Ekstrüzyon Makinelerinde Üretim

7/25/2019 Ekstrzyon Makinelerinde retim

1/55

T.C.

MLL ETM BAKANLII

PLASTKTEKNOLOJS

EKSTRZYON MAKNELERNDE RETM543M00238

Ankara, 2011


2/55

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereveretim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarakrencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renmemateryalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.


3/55

i

AIKLAMALAR.................................................................................................................... iiGR........................................................................................................................................ 1

RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 31. EKSTRZYON MAKNELERN DEVREYE ALMA..................................................... 3

1.1. Ekstrzyon (Ekstrder) Makineleri............................................................................... 31.1.1. Ekstrder Makinesinin Tanm............................................................................... 31.1.2. Ekstrder Makinesinin Ksmlar........................................................................... 4

1.2. Ekstrzyon Makinesinde Gvenli alma................................................................... 71.3. Ekstrzyon Kalplamada Kullanlan Plastikler.............................................................. 8

1.3.1. Polivinilklorr ( PVC)............................................................................................ 81.3.2. Termoplastik Elastomerler ................................................................................... 10

1.4. Ekstrzyon Plastiklerinde Katk Maddeleri................................................................. 11

1.4.1. Pekitirici ve Dayanm Arttrclar....................................................................... 12

1.4.2. Renklendiriciler (Boyar Maddeler veya Pigmentler) ........................................... 12

1.4.3. Plastikletiriciler................................................................................................... 131.4.4. Kaydrc ve lemeyi Kolaylatrclar................................................................ 131.4.5. Antistatikler (Statik Elektriklenmeyi nleyiciler)............................................... 131.4.6. UV Inm Dengeleyiciler.................................................................................... 131.4.7. Oksitlenme nleyiciler (Antioksidanlar)............................................................. 131.4.8. Kpk Yapclar................................................................................................... 131.4.9. Is Stabilizatrleri (Dengeleyicileri)..................................................................... 141.1.10. Kaydrclar........................................................................................................ 14

1.5. Makineden lk rn Elde Edilmesi............................................................................. 15

1.5.1. Ekstrzyon le rn lemede Ek lemler.......................................................... 181.5.2. Ekstrzyon Makinelerinde rn Kontrol........................................................... 18

1.5.3. Ko-Ekstrzyon..................................................................................................... 19UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 21LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 28

2. RETM HATALARINI GDERMEK............................................................................. 312.1. Makineden Kaynaklanan retim Hatalar................................................................... 312.2. Ham Maddeden Kaynaklanan retim Hatalar........................................................... 39

2.3. alandan Kaynaklanan retim Hatalar............................................................... 432.4. Ortamdan Kaynaklanan retim Hatalar..................................................................... 43UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 44

LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 46MODL DEERLENDRME............................................................................................... 48

CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 50

KAYNAKLAR ....................................................................................................................... 51

NDEKLER


4/55

ii

AIKLAMALARKOD 543M00238

ALAN Plastik Teknolojisi

DAL/MESLEK Plastik lemeMODLN ADI Ekstrzyon Makinelerinde retim

MODLN TANIMIEkstrzyon makineleri, ekstrzyon kalplar, ekstrzyondakullanlan plastikler ile ilgili bilgileri kullanarak ekstrzyonmakinelerinde retim yeterliinin kazandrldbir renmemateryalidir.

SRE 40/32N KOUL

YETERLK Ekstrzyon makinelerinde retim yapmak

MODLN AMACI

Genel AmaBu modl ile gerekli ortam salandnda ekstrzyonmakinelerinde istenilen zellikte retim yapabileceksiniz.Amalar1. Plastik ekstrzyon makinesini istenen rn elde

edebilecek ekilde devreye alabileceksiniz.2. Ekstrzyonlaretimde retim hatalarn

giderebileceksiniz.

ETM RETMORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam:AtlyeDonanm:Plastik ekstrzyon kalb, kaldrma ara gereleri,

el aletleri, plastik ekstrzyon makinesi, plastik ham maddekartrclar, hammadde katk maddeleri vb. ara gereler

LME VEDEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonraverilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi vebecerileri lerek sizi deerlendirecektir.

AIKLAMALAR


5/55

1

GR

Sevgili renci,

Ekstrzyon yntemi ile plastik rnlerin retimi, plastik teknolojisi alannda nemlibir konu olarak karmza kmaktadr. zellikle PVC sektr, inaat alanlar bata olmakzere kap pencere sistemleri, plastik borular gibi profil zellii tayan plastik rnlerekstrzyon yntemi ile ilenmektedir. Bu rnlerin ok yaygn olarak kullanlmas, bualanda duyulan eleman ihtiyacn da artrmtr. Buna paralel olarak ekstrzyon teknolojisi

byk gelime gstermitir.

Ekstrzyon Makinelerinde retim modl, plastik ekstrzyon makinesinde retimyapacak meslek sahiplerine makinenin niteleri, bu makinelerde retim yaplmas veilenecek ham maddelerin hazrlamas zerine yeterlik kazandrmay amalamtr. Bumodlde sizlerplastik ekstrzyon makinelerini istenen zellikte rn elde edebilecek ekildedevreye alabilecek ve kan rn hatalarn giderebileceksiniz.

Bu modlde hedeflenen yeterlikleri edindiinizde plastik teknolojisi alannda dahanitelikli elemanlar olarak yetieceinize inanyor, baarlar diliyoruz.

GR


6/55

2


7/55

3

RENME FAALYET-1

Gerekli ortam salandnda ekstrzyon makinelerinde retim yapabileceksiniz.

Ekstrzyon makinelerinin eitlerini ve zelliklerini aratrnz.

Ekstrzyonkalplamada kullanlan plastikleri ve katk maddelerini aratrnz.

1. EKSTRZYON MAKNELERNDEVREYE ALMA

1.1. Ekstrzyon (Ekstrder) Makineleri

Ekstrzyon sistemi,plastiklerin ilenmesinde ok yaygn olarak kullanlan bir ilemeyntemidir. Plastik rnlerin yaklak % 30u bu yntemle retilmektedir.

1.1.1. Ekstrder Makinesinin Tanm

Plastik rnlerin ayn kesitte, hassas llerde ve istenilen uzunlukta, devaml(kesiksiz) olarak elde edilmesini salayan makinelere ekstrzyon makineleri denir. Bumakineler bazen ksaca ekstrder olarak da adlandrlmaktadr.

Bu makinelerde retilen rnlere plastik boru ve profil rnek olarak verilebilir.

RENME FAALYET-1

AMA

ARATIRMA


8/55

4

Resim 1.1: Ekstrzyon makinesi

1.1.2. Ekstrder Makinesinin Ksmlar

Ekstrder makinesi birok farkl nite ve ksmdan olumaktadr. Ekstrdermakinesinin temel ksmlar aada aklanmtr.

1.1.2.1. Huni

Huni, ekstrderde ilenecek malzemenin dzenli olarak beslenmesini salar. Btnmalzemeler serbeste akma eiliminde deildir. Bu nedenle huni genellikle bir konveyrveya kartrc ile donatlr.

Resim 1.2: Ekstrder hunisi


9/55

5

1.1.2.2. Vida (Burgu veya Helezon)

Vida plastiin beslenmesi, tanmas, ergitilmesi ve homojenletirilmesi dhil birokilevi yerine getirir. Bu bakmdan ekstrderin kalbidir.

ok deiik tipte vida mevcuttur. En ok kullanlan blgeli vida oluptermoplastiklerin ounu sl ve ekonomik adan tatmin edici bir ekilde iler. Bu blgeler

besleme, sktrma ve lme blgeleri olarak adlandrlr. ift vidal ekstrdermakinelerinde bir vida ifti bir arada kullanlr. ift vidal ekstrderlerin makinenin verimive homojen bir plastikasyonun salanmas asndan nemli avantajlar bulunmaktadr.Resim 1.3te bir ekstrdervida ifti ve kovan grlmektedir.

1.1.2.3. Silindir (Kovan-Ocak)

Silindir vidann yatakland, rezistanslar zerinde tayan makine elemandr. Buksm kovan veya ocak olarak da adlandrlmaktadr.

Ekstrderlerin silindir tasarmna gre farkl tipleri vardr. Tek vidal ekstrderler

Geleneksel

Yivli

ift vidal ekstrderler Birlikte dnen (ie doru dnen)

Tersine dnen (da doru dnen)

Geleneksel tek vidal ekstrderler i yzeyi dz olan bir silindire sahiptir. Kalpdirencini yenmek iin gerekli basncn lme blgesinde gelitirilmesi karakteristikzelliklerindendir. Ham madde silindir duvar ile paracklar arasnda meydana gelensrtnme ile iletilir.

