Evropa Juglindore me Karbon të Ulët Projekti LOCSEERAPORTI PËRFUNDIMTARDhjetor, 2014

Autorët e këtij publikimi janë:Alyona Zubaryeva, Akademia Evropiane e Bolzanos, Itali Elena Georgopoulou, Observatori Kombëtar i Athinës, GreqiAdriano Bisello, Akademia Evropiane e Bolzanos, Itali Sebastian Mirasgedis, Observatori Kombëtar i Athinës, GreqiDaniele Vettorato, Akademia Evropiane e Bolzanos, Itali Judit Balint, Qendra Rajonale Mjedisore, HungariAndreas Tuerk, Joanneum Research, AustriMaria Beatriz Rosell Perez, Qendra Rajonale Mjedisore, HungariHannes Peter Schwaiger, Joanneum Research, Austri

Dëshirojmë të falënderojmë përfaqësuesit e partnerëve tanë që siguruan informacionin rreth dokumenteve të politikave në paragrafin 3.7

Redaktuar nga Alyona Zubaryeva, EURAC, Itali

Raporti përfundimtar është hartuar nga Akademia Evro-piane e Bolzanos, Instituti për Energji të Rinovueshme, Itali, me kontributet e organizatave të mëposhtme: Ministria e Mjedisit, ShqipëriJOANNEUM RESEARCH, AustriMinistria e Mjedisit dhe e Mbrojtjes së Natyrës, KroaciObservatori Kombëtar i Athinës, GreqiUniversiteti Corvinus, Qendra Rajonale për Politikat e Energjisë, HungariQendra Rajonale Mjedisore për Evropën Qendrore dhe Lindore, HungariMinistria e Mjedisit dhe Planifikimit Fizik, IRJ e Maqedo-nisëMinistria e Zhvillimit Ekologjik dhe Turizmit, Mal i ZiMinistria e Bujqësisë dhe e Mbrojtjes së Mjedisit, SerbiMinistria e Bujqësisë dhe Mjedisit, Sllovenipër efekt të Masës 2.3 të projektit Evropa Juglindore me Karbon të Ulët “Low Carbon South East Europe (LOC-SEE)” (SEE/D/0166/2.4/X). LOCSEE bashkëfinancohet nga Programi i Bashkëpunimit Transkombëtar i Evropës Ju-glindore (EJL).

PASQYRA E LËNDËS

OBJEKTIVAT E PROJEKTIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

KONSORCIUMI I PROJEKTIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

REZULTATET/ARRITJET E PROJEKTIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

3.1 ANALIZË BASHKËKOHORE NË RAJONIN E EJL-SË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

3.2 PAMJE E PËRGJITHSHME E PRAKTIKAVE TË MIRA SIPAS VENDIT DHE LLOJIT TË POLITIKËS SË ANALIZUAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

3.3 DIREKTIVAT PËR TRANSFERIMIN E LEGJISLACIONIT TË BE-SË NË FUSHËN E NDRYSHIMIT TË KLIMËS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

3.4 MANUALI ME HAPA PËR ZHVILLIMIN E POLITIKAVE TË KARBONIT TË ULËT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

3.5 MODELIMI DHE ANALIZA SOCIAL-EKONOMIKE E SEKTORËVE PRIORITARË TË VENDEVE TË IPA-S . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

3.6 RAPORTI KOSTO-PËRFITIM I MASAVE TË NDRYSHME KURSYESE TË GAZEVE SERRË . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

3.7 POLITIKAT ME PRIORITET PËR ZHVILLIMIN E DOKUMENTEVE TË POLITIKAVE TË KARBONIT TË ULËT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

PËRMBLEDHJA E AKTIVITETEVE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

4.1 TAKIMET E GRUPEVE KOMBËTARE TË PUNËS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

4.2 SEMINARET PËR NGRITJEN E KAPACITETEVE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

4.3 AKTIVITETET E SHPËRNDARJES SË INFORMACIONIT DHE KOMUNIKIMIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

4.4 TAKIMET E GRUPEVE NDËRSEKTORALE TË INTERESIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

EFEKTI DHE ANA EKOLOGJIKE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

5.1 EFEKTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

5.2 ANA EKOLOGJIKE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

4

RAPORTIPËRFUNDIMTAR

5

1OBJEKTIVAT E PROJEKTIT

Objektivi kryesor i projektit LOCSEE është forcimi i ka-pacitetit dhe njohurive të autoriteteve publike dhe insti-tucioneve të tjera që trajtojnë ndryshimin e klimës në vendet e EJL-së dhe zhvillimi i një përqasjeje sistematike ndërsektoriale për të zhvilluar dhe përmirësuar politikat e emetimit të ulët të karbonit, që do të kontribuojë në reduktimin e emetimeve të gazeve serrë drejt një Evro-pe Juglindore me karbon të ulët.

Objektivat specifike janë: ● Forcimi i kapaciteteve dhe njohurive të autoritete-

ve publike dhe institucioneve të tjera në nivele të ndryshme nga sektorë të ndryshëm që trajtojnë ndryshimin e klimës për zhvillimin dhe implementi-min e politikave të karbonit të ulët duke krijuar një përqasje të përbashkët për krijimin e politikave të karbonit të ulët. Zhvillimi i seminareve për ngritjen e kapaciteteve dhe shkëmbimi i përvojave.

● Rritja e njohurive teknike të autoriteteve publike dhe institucioneve të tjera që trajtojnë ndryshimin e klimës për transferimin e koordinuar të legjislacionit të BE-së në fushën e ndryshimit të klimës duke zhvi-lluar direktiva të përbashkëta dhe duke implementu-ar aktivitete të ngritjes së kapaciteteve.

● Ndihmesa për autoritetet publike të ngarkuara për ndryshimin e klimës nga sektorë të ndryshëm në ven-det kandidate dhe vendet e mundshme kandidate në transferimin ndërsektorial të legjislacionit të BE-së në fushën e ndryshimit të klimës në legjislacionin kom-bëtar përmes zhvillimit të direktivave të përbashkëta dhe përgatitjes së planeve kombëtare të implemen-timit.

● Zhvillimi i një përqasjeje sistematike për përgatitjen e politikave të harmonizuara ndërsektoriale të karbonit të ulët dhe zhvillimi i politikave të reja ndërsektoriale të karbonit të ulët ose përmirësimi i atyre ekzistuese, në vendet pjesëmarrëse.

● Inkurajimi i një përqasjeje integruese dhe pjesë-marrëse me përfshirjen e të gjitha grupeve të intere-sit në zhvillimin dhe implementimin e politikave me karbon të ulët përmes krijimit të rrjeteve për komu-nikim të përhershëm me grupet e interesit në secilin vend duke përfaqësuar nivele të ndryshme admini-strative, sektorë dhe grupe të synuara.

● Inkurajimi për bashkimin, transferimin dhe shkëmbi-min e praktikave të mira inovative dhe efikase nga rajoni i EJL dhe drejt tij, duke ushqyer bashkëpunimin dhe shkëmbimin e praktikave të mira mes aktorëve kyç në rajon.

Në lidhje me faktin se vendet janë në nivel të ndryshëm të zhvillimit të politikave me karbon të ulët, fokusi është në fazat e ndryshme të ciklit të politikave.

Për shkak të orientimit drejt një rajoni me karbon të ulët, aktivitetet e projektit do të fokusohen më shumë në masat zbutëse për ndryshimin e klimës, megjithëse merren në konsideratë gjithashtu edhe masat përsh-tatëse. Për të siguruar një përqasje ndërsektoriale, par-tnerët e projektit bashkëpunuan me përfaqësues nga sektorë të ndryshëm që trajtojnë ndryshimin e klimës dhe në veçanti me sektorë të tillë si energjia, transporti, ndërtesat dhe ndërtimi, si rrjedhojë edhe përdorimin e tokës dhe bujqësinë, turizmin, industri dhe shërbime të tjera, planifikimin hapësinor, ujërat dhe pylltarinë.

6

KONSORCIUMI I PROJEKTIT2

Partneriteti përbëhet nga 17 partnerë nga rajoni i EJL-së (11 partnerë aktivë dhe 6 vëzhgues) dhe përfshin aktorë kyçë që trajtojnë ndryshimin e klimës, duke përfshirë ministra, zyrtarë qeveritarë, organizata universitare dhe kërkimore dhe organizata ndërkombëtare.

Partnerë aktivë:Akademia Evropiane e Bolzanos, Itali (partneri kryesor)Ministria e Mjedisit, ShqipëriJOANNEUM RESEARCH Forschungsgesellschaft mbH, AustriMinistria e Mjedisit dhe e Mbrojtjes së Natyrës, KroaciObservatori Kombëtar i Athinës, GreqiUniversiteti Corvinus, Qendra Rajonale për Politikat e Energjisë, HungariQendra Rajonale Mjedisore për Evropën Qendrore dhe Lindore, HungariMinistria e Mjedisit dhe Planifikimit Fizik, IRJ e MaqedonisëMinistria e Zhvillimit Ekologjik dhe Turizmit, Mal i ZiMinistria e Bujqësisë dhe e Mbrojtjes së Mjedisit, SerbiMinistria e Ekonomisë dhe Planifikimit Hapësinor, Slloveni

Partnerë vëzhgues:Komisioneri i Energjisë, Qeveria e Styrias, AustriAgjencia Evropiane e Qendrave të Kërkimit të Energjisë së Rinovueshme, BelgjikëQendra Kombëtare për Mjedisin dhe Zhvillimin Eko-logjik, GreqiMinistria e Mjedisit, Energjisë dhe Ndryshimit të Klimës, GreqiMinistria e Mjedisit, Tokës dhe Detit, ItaliBanka Sllovene për Eksport dhe Zhvillim, Slloveni

7

REZULTATET/ARRITJET E PROJEKTIT3

Në fillim të projektit u analizua kuadri përkatës bash-këkohor i BE-së dhe kuadri legjislativ kombëtar/rajonal i vendeve në fushën e energjisë dhe ndryshimit të klimës për të gjitha vendet pjesëmarrëse (të disponueshme në http://www.locsee.eu/analysis-report.php?id=83). Si pje-së e Marrëveshjes Evropiane për Ndarjen e Barrëve për implementimin e Protokollit të Kiotos, Austria, Kroacia, Greqia, Hungaria, Italia dhe Sllovenia u angazhuan të im-plementojnë një reduktim me 13% të gazeve të efektit serrë gjatë viteve 2008-2012 krahasuar me vitin 1990. Vendet e EJL-së, Shqipëria, IRJ e Maqedonisë, Mali i Zi dhe Serbia klasifikohen si vende Jashtë Aneksit I që kanë ratifikuar Protokollin e Kiotos mes viteve 2005 dhe 2007 (vendet në zhvillim), por pa obligime detyruese për re-duktimin e emetimeve.Ndërsa Kroacia hyri në BE në korrik 2013, vendet e tjera kanë adoptuar ose janë duke adoptuar të gjithë legjisla-cionin e BE-së për Klimën dhe Energjinë. Mali i Zi është një vend kandidat që ka filluar procesin e negociata-ve që prej vitit 2012. Aktualisht janë gjashtë vende që kanë aplikuar për anëtarësi në BE dhe që nuk janë ende anëtare të saj: Islanda, ish-Republika Jugosllave e Maqe-donisë, Mali i Zi, Serbia, Turqia dhe Shqipëria. Përafrimi i legjislacionit kombëtar me Acquis-in e BE-së përbën një proces që i jep formë vazhdimisht kuadrit ligjor kom-bëtar dhe realitetit të përgjithshëm politik, social dhe ekonomik. IRJ e Maqedonisë, p.sh. ka nisur ngritjen e kapaciteteve të saj për prezantimin e një Skeme të BE-së për Tregtimin e Emetimeve (EU-ETS).

Në analizë u tregua se profili i gazeve serrë të vendeve të Ballkanit Perëndimor ndryshon në mënyrë të konside-rueshme dhe varet shumë nga sistemet energjetike të vendit. Shqipëria për shembull e prodhon pothuajse të gjithë energjinë elektrike nga burimet hidrike dhe është emetues relativisht i ulët i gazeve serrë, me emetime re-lativisht të ulëta për frymë të CO2, ndërsa ka emetime relativisht të larta nga bujqësia dhe sektori i përdorimit të tokës, ndryshimit të përdorimit të tokës dhe pylltarisë

(LULUCF). Gjithashtu, edhe Bosnjë e Hercegovina, Kroa-cia dhe Mali i Zi kanë kapacitete të konsiderueshme nga burimet hidrike, por edhe prodhim të energjisë elektrike nga lëndët djegëse fosile. Në veçanti, Bosnjë e Herce-govina, Serbia dhe IRJ e Maqedonisë varen shumë nga linjiti për prodhimin e energjisë elektrike. Deri më sot, vetëm Kroacia dhe Serbia janë konsumatorë të konside-rueshëm të gazit natyror. Tregjet në Bosnjë e Hercego-vina dhe IRJ të Maqedonisë janë të vogla, ndërsa Shqi-përia, Mali i Zi dhe Kosova* nuk kanë prodhim energjie të lidhur me gazin (2). Në disa prej vendeve të Ballkanit Perëndimor edhe industria është emetues i madh.

3.1 ANALIZË BASHKËKOHORE NË RAJONIN E EJL-SË

8

0  

20  

40  

60  

80  

100  

Albania   Bosnia  and  Herzehovina  

Croa9a   FYR  Macedonia   Montenegro   Serbia   Kosovo  

Coal   Gas   Oil   Hydro  

Në tetor 2012, Këshilli i 10-të Ministror i Komunitetit të Energjisë ra dakord për implementimin e Direktivës së Burimeve të Energjisë së Rinovueshme (RES) (2009/28/EC) rreth promovimit të energjisë së rinovueshme (Di-rektiva e Burimeve të Energjisë së Rinovueshme (RES)) nga Komuniteti i Energjisë. Duke u bazuar në këtë, Shqi-përia, Bosnjë e Hercegovina, Kroacia, IRJ e Maqedonisë, Kosova*, Moldavia, Mali i Zi, Serbia dhe Ukraina u an-gazhuan për një kuotë detyruese të energjisë së rino-vueshme si pjesë e konsumit të tyre të përgjithshëm në vitin 2020 (3). Kuotat e nëntë Palëve Kontraktuese (CP) u llogaritën bazuar në metodologjinë e BE-së të përdorur në Direktivën e Burimeve të Energjisë së Rinovueshme (RES) dhe refl ektonin një nivel të barabartë të ambicie-ve me objektivat e fi ksuara për vendet anëtare të BE-së. Objektivat për kuotat e energjisë së rinovueshme te Palët Kontraktuese në vitin 2020 përshkruhen në ta-belën më poshtë. Duke reaguar ndaj sfi dave të dhëna të Komisionit Evropian, Traktati i Komunitetit të Energjisë krijoi Kompaninë Projektuese të Zyrës së Koordinuar të Ankandeve nga dhjetë operatorët e rrjetit të energjisë elektrike (OST-të e Shqipërisë, Kroacisë, Bosnjë e Her-cegovinës, IRJ të Maqedonisë, Greqisë, Malit të Zi, Ru-manisë, Sllovenisë, Kosovës* dhe Turqisë) në qershor 2012 (4). Më pas, Këshilli Ministror i Komunitetit të Energjisë mi-ratoi një Strategji Rajonale të Energjisë në 18 tetor 2012 si hapi i parë në procesin e planifi kimit dhe zhvillimit

në rajon të një infrastrukture energjie të sistemuar dhe me kosto efi kase. Kjo gjë bashkoi planet dhe strategjitë kombëtare të Palëve Kontraktuese me angazhimet ek-zistuese ligjore të Komunitetit të Energjisë në fushat e energjisë, konkurrencës dhe mjedisit.

