ergasia filosofias 2011

7/25/2019 ergasia filosofias 2011

http://slidepdf.com/reader/full/ergasia-filosofias-2011 1/20

ΟΡΙΣΜΟΣ Κ Ι ΙΣΤΟΡΙΚΗ ∆Ι ∆ΡΟΜΗ ΤΗΣ

ΕΥΘ Ν ΣΙ Σ

I.ΟΡΙΣΜΟΣ

ΤΗΣ

ΕΥΘ Ν ΣΙ Σ

.

. ΕΝΝ ΟΙΟΛ ΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΟΡΟ Υ ΣΤΗΝ

ΡΧ ΙΟΤΗΤ .

Η ελληνικ ή γλώσσα έχει συνεισφέρει σε µεγ άλο βαθµό στην ορολογ ί α τωνεπιστηµώ ν. Πλήθος ελληνικ ώ ν όρων, οι περισσότεροι των οποί ων απαράλλακτοι σεγραφή και έ ννοια, έχει ενσωµατωθεί στα λεξιλόγια πολλώ ν ξέ νων γλωσσώ ν. Στηνκατηγορί α αυτή των ελληνικ ώ ν λέξεων, ανήκει και ο όρος ευθανασί α.

Η λέξη ευθανασί α εί ναι σύ νθετη. Πρώτο συνθετικ ό της αποτελεί το πρόθεµα ευ ,που εί ναι το επί ρρηµα ε ήὖ το επικ ό ἐΰ (το ουδέτερο του ἐΰ ς ), που σηµαί νει καλός,ωραί ος, γενναί ος, ευγενής, και δεύτερο συνθετικ ό η λέξη θά νατος, που αποδί δει τηνελληνικ ή έκφραση για τον φυσικ ό θά νατο. Αντί θετα ο πριν της ώρας του, ο αφύσικοςκαι οδυνηρός θά νατος, αποδί δεται µε την ελληνικ ή λέξη κ ή ρ . Ευθανασί α λοιπό ν,σήµαινε τον ά νευ αγωνί ας, τον επερχόµενο εν ηρεµί α και γαλή νη, τον όσο το δυνατό νευκολότερο και πιο ανώδυνο θά νατο4, αλλά και τον ωραί ο θά νατο, το «καλῶς

θανε ῖ ν» της Αντιγ ό νης του Σοφοκλή.Ευθανασί α όµως, ήταν και ο γενναί ος θά νατος, ηηρωικ ή αυτοκτονί α στο πεδί ο της µάχης, δηλαδή το σπαρτιατικ ό ιδεώδες θανάτου, πουοικοδοµήθηκε πά νω σε ηρωικ ό κ ώδικα τιµής, που διέπει την αρχαί α κοινωνί α καιπαραπέµπει στον «καλό» και «εὐκλε »ῆ θά νατο του Οµηρικού Έκτορα

. Χρονολογικ ά ο όρος ευθανασί α παρουσιάζεται µε τους εξής γραµµατικούς τύπους:1) Το επί ρρηµα εὐθανάτως, 2) το επί θετο εὐθά νατος,3) το ρήµα εὐθανατέω, (εὐθανατει ̃ ν, του ̃ εὐθανατου ̃ ντος, εὐθανατη σ̃αι,

εὐθανατου σ̃ιν), αλλά και τον ρηµατικ ό τύπο εὐθανατί ζειν,4) το ουσιαστικ ό εὐθανασί α και 5) το επί θετο εὐθά νατον.

1) το επ ί ρρηµα ε ὐθαν ά τως .

Το «εὐθανάτως ἔχειν» που συναντάται ήδη κατά τον 5ο αιώ να π. Χ. στονεκπρόσωπο της αρχαί ας κωµωδί ας Κρατί νο, σηµαί νει «το να έχει κανεί ς καλόθά νατο». Στη Νέα Κωµωδί α, στον Μέ νανδρο, (340-290 π. Χ.) το «εὐθανάτωςἀπέρχεσθαι» έχει την ί δια έ ννοια, και πιο συγκεκριµέ να ο θά νατος, που συµβαί νει στοσωστό χρό νο και ακ όµη αυτός, που έρχεται νωρί ς.

2) το επ ί θετο ε ὐθ ά νατος .

Η λέξη «εὐθά νατος» στον πρώιµο Ελληνισµό σηµαί νει τον «καλό θά νατο».Ο εκπρόσωπος της Νέας Κωµωδί ας Μέ νανδρος, προσδί δει στην έ ννοια του θανάτου την πλήρη ατοµικ ή χαρά της ζωής.

0



3) το ρ ή µα ε ὐθανατ έ ω .

Ο Ηρόδοτος µε τη λέξη «ἐδυσθανάτει» καθορί ζει έ ναν άσχηµο θά νατο. Κατά τηφιλοσοφικ ή σχολή των Στωικ ώ ν, «εὐθανασί α» σηµαί νει την εκπλήρωση της ζωής,

χαρακτηρί ζεται λοιπό ν ως «ἡ εὒλογος ἐξαγωγ ή».Ο εκπρόσωπός της Χρύσιππος (3οςαιώ νας π. Χ.) πρεσβεύει ότι το «εὐθανατε ῖ ν» έχει την έ ννοια του να τύχει κανεί ςέ ναν καλό και αξιοπρεπή θά νατο.Ο Πολύβιος στις «Ιστορί ες» του (200-115 π. Χ.)µε τη λέξη «εὐθανατέω»

επαινεί το αγωνιστικ ό τέλος του τελευταί ου Σπαρτιάτη βασιλιά, Κλεοµέ νη.13 Έ ννοια του ρήµατος εί ναι: Να τύχει κανεί ς έ ναν τιµητικ ό, ευγενικ ό θά νατο.

Αρκετά χρό νια αργ ότερα και ο Μάρκος Αυρήλιος (121-180 µ. Χ.) στο έργο του «Τάεἰς ἑαυτό ν» µε το «το ῦ εὐθανατοῦ ντος», εννοεί τον εύκολο θά νατο. Τέλος, ο

ρηµατικ ός τύπος «εὐθανατί ζειν» εµφανί ζεται στον Ωριγ έ νη (184/185-254/255 µ. Χ.).

4) το ουσιαστικ ό ε ὐθανασ ί α .

Πρωτοσυναντάται στην Ελληνιστικ ή εποχή. Η λέξη ευθανασί α στους στί χους τουΠοσεί διππου (300 π. Χ.), εκπροσώπου της Νέας Κωµωδί ας, έχει και εδώ τη σηµασί α τουεύκολου και καλού θανάτου. Ο Κικ έρων σε απά ντησή του σε γράµµα του φί λου τουΑττικού, το 43 π. Χ. ορί ζει την ευθανασί α σαν έ ναν ευγενικ ό θά νατο. Ο Φί λων οΑλεξανδρεύς ή Ιουδαί ος (25 π. Χ.-50 µ. Χ.)18 παραλληλί ζει την ευθανασί α µε τηνευγηρί α και την ταυτί ζει µε αυτή ν, ούσα ούτως ή άλλως το µέγιστο αγαθό.

Ο ιστορικ ός Σουητώ νιος (70-140 µ. Χ.) στο ex!"# της βιογραφί ας του Καί σαραΑυγούστου, επί σης χρησιµοποιεί τη λέξη «ευθανασί α». Ακ όµη, στον ΚλήµηΑλεξανδρέα (1$0-220 µ. Χ.) η ευθανασί α εί ναι έ να από τα δώρα του Θεού στους

ανθρώπους. Ο Κωνσταντί νος %&& Πορφυρογ έ ννητος (905-959 µ. Χ.)21 χαρακτηρί ζει τηνευθανασί α ως «τό τῶ ν ἀγαθῶ ν ἀ νδρῶ ν ἆθλον». Τέλος, κατά τον ρήτορα 'e"# *e+,η ευθανασί α µνηµονεύεται ανάµεσα στα µέγιστα αγαθά µαζί µε την φιλί α, την παιδεί α,τον πλούτο και την δόξα.

5) το επ ί θετο ε ὐθ ά νατον .

Συναντάται µό νο στον νεοπλατωνικ ό ∆αµάσκιο 23 (458 µ. Χ.)

Β . ΟΡΙΣΜ ΟΣ ΤΗΣ ΕΥΘ Ν ΣΙ Σ

ΣΗΜΕΡ .

Ο όρος ευθανασί α σαν σύ νθετη ελληνικ ή λέξη (ε ὖ θά νατος), σήµαινε αρχικ ά,όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, τον ευτυχή, τον έ νδοξο, τον ήρεµο και ανώδυνο θά νατο.Με το πέρασµα όµως των χρό νων η έ ννοια του όρου «ευθανασί α» έπαψε να σχετί ζεταιµε αυτή ν, που η αρχαί α γραµµατεί α παρέδωσε, και απέκτησε νέο νόηµα. Έτσι από τιςαρχές του 17ου αιώ να, που χρησιµοποιήθηκε από τον # +, σήµαινε µέχριτο τέλος του 19ου αιώ να, την προσπάθεια ανακούφισης από τους πό νους εκεί νου πουπέθαινε µε επώδυνο τρόπο. Από τη δεκαετί α του 1890 και µετά όµως, όταν αρχί ζει ησυζήτηση για την ανθρωποκτονί α κατ απαί τηση και την εξάλειψη της «ανάξιας ναζει» ζωής, το περιεχόµενο της ευθανασί ας διευρύ νεται. ∆εν καλύπτει πια εννοιολογικ ά,µό νο την ανακούφιση από τους πό νους, αλλά και την «ανώδυνη θανάτωση», τόσοεκεί νων που πεθαί νουν υποφέροντας από πό νο, όσο και εκεί νων που πάσχουν από

1



ανί ατες ασθέ νειες και αναπηρί ες.

Κατόπιν αυτής της αλλοί ωσης της αρχικ ής της σηµασί ας, η διεθνής κοινότηταυιοθέτησε τον όρο ευθανασί α, για να υποδηλώσει τη θανάτωση ενός ασθενή, για τον

οποί ο εξέλιπε κ άθε ελπί δα θεραπεί ας και εί ναι καταδικασµέ νος σε θά νατο σε πολύσύ ντοµο χρονικ ό διάστηµα. Ο θά νατος προκαλεί ται από έ να τρί το άτοµο, το οποί οενεργεί από οί κτο, εί τε χωρί ς την απαί τηση του πάσχοντος (ακούσια ευθανασί α-+"! e"!*#), εί τε µετά από απαί τηση του πάσχοντος, η οποί α αν δεν εί ναιδυνατό ν να εκδηλωθεί, να µην συνάγεται η αντί θεσή του στην επί σπευση του τέλους(εκούσια ή ηθεληµέ νη ευθανασί α- +"! e"!*#, και µη εκούσια ευθανασί α).Πρέπει δηλαδή, ο ασθενής να εί ναι βέβαιο, ότι θα πεθά νει σύ ντοµα και µάλιστα οθά νατος να εί ναι επώδυνος.