Yivli tek vidal ekstrderlerde yivli kovan silindir duvar, besleme blgesindeuzunlamasna alm konik yivlere sahiptir. Bu yivler malzemenin iletilmesini ve bylecesktrlmasn artrr. Bu tip ekstrderlerde basncn meydana gelmesibesleme blgesiiinde balar.


10/55

6

ift vidal ekstrderler ncelikle homojen bir karm elde etmek iin kullanlr.

Malzeme vida ve silindir arasndaki temas srtnmesi ile iletilir. Vidalar dnerkenbirbirlerini temizleyecek ekilde tasarlanmlardr. Tersine dnen ift vidal ekstrderlerzellikle PVC gibi toz hline getirilmi malzemeler iin kullanlr. Sekiz rakam eklinde birkesite sahip olan silindir, geitler arasnda kapal hcreler oluturacak formdadzenlenmitir. Malzeme bu hcreler iinde zorlamayla beslenir. Vidann ucuna yakn(basn olutuu yerde) malzeme srtnme ile eritilir.

Resim 1.3: Ekstrder vida ifti ve kovan

1.1.2.4. Soutma ve Vakumlama nitesi

Soutma ve vakumlama nitesi, bir vakum pompas ve bir soutma pompas yardmile rnn soutma ve vakumlamasnn yapld ksmdr.


11/55

7

1.1.2.5. ekici

Makinede ilenip kalp ve kalibreden geen rn ekerek kesime hazrlayansistemdir. rn genellikle bir palet sistemi yardm ile ekilir. Resim 1.4te bir ekstrderekici sistemi grlmektedir.

Resim 1.4: Ekstrder ekicisi

1.2. Ekstrzyon Makinesinde Gvenli alma

Ekstrzyonla salkl bir retim yapmann n koulu dier tm meslek alanlarndaolduu gibi gvenli bir alma ortamnn salanmas ve bu ortamdaki gvenlik kurallarna

uyulmasdr. Ekstrzyon atlyesinde uyulmas gerekli gvenlik kurallar aadaaklanmtr:

Makine banda alrken makineyi alr durumda brakp izinsiz bir yereayrlmaynz.

Kullanmasn bilmediiniz makineyi altrmaynz. nlnz mutlaka giyiniz. Atlyede grltl allan ortamlarda kulaklk taknz.

Atlye iinde tozlu allan ortamlarda maske kullannz. Kullandnz ham maddelerin yerlere dklmemesine dikkat ediniz. Arl fazla olan malzeme ve ekipmann tanmasnda tama gerelerini

kullannz.


12/55

8

Kaldrma, tama aralar ile malzeme ve ekipman tanmasnda emniyet

tedbirlerini tam olarak aldnzdan, balantlar gvenli yaptnzdan eminolunuz. Yapacanz i iin uygun ara gere kullannz. alma alannz temiz tutunuz ve her almadan sonra alma alannzn

temizliini yapmay, tertip ve dzenini salamay unutmaynz. Kullandnz ham maddenin ierisine yabanc maddelerin karmamasna

zellikle dikkat ediniz.

1.3. Ekstrzyon Kalplamada Kullanlan Plastikler

Ekstrzyon kalplama ile retim ynteminde bata polivinilklorr, polipropilen ve

polietilen olmak zere dier plastik trlerinin hemen hepsi kullanlmaktadr. Bu modldeekstrzyon kalplamada en ok kullanlan ham madde olan PVC ve dier bir ekstrzyon hammaddesi olan termoplastikelastomerler (TPE) konular ilenecektir.

1.3.1. Polivinilklorr ( PVC)

PVC ekstrzyon teknolojisinde en ok kullanlanplastik malzemedir.

Resim 1.5: eitli PVC rnler

Polivinil klorr amorf plastiklerin banda gelir. PVC beyaz veya ak sar renkli tozpolimerdir. Normal PVC % 5355 klor ierir. Asitlerin ve bazlarn etkisine kardayankldr. Su, alkol ve benzin PVCye hibir etki gstermez. PVC yksek elektrolizzelliine sahiptir. 140 Cde yava yava, 170Cde ise kolaylkla HCl (hidrojen klorr)ayrlmasyla paralanr ve polimerde ift balar meydana gelir. Bu nedenle polimerestabilizatrler katlr. PVCnin sert ve yumuak olarak iki eit kullanm alan vardr. SertPVC daha ok boru, pencere profili, duvar kaplamalar vb. alanlarda kullanlr. Bunlar havaartlarna dayankl, mukavemeti yksek, sert ve kendi kendine yanmazlk zelliklerinesahiptir. Yumuak PVC trleri ise daha ok kablo kaplama, yer demeleri, oyuncak veeldiven yapmnda kullanlmaktadr. zellikle dk sl kararlla sahip olan PVCninmetal yzeylere yapma zellii stldnda ok ykselir. PVC hava artlarna olan yksek

dayankll, kolay ilenebilmesi, metal yzeylere yapma zelliinin olmas ve iyi


13/55

9

elektriksel zellikleri nedeniyle kablo imalatnda geni yer almtr. u anda lkemizde

yaplan alak gerilim kablolarnn tamamna yakn ksm PVC ile kaplanmaktadr. PVCdirekt olarak sya maruz kaldnda hidrojen klorr (HCl) aa kar ve PVC rengindesararmalar meydana gelir. Bozunma derecesine bal olarak PVC renginde sras ile sararma,kzllama, kahverengi ve siyah renkler grlr. Bununla birlikte rnn fiziksel ve kimyasalzelliklerinde deimeler grlr. leme srasnda meydana kan atk gazlar ve nem vakumile ortamdan uzaklatrlr. PVC ham madde genellikle toz hlinde bulunur. Ancak geridnml PVCdeyaygn olarak kullanlmaktadr.

Resim 1.6: PVC geri dnml ham madde

Fabrikasyonda kullanlabilir hle gelmeden baz problemleri (s ve k etkisini)azaltmak iin birok katk maddesi kullanlr. UV dengeleyicilerinin olmamas kurutulmuPVCnin renginin bozulmasna ve apraz balanma sonucu mekanik hasara nedenolmaktadr. Katk maddelerinden nemli olanlar; hareketsiz doldurucular, s dengeleyicileri,

plastikletiriciler ve alev geciktiricileridir. Boya ieren katk maddeleri; yalayclar,doldurucular, UV dengeleyicileri ve antistatik maddelerdir. PVC yap rnlerinde birok

katk maddesi gereklidir. PVC, maksimum % 10 kireta ve %1den az sitearik asit, parafinya da kalsiyum ierir. Katk maddelerinin seimi genelde grecei ilevler ile fiyatlardikkate alnarak yaplr. Ayrca seimde dikkate alnmas gereken dier faktrler arasnda,kurumlarn koyduu dzenlemelere uygunluk, maddenin kalitesi ve katk maddesinintemininde kolaylk saylabilir. PVCye katlan katk maddelerinin birou esas ilevininyannda birka ilevi daha yerine getirir. rnein, PVCde esas ilevi dolgu maddesiolmasna ramenkalsiyum karbonat ayn zamanda rndeki yapy, kararll ve mekanikzellikleri iyiletirir.


14/55

10

1.3.2. Termoplastik Elastomerler

Plastik ekstrzyon ileme ynteminde kullanlan ham maddelerden biri determoplastik elastomerlerdir. Termoplastik elastomerlerin tm, iki yap ieren sistemlerdir.Bu yaplardan biri sert polimer yapdr. Bu yap oda scaklnda akma zellii gstermez,ancak stldnda akkan hle geer. Dier yap ise yumuak kauuksu bir zellie sahiptir.

Termoplastik elastomerlerin iyi ilenebilmeleri iin kurutulmalar gerekir. Kurutmailemi, 100110 0Cde hava sirklsyonlu frnlarda veya 12 saat kurutma odalarndatutularak yaplmaktadr. Granllerin ierdii nem miktar arlka % 0,1den dkolmaldr. Bu yzden termoplastikretanlar nem iermeyen varillerde granl olarak piyasayasunulmaktadr. Bunlar enjeksiyon, ekstrzyon, iirme kalplama vb. gibi termoplastik

malzemeler iin kullanlan metotlarla ilenebilmektedir.

TPU filmleri yksek esneklik, kaynayabilme, yapabilme gibi zellikleribulundurmakla birlikte delinmeye, yrtlmaya ve anmaya dayankldr. Bu zelliklerdendolay tayc bantlarda, dk hava geirgenlii zellii gerektiren yerlerdekullanlmaktadr. Uzama, hidroliz, mikroplara kar diren ve mekanik zelliklerinden dolayok deiik trde hortumlarda, dk scaklklarda yksek darbe dayanm, kalc bklmedayanm, kesilme ve anmaya kar iyi diren zelliklerinden dolaykayak ve buz hokey

botlarnda kullanlmaktadr. Termoplastik retan saf olarak kullanlabildii gibi TPU-PCkarm ve son zamanlarda cam ile glendirilmi TPUlar enjeksiyonla kalplanarakotomotiv sanayiinde de uygulanmaktadr. Poliretan elastomerler, insan derisiyle olduka

uyumlu olmas nedeniyle tp alannda kullanlmaktadr.


