaovanja sredstav Ulaganja u vidu troenja sredstava.

36

B. Angaovanje sredstava u reprodukciji1. 2. 3.

Pojam i cilj angaovanja sredstava Metamorfoze i stanja angaovanih sredstava Determinante angaovanih sredstava.

37

1. Pojam i cilj angaovanja sredstavaAngaovanje sredstava je ulaganje sredstava u reprodukciju sa ciljem da se omogui proizvodnja i razmjena u reprodukciji. Angaovanje sredstava znai blokiranje, vezivanje sredstava za reprodukciju.

38

Angaovanje poinje u momentu pretvaranja novanih sredstava u poetni robni oblik. Angaovanje traje dok se sredstva ponovo ne jave u novanom obliku.

39

Cilj angaovanja sredstava je obezbje enje kontinuiteta reprodukcije.

40

Angaovana sredstva se mogu posmatrati po: Elementima reprodukcije (materijal, sredstva za rad, radna snaga) Fazama reprodukcije (poetna robna faza, tehnoloka faza, zavrna robna faza) Vidovima angaovanja (naturalnom, novanom).

41

Angaovana sredstva u materijalu: Sredstva u zalihama materijala Trokove materijala u nedovrenoj i dovrenoj proizvodnji Angaovana sredstva u sredstvima za rad : Neamortizovani i amortizovani dio osnovnih sredstava Angaovana sredstva u radnoj snazi: Zarade radnika.42

U poetnoj robnoj fazi sredstva se angauju za isplatu nabavljenog materijala i sredstava za rad U tehnolokoj fazi sredstva se angauju u vidu: trokova materijala nedovrene proizvodnje, neamortizovanog dijela vrijednosti sredstava za rad, obraunate amortizacije i isplaenih zarada kao trokova u nezavrenoj proizvodnji U zavrnoj robnoj fazi sredstva se angauju u: trokovima materijala, sredstava za rad, i zarada sadranih u gotovim proizvodima i potraivanjima.43

Naturalno angaovanje sredstava je angaovanje: materijala, opreme, prelaznih (nezavrene proizvodnje) i zavrnih tehnolokih oblika (gotovih proizvoda). Novani vid angaovanja je novano iskazivanje naturalnog angaovanja kao osnovna (sredstva za rad) i obrtna sredstva (materijal i radna snaga).

44

2. Motamorfoze i stanja angaovanih sredstava

Metamorfoza je prelazak sredstava iz jednog pojavnog oblika u drugi u krunom kretanju u reprodukciji.

45

Angaovana sredstva prolaze kroz sledee metamorfoze:1. 2.

3. 4.

Metamorfoza poetnog novanog oblika u poetni robni oblik (N R). Metamorfoza poetnog robnog oblika u prelazni tehnoloki oblik (proizvodnja u toku) (R P). Metamorfoza prelaznog tehnolokog oblika u zavrni robni oblik (P R1). Metamorfoza zavrnog robnog oblika u zavrni novani oblik (R1 N1).46

Stanja angaovanih sredstava su: Poetni robni oblik (materijal) Prelazni tehnoloki oblici (poluproizvodi) Zavrni robni oblik (gotovi proizvodi). Angaovana sredstva u ovim stanjima karakterie razliiti stepen blokiranosti / dostupnosti.47

3. Determinante angaovanja sredstavaSa stanovita uticaja angaovanja na kvalitet ekonomije: Suma angaovanih sredstava Vrijeme angaovanja Kvalitet angaovanja.48

Suma angaovanih sredstava je koliina novanih sredstava koja je angaovana u reprodukciji (zbir suma angaovanih u pojedinim fazama reprodukcije). Vrijeme angaovanja sredstava (ciklus angaovanja) obuhvata vrijeme pripreme, vrijeme proizvodnje i vrijeme prodaje. Kvalitet angaovanja sredsava predstavlja stepen opravdanosti angaovanja sredstava u pojedinim fazama reprodukcije.49

C. Troenje sredstava u reprodukcijiPojam i cilj troenja Odnos angaovanja i troenja sredstava Troenje i reprodukovanje sredstava.

1. 2. 3.