Υπάρχουν όµως περιπτώσεις ασθενώ ν π.χ. οι τετραπληγικοί, των οποί ων η ασθέ νειαεί ναι ανί ατη, αλλά οι ασθενεί ς δεν θεωρού νται ως επωδύ νως θνήσκοντες. Στηνπερί πτωση επί σης ασθενώ ν σε κ ώµα, δεν υπάρχει αιτί α βασανισµού, ούτε ασθέ νεια,παρά µό νο µί α κατάσταση. Γ ί νεται όµως αποδεκτό, ότι και στις περιπτώσεις αυτέςεί ναι δυνατό ν να διενεργηθεί ευθανασί α, αν και οι πράξεις αυτές δεν βρί σκονται στονπυρή να, αλλά στην περιφέρεια του ορισµού και του πνεύµατος της ευθανασί ας.Εποµέ νως, ευθανασί α θεωρεί ται και η επιτάχυνση ή ακ όµα και η πρόκληση τουθανάτου, πάσχοντος από ανί ατη σθέ νεια, η οποί α όµως δεν οδηγεί σε θά νατο, ύστερααπό επί µονη και σπουδαί α απαί τηση του θύµατος και από οί κτο για τον πάσχοντα.Ακ όµη, στην προβληµατικ ή της ευθανασί ας ανήκουν : Η αποσύ νδεση από το

µηχά νηµα τεχνητής διατήρησης της ζωής, όταν δεν υπάρχει καµί α ελπί δα ο ασθενής να ανακτήσει τις αισθήσεις του, η διακοπή ή η µη έ ναρξη θεραπεί ας νεογνώ ν, που δενεί ναι δυνατό ν να επιβιώσουν, η υποβοηθούµενη ιατρικ ώς ή µη αυτοκτονί α31, η

παράλειψη χρησιµοποί ησης θεραπευτικ ώ ν προσπαθειώ ν ή χορήγησης φαρµάκων και ηµη εφαρµογ ή δύσκολων ή δαπανηρώ ν περιποιήσεων, ώστε να αφεθεί ο ασθενής στηφυσικ ή επέλευση του θανάτου.

II. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ∆Ι ∆ΡΟΜΗ ΤΗΣ ΕΥΘ Ν ΣΙ Σ.

. Η ΕΥΘ Ν ΣΙ ΣΤΗΝ ΡΧ Ι

ΕΛΛ ∆ .

Με την έ ννοια του αξιοζήλευτου, του καλού και ευκλεή θανάτου, η αντί ληψη τηςευθανασί ας εί ναι τόσο παλαιά, όσο και τα οµηρικ ά έπη. Στην Οδύσσεια, ο γρήγοροςκαι ανώδυνος θά νατος αυτώ ν που ζουν χωρί ς αρρώστιες και πεθαί νουν φυσιολογικ άαπό γηρατειά, χαρακτηρί ζει τους κατοί κους ενός ουτοπικού νησιού, που ονοµάζεταιΣυρί η.

Στην κλασικ ή εποχή οι κ άτοικοι της Κέας, ενός υπαρκτού νησιού µε υγιεινό κλί µαστο οποί ο όφειλαν τη µακροβιότητα τους, επέβαλλαν στους εαυτούς τους έ ναπαρόµοιο εί δος ευθανασί ας (που σήµερα θα χαρακτηριζόταν ως αυτοκτονί α). 6ταν

έφταναν σε γεροντικ ή ηλικ ί α και πριν αρρωστήσουν ή υποστού ν κ άποια σωµατικ ή ήπνευµατικ ή αναπηρί α (όταν δηλαδή δεν µπορούσαν πια να έχουν ποιότητα ζωής),αυτοκτονούσαν µε ορισµέ νο δηλητήριο, παρουσί α των δικ ώ ν τους και άλλων

2



µαρτύρων, αφού πρώτα εξασφάλιζαν την έγκριση των συµπολιτώ ν τους. Έπιναν

οµαδικ ά ή ατοµικ ά όπιο ή κ ώ νειο και αποχωρούσαν από τη ζωή µέσα σε ατµόσφαιρασυµποσί ου ή εορταστικ ής θυσί ας. Με παρόµοιο τρόπο το 399 π. Χ. εί χε πεθά νει µεκ ώ νειο ο Σωκράτης, σύµφωνα µε την περιγραφή του Πλάτωνα στον Φαί δωνα.

Επί σης, στην ελληνικ ή αποικ ί α της Μασσαλί ας, η οποί α ιδρ ύθηκε από τους

Φωκαεί ς το 600 π. Χ., η πολιτεί α χορηγο ύσε σε όποιον εξέθετε ενώπιον της Βουλής

των Εξακοσί ων τους λόγους για τους οποί ους επιθυµούσε να πεθά νει, δηλητήριοτο οποί ο φυλάγονταν δηµόσια από την ί δια την πολιτεί α. Αυτή η διαδικασί α«ευθανασί ας» στη Μασσαλί α, ήταν αναµφί βολα αξιοπρεπής γι αυτό ν που εί χελόγους να πεθά νει και καλοπροαί ρετη εκ µέρους αυτώ ν που του παρεί χαν τοθανατηφόρο µέσο, διότι κανεί ς δεν έφευγε αυθαί ρετα από τη ζωή, ενώ όποιοςέπρεπε να φύγει, εί χε πρόσβαση σε έ να µέσο γρήγορου θανάτου µε την έγκριση

πά ντοτε των αρχώ ν.

Στο «καλώς θνήσκειν» αποδί δονταν από τους αρχαί ους Έλληνες τόσησηµασί α, όση και στο «καλώς ζή ν». Γι αυτό δεν θεωρού νταν ως καλό, ούτε το να ζει κ άποιος επώδυνα, ούτε το να πεθαί νει µε όµοιο τρόπο για να απαλλαγεί από τις βιοτικ ές του ατυχί ες, αλλά το «µφότερα ταύτα καλώς πιτελέσαι».

Κλασικ ό παράδειγµα ευθανασί ας µε την έ ννοια του «καλῶς και ἐ νδόξωςθνῄσκειν», εί ναι η περί πτωση του ∆ιαγ όρα του Ρ όδιου, περί φηµου αθλητήπυγµαχί ας και πολλές φορές νικητή σε πανελλή νιους αγ ώ νες. Έζησε στο µέσο

του 5ου αιώ να π. Χ. και υµνεί ται µάλιστα από τον Πί νδαρο.37 Οι τρεις υιοί του∆ιαγ όρα, ήταν και αυτοί αθλητές και την ί δια ηµέρα νί κησαν και οι τρεις σεδιαφορετικ ά αγωνί σµατα των Ολυµπιακ ώ ν αγ ώ νων. Στεφανωµέ νοι λοιπό ν,σήκωσαν τον πατέρα τους στους ώµους και τον περιέφεραν στο στάδιο τηςΟλυµπί ας, κ άτω από την ιαχή του πλήθους: «Κάτθανε ∆ιαγ όρα. Οκ εύς τον 6λυµπον ναβήσει». Ο υπερήφανος για τους υιούς του πατέρας,τρισευτυχισµέ νος, πέθανε την ί δια µέρα, συνδέοντας το ό νοµά του µε τονθά νατο, που κ άθε ά νδρας στην αρχαί α Ελλάδα θα ευχόταν να έχει.

Ο όρος «ευθανασί α» λοιπό ν, τις ελάχιστες φορές που εµφανί ζεται στααρχαί α κεί µενα, σήµαινε κ άτι εντελώς διαφορετικ ό από την σηµερινή του έ ννοια,διότι ο αρχαί ος Έλλην κανέ να λόγο δεν εί χε να σκ έφτεται, εά ν θα καταφέρει νατελειώσει χωρί ς πό νο την ζωή του. Ενδιαφερόταν περισσότερο για την αδυναµί απου επιφέρουν τα γηρατειά, µια πιθανή πηγ ή ταπεί νωσης, κ άτι που θα τουστερούσε, ότι µια ολόκληρη ζωή αποζητούσε : Την αθανασί α µέσω της δόξας,την υστεροφηµί α. Μολαταύτα, το ζήτηµα της επί σπευσης του θανάτου φαί νεταιπως απασχόλησε σοβαρά τον αρχαιοελληνικ ό στοχασµό.

Χαρακτηριστικ ό παράδειγµα, η αρχαί α Σπάρτη, όπου µια µορφή

ευθανασί ας, η λεγ όµενη σήµερα ευγονικ ή, αποτελούσε θεσµό της πόλης κράτους.Σύµφωνα µε νόµο του Λυκούργου, όλα τα νεογνά εξετάζονταν από τους

πρεσβύτερους των φυλετώ ν και όσα διαπιστώ νονταν, πως έφεραν δυσµορφί ες και

3





. Η Κ ΝΤΙ ΝΗ Κ ΤΗΓΟΡΙΚΗ

ΠΡΟ ΣΤ ΓΗ .

Το πρόβληµα της ευθανασί ας εί ναι ιδιαί τερα περί πλοκο και δυσχερές, διότι

απαιτεί την συναρµογ ή εννοιώ ν όπως το καθήκον, ο ανθρωπισµός, το ηθικ ώς καιτο κοινωνικ ώς δέον. Ε ά ν η ευθανασί α ειδωθεί «εν κενώ», η ηθικ ή προβληµατικ ήτης πράξης περιορί ζεται κατά πολύ. Έ νας ταλαιπωρηµέ νος από τον πό νο καιχωρί ς ελπί δα ή διάθεση, έστω, ζωής ά νθρωπος επιλέγει να αναχωρήσει από τηνζωή, την οποί α δικαιολογηµέ να ή αδικαιολόγητα θεωρεί βάρος. Η βοήθεια πουθα δεχθεί, ώστε να πραγµατοποιήσει την επιθυµί α του µε αξιοπρέπεια και κατάτον πιο ανώδυνο τρόπο δεν µπορεί να εί ναι ηθικ ώς επιλήψιµη, πιθανόταταµάλιστα θα µπορούσε να θεωρηθεί ως πράξη συµπαθεί ας και ανθρωπισµού. Η αλήθεια βέβαια εί ναι πως η ευθανασί α, όπως και κ άθε άλλο ηθικ ό πρόβληµα,δεν αναφύεται εν κενώ, αφού η ηθικ ή απαντάει σε ερωτήµατα περί τουπρακτέου. Ανακ ύπτουν λοιπό ν πολυποί κιλα προβλήµατα δεδοµέ νου ότι ηευθανασί α εί ναι εντεταγµέ νη σε έ να δαιδαλώδες πλέγµα καθηκ ό ντων,υποχρεώσεων, δικαιωµάτων και προσωπικ ώ ν επιλογ ώ ν.

Οι ηθικ ές ενστάσεις εστιάζονται σε δύο κυρί ως σηµεί α:1) Στην εµπλοκ ή κατά την διενέργεια της ευθανασί ας και ενός άλλου προσώπου

και 2) στις επιπτώσεις που το κοινωνικ ό σύ νολο θα υποστεί από την καθιέρωσή της.

Ε ά ν ο ασθενής µπορούσε να διενεργ ήσει µό νος του την πράξη, η ευθανασί α θαταυτιζόταν εν πολλοί ς µε την αυτοκτονί α, θα ήταν ί σως µια ευκολότεραδικαιολογ ήσιµη µορφή της. Παράλληλα, τα ηθικ ά προβλήµατα που απορρέουν από την

πράξη θα περιορί ζονταν, όπως και στην αυτοκτονί α, στην παραδοχή ή απόρριψη τουδικαιώµατος να αφαιρέσει κ άποιος την ζωή του και στην ύπαρξη ή ανυπαρξί ασυµφέροντος από την πλευρά του κοινωνικού συνόλου να εµποδί σει αυτή την πράξη.Η παρεµβολή όµως του άλλου προσώπου, το οποί ο συνήθως εί ναι έ νας οικεί ος τουασθενή ή µέλος του ιατρικού προσωπικού περιπλέκει την κατάσταση. Το ηθικ όερώτηµα που ανακ ύπτει εί ναι διφυές: Έχει κανεί ς το δικαί ωµα να ζητήσει από έ νανσυνά νθρωπό του να πάρει στους ώµους το βάρος της συµµετοχής στον θά νατό του=Και το άτοµο αυτό, πρέπει να εισακούσει την παράκληση ή οφεί λει να την απορρί ψειλαµβά νοντας υπ όψιν του άλλες ηθικ ές του υποχρεώσεις, που συγκρούονται µε τηνικανοποί ησή της=

Στα ηθικ ά αυτά προβλήµατα η φιλοσοφί α του >! επιχειρεί να δώσει την λύση. ΟΓερµανός φιλόσοφος διατύπωσε την ηθικ ή θεωρί α της κατηγορητικ ής προσταγ ής,σύµφωνα µε την οποί α πρέπει : «.. να πράττοµε έτσι, ώστε η ρυθµιστικ ή αρχή της

βούλησής µας να µπορεί, συγχρό νως, να καταστεί καθολικ ός νόµος». Από την αρχήαυτή απορρέει, ως δευτερεύουσα διατύπωση, η αντί ληψη ότι πρέπει να

αντιµετωπί ζουµε τον συνά νθρωπο ως σκοπό και ποτέ ως µέσο. Η στάση µας απέ ναντιστους ανθρώπους εί ναι δηλαδή, δικαιώσιµη ηθικ ά, όταν δεν αποτελεί µοχλό επί τευξηςπροσωπικ ώ ν επιδιώξεων ανεξάρτητων από την συµπαθητικ ή στάση απέ ναντι τους.