15/55

11

Elastomerlerin dier kullanm alanlar;

Tekstil laminasyonu,

Koruyucu rtler, Jeo-fiziksel lm kablolar, Yangn hortumlar, Elektrik malzemeleri,

Spor ayakkablar tabanolarak sralanabilir.

Resim 1.7: TPU ekstrder rnler

1.4. Ekstrzyon Plastiklerinde Katk Maddeleri

Plastikler, ileme teknolojisi ve kullanm alanlarna gre snflandrlr. Ayrcakullanm amacna bal olarak katlan katk maddeleri plastiklere deiik zelliklerkazandrr. Bu nedenle katk maddelerinin plastik sanayiinde nemli bir rol ve yeri vardr.

Birok plastik, kendilerine eitli zellikler kazandran katk maddeleri ile ilendikten

sonra piyasaya srlr. Belirli amalara ynelik katk maddelerinin en nemlileri aadaaklanmtr.

Plastikler, ileme teknolojisi ve kullanm alanlarna gre snflandrlr. Ayrcakullanm amacna bal olarak katlan katk maddeleri plastiklere deiik zelliklerkazandrr. Bu nedenle katk maddelerinin plastik sanayiinde nemli bir rol ve yeri vardr.

Plastiklerde kullanlan katk maddeleri aada gruplandrlm ve incelenmitir.

Birok plastik, kendilerine eitli zellikler kazandran katk maddeleri ile ilendiktensonra piyasaya srlr.


16/55

12

1.4.1. Pekitirici ve Dayanm Arttrclar

Bu katk maddeleri plastiklerin mekanik elektriksel ve ssal zelliklerini ykseltir,boyut kararll salar, baz hllerde de maliyetlerin drlmesine yardmc olur. Plastiinmekanik dayanmn artrr, boyut kararll verir.zellikle hassas llerintutturulmasndave uzun sre hizmet verecek plastik rnlerin yapmnda kullanlr. Ayrca dielektrikdayanmn arttrr ve s iletkenliini drr.

1.4.2. Renklendiriciler (Boyar Maddeler veya Pigmentler)

Plastiklerin boyar maddelerle renklendirilmesinde ama, rnn daha gzelgrnmesidir. Boyar maddeler ile plastikleri renklendirmek iin yntem vardr.

Bunlar;

rnn formlasyonuna boyar madde katarak renklendirme,

rnn retimi srasndaki renklendirme, retimden sonra rn yzeyinin boyanmasdr.

rnn formlasyonuna boyar madde katarak renklendirme ynteminde, boyar maddepolimer ile ok iyi bir ekilde kartrlmal ve homojen bir karm elde edilmelidir. Bunusalamak iin de toz veya granl hlindeki plastik, boyar madde ile kartrclarda

birbirlerine kartrlr. Bu kartrma srasnda srtnme sonucu oluan statik elektrik yknedeniyle toz veya granl hldeki boyar madde polimerin yzeyine yapr. Ortama bu

yapmay kolaylatran maddelerin eklenmesiyle renklendirme daha da kolay hle gelir.

rnn retimi srasndaki renklendirme ise plastik maddeyi ekillendirenmakinelerde yaplr. Boyar maddeler ham madde ierisine belli oranlarda katlarak karmhazrlanr.

retimden sonra rnn boyanmas, rne renk vermede en ok uygulanan yntemdir.Son ekli verilmi plastik madde, boyar maddenin bir zcde veya sudaki zeltisinedaldrlarak ya da zerine boyar madde zeltisinin pskrtlmesiyle renklendirilir.

Plastik boyar maddeler, pigmentler ve boyalar olmak zere iki snftr. Pigmentler

katldklar ortamda znmeyen maddelerdir ve plastiklerde dalarak effaf veya opak renkverir. Boyarlar ise sadece effaftr, emer ve datr. Bunun nedeni de boyalarla

pigmentlerin partikl byklklerinin farkl olmasdr. Pigment partiklleri daha byk olup krar ve ayrr. Dolaysyla boyalarn salad yksek effafl salayamaz. Renkverici olarak pigmentler organik veya inorganik, doal veya yapay kkenli olabilir.norganik pigmentler zgl arl yksek ve partiklleri byk olan maddelerdir ve yzeyalanlar boyalara gre azdr.

Renklendirici kullanm oranlar her ne kadar kendi zellii ve plastik trne bal isede genelde sv olanlar iin %0,51,toz ham madde hlindekiler iin de %0,10,25 kadardr.


17/55

13

1.4.3. Plastikletiriciler

Is ve basnla biimlendirilmede plastiin akn ve ilenebilirliliini kolaylatran,krlganln azaltan, esnekliini arttran katk maddeleridir. Plastikletiricilerden beklenentemel zellikler;beraber kullanld plastikle uyumlu olmas, ok iyi karabilmesi,bnyedekalabilmesidir. zcl trlerin yapaca iyiletirmeler geici olduundan bu tip

plastikletiriciler mmkn olduu kadar kullanmamaldr.

1.4.4. Kaydrc ve lemeyi Kolaylatrclar

Plastiin iine katlmasyla makinede ilenebilirliini arttran katk maddeleridir.Genelde % 0,51 orannda kullanlan bu maddelerin balcalar; alminyum, inko,

kalsiyum, kurun, ya asidi esterleri ve amitlerdir.

1.4.5. Antistatikler (Statik Elektriklenmeyi nleyiciler)

Plastik endstrisinde elektrostatik yk baz problemler dourur. Yapmaya yanmayaveya patlamaya sebep olma gibi durumlar antistatiklerin katlmasyla nlenir. Kullanlacakantistatik madde plastikle uyumlu olmaldr.

Antistatik maddeler plastiklere iki ekilde kazandrlr. Bunlardan biri dorudandoruya granle katma, dieri de yzeysel pskrtme uygulamasdr.1.4.6. UV Inm Dengeleyiciler

Gne nlarnn plastik malzemeyi zamanla soldurarak grnmn deitirdii,yapsn etkileyerek de ekme dayanmn drd bilinmektedir. Bir ma 0,010,4mikron dalga boyunda ise polimer balar tahrip olur. Gne zengin bir UV kaynaolduundan bunun etkilerinden korumak iin plastik malzeme iine UV dengeleyicilerikatlr.

1.4.7. Oksitlenme nleyiciler (Antioksidanlar)

Plastik malzemede polimer yapnn, havann oksijeni ve ma etkileri ile tahribatnnlemek iin antioksidanlar kullanlr. Bu maddeler ya dorudan doruya oksijeni balarveya polimer ile kararl bir rn meydana getirerek oksitlenmeyi nler. Kullanm ekli

plastik granln imali srasnda bnyeye katlma ile olabilecei gibi plastik granlden rnilenmesi srasnda granller arasna belli oranda katmakla da olabilir. Kullanm oran %0,1-2,5 kadardr. Balca antioksidanlar;fenoller, aromatik aminler ve tuzlardr.

1.4.8. Kpk Yapclar

Bu katk maddeleri kat, sv ve gaz hlindeki baz kimyasallar olup polimere ilemesrasnda katldklarnda buharlaarak sistemden ayrlma veya bozunma ile hcresel bolukluyap meydana getirir. Daha ok polietilen, polistiren, vinil ve poliretan plastikleri ile

kullanlr. Kullanm oranlar enjeksiyon ve ekstrzyonda %0,1-1;basnl kalplamada %5-15 kadar olabilmektedir.


18/55

14

1.4.9. Is Stabilizatrleri (Dengeleyicileri)

Is ve k gibi etkiler PVCde bozunmaya neden olur. Bu nedenle s stabilizatrleriPVC polimerlerinin yksek scaklklarda ilenmesi srasnda gerekli olan katk maddeleridir.Is stabilizatrleri PVCde ultraviyole veya gama nlar nedeniyle olan bozulmalara daengel olur. Bir stabilizatrn seiminde salanmas gereken kararlln yannda unlar danemlidir:

Polimerle uygunluk

Uuculuk Koku

Zehirlilik

Plastik ileme metodu zerine etkisi

rn verimi zerine etkisi Ekonomik olma1.1.10. Kaydrclar

PVCnin ilenmesi srasnda ortaya kan bask ve kuvvetleri azaltmak iin ortamakaydrc olarak adlandrlan dkmolekl arlkl maddeler katlr. Bu maddeler polimerinilenme zelliklerini gelitirir ve iyiletirir. Kt dengelenmi kaydrc sistemler, ilemeekipmannn (vida-kovan) yzeyinde katlarn birikmesine ve sonuta ekipmann devredenkarlp temizlenmesine neden olur. Kaydrclar, temelde i ve di kaydrclar olmak zereiki snfa ayrlr.