Direktiva 2006/32/EC mbi efi kasitetin e përdorimit të energjisë dhe shërbimet e energjisë; përfshin një objek-tiv tregues për kursimin e energjisë për shtetet anëtare (pra, CP), detyrimet për autoritetet publike kombëtare në lidhje me kursimet e energjisë dhe prokurimin efi kas të energjisë dhe masat për promovimin e efi kasitetit të energjisë dhe shërbimeve të energjisë. Planet Kombëta-re të Veprimit për Efi kasitetin Energjetik (NEEAP) kanë si synim të caktojnë objektiva për kursimin e energjisë dhe të propozojnë masa dhe veprime konkrete në nive-lin e secilës Palë Kontraktuese që do të kontribuonte në arritjen e objektivave. Për efekt të NEEAP të parë, secila Palë Kontraktuese duhet të caktojë objektiva kombëtare prej 9% ose më shumë që të arrihen dhe maten në vitin 2018, si dhe një objektiv të ndërmjetëm kombëtar kursi-mi që të arrihet deri në vitin 2012.

Ndryshimet në kombinimin e energjisë mes vendeve të Ballkanit Perëndimor (Burimi: (2))

Shqipëria Bosnja e Hercegovina

Kroacia IRJ e Maqedonisë Mali i Zi Serbia Kosova0  

20  

40  

60  

80  

100  

Albania   Bosnia  and  Herzehovina  

Croa9a   FYR  Macedonia   Montenegro   Serbia   Kosovo  

Coal   Gas   Oil   Hydro  

0  

20  

40  

60  

80  

100  

Albania   Bosnia  and  Herzehovina  

Croa9a   FYR  Macedonia   Montenegro   Serbia   Kosovo  

Coal   Gas   Oil   Hydro  

0  

20  

40  

60  

80  

100  

Albania   Bosnia  and  Herzehovina  

Croa9a   FYR  Macedonia   Montenegro   Serbia   Kosovo  

Coal   Gas   Oil   Hydro  

0  

20  

40  

60  

80  

100  

Albania   Bosnia  and  Herzehovina  

Croa9a   FYR  Macedonia   Montenegro   Serbia   Kosovo  

Coal   Gas   Oil   Hydro  Qymyri Gazi Nafta Hidrike

9

Masat e Komunitetit të Energjisë në sektorin e energjisë sollën zhvillimin e incentivave financiare ose masave të lidhura me energjinë në vendet e EJL-së. Shumica e tyre kanë sot tarifa fikse për energjinë. Megjithatë, ta-rifa fikse për energjinë është shpesh tepër e ulët për të nxitur investimet e huaja. Sistemi masiv dhe kompleks i subvencioneve synon t‘i transferojë publikut një pjesë të konsiderueshme të kostove të lëndëve djegëse fosile (5).

U prezantuan mekanizmat e bashkëpunimit, të përsh-kruar në nenet 6 deri 11 të Direktivës RES (2009/28/EC), për t‘u siguruar shteteve anëtare të BE-së fleksibilitet më të lartë për të arritur objektivat e tyre kombëtare për konsumin e energjisë nga burime të rinovueshme (RES) si edhe për të kontribuuar në arritjen e objektivit të përgjithshëm evropian prej 20% në një mënyrë me kosto efikase. Me miratimin e Direktivës RES nën Trakta-tin e Komunitetit të Energjisë, studimi i rastit të Ballkanit Perëndimor do të ketë të drejtën të shfrytëzojë transfer-tat statistikore dhe skemat e përbashkëta të mbështe-tjes edhe nëse disa prej tyre (përveç Kroacisë) nuk janë ende shtete anëtare të BE-së.

Ndërsa vendet e EJL-së bëjnë progres të konsiderue-shëm në zhvillimin e strategjive në sektorin e energjisë, në shumicën e vendeve nuk ka strategji gjithëpërfshirë-se për klimën. Politikat e klimës janë pjesë e rregullore-ve dhe strategjive të ndryshme të politikave. Megjithatë, vendet e EJL-së po fillojnë ta implementojnë legjislacio-nin e BE-së në varësi të statusit të progresit të tyre në rrugën drejt BE-së, por kryesisht në fushën e energjisë, politikat e përshtatjes gjithëpërfshirëse janë pothuajse joekzistuese.

Përveç barrierave politike për të investuar në burimet e energjisë së rinovueshme, një pengesë madhore për implementimin e masave kundër ndryshimit të klimës në Ballkanin Perëndimor janë barrierat institucionale. Implementimit të strategjive për klimën i nevojiten për-pjekje të konsiderueshme në organizatat politike dhe

organizatat e grupeve të tjera të interesit, megjithatë shpesh nuk disponohet kapaciteti personal i nevojshëm për kryerjen e masave gjithëpërfshirëse të implementi-mit.

Ka gjithashtu një mungesë koordinimi mes institucione-ve në lidhje me çështjen e ndryshimit të klimës e cila mbulon shumë fusha. Kroacia ka prezantuar një grup pune ndërministror për të ndihmuar me implementimin e legjislacionit mbi klimën.

Në përgjithësi implementimi i Acquis-it të BE-së të lidhur me klimën po përparon. Megjithatë, në shumicën e ven-deve të EJL-së nuk ekzistojnë strategji gjithëpërfshirëse për klimën. Vendet e Ballkanit Perëndimor duhet të paj-tohen gradualisht me Acquis-in e ndryshimit të klimës, por shumica e tyre janë në fazën fillestare. Për shumi-cën e tyre, si vende Jashtë Aneksit I, masat zbutëse për ndryshimin e klimës nuk ishin në axhendën e politikës. Gjithashtu, mekanizmat fleksibël të Kiotos nuk njohën një përdorim të gjerë. Ndërsa vendet e EJL-së janë në rrezik të madh në lidhje me ndikimet në ndryshimin e klimës, mungojnë politikat gjithëpërfshirëse të përshta-tjes. Në total, ndërgjegjësimi për çështjet e ndryshimit të klimës në rajon është i ulët dhe ka kapacitete të kufizua-ra administrative në ministritë përkatëse për të trajtuar masat e ndryshimit të klimës. Megjithatë, objektivi i për-bashkët për t‘u bashkuar me BE-në do të jetë një shtysë e konsiderueshme për adoptimin e legjislacionit të BE-së për klimën në Ballkanin Perëndimor.

Objektivat për kuotat e energjisë së rinovueshme dhe efikasitetit të energjisë në vendet e EJL-së

Shteti Shqipëria Bosnja e Hercegovina

IJR e Maqedonisë Mali i Zi Moldavia Serbia

Viti i ratifikimit të Protokollit të Kiotos 2005 2007 2004 2007 2003 2007

% e kuotës së RES në vitin 2020 38% 40% 28% 33% 17% 27%

Objektivi i Efikasitetit të Energjisë (EE) 9% 9% në vitin

2018 12,2% 9% 9% 9%

10

3.2 PAMJE E PËRGJITHSHME E PRAKTIKAVE TË MIRA SIPAS VENDIT DHE LLOJIT TË POLITIKËS SË ANALIZUAR

U grumbulluan më shumë se 45 praktika të mira bren-da projektit LOCSEE, të cilat mbulonin një gamë të gjerë temash dhe vendesh, përfshirë vendet jashtë konsorciu-mit, të disponueshme në adresën http://www.locsee.eu/best_practices.php.

Shpërndarja rajonale e praktikave të mira

Praktikat e mira u publikuan në një platformë të prak-tikave të mira dhe u paraqitën në një mbledhje të gru-peve kombëtare të punës duke mundësuar një proces mësimi reciprok mes vendeve. Shumë praktika të mira fokusoheshin në burimet e energjisë së rinovueshme dhe efikasitetin e energjisë shpesh në një shkallë të ulët dhe nivel të decentralizuar, duke përfshirë qytetarët apo bashkitë. Praktika të mira të përzgjedhura përshkruhen në vijim sipas vendeve. Më poshtë, përshkruhen për vendet e përzgjedhura një numër praktikash të mira.

Shqipëria: Për Shqipërinë u përshkrua se po implemen-tohet që prej vitit 2009 një Projekt për Ngrohjen Diellore të Ujit (SWH) dhe synon të shfrytëzojë potencialin e lartë të energjisë diellore të vendit. Bashki të ndryshme po përfitojnë nga asistenca ligjore dhe teknike në fushën e energjisë së rinovueshme dhe efikasitetit të energjisë, duke u fokusuar në ngrohjen diellore të ujit. Gjithashtu, një numër institucionesh publike dhe jopublike dhe qendrash sociale kanë instaluar impiante të ngrohjes diellore të ujit.

Austria: Për Austrinë u përshkruan një numër prak-tikash të mira në fushën e masave të rajoneve model të klimës dhe energjisë ose masave të efikasitetit të

energjisë. Në rajonin e Styrias, për shembull, u zhvi-llua një Strategji Rajonale e Mbrojtjes së Klimës (“Kli-maschutzplan Steiermark”) duke përfshirë masa në fushën e ndërtimeve, transportit, prodhimit dhe furni-zimit të energjisë, por edhe duke përfshirë mbetjet dhe bujqësinë. Fokus specifik u vendos në ata sektorë ku qe-veria federale ka pushtet të veprojë.

Greqi: Për Greqinë u përshkruan si praktikat e zgjerimit të burimeve të energjisë së rinovueshme, ashtu edhe ato të efikasitetit të energjisë. Programi Panele fotovol-taike mbi çati për shembull mbulon sisteme fotovoltaike mbi çati deri në 10 kW të lidhura me rrjetin. Programi përcakton tarifa fikse shumë të favorshme që janë të ga-rantuara për 25 vjet. Duke qenë se zgjerimi i paneleve fotovoltaike dhe subvencionet e nevojitura ishin shumë më të mëdha sesa pritej për shkak të rënies së kostove të teknologjisë fotovoltaike, mund të vihet në diskutim fakti nëse programi ishte praktikë e mirë apo e keqe. Në lidhje me menaxhimin e mbetjeve, u prezantua një skemë e partneritetit publiko-privat (PPP) për të ndërtu-ar dhe vënë në funksionim impiantet e trajtimit të mbe-tjeve. Megjithëse nuk u prezantuan fillimisht për zbutjen e efekteve të gazeve serrë, skemat e partneritetit pu-bliko-privat (PPP) përbëjnë një mjet të rëndësishëm në zhvillimin e impianteve të trajtimit të mbetjeve në Greqi, veçanërisht me kufizimet aktuale në fondet publike.

Hungaria: Dy prej praktikave të mira hungareze përfs-hijnë biomasën. Në Sistemin e ngrohjes së distriktit me biomasë në Pornóapáti komuniteti filloi të krijojë një si-stem ngrohjeje të distriktit me biomasë për të promovu-ar vetë-mjaftueshmërinë energjetike. Sistemi i ngrohjes përfshin 3,9 kilometra tubacion dhe dy bojlerë 600 kW që konsumojnë mbetje nga një impiant lokal sharrash dhe ashkla druri nga bizneset lokale të përpunimit të drurit.

Italia: Për Italinë, u theksuan një numër nismash rajo-nale për klimën. Për shembull, KLIMALAND Strategjia e Klimës e Energjisë së Tirolit të Jugut 2050 ofron një udhërrëfyes për ta kthyer Tirolin e Jugut, një provincë me 116 bashki dhe mbi 509 000 banorë, një “KlimaLand” të vërtetë, një rajon model për mbrojtjen e klimës në zemrën e Alpeve dhe një rajon ekologjik në Evropë.

Sllovenia: Një prej Shembujve të praktikave të mira të Sllovenisë është “Zemra e Sllovenisë: Një model i zhvi-llimit ekologjik rajonal“. Masat dhe projektet e politikës me karbon të ulët mund të bëhen më efikase duke i in-tegruar ato në një model holistik të zhvillimit ekologjik në nivel rajonal, duke përqafuar të katër dimensionet e ekologjisë: mjedisor, ekonomik, social dhe kulturor.

11

3.3 DIREKTIVAT PËR TRANSFERIMIN E LEGJISLACIONIT TË BE-SË NË FUSHËN E NDRYSHIMIT TË KLIMËS

Bashkimi Evropian (BE) është i angazhuar për t‘u tran-sformuar në një ekonomi me karbon të ulët me efi kasi-tet të lartë në energji dhe deri në këtë pikë ka miratuar objektiva të detyrueshme ligjore për reduktimin e eme-timeve të gazeve serrë (GHG) deri në vitin 2020 me një perspektivë drejt vitit 2050.Kuptimi, implementimi dhe zbatimi i legjislacionit të BE-së për ndryshimin e klimës është thelbësor për t‘iu adre-suar sfi dave të reja dhe për të arritur objektivat e redukti-mit të emetimeve të gazeve serrë të miratuara nga BE-ja.Në këtë kontekst, në kuadër të projektit LOCSEE, janë zhvilluar në mënyrë specifi ke „Direktiva për transferimin

e koordinuar të legjislacionit të BE-së në fushën e ndrys-himit të klimës“.Direktivat u drejtohen në mënyrë parësore vendeve për-fi tuese të Instrumentit të Asistencës Para Anëtarësimit (IPA), të cilave u kërkohet të përafrojnë legjislacionin e tyre vendas me Acquis Communitaire në fushat e masa-ve për klimën dhe mbrojtjes së shtresës së ozonit (mes të tjerash) përpara se të jepet anëtarësimi i plotë. Direktivat kështu synojnë t‘u sigurojnë vendeve të IPA-s një mjet të përshtatshëm në formën e një përmbledhjeje konci-ze por gjithëpërfshirëse të secilit akt përkatës legjislativ (vendime, direktiva dhe rregullore).

KUTIA 1

Obj

ekti

vi

Kuad

ri

refe

renc

ë

Sekt

ori

Akte

t

1. Angazhimet ndërkombëtare

UNFCCC dhe KP

UNFCCC dhe Protokolli i Kiotos 2

2. -20% GHG EU ETS EU ETS 3

3. -20% GHG EU ETS Regjistrimi 1

4. -20% GHG EU ETS Ankande 1

5. -20% GHG EU ETS Shpërndarje e lirë 1

6. -20% GHG EU ETS MRV dhe akreditim 2

7. -20% GHG EU ETS Rrjedhje karboni 1

8. -20% GHG EU ETS NER300 1

9. -20% GHG EU ETS SKK 1

10. -20% GHG ESDEmetimet GHG dhe

monitorimi për sektorët jo-ETS

4

11. -20% GHG ESD LULUCF 1

12. -20% GHG ESD Mbrojtja e shtresës së ozonit 3

13. -20% GHG ESD Aviacioni 5

14. -20% GHG ESD Transporti rrugor 9

15. -20% GHG ESD Gazet F 13

16. +20% RES RES Cilësia e karburanteve 4

17. +20% RES RES Burimet e energjisë së rinovueshme 1

18. +20% EE EE Ndërtesat 1

19. +20% EE EE Efi kasiteti energjetik 1

Numri i akteve legjislative të analizuara 55

Protokolli i Kiotos dhe niveli i emetimeve të BE-sëST

RATE

GJIA

202

0

- 20% GHG

+ 20% RES

+ 20% EE

RES

KARBURANTET BIO

EFIKASITETI

NDËRTESAT

NER 300

SKK

RRJEDHJA E KARBONIT

LËNDËT

LULUCF

TRANSPORTI

GAZET F

OZONI

EU ETS

ESD

Aspektet procedurale (MRV etj.)