Κάθε φορά λοιπό ν, που εισδύουν στην συλλογιστικ ή µας σχετικ ά µε την ηθικ ήδικαί ωση της ευθανασί ας, έ ννοιες ξέ νες προς τον ά νθρωπο που την αιτεί ται,διαπράττουµε ακριβώς αυτό το ηθικ ό σφάλµα. Αντιµετωπί ζουµε δηλαδή έ ναν ά νθρωπο

5



όχι ως σκοπό, αλλά ως µέσο για να γ ί νει ή να µην γ ί νει κ άτι. Ο ιατρός που σκ έφτεταιτην εξασφάλιση της θέσης του, ο νοµοθέτης που επιδιώκει να προλάβει την κακ ή ήανεξέλεγκτη εφαρµογ ή της ευθανασί ας, ο οικεί ος που αντιµετωπί ζει τα πιθανάπροβλήµατα, όλοι αυτοί προσεγγ ί ζουν τον πάσχοντα ως µέσο. Με τον τρόπο αυτό

όµως, το πραγµατικ ό συµφέρον του ασθενούς δεν προσεγγ ί ζεται, αφού η εστί αση γ ί νεταισε άλλους στόχους.

Επί τη βάσει των αρχώ ν της συµπαθεί ας και της διερµή νευσης των βέλτιστωνσυµφερό ντων του ασθενούς, απαντού ν οι υποστηρικτές της ευθανασί ας.

Η συµπάθεια εί ναι µια χαρακτηριστικ ή ιδιότητα, που προσιδιάζει στον ά νθρωπο καιβασί ζεται στην κοινότητα του εί δους και στην ουσιαστικ ή οµοιότητα των ανθρώπων.Αποτελεί γνώρισµα, που συνδυάζει µια στάση ενεργητικού ενδιαφέροντος για το καλόενός άλλου προσώπου µε την διαισθητικ ή κατανόηση και συναισθηµατικ ήανταπόκριση βαθιάς συµπό νιας, τρυφερότητας, αλλά και λύπης µπροστά στην οδύ νηενός άλλου ανθρώπου. Με βάση την παραδοχή αυτή, η προσέγγιση στο ζήτηµα τηςευθανασί ας πρέπει να εστιάζεται σε κ άθε µί α περί- πτωση ξεχωριστά, αφού στο

επί κεντρο της όποιας προσέγγισης βρί σκεται πά ντα έ να ανθρώπινο ό ν.∆ιαµορφώ νοντας εποµέ νως την στάση µας σύµφωνα µε την αρχή της συµπαθεί ας,µπορούµε να αποδεχθούµε την ευθανασί α ως ηθικ ώς ορθή πρακτικ ή κ άτω απόσυγκεκριµέ νες προποθέσεις. Αυτό θα συµβεί, εά ν εστιάσουµε στην αξί α της πράξηςµε βάση τον επιδιωκ όµενο σκοπό και τα κ ί νητρα που τον έχουν ορί σει. Η αφαί ρεσητης ζωής εί ναι έ να ?@ Ae κακ ό, αλλά εά ν εδράζεται επί ενός υψηλού κινήτρου,όπως η συµπαθητικ ή στάση µας απέ ναντι στον συνά νθρωπο, τότε µπορεί να δικαιωθεί ηθικ ά σύµφωνα τις απόψεις της δεοντολογικ ής σχολής.

Η συµπαθητικ ή στάση απέ ναντι στον συνά νθρωπο, που αιτεί ται την διενέργειαευθανασί ας, δεν µπορεί να στηρί ζεται βέβαια µό νο στην απαί τησή του, διότι τότε ηπράξη ή θα εί ναι ηθικ ά αδιάφορη ή ακ όµη χειρότερα ανεύθυνη. Ε ά ν το κ ί νητρο εί ναιαπλά η εκπεφρασµέ νη απαί τηση, τότε πάλι ο ά νθρωπος γ ί νεται περισσότερο µέσο παράσκοπός, αφού το επιδιωκ όµενο αποτέλεσµα δεν εί ναι το καλό του συνανθρώπου, αλλάη δικ ή µας απαλλαγ ή από µια διληµµατικ ή κατάσταση. Αυτό που πρέπει να συµβαί νειεί ναι µια ενεργητικ ή συµµετοχή στο ανθρώπινο πάθος, η οποί α θα µας επιτρέψει να

κρί νουµε και να αποφασί σουµε επί τη βάσει των βέλτιστων συµφερό ντων του. Στηνπραγµατικ ότητα, η αί τηση για ευθανασί α δεν γ ί νεται από τον πάσχοντα, αλλά από την

κατάστασή του. Ο διενεργ ώ ν την ευθανασί α πρέπει να κρί νει, εά ν η συνέχιση τηςζωής θα εί ναι προς όφελος ή, αντί θετα, εις βάρος των συµφερό ντων του ασθενούς. Η στάση αυτή συνιστά ενεργητικ ή διερµή νευση του συµφέροντος του πάσχοντος, άραεµπερικλεί ει ηθικ ή αξί α, η οποί α καθορί ζεται από το κ ί νητρο που δροµολογεί τηνπράξη. Φαντάζει ως ηθικ ό καθήκον απέ ναντι στον συνά νθρωπο, αφού αυτός αποτελεί σκοπό. Η διερµή νευση αυτή θα γ ί νει σύµφωνα µε την αρχή της συµπαθεί ας, αφού µό νοαυτή µπορεί να επιβάλλει τον συνά νθρωπο ως σκοπό σε µια κοινωνί α που τεί νει ναεκλαµβά νει κ άθε τι ως µέσο.

Β . ΤΟ ΩΦΕΛΙΜΙΣΤΙΚΟ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜ .

6



Ε ί ναι γεγονός πως η ασθέ νεια, ιδιαιτέρως όταν εί ναι ανί ατη και ο θά νατος αργ ός,αποτελεί έ να µεγ άλο βάρος για το περιβάλλον του ασθενούς. Η οδύ νη, η απόγνωση, ηβεβαιότητα του αργού και µαρτυρικού θανάτου, επιβαρύ νουν τους οικεί ους τουασθενούς µε τρόπο που πολλές φορές οδηγεί στα όρια της αντοχής τους. ∆εν εί ναι λί γεςοι περιπτώσεις, που οι ζωή των οικεί ων επιβαρύ νεται τόσο πολύ, ώστε ο θά νατος τουασθενούς τους ανακουφί ζει περισσότερο από ότι τον ί διο τον θνήσκοντα, έστω και ανη ανακούφιση αυτή εί ναι πολλές φορές υποσυνεί δητη ή απλά ανοµολόγητη. Η διατήρηση άλλωστε στη ζωή αυτού του ασθενούς δεν προσφέρει καµιά ελπί δαανά νηψης ή έστω απλής βελτί ωσής του και εί ναι αυτονόητο, πως χωρί ς τη συµβολήτης ιατρικ ής τεχνολογ ί ας θα εί χε αποβιώσει. Στην περί πτωση λοιπό ν αυτή, ηευθανασί α δικαιώ νεται ηθικ ά όχι µό νο ως πρακτικ ή, αλλά και ως επιλογ ή του ί διου τουπάσχοντος, διότι εί ναι ηθικ ά απαράδεκτο έ νας ά νθρωπος που δεν έχει πλέον τί ποτα ναπεριµέ νει από τη ζωή του, ούτε καν τη διατήρησή της, να επιδιώκει να την παρατεί νειγνωρί ζοντας πως καθί σταται βάρος για τη ζωή πολλώ ν, οι οποί οι τυγχά νουν µάλιστακαι αγαπηµέ να του πρόσωπα. Η παθιασµέ νη προσκ όλληση στην ζωή, όταν αυτήχά νεται επώδυνα και όταν κ άθε ελπί δα έχει σβήσει, δεν εί ναι σύµφωνα µε αυτή την

άποψη, τί ποτε άλλο παρά απλός και ποταπός εγωισµός. Το ενδιαφέρον για τουςοικεί ους αλλά και η αξιοπρέπεια, επιβάλλουν στον πάσχοντα την αυτόβουλη καιθαρραλέα λήψη της απόφασης για τον τερµατισµό της ζωής του και µό νο στηνπερί πτωση, που ο πάσχων δεν µπορεί να κ ά νει σαφή τη θέλησή του, τότε το βάρος τηςαπόφασης πέφτει στους συγγενεί ς.Τα τελευταί α χρό νια οι τεχνικ ές διατήρησης στη ζωήενός βαρέως πάσχοντος έχουν σηµειώσει αλµατώδη εξέλιξη. Ο θά νατος πλέον σεπολλές περιπτώσεις ασθενώ ν µπορεί να αναβληθεί και η αναβολή αυτή µπορεί ναδιαρκ έσει, όσο εµεί ς το επιτρέψουµε, στα πλαί σια πά ντοτε και των ανυπέρβλητωνορί ων του ανθρώπινου σώµατος. Σε αυτό το σηµεί ο όµως εύλογα τί θεται το ερώτηµα,ως πότε πρέπει να προεκτεί νεται η αναβολή αυτή και κατά συνέπεια και η εκτεταµέ νηφροντί δα του επωδύ νως, σωµατικ ά και συναισθηµατικ ά, θνήσκοντος. Κατά τοωφελιµιστικ ό επιχεί ρηµα τα κονδύλια για την υγεί α δεν εί ναι απεριόριστα και ο

καταµερισµός τους θα πρέπει να γ ί νεται ύστερα από αξιολογικ ή ιεράρχηση. Έτσι δενεί ναι σωστό να αναλώ νονται τόσες προσπάθειες και χρήµατα για την παράταση µιαςζωής που σβή νει, όταν οι προσπάθειες και τα χρήµατα αυτά θα µπορούσαν ναδιατεθού ν σε έ να παιδί του τρί του κ όσµου ή η εξειδικευµέ νη αυτή φροντί δαπαρέχονταν σε κ άποιον άλλο ασθενή, που έχει ελπί δες να επιβιώσει, αλλά στερεί ταιαυτής της φροντί δας επειδή αυτή κατευθύ νεται στον µε βεβαιότητα θνήσκοντα ασθενή.Επί σης η οικονοµικ ή αφαί µαξη που συνεπάγεται η συντήρηση του πάσχοντος στη ζωήκαι η συνακ όλουθη οικονοµικ ή εξαθλί ωση, θέτει το ζήτηµα στην ί δια βάση, αλλάπολύ πιο άµεσα. Για παράδειγµα, ο πατέρας που µε βεβαιότητα γνωρί ζει πως θαπεθά νει από την ασθέ νεια που τον βασανί ζει, έχει το ηθικ ό δικαί ωµα να επιδιώξει τηνόσο το δυνατό ν µακρότερη διατήρησή του στη ζωή, όταν γνωρί ζει ότι η οικονοµικ ήαιµορραγ ί α που η οικογ έ νεια του θα υποστεί, θα στερήσει από τα παιδιά του τηδυνατότητα της αξιοπρεπούς διαβί ωσης και θα τους αφαιρέσει την προοπτικ ή γιαµόρφωση και ανάπτυξη των όποιων δυνατοτήτων τους=

Κατά τους υπέρµαχους λοιπό ν του ωφελιµιστικού επιχειρήµατος ή αλλιώς τηςσυνεπειοκρατί ας4$4, µερικ ές φορές εί ναι επιβεβληµέ νη η µη διατήρηση στη ζωήασθενώ ν, για τους οποί ους υπάρχει η βεβαιότητα, πως η κατάστασή τους δεν εί ναιαναστρέψιµη. Το ί διο ισχύει και για ασθενεί ς, για τους οποί ους εί ναι βέβαιο πως δεν θαπροκ ύψει κ άποιο σηµαντικ ό όφελος από την παράταση της ζωής τους, το οποί ο ναυπερακοντί ζει την επιβάρυνση των ί διων, αλλά και του κοινωνικού συνόλου. Η µηδιατήρηση στη ζωή εί ναι επιβεβληµέ νη για την προστασί α ή την διασφάλιση τηςπροστασί ας άλλων, περισσότερο άξιων προσοχής και πιο ελπιδοφόρων περιπτώσεων.