1.1.10.1. D Kaydrclar

leme scaklklarndaki PVC bileimleri ile uyumsuzluk gsteren (PVC iindeznmeyen veya homojen bir ekilde dalmayan) maddelerdir. Dolaysyla bu trkaydrclar PVC bileikleri ile ileme ekipmanlarnn metal yzeyleri arasnda ara yzeyolarak davranr ve erimi PVCnin ileme ekipmanna yapmasna engel olur. PVCninileme ekipman iindeki davran d kaydrc ieriine baldr. Ayrca bu maddeler

plastikletirme ilemi srasnda polimer partiklleri arasndaki srtnmeyi azaltarak sykselmesini engeller.

1.1.10.2. Kaydrclar

kaydrclar PVC ile daha iyi uyumluluk gsteren maddelerdir. Bunlar PVCierisinde iyi znr ve polimer moleklleri aras kuvvetleri zayflatarak molekller arassrtnmeyi azaltr. Bylece polimerin akkanln artrarak retimin ykselmesini salar.deal bir i kaydrc, PVCnin sadece ileme zelliklerini etkilemelidir. Ancak ikaydrclarn ou PVCnin cams gei scakl (Tg) ve dier baz zelliklerini drr. kaydrclarn kullanlmasyla plastik yzeyine yaz yazlmas ve yzeyin boyanmassrasnda bir sorunla karlalmaz.


19/55

15

1.5. Makineden lk rn Elde Edilmesi

Ekstrzyon makinelerinde alanlarn en sk gerekletirdikleri ilem ncedenayarlar yaplm makineyi devreye alarak rn elde etmektir. Makine; kullanlan kalpdeitirilmedii, parametreleri deitirecek ham madde deiiklii, ortam scakl gibiunsurlarda deiiklik olmad srece nceden set edilen deerlere uygun olarak alr.Makinenin daha nce ayarlanan deerlere gre ilk olarak altrlmas hibir ilem basamaeksik braklmadan dikkatlice yaplmaldr. Makinenin devreye alnmasnda gz ard edilenen ufak bir noktann alma gvenliini tehdit edebilecei ve rne olumsuz olarakyansyaca unutulmamaldr.

Ekstrzyon makinesi altrlmadan nce alma alan dikkatlice incelenerek

almay aksatacak herhangi bir unsur olup olmad tespit edilmeli, varsa aksaklklargiderilmelidir. Makine evresinin incelenmesinden sonra yaplacak ilem makine alterininve stclarn almasdr. Istclar aldktan sonra scaklklarn ykselmesi takip edilerekrezistanslarn alp almad kontrol edilmelidir. almayan rezistansn istenilen ilemescaklna ulamay engelleyecei unutulmamaldr (Resim 1.8).

Resim 1.8: Ekstrder scaklk kontrol ekran

Scaklklar istenen deerlere geldikten sonra yaplacak ilem ekstrder beslemesini vevidasn dk hzda altrarak plastikham madde akn salamaktr. Bu arada ekstrdervakum sistemi altrlarak vida iinde ham maddenin ergitilmesiyle ortaya kabilecek gazortamdan uzaklatrlmaldr. Vida, vida ierisinde temizleme ve ham maddenin yanmasnengellemek iin kullanlan, makine kapatldnda makine ierisinde kalan antipakmalzemenin tamam bitip, retim iin kullanlacak olan ham madde kalp kndan akmaya

balayncaya kadar dk devirdealtrlmaldr.


20/55

16

Resim 1.9: Antipak malzemenin bitii ve rn malzemesinin k

Daha sonra kademeli olarak ileme hzn salayncaya kadar vida devri arttrlmaldr.retimde kullanlacak ham madde kalptan kmaya baladktan sonra soutma sistemialmal ve kalptan kanham maddebir eldiven yardmyla ak konumda bulunan kalibreiindeki konumuna ham maddenin kopmasna sebep olmayacak bir ekme kuvveti ileekilerek tanmal ve tama srasnda kalptan kan plastik srekli soutulmaldr.

Resim 1.10: Kalptan kan rnn kalibreye verilmesi

Kalibre ierisindeki konumu salanan plastik, kopmay engelleyecek bir hzdaekilmeye devam edilerek ekicinin paletlerine kadar tanmaldr.


21/55

17

Resim 1.11: Kalibreden kan rnn ekiciye verilmesi

Plastik malzeme ekici paletlerine tandktan sonra kalibre nitesi balantlarretime uygun olarak sklmaldr. ekiciye tanan ve kalibre balantlar yaplan plastikrnn eklini tam olarakalabilmesi iin soutma ve vakum balantlar dzgn bir ekildeyaplmaldr. Vakum pompas, su pompas ve siklon pompas kontrol edilmeli , ak olmayansistem var ise almaldr.

Resim 1.12: Vakum ve soutmasistemlerinin almas


22/55

18

Kalibrebalantlaryaplanrnnkalibre ve kalp asndakikonumu kontrol edilmeli,

kalptan kan rnn formuna zarar vermeyecek en yakn konum ayarlanmaldr (Resim1.13).

Resim 1.13: Kalptan kan rnn kalibreye geii

rn istenen ekli aldktan sonra yaplacak ilem, kesim sisteminin almasdr. Kesimnitesinin rn istenen boyutta ve rne zarar vermeden kesip kesmedii kontrol edilmeli,

bir aksaklk varsa ayarlar blmnde belirtilen hususlara dikkat edilerek giderilmelidir.

1.5.1. Ekstrzyon lern lemede Ek lemler

Ekstrzyon yntemi ile yaplan retim, elde edilecek rnn zelliine gre birtakmfarkl ilemleri gerektirebilmektedir. rnde oluan bu farkllklar kalplarn farkl olmasnzorunlu hle getirdii gibi ekstrzyon makinesinin nitelerinde de birtakm farkl ihtiyalargerektirebilir. rnein, farkl kalptan kan rn iin makine zerindeki kalibre, soutma vevakum dzeneinin de farkl olmas gerekebilir. Byle durumda makine zerindeki kalibrenitesi zerinde deiikliklerde bulunulmaldr. Bunun yan sra kan rnn kesilmesi ve

ambalajlanmas da farkl ihtiyalar dourabilir. rnein, bir rn giyotin ile kesilirken birbaka rn testere sistemi ile kesilmek durumunda olabilir. Bu gibi durumlar iin ihtiyalarnceden belirlenmeli ve makine zerine uygun konumda tespit edilmelidir.

1.5.2. Ekstrzyon Makinelerinde rn Kontrol

Ekstrzyon makinelerinde yaplan retimin kontrol, operatrn yapaca kontrol vekalite kontrol biriminin yapaca kontrol olarak iki aamada tamamlanr. Kalite kontrol

birimlerinin yapaca kontroller daha kapsaml ve test ierikli kontroller olarak karmzakmaktadr ki bunun iin zel test cihazlar kullanm, gelimi lm cihazlar, rn vemalzeme ile ilgili daha kapsaml bir bilgi birikimi gerekmektedir. Makinede retim yapan

alann yapaca kontroller; daha ok elle, gzle yaplan kontroller ile kumpas,mikrometre, metre ve tartylayaplan lm ilerini kapsamaktadr.


23/55

19

rnn ekstrzyon makinesinde kesimini takiben makine alannn yapaca ilem,

rn profilinin el ve gz ile kontrol edilmesidir rn zerinde alan tarafndan gzlegrlr ekil bozukluklar, rn zerinde rnle beraber gelen herhangi biristenmeyen iz,istenmeyen bir para, istenmeyen renk oluumlarnn olup olmad gz ve el le kontroledilmelidir. Eer bu bozukluklarn hibiri yoksa profili oluturan ller kumpas veyamikrometre ile llmeli ve istenilen llere uygunluuna baklmal , bu ller de uygunise rn boyu metre ile llmeli ve testerenin rn istenilen boyda kesip kesmedii kontroledilmelidir. Tm bu iler yapldktan sonra kesilen rn tartlmal ve rnn istenilen birimuzunluktaki arlnn uygun olup olmad tespit edilmelidir. Bu kontroller sonunda rnistenilen zellikleri salyor ise retime devam edilmelidir.

1.5.3. Ko-Ekstrzyon

Ko-ekstrzyon birden fazla ekstrzyon makinesi kullanlarak tek kalpta, tek rn eldeetme yntemidir. Bu yntem ile yar bitmi rnler farkl plastik malzemelerden ok katlolarak imal edilir.

Byle farkl malzemeleri bir araya getirmek iin her plastik malzemeyi ileyecek ayrbir ekstrder kullanlr ve bu farkl plastik malzemelerin hepsi ortak bir ko-ekstrzyonkalbndan rn olarak kar, kalibre veya soutma nitelerine tanr. Eriyik plastikmalzemeler, kalp ierisindeki hareketlerini de uzunca bir mddet ayr olarak devam ettirirve kalp kna ok yakn bir yerde bir araya getirilir. Bu ekilde 78 kata kadar farkl

plastiklerden birletirilmi tek rn elde etmek mmkndr.