12

Në mënyrë më specifike direktivat synojnë: ● të rendisin të gjitha aktet ligjore sektoriale dhe ndër-

sektoriale që lidhen me ndryshimin e klimës; ● të lehtësojnë kuptimin e secilit mjet detyrues përmes

një panorame të obligimeve kryesore, mjeteve, ino-vacioneve institucionale, objektivave dhe synimeve sasiore dhe cilësore;

● të identifikojnë ndërlidhjet mes akteve të ndryshme legjislative në interes të implementimit koherent dhe me efikasitet; dhe

● të theksojnë evoluimin e legjislacionit të BE-së mbi klimën duke identifikuar amendamentet dhe anuli-met e lidhura me secilin nga aktet legjislative të ana-lizuara dhe duke iu referuar propozimeve të fundit legjislative që janë aktualisht në diskutim dhe që mund të hyjnë në fuqi në të ardhmen e afërt.

Direktivat ndahen në dy pjesë: ● Pjesa e parë përfshin një seri faktesh të përmbled-

hura, secila që analizon një akt legjislativ të BE-së që lidhet me ndryshimin e klimës. Përmbledhjet e fak-teve grupohen së bashku sipas sektorit. Kjo pjesë përmban gjithashtu një listë propozimesh legjislative, duke iu paraprirë zhvillimeve të ardhshme të ligjit të BE-së në këtë fushë. Ajo ofron një pamje të përgji-thshme të dokumenteve përkatëse strategjike (kon-kretisht Kuadri i BE-së 2030, Udhërrëfyesi 2050 dhe Tregu i brendshëm i energjisë elektrike të BE-së), dhe kontribute të mëtejshme për implementimet dhe di-rektiva mund të gjenden në bibliografinë shtesë.

● Pjesa e dytë eksploron sinergjitë legjislative bazuar në referencat e shumta që përmbajnë aktet e ana-lizuara në pjesën e parë. Gjithashtu ofron rekoman-dime për implementimin më koherent dhe efikas në nivel kombëtar.

Duke hyrë në detajet e Pjesës I, analizohen 50 përm-bledhje faktesh të cilat ndahen më tej në 19 sektorë të lidhur me një udhërrëfyes konceptual të referuar në strategjinë „20-20-20“ të BE-së (KUTIA 1).Pjesa II e direktivave synon të identifikojë dhe theksojë lidhjet e shumta mes akteve legjislative të analizuara in-dividualisht në Pjesën I. Ajo thekson detyrimet specifike për implementimin e përbashkët të akteve të lidhura dhe ofron rekomandime për të shmangur përpjekjet e panevojshme nga ana e vendeve të IPA-s gjatë adoptimit të ligjit të BE-së për ndryshimin e klimës.

13

3.4 MANUALI ME HAPA PËR ZHVILLIMIN E POLITIKAVE TË KARBONIT TË ULËT

Duke qenë se një detyrë kryesore e LOCSEE është të asi-stojë vendet e IPA-s për të ndërtuar kapacitetet për cak-timin dhe arritjen e objektivave ambicioze për pakësimin e emetimeve të gazeve serrë (GHG), është zhvilluar një Manual me Hapa për Zhvillimin e Politikave të Karbonit të Ulët dhe pjesë të caktuara të këtij manuali janë imple-mentuar në një sektor parësor të secilit partner të IPA-s në LOCSEE përmes një ushtrimi modelimi analitik për të vlerësuar potencialin ekonomik dhe teknik të pakësimit të emetimeve të gazeve serrë (GHG) në nivel sektorial.

Manuali me Hapa për Zhvillimin e Politikave të Karbo-nit të Ulët merr në konsideratë nevojat reale, boshllëqet dhe pengesat në rajon të komunikuara nga vendet për-katëse gjatë hartimit të tij. Struktura e manualit përbë-het nga 7 pjesë. Në veçanti:

Kapitulli 1 paraqet objektivat e manualit, çështjet krye-sore të cilave u adresohet dhe kufizimet e mundshme në përdorimin e tij.

Kapitulli 2 analizon mjedisin më të gjerë politik, ligjor dhe institucional që lidhet me ndryshimin e klimës ku duhet të ndodhë zhvillimi dhe implementimi i politikave dhe masave të karbonit të ulët.

Kapitulli 3 fokusohet në tendencat e shkuara dhe situ-atën aktuale në lidhje me emetimet e gazeve serrë (GHG) në nivel kombëtar. Deri në këtë pikë, manuali diskuton parimet bazë për zhvillimin e inventarëve të emetimeve të gazeve serrë (GHG), paraqet burimet e emetimeve të gazeve serrë që do të konsiderohen, analizon metodo-logjitë që do të përdoren për vlerësimin e emetimeve të gazeve serrë, kërkesat specifike të të dhënave dhe bu-rimet e mundshme të të dhënave, tregon mjetet bazë të llogaritjes së emetimeve të gazeve serrë dhe mënyrat për paraqitjen e rezultateve të analizës përmes indicieve dhe krahasimeve të dobishme, diskuton çështjet e për-ditësimit të llogaritjeve dhe të ruajtjes së konsistencës, si edhe rëndësinë e zhvillimit të një „sistemi kombëtar“ për përgatitjen e inventarit.

Kapitulli 4 paraqet hapat bazë për vlerësimin e potencia-lit dhe ndikimeve të masave të karbonit të ulët në nivel sektorial dhe kombëtar. Këto përfshijnë një identifikim paraprak të masave më të rëndësishme të pakësimit të emetimeve të gazeve serrë, përllogaritjen e potencialit të tyre teknik dhe efikasitetit në kosto, si dhe zhvillimin e kurbave të kostos së pakësimit të karbonit. Çështje të tjera të diskutuara në këtë kapitull janë ndikimet e mundshme të masave zbutëse në ekonomi, mjedis dhe shoqëri dhe mënyrat e kuantifikimit të tyre në terma fi-

zike dhe/ose monetare, si edhe implementimi i analizës SWOT me synimin e asistimit të vendimmarrësve për të zgjedhur masat zbutëse më të përshtatshme.

Pas përllogaritjes së potencialit reduktues dhe efikasi-tetit në kosto të secilës masë individuale që synon re-duktimin e emetimeve të gazeve serrë, Kapitulli 5 disku-ton zhvillimin dhe vlerësimin e evoluimit të ardhshëm të emetimeve të gazeve serrë në nivel kombëtar dhe/ose sektorial. Në këtë kontekst, diskutohen llojet e ske-narëve të ndryshëm që mund të zhvillohen, metodat e disponueshme dhe mjetet e modelimit për zhvillimin e skenarëve për evoluimin në të ardhmen të emetimeve të gazeve serrë, udhëzimet rreth zgjedhjes së përqasje-ve të përshtatshme për t‘iu përgjigjur pyetjeve specifike rreth politikave, kërkesat për të dhënat dhe mënyrat për paraqitjen e rezultateve.

Kapitulli 6 konsideron çështjet bazë në përzgjedhjen e objektivave të karbonit të ulët dhe masat e politikat e përshtatshme. Këto çështje përbëjnë arsyetimin në për-caktimin e objektivave të karbonit të ulët, formën dhe llojin e objektivave, metodologjitë dhe përqasjet për përzgjedhjen e masave për të arritur një objektiv të për-caktuar, zhvillimin e politikave të përshtatshme për im-plementimin efikas të masave të përzgjedhura, si edhe rolin dhe hapat e zhvillimit dhe adoptimit të një plani masash për reduktimin e emetimeve të gazeve serrë.

Në përfundim, në Kapitullin 7 trajtohet implementimi dhe monitorimi i politikave dhe masave të karbonit të ulët, duke diskutuar marrëveshjet institucionale, proce-durat e monitorimit, hapat dhe informacionin e kërkuar për vlerësimin e arritur deri më tani, si dhe nevojën për analizimin dhe përditësimin e kombinimit të masave të karbonit të ulët dhe politikat e lidhura.

14

3.5 MODELIMI DHE ANALIZA SOCIAL-EKONOMIKE E SEKTORËVE PRIORITARË TË VENDEVE TË IPA-S

Modelimi

Në kontekstin e projektit LOCSEE u ndërmor një punë modelimi në 5 vende të IPA-s që marrin pjesë në pro-jekt, konkretisht Shqipëria, Kroacia, IRJ e Maqedoni-së, Mali i Zi dhe Serbia, me synimin për të analizuar pot encialin e pakësimit të emetimeve të gazeve serrë në një sektor parësor për çdo vend. Sektorët parësorë u identifikuan nga vetë vendet e IPA-s dhe janë ndërtesat rezidenciale dhe komerciale në Malin e Zi dhe IRJ e Maqedonisë, transporti rrugor në Kroaci dhe Shqi-përi dhe menaxhimi i mbetjeve në Serbi. Analiza u bazua në një model nga poshtë-lart të zhvilluar për secilin sektor parësor, duke përfshirë të gjitha karak-teristikat kryesore strukturore të sektorit (p.sh. përdori-met e energjisë, teknologjitë kyçe, burimet e energjisë). Në secilin vend, modeli u kalibrua fillimisht në bazë të bilanceve më të fundit të energjisë dhe/ose të dhënave të tjera kombëtare (dhe ndërkombëtare) dhe më pas u përdor për zhvillimin e një Skenari Referencë për vitin 2030. Më pas, u analizuan një numër masash zbutëse në lidhje me potencialin e tyre në pakësimin e emetimeve të gazeve serrë dhe efikasitetin e tyre në kosto. Në bazë të rezultateve të arritura, u ndërtua një kurbë e kostos margjinale të pakësimit në secilin studim rasti, duke ofruar përllogaritjet sasiore në potencialin teknik dhe ekonomik të pakësimit të emetimeve të gazeve serrë në secilin sektor parësor dhe vend përkatës. Rezultatet kryesore të analizës sipas sektorit të aktivitetit ekonomik paraqiten më poshtë.

NdërtesatSipas Skenarit Referencë, emetimet e parashikuara të gazeve serrë nga ndërtesat rezidenciale do të rriten me 61% në IRJM dhe me 97% në Malin e Zi gjatë periudhës 2010-2030. Rritja më e lartë e përllogaritur e emetimeve në Malin e Zi është për shkak të zëvendësimit të prit-shëm të biomasës për ngrohjen e hapësirës me ener-gjinë elektrike dhe naftën si rezultat i përmirësimit të kushteve të jetesës. Emetimet e gazeve serrë në ndërte-sat e nënsektorit terciar do të rriten me 75% në IRJM dhe 62% në Malin e Zi. Në të dy sektorët (pra rezidencial dhe terciar) më shumë se 80% e emetimeve totale janë të tërthorta (rrjedhin nga përdorimi i energjisë elektrike).Në lidhje me masat zbutëse, u analizuan 12 ndërhyrje potenciale në ndërtesat rezidenciale. Potenciali i zbutjes në vitin 2020 (mesi i periudhës 2010-2030) arrin në 495 kt CO2eq në IRJM (-13% e emetimeve të gazeve serrë krahasuar me Skenarin Referencë) dhe deri në 140 kt CO2eq në Malin e Zi (-19% krahasuar me Skenarin Referencë). Më shumë se 50% e potencialit zbutës në banesa vjen nga pajisje me efikasitet më të lartë në

energji (ndriçim, ftohje ambienti dhe sisteme ngrohjeje), ndërsa përmirësimi i kushteve termike të ndërtesave (izolimi i mureve dhe çatisë dhe përdorimi i xhamave dopjo) përbën më pak se 30% të potencialit. Kjo përqindje e ulët i atribuohet faktit se kursimet e energjisë nga këto masa vijnë vetëm nga ndërtesat me sisteme me ngrohje qendrore, të cilat, sipas të dhënave zyrtare, janë vetëm një pjesë e vogël e totalit të ndërtesave ekzistuese (13% e banesave në IRJM dhe 7% në Malin e Zi). Ndërtesat rezidenciale pa ngrohje qendrore konsiderohen si me ngrohje të pamjaftueshme dhe kështu këto masa do të reduktojnë humbjet e energjisë dhe do të përmirësojnë kushtet e brendshme pa kursime në energji (efekti ribaund). Në lidhje me energjitë e rinovueshme, 12% e potencialit total të zbutjes së gazeve serrë vjen nga depërtimi në rritje i kolektorëve diellorë për përdorimin e ujit të ngrohtë.Në sektorin terciar, u analizuan 11 masa zbutëse. Potenciali i përllogaritur në vitin 2020 arrin në 444 kt CO2eq në IRJM (-24% krahasuar me Skenarin Referencë) dhe deri në 36 kt CO2eq në Malin e Zi (-21% krahasuar me Skenarin Referencë). Rreth 15% e potencialit të pakësimit të emetimeve vjen nga përmirësimi i kushteve termike të ndërtesave dhe 85% nga përdorimi i pajisjeve më efikase. Duke marrë në konsideratë efikasitetin ekonomik të se-cilës ndërhyrje të ekzaminuar, u hartuan kurbat e kostos margjinale të reduktimit për secilin sektor dhe vend (Figu-ra 1). Një përqindje e madhe e potencialit praktik teknik për reduktimin e emetimeve të gazeve serrë në ndërte-sat e të dyja vendeve (45% për ndërtesat rezidenciale dhe terciare në IRJM, 50% për ndërtesat rezidenciale dhe 27% për ndërtesat terciare në Malin e Zi) mund të arrihen duke implementuar masa fituese për secilën palë.

TransportiModeli i zhvilluar i energjisë nga poshtë-lart fokusohet në transportin rrugor duke qenë se ky është kontribuuesi kryesor për emetimet e gazeve serrë në këtë sektor. Sipas Skenarit Referencë emetimet e gazeve serrë në të ardhmen u llogaritën të ulen me rreth 11% në Kroaci gjatë viteve 2010-2030, ndërsa në Shqipëri u konstatua se do të rriten me 7% kryesisht për shkak të largimit të ngadaltë nga qarkullimi i automjeteve të vjetra dhe hyrjes në shkallë më të ulët në krahasim me Kroacinë të automjeteve EURO 5 dhe 6.Në lidhje me masat zbutëse, u analizuan 12 ndërhyrje në të dyja vendet. Rezultatet treguan se implementimi i atyre masave do të rezultojë në reduktime të konsi-derueshme të emetimeve të gazeve serrë deri në vitin 2020: 336 kt CO2eq në Shqipëri (-13% krahasuar me Skenarin Referencë) dhe 617 kt CO2eq në Kroaci (-12% krahasuar me Skenarin Referencë). Figura 2 paraqet

15

kurbën e kostos margjinale të pakësimit të emetimeve të gazeve serrë për Shqipërinë dhe Kroacinë. Sipas re-zultateve të përftuara, zgjidhje fi tuese për secilën palë u konstatuan masa të tilla si promovimi i transportit pu-blik (M5), rritja e shpejtësisë së autobusëve (M10) dhe „eco-driving“ (M8).

Kroacia dhe Shqipëria, duke rezultuar në të njëjtën kohë në ulje të konsiderueshme të emetimeve të gazeve serrë (për vitin 2020: 142 kt CO2eq në Shqipëri dhe 377 kt CO-

2eq në Kroaci, duke arritur në potencial teknikisht të arritshëm zbutjeje prej 42% dhe 61% përkatësisht).