Το ωφελιµιστικ ό επιχεί ρηµα βρί σκει υποστηρικτές ακ όµη και µέσα στους κ όλπουςτης εκκλησί ας. Ο ρωµαιοκαθολικ ός θεολόγος B*C DE+@F, αµφισβητώ ντας την

7



ωφέλεια που µπορεί να έχει η τεχνητή διατροφή σε έ ναν ασθενή που βρί σκεται σε µηαναστρέψιµο κ ώµα, τονί ζει την οικονοµικ ή διάσταση µιας τέτοιας απόφασης, καθώς

εί ναι γνωστό ότι οι Μονάδες Εντατικ ής Θεραπεί ας κοστί ζουν πολύ ακριβά. Για ναδεί ξει µάλιστα που µπορεί να οδηγ ήσει η άρνηση παραί τησης από την τεχνητήδιατροφή, φέρνει ως παράδειγµα έ να ρωµαιοκαθολικ ό νοσοκοµεί ο τριακοσί ων κλινώ ν,το οποί ο κ άποια στιγµή καταλήγει να φροντί ζει αποκλειστικ ά ασθενεί ς σε κ ώµα, µηµπορώ ντας έτσι να ανταποκριθεί στις ανάγκες άλλων ασθενώ ν. Ολοκληρώ νει µάλιστατα επιχειρήµατά του αναρωτώµενος, αν η απόλυτη εµµονή στην παράταση τηςπαρούσας ζωής συµβιβάζεται µε την χριστιανικ ή πί στη στη µέλλουσα και αιώ νιαζωή.

Το 1994 έγινε γνωστό, πως τα Νοσοκοµεί α της ∆ανί ας δεν έκαναν δεκτά στις

Μονάδες Εντατικ ής Θεραπεί ας άτοµα ηλικ ί ας ά νω των 70 ετώ ν. Στη Σουηδί αεπί σης, τον Σεπτέµβριο του 199$, διαπιστώθηκε ότι αν και η επί σηµη πολιτικ ήεί ναι να µην υπάρχει διάκριση σχετικ ά µε την ηλικ ί α, οι ιατροί των ΜονάδωνΕντατικ ής Θεραπεί ας σε πολύ µεγ άλο ποσοστό λάµβαναν υπόψη τους την ηλικ ί ατων αρρώστων, προκειµέ νου να τους νοσηλεύσουν στις Μονάδες Εντατικ ήςΘεραπεί ας.Τέτοια περιστατικ ά δεν σπανί ζουν και σε άλλες χώρες της ευρωπα G κ ήςέ νωσης και εί ναι δεί γµα του ωφελιµιστικού κριτηρί ου, που επικρατεί τα τελευταί αχρό νια στα ευρωπα G κ ά συστήµατα υγεί ας.

Το παραπά νω επιχεί ρηµα εί ναι αυτονόητο πως εί ναι ιδιαιτέρως επικ ί νδυνο, διότι ηαπόφαση για την ευθανασί α (ενεργητικ ή ή παθητικ ή) ασθενώ ν, των οποί ων η

κατάσταση εί ναι µη αναστρέψιµη, εί ναι δυνατό ν όµως να µην υποφέρουν και ναδιατηρού ν τις αισθήσεις τους, να πραγµατοποιεί ται χωρί ς τη συγκατάθεσή τους. Η απόφαση αυτή στις συγκεκριµέ νες περιπτώσεις δεν θα µπορούσε να χαρακτηριστεί ωςπρό νοια για αυτούς και η «ευθανασί α» αυτού του εί δους, δεν απέχει από την

καταδικαστέα µορφή της κοινωνικ ής ευθανασί ας. Η συνεπειοκρατικ ή θεωρί α λοιπό ναποδεικνύεται στην πράξη επισφαλής, κυρί ως γιατί η φύση του ανθρώπου δεν τουεπιτρέπει να γνωρί ζει µε ακρί βεια εκ των προτέρων τις συνέπειες της πράξης του. Η ζωή άλλωστε έχει αποδειχθεί πολλές φορές απρόβλεπτη και ανατρεπτικ ή, ώστε κ άθεπροσπάθεια µαθηµατικοποί ησής της να αποδεικνύεται ανεπαρκ ής ως ηθικ ή µέθοδος.

Σε έ να άρθρο που δηµοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο του 1994 στην HeI JKCL+" +A DeCe µε τί τλο : «Η οικονοµί α του θνήσκοντος. Η αυταπάτηεξοικονόµησης δαπανώ ν στο τέλος της ζωής», οι συγγραφεί ς που µελέτησαν το θέµα,αν η εξοικονόµηση δαπανώ ν στην υγεί α µπορεί να γ ί νει µέσω των Ce Ce!e#,κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι η ελπί δα µεί ωσης των συνολικ ώ ν δαπανώ ν για τηνυγεί α µέσω µεί ωσης των δαπανώ ν από την µη εφαρµογ ή των υποστηρικτικ ώ ν της ζωήςπαρεµβάσεων, εί ναι µάταιη πιθανότητα.Οι συγγραφεί ς τελειώ νουν το άρθρο τους µε τηγνώµη πως «οποιοδήποτε δρόµο µεί ωσης των δαπανώ ν υγεί ας διαλέξουµε, πρέπει νασταµατήσουµε να κορο G δεύουµε τους εαυτούς µας, ότι οι Ce Ce!e# και ηλιγ ότερο επιθετικ ή φροντί δα στο τέλος της ζωής θα λύσουν τα οικονοµικ ά προβλήµατα

του συστήµατος υγεί ας». 6πως γ ί νεται αντιληπτό κοινωνικ ή δικαιοσύ νη δεν εί ναι µό νο η λογικ ή και δί καιη

κατανοµή των πόρων, αλλά και η ί ση δυνατότητα πρόσβασης στην υψηλή τεχνολογ ί α.

8



Ο αποκλεισµός από αυτή κ άποιων αρρώστων, λόγω µικρώ ν πιθανοτήτων καλούθεραπευτικού αποτελέσµατος, συνιστά αδικ ί α.

Γ . Η ΞΙΟ ΠΡΕΠΕΙ ΤΟΥ

ΤΟΜΟΥ .

Σε ότι αφορά την ευθανασί α, αυτό που σί γουρα χρειάζεται κ άποιος, πουπεριστοιχί ζεται από ιατρικ ά µηχανήµατα χάρη στα οποί α διατηρεί ται στη ζωή, για να νιώσει αξιοπρεπής εί ναι ο µό νιµος ή έστω περιστασιακ ός έλεγχος του σώµατός του.Ε ί ναι αδύ νατο έ νας ά νθρωπος που δεν ελέγχει τις σωµατικ ές του λειτουργ ί ες και έχειεπί γνωση αυτού του γεγονότος, να αισθά νεται αξιοπρεπής, όσο φυσικ ό και αν θεωρεί ταιστην κατάστασή του να έχει χάσει τον έλεγχο του σώµατός του. Η αδυναµί α επαφήςµε το περιβάλλον, η έλλειψη συνειδητότητας, όπως εί ναι φυσικ ό, εκµηδενί ζει τηνανθρώπινη αξιοπρέπεια και εί ναι κ άτι που ο ασθενής πολλές φορές φοβάταιπερισσότερο από τον πό νο ή τον θά νατο. 6ταν συµβαί νει αυτό, αποστερεί ται κ άθεδυνατότητας, εξορί ζεται τρόπον τινά από την ί δια του την µοί ρα.470 Η ευρεί α χρήσητων περί φηµων «διαθηκ ώ ν εν ζωή» αυτό αποδεικνύει, το άγχος δηλαδή που διακατέχειτον ασθενή σε σχέση µε το πως η µοί ρα ή οι συνά νθρωποί του θα συµπεριφερθού ν στοσώµα του, όταν ο ί διος δεν θα µπορεί πλέον να έχει συνεί δηση του περιβάλλοντος καιτων γ ύρω του τεκταινοµέ νων. Και πράγµατι αν η ύπαρξη συνεί δησης στον ά νθρωποεί ναι αυτό που τον διαφοροποιεί από τα ζώα, τότε εί ναι επόµενο ο ά νθρωπος εκεί νοςπου υποπτεύεται, πως εξ αιτί ας της πάθησης του θα χάσει την δυνατότητα του ναεπικοινωνεί µε το περιβάλλον, να πιστεύει πως µεταπί πτει σε µια κατώτερη βαθµί δαεξέλιξης.

Mλλος επιπλέον κρί σιµος παράγων που καθορί ζει το κατά πόσον η ύπαρξη ενόςανθρώπου χαρακτηρί ζεται από αξιοπρέπεια ή όχι, εί ναι το εά ν ο ά νθρωπος µπορεί ναέχει µέσα του ελπί δα. Η αξιοπρέπεια µέσα στην απελπισί α µπορεί να διαφυλαχθεί µό νο

από πολύ ισχυρές φύσεις. Συνήθως οι ά νθρωποι που χά νουν την ελπί δα τους, αλλάθέλουν να παραµεί νουν αξιοπρεπεί ς, επιλέγουν να µην παραµεί νουν στη ζωή.

Αυτό όµως που θί γει περισσότερο βά ναυσα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, εί ναι ηεπί γνωση της αδυναµί ας να πραγµατοποιήσει ο ασθενής τη θέληση του σε ότι έχει νακ ά νει όχι µε κ άτι έξω και πέρα από αυτό ν, αλλά µε την ί δια του τη ζωή, διότι οά νθρωπος σε οποιαδήποτε σωµατικ ή κατάσταση και αν βρί σκεται έχει δικαί ωµα ναελέγχει τη µοί ρα του. Χωρί ς τη δυνατότητα επιλογ ής άλλωστε δεν υπάρχειαξιοπρέπεια, γιατί η αξιοπρέπεια βασί ζεται στην επιλογ ή. 6πως παρατηρεί και οολλανδός καρκινολόγος και επισήµως ασκ ώ ν ευθανασί α, καθηγητής Ne!O: Ο πιο

σηµαντικ ός λόγος ευθανασί ας και µάλιστα σε ποσοστό ά νω του 50P, εί ναι τοδικαί ωµα του ασθενούς να πεθά νει µε αξιοπρέπεια και η αντί ληψη, ότι δεν αξί ζεικανεί ς να περιµέ νει ως το τέλος έ ναν θά νατο αναπόφευκτο.