Ko-ekstrzyon; ok katl kablo izolasyonlarnda, ambalaj filmlerinde ve ekstrzyoniirme kalplarnda yaygn olarak kullanlmaktadr. ekil 1.1de ekstrder vidas ilealan bir ko-ekstrzyonsistemi grlmektedir. 1, 2 ve 3 numaralvidalardan beslenen vesar, yeil, krmz renklerle gsterilmi farkl ham maddenin tek bir kalpta, tek bir rnolarak k vardr.

ekil 1.1: Ko-ekstrzyon sistemi ile katmanl kabloretimi

ekil 1.2de ise iki farkl ekstrzyon makinesine bal bir ko-ekstrzyon kalbndanift katmanl tek bir rnn elde edilmesi gsterilmektedir. 1 numaralekstrderden geen

plastik ham madde rnn d katmann olutururken 2numaral ekstrderden gelen ham


24/55

20

madde ise rnn d katmann oluturmaktadr. Her iki ekstrdere verilen ham maddelerin

birbirinden ok farkl zellikte ham maddeler olduu ve farkl ileme deerlerine sahipolabilecei unutulmamaldr. Farkl zellikte ikimalzemeden oluan tek bir rn elde etmeimknnn salanm olmas ko ekstrzyon sisteminin ana kullanm amacdr.

ekil 1.2: Ko-ekstrzyon sistemi ileiki katmanl kablo retimi

Ko-ekstrzyon yntemi ile plastik ambalaj malzemeleri, kablolar, yaltm rnleri ve

dier birok PVC sistemleri yaygn olarak retilmektedir.

Resim 1.14: Ko-ekstrzyon makinesi


25/55

21

UYGULAMA FAALYET

Atlyenizde mevcut bulunan bir ekstrzyon makinesini teknolojik kurallara uygunolarak istenen nitelikte rn elde edebilecek ekilde devreye alnz.

lem Basamaklar neriler e balama formunu doldurunuz. alma ortamnz hazrlaynz.

nlnz giyiniz. ile ilgili gvenlik tedbirlerini

alnz.

Bir nceki alma deerlerinialma formunu kontrol ederektespit etmeyi unutmaynz.

Makine ile ilgili sizin altnzzamann parametrelerini almaformuna mutlaka kaydediniz.

Makine alterini anz. Makine alterini amadan nce

makine evresini kontrol ederekalmay engelleyecek herhangi birunsur olup olmadn kontrol ediniz.

Istclar anz.

Set edilen scaklk deerlerininileme deerleri ile uygunluunukontrol ediniz.

Scaklk kontrol ekranndan anastma sistemini, silindir blgesistclarn ve kalp blgesistclarn ak hle getiriniz.

Istclarn almas ile beraber tmrezistanslardaki scaklklarn ykselipykselmediini kontrol ederek devred kalan bir rezistans olupolmadn tespit ediniz.

UYGULAMA FAALYET


26/55

22

Ana motoru dk devirde altrnz. lk altrma annda seilen vida

hznn dk olmasna dikkat ediniz.

Besleme motorunu altrnz.

Sistemin harekete geip gemediinivida iinde hammadde ak olupolmadna bakarak kontrol ediniz.


27/55

23

Makine vida devrini kademeli olarak alma

deerinegetiriniz.

Vida iindeki temizleme malzemesi(antipak) tamamen bitinceye kadarvidann dk devir hz ilealmasna dikkat ediniz.

Makine iindeki antipak malzemeninbitmesi ile beraber rn renkdeitirerek kendi rengini almaya

balayacaktr. Bu deiime dikkatederek vida hzn kademeli olarakkendi devrine alnz.

ekiciyi altrnz. ekicinin uygun ekme hznda olup

olmadn eki hz deerlerinedikkat ederek kontrol ediniz.


28/55

24

Soutma sistemini altrnz. Soutma sisteminde kullanlansouma suyunun istenen scaklkderecesinde olup olmadn,kalibreiinde su dolamnn rahata yaplpyaplamadnkalibre giriklarna bakarak kontrol ediniz.

Siklon (devir daim pompas)pompasn altrmay unutmaynz.

kan rn kalibreye alnz. Kalptan kan rn scak olacaktr.

Ltfeneldiven kullannz. Kalibre ve kalbn birbirlerine gre

konumuna dikkat ediniz.


29/55

25

kan rn ekiciye veriniz.

Kalibreden kan rnn ekicidekikonumunun rn akn olumsuzetkilememesi iindzgn konumdailerlemesine dikkat ediniz.

Vakum sistemini altrnz. Kalibre vakum sistemini altrnz. Vidann vakum sistemini altrnz. Kalibrede rn yzeylerine vakumun

etki edip etmediini kontrol ediniz. Vida ierisinde malzemenin

ilenmesinden dolay ortaya kan veham madde iine hapsolabilecek gazrn ierisinde hava kabarcklarna

neden olabilir. Ortamdaki gaznuzaklatrlmasna dikkat ediniz


30/55

26

Kalibre ile kalp arasndaki mesafeyi

ayarlaynz.

Kalibre ile kalp arasndaki mesafefazla olursa rn deformasyonaurar. Bu nedenle kalibre ile kalparasndaki boluun ksa olmasgerekir.

rnn kesici sistem zerindeki uygunkonumdan geiini salaynz. Kesici sistemin dayamalarn, rnn

kesicinin altndan rahat geebileceibir konuma ayarlaynz.

Kesici sistemi altrnz. Kesim srasnda kesme ile ilgili

oluabilecek problemler ani

mdahaleleri gerektirebilir. Byledurumlar iin kesici sistem yanndatestere ve anahtar gibi aralar hazr

bulundurunuz.


31/55

27

rn kontrol yapnz.

Soutma ve vakumun uygulanmasile son eklini alan rnn lmealetleri ile boyut kontrollerini ve rnzerinde izik gibi herhangi birolumsuz unsurun olup olmadnkontrol ediniz.

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iinEvet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizideerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1.

alma alannz hazrlayarak makineyi atnz m?

2.

Uygun scaklk deerlerini ayarladnz m?

3.

Ham madde miktarn uygun miktara gre ayarladnz m?

4.

Vida dn hzn uygun deere ayarladnz m?

5.

ekicinin hz ayarn yaptnz m?

6. ekici bask ayarn yaptnz m?

7.

Vakum sistemini ayarladnz m?

8.

Soutma sistemini ayarladnz m?

9.

Testere kesme hzn ve basncn ayarladnz m?

10.

Testere kesme zamann ayarladnz m?

11.

Tm ayarlar kontrol ettiniz mi?

12.

almalarnz teknolojik kurallara uygun olarak yaptnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.


32/55

28

LME VE DEERLENDRMEAadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi ekstrzyon atlyesinde uyulmas gerekli gvenliktedbirlerinden deildir?A)

nlnz mutlaka giyiniz.B)

Atlyede grltl allan ortamlarda kulaklk taknz.C)

retime uygun ham maddeyi belirleyiniz.D) Kullandnz ham maddelerin yere dklmemesine dikkat ediniz.

2.

.. ekstruderde ilenecek malzemenin dzenli olarak beslenmesinisalar .Yukarda bo braklan yere aadakilerden hangisi gelmelidir?

A)

ekiciB)

DozajlamaC)

VakumD)

Silindir

3.

.. plastiin beslenmesi, tanmas ergitilmesi ve homojenletirilmesidhil birok ilevi yerine getirir. Bu bakmdan ekstrderin kalbidir.

Yukarda bobraklan yere aadakilerden hangisi gelmelidir?

A)

ekiciB)

HuniC)

VakumD)

Vida

4. Aadakilerden hangisi genellikle ii dolu silindirik paralarn kalplanmasndakullanlan ekstrzyon kalbdr?A)

Tek yuvarlak delikli ekstrzyon kalplarB)

T Kanall levha kalplarC)

Ayar plakal levha kalplarD)

Boru ekstrzyon kalplar

5.

Plastik rnlerin ayn kesitte, hassas llerde ve istenilen uzunlukta, devaml(kesiksiz) olarak elde edilmesine salayan makinelere ne ad verilir?A)

EnjeksiyonB)

VakumC)

MikserD)

Ekstrder6. Termoplastik malzemelerden deiik profilde ve boyda para reten kalplara ne ad

verilir?A)

BoruB)

Proses

C)

ProfilD)

Termokupul

LME VE DEERLENDRME


33/55

29

7.

Daha ok boru, pencere profili, duvar kaplamalar vb. alanlarda kullanlan plastik trhangisidir?A)

Yumuak PVCB)

Sert PVCC)

PolipropilenD)

TPU

8.