-­‐700  

-­‐500  

-­‐300  

-­‐100  

100  

300  

500  

700  

0,00   50,00   100,00   150,00   200,00   250,00   300,00   350,00   400,00   450,00  

euros/t  

kt    

A.2  Ter.ary  Sector  (FYROM)  

-­‐200  

-­‐100  

0  

100  

200  

300  

400  

500  

0   20   40   60   80   100   120   140  

euros/t  

kt    

B.1  Residen1al  Sector  (Montenegro)  

Kurbat e kostos margjinale të masave të efi kasitetit të energjisë në sektorin e ndërtimit në IRJM dhe Malin e Zi

Kostoja(€/t)

Emetimet(kt)

T6 Përdorimi i pompave të nxehtësisë për ngrohjen e ambientit

-582 11

T4 Përdorimi i gazit natyral për sistemet e ngrohjes qendrore -210 47

T3 Izolimi termik i mureve të jashtme -117 42

T9 Promovimi i llambave të ndriçimit me efi kasitet energjetik -88 72

T11 Instalimi i BMS -44 29

T8 Instalimi i kolektorëve diellorë -36 1

T2 Izolimi termik i çative 35 8

T10 Promovimi i pajisjeve me efi kasitet energjetik (Klasi A) 89 183

T7 Instalimi i njësive të ajrit të kondicionuar me efi kasitet të lartë

323 18

T1 Përdorimi i xhamave dopjo me korniza me thyerje termike 414 17

T5 Përmirësimi i bojlerëve ekzistues me naftë 605 16

Kostoja(€/t)

Emetimet(kt)

R7 Sobat me dru me efi kasitet energjetik -190 17

R3 Izolimi termik i mureve të jashtme -109 20

R2 Izolimi termik i çative -100 13

R11 Promovimi i llambave të ndriçimit me efi kasitet energjetik -89 20

R10 Instalimi i kolektorëve diellorë 48 18

R9 Instalimi i njësive të ajrit të kondicionuar me efi kasitet të lartë

56 17

R12 Promovimi i pajisjeve elektro-shtëpiake me efi kasitet energ-jetik (Klasi A)

109 21

R8 Instalimi i ventilatorëve të tavanit 314 4

R1 Përdorimi i xhamave dopjo me korniza me thyerje termike 411 10

B.1 Sektori rezidencial (Mali i Zi)

euro

/teu

ro/t

A.2 Sektori terciar (IRJM)

16

-­‐400  

-­‐200  

0  

200  

400  

600  

800  

1.000  

0,00   5,00   10,00   15,00   20,00   25,00   30,00   35,00   40,00  

euros/t  

kt    

B.2  Ter.ary  Sector  (Montenegro)  

-500

0

500

1000

1500

2000

0 50 100 150 200 250 300

euros/t  

kt  

A.  ALBANIA    

-500

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

0 100 200 300 400 500 600

euros/t  

kt  

B.  CROATIA    

Kurbat e kostos margjinale të masave të efi kasitetit të energjisë në sektorin e transportit rrugor në Shqipëri dhe Kroaci

Kostoja(€/t)

Emetimet(kt)

T9 Promovimi i llambave të ndriçimit me efi kasitet energjetik

-141 6

T3 Izolimi termik i mureve të jashtme -10 4

T11 Instalimi i BMS 57 3

T8 Instalimi i kolektorëve diellorë 89 1

T6 Përdorimi i pompave të nxehtësisë për ngrohjen e ambientit

124 2

T10 Promovimi i pajisjeve me efi kasitet energjetik (Klasi A) 291 14

T2 Izolimi termik i çative 338 1

T7 Instalimi i njësive të ajrit të kondicionuar me efi kasitet të lartë

445 3

T5 Përmirësimi i bojlerëve ekzistues me naftë 650 1

T1 Përdorimi i xhamave dopjo me korniza me thyerje termike

838 1

Kostoja(€/t)

Emetimet(kt)

M5 Transporti publik -365 86

M10 Rritja e shpejtësisë së autobusëve -345 44

M8 Eco-driving -201 12

M9 Hyrja e autobusëve CNG 56 14

M11 Hyrja e naftës bio 209 105

M6 Makinat hibride 292 9

M3 Rinovimi i LDV 401 11

M7 Hyrja e makinave elektrike 447 0

M1 Rinovimi i PC me benzinë 1278 32

M4 Rinovimi i HDV 1707 4

M2 Rinovimi i PC me naftë 1760 20

Kostoja(€/t)

Emetimet(kt)

M5 Transporti publik -288 338

M10 Rritja e shpejtësisë së autobusëve -96 16

M8 Eco-driving -10 24

M6 Makinat hibride 178 9

M9 Hyrja e autobusëve CNG 375 1

M3 Rinovimi i LDV 590 17

M7 Hyrja e makinave elektrike 688 1

M1 Rinovimi i PC me benzinë 1147 144

M2 Rinovimi i PC me naftë 2025 64

M4 Rinovimi i HDV 4230 4

A. SHQIPËRIA

B. KROACIA

euro

/teu

ro/t

B.2 Sektori terciar (Mali i Zi)

17

MbetjetU zhvillua një model që inkorporon Direktivat IPCC të vitit 2006 për llogaritjen e emetimeve të gazeve serrë nga mbetjet solide dhe që përfshin të gjitha karakteristikat kryesore strukturore të sektorit të mbetjeve (p.sh. krijimi i mbetjeve, teknologjitë e trajtimit, rikuperimi i energjisë, etj.). Me modelin e zhvilluar të mbetjeve u vlerësuan katër skenarë, secili me një kombinim të ndryshëm masash zbutëse. Të gjithë skenarët përfshijnë rehabilitimin e landfilleve të pamenaxhuara, ndërtimin e landfilleve sanitare me sisteme të rikuperimit të biogazit që i shërbejnë 100% popullsisë deri në vitin 2020, si dhe përmirësimin e riciklimit dhe trajtimin biologjik të bio-

mbetjeve të grumbulluara veçmas. Ajo që i diferencon të katër skenarët është teknologjia e zgjedhur për trajtimin paraprak të mbetjeve të tepërta të përziera përpara hedhjes në landfill. Potenciali i zbutjes për vitin 2020 varion nga 228 kt CO2eq në Skenarin 1 (-11%) deri në 676 kt CO2eq në Skenarin 2 (-33%) krahasuar me Skenarin Referencë. Siç tregohet në kurbat e kostos në figurën më poshtë, mund të arrihen rreth 161 kt CO2eq të potencialit teknik në të gjithë skenarët me masa me kosto të ulët (më pak se 25 €/tn CO2eq). Këtu përfshihen ndërtimi i landfilleve sanitare me sisteme të rikuperimit të biogazit (15,6 €/tn - 138 kt CO2eq) si dhe përmirësimi i riciklimit dhe trajtimit biologjik të bio-mbetjeve të grumbulluara veçmas (24.9 €/tn - 23 kt CO2eq).

Kurba e kostos margjinale të pakësimit të emetimeve të gazeve serrë në sektorin e mbetjeve solide të Serbisë (2020)

Efektet social-ekonomike të masave zbutëse

Specifikimi i një strategjie kombëtare për pakësimin e gazeve serrë është një hap bazë për kuantifikimin e potencialit kombëtar të pakësimit të gazeve serrë (siç tregohet më lart), ose me fjalë të tjera, mundësitë te-knikisht praktike dhe realiste brenda një periudhe të caktuar. Megjithatë, përveç potencialit të pakësimit të gazeve serrë është thelbësore për debatin publik dhe mbështetjen publike që të njoftohen ndikimet e mund-shme ekonomike që shoqërojnë një strategji për pakë-simin e gazeve serrë. Mund të lindin pyetje në lidhje me ndikimet totale ekonomike të strategjisë së pakësimit të gazeve serrë në debatin politik, si edhe pyetje në lidhje me aftësinë tërheqëse ekonomike të masave specifike në terma absolute, si edhe në lidhje me njëra-tjetrën.

Brenda projektit LOCSEE këto pyetje marrin përgjigje për sektorët parësorë të vendeve të IPA-s. Në vlerësimet social-ekonomike përveç ndikimit të treguar në tregjet si ndryshimet në PBB dhe punësim, („të brendshme“ ose të ashtuquajtura ndikime makroekonomike) janë përfshirë edhe ndikime që nuk tregohen për tregjet, të quajtura efekte „të jashtme“ (p.sh. ndikimet ekono-mike nga reduktimi i ndotjes së ajrit). Gjithashtu është vlerësuar aftësia tërheqëse ekonomike e masave speci-fike nga një këndvështrim social (shoqëror) ndryshe nga këndvështrimi i investitorit. Kjo ndihmon në krijimin e një opinioni se sa është e gatshme shoqëria të mbështe-së masa të caktuara brenda një strategjie ose për cilat masa duhet të merret në konsideratë shtimi i vëmen-djes së publikut.

Skenari 1 Skenari 2 Skenari 3 Skenari 4

18

Efektet „e jashtme“ ekonomike dhe Kostot Margjinale Sociale të PakësimitArsyetimi bazë për llogaritjen e efekteve të jashtme eko-nomike është që të tregojë volumin e tyre krahasuar me PBB-në si treguesin klasik ekonomik. Me fjalë të tjera, mund të ketë efekte të konsiderueshme ekonomike në shoqëri përveç atyre që tregohen në statistikat kom-

bëtare. Përfshirja e këtyre efekteve të jashtme tregon mospërputhje mes këndvështrimit të investitorit dhe këndvështrimit të shoqërisë kur merren në konsideratë kostot për pakësimin e gazeve serrë. Për këtë llogaritje kemi aplikuar një përqasje të quajtur „Udhëzuesi i shqyrtimit të përfitimeve sociale“.

Udhëzuesi i shqyrtimit të përfitimeve sociale – Përqasja për monetarizimin e përfitimeve sociale nga masat zbutëse dhe për llogaritjen e kostove margjinale sociale të masave të zbutjes

“Udhëzuesi i shqyrtimit të përfitimeve sociale”

Kjo përqasje ndahet në tre pjesë kryesore: 1) Gjenerimi i të dhënave bazë; 2) Vlerësimi mjedisor; dhe 3) Vlerësimi social-ekonomik. Të dhënat rreth kursimeve të energjisë bazohen në një model energjie nga poshtë-lart për masat e karbonit të ulët u kombinuan me faktorët e emetimeve të lëndëve djegëse specifike për teknologjinë për disa ndo-tës të caktuar të ajrit (SO2, NOx, pluhuri), ndërsa sektori i energjisë elektrike u modelua në mënyrë specifike si-pas shtetit. Duke përfshirë të dhënat rreth ndryshime-ve të emetimeve të gazeve serrë nga modeli i energjisë nga poshtë-lart, rritet ndryshimi në emetimet e gazeve serrë dhe ndotësve të ajrit për secilën masë me karbon të ulët, krahasuar me emetimet bazë.

Duke përdorur kostot margjinale të dëmeve të gazeve serrë dhe ndotësve lokalë të ajrit, përfitimet e ndryshi-meve të emetimeve mund të shprehen në terma eko-nomikë, me fjalë të tjera, përfitimet fizike monetarizo-hen. Kjo siguron informacion rreth efekteve të jashtme të monetarizuara vjetore (dhe nëse përmblidhet, efekti total i jashtëm) për secilën masë.Ky informacion rreth përfitimeve të jashtme të moneta-rizuara përdoret gjithashtu në një hap të mëvonshëm që do të llogaritet – bazuar në kostot margjinale të pakë-simit për secilën masë nga modeli i energjisë poshtë-lart – kostot margjinale sociale të pakësimit për secilën masë. Kostot margjinale të pakësimit reflektojnë këndvështri-

19

min e investitorit ndërsa kostot margjinale sociale të pakësimit refl ektojnë kostot shtesë për çdo njësi shtesë (p.sh. ton) të kursimeve në emetime për secilën masë nga këndvështrimi i shoqërisë.Për sektorin e ndërtimeve në Malin e Zi ndryshimi fi zik i emetimeve nga masat tregohet në faqen tjetër. Në të tregohen ndryshimet e emetimeve nga masat e imple-mentuara mes viteve 2011 dhe 2030, ndërsa reduktimet e emetimeve nga masat e implementuar në këtë peri-udhë kohe janë efektive edhe përtej vitit 2030. Pas vitit 2030, kursimet e emetimeve nga masat e implementu-ara në periudhën 2011-2030 bien ndërsa kohëzgjatja e tyre teknike gradualisht mbaron. Kur masat të imple-mentohen plotësisht në vitin 2030, emetimet e gazeve serrë në sektorin e ndërtimeve (rezidenciale dhe tercia-re) reduktohen me rreth 350 000 ton CO2eq në vit. Duke marrë në konsideratë reduktimet e emetimeve në ndotësit lokalë të ajrit, tregohet se rreth gjysma e redu-ktimeve të emetimeve arrihet me SO2. Shumica e reduk-timeve të emetimeve arrihet në sektorin rezidencial. Në vitin 2030 reduktimet vjetore të emetimeve arrijnë në rreth 1800 ton SO2, 900 ton NOx dhe mbi 600 ton pluhur.Për t‘i bërë këto ndryshime fi zike në emetime të kraha-sueshme me përfi timet e tjera ekonomike (p.sh. PBB) dhe kosto (p.sh. kostot e investimit), ato duhet të mo-netarizohen, pra të shprehen në vlera monetare. Duke bërë këtë për sektorin e ndërtimit në Malin e Zi sjell tablonë e mëposhtme. Reduktimet e emetimeve, ga-zet serrë dhe ndotësit lokalë të ajrit, sjellin shmangien e kostove të jashtme (= përfi time të jashtme) prej më shumë se 36 milionë EUR në vit në kulmin e saj në vitin

2030. Mbledhja e të gjitha këtyre përfi timeve vjetore nga masat e implementuara mes viteve 2011-2030 në sek-torin e ndërtimit sjell përfi time të jashtme deri në 720 milionë EUR (të skontuara me 2,5 %). Më lart janë treguar përfi timet e reduktimit të gazeve serrë dhe ndotësve të tjerë lokalë të ajrit me anë të ma-save specifi ke. Tani lind pyetja, cilat janë kostot specifi -ke për masat e reduktimit të gazeve serrë, dhe ndotësit lokalë të ajrit që shoqërojnë reduktimin e gazeve serrë. Këto kosto specifi ke zakonisht shprehen në kosto mar-gjinale të pakësimit specifi ke sipas masave (MAC), të cilat janë kostot shtesë specifi ke sipas masave kur redukto-het një ton më shumë CO2. Modeli i energjisë poshtë-lart i përshkruar më lart siguron të dhëna rreth MAC specifi -ke sipas masës, e cila shpreh kostot nga këndvështrimi i një investitori. Duke marrë këndvështrimin e shoqërisë, pra balancimi i kostove margjinale të pakësimit me për-fi time të jashtme nga reduktimet e emetimeve, arrihet te kostot margjinale sociale të pakësimit (SMAC). Këto janë kostot margjinale të pakësimit për masat e zbutjes me të cilat përballet shoqëria. Ndërsa (S) MAC ndryshojnë me kalimin e kohës, shifrat e mëposhtme jepen për (S)MAC në vitin 2020, duke përfshirë një modelim të detajuar dhe specifi k sipas vendit për sektorin e energjisë elektri-ke. Në të tregohet se duke marrë një këndvështrim so-cial, kostot margjinale sociale të zbutjes janë shumë më të ulëta sesa nga këndvështrimi i investitorit. Gjithashtu, gama e masave „pa kosto“, pra masat me kosto negati-ve, rritet me 25 kiloton (kt) në ndërtesat rezidenciale dhe 5 kt në ndërtesat terciare.

