Evropa Juglindore

Raporti i Zhvillimeve Ekonomike Nr. 2

Njësia për Reduktimin e Varfërisë dhe Menaxhimin Ekonomik

Rajoni i Evropës dhe Azisë Qendrore

Banka Botërore

5 qershor 2012

Përmbajtja

I. EJL6 ZHVILLIMET EKONOMIKE TË KOHËVE TË FUNDIT, PERSPEKTIVA DHE SFIDAT E POLITIKAVE

II. DREJT ‘RRITJES SË ARTË’ NË EVROPËN JUGLINDORE

I. EJL6: ZHVILLIMET EKONOMIKE, PARASHIKIMET, SFIDAT: Mjedisi Global

• Ekonomia botërore vazhdon të përballet me një sërë sfidash • Çmimet e larta të naftës, • Flukse hyrëse të ulëta kapitalesh, • Konsolidimin fiskal dhe të sektorit bankar të vendeve me të

ardhura të larta

• Shumica e ekonomive në zhvillim janë rimëkëmbur plotësisht prej krizës

• Por në gjysmën e dytë të 2011 u vu re një ngadalësim që krijoi një pasiguri të madhe për të ardhmen e ekonomisë globale me rrezikun e mundshëm të përhapjes

• Fillimi i 2012 dha shenja pozitive, por maji ishte i trazuar • Rreziku i intensifikimit të krizës greke dhe përhapja më e

gjerë

Prodhimi industrial global dhe importet u përmirësuan në fillim të 2012

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

16

2011M01 2011M04 2011M07 2011M10 2012M01

Rritja në përqindje, 3m/3m saar.

Prodhimi industrial botëror

Prodhimi industrial i vendeve në zhvillim

-60

-50

-40

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

2009M01 2009M09 2010M05 2011M01 2011M09

Rritja në përqindje, 3m/3m saar.

Prodhimi industrial (3m/3m)

Vëllimi i importeve (3m/3m)

Por pasiguria financiare u rrit në Maj

0

200

400

600

800

1.000

1.200

1.400

1.600

1.800

Jan-10 Jun-10 Nov-10 Apr-11 Sep-11 Feb-12

Normat CDS të borxhit sovran (pike baze), Janar 2010-Maj 2012

Portugali

Irlandë

Spanjë

Itali

Belgjikë

Zhvillimet e fundit në EJL6

• Në dallim me shumë vende në zhvillim, rimëkëmbja e rritjes së prodhimit real të EJL6 ishte e ngadaltë

• Korrektim i konsiderueshëm i ekuilibrave të jashtëm

• Por borxhet u rriten, sidomos ai publik

• Tregjet e punës – një problem kritik

• Tregjet e kredisë – po përmirësohen, por ngadalë

• Ulja e varfërisë – e ngadaltë

• Potenciale të pashfytëzuara: eksportet

Rimëkëmbja e prodhimit real në EJL6 (GDP reale e 2008=100) ALB, KOS, MKD në rrugë të mbarë BIH, MZI, SRB po zvarriten. Pse?

85

90

95

100

105

110

115

2008 2009 2010 2011

ALB BiH KOS

MKD MZI SRB

Pjesërisht janë investimet… përveçse në Maqedoni dhe Kosovë

65

70

75

80

85

90

95

100

105

110

115

2008 2009 2010 2011

ALB BiH KOS

MKD MZI SRB

Por edhe konsumi dhe eksportet janë të dobëta

Konsumi, 2008=100 Exportet, 2008=100

70

75

80

85

90

95

100

105

110

115

120

2008 2009 2010 2011

ALB BiH KOS

MKD MZI SRB 80

90

100

110

120

130

140

150

2008 2009 2010 2011

ALB BiH KOS

MKD MZI SRB

Rajoni i EJL6 është zhvendosur nga rritje e bazuar në tregti drejt asaj të bazuar në kërkesën e brendshme,

por kërkesa mbetet e ngadaltë…

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

2008 2009 2010 2011

EJL6

Konsumi Investimet Eksportet neto Rritja reale e PBB

… siç reflektohet dhe në rënien e nivelit të inflacionit megjithë çmimet më të larta të

energjisë

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1 3 5 7 9 11 1 3 5 7 9 11 1 3 5 7 9 11 1 3

2009 2010 2011 2012

EJL6 (mesatare)

EJL6 (mediana)

EJL6 (mesatare e ponderuar)