Daha ok kablo kaplama, yer demeleri, oyuncak ve eldiven yapmnda kullanlanplastik tr hangisidir?A)

Yumuak PVC

B)

Sert PVCC) Polipropilen

D) TPU

9.

olmamas kurutulmu PVCnin renginin bozulmasna nedenolurYukarda bo braklan yere aadakilerden hangisi gelmelidir?A)

UV dengeleyicilerininB)

KaydrclarnC)

RenklendiricilerinD)

Dolgu maddelerinin

10.Termoplastikelastomerlerin iyi ilenebilmeleri iin kurutma ilemi,. dehava sirklasyonlu frnlarda veya 12 saat kurutma odalarnda tutularakyaplmaktadr.Yukarda bo braklan yere aadakilerden hangisi gelmelidir?A)

150-160 0CB)

40-50 0CC)

100-110 0C

D)

190-200 0C

11...filmleri yksek esneklik, kaynayabilme, yapabilme gibi zellikleri

bulundurmakla birlikte delinmeye yrtlmaya ve anmaya dayankldr.Yukarda bo braklan yere aadakilerden hangisi gelmelidir?A)

PPB) PVCC)

PED)

TPU

12.

Aadakilerden hangisi pekitirici ve dayanm artrclarn plastie kazandrdzelliklerden deildir?A)

Plastiklerin mekanik elektriksel ve ssal zelliklerini ykseltir.B)

Plastiin ilenebilirliini kolaylatrr.

C)

Plastiin mekanik dayanmn artrr.D) Boyut kararll verir.


34/55

30

13.

Plastik renklendiricilerin toz ham madde iindeki kullanm oranlar aadakilerdenhangisidir?A)

Toz hlindekiler iinde %0,01-0,025B)

Toz hlindekiler iinde %0,1-0,25C)

Toz hlindekiler iinde %1-2,5D)

Toz hlindekiler iinde %0,1-0,2

14.Kaydrc ve ilemeyi kolaylatrclarn ham madde iindeki kullanm oranaadakilerden hangisidir?A)

% 0,05-0,1B)

% 5-1

C)

% 0,5-1D) % 0,45-10

15.

Yapma, yanma veya patlamaya sebep olma gibi durumlar plastiin iine. katlmasyla nlenir.Yukarda bo braklan yere aadakilerden hangisi gelmelidir?A)

AntistatikB)

UV dengeleyicilerC)

PlastikletiricilerD)

Plastik renklendiriciler

16.

Gne nlarnn etkilerinden korumak iin plastik malzeme iine..dengeleyicileri katlr.Yukarda bo braklan yere aadakilerden hangisi gelmelidir?A)

AntistatikB)

UV dengeleyicilerC)

PlastikletiricilerD)

Plastik renklendiriciler

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.


35/55

31

Gerekli ortam salandnda ekstrzyon makinelerinde meydana gelen retimhatalarn giderebileceksiniz.

Ekstrzyon yntemiyle retim yapan firmalar ziyaret ederek, internet ve dier yazl

kaynaklar kullanarak ekstrzyonda meydana gelebilecek rn hatalarn ve giderilmeyntemlerini aratrnz.

2. RETM HATALARINI GDERMEKEkstrzyon yntemi ile retimde retim srasnda meydana gelen hatalar nemli bir

konu olarak karmza kmaktadr. Ekstrzyon yntemi ile retimde oluan hatalarnkaynaklarn drtbalk hlinde incelemek mmkndr.

Bunlar: Makineden kaynaklanan retim hatalar Ham maddeden kaynaklanan retim hatalar alandan kaynaklanan retim hatalar

Ortamdan kaynaklanan retimhatalar

2.1. Makineden Kaynaklanan retim Hatalar

Ekstrzyon ile retimde makineden kaynaklanan retim hatalar denildiinde setedilen makine deerlerindeki yanllklarn veya makinede meydana gelmi bir arzannrne olumsuz olarak yansmas akla gelmelidir. Bir rnde meydana gelen hata, makinedenkaynaklanabilecei gibi baka sebeplerden olabilir.

RENME FAALYET-2

AMA

ARATIRMA


36/55

32

RNDE STENMEYEN ZGLER OLUUYOR.

Makine, Kalibre ve KalptanKaynaklanan Olas Sebep

zm Yolu

Kalibre veya kalp yzeyinde yabancmalzeme veya deformasyon

Kalp ve kalibreyi kontrol ediniz. Kalp ya dakalibre zerinde olabilecek herhangi bir yabancmaddeyi, kalp ve kalibreye zarar vermeyecekyumuak malzemeler ile temizleyiniz.

RN STENEN GEOMETRK ZELLKLER TAIMIYOR.


zm Yolu

Scaklk deerleri uygun deil. leme scakl rn zelliklerine en fazla etkieden parametrelerden birisidir. leme scaklkdeerlerinin gereinden fazla ya da az olmasrnn geometrik zelliklerini bozabilir. Bugibidurumlarda scaklk deerlerini kontrol ediniz.Uygun ileme scakln salaynz.

ekici hz uygun deil. ekicinin hznn gereinden fazla olmasrnn fazla ekilerek kesit kalnlnn

bozulmasna neden olabilir. rn et kalnlnnazalmasna bal geometrik bozulmalardaekicinin hzn kontrol ediniz. Uygun ekmehzn salaynz.

Yetersiz vakumlama Yetersiz vakumlama rn geometrisinin

bozulmasna etki eden bir dier nemli unsurdur.rn geometrisi eer istenilen zelliklere sahip


37/55

33

deilse vakum sistemi ve vakum kanallar

kontrol edilmeli, tkal vakum kanal var isetemizlenerek almaldr.

Yetersiz soutma Yetersiz soutma rn geometrisini etkileyen birdier nemli unsurdur. Soutmann yetersizolduu durumlarda soutma sisteminin ak olupolmad, soutma kanallarnn tkanptkanmad ve soutma suyu scaklnn istenendeerlerin stnde olup olmad kontroledilerek varsa eksiklikler giderilmelidir.

STENEN LEME SICAKLII DEERLERNE ULAILAMIYOR.

Makine, Kalibre ve KalptanKaynakl Olas Sebep

zm Yolu

Istclar bozuk. Ham maddenin ileme scakl stclar ilesalanmaktadr. Istclardan birinin veyatamamnn almamasnn rnn ilemescaklna ulamasn engelleyeceiunutulmamaldr. Bu nedenle makine aldktan

sonra scaklk deerlerinin ykselipykselmedii kontrol edilerek scaklk deerleriykselmeyen bozuk stc var ise stclarelektrik birimine haber vererek deitiriniz.

Elektrik balantlar arzal. Istclarn snmamasnn bir dier sebebielektrik balants arzas olabilir. Yine bu gibidurumlarda elektrik ile ilgili birime habervererek arzann giderilmesini isteyiniz.


38/55

34

LEME SIRASINDA RN SIK SIK KOPUYOR.


zm Yolu

ekici hz fazla. ekici hznn gereinden fazla olmas ekilirkenfazla gerilen rnn incelmesine ve kopmasnaneden olabilmektedir. Bu gibi durumlardakopmay ve incelmeyi engelleyecek ekildeekici hzndrnz.

Vida devri dk. ekici normal bir hzda ekmesine ramenrnde kopma meydana geliyorsa bu durumunmakineden kaynaklanan dier bir sebebi uygunvida devrinin salanmam olmasdr. Budurumda vida devrini birim zamanda elde

edilecek ham madde miktarna uygun olarakarttrnz.

ekim hz dengesiz. ekici nitenin hznn ekim srasnda bamszolarak artp azalmas veya kesikli olarak duruptekrar almaya balamas rnn kopmasna

neden olabilir. Bu gibi durumlarda ekicininpnmatik balantlar kontrol edilmelidir.Soutma yetersiz. rnn kopma nedenlerinden biri de soutmann

yetersiz oluudur. Bu gibi durumlarda soutmasistemi ve kalibre soutma kanallar kontroledilmeli, tkal soutma kanal var isetemizlenerek almaldr. Soutmann yetersizolmasnn bir dier nedeni soutma suyuscaklnn istenilen deerlerin stndeolmasdr. Bu durum, soutma iin kullanlansuyun sistemde yeterince soutulamamasndan

kaynaklanabilir. Su soutmasnn alpalmad kontrol edilmelidir.


39/55

35

Scaklk deerleri fazla. rnn ileme srasndaki kopma nedenlerindenbiri de ileme scaklklarnn fazla olmasdr. Budurumda rn yeterince soumam vesertlememi olacandan kopabilir. lemescaklklarn kontrol ederek uygun ilemescaklklarn salaynz.

Yetersiz plastikasyon ve homojenlik Plastikasyonun yetersiz olmas ve homojenliinsalanamamas rnn kopmasna neden olan birdier etkendir. Bu durumun sebepleri ve naslnlenecei bir sonraki tabloda verilmitir.