MAC dhe SMAC e a) sektorit rezidencial dhe b) terciar në Malin e Zi

-­‐400  

-­‐300  

-­‐200  

-­‐100  

0  

100  

200  

300  

400  

500  

600  

700  

0   20   40   60   80   100   120  

€/t  

kt  

(S)MAC  curve  for  proposed  measure  in  the  residen;al  builidings  sector  Montenegro  

((S)MAC  -­‐  considering  country  specific  modelling  of  electricity  genera;on)  

MAC  SMAC  

-­‐400  

-­‐200  

0  

200  

400  

600  

800  

1.000  

1.200  

0   5   10   15   20   25   30  

€/t  

kt  

(S)MAC  curve  for  proposed  measure  in  the  ter;ary  builidings  sector  Montenegro    

((S)MAC)  considering  country  specific  modelling  of  electricity  genera;on)  

MAC  

SMAC  

Kurba (S)MAC për masën e propozuar në sektorin e ndërtesave rezidenciale Mali i Zi

((S)MAC) considering country specifi c modelling of electricity generation)

Kurba (S)MAC për masën e propozuar në sektorin e ndërtesave terciare Mali i Zi

((S)MAC) duke marrë në konsideratë modelimin specifi k sipas shtetit të prodhimit tëenergjisë elektrike)

20

Efektet totale në punësim u korrespondojnë direkt inve-stimeve totale specifi ke sipas masave si edhe koefi cien-teve specifi kë sipas sektorëve dhe normave të importit. Shumat relativisht të mëdha të investimeve për pajisje shtëpiake me efi kasitet në energji shpjegojnë efektet e larta në punësim të kësaj mase në grafi kun më lart, megjithëse efektet më të mëdha në punësim për çdo investim mund të parashikohen nga izolimi i çatisë dhe mureve. Në total, masat e implementuara mes viteve 2011-2030 çojnë në efektet në punësim prej rreth 20 000 vite pune me kohë të plotë.Një tablo e ngjashme lind për efektet e masave në PBB

(grafi ku më poshtë). Pajisjet shtëpiake me efi kasitet energjetik çojnë përkohësisht, për shkak të shumave më të mëdha të investimeve, në efekte më të mëdha në PBB. Megjithatë, veçanërisht masa e izolimit të mureve çon në efekte të ngjashme në PBB me shuma shumë më të ulëta investimi (për shkak të përqindjes së tij të lartë në prodhimin vendas). Edhe njëherë, masat e çatisë si edhe të izolimit të mureve çojnë në efekte më të mëdha në PBB për çdo milion EUR investim. Në total, të gjitha masat çojnë në efekte pozitive vendase të PBB-së prej 330 milionë EUR në planin afatgjatë (krahasuar me inve-stimet prej rreth 250 milionë EUR).

Efektet makroekonomikePërveç efekte të jashtme të masave të zbutjes, efektet klasike ekonomike të tilla si efektet në PBB dhe punësim janë kontributet kryesore në debatet publike dhe proce-sin e vendimmarrjes për strategjitë e zbutjes.Bazuar në të dhënat specifi ke sipas vendit të vlerës bruto të shtuar për vend pune dhe prodhimin për vend pune si edhe përqindjet specifi ke të importit sipas sektorit, mund të llogariten efektet specifi ke të punësimit sipas vendit. Duke marrë në konsideratë investimet specifi ke sipas masave (që ndryshojnë pjesërisht me kalimin e kohës) dhe koefi cientet specifi ke për sektorët për efek-tet e tërthorta dhe të induktuara të punësimit, mund të llogaritet numri i vendeve të punës të krijuara nga masat.

Duhet marrë në konsideratë se efektet në punësim në një investim vjetor zgjasin për shumë vite të mëvonsh-me (për shkak të efekteve të tërthorta dhe të induktu-ara), ndërsa pjesa më e madhe e efekteve në punësim shfaqet në gjashtë vitet e para. Ndërsa efektet e tërthor-ta dhe të induktuara në punësim të një investimi vjetor shfaqen si shtesë të investimeve të drejtpërdrejta (si edhe efektet e tyre të tërthorta dhe të induktuara) në vitet pasuese, efektet vjetore në punësim akumulohen me kalimin e kohës edhe nëse investimet vjetore qën-drojnë njësoj. Pas vitit 2030, pra, pas fundit të periudhës nën shqyrtim, vetëm efektet e tërthorta dhe të induktu-ara në punësim (por jo ato të drejtpërdrejta) zgjasin për disa vite vijuese (fi gura më poshtë).

Efektet në punësim të masave zbutëse (Mali i Zi, terciar)

Efektet në PBB të masave zbutëse (Mali i Zi, terciar)

Xhamat dopjo

Izolimi i çative

Izolimi i mureve

Bojleri

Pompa e nxehtësisë

Ajri i kondicionuar me efi kasitet

Kol. diellor hw

Ndriçimi

Pajisjet

BMS

Vite

pun

e m

e ko

hë të

plo

tëEf

ekte

t në

PBB

[€]

Xhamat dopjo

Izolimi i çative

Izolimi i mureve

Bojleri

Pompa e nxehtësisë

Ajri i kondicionuar me efi kasitet

Kol. diellor hw

Ndriçimi

Pajisjet

BMS

21

Raporti kosto-përfi timPër arritjen e objektivave ambicioze të reduktimit të ga-zeve serrë dhe objektivat e efi kasitetit energjetik, siguri-sht që të gjitha masat janë të nevojshme në një shkallë të caktuar. Megjithatë, shtetet mund të dëshirojnë t‘u kushtojnë vëmendje më të madhe masave kur të marrin fi time nga investimi. Për një vlerësim gjithëpërfshirës të efi kasitetit të masave nuk mjafton të krahasohen kostot e investimit me efektet e shmangura të jashtme nega-tive ose efektet makroekonomike të tilla si efektet në PBB. Përkundrazi, është e nevojshme të tregohet lidhja e të gjitha kostove me të gjitha përfi timet. Kjo analizë

kosto-përfi tim bazohet te Steiner (2006) (6) dhe zhvilli-mi i saj i mëtejshëm nga Tuerk et al (2010) (7). Treguesi rezultues shpreh efi kasitetin e përgjithshëm ekonomik të masave, ku vlerat më të ulëta të treguesit janë sinjale për masa me efi kasitet më të lartë në kosto. Figura më poshtë tregon vlerat e ndryshme të treguesit për vlerat e ndryshme zbutëse. Ajo tregon se izolimi i çatisë dhe mureve është veçanërisht efi kas, por edhe promovimi i ndriçimit me efi kasitet energjetik tregon një raport përfi tues kosto-përfi tim për shkak të kostove të ulëta të investimit.

Një konsiderim ekonomik gjithëpërfshirës i dy masave më efi kase (izolimi i mureve, ndriçimi me efi kasitet ener-gjetik) tregon se kostot e tyre janë ¼ deri 1/5 e përfi time-ve të tyre totale ekonomike. Duke marrë një mesatare të të gjitha masave, kostot janë ½ e përfi timeve totale ekonomike. Kështu, rreth 500 milionë EUR përfi time to-tale ekonomike kanë rreth 250 milionë EUR kosto (për-jashtuar pagesat për interesa).

Raporti kosto-përfi tim i masave të ndryshme kursyese të gazeve serrë

Raporti kosto/përfi tim

Rapo

rti k

osto

/për

fi tim

Xhamat dopjo

Izolim

i i ça

tive

Izolim

i i mure

ve

Bojleri

Pompa e nxehtësis

ë

Ajri i k

ondicionuar m

e efi kasit

et

Kol. diello

r hw

Ndriçim

i

Pajisjet

BMS

22

Rrjeti Rajonal i Politikave (RPN) për Politikat e Karbonit të Ulët dhe Ndryshimet e Klimës në Evropën Juglindo-re (EJL) që u krijua në kuadrin e LOCSEE, synon të për-shpejtojë zhvillimin dhe implementimin e politikave të karbonit të ulët dhe të promovojë zbutjen e ndryshimit të klimës dhe masat e përshtatjes në vendet e EJL-së.

Për të arritur këtë objektiv, RPN synon që: ● Të bashkojë politikëbërësit nga vende të ndryshme të

EJL-së që punojnë në fushën e zbutjes së ndryshimit të klimës dhe politikave të karbonit të ulët

● Të krijojë një kanal për shpërndarjen e të dhënave të dobishme në lidhje me zhvillimin, vlerësimin, imple-mentimin dhe monitorimin e politikave të karbonit të ulët

● Të shërbejë si urë për hendekun mes politikëbërësve dhe shkencëtarëve që punojnë në fushën e ndryshi-mit të klimës

● Të mbështesë identifikimin dhe implementimin e praktikave më të mira për reduktimin e emetimeve të gazeve serrë në vendet e EJL-së

● Të forcojë sinergjitë mes zbutjes së ndryshimit të klimës dhe përshtatjes

● Të forcojë lidhjet me rrjetet përkatëse dhe organiza-tat kryesore që trajtojnë ndryshimin e klimës si bren-da dhe jashtë rajonit të EJL-së

● Të theksojë përfitimet nga politikat e karbonit të ulët, si dhe

● Të sjellë në vëmendje të publikut politikat e karbonit të ulët, vlerësimet e efekteve të ndryshimit të klimës dhe masave të përshtatjes të zhvilluara dhe imple-mentuara në rajonin E EJL-së.

RPN është zhvilluar nga Observatori Kombëtar i Athinës (NOA), i cili vepron si koordinator i rrjetit gjatë kohëzgja-tjes së projektit LOCSEE. Për të lehtësuar krijimin e RPN-së, NOA zhvilloi një Plan Aktiviteti në bazë të të cilit u kryen veprimet fillestare për të tërhequr anëtarët. Deri më sot, rrjeti përbëhet nga 80 anëtarë. Që prej majit 2014, komunikimi mes anëtarëve të RPN-së kryhet përmes Platformës të Bashkëpunimit Onli-ne të RPN-së. Secili anëtar ka një emër përdoruesi dhe fjalëkalim personal (që jepet nga koordinatori i RPN-së) për të pasur akses në platformë. Pas logimit, një anëtar mund t‘u dërgojë mesazhe anëtarëve të tjerë, të ngar-kojë/shkarkojë raportet e ruajtura në bibliotekën e plat-formës, të marrë pjesë në sondazhe/zgjedhje të orga-nizuara nga koordinatori i RPN-së ose anëtarë të tjerë, etj. Platforma e RPN-së lejon një përditësim të vazhdue-shëm të të dhënave të kontaktit të anëtarëve (emailet, numrat e telefonit, etj.) duke qenë se anëtarët e RPN-së mund ta ndryshojnë vetë profilin e tyre personal.

Takimi i 1 i Punës i RPN-së u zhvillua në Athinë më datë 3 tetor 2014 dhe u ndoq nga 52 pjesëmarrës (Au-stria: 4, Kroacia: 1, IRJM: 2, Greqia: 21, Hungaria: 5, Ita-lia: 9, Mali i Zi: 2, Serbia: 3, Sllovenia: 5). Ky takim i parë synonte të bashkonte anëtarët e RPN-së, të diskutonte çështjet organizative të RPN-së, si dhe të ofronte mun-dësinë për të reflektuar për një temë të nxehtë debati rreth politikave, konkretisht mundësitë dhe rreziqet e mundshme që lindin nga depërtimi në shkallë të gjerë i politikave të karbonit të ulët. Kjo temë u konsiderua si shumë e rëndësishme nga këndvështrimi i politikës për të gjitha vendet e EJL-së, duke marrë në konsideratë propozimin nga Komisioni Evropian rreth politikave të BE-së për klimën dhe energjinë pas vitit 2020, që tani po diskutohet në Parlamentin Evropian.

3.6 RAPORTI KOSTO-PËRFITIM I MASAVE TË NDRYSHME KURSYESE TË GAZEVE SERRË

23

3.7 POLITIKAT ME PRIORITET PËR ZHVILLIMIN E DOKUMENTEVE TË POLITIKAVE TË KARBONIT TË ULËT

Gjatë zhvillimit të projektit, secili partner mori përsipër drejtimin e zhvillimit të Dokumentit të Politikave të Kar-bonit të Ulët (LCPP) duke shfrytëzuar direktivat dhe ma-nualet e projektit dhe duke marrë në konsideratë prio-ritetet e politikës së vendit partner. Më poshtë tregojmë një përmbledhje të secilit dokument të politikave.

Shteti: Shqipëria Partner: Ministria e Mjedisit, ShqipëriTitulli i LCPP: Zhvillimi i Masave të Duhura Zbutëse sipas Shtetit (NAMA) në sektorin e efi kasitetit energjetikGrupet e interesit përfshinin: Përfaqësues të qeverive rajonale, zhvillues të projektit dhe konsulentë, Sektori i MbetjeveTema: Masat e ndryshimit të klimës në qytete dhe bashkitë rajonale Shkalla e LCPP: shteti

Përshkrim i shkurtër: Në dokumentin e politikave u adresuan temat e mëpo-shtme: i) Historiku i projektit NAMA; ii) Pamje e përgjit-hshme e grupeve kryesore të interesit; iii) Situata aktuale në sektorin e menaxhimit të mbetjeve dhe progresi me implementimin e Strategjisë së Menaxhimit të Mbetje-ve; iv) Zhvillimi Ekologjik (SD) – objektivat dhe treguesit; iv) Menaxhimi dhe Struktura e Implementimit të NAMA; v) Skenari BAU; vi) Pengesat; vii) Analiza e hendekut – kërkesat për ngritjen e kapaciteteve; viii) Perspektiva fi nanciare e të gjithë sistemit (pjesa e menaxhimit të mbetjeve/pjesa e fabrikës së çimentos); ix) Përqasjet për fi nancën e NAMA; x) MRV – GHG dhe SD; xi) Përvoja e operatorëve të fabrikave të çimentos me lëndë djegëse alternative në impiante të tjera të grupit të tyre përkatës; xii) Gatishmëria e operatorëve të fabrikave të çimentos për të kaluar në lëndë djegëse alternative.

Personi i kontaktit: Laureta Dibra, Laureta.Dibra@moe.gov.al

Shteti: Austria Partner: JOANNEUM RESEARCH Forschungsgesellschaft mbHTitulli i LCPP: Vlerësimi i politikave të Austrisë për ndryshimin e klimës: Adoptimi i strategjive të energjisë për komunitetinGrupet e interesit përfshinin: Grupet Kombëtare të Punës në AustriTema: Strategjitë komunitare dhe rajonale të klimës dhe energjisë në AustriShkalla e LCPP: shteti

Përshkrim i shkurtër: U paraqitën strategjitë komunitare dhe rajonale të klimës dhe energjisë në Austri. U theksua rëndësia e strategjive të klimës dhe energjisë në nivele bashkish dhe rajonesh në Austri. Në dokument diskutohen prit-shmëritë specifi ke që formulohen në strategjitë kom-bëtare dhe provinciale të klimës dhe energjisë, dhe që lidhen me përqasjet dhe aktivitetet “holistike” në nivel komunitar/rajonal. Në dokument shqyrtohen dhe për-shkruhen Programet e Konventës së Kryebashkiakëve, Programi i komuniteteve E5, Rajonet model të klimës dhe energjisë dhe Climate Alliance Austria, si dhe ilustro-hen me studime rastesh. U adresohet rëndësia e këtyre programeve për Ballkanin Perëndimor, veçanërisht Ma-save të Duhura Zbutëse sipas Shtetit (NAMA).