…me remitancat që ofrojnë një amortizator ekonomik dhe social

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

KOS BIH ALB EJL6 SRB MZI MKD

2008 2009 2010 2011

Potenciale të pashfrytëzuara të mëdha: eksportet

3 4 5 8

12 5

11

10 8 9

5

10

7 6 8

4

7

8

6

4

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

MKD BIH EJL6 SRB ALB MZI KOS

Itali Gjermani Te tjera BE EJL6 Te tjera

Por borxhi total publik dhe privat i huaj ka arritur nivele tepër të larta

0

20

40

60

80

100

120

MZI SRB EJL6 MKD BiH ALB KOS

2008 2009 2010 2011 2012

…në veçanti borxhi publik (përveç Kosovës) (% of PBB)

0

10

20

30

40

50

60

70

MZI ALB SRB BiH MKD KOS

2008 2009 2010 2011

Një lehtësim i jashtëm (i përkohshëm?): spredi 5 vjeçar bankave mëmë kryesore (pikë

bazë) dhe Viena 2.0

0

100

200

300

400

500

600

700

Raiffeisen

Erste

Unicredit

IntesaKBC

SocGen

SEB

Nordea

EBA's recapitalization plan

announcement

LTRO1LTRO2

Depozitat në përgjithësi janë rikthyer në nivelet e parakrizës……

20

40

60

80

100

120

140

160

De

c-0

5

Ju

n-0

6

De

c-0

6

Ju

n-0

7

De

c-0

7

Ju

n-0

8

De

c-0

8

Ju

n-0

9

De

c-0

9

Jun-1

0

De

c-1

0

Ju

n-1

1

De

c-1

1

ALB BIH

KOS MKD

MZI SRB

EJL6 total

…por jo rritja e kredisë (rritja nominale vit më vit)

-20

-10

0

10

20

30

40

50

60

70

Jan-07 Jul-07 Jan-08 Jul-08 Jan-09 Jul-09 Jan-10 Jul-10 Jan-11 Jul-11 Jan-12

ALB

BIH

KOS

MKD

MZI

SRB

EJL6 median

…dhe kryesisht arsyeja është kreditë me probleme NPLs

0

5

10

15

20

25

30

2007:Q1 2007:Q4 2008:Q3 2009:Q2 2010:Q1 2010:Q4 2011:Q3

ALB

BIH

KOS

MKD

MZI

SRB

EJL6 median

Ndryshimet në normat e papunësisë janë shqetësuese (pikë përqindje, 2011/2008)

-3

-3

-2

-2

-1

-1

0

Macedonia, FYR Kosova 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Shqiperi Mali i Zi BiH Serbi

Nivelet janë të larta sidomos në KOS, MKD, BIH (normat e papunësisë)

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

2007 2008 2009 2010 2011

ALB BiH KOS MKD

MZI SRB BE-10*

Një shqetësim real: Spektri i rritjes pa punësim (Ndryshimi i PBB reale dhe punësimit në EJL6

(majtas) dhe MKD (tremujore) në 2011)

-2

-2

-1

-1

0

1

1

2

2

3

3

4

SRB MKD MZI BiH Rritja e PBB

-1

0

1

2

3

4

5

6

Q1 Q2 Q3 Rritja e PBB

Nivelet e varfërisë janë të larta ($2.5-5 ppp)

Pas rënies së të ardhurave në 2008-9, rritja nuk ka qenë shumë në favor të të varfërve përveç

ndoshta Malit të Zi

-14

-10

-6-2

26

An

nu

al g

row

th r

ate

%

1 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100Expenditure percentiles

Growth incidence 95% confidence bounds

Growth in mean Growth at median

Mean growth rate

Serbia 2009 - 2010

-40

-20

02

04

0

An

nu

al g

row

th r

ate

%

1 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100Expenditure percentiles

Growth incidence 95% confidence bounds

Growth in mean Growth at median

Mean growth rate

Montenegro 2009-2010

-60

-40

-20

02

0

An

nu

al g

row

th r

ate

%

1 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100Expenditure percentiles

Growth incidence 95% confidence bounds

Growth in mean Growth at median

Mean growth rate

FYR Macedonia 2009-2010

Dhe LITS sugjeron që njerëzit janë prekur seriozisht prej krizës sidomos në Serbi...

0 20 40 60 80 100

Serbia

FYROM

BiH

Kosovo

Albania

Montenegro

Source: LiTS II, 2010.

(% of adults)

How much was your HH affected by the crisis?