Η απαξί ωση της ζωής µπορεί να εί ναι αποτέλεσµα προσωπικ ής εκτί µησης τωνπραγµάτων ή καθαρά λογικ ής αποτί µησης των προοπτικ ώ ν. Κά νοντας έτσι λόγο γιαυποκειµενικ ή εκτί µηση και απαξί ωση µιας αναξιοπρεπούς ζωής, δεν πρέπει να αγνοηθεί η περί πτωση ασθενούς που επιθυµεί τον θά νατο, παρόλο που δεν υποφέρει και πουπιθανό ν το προσδόκιµο επιβί ωσής του εί ναι µεγ άλο, δεν µπορεί όµως να προκαλέσειστον εαυτό του τον θά νατο, λόγω αδυναµί ας. Αυτό που του προξενεί την επιθυµί α για

να πεθά νει, εί ναι ο τρόπος που στο εξής καλεί ται να ζήσει π.χ. καθηλωµέ νος στο νοσοκοµειακ ό κρεβάτι ή µονί µως συνδεδεµέ νος µε αναπνευστήρα. Ε ί ναι γεγονός πως οά νθρωπος πολλές φορές αντιµετωπί ζει τον θά νατο σαν επί λογο, ο οποί ος δεν µπορεί να

9



ολοκληρώ νει αρµονικ ά µια ζωή, πλήρως εναρµονισµέ νος µε τις ιδέες που τηνχαρακτήριζαν. Έτσι, εκεί νος που έζησε όλη τη ζωή του µε γνώµονα αρχές, όπως : Η αυτονοµί α, η επιδί ωξη του σεβασµού των άλλων, η ενεργητικ ότητα και ο δυναµισµός,αισθά νεται ιδιαιτέρως παράταιρο τον επί λογο της ζωής του, όταν αυτός γράφεται σε

έ να ιατρικ ό κρεβάτι, σε καθεστώς πλήρους εξάρτησης και αδυναµί ας. Επιζητά λοιπό ντην ευθανασί α, για να εξασφαλί σει την αρµονί α ανάµεσα στη µέχρι τότε ζωή του καιστον τρόπο του θανάτου του.

Έχει διατυπωθεί η άποψη, πως οι ασθενεί ς που βρί σκονται σε φυτικ ή κατάσταση δενέχουν επί γνωση της αναξιοπρέπειάς τους και έτσι η διατήρησή τους σε αυτή την

κατάσταση δεν εί ναι µειωτικ ή γι αυτούς. Αυτή η άποψη όµως αντιµετωπί ζει τουςασθενεί ς ως πειραµατόζωα και δεν σέβεται τις αρχές που πρέσβευαν και που θαήθελαν να τους συντροφεύουν µέχρι το τέλος τους. Η αί σθηση αυτή της

αναξιοπρέπειας στην διατήρηση της ζωής υπ αυτές τις συνθήκες γ ί νεται πιο φανερή,εά ν αναλογιστεί κανεί ς πως αντιδρούµε σε παρόµοιες περιπτώσεις, όταν τα θύµατα ήοιπάσχοντες εί ναι ζώα.

∆ . Η ΥΤΟΝ ΟΜ Ι ΤΟΥ

ΝΘΡΩΠΟΥ .

Αυτό νοµος εί ναι ο δυνάµενος «εαυτό ν νέµειν», όπως εκεί νος θέλει. Με τον όροαυτονοµί α περιγράφεται η δυνατότητα του ανθρώπου να ρυθµί ζει εκεί νος τις υποθέσειςπου τον αφορού ν άµεσα και να λαµβά νει τις αποφάσεις, που ο ί διος θεωρεί σηµαντικ έςγια την ύπαρξή του. Ο ά νθρωπος λοιπό ν εί ναι από τη φύση του αυτό νοµος, αφού µό νοαυτός µπορεί να αυτονοµηθεί από το φυσικ ό γ ί γνεσθαι και να διαφοροποιηθεί από τα

υπόλοιπα έµβια ό ντα, που υπακούουν τυφλά στους φυσικούς νόµους και τηναιτιότητα. Ο ά νθρωπος ακ όµη, µπορεί να πράξει αντί θετα προς την αιτιότητα ή να µηνπράξει σύµφωνα µε αυτή ν. Και η ηθικ ότητα όµως, εί ναι αποκλειστικ ά ανθρώπινηιδιότητα, γιατί µό νο ο ά νθρωπος ενεργ ώ ντας µε γνώµονα την ελεύθερή του βούληση,µπορεί να ενεργ ήσει ηθικ ά ή επιλήψιµα.

Επί σης µε το επιχεί ρηµα της αυτονοµί ας, διατυπωµέ νο από θεολογικ ής πλευράς,

τονί ζεται η ελευθερί α που δώρισε ο Θεός στον ά νθρωπο. Ο Θεός θέλησε να εί ναι οά νθρωπος έ να λογικ ό και αυτεξούσιο ον, που αποφασί ζει για τον εαυτό του και πουφέρει την ευθύ νη των αποφάσεώ ν του. Ο αυτοπροσδιορισµός του λοιπό ν δεν εί ναι µιααλαζονικ ή εναντί ωση προς τον Θεό, αλλά µια προσωπικ ή διαµόρφωση της ζωής, που

τον διακρί νει από τους άλλους ανθρώπους. 6πως πολύ εύστοχα ερωτάται ο N. >QK:«6ταν ο Θεός παραχωρεί στον ά νθρωπο την ευθύ νη για την ζωή του, γιατί ναεξαιρεί ται από αυτή, η ευθύ νη κατά το τελευταί ο στάδιο της ζωής του=»

Ο ά νθρωπος εποµέ νως αναµφί βολα εί ναι πλασµέ νος για να εί ναι αυτό νοµος. Τοζητούµενο εί ναι κ άτω από ποιες προποθέσεις µπορεί να θεωρηθεί, ότι µια πράξη ήαπόφαση εί ναι πραγµατικ ά και όχι φαινοµενικ ά αυτό νοµη. Κατά την καντιανήαπαί τηση, η ουσιαστικ ή αυτονοµί α της ανθρώπινης βούλησης και κατά συνέπεια τηςπράξης, εξασφαλί ζεται αφενός µε την πνευµατικ ή ενάργεια και αφετέρου µε τηνεπί γνωση. Και οι δύο αυτές προποθέσεις πρέπει να συνοδεύουν πράξεις ή αποφάσεις

σύµφωνες µε την λογικ ή.

Σε ότι αφορά την πρώτη προπόθεση, ο ά νθρωπος πρέπει να έχει επαφή µε το

10



περιβάλλον του καθώς και να µπορεί να εκφράσει έµπρακτα τις επιθυµί ες του. Έ ναςά νθρωπος που στερεί ται πνευµατικ ώ ν δεξιοτήτων ή διανοητικ ά αδρανής, δεν µπορεί ναυποστηριχτεί, ότι ενεργεί αυτό νοµα.

Σχετικ ά µε την δεύτερη προπόθεση, αυτό που διασφαλί ζει την αυτονοµί α τηςβούλησης εί ναι η όσο το δυνατό ν καλύτερη επί γνωση των παροντικ ώ ν δεδοµέ νων καιη κατά το δυνατό ν λογικ ή αξιολόγηση των µελλοντικ ώ ν προοπτικ ώ ν.

Έ να κατ εξοχή ν αυτό νοµο ό ν έχει τη δυνατότητα, αλλά και το καθήκον ναπαί ρνει αποφάσεις, αλλιώς αυτοαναιρεί ται και αλλοτριώ νεται. Η λήψη αποφάσεωνπαράλληλα αποτελεί και δικαί ωµα του ανθρώπου. Το δικαί ωµα αυτό ενώ εί ναι σχετικ όσε ζητήµατα που αφορού ν το κοινωνικ ό σύ νολο, απολυτοποιεί ται σε ζητήµατα πουαφορού ν το πρόσωπό του. Το ζήτηµα που περισσότερο αφορά τον ά νθρωπο ωςπρόσωπο, εί ναι ο τρόπος που θα ζήσει και κατ επέκταση η χρονικ ή διάρκεια της ζωήςτου και ο τρόπος του θανάτου του. Κατά συνέπεια ο ά νθρωπος έχει το δικαί ωµα νααποφασί ζει αυτό νοµα για τον θά νατό του, αν βέβαια τη στιγµή που λαµβά νει τηναπόφαση, το πνεύµα του εί ναι εναργ ές και γνωρί ζει ο ί διος τις συνέπειες της απόφασήςτου. Κατ αυτή την άποψη το δικαί ωµα άρνησης θεραπεί ας, το οποί ο έχει ξεκ άθαρααναγνωριστεί, θα µπορούσε να προχωρήσει πιο πέρα, στην αυτοκτονί α, την

υποβοηθούµενη αυτοκτονί α και την συναινετικ ή ενεργητικ ή ευθανασί α. Το κοινωνικ όσύ νολο εί ναι υποχρεωµέ νο να σεβαστεί πλήρως την αυτό νοµη αυτή επιλογ ή του

ατόµου, διότι έτσι σέβεται το ί διο το άτοµο. Σε κ άθε άλλη περί πτωση προσβάλλεται ουπαρξιακ ός πυρή νας του ανθρώπου, η προσωπικ ότητά του.

Σε αυτό το σηµεί ο σκ όπιµο θα ήταν να αναφερθεί, πως η ευθανασί α δεν αποτελεί πά ντοτε έ νδειξη του φόβου του ασθενούς για τον πό νο (άλλωστε η πρόοδος που έχεισυντελεστεί τα τελευταί α χρό νια στον αποτελεσµατικ ό έλεγχο του πό νου εί ναι πολύµεγ άλη), αλλά απόδειξη της πεποί θησής του, πως εά ν δεν εί ναι εφικτό να ελέγχει οί διος την πορεί α της ζωής του, τότε αυτή έχει χάσει το ουσιαστικ ό της νόηµα και εί ναιπροτιµότερο γι αυτό ν να αποφύγει την ταπεινωτικ ή εξάρτηση από οτιδήποτε θα τονκρατήσει στη ζωή, µε τρόπο που εκεί νος δεν επιθυµεί.. Αλλά και ο . R+K"eυποστηρί ζει, πως η καταπρα ντικ ή φροντί δα µπορεί σαφώς να εί ναι η καλύτερηεπιλογ ή για κ άποιον, αλλά δεν πρέπει να εί ναι η µό νη εναλλακτικ ή λύση, διότι η

ιατρικ ή πραγµατικ ότητα και η ανακούφιση του άσκοπου πό νου καθιστού ν αναγκαί εςτις επιλογ ές, που βρί σκονται σε συµφωνί α µε την αυτονοµί α του ασθενούς και τοδικαί ωµα στον θά νατο.

6λα τα περί ζωής ζητήµατα εί ναι απόλυτα προσωπικ ά, οι αποφάσεις εί ναι θέµααυτό νοµης επιλογ ής και το δικαί ωµα της επιλογ ής πρέπει να παραµέ νει στη διάθεσητου ανθρώπου µέχρι το τέλος. Αν στερήσουµε από έ ναν ά νθρωπο, παρατηρεί ο L+*N#, τη δυνατότητα να λαµβά νει αποφάσεις για τον εαυτό του, τον µεταχειριζόµαστεσαν να ήταν ανί κανος να χαράξει ο ί διος την πορεί α της ζωής του, σαν να µηνπρόκειται για τη δικ ή του ζωή. Τον προσβάλουµε έτσι µε τον χειρότερο δυνατό τρόπο,

αφού τον καταδικ άζουµε να ζει µια ζωή, την οποί α ο ί διος δεν επιθυµεί. Οεξαναγκασµός στη ζωή ενός ανθρώπου που επιθυµεί να πεθά νει, εί ναι εξί σου κακ ό µε

τη θανάτωση κ άποιου που επιθυµεί να ζήσει. Έτσι η απόφαση του ασθενούς, όποια

11



και αν εί ναι αυτή, πρέπει να γ ί νει σεβαστή, γιατί εί ναι µια αυτό νοµη απόφαση και οθά νατος τελικ ά εί ναι ιδιωτικ ή υπόθεση.