Personi i kontaktit: Andreas Türk, Gudrun Lettmayer, andreas.tuerk@joanneum.at

Shteti: Kroaci Partner: Ministria e Mjedisit dhe e Mbrojtjes së NatyrësTitulli i LCPP: Përmbushja e detyrimeve të përcaktuara në Nenin 10 të Vendimit Nr. 529/2013 / EU të Parlamentit Evropian dhe Këshillit të datës 21 maj 2013 rreth rregullave për llogaritjen e emetimeve dhe largimin e gazeve serrë si rezultat i aktiviteteve që lidhen me përdorimin e tokës, ndryshimin e përdorimit të tokës dhe pylltarinë, si edhe informacion rreth

24

masave në lidhje me këto aktiviteteGrupet e interesit përfshinin: Ministria e Mjedisit dhe Mbrojtjes së Natyrës; Fondi i Mbrojtjes së Mjedisit dhe i Efi kasitetit Energjetik; Agjencia e Mbrojtjes së Mjedisit; Ministria e Bujqësisë; Fakulteti i Pylltarisë; Pyjet Kroate; Instituti i Pylltarisë; Drejtoria e Gjeodezisë të Shtetit; Instituti i Energjisë EKONERGTema: Përmirësimi i raportimeve rreth emetimeve që lidhen me përdorimin e tokës, ndryshimin e përdorimit të tokës dhe identifi kimin e masave për të reduktuar emetimet / për të rritur largimet nga sektori i përdorimit të tokës duke vënë theksin në pylltarinë dhe bujqësinë.Shkalla e LCPP: shteti

Përshkrim i shkurtër: Republika e Kroacisë ka nisur një projekt për të krijuar zhvillimin e strategjisë së karbonit të ulët, dhe pjesë të strategjisë po përgatiten në kuadër të projektit LOCSEE – Evropa Juglindore me Karbon të Ulët. Në kuadër të projektit, po zhvillohet një pjesë e strategjisë së karbonit të ulët në lidhje me reduktimin e emetimeve / rritjen e largimeve nga bujqësia dhe pylltaria.Do të përgatiten llogaritja dhe përshkrimi i tendencave në emetimet dhe puset e gazeve serrë për aktivitetet e renditura në Nenin 3 të Vendimit 529/2013 në peri-udhën nga viti 1990 deri 2012, duke përdorur të dhënat dhe informacionin në nivelin e Kroacisë që ekzistojnë për emetimet dhe largimet në lidhje me aktivitetet e me-naxhimit të pyjeve, pyllëzimit dhe shpyllëzimit. Projekti do të rindërtojë gjithashtu emetimet e tokës bujqëso-re, kullotave, rritjes sërish të bimësisë, kullimeve dhe restaurimit të tokave moçalore për të cilat nuk është bërë llogaritje e emetimeve dhe puseve të gazeve serrë. Gjithashtu, do të kryhet përcaktimi i skenarëve, mode-limit dhe parashikimeve të emetimeve dhe puseve për aktivitetet e referuara në Nenin 3, në përputhje me Ne-nin 10 të Vendimit, në periudhën deri në vitin 2020, dhe periudhën nga viti 2021 deri 2030 me këndvështrim deri në vitin 2050. Do të përcaktohen masat për menaxhimin e pyjeve, kullotave dhe tokës bujqësore në të cilat duhet të imple-mentohen pyllëzimi dhe shpyllëzimi.

Personi i kontaktit: Višnja Grgasović, Visnja.Grgasovic@mzoip.hr

Shteti: Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë Partner: Ministria e Mjedisit dhe Planifi kimit Fizik (MOEPP)Titulli i LCPP: Sistemimi i zbutjes së ndryshimit të klimës në politikat sektoriale kombëtareGrupet e interesit përfshinin: Politikëbërësit dhe projektuesit, akademikët dhe të gjitha grupet e tjera të interesit të përfshira në planifi kimin strategjik kombëtar mbi zhvillimin ekologjikTema: Zbutja e Ndryshimit të Klimës dhe Zhvillimi EkologjikShkalla e LCPP: Ky dokument politik është zhvilluar në një kontekst kombëtar (në shkallë vendi).

Përshkrim i shkurtër: Sistemimi i zbutjes së ndryshimit të klimës në politi-kat kombëtare sektoriale në ditët e sotme bëhet një çështje shumë sfi duese. Ky dokument politik synon të japë kontribut për t‘u mundësuar politikëbërësve dhe projektuesve, akademikëve dhe të gjitha grupeve të tje-ra të interesit që t‘i adresohen kësaj sfi de duke nxjerrë rekomandime në lidhje me mënyrën e integrimit të elementëve të zbutjes së ndryshimit të klimës në pla-nifi kimin strategjik kombëtar për zhvillimin ekologjik. Metodologjia përfshin studime dytësore, duke identifi -kuar sektorët dhe teknologjitë kryesore të zbutjes dhe alternimet sektoriale në kontekstin kombëtar, si edhe procedurat kartografi ke të cilat e shqyrtojnë nivelin e shpërndarjes së zbutjes së ndryshimit të klimës në kua-drin e dokumenteve strategjike kombëtare në zhvillimin ekologjik. Gjithashtu, identifi kohen sinergjitë dhe kom-promiset mes zbutjes së ndryshimit të klimës dhe zhvilli-mit ekologjik për të siguruar një themel të fortë për pro-ritarizimin në pjesëmarrje. Rekomandimet e rezultuara trajtojnë burimet për projektimin, mënyrën e formulimit të objektivave, kuadrin institucional, mënyrën e prio-ritarizimit të politikave dhe masave, si dhe aspektet e implementimit, duke përfshirë monitorimin, raportimin dhe verifi kimin e politikave dhe reduktimin e arritur të emetimeve të gazeve serrë.

Personi i kontaktit: Teodora Obradovic Grncarovska, Ministria e Mjedisit dhe Planifi kimit Fizik; Natasa Markovska, eksperte kombëtare

25

Shteti: GREQIA Partner: Observatori Kombëtar i Athinës (NOA)Titulli i LCPP: Plani Kombëtar i Energjisë: Udhërrëfyesi deri në vitin 2050Grupet e përfshira të interesit: sfera akademike, vendimmarrësTema: Dokumenti vlerëson mjetet e disponueshme në Greqi për reduktimin e emetimeve të gazeve serrë në sektorin grek të energjisë, si dhe propozon një numër të nevojshëm ndryshimesh duke pasur parasysh arritjen e objektivave ambicioze të reduktimit të emetimeve deri në vitin 2030 dhe 2050.Shkalla e LCPP: shteti

Përshkrim i shkurtër: Qëllimi i dokumentit është të ekzaminojë nëse janë të mjaftueshme aktualisht mjetet e ndryshme (ligjore, in-stitucionale, etj.) në Greqi për arritjen e objektivave am-bicioze për reduktimin e emetimeve të gazeve serrë në përputhje me vendimin e fundit (tetor 2014) të Këshi-llit të Evropës (40% reduktime të emetimeve të gazeve serrë në BE deri në vitin 2030 krahasuar me vitin 1990, 27% depërtim i burimeve të energjisë së rinovueshme në konsumin përfundimtar të energjisë të BE-së, si dhe 27% reduktim i përdorimit të energjisë në BE krahasuar me skenarin bazë). Në këtë kuadër, dokumenti analizon temat e mëposhtme:Vlerësimi i procesit aktual të planifi kimit afatgjatë në GreqiAnaliza dhe analizimi kritik i Planit të Energjisë ekzistues afatgjatë për GreqinëPrezantimi i detajuar dhe vlerësimi i politikave të inte-gruara në planifi kimin afatgjatë grek të energjisëAnalizë e procesit deri më tani drejt një Ekonomie me Karbon të Ulët (LCE) në Greqi, duke u fokusuar në sek-torin e energjisëVlerësimi i efi kasitetit të mjeteve të disponueshmeSugjerimet për përmirësimin dhe vlerësimin drejt një LCE në Greqi

Personi i kontaktit: Elena Georgopoulou, Instituti për Studime Mjedisore dhe Zhvillim Ekologjik, Observatori Kombëtar i Athinës (NOA); elenag@noa.gr

Shteti: Hungaria Partner: BCE-REKK Titulli i LCPP: Efekti ekonomik i objektivave të politikës së klimës BE 2030 në HungariGrupet e përfshira të interesit: sfera akademike, vendimmarrësTema: Dokumenti vlerëson efektet e objektivit për gazet serrë të BE-së për vitin 2030 në zbatueshmërinë ekonomike të centralit të ri bërthamor të planifi kuar, të ardhura të pritshme nga kuota e emetimeve dhe opsionet e ndryshme për ndarjen e barrëve në sektorët jo-ETS.Shkalla e LCPP: shteti

Përshkrim i shkurtër: Ky dokument fokusohet në çështjet e mëposhtme:• ndikimi i opsioneve të ndryshme të objektivit për gazet

serrë në zbatueshmërinë ekonomike të një centrali të ri bërthamor,

• të ardhurat nga kuota e Hungarisë sipas opsioneve të ndryshme të objektivave për gazet serrë,

• krahasimin e parashikimeve të emetimeve të gazeve serrë dhe opsionet e ndarjes së barrës në sektorin ESD (jo-ETS),

• skenarët për prodhimin e RES-E në Hungari në kontekstin e objektivave të burimeve të rinovueshme për vitin 2020.

Zbatueshmëria ekonomike e centralit bërthamor infl uen-cohet pozitivisht nga objektivat më të rrepta për gazet serrë për vitin 2030 GHG, por edhe objektivi më ambicioz të ETS i propozuar nga Komisioni (-49%) nuk mund të sjellë produktivitet parësor neto pozitiv. Të ardhurat më të lar-ta nga ankandi (mesatarisht në vit 700-800 milionë EUR) shoqërohen me skenarin referencë 40% (pa objektiv RES dhe EE) për shkak të çmimit më të lartë të kuotave të leju-ara të emetimeve të BE-së. Duke supozuar se parimet për ndarjen e përpjekjeve do të jenë të ngjashme me skemën aktuale (bazuar në PBB), gama e parashikimit të emeti-meve (sektori jo-ETS) është e integruar në vlerat minimale dhe maksimale të objektivave, prandaj pozicioni i Hunga-risë varet nga parametrizimi i rregullave të shpërndarjes (pozicion i shkurtër ose i gjatë). Megjithatë, shpërndarja e bazuar në PBB ofron objektiv më tolerues për Hungarinë sesa shpërndarja me efi kasitet në kosto. Për sa u përket objektivave të burimeve të rinovueshme për vitin 2020, Hungaria është në rrugën e duhur me objektivat e veta, por kjo kryesisht është për shkak të uljes së konsumit të energjisë dhe rritjes së përdorimit të druve të zjarrit. Kapa-citetet RES-E që nevojiten nga viti 2014 e tutje për të arri-

26

tur kapacitetet e parashikuara në NREAP deri në vitin 2020 ka të ngjarë të rrisin çmimet e energjisë elektrike me 8%, ndërsa kapacitetet që nevojiten për të realizuar normën 10,9% të prodhimit RES-E kanë efekt në çmim vetëm 5%.

Personi i kontaktit: Lazslo Szabo, lszabo@uni-corvinus.hu

Shteti: Itali Partner: Akademia Evropiane e Bolzanos (EURAC)Titulli i LCPP: Mjetet vullnetare në implementimin e strategjisë evropiane të karbonit të ulët në Itali: Konventa e Kryebashkiakëve dhe mjetet e tjera për partneritete publike-private në nivel lokal.Grupet e interesit përfshinin: Politikëbërësit në nivel kombëtar dhe lokal, sfera akademike, industriaTema: Politikat e karbonit të ulët dhe instrumentet vullnetare në ItaliShkalla e LCPP: Një perspektivë me shumë nivele, me fokus të veçantë në nivelet kombëtare dhe vendase

Përshkrim i shkurtër: Dokumenti i politikës për Italinë synon të identifi kojë dhe analizojë mjetet vullnetare të implementuara brenda kua-drit të strategjisë së karbonit të ulët në Itali dhe, në veçan-ti, në fushën e politikave të energjisë. Më specifi kisht, do-kumenti fokusohet në mjetet e ndryshme të politikave të përdorura në këtë fushë në shkallë territoriale lokale dhe kombëtare, në rolin e grupeve të interesit dhe sinergjitë e mundshme mes niveleve të ndryshme të administratës publike dhe sektorit privat.Analiza nxjerr në pah rezultatet e konsiderueshme poten-ciale dhe pozitive të arritura nga mjetet vullnetare në per-spektivën e objektivave të BE-së për karbonin e ulët, duke sugjeruar gjithashtu një numër përmirësimesh që do të rri-snin efi kasitetin gjithëpërfshirës dhe efi kasitetin e masave të politikës së karbonit të ulët në vend, konkretisht: koor-dinim më të mirë mes departamenteve përkatëse të qeve-risjes qendrore; bashkëpunim më të ngushtë mes niveleve të ndryshme territoriale të qeverisjes; rol më të madh për autoritetet lokale, në veçanti ato që marrin pjesë në Kon-ventën e Kryebashkiakëve; informacion më aktiv dhe ndër-veprim me aktorët privatë rreth masave të politikave të ndryshme të promovuara në nivele kombëtare dhe lokale

Personi i kontaktit: Alyona Zubaryeva, alyona.zubaryeva@eurac.edu

Shteti: Mali i Zi Partner: Ministria e Zhvillimit Ekologjik dhe TurizmitTitulli i LCPP: Parashikimet e gazeve serrë për sektorin e energjisë Grupet e interesit përfshinin: Ministria e Zhvillimit Ekologjik dhe Turizmit, Ministria e Ekonomisë (Departamenti për Energjinë dhe Departamenti për Efi kasitetin Energjetik), Ministria e Transportit dhe DetitTema: Ngarkesa e gazeve serrë në skenarët e energjisë („Pa masat“ dhe „Me masat“) Shkalla e LCPP: shteti

Përshkrim i shkurtër: Zhvillimi i sektorit të energjisë varet nga numri i lartë i fak-torëve të konsiderueshëm mes të cilëve më të rëndësishmit janë:• zhvillimi ekonomik,• reforma e sektorit të energjisë dhe masat e qeverisë,• zhvillimi i tregut ndërkombëtar të energjisë dhe infl uenca

ndërkombëtare,• zhvillimi teknologjik,• kufi zimet globale të mbrojtjes së mjedisitSecili prej këtyre faktorëve ka dimensionin e tij infl uencues dhe pasojat do të jenë nivele të ndryshme të konsumit të energjisë dhe struktura të gjenerimit të energjisë.Qëllimi i këtij raporti është të japë vlerësim për tendencat e ardhshme në emetimet e gazeve serrë në Malin e Zi në formën e parashikimeve për skenarët „Pa masat“ dhe „Me masat“, si edhe të dhënat e emetimeve historike, për peri-udhën kohore 2010-2030. Për vlerësimin e tendencave të ardhshme, parashikohen dy skenarë, të cilët përfaqësojnë supozime të ndryshme në lidhje me politikat dhe masat e im-plementuara, miratuara ose planifi kuara. Skenarët bazohen në Strategjinë e Zhvillimit të Energjisë për periudhën deri në vitin 2030, dokumenti kombëtar i miratuar në korrik 2014.

Personi i kontaktit: Djordjina Stajkic, Ministria e Zhvillimit Ekologjik dhe Turizmit, djordjina.stajkic@mrt.gov.me

Shteti: Republika e Serbisë Partner: Ministria e Bujqësisë dhe e Mbrojtjes së Mjedisit

27

Titulli i LCPP: Politika e Karbonit të Ulët në sektorin e mbetjeve - Rasti i Republikës së Serbisë Grupet e përfshira të interesit: Ministria e Bujqësisë dhe e Mbrojtjes së Mjedisit; Agjencia Serbe e Mbrojtjes së Mjedisit; Administrata e Provincës Autonome të Vojvodinës; Qeveria Vendore; Kompanitë e shërbimeve komunale Tema: Sektori i mbetjeve.Shkalla e LCPP: shteti

Përshkrim i shkurtër: Ky dokument politik analizon kuadrin e politikës së mbe-tjeve në Republikën e Serbisë nga këndvështrimi i kar-bonit të ulët. Edhe pse është arritur progres i madh në fushën e përfshirjes të legjislacionit të BE-së në kuadrin e politikës kombëtare për sektorin e mbetjeve, është e qartë se ekziston një hendek mes përfshirjes dhe im-plementimit të legjislacionit përkatës. Gjithashtu, ndër-gjegjësimi i lidhjeve mes menaxhimit të mbetjeve dhe ndryshimit të klimës është në një nivel shumë të ulët, por vetëm në kontekstin e ngushtë të shëndetit të njeri-ut. Kjo LCPP sjell një pamje të përgjithshme të pikave të forta, pengesave dhe sfi dave të kuadrit rregullator kom-bëtar, duke përfshirë analizën SWOT. Për të krahasuar statusin aktual të legjislacionit serb, dhe nevojat e mëtej-shme për adoptim dhe implementim të Acquis-it dhe përmirësimin e përgjithshëm të gjendjes në këtë sektor, ky dokument paraqet gjithashtu një pamje të përgjit-hshme të legjislacionit dhe menaxhimit të mbetjeve të BE-së. Një numër opsionesh zbutjeje, përmes disa ske-narëve, u analizuan sipas modelit, i cili u zhvillua në ku-adër të projektit LOCSEE, për llogaritjen e emetimeve të gazeve serrë nga sektori i mbetjeve solide në lidhje me potencialin e tyre në pakësimin e emetimeve të gazeve serrë dhe efi kasitetin e tyre në kosto. Rezultatet e mode-limit me konkluzione dhe rekomandime përfundimtare tregohen gjithashtu në këtë dokument.

