EKSKRECIJA IZLUIVANJEEkskrecija je proces izbacivanja tetnih
materija koji nastaju kao krajnji produkti metabolizma. Oni nastaju
na kraju procesa razlaganja organskih tvari na nivou elije
(ugljikohidrati i masti se razlau na vodu i CO2, bjelanevine se kod
veine beskimenjaka i riba razlau na amonijak, a kod sloenih
organizama se amonijak razlae na ureu, mokranu kiselinu i njene
soli).Iz organizma se izluuju: CO2, urea, amonijak, mokrana
kiselina i njene soli te tvari koje nastaju razgradnjom starih
elija i one koje se unose hranom a nisu korisne (sve se osim CO2
izluuju u vodenom rastvoru).
TIPOVI EKSKRECIJE
Kod jednoelijskih organizama se vri putem cijele elijske
povrine, hranjivih ili kontraktilnih vakuola. Kod najjednostavnijih
organizama koji nemaju organele izluivanje se vri putem elijske
membrane ili hranjive vakuole. Kod paramecija postoje kontraktilne
vakuole koje su graene od kruno postavljenih kanalia sa centralno
postavljenom dupljom i ona neprekidno pulsira.
Turbelarije posjeduju protonefridije, jednostavne ekskretorne
elije koje poinju trepljastim elijama koje prikupljaju izluevine, a
zavravaju porama na povrini tijela.
lankovite gliste posjeduju metanefridije i u svakom lanku se
nalaze op dvije. Poinju u celomu (tjelesnoj duplji) u vidu lijevka
sa vijencem treplji, a zavravaju na bonim stranama tijela.
Insekti posjeduju Malpigijeve kanalie koji poinju u tjelesnoj
duplju a izlijevaju se u digestivni trakt. Ovi kanalii su specifini
po luenju kalija u lumen (upljinu) zajedno s vodom. Reasorpcija se
vri u digestivnom traktu.Kod rakova postoje antenalne lijezde koje
funkcioniraju slino kao bubrezi, a kod mekuaca se javljaju
bubrezi.
Kimenjaci posjeduju bubrege, ija je osnovna funkcionalna i
gradivna jedinica nefron. Ekskrecija kod sisara se vri tako to se
CO2 izluuje disanjem, nesvareni dijelovi hrane preko crijeva, dio
preko koe putem znoja i loja, a najvie putem bubrega u mokrai.
EKSKRECIJA KOD OVJEKA
Organi za ekskreciju kod ovjeka su bubrezi, mokraovodi, mokrana
beika i izvodni mokrani kanal.
BubreziParni organi koji se nalaze ispod dijafragme s obje
strane kime, oblika zrna graha s izdubljenim stranama okrenuti
kimi. Snabdjeveni su krvlju preko bubrene arterije, a venska krv se
odvodi bubrenom venom. Bubreg ima 3 zone:
omota graen od vezivnog i masnog tkiva
bubrena kora u kojoj se nalaze Malpigijeva tjelaca i poetni
dijelovi bubrenih kanalia
bubrena sr u ijem se centru nalazi bubrena karlica u koju se
ulijavaju svi bubreni kanalii
Nefron je osnovni dio bubrega. Njegov poetni dio ini ahura sa
dvostrukim zidovima, to je tzv. Boumanova ahura u ijoj unutranjosti
je smjeten glomerul (splet arterijskih kapilara sa visokim
pritiskom). Oni zajedno grade Malpigijevo tjelace.Izmeu unutranjeg
i vanjskog zida ahure nalazi se meuprostor bubreni kanali (tubul)
koji se krivudavo provlai kroz koru bubrega, silazi u sr i ponovo
prelazi u koru gdje vijuga. Nakon silaznog i prije uzlaznog dijela
bureni kanali gradi Henlejevu petlju. Zavrni izuvijani dio kanalia
se zajedno s drugim nefronima ulijeva u sabirne kanalie koji se
izlijevaju u bubrenu aicu a one u bubrenu karlicu.Od bubrene
karlice polazi mokraovod (ureter). To je mokrani kanal u vidu
cijevi kojom se mokraa prevodi od bubrene karlice do mokrane beike.
Mokrana beika je upalj krukolik organ s ijeg dna polazi mokrana
cijev.Mokrana cijev ima ulogu rezervoara, ona polazi od donjeg
dijela mokrane beike i njen izvodni otvor se nalazi ispred otvora
vagine kod ena ili na vrhu penisa kod mukaraca.
U stvaranju mokrae uestvuju svi dijelovi nefrona, a ovaj proces
zapoinje u Malpigijevom tjelacu gdje se pod uticajem krvnog
pritiska vri filtracija krvne plazme kroz cjedilo od zida kapilara
unutranjeg zida Boumanove ahure. Kroz njega lako prolaze sve
molekule ija je masa manja od 10000 i tako nastaje ultrafiltrat
krvi koja se od prave krvi razlikuje po odsustvu uoblienih
elemenata i bjelanevina te je slina krvnoj plazmi, to je tzv
primarna mokraa