Ε . ΕΥΘ Ν ΣΙ Κ Ι

ΝΘΡΩΠΙΣΜ ΟΣ .

Για να αποτελεί η ευθανασί α πράξη ανθρωπισµού, θα πρέπει να απαλλάσσει τον ά νθρωπο από µια απά νθρωπη κατάσταση και αυτό που κ ά νει τον τρόπο του θανάτουαπά νθρωπο εί ναι ο αφόρητος πό νος. Βεβαί ως, ορισµός του αφόρητου πό νου δενυπάρχει, διότι ο πό νος εί ναι πά ντοτε καθαρά υποκειµενικ ός και εί ναι δυνατό ν να εί ναιεί τε σωµατικ ός, εί τε ψυχικ ός. Η πραγµατικ ή αιτί α του πό νου άλλωστε, δεν εµπερικλεί ει,ούτε υποδεικνύει την έ νταση στην οποί α αυτός βιώ νεται. 6ταν λοιπό ν η αναστροφήτης κατάστασης του ασθενούς εί ναι αδύ νατη και ο θά νατος εί ναι βέβαιος, τότε εί ναικαθήκον του συνανθρώπου να καταστήσει τον θά νατο του πάσχοντος, όσο το

δυνατό ν ανώδυνο και κατά συνέπεια περισσότερο ανθρώπινο.

6πως παρατηρεί ο Πρωτοπαπαδάκης, ο πό νος δεν εί ναι ο µό νος σύ ντροφος ενόςαπά νθρωπου τέλους. Μπορεί αυτός να απουσιάζει, αλλά ο φόβος εί ναι έ νας εξί σουεπώδυνος παραστάτης. Ο φόβος του ανεξέλεγκτου πό νου αποτελεί σηµαντικ ή έγνοιατων ασθενώ ν τελικού σταδί ου, διότι µόλις οι ασθενεί ς λάβουν και κατανοήσουν τηνδιάγνωση που χαρακτηρί ζει την κατάσταση τους ανί ατη, νέες καί ριες έγνοιεςαναδύονται. Ο ασθενής για παράδειγµα που βρί σκεται καθηλωµέ νος σε έ να κρεβάτι νοσοκοµεί ου, σκ έφτεται τελεί ως διαφορετικ ά από έ ναν οποιονδήποτε άλλο ά νθρωπο,επειδή ακ όµη και αν δεν έχει γνωρί σει τον πό νο, ενδέχεται ήδη να βιώ νει την

παρουσί α του και τις επιπτώσεις που θα έχει αυτός πά νω του. Σε περιπτώσεις σαν καιαυτή, η δυνατότητα του ασθενή να επιλέξει την ευθανασί α εί ναι καταλυτικ ή. Γιατί µπορεί µεν ο ί διος να διαφωνεί ηθικ ά ή για οποιονδήποτε άλλο λόγο µε την ευθανασί α,µπορεί ακ όµη να µην έχει το θάρρος να την ζητήσει, η ύπαρξη όµως και µό νο τηςδυνατότητας µπορεί να τον ανακουφί σει από το φόβο, ότι θα εί ναι υποχρεωµέ νος ναυποστεί κ άτι που δεν θα µπορούσε να αντέξει.

Πέρα όµως από την παρουσί α του πό νου και του φόβου, ο ανθρωπισµός πρέπει ναεστιάσει στον τρόπο, αλλά και στο περιβάλλον που θα συντελεστεί ο θά νατος. Γιατί απά νθρωπος εί ναι και ο θά νατος που επέρχεται στο ψυχρό περιβάλλον µιας µονάδας

εντατικ ής θεραπεί ας, την ώρα που ο ασθενής εί ναι διασωληνωµέ νος καιπεριστοιχισµέ νος από υποστηρικτικ ά µηχανήµατα, ενώ δεν θέλει να πεθά νει µε αυτό ντον τρόπο483. 6ταν κ άποιος εκφράζει την επιθυµί α να πεθά νει στο σπί τι του, το κ ά νειπιστεύοντας, πως έτσι ο θά νατός του θα εί ναι περισσότερο ανθρώπινος και µοναδικ όςκριτής, του τι αποτελεί ανθρώπινο τρόπο θανάτου, δεν µπορεί παρά να εί ναι το ί διο τοάτοµο, αφού ο θά νατος εί ναι µια καθαρά προσωπικ ή υπόθεση.

Η επιδί ωξη άλλωστε της υγεί ας από την ιατρικ ή, πρέπει να αµβλύ νεται από την

ανάγκη της προετοιµασί ας ενός κατά το δυνατό ν ανώδυνου θανάτου, όπως έχειυποχρέωση να κ ά νει, όταν ο πρωταρχικ ός στόχος (η υγεί α) αποτυγχά νει.

ΣΤ . ΤΟ Κ ΘΗΚ ΟΝ ΤΟΥ Ι ΤΡΟΥ Ν Π ΛΥΝΕΙ ΤΟΝ

12



ΠΟΝΟ .

Παρά το πέρασµα χιλιάδων ετώ ν, το ιατρικ ό καθήκον ελάχιστα έχει αλλάξει απότην αρχαιότητα και η ιατρικ ή ηθικ ή συνεχί ζει να βασί ζεται σε ότι περιγράφεται στον

όρκο του Ιπποκράτη, που µέχρι σήµερα αποτελεί το ευαγγ έλιο της. Το απόσπασµαόµως του όρκου που άπτεται της ευθανασί ας, φαί νεται καταδικαστικ ό γι αυτή ν : «Οὐδώσω δέ οὐδέ φάρµακον οὐδενί αἰτηθεί ς θανάσιµον οὐδέ ὑφηγ ήσοµαι ξυµβουλί ηντοιή νδε».

Η σύγχρονη πραγµατικ ότητα όµως έχει δηµιουργ ήσει νέα δεδοµέ να, τα οποί α δενµπορού ν να καλυφθού ν από απόψεις και λεκτικ ές διατυπώσεις που χά νονται στιςχιλιετί ες. Mλλωστε ο όρκος περιέχει ρητές απαγορεύσεις σχετικ ά µε την επ αµοιβήδιδασκαλί α της ιατρικ ής ή µε την διενέργεια χειρουργικ ώ ν επεµβάσεων, οι οποί ες δενδιατηρήθηκαν στους µετασχηµατισµούς του. Από τη στιγµή λοιπό ν που οι

απαγορεύσεις αυτές δεν καθορί ζουν πλέον την ιατρικ ή ηθικ ή, ως ξεπερασµέ νες από τηνπραγµατικ ότητα, το ί διο θα µπορούσε να συµβεί και στην περί πτωση της ευθανασί ας.Αυτό όµως που δεν µπορεί να πάψει να καθορί ζει την ιατρικ ή ηθικ ή, εί ναι το πνεύµατου όρκου, δηλαδή, ο ιατρός να ενεργεί πά ντοτε για το καλό του ασθενούς και ποτέπρος βλάβη του. Υπό την έ ννοια αυτή, η συµµετοχή του ιατρού στην ευθανασί α εί ναιηθικ ά δικαιώσιµη και σύµφωνη µε το πνεύµα του όρκου, εά ν αποσκοπεί στο καλό του

ασθενούς και όχι στην εξυπηρέτηση κοινωνικ ώ ν ή προσωπικ ώ ν αναγκ ώ ν. Mλλωστειστορικ ά, η ιατρικ ή ηθικ ή δεν στηρί ζεται στην αρχή, πως έ νας ιατρός δεν πρέπει νααφαιρεί την ζωή, αλλά στο αξί ωµα, πως ο ιατρός πρέπει πά ντοτε να ενεργεί προς όφελοςτων ασθενώ ν του. Έτσι και η διατήρηση στη ζωή πάση θυσί α, δεν εί ναι πά ντα προς

όφελος του ασθενούς. Για το λόγο αυτό ο ιατρός δεν εί ναι ούτε ηθικ ά, αλλά ούτε νοµικ ά υποχρεωµέ νος να επιβάλλει µια θεραπεί α, που θα παρατεί νει τη ζωή του

πάσχοντος, εά ν ο ί διος δεν το κρί νει σκ όπιµο σύµφωνα µε την ιατρικ ή συγκυρί α. Γιατον ί διο λόγο µπορεί και να διακ όψει µια θεραπεί α, που θεωρεί πως θα εί ναι άγονη.Αυτό όµως που πά ντοτε έχει ηθικ ή υποχρέωση να κ ά νει, εί ναι να ενεργεί σύµφωνα µετο βέλτιστο συµφέρον του ασθενούς, ώστε να καταστήσει την κατάστασή του κατά το

δυνατό ν ανεκτή, ακ όµη και όταν η µοί ρα του έχει ξεφύγει από τον ιατρικ ό έλεγχο.

Ε ά ν ο ιατρός λοιπό ν δεν µπορεί να θεραπεύσει τη νόσο, εί ναι ηθικ ά υπεύθυνοςτουλάχιστον για την θεραπεί α του πό νου και στις αρµοδιότητές του ανήκει και η κατάτο δυνατό ν ηπιότερη διευθέτηση του τρόπου, που ο ασθενής θα τερµατί σει τη ζωήτου. Κατά την άποψη αυτή, ο ιατρός που διενεργεί την ευθανασί α δεν κ ά νει τί ποτεάλλο από το να «θανατώ νει» τον πό νο. Η ηθικ ή αυτή υποχρέωση του ιατρού για τηναντιµετώπιση του πό νου, προβάλλει πιο επιτακτικ ή, όταν επιπλέον υπάρχει και ηαπαί τηση του πάσχοντος. ∆εν πρέπει να λησµονεί ται τέλος, πως το µεγαλύτεροκαθήκον του ιατρού δεν εί ναι, όπως προαναφέρθηκε, να διατηρεί την ζωή µε

οποιονδήποτε τρόπο, αλλά η ενέργειά του να αποβαί νει «επ ωφελεί α καµνό ντων».

II. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜ Τ Κ Τ ΤΗΣ ΕΥΘ Ν ΣΙ Σ

. ΟΛΙΣΘΗΡΟ Σ Κ ΤΗΦ ΟΡΟ Σ ( SLIPPERYSLOPE ).

13



Οι ενστάσεις που προβάλλονται εναντί ον της ευθανασί ας έχουν να κ ά νουν µε τηνανησυχί α, πως σε περί πτωση νοµιµοποί ησής της, αυτή εί ναι ενδεχόµενο να οδηγ ήσει σεαθέµιτες πρακτικ ές. Η επικινδυνότητα και η κακ ή χρήση στις οποί ες µπορεί ναοδηγηθεί συνιστού ν τον πυρή να αυτού του επιχειρήµατος, που εί ναι αλήθεια ότιπροβληµατί ζει ακ όµη και τους υπέρµαχους της ευθανασί ας.