50

1. Pojam i cilj troenjaTroenje sredstava u reprodukciji predstavlja pretvaranje jednog oblika upotrebnih vrijednosti elemenata u reprodukciji u novu upotrebnu vrijednost (gotovi proizvod). Troenje sredstava u reprodukciji predstavlja stvaranje novih upotrebnih vrijednosti (proizvoda).51

Troenje sredstava u reprodukciji je obnovljivo (reprodukciono) jer e se utroene vrijednosti obnoviti u kontinuitetu proizvodnje. Troenje sredstava u reprodukciji se moe posmatrati sa stanovita: Elemenata reprodukcije Faza reprodukcije Nosioca troenja Vidova troenja.52

U reprodukciji se troe svi elementi reprodukcije: sredstva za rad, predmeti rada i radna snaga. Troenje sredstava se odvija u svim fazama reprodukcije, a moe biti: Proizvodno (faza proizvodnje) Prometno (faze nabavke i prodaje).

53

Nosioci troenja su proizvodi i usluge zbog kojih i nastaje troenje. Vidovi troenja mogu biti: Naturalni Novani.

54

2. Odnos angaovanja i troenja sredstavaAngaovanje sredstava se vri da bi se obezbijedila proizvodnja i razmjena, to jest da bi se obezbijedilo troenje. Angaovanje i troenje sredstava se mogu upore ivati: Kvalitativno Kvantitativno.55

U kvalitativnom pogledu vei uticaj (pritisak) na kvalitet ekonomije ima troak nego angaovana sredstva (napr. zaliha materijala / troak materijala posebno vidljivo u sluaju poremeaja u reprodukciji).

56

Angaovana suma sredstava povlai troak agaovanja (bilo da su sopstvena ili pozajmljena sredstva). Ta = S x k / 100 Ta troak angaovanja S angaovana suma sredstava k / 100 kamatna stopa (trina cijena novca).57

Kvantitativni odnos angaovanih sredstava i trokova se izraava koeficienom angaovanja, koji pokazuje potrebni iznos angaovanja sredstava po jedinici troka Ka = S / T Ka koeficient angaovanja S angaovana suma sredstava T trokovi.58

3. Troenje i reprodukovanje sredstavaKontinuirano zadovoljenje potreba kontinuirana proizvodnja kontinuirano troenje sredstava kontinuirano reprodukovanje uloenih elemenata.

59

Vana pitanja reprodukovanja: Reprodukciona sposobnost Oblici reprodukovanja Ciklusi reprodukovanja pojedinih elemenata.

60

Reprodukciona sposobnost je sposobnost preduzea da obnavlja utroene elemente, odnosno proizvodnju. Reprodukciona sposobnost preduzea moe biti na nivoima: Istom prosta reprodukcija Umanjenom umanjena reprodukcija Uveanom proirena reprodukcija.

61

Reprodukciona sposobnost se izraava koeficientom reprodukcije, koji pokazuje intezitet reprodukovanja angaovane sume sredstava u reprodukciji (u jednom ciklusu reprodukcije). Kr = T / S Kr koeficient reprodukcije T trokovi S angaovana sredstva.62

Sposobnos preduzea za proirenu reprodukciju (akumulaciona sposobnost) se mjeri koeficientom neto reproduktivne sposobnosti (Krp). Krp = A / S Koeficient bruto repeodukcione sposobnosti (Krb) = (T + A) / S (T + A) trokovi i akumualacija.63

Oblici reprodukovanja elemenata reprodukcije: Komercijalno novano (naplatom realizovanih proizvoda) Proizvodno naturalno (kupovinom elemenata reprodukcije radi zamjene utroenih u predhodnom ciklusu). Mogu se ostvariti na: istom, umanjenom i uveanom nivou.64

Ciklusi reprodukovanja pojedinih elemenata reprodukcije su razliiti u odnosu na ciklus reprodukcije proizvoda uslovljeno je specifinostima troenja i reprodukovanja pojedinih elemenata. Ciklus reprodukcije jednog elementa je vrijeme potrebno za njegovo obnavljanje (transformisanje i vraanje u poetni oblik).

65

Materijal ciklus reprodukcije materijala se poklapa sa ciklusom reprodukcije proizvoda (materijal se u cjelini obnavlja za svaki ciklus reprodukcije proizvoda) Sredstva za rad njihov ciklus reprodukovanja je viestruko dui od ciklusa reprodukcije proizvoda (u jednom ciklusu reprodukcije proizvoda se ostvaruje djelimino komercijalno reprodukovanje sredstava za rad u iznosu amortizacije obraunate za jedan ciklus) Radna snaga njen ciklus reprodukovanja (mjeseno isplata zarada) i ciklus reprodukcije proizvoda (dui ili karai zavisno od prirode proizvodnje) se ne poklapaju.66