A great deal A fair amount Just a little Not at all

… kryesisht nga humbja e orëve të punës, humbja e punës apo mbyllja e bizneseve

0

10

20

30

40

50

60

70

BiH Kosovo Albania Serbia FYROM Montenegro

Source: LiTS II, 2010.

(% of crisis-affected population )

Main crisis impact pathways

Reduction in wages or hours

Job loss or closed business

Reduced flow of remittances

Additional work undertaken

… duke detyruar njerëzit të menaxhojnë situatën kryesisht duke shkurtuar të mirat e

luksit, por edhe ushqimin

0

10

20

30

40

50

60

70

BiH Montenegro Albania Serbia Kosovo FYROM

Source: LiTS II, 2010.

(% of adult population)

Main crisis coping mechanisms

Reduced consumption of luxury goods

Reduced consumption of staple foods

Stopped buying medications / postponed doctor visits

Reduced vacations

Reduced consumption of alcohol / cigarettes

Delayed utilities payments / cut TV, phone, or internet

Parashikimi për EJL6 Parashikimi Global—Fundi do arrihet në

2012, rritja në vazhdim do mbetet e dobët

2010 2011e 2012f 2013f 2014f

Bota 4.1 2.8 2.4 3.0 3.3

Vendet me të

ardhura të larta

3.0 1.6 1.5 1.9 2.3

Vendet në

zhvillim

7.3 6.2 5.3 5.9 6.0

Memo:

Euro Zona 1.8 1.6 -0.3 0.7 1.4

Rritja e PBB reale (në përqindje)

Parashikimi: Rritja e EJL6 do arrijë pikën më të ulët në 2012, në 1% përpara se të fillojë rimëkëmbjen në

2.6% në 2013

Rritja reale e PBB growth (%)

2012 2013

ALB 1.6 2.5

BIH 0.5 1.5

KOS 4.0 4.1

MK 2.0 3.2

MZI 0.5 1.5

SRB 0.5 3.0

EJL6 1.1 2.6

Sfidat kryesore të politikave në 2012-13: Fiskali dhe Borxhi Publik

• Rritje më e ulët në 2012

• Performancë e dobët e të ardhurave

• Niveli i borxhit publik dhe dinamika MZI, SRB, ALB

• Pagat dhe pensionet (sidomos ne BIH)

• Disiplina financiare dhe pagesat e prapambetura të sektorit publik (MZI, ALB, MKD)

• Zgjedhjet në SRB, MZI (2012) dhe MKD, ALB (2013)

Çështje specifike fiskale: Pagesat e prapambetura dhe Garancitë

• Pagesat e prapambetura janë shfaqur në EJL6

• Sektori privat (MZI, ALB, MKD)

• Sektori publik (ALB, MKD); Bashkitë(MZI)

• Një kombinim i administrimit të dobët të të ardhurave, kontrollit të financave të bashkive, të kontrollit të angazhimeve, shtrëngimit të kredisë

• Garancitë shtetërore – të rëndësishme në disa vende (p.sh., MZI, SRB)

Indeksi i PBB reale për frymë (Evropa Veriore dhe Kontinentale = 100)

0

5

10

15

20

25 1

99

5

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

BE11, EJL6 dhe partneriteti lindor

EU11 SEE Eastern Partnership

II. Arsye për optimizëm: Drejt “rritjes së artë”

– Vendet e EJL6 janë duke u integruar më shumë me Evropën Perëndimore dhe pjesën tjetër të botës

– Vendet e EJL6 kanë rritur konsiderueshëm tregtinë e jashtme dhe sofistikimin e tregtisë

– “Makina e konvergjencës” evropiane – zvogëlim i të ardhurave për frymë me Evropën Perëndimore

– është e mundur për EJL6, por pas reformave strukturore

– Por plakja dhe tkurrja e forcës punëtore është një sfidë e rëndësishme

– Përfitimi nga flukset tregtare dhe financiare – EJL6 janë duke u afruar, por inovacioni dhe Kërkim&Zhvillimi

mbeten të kufizuara – Reformimi i tregjeve të punës dhe qeverisë —sfida të

rëndësishme

Përmbledhje dhe Axhenda e Politikave

• 2012 – Vit i vështirë; rreziku i përhapjes • Sfidat afatshkurtra: Fiskali, Financiar, dhe Social

– Borxhi publik, pagesat e prapambetura dhe garancitë, financiare – tregu i kredisë, papunësia dhe varfëria

• Sfidat afatgjata: Reformimi i tregjeve të punës dhe i

sektorit publik

• Reformat e EJL6 të lidhura ngushtë me të ardhmen evropiane