Η κεντρικ ή ιδέα της επιχειρηµατολογ ί ας αυτής εί ναι, πως όταν µια πράξη Α οδηγεί άµεσα και αναγκαστικ ά σε ανεπιθύµητες συνέπειες Β, οι οποί ες κρί νονται ιδιαί τεραεπιζήµιες και δεν θα εί ναι αντιµετωπί σιµες στο µέλλον, αλλά θα επιφέρουν µε τη σειράτους και άλλες αρνητικ ές συνέπειες, τότε πρέπει κανεί ς να µην προβεί στην πράξη Α

Χαρακτηριστικ ό παράδειγµα αυτής της ανησυχί ας, αποτελού ν οι ακραί ες απόψειςτου Se!e TKe και της NeK >"*#e, οι οποί οι αναφερόµενοι στα ανάπηρα παιδιάγράφουν : « Υπάρχει έ να όριο στο βάρος της εξάρτησης που µια κοινωνί α µπορεί νααντέξει. Ε ά ν επιχειρήσουµε να διατηρήσουµε στη ζωή όλα τα ανάπηρα παιδιά,

ανεξάρτητα από την µελλοντικ ή τους προοπτικ ή, τότε θα πρέπει να παραιτηθούµε απόάλλα πράγµατα εξί σου σηµαντικ ά». Για τους ηλικιωµέ νους που αρνού νται τηνευθανασί α, η >"*#e προτεί νει µια στρατηγικ ή, η οποί α θα κ ά νει την επιλογ ή τουθανάτου να φαί νεται, ως η µό νη δυνατή επιλογ ή. Αυτονόητα λοιπό ν, τέτοιου εί δουςαπόψεις ενισχύουν τον φόβο της «ολισθηρής πλαγιάς».

6πως παρατηρεί ο Πρωτοπαπαδάκης, η δυναµικ ή επικινδυνότητα της ευθανασί αςαναπτύσσεται κυρί ως σε τρεις βασικούς άξονες. Αρχικ ά στον σεβασµό στη ζωή και

στις επιπτώσεις που συνεπάγεται για τον ά νθρωπο η καθιέρωση της ευθανασί ας. Έπειτα, στη δυνατότητα παγ ί δευσης του ασθενούς, όταν δηλαδή η ευθανασί α τουεπιβάλλεται αναγκαστικ ά. Και τρί τον, στην αδυναµί α να γ ί νει γνωστό, αν η διενέργεια

της ευθανασί ας αποτελεί πραγµατικ ή επιθυµί α του πάσχοντος. Επιπλέον, ο ηθικ όςπροβληµατισµός για την δυναµικ ή επικινδυνότητα της ευθανασί ας, εκτεί νεται στηναπειλή εξάπλωσής της σε ανί σχυρες κοινωνικ ά ή ηλικιακ ά οµάδες και στον επηρεασµότους. Το πρώτο βήµα άλλωστε, κοινωνικ ής και νοµικ ής νοµιµοποί ησης εί ναι ηηθικοποί ηση και αν γ ί νει αυτό, εί ναι δύσκολο να υπολογιστεί ποιο θα εί ναι το επόµενο,καθώς και ποια η κατάληξη.

Ο σεβασµός στη ζωή εί ναι έ να από τα θεµέλια της σύγχρονης ηθικ ής. Η άρνησητης ζωής από τον φορέα της, µπορεί να γ ί νει κατανοητή µό νο υπό το πρί σµαεξαιρετικ ώ ν συγκυριώ ν, αλλά και πάλι δεν µπορεί να γ ί νει απόλυτα ηθικ ά αποδεκτή. Η

ευθανασί α δεν εµφανί ζεται µό νο ως µεµονωµέ νο περιστατικ ό, αλλά και ως γενικευµέ νηπρακτικ ή και απαιτεί ως τέτοια την ηθικ ή αποδοχή. Υποκρύπτεται όµως σε αυτή ν µιαπαραδοχή, που κλονί ζει την καθιερωµέ νη ηθικ ή : 6τι υπάρχει ζωή, η οποί α σε κ άποιεςµορφές της δεν εί ναι άξια να βιωθεί και από τη στιγµή που η περί πτωση αυτή γ ί νειαποδεκτή,η αποδοχή του τερµατισµού της µη άξιας να βιωθεί ζωής θα επεκταθεί και σεάλλες περιπτώσεις. Υπάρχει δηλαδή, όπως επικράτησε να λέγεται, µια «ολισθηρήπλαγιά» πά νω στην οποί α ο σεβασµός στην ανθρώπινη ζωή χά νει µε επιταχυνόµενουςρυθµούς την πέδησή του.

Η δεύτερη παράµετρος που οριοθετεί την δυναµικ ή επικινδυνότητα της ευθανασί ας,

εί ναι όπως αναφέρθηκε, αυτή που αφορά στην προστασί α του ασθενούς. Οι ασθενεί ςστους οποί ους διενεργεί ται ευθανασί α συχνά βρί σκονται σε κατάσταση, η οποί α δεντους επιτρέπει να εκφράσουν µε σαφή νεια την βούλησή τους, µη αποκλεί οντας έτσι την

14



κακ ή εφαρµογ ή της ευθανασί ας εξ αιτί ας σκοτεινώ ν κινήτρων.

Το τρί το σηµαντικ ό στοιχεί ο που περικλεί ει δυναµικ ή επικινδυνότητα εί ναι αυτόπου έχει να κ ά νει µε τη συναί νεση του ασθενούς. Ο φόβος ότι εί ναι δυνατό ν ναδιενεργηθεί ευθανασί α σε κ άποιον πάσχοντα ενά ντια στην θέλησή του, όταν αυτή τουη επιθυµί α δεν έχει εκφραστεί από τον ί διο άµεσα ή γραπτά, ασφαλώς και ελλοχεύει.

Τέλος δεν κρύβεται η ανησυχί α, πως η νοµιµοποί ηση της ευθανασί ας, ακ όµη καιγια τους ασθενεί ς σε τελικ ό στάδιο που συναινού ν, θα απειλούσε άµεσα τη ζωή ενόςδιαρκ ώς αυξανόµενου αριθµού ευαί σθητων οµάδων, όπως οι ηλικιωµέ νοι, οι σωµατικ άασθενεί ς, οι πνευµατικ ά διαταραγµέ νοι, οι φτωχοί, αλλά και εκεί νοι των οποί ων η αιτί αβασανισµού µπορεί να εί ναι µό νο προσωρινή. Κατά τις αντιλήψεις αυτές, οι πολέµιοιτης ευθανασί ας υποστηρί ζουν, πως ενδεχόµενη καθιέρωσή της, εκκινώ ντας µάλιστααπό την προσπάθεια καταπολέµησης του ανθρώπινου πό νου συγκεκριµέ νωνπεριπτώσεων, θα µπορούσε να οδηγ ήσει την κοινωνί α αλλά και την ηθικ ή της σε µί αολισθηρή ατραπό, η εί σοδος στην οποί α θα εί χε απροσδόκητα και ανυπολόγιστα εκ των προτέρων αποτελέσµατα.

Β . Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΗΘΙΚΗ .

Η θρησκευτικ ή πί στη αποτελεί αναµφί βολα έ ναν από τους σηµαντικ ότερουςπαράγοντες διαµόρφωσης της ηθικ ής του ατόµου και κατ επέκταση του κοινωνικούσυνόλου. Οι θρησκευτικ ές πεποιθήσεις λοιπό ν εί ναι αυτές που «υποδεικνύουν» εί τεάµεσα, µε την προβολή συγκεκριµέ νων εντολώ ν, εί τε έµµεσα, µε την προβολή καιυιοθέτηση µιας αυστηρά συγκεκριµέ νης στάσης απέ ναντι στη ζωή, την αντιµετώπισητου πιστού απέ ναντι στο δέον. Κατ αυτό ν τον τρόπο έ να µεγ άλο µέρος των ηθικ ώ ναντιλήψεων πηγ άζει και ενισχύεται από τις επιταγ ές της θρησκεί ας. Η δύ ναµη άλλωστε

της ηθικ ής επιταγ ής µε θρησκευτικ ή προέλευση εί ναι τόσο µεγ άλη, που πολλές φορέςεπηρεάζει υποσυνεί δητα, εξαιτί ας της µετάδοσης της θρησκευτικ ής ηθικ ής από τοκοινωνικ ό σύ νολο, ακ όµη και άτοµα αποστασιοποιηµέ να από την θρησκεί α.

Το σηµαντικ ότερο επιχεί ρηµα θρησκευτικ ής προέλευσης ενά ντια στην ευθανασί αστηρί ζεται στην πεποί θηση, πως η ζωή εί ναι δώρο του Θεού και το τέλος της δενµπορεί να καθοριστεί από εµάς. Ο Απόστολος Παύλος διατύπωσε τη θέση ότι, σανδηµιουργ ήµατα του Θεού στην πραγµατικ ότητα δεν εί µαστε κ ύριοι του σώµατος καιτης ύπαρξής µας, τα οποί α µας δωρί θηκαν. Το σώµα µας εί ναι ναός του Θεού και απόεκεί πηγ άζει η υποχρέωση να το φροντί ζουµε, ώστε να δοξάζουµε τον δωρητή.Από τη

στιγµή λοιπό ν που ο ά νθρωπος δεν εί ναι ο δηµιουργ ός της ζωής, αλλά ο δέκτης, δενδικαιούται να παρέµβει και ως προς τον τερµατισµό της, ο οποί ος βρί σκεται στα χέριατου Θεού,παρά µό νο διαπράττοντας αµάρτηµα.

Επιπροσθέτως, η ύπαρξη του πό νου στην ανθρώπινη ζωή, όπως και κ άθεδοκιµασί α, εί ναι «συνεργ ός πρός σωτηρί αν» και ενί οτε «κρεί ττων καί αὐτῆς τῆςὑγεί ας». Οι στιγµές της ζωής µας που συνδέονται µε την αρχή και το τέλος της, όπωςκαι αυτές της αδυναµί ας, του πό νου και των δοκιµασιώ ν, εγκρύπτουν κατά την θέσητης Εκκλησί ας, µια µοναδικ ή ιερότητα και περιποιού ν µυστήριο, που απαιτεί ιδιάζοντασεβασµό εκ µέρους των συγγενώ ν, των ιατρώ ν, των νοσηλευτώ ν και ολόκληρης της

κοινωνί ας. Οι στιγµές αυτές εί ναι που διευκολύ νουν την ταπεί νωση, διανοί γουν τοδρόµο της θε G κ ής αναζήτησης και προκαλού ν το θαύµα και το σηµεί ο της θε G κ ήςχάρης και παρουσί ας.

15



Η ζωή κατά την άποψη αυτή, έχει αξί α κ άτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, όσοεπώδυνες και αν εί ναι, διότι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια δεν φαλκιδεύεται από την

ασθέ νεια και γενικ ά από τις περιστάσεις. Η αξί α της ανθρώπινης ζωής αντλεί ται απότην θεί α φύση του ∆ηµιουργού της. Εποµέ νως η ευθανασί α αποφάσκεται, επειδήαποτελεί πράξη σκ όπιµου τερµατισµού της ζωής. Στην αξιολόγηση αυτή µάλιστα, τοκ ί νητρο του δράστη δεν έχει καµί α σηµασί α, όσο αγαθό και αν εί ναι, γιατί κανέ ναςσκοπός δεν µπορεί να υπερκεράσει ηθικ ά την δεδοµέ νη και αδιαµφισβήτητη αξί α τουαγαθού της ζωής.

Έτσι η ευθανασί α, υπό οποιαδήποτε µορφή, εί τε µε την άµεση αφαί ρεση της ζωήςεί τε οδηγ ώ ντας έµµεσα στον τερµατισµό αυτής, εί ναι προφανές ότι συνιστά φό νο καιαντί κειται στο θέληµα του Θεού, γι αυτό και εί ναι καταδικαστέα από ορθόδοξηςπλευράς.