HAM MADDE KALIPTAN HOMOJEN VE STENEN ZELLKTE

IKMIYOR.


zm Yolu

Vida seimi uygun yaplmam. Farkl ham maddeleri ilemek iin farkl vidazellikleri gerekmektedir. Eer ham maddeyiilemek iin kullanlan vida, ileme iin uygundeil ise kalptan kan rn istenilen zelliklerisalamayacaktr. Viday kontrol ederekilediiniz ham maddeyi ilemeye uygun vidaseimini yapnz.

Ham maddenin sktrlmas yetersiz. Vida iindeki basncn gereinden dk olmasham maddenin homojenlemesini ve

plastikasyonunu engelleyecektir. Vidaierisindeki basn vida devrinin arttrlmas ilegerekletirilir. Vida devrini kontrol ederekuygun miktarda arttrnz.

Kalp uygun tasarlanmam. yi tasarlanmam bir kalpta rn homojen birekilde kmayabilir. Bu gibi durumlarda kalpreticisine bavurunuz.


40/55

36

Scaklk deerlerinin uygun olmamas. leme scaklnn uygun olmamasplastikasyonu ve homojenlii nleyeceindenuygun ileme scakln salaynz.

Uygun vida devrinin seilmemesi. Vida devrinin uygun olmamas basncetkileyeceinden homojenizasyona ve

plastikasyona olumsuz etki edebilir. lemedevrinin uygun olmasna dikkat ediniz.

RNDE YANMA ZLER MEYDANA GELYOR.


zm Yolu

Scaklk deerleri yksek. leme scaklklarnn zerinde ayarlanm birscaklk deeri, rn zerinde yanma izlerinin

olumasna veya rnn yanmasna nedenolabilir. Bu durum uzun bakm ilerine de sebepolabilir. Bu gibi durumlarda ileme scaklkdeerlerini kontrol ederek drnz.

Vida hz yava. Vida hznn gereinden yava olmas o blgedeuzun sre kalan ham maddenin ar snarakyanmasna neden olabilir. Vida hzn uygundeerlere gre arttrnz.


41/55

37

RN KESM SIRASINDA KIRILIYOR.


zm Yolu

Kesici bask kuvveti fazla. rn kesmek iin kesicinin rn zerineyapt gereinden fazla basn rnn bu

baskya dayanamayarak kesim blgelerindenkrlmasna sebep olabilir. Bu gibi durumlardakesici bask kuvvetini drnz

Kesici kesim hz fazla. rnn kesim srasnda krlmasnn bir diernedeni kesicinin kesim srasnda yapm olduuhzl kesim hareketidir. rnn krlmasnengellemek iin kesim hz drlmelidir.

KESCRN KESEMYOR.


zm Yolu

Kesici ilevini yitirmi. Uzun sre kullanlan kesiciler bir sre sonra krelerekkesme zelliklerini yitirebilir. Bu gibi durumlardakesiciyi bileyiniz veya deitiriniz.

Kesici bask kuvveti az. Kesicinin kesim srasnda rne yapt baskkuvvetinin az olmas kesimi engelleyebilir. Bu durumda

kesici bask kuvvetini arttrnz.


42/55

38

RN ET KALINLII HER YERDE ET DEERE SAHP DEL.

Makine, Kalibre Ve KalptanKaynaklanan Olas Sebep

zm Yolu

Is dalm dengesiz. Kalpta snn homojen dalmamas, rnknn kalbn baz noktalarnda hzl baznoktalarnda yava olmasna sebep olabilir.Istclar kontrol ederek, az veya fazla snan

blgeleri dengeleyerek scaklk deerlerini

rn kn homojen hle getirecek biimdeayarlaynz.


43/55

39

2.2. Ham Maddeden Kaynaklanan retim Hatalar

Ekstrzyon yntemi ile plastik ileme de hataya yol aan bir dier nemli faktr hammaddedir. Ham maddenin uygun olarak seilip hazrlanmamas rne yansyacak ve rnnistenen zellikte olmasn engelleyecektir. rnde ham maddeden kaynaklanan sorunlar ve

bunlarn nasl giderilecei aada belirtilmitir.

rn istenen fiziksel ve boyutsal zelliklere sahip deil.

Resim 2.1:rndeki fiziksel bozukluk

rnde sk sk kopma ve yrtlmalar meydana geliyor.

Resim 2.2:rndeki yrtlma


44/55

40

rnde renk dalm dengesiz.

Resim 2.3:rndeki dengesiz renk dalm

rn homojenlii ve plastikasyonu salanamyor.

Resim 2.4:Homojen olmayan karm

rndeyanma oluyor.

Resim 2.5:rnde yanma


45/55

41

rn akmakta zorlanyor.

Resim 2.6:rn aknda zorluk rnle beraber yabancmaddeler gzleniyor.

Resim 2.7:rnde yabanc madde

rn zerinde boluklar ve kabarcklar oluuyor.

Resim 2.8:rnde boluklar ve kabarcklar


46/55

42

Ham maddeden kaynaklanan bu sorunlarn olas sebepleri ve giderilmesi aadaki

tabloda verilmitir.Ham Maddeden KaynaklananSebepler

zm Yolu

Ham madde seimi iyi yaplmam. rn ilemede uygun rne uygun ham maddeseimi esastr. leme iin uygun ham maddeyikullanp kullanmadnz kontrol ediniz.

Katk malzemeleri uygun veya yeterlideil.

rn zelliklerine etki eden faktrlerden birikatk maddeleridir. Bu maddeler rnn renk,ileme kolayl, UV dayanm, ileme kolaylvb. zelliklerine etki etmektedir. leme srasnda

bu zelliklere uymayan rn zellikleri ile

karlamanz durumunda karmla ilgili birimihaberdar ederek sorunun giderilmesinisalaynz.

Ham maddenin fiziksel yapsilemeye uygun olarak seilmemi.

Baz ham maddelerin ilenebilmesi iin hammaddenin ilemeye uygun fiziksel yapya sahipolmas gerekir. Ham maddenin bu yaps, hammaddenin vida iindeki hareketine dolays ilehomojenliine ve plastikasyonuna etkietmektedir. Baz plastik karmlar toz, bazlargranl veya krk olarak ilenebilmektedir.Kullandnz ham maddenin yapsn ilemeye

uygun olarak seiniz.Ham madde karmnn iineistenmeyen yabanc malzemekarmas

Ham madde hazrlanmas srasnda hammaddenin ierisine daha nce hazrlanm farklzellikteki ham maddeler veya yapsn hi

bilmediimiz yabanc maddelerkarabilmektedir. Bu durum genellikle dahance ilenmi ham maddelerin krlmassrasnda krcda farkl malzemelerin birbirinekarmas eklinde olmaktadr. Bu durumunolmamas iin malzeme karm yaplan makineve ortamlarn yabanc malzemelerden

arndrlm ve temizlenmi olmasna dikkatediniz.

Ham madde karmnn homojenolmamas

stenen zellikte rn elde etmek iin hammadde ve katk maddelerinin karmndahomojen bir yapnn elde edilmesi gerekir.Karm hazrlarken ham madde ve katkmaddelerinin iyice karmasna ve homojen biryap elde edilmesine dikkat ediniz.

Kullanlan ham maddenin nemliolmas

Ham maddenin nemli olmas rnn ilenmesiniolumsuz olarak etkileyen nemli faktrlerdendir.Ham madde ilemeden nce kurutma ilemine

tabi tutulmald.r


47/55

43

2.3. alandan Kaynaklanan retim Hatalar

Ekstrzyon makinelerinde retim srasnda meydana gelen hatalarn bir dier nedenialann kendisidir. retimde alan kiiler retim srasnda kendilerinden beklenendavranlar gstermediinde bu durum rn zerine hata olarak yansyabilecei gibi almagvenliini de tehlikeye sokabilir. alanlarn hata yaratabilecekleri durumlar:

Dikkatsizlik retim ile ilgili yetersiz bilgi ve beceri alma disiplinine aykr alma biimleri alma dzeninin olmay Yorgunluk, hastalk, ailevi sorunlar vb. durumlarn yaratt eksik motivasyon ile ilgili gvenlik tedbirlerini almadan alma

Temizlik dzeninin olmay Kendi alan dndaki almalara ve makinelere mdahale etme

Bu davranlarn ortadan kaldrlmas, bu davranlardan kaynaklanan retimhatalarnn da en aza inmesini salayacak ve daha salkl bir alma yapmak mmknolacaktr.

2.4. Ortamdan Kaynaklanan retim Hatalar

Ekstrzyon makinelerinde retim srasnda meydana gelen bir dier hata nedeni dealma ortamdr. alma ortamnn uygun olmamas retimin de uygun olmamasn

beraberinde getirecektir.

alma ortamn etkileyen faktrler yle sralanabilir: Ortam aydnlatmas alma alannn s ve nem durumu Makine parkurunun dzenlenmesi alma alannn kapasitesi

alma ortamnda hataya sebep olabilecek bu faktrlerin almay olumluetkileyecek ekilde dzenlenmesi, bu faktrlerden kaynaklanan hatalara dlmesininleyecektir.