Personi i kontaktit: Danijela Bozanic, danijela.bozanic@eko.minpolj.gov.rs; Dragana Radulovic , dragana.radulovic@eko.minpolj.gov.rs; A. Jovovic, ajovovic@mas.bg.ac.rs; D. Todorovic, dtodorovic@mas.bg.ac.rs;

Shteti: Sllovenia Partner: Ministria e Bujqësisë dhe Mjedisit

Titulli i LCPP: Sistem për monitorimin e implementimit dhe efi kasitetit të masave të Programit Operacional të masave për të reduktuar emetimet e gazeve serrë deri në vitin 2020 me synimin deri në vitin 2030 (OP GHG 2020)Grupet e interesit përfshinin: ministritë (Ministria e Mjedisit dhe Planifi kimit Hapësinor); Ministria e Financave, Ministria e Infrastrukturës, Ministria e Zhvillimit Ekonomik dhe Teknologjisë); agjencitë, zyrat dhe fondet (Agjencia Sllovene e Mjedisit, Eco Fund, Fondi Publik Slloven i Mjedisit, Zyra e Statistikave, administrata fi nanciare); institutet (Instituti Jozef Stefan, Instituti i Analizës Makroekonomike dhe Zhvillimit); grupe të tjera të interesit (SID Bank, CMRS, OJQ)Tema: Treguesit për monitorimin e implementimit dhe efi kasitetitShkalla e LCPP: shteti

Përshkrim i shkurtër: Në kontekstin e paketës legjislative të BE-së të lidhur me energjinë të miratuar në vitin 2008, Sllovenia ka objek-tiva të detyrueshme ligjore për reduktimin e emetime-ve të gazeve serrë deri në vitin 2020. Për të arritur këto objektiva, Ministria përgjegjëse përgatiti një Program Operacional të masave për të reduktuar emetimet e gazeve serrë deri në vitin 2020 me synimin deri në vi-tin 2030 (OP GHG 2020). Implementimi efi kas i masave të parashikuara në OP TGP 2020 do të varet kryesisht nga përcaktimi i një sistemi gjithëpërfshirës për moni-torimin e implementimit dhe efi kasitetit të aktiviteteve. Me ndihmën e projektit LOCSEE, Grupi i tij Kombëtar i Punës për Politikat e Karbonit të Ulët dhe përfshirjen e ekspertëve të jashtëm, dokumenti jepte një analizë të thellë dhe vlerësim të metodologjive aktuale, treguesve, databazave dhe fl ukseve të të dhënave si edhe efi kasi-tetin në kosto të masave për të mbështetur implemen-timin dhe për të arritur maksimumin e efi kasitetit të masave, veçanërisht ato në sektorët kyçë të transportit, ndërtesave, energjisë, bujqësisë. Masat duhet të kontri-buojnë gjithashtu për të zgjeruar objektivin e rritjes së gjelbër, prandaj një pjesë e vlerësimit të eko-inovacionit, vendeve të gjelbra të punës, taksave dhe subvencioneve ka qenë gjithashtu pjesë e detyrës dhe është eksploruar në thellësi.

Personi i kontaktit: Barbara Simonič, Ministria e Ekonomisë dhe Planifi kimit Hapësinor, Barbara.simonic@gov.si;Andreja Urbančič, Jozef Stefan Institute – Qendra për Efi kasitet Energjetik, andreja.urbancic@ijs.si

28

PËRMBLEDHJA E AKTIVITETEVE4

JOANNEUM RESEARCH ishte përgjegjës për ngritjen dhe funksionimin e Grupeve Kombëtare të Punës në secilin shtet pjesëmarrës duke siguruar përqasje ndërsektoria-le dhe pjesëmarrëse në projekt, analizë të situatës aktu-ale në fushën e ndryshimit të klimës në të gjitha vendet pjesëmarrëse dhe për grumbullimin e praktikave të mira që sigurojnë transferimin dhe shkëmbimin e ekspertizës aktuale në zonën e EJL-së.

Qëllimi i këtyre grupeve të punës ishte nga njëra anë të siguronin këshilla teknike për partnerët kombëtarë të LOCSEE mbi çështjet që lidhen me përcaktimin e poli-tikave të karbonit të ulët dhe transferimin e legjislaci-onit të BE-së. Nga ana tjetër, ato mbështetnin fluksin e informacionit dhe bashkëpunimin mes LOCSEE dhe institucioneve/organizatave përkatëse në nivel kom-bëtar. Grupet Kombëtare të Punës japin një kontribut të rëndësishëm në faktorin bashkëkohor në lidhje me politikat e karbonit të ulët në vendet pritëse, praktikat më të mira, transferimin e koordinuar të legjislacionit të klimës të BE-së, ndërtimin e kapaciteteve për zhvillimin e politikave të karbonit të ulët, vlerësimin e rezultateve të modelimit dhe zhvillimin e dokumenteve të politikave të karbonit të ulët.

Partneri kombëtar i LOCSEE ftoi anëtarë të Grupe-ve Kombëtare të Punës, organizoi takimet dhe siguroi bashkëpunim të suksesshëm mes projektit dhe Grupeve Kombëtare të Punës.

JOANNEUM RESEARCH zhvilloi një program pune për Grupet Kombëtare të Punës në të gjitha vendet pjesë-marrëse dhe mbikëqyr funksionimin e tyre. Anëtarë të Grupeve Kombëtare të Punës ishin përfaqësues të një partneriteti të projektit në vendin që veproi si koordi-nator i punës së Grupeve Kombëtare të Punës, dhe përfaqësuesit e autoriteteve dhe organizatave të tjera kombëtare ose rajonale, duke mbuluar sektorë të rën-dësishëm të lidhur me ndryshimin e klimës (për shem-

bull përfaqësues të autoriteteve dhe organizatave që trajtojnë mjedisin, planifikimin, transportin, pylltarinë, shëndetin...) duke siguruar kështu përqasje ndërsekto-riale në zhvillimin e politikave të karbonit të ulët. Të gji-thë partnerët krijuan Grupe funksionale Kombëtare të Punës dhe zhvilluan deri në katër takime.

4.2 SEMINARET PËR NGRITJEN E KAPACITETEVE

4.1 TAKIMET E GRUPEVE KOMBËTARE TË PUNËS

29

4.2 SEMINARET PËR NGRITJEN E KAPACITETEVE

Seminari i 1-rë për Ngritjen e Kapaciteteve për Tran-sferimin e Legjislacionit të BE-së rreth Ndryshimit të Klimës dhe Zhvillimin e Politikave të Karbonit të Ulët u zhvillua në Graz të Austrisë në 24 maj 2013. Në të morën pjesë 28 pjesëmarrës (Shqipëria: 1, Austria: 8, Kroacia: 2, Greqia: 4, Hungaria: 6, Italia: 2, Sllovenia: 2, Të tjera: 3) nga ministritë, komuniteti akademik, agjencitë dhe Komisioni Evropian. Në Sesionin 1 (Direktivat e BE-së dhe adoptimi i tyre), prezantuesit u përqendruan në aktet li-gjore bazë të BE-së mbi ndryshimin e klimës dhe për-vojën e fituar deri më tani nga transferimi i legjislacionit; sfidat në transferimin e legjislacionit përkatës të BE-së në vende anëtare, kandidate dhe kandidate të mundsh-me; dhe strukturën e Udhëzuesit të LOCSEE për tran-sferimin e legjislacionit. Sesioni 2 (Politikat e Karbonit të Ulët: Nga praktikat e mira dhe të këqija te implementimi i suksesshëm) përfshinte prezantime rreth praktikave dhe kuadrit, si dhe pengesave në implementimin e politikave të karbonit të ulët; Plani Styrian i Klimës si shembull im-plementimi në Austri; linjat kohore, nxitjet dhe pengesat në zhvillimin e politikave të karbonit të ulët në sektorin e energjisë; dhe struktura dhe përmbajtja e draftit të një manuali me hapa për zhvillimin dhe implementimin e politikave të karbonit të ulët. Në Sesionin 3 (Diskutimi përfundimtar), u ra dakord që projekti LOCSEE është një ndër kanalet e tjera për të asistuar vendet në Evropë në kapërcimin e mangësive institucionale të tilla si karakteri shpesh tepër i përgjithshëm i strategjive kombëtare të klimës.

Konferenca e Përbashkët Ndërkombëtare dhe Semi-nari i 2-të për Ngritjen e Kapaciteteve për Transferi-min e Legjislacionit të BE-së rreth Ndryshimit të Klimës dhe Zhvillimin e Politikave të Karbonit të Ulët u zhvillua në Zagreb të Kroacisë në 21 mars 2014. Në të morën pjesë 49 pjesëmarrës (Shqipëria: 1, Austria: 1, Kroatia: 23, Greqia: 2, Hungaria: 5, Italia: 9, Mali i Zi: 1, Sllovenia: 2, Të tjera: 5) nga ministritë, komuniteti akademik, dhe agjencitë e ndryshme si dhe Komisioni Evropian. Sesioni 1 (Direktivat e BE-së në fushën e ndryshimit të klimës) për-fshin një pamje të përgjithshme të kuadrit të politikës BE-së për vitin 2030 për klimën dhe energjinë dhe impli-kimet e saj për vendet kandidate të mundshme në BE; përpjekjet e Italisë në strategjinë e përshtatjes dhe ek-sperienca të ngjashme; dhe prezantimi i pjesës së parë të Udhëzuesit të LOCSEE për transferimin e koordinuar të legjislacionit. Në Sesionin 2 (Politikat e Karbonit të Ulët), u bënë prezantime rreth rezultateve të programit ita-lian për vlerësimin e Gjurmës Mjedisore; përmbajtja e Manualit me hapa të LOCSEE për zhvillimin e politikave me karbon të ulët dhe rezultatet e ushtrimeve të mode-limit për 5 vende të IPA-s; strategjitë e mundshme për

arritjen e objektivave të energjisë elektrike me karbon të ulët të udhërrëfyesit BE 2050 dhe implikimet e tyre në çmimet e energjisë elektrike; pamje e përgjithshme e instrumenteve financiare që mund të asistojnë shtetet në implementimin e politikave të karbonit të ulët; si dhe zhvillimi në kuadrin e LOCSEE të shablloneve për do-kumentet e politikave të karbonit të ulët dhe plan-pro-ceset. Përfundimisht, në Sesionin 3 (Projektet e BE-së) u prezantuan shkurtimisht projekte të ndryshme aktuale në BE për të treguar gamën e aktiviteteve që janë duke u zhvilluar në fushën e implementimit të politikave të karbonit të ulët.

30

4.3 AKTIVITETET E SHPËRNDARJES SË INFORMACIONIT DHE KOMUNIKIMIT

Qendra Rajonale e Mjedisit (REC) ka qenë përgjegjë-se për të drejtuar paketën e punës komunikuese. Mes masave të para të implementuara në fillim të vitit 2013, partnerëve të projektit iu dha plani i komunikimit për përdorimin e brendshëm të LOCSEE, me qëllim që t‘u si-gurohej strategjia, metodat dhe mënyrat për aktivitetet e shpërndarjes së informacionit. Identiteti vizual i projek-tit LOCSEE është zhvilluar gjithashtu në fazat e hershme të implementimit të projektit, së bashku me manualin e identitetit vizual për të siguruar njëtrajtësi në mënyrën se si paraqitet projekti LOCSEE në materialet e shtypura dhe ato elektronike. Manuali i identitetit jep rregulla për për-dorimin e logos si edhe shabllone për dokumentet Word dhe PowerPoint, duke pasur parasysh se logoja e LOCSEE dhe identiteti vizual është „kartëvizita“ e projektit në të gjitha evenimentet (të brendshme, lokale, kombëtare dhe ndërkombëtare) dhe njëtrajtësia grafike është thelbësore për të garantuar që partnerët e projektit të përçojnë një sens stabiliteti, qëndrueshmërie dhe cilësie.

Krijimi, përditësimi dhe mirëmbajtja e uebsajtit të LO-CSEE (domeni publik dhe zona e partnerëve) ka qenë gjithashtu një detyrë madhore për Qendrën Rajonale të Mjedisit (REC). Uebsajti është krijuar që në fillim të vitit 2013 dhe deri tani trafiku i vizitorëve të uebsajtit është dyfishuar. Intensiteti më i lartë i vizitorëve të uebsajtit, përveç vizitorëve nga vendet pjesëmarrëse të LOCSEE u regjistrua nga: SHBA, Kanadaja, Brazili, Irani, Turqia, Gjermania, Mbretëria e Bashkuar, Belgjika, Bullgaria, Franca, Holanda, Spanja, Rumania dhe Zvicra, gjithashtu uebsajti u vizitua nga individë në më shumë se 65 vende. Norma e vizitorëve përsëritës ishte 45,7% dhe norma e vizitorëve të rinj ishte 54,3%; në periudhën korrik 2013 - nëntor 2014, uebsajti i LOCSEE regjistroi 24 113 shikime faqesh. Struktura e uebsajtit (domen publik) u miratua gjatë implementimit të sugjerimeve të partnerëve të LO-CSEE për të lehtësuar aksesin në informacion, vizibilite-tin e përfundimeve, lajmeve dhe evenimenteve. Uebsaj-ti i LOCSEE përmban një përshkrim të përgjithshëm të objektivave të projektit, partneritetit, Programit të Bash-këpunimit Transkombëtar të EJL-së, bibliotekën, si dhe seksionin e brendshëm të quajtur „zona e partnerëve“ për seksionin e lartpërmendur të përfundimeve. Nën-seksionet e përfundimeve përbëhen nga: platfor-ma e praktikave të mira, analiza bashkëkohore rajonale dhe kombëtare mbi ndryshimin e klimës, direktivat për Transferimin e Koordinuar të legjislacionit të BE-së në fushën e ndryshimit të klimës seksion I dhe II, Manuali me hapa për zhvillimin e politikave me karbon të ulët dhe planet kombëtare, përpunimi dhe planet e imple-mentimit për zhvillimin dhe përmirësimin e politikave të karbonit të ulët.