Και το Ισλάµ όµως απορρί πτει την ευθανασί α, µε το σκεπτικ ό ότι η ζωή εί ναι ιερήκαι απαγορεύεται να την αφαιρούµε. Επιπλέον ο ισλαµικ ός κ ώδικας βιοηθικ ής,διακ ήρυξε στο πρώτο Παγκ όσµιο Ισλαµικ ό Συνέδριο ότι : «Το να σκοτώ νει κανεί ς απόοί κτο συνάδει µό νον µε τον τρόπο σκ έψης των άθεων…Το αί τηµα του θανάτου γιαλόγους ανί ατης και επί πονης ασθέ νειας δεν εί ναι επί σης αποδεκτό, διότι δεν υπάρχειανθρώπινο άλγος που να µην ανακουφί ζεται µε φαρµακευτικ ή αγωγ ή». Επιπροσθέτως οΙουδα G σµός, ο Βουδισµός, ο Ινδουισµός και ο Κοµφουκισµός, µε τις ιδιαί τερες ερµηνεί εςτου ο καθέ νας, δέχονται ότι ο ά νθρωπος οφεί λει να εί ναι καλός διαχειριστής της θεί αςδηµιουργ ί ας, αλλά δεν έχει το δικαί ωµα να την καταστρέφει, εκφράζοντας έτσι τηναντί θεσή τους προς την ευθανασί α.

Γ . Η ΞΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ .

Η ζωή αντιµετωπί ζεται ως απόλυτη αξί α από το ελληνικ ό Σύ νταγµα503 πουαπορρί πτει κ άθε αντί ληψη, ότι εί ναι νοητή ζωή που εί ναι ανάξια «πρός τό ζε ῖ ν», λόγωτης σωµατικ ής ή διανοητικ ής της κατάστασης. Ο απόλυτος χαρακτήρας τουδικαιώµατος ζωής εί ναι ασυµβί βαστος µε οποιαδήποτε κρατικ ή ευγονικ ή πολιτικ ή ήκρατικ ά διεξαγ όµενη ή διευθυνόµενη ευθανασί α.

6λοι όσοι προβάλλουν την ζωή ως υπέρτατη αξί α, αντιµετωπί ζουν την ευθανασί ασαν στέρηση του θεµελιώδους αυτού αγαθού επί του οποί ου εδράζονται όλες οι θετικ έςή αρνητικ ές ποιότητες, µε τις οποί ες µπορεί να περιβληθεί η ανθρώπινη υπόσταση.Θεωρού ν δηλαδή την ευθανασί α ως στέρηση της ί διας της ουσί ας της ανθρώπινης

ύπαρξης. Οι δύο βασικοί άξονες πά νω στους οποί ους αναπτύσσεται η κριτικ ή αυτούτου επιχειρήµατος, σχετί ζεται αφενός µε την επιλογ ή του πάσχοντος να δώσει τέλοςστην ζωή του και αφετέρου µε την παρέµβαση του δευτέρου προσώπου.

Αρχικ ά, έχει υποστηριχτεί, πως η επιλογ ή του θανάτου δεν αποτελεί δικαί ωµα του

ανθρώπου, διότι ο θά νατος εί ναι υποχρεωτικ ός για όλους και από τη στιγµή πουεί µαστε αναγκασµέ νοι να πεθά νουµε αυτό δεν µπορεί να θεωρηθεί δικαί ωµά µας. Ανστην ευθανασί α φαί νεται πως ο ά νθρωπος επιλέγει τον τρόπο και τη στιγµή του

16





συγκρούονται, διότι η ανακούφιση του πάσχοντος µπορεί να επέλθει µό νο µε τονθά νατό του. Σε αυτή την περί πτωση οι αντιτιθέµενοι στην ευθανασί αυποστηρί ζουν, πως τα αρνητικ ά καθήκοντα υπερισχύουν, γιατί σε αντί θετηπερί πτωση ο ιατρός θα περιπέσει στον ωφελιµισµό, µια στάση που δεν πρέπει ναδιέπει το ιατρικ ό λειτούργηµα. Ο Πρωτοπαπαδάκης χρησιµοποιεί εδώ έ να πολύεύστοχο παράδειγµα. Εξετάζοντας την περί πτωση των λιστώ ν αναµονής γιαµεταµόσχευση, διερωτάται αν θα ήταν ηθικ ά αποδεκτό να αποκλεί ονται από αυτέςοι ηλικιωµέ νοι, για να ωφεληθού ν έτσι οι νεότεροι ασθενεί ς, που εί ναι καιπιθανότερο να έχουν καλύτερα αποτελέσµατα τόσο για τους ί διους, όσο και γιατην κοινωνί α. Σε αυτή την περί πτωση όµως ο ασθενής αντιµετωπί ζεται όχι ωςσκοπός αλλά ως µέσο, αποκλεί οντας έτσι τον ωφελιµισµό ως κριτήριο ηθικ ήςπράξης για τον ιατρό.

Σύµφωνα µε την παραπά νω παραδοχή γ ί νεται αντιληπτό, πως η ευθανασί α δεν

συνάδει µε την ηθικ ή στάση που περιγράφει ο όρκος του Ιπποκράτη. Οι ενά ντιοι στηνευθανασί α λοιπό ν ισχυρί ζονται, ότι αντί της εύκολης λύσης της ευθανασί ας, ο ιατρός,που σήµερα εί ναι εφοδιασµέ νος µε πληθώρα µέσων, οφεί λει να βελτιώσει τηνεπαγγελµατικ ή του ικανότητα και να σκ ύψει πά νω από τον θνήσκοντα ασθενήεπιδιώκοντας να καταστήσει το τέλος του ανώδυνο και αξιοπρεπές. Η ευθανασί α δενµπορεί σε καµί α περί πτωση να αποτελεί διέξοδο, µπροστά στην αποτυχί α διατήρησηςτης ζωής και η ιατρικ ή ηθικ ή δεν εί ναι δυνατό ν να διαµορφώ νεται µε βάση τηνιατρικ ή αποτυχί α και ανεπάρκεια.

ΣΥΜΠΕΡ ΣΜ Τ

Αναµφισβήτητα η ευθανασί α αποτελεί έ να οξύ και έ ντονο σύγχρονο πρόβληµα,καθώς, αν και συγκεκριµέ νες υποτυπώσεις της µπορού ν να εντοπιστού ν στην ιστορικ ήπορεί α του ανθρώπου (ήδη από την εποχή της αρχαί ας Σπάρτης), η εµφά νιση τουζητήµατος στο προσκ ή νιο του κοινωνικού ενδιαφέροντος τοποθετεί ται στον περασµέ νοαιώ να. 6µως η ευθανασί α ξεπερνά κατά πολύ την εµβέλεια δράσης ενός και µό νοεπιστηµονικού πεδί ου. Αφορά σε µεγ άλο βαθµό τη νοµικ ή επιστήµη, διεισδύει στο πεδί οενδιαφέροντος της κοινωνιολογ ί ας, της θεολογ ί ας και της πολιτικ ής, ενδιαφέρει άµεσατην ιατρικ ή, την ψυχολογ ί α, αλλά και την ηθικ ή.

Ανακεφαλαιώ νοντας γ ί νεται αντιληπτό, ότι αυτό που απειλεί την ζωή δεν εί ναι οθά νατος, ο οποί ος ούτως ή άλλως εί ναι άφευκτος, αλλά οτιδήποτε εκµηδενί ζει την αξί ατης απογυµνώ νοντάς την από κ άθε ποιότητα. Τέτοιες καταστάσεις εί ναι φυσικ ά ο

έσχατος πό νος και η ταπεινωτικ ή αδυναµί α. Αυτό λοιπό ν που επιτυγχά νει η ευθανασί αεί ναι να διασώσει την αξί α της ζωής, διασώζοντας συγχρό νως την αξιοπρέπεια τουασθενούς, τον οποί ο απαλλάσσει από ταπεινωτικ ές καταστάσεις πλήρους απώλειας

της αυτονοµί ας του και έσχατης εξάρτησης. Υπό αυτό το πρί σµα η διενέργεια τηςευθανασί ας, δεν συνεπάγεται απαξί ωση της ζωής, ούτε ηθικ ό οπορτουνισµό, διότι ηζωή ιδωµέ νη ως φορέας ιδιοτήτων και ποιοτήτων, όπως η αυτονοµί α και η

αξιοπρέπεια, πολλές φορές προστατεύεται µε την ευθανασί α.

18



ΒΙΒΛΙΟΓΡ ΦΙ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

:

βαγιανού φροδί τη, Ευθά νατος θά νατος: Το Uκαλῶς θανε ῖ νU στην αρχαί α Ελλάδα, σε Ευθανασί α. Η σηµαντικ ή του Uκαλο Uῦ θανάτου, Επιστήµης Κοινωνί α,Ειδικ ές Μορφωτικ ές Εκδηλώσεις.

Γεωργιάδης πόστολος Σ., Το πρόβληµα της Ευθανασί ας, πρακτικ άεπιστηµονικού συµποσί ου για την ευθανασί α που διοργανώθηκε από την ειδικ ήσυνοδικ ή επιτροπή βιοηθικ ής της Ιεράς Συνόδου της εκκλησί ας της Ελλάδος, εκδόσειςΑποστολικ ής ∆ιακονί ας.

Μητροπολί του Φθιώτιδος Νικολάου, ΕΥΘΑΝΑΣΙΑ. Έγκληµα ή ευεργεσί α=

Εκδόσεις Ιεράς Μητροπόλεως Φθιώτιδος Λαµί α 2003.Μπαµπινιώτης Γ., Λεξικ ό της Νέας Ελληνικ ής Γλώσσας µε σχόλια για τη

σωστή χρήση των λέξεων, Κέ ντρο Λεξολογ ί ας, Αθή να 1998, σελ. $90.Παλαιά ∆ιαθήκη

7/1999, σελ. 73$.Παντελί δου Κ., Ευθανασί α και ζητήµατα ιατρικ ής ευθύ νης από Το πρόβληµα της

ευθανασί ας Πρακτικ ά Επιστηµονικού Συµποσί ου για την Ευθανασί α που διοργανώθηκε

από την Ειδικ ή Συνοδικ ή Επιτροπή Βιοηθικ ής της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησί ας τηςΕλλάδος στις 17 και 18 Μα V ου 2002 στη Νεάπολη Θεσσαλονί κης, εκδόσειςΑποστολικ ής ∆ιακονί ας, σελ. 233.

Πελεγρ

ί νης

Θ

., Η ανθρώπινη ύπαρξη, Καρδαµί τσα, Αθή να 1985, σελ. 128.Πετροπούλου γγελική, Αρχαί ες Πρακτικ ές Ευθανασί ας :Κέα και Μασσαλί α,

σε Ευθανασί α. Η σηµαντικ ή του Uκαλο Uῦ θανάτου, Επιστήµης Κοινωνί α, Ειδικ ές Μορφωτικ ές Εκδηλώσεις.

Πλάτωνα, Φαί δωνας (117-118)Πλούταρχου, Βί οι Παράλληλοι, Κλεοµέ νης, 31,2-$.Οικονόµου Χ., Το πρόβληµα της αυτοχειρί ας, 19$9.Χρύσιππος, Απόσπασµα $01,3 Ανθολόγιο 2,7,11. Ωριγένης, Jx*+!!+ C@!"@, 22,20.

ΞΕΝΟΓΛ

ΩΣΣΗ

:

Aelius Theon, S+K@#@! 110,5.Cruzan Robertson J.: H+ BK*!# %+!eC, N#!K# Ee!e Be?+!,

Σεπτέµβριος -Οκτώβριος 1990 σελ. 9!or"in R., RAe# W+@+- ' 'K"@e! 'X+"! 'X+!+ C J"!*#,

R+C+, N?e E+# 1993, ?. 184.#u$en%or$$ (1$32-1$94), Re C+! Ce !"e e! Ce# Ke#.Ra&hels Ja'es, '!e C S##e J"!*#, '??eC J!*#, eC!eC X

Se!e TKe.

(in)er #eter an% *el)a +uhse, ' E+@?+ + +e!*#, FIeE+@?+# !+ S*+#+?*.

19

Documents

ergasia filosofias 2011