48/55

44

UYGULAMA FAALYET

Ekstrzyon ile ileme srasnda meydana gelebilecek rn hatalarn tespit ederekuygun zm yollarn uygulaynz.

lem Basamaklar neriler retimhatalarnve

sebeplerini tespit ediniz. almaortamnzhazrlaynz. nlnz giyiniz. ile ilgili gvenlik tedbirlerini alnz. rnde oluan problemleri rn kontrol etmek sureti

ile tespit ediniz.

Bir rnde meydana gelebilecek hatann birok sebebi

olabileceini unutmaynz. Hatann olabilecek muhtemel sebeplerini

snflandrnz. Uygun zmyollarn

belirleyiniz. Hatann giderilmesine ynelik zm yntemlerini

belirleyiniz.

Belirlediiniz zm yollarnn almay en azaksatacak ekilde sralanmasna dikkat ediniz.

Bir sorunu zmenin birden fazla yolu olabileceini vebu zm yollarnnhepsini gz nnde bulundurmanzgerektiini unutmaynz.

Hata nedenlerini ortadan kaldrmak yaratc zm

yollar bulmay gerektirebilir. zm yollar ile ilgilizgn tutumlar gelitirmeye alnz.

Uygun zm yollarnuygulaynz.

Belirlediiniz zm yollarn almay en azaksatacak biimde uygulamay unutmaynz.

Hata gidermek iin deiiklik yaptnz parametrelerinuygun deer aralnda olmasna dikkat ediniz.

Uyguladnz zm yolunun alma gvenliinitehlikeye atmadndan emin olunuz.

Uyguladnzzmyolunu kontrol ediniz.

Uyguladnz zmn rn zerinde istenilendeiiklii yapp yapmadn uygun kontrol aralar ilemutlaka kontrol ediniz.

Uyguladnz zm yollarn ve deiiklik yaptnzmakine parametrelerini kaydetmeyi unutmaynz.

UYGULAMA FAALYET


49/55

45

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iinEvet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizideerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr1.

rnde hataya sebep olabilecek nedenleri belirlediniz mi?2.

rnde oluan hatalar tespit ettiniz mi?3.

Uygun zm yollarn belirlediniz mi?4.

zm yollarn uygulayarak hatay giderdiniz mi?5.

rn kontrol yaptnz m?

6.

Teknoloji kurallarna uydunuz mu?7.

Sreyi iyi kullandnz m?(5 saat)

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.


50/55

46

LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1.

Aadakilerden hangisi ekstrzyon retiminde oluan hatalarn kaynaklarndan birisideildir?A)

Enjeksiyon sisteminden kaynaklanan retim hatalarB)

Makineden kaynaklanan retim hatalarC)

Ham maddeden kaynaklanan retim hatalarD)

Ortamdan kaynaklanan retim hatalar

2. Aadaki hatalardan hangisi ekstrzyon makinesi kaynakl deildir?

A)

rnde kopma meydana gelmesiB)

rnde istenmeyen izgi olumasC)

rnde yanma olumasD)

rnn UV dayanmnn az olmas

3. Aadakilerden hangisi rnn istenilen geometrik zellikleri tamamas durumundauygulanacak zm yollarndan birisi deildir?A)

Uygun ileme scakl deerlerinin salanmasB)

Soutma sisteminin kapatlmasC)

ekicinin hznn ayarlanmasD)

Vakum sisteminin bakm

4.

Aadakilerden hangisi rnn istenilen ileme scakl deerlerine ulalamamasdurumunda uygulanacak zm yollarndan birisi deildir?A)

Soutma sisteminin kapatlmasB)

Istclarn kontrol edilmesiC)

Elektrik balantlarnn kontrol edilmesiD)

Istma sisteminin tmnn ak olup olmadnn kontrol edilmesi

5. Istclarn bozuk olup olmadnn tespiti nasl yaplmaldr?A)

Istclar sklerek baka bir makine zerinde denenmelidir.B)

Elektrik ara gereleri ile balantlar kontrol edilmelidir.

C)

Istclarn scaklnn ykselip ykselmedii el ile kontrol edilmelidir.D)

Makine ekranndan scaklk deerlerinin ykselip ykselmedii izlenmelidir.

6. Aadakilerden hangisi makine scaklkllarnetkileyen faktrlerden deildir?A)

Soutma sisteminin almas veya kapanmasB)

Istclarn alp almamas veya bozuk olmasC)

Makine alterinin almamasD)

alma ortamnn scaklk deeri

LME VE DEERLENDRME


51/55

47

7.

Aadakilerden hangisi ham maddenin plastikasyonuna etki eden nedenlerden deildir?

A)

Vida seiminin uygun olmamasB)

Ham madde sktrmasnn yetersiz olmasC)

Yetersiz soutmaD)

Scaklk deerlerinin uygun olmamas

8.

Aadakilerden hangisi rnde meydana gelen yanma izlerinin nedenlerinden biridir?A)

Dk vida devriB)

Plastikasyonun salanamamasC)

ekici hznn fazla olmasD)

Yetersiz soutma

9.

Aadakilerden hangisi rn kesimine etki eden faktrlerden deildir?A)

Kesici hzB)

Kesici zelliiC)

Kesim bask kuvvetiD)

Kesim boyu

10.Aadakilerden hangisi rnn kesiminde krlmalara neden olur?A)

Dk kesim hzB)

Kesim boyunun fazla olmasC)

Yksek kesim bask kuvvetiD)

ekici hznn fazla olmas

11.Aadakilerden hangisi ham maddeden kaynaklanan bir hata deildir?A)

rnn sk sk kopmasB)

Kesim boyunun fazla olmasC)

rnde renk dalmnn dengesiz olmasD)

rnde yanma izlerinin olumas

12.

Aadakilerden hangisi rnde meydana gelen hatalarn ham maddeden kaynaklanansebeplerinden deildir?A)

Ham madde seiminin iyi yaplmamasB)

Katk maddelerinin uygun veya yeterli olmamas

C)

Ham maddenin fiziksel yapsnn ilemeyeuygun olmamasD)

Soutma ve vakum balantlarnn dzgn yaplmamas

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.


52/55

48

MODL DEERLENDRME

Atlyenizde bulunan bir ekstrzyon makinesini uygun zelliklerde rn eldeedebilecek ekilde devreye alnz.

rettiiniz ektrzyon rnnde kan retim hatalarn tespit ederek uygunzm yollarn uygulaynz.

Resim 2.9: Ekstrzyon makinesinde retim

MODL DEERLENDRME


53/55

49

KONTROL LSTES

Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iinEvet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizideerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet HayrEkstrzyon Makinesinde rn Elde Etme

1 alma alannz hazrlayarak makineyi atnz m?2 Uygun scaklk deerlerini ayarladnz m?3 Ham madde miktarn uygun miktara gre ayarladnz m?

4 Vida dn hzn uygun deere ayarladnz m?5 ekicinin hzve baskayarn yaptnz m?6 Vakum sistemini ayarladnz m?7 Soutma sistemini ayarladnz m?8 Testere kesme hzn ve basncn ayarladnz m?9 Testere kesme zamann ayarladnz m?10 Tm ayarlar kontrol ettiniz mi?11 Makineyi devreye aldnz m?

retim Hatalar ve Giderilmesi12 rnde hataya sebep olabilecek nedenleri belirlediniz mi?13 rnde oluan hatalar tespit ettiniz mi?14 Uygun zm yollarn belirlediniz mi?15 zm yollarn uygulayarak hatay giderdiniz mi?16 rn kontrol yaptnz m?17 almalarnz teknoloji kurallarna uygun olarak yaptnz m?18 Sreyi iyi kullandnz m? (10 saat)

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise bir sonraki modlegemek iin retmeninize bavurunuz.


54/55

50

CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET1NCEVAP ANAHTARI

1 C

2 B

3 D

4 A

5 D

6 C

7 B8 A

9 C

10 C

11 D

12 B

13 B

14 C

15 B

16 A

RENME FAALYET2NNCEVAP ANAHTARI

1 A

2 D

3 B

4 A

5 B

6 A

7 C

8 A

9 D

10 C

11 B

12 D

CEVAP ANAHTARLARI


55/55

KAYNAKLAR TURALI Hasan, Ekstrzyon Teknolojisine Giri, PAGEV Yaynlar,

stanbul,1999.

EZDER Ayhan, Erol ERBAY, sa TAKIRAN, Polimerler, PAGEV Yaynlar,stanbul,1999.

UZUN brahim, Yakup ERKN, Hacim Kalpl, stanbul, 1984.

KAYNAKLAR

Documents

Ekstrüzyon Makinelerinde Üretim