47چکيده

ميدان نفتی هندیجان در شمال غربی خليج فارس و بر روی دامنه جنوبی فروافتادگللی دزفللول قرار دارد. گروه بنگسللتان، بخصوص سللازند سللروك )سللنومانين-تورونين( در این ميدان از مخازن غنی نفتی محسوب می شود. مرز باالیی سروك، ناپيوستگی مربوط به تورونين است. مطالعه تركيبی مقاطع نازك، مغزه، پتروفيزیك و دیناميك مخزن نشان می دهد كه دولوميتی شدن بعنوان یکللی از فرایند های دیاژنزی، نقش اصلی را در تعيين خواص مخزنی دارد. تخلخل مخزن سللروك بين 3 تا 2۵درصللد و تراوایی آن بين 0/01 تا 10ميلی دارسللی و حتی در محل شکسللتگی ها تا 300 ميلی دارسی متغير اسللت. تخلخل بين دانه ای، تخلخل غالب در سللروك است. بر اساس مطالعه رسوب شناسی، پنج ميکروفاسيس اصلی تعيين شده است. مدل محيط رسوبی سازند سروك در ميدان مورد مطالعه، یك پالتفرم كربناته از نوع رمپ تعيين شد. بر پایه ارزیابی پتروفيزیکی و نتایج رسوب شناسی، سازند سروك به چهار زون اصلی تقسيم شد. زون 2 سروك كه بصورت غالب تحت تاثير دولوميتی شدن قرار گرفته است، بعنوان بهترین بخش مخزنی تشخيص داده شد. با توجه به وجود مرز ناپيوستگی در رأس سازند سروك، می توان وجود تله های نفتی چينه ای را در این ناحيه انتظار داشت كه شناسایی دقيق آنها نياز به مطالعه

چينه شناسی لرزه ای دارد.

واژه هاي كليدیسازند سللروك، پتروگرافی، ميکروفاسلليس، رمپ كربناته، نمودارهای

پتروفيزیکی، تخلخل، تراوایی

مقدمه

ميدان هندیجان در سال 13۴7 هجری شمسی )1968 م.( در شمال غربی خليج فارس )شللکل1(، با حفاری اولين چاه كشللف شللد. تله مخزن سروك در ميدان هندیجان از نوع مركب (Combined trap) اسللت ]1[. سللازند سللروك طي پيشروي آپسين رسوب گذاري شده است و دارای سنگ شناسی دولوميت ، بایوميکرایت كمی دولوميتی شده دارای فسيل و بایوميکرایت رس دار )آرژیليتی( است. تنوع ضخامت سازند سروك احتماالً بعلت باالآمدگی كرتاسه ميانی )تورونين( است ]2[. این باالآمدگی های خطی در امتداد روندهای موجود در پی سنگ است ]3[. در ابتدای كرتاسه پسين رسوبات گسترده سازند گورپی به دنبال فرسایش تورونين ته نشست شدند ]۴[ و پوش سنگ مخزن سروك را

تشکيل دادند.

شکل1: نقشه موقعيت مکانی ميدان هنديجان در خليج فارس

زمين شناسی مخزنسللاختمان هندیجان تحت تاثير دو سيستم گسلی است، یکی سيستم گسلللی صفحه عربللی با چين های مالیم با روند شللمال- جنللوب و دیگری سيسللتم چين خوردگی زاگرس با روند شمال غرب - جنوب شرق. در ميدان هندیجان رسوبات قدیمی تر )مانند سروك( در جهت شمال/ شمالغرب- جنوب/ جنوب شرق جهت دار شده اند. اما افق های جوان تر )مانند طبقات آسماری- غار( بيشتر در جهت شمال غرب- جنوب شرق جهت دار شده اند. این گسل از ميدان

بيژن نوری - شركت نفت فالت قاره ايرانعليرضا بشری - شركت ملي نفت ايران

داود جهانی – دانشگاه آزاد اسالميسّجاد كاظم شيرودی - شركت نفت فالت قاره ايران

بررسی ویژگی های مخزنی سازند سروك در ميدان هندیجان با مطالعات رسوب شناسی،

محيط رسوبی و ارزیابی پتروفيزیکی

48

خفجی )عربستان( تا ساختمان رگِ سفيد گسترش دارد. این گسل با امتداد شمال/ شمال شرق- جنوب/ جنوب غرب در غرب ساختمان های هندیجان و

بهرگانسر واقع است و آنها را تحت تاثير قرارداده است. بطوریکه قسللمت غربی منطقه بعلت وجود گسل های نرمال، سيمای گرابن نشان می دهد )شکل2(. فعاليت این گسل كه سن آن به ژوراسيك پایانی

بر می گردد، موجب توسعه یك حوزه عميق تر به سمت غرب شده است.

شکل2: نقشه عمقی رأس سازند سروک

چهار مخزن توليد كننده نفت در ميدان هندیجان عبارتند از غار، آسماری، سللروك و كژدمی ]۵[. مخزن آسللماری در زیر مخزن غار و بر روی سازند غير مخزنی جهرم قرار می گيرد. بين مخازن آسماری و سروك سه سازند غير مخزنی جهرم، پابده و گورپی قرار می گيرد. سازند گورپی مخزن سروك را با یك ناپيوستگی زاویه دار می پوشاند ]6[. مخزن كژدمی توسط سازند سروك پوشيده می شود و در قاعده، سازند داریان )سازند شعيبا( را می پوشاند. ضخامت سروك بطرف شمال افزایش می یابد. ميانگين ضخامت سروك در ميدان بهرگانسر 