Uebsajti ka pasur përditësime të shumta në seksione të tilla si lajmet, evenimentet, përfundimet dhe biblioteka e tij dixhitale. Evenimentet dhe lajmet janë krijuar dhe përditësuar me informacion të dhënë nga konsorciumi, me një numër total prej 38 evenimentesh dhe 15 laj-mesh të përshkruara (deri në fund të tetorit 2014), plus përditësimin konstant të platformës së praktikave të mira me më shumë se 45 shembuj. REC ka përditësuar vazhdimisht kanalet e rrjeteve sociale (Linkedin LOCSEE Group/ llogarinë në Twitter të LOCSEE) duke informuar publikun rreth evenimenteve, lajmeve dhe përfundime-ve të projektit LOCSEE.Për të siguruar cilësinë e informacionit të shpërndarë përmes kanaleve të ndryshme, drejtuesi i grupit të pu-nës ka bërë redaktimin dhe editimin e të gjithë përm-bajtjes së uebsajtit të LOCSEE, përfundimet e projektit, publikimet, evenimentet, lajmet, etj.

Zona e partnerëve në uebsajtin e LOCSEE u krijua për të lehtësuar shkëmbimin e informacionit, të të dhëna-ve dhe dokumenteve mes partnerëve të projektit; ajo është strukturuar bazuar në logjikën e mëposhtme: dosjet dhe nëndosjet që u korrespondojnë paketave të punës, dokumentet në progres, dhe përfundimet për-katëse të projektit. Ajo është gjithashtu një hapësirë për të ndarë shabllone që janë krijuar nën manualin e iden-titetit vizual. Partnerëve të projektit u janë dhënë emra përdoruesi dhe fjalëkalime për të pasur akses në zonën e përbashkët dhe për të arritur të ndajnë informacionet dhe dokumentet që i konsiderojnë të rëndësishme për implementimin e projektit.

REC gjithashtu ka qenë përgjegjëse për koordinimin, përgatitjen, dizajnin, shtypjen dhe shpërndarjen e ma-terialeve promocionale të LOCSEE. Edhe koncepti dhe struktura e buletinit informativ elektronik i LOCSEE i titu-lluar „Carbon Low-down“ është zhvilluar nga REC. Është botuar një total prej 4 numrash (1 numër i dyfishtë), ku përshkruhen aktivitetet e projektit me kontribute nga partnerët e projektit dhe lajme nga aktivitetet në arenën ndërkombëtare të klimës. U zhvillua një strukturë e për-gjithshme e buletineve informative që mbulon rezulta-tet e projektit, intervistat e partnerëve të projektit ose grupet përkatëse të interesit që punojnë me politikat e karbonit të ulët, evenimente dhe lajme kombëtare dhe ndërkombëtare. Këto buletine lajmesh synojnë t‘ia pre-zantojnë informacionin një audience të synuar, autori-teteve kombëtare dhe rajonale apo lokale që trajtojnë ndryshimin e klimës, ekspertët që punojnë në projekte të ngjashme në lidhje me zbutjen e ndryshimit të klimës dhe politikat e karbonit të ulët, si edhe publikun e për-gjithshëm të interesuar në aktivitete që kanë lidhje me

31

nismat lokale, kombëtare dhe rajonale për reduktimin e emetimeve të CO2.

Konsorciumi ka qenë aktiv në aktivitetet e komuniki-mit dhe shpërndarjes së informacionit; REC ka arri-tur gjithashtu tregues në lidhje me shfaqjen në media dhe pjesëmarrjen në lloje të ndryshme evenimentesh në nivel lokal, kombëtar dhe ndërkombëtar. LOCSEE është prezantuar dhe promovuar nga partnerët në më shumë se 15 evenimente të jashtme, duke përfshirë ato lokale, kombëtare dhe ndërkombëtare (për shembull evenimentin sekondar COP19) dhe ka kontaktuar mbi 500 grupe përkatëse interesi në fushën e ndryshimit të klimës (studiues, komuniteti shkencor, sfera akade-mike, sektori privat, autoritete lokale dhe kombëtare të politikave publike që trajtojnë çështje klimatike dhe mjedisore). Numri total i aktiviteteve të shpërndarjes së informacionit (lajme elektronike, lajme, publikime, video, dokumente shkencore dhe studimore) të arritu-ra nga konsorciumi është mbi 55 dhe numri total i in-dividëve të arritur përmes aktiviteteve të shpërndarjes së informacionit është më shumë se 2300; individët e arritur përmes uebsajtit të LOCSEE, shpërndarja e për-fundimeve është mbi 24 200 nga të cilët rreth 55% janë vizitorë të rinj.

32

4.4 TAKIMET E GRUPEVE NDËRSEKTORALE TË INTERESIT

Përfshirja e grupeve të interesit nga sektorët e ndryshëm është një nga çështjet kryesore në zhvillimin e politikës.Për këtë qëllim, u organizuan 3 seminare për grupet e interesit në secilin grup pjesëmarrës për zhvillimin ose përmirësimin e dokumenteve të politikave të karbonit të ulët dhe implementimin e përfundimeve në dokumen-tet përfundimtare. Për shembull:

● Në Itali seminaret kombëtare të koordinuara nga EU-RAC kanë synuar të kontribuojnë drejt përcaktimit të një përqasjeje sistematike, ndërsektoriale ndaj struk-turimit të masave politike dhe vullnetare në sektorët publikë dhe privatë për të reduktuar emetimet e CO2. Gjithashtu, gjatë seminarit të dytë në një eveniment të përbashkët me projektin AlterEnergy, u prezantua dhe u diskutua mes pjesëmarrësve Acquis-i përkatës i BE-së për ndryshimin e klimës në lidhje me Ballka-nin.

● Në Malin e Zi u prezantua dhe u diskutua jo vetëm plan-procesi kombëtar për zhvillimin dhe përmirësi-min e politikës së karbonit të ulët, por edhe drafti i planit të implementimit për transferimin e legjislacio-nit të BE-së në fushën e ndryshimit të klimës;

● Në ish-Republikën Jugosllave të Maqedonisë, u zhvi-llua seminari i dytë i grupeve të interesit të LOCSEE në kryeqytetin maqedonas, Shkup, së bashku me një seminar të PNUD-it në kuadër të projektit „Raporti i Parë Bienal Përditësues mbi Ndryshimin e Klimës“. Seminari i parë për grupet e interesit krijoi rrethanat për zhvillimin e një sesioni gjenerimi/krijimi idesh (brainstorming) mbi përfundimet e një kuadri të mu-ndshëm MRV për veprimet e përzgjedhura të zbutjes në nivel kombëtar.

Grupet e ndryshme të interesit nga organizatat joqeve-ritare, institucionet e financimit të studimeve për ener-gjinë, sfera akademike, përfaqësues të industrisë dhe publiku i përgjithshëm kanë marrë pjesë në aktivitetet e projektit përmes këtyre seminareve dhe takimeve kombëtare. Ato u përfshinë në diskutime në një tavolinë të rrumbullakët së bashku me përfaqësues të qeverisë kombëtare, rajonale dhe lokale për të ndarë pikëpamjet e tyre të ndryshme, ekspertizën dhe pritshmëritë. Në total, u zhvilluan 10 seminare për grupet e interesit në vendet e konsorciumit.Një prej synimeve të seminareve ishte të krijonin një rrjet të fortë të grupeve të interesit dhe aktorëve kyçë sektorialë në nivel rajonal, kombëtar dhe ndërkombëtar që trajtojnë ndryshimin e klimës dhe energjinë, për të ushqyer frymën dhe mundësitë e bashkëpunimit.Çdo seminar iu është adresuar temave të ndryshme, për të arritur një pamje të gjerë të shembujve/masave të praktikës së mirë, dhe aktivitetet aktuale, duke u përpje-

kur të përfshijë grupe të reja interesi në rrjetin ekzistues (pjesëmarrja në takimin e Grupeve Kombëtare të Punës të organizuar përveç seminarit, shikoni 4.1).Prezantimi i projektin LOCSEE te ta ishte i frytshëm, bashkë me objektivat kryesore dhe rezultatet e arritura, si edhe aktivitetet aktuale dhe marrëdhëniet me kuadrin e BE-së për ndryshimin e klimës dhe strategjinë e zhvilli-mit të karbonit të ulët.Kontributet dhe rekomandimet e dhëna janë marrë në konsideratë gjatë zhvillimit të dokumenteve të politikës, përballjes me një numër temash të ndryshme (shikoni 3.6), që secili partner redaktoi, duke ndjekur direktivat dhe manualet e përgatitura nga projekti dhe duke marrë në konsideratë prioritetet e politikave të tyre.

5

33

5EFEKTI DHE ANA EKOLOGJIKE

Projekti LOCSEE ka krijuar një bashkëpunim të grupeve të interesit (ministritë, OJQ-të, organizatat studimore, industrinë) gjë që zhvilloi me sukses një set mjetesh që i ndihmojnë politikëbërësit të hartojnë dokumentet e politikave të karbonit të ulët, të transferojnë legjislacio-nin e BE-së në legjislacionin kombëtar të partnerëve, të identifikojnë sektorët prioritarë për reduktimin e emeti-mit të gazeve serrë, të kuptojnë, të kuptojnë opsionet te-knologjike të këtyre sektorëve dhe gjithashtu përfitimet e përbashkëta të reduktimit të emetimeve në sektorë të ndryshëm.

Interesi në përfundimet e LOCSEE është rritur gjatë projektit. Partnerët janë paraqitur kolektivisht në 15 evenimente të jashtme, duke përfshirë ato kombëtare dhe ndërkombëtare (për shembull, evenimenti dytësor COP19) me një shkallë të lartë të grupeve të interesit të arritura me aktivitetet e shpërndarjes së informacionit. Në 30 takime të grupeve kombëtare të punës ku merrnin pjesë zyrtarët përkatës të ministrive dhe përfaqësues të grupeve të interesit, fillimisht u fokusuan në theksimin e rolit të projektit LOCSEE, por më pas evoluuan në har-timin e dokumenteve strategjike të politikave në proce-sin konsultues. Kjo solli hartimin e 10 dokumenteve të politikave që mbështesin procesin e implementimit të politikave në vendet partnere.LOCSEE ka fituar gjithashtu një interes në rritje nga media në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar, duke për-mendur një numër artikujsh të publikuar deri më tani (një listë jo e plotë disponohet në uebsajtin e LOCSEE në seksionin e lajmeve/evenimenteve).Në lidhje me shtrirjen e saj, konferenca përfundimtare e LOCSEE ku rezultatet e projektit u prezantuan, tërhoqi rreth 60 pjesëmarrës. Grupeve të jashtme të interesit iu shpërndanë 300 kopje të printuara të materialeve të projektit gjatë takimit të RPN dhe në konferencën për-fundimtare të projektit.

Vlerësimi i rezultateve të projektit nga pjesëtarët e gru-peve të punës, pjesëtarët e rrjetit të politikës rajonale dhe partnerët, disponohet online në seksionin e përfun-dimeve.

5.1 EFEKTI

34

5.2 ANA EKOLOGJIKE

Gjatë kohëzgjatjes së projektit nisi zhvillimi ose përmi-rësimi i politikave të karbonit të ulët në nivel kombëtar/rajonal dhe do të vazhdojë pas përfundimit të projektit përmes modeleve të përcaktuara të administratës. Ana ekologjike institucionale u sigurua nga partnerët e pro-jektit që janë përfaqësues të organeve qeveritare kom-bëtare të ngarkuara për zhvillimin e politikave me kar-bon të ulët për reduktimin e emetimeve të gazeve serrë dhe kështu do të jenë në gjendje të integrojnë rezultatet e projektit në dokumentet e ardhshme të ndryshimit të klimës dhe punën e tyre të rregullt gjatë përmbushjes së detyrimeve nga strategjia e BE-së për vitin 2020, Pro-tokolli i Kiotos dhe dokumentet e tjera për klimën, duke siguruar në këtë mënyrë edhe qëndrueshmëri financia-re. Ana ekologjike institucionale dhe politike e rezultate-ve të projektit lehtësohet gjithashtu nga krijimi i Rrjetit Rajonal të Politikave.

Gjatë implementimit të projektit u përcaktua nga të gji-thë partnerët një përqasje e përbashkët metodologjike për grumbullimin e njohurive nga politikat dhe projektet ekzistuese për të siguruar mirëkuptimin e asaj që konsi-derohet si praktikë e mirë, si dhe për të siguruar transfe-rueshmërinë e praktikave të mira. Ana ekologjike siguro-het gjithashtu nga përcaktimi i platformës së praktikës së mirë që do të jetë e disponueshme për konsultim për të paktën 2 vjet pas përfundimit të projektit.

Për të siguruar anën ekologjike të rezultateve të pro-jektit, u zhvilluan dy seminare për ngritjen e kapacite-teve me anëtarët e Grupeve ndërsektoriale Kombëtare të Punës, anëtarët e Grupeve Kombëtare të punës dhe përfaqësuesit e autoriteteve të tjera kombëtare ose rajonale dhe organizatat që nuk janë të përfshira në partneritet, duke mbuluar sektorët e lidhur me ndrys-himin e klimës duke siguruar kështu përqasje ndërsek-toriale dhe transferueshmëri të rezultateve të projektit në sektorë dhe organizata të tjera. Kjo rezultoi në një kapacitet të shtuar të disa institucioneve të rëndësish-me për t‘iu adresuar ndryshimit të klimës në secilin vend pjesëmarrës, të cilat do të jenë në gjendje t‘i përdorin në punën e tyre të përditshme. Rezultatet e punës janë gjithashtu të disponueshme në uebsajtin e projektit.

35

REFERENCAT

1. Haug, C. and A. Jordan, 2010: Burden sharing: distributing burdens or sharing efforts? In Climate Change Policy in the European Union: Confronting the Dilemmas of Mitigation and Adaptation? A. Jordan et al., (eds.), Cambridge University Press, Cambridge, pp. 83-102. (Haug, C. dhe A. Jordan, 2010: Ndarja e barrëve: shpërndarja e barrëve apo ndarja e përpjekjeve? Në Politikën e Ndryshimit të Klimës në Bashkimin Evropian: Konfrontimi i dilemave të zbutjes dhe përshtatjes? A. Jordan et al., (eds.), Cambridge University Press, Cambridge, fq. 83-102.)

2. IEA, 2011 Energy in the Western Balkans (IEA, 2011 Energjia në Ballkanin Perëndimor).

3. http://www.energy-community.org/portal/page/portal/ENC_HOME/NEWS/News_Details?p_new_id=6342

4. http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/sq/features/setimes/features/2012/07/16/feature-03

5. UNDP 2011: Fossil Fuel Subsidies in the Western Balkans (UNDP 2011: Subvencionet e karburanteve fosile në Ballkanin Perëndimor)

6. Steiner D. (2006): Evaluation of Efficiency of Greenhouse Gas Mitigation Measures under Consideration of Environmental, Social and Economic Co-Effects; Master’s thesis in cooperation with JOANNEUM RESEARCH (Prettenthaler, F., Schlamadinger, B.) (Steiner D. (2006): Vlerësimi i efikasitetit të masave zbutëse për gazet serrë sipas efekteve të përbashkëta mjedisore, sociale dhe ekonomike; Tezë Master në bashkëpunim me JOANNEUM RESEARCH (Prettenthaler, F., Schlamadinger, B.)

7. Tuerk A., Wagner F., Prettenthaler F., Steiner D., Frieden D. (2010): Synergies between Adaptation and Mitigation – Assessing the potential of mutual co-effects (“SynAdapt”); Joanneum Research & International Institute for Applied System Analysis; Austria; 08/2010. (Tuerk A., Wagner F., Prettenthaler F., Steiner D., Frieden D. (2010): Sinergjitë mes përshtatjes dhe zbutjes – Vlerësimi i potencialit të efekteve të përbashkëta reciproke (“SynAdapt”); Joanneum Research & Instituti Ndërkombëtar për Analizën e Sistemeve të Aplikuara; Austri; 08/2010.)

Evropa Juglindore me Karbon të Ulët Projekti LOCSEERAPORTI PËRFUNDIMTARDhjetor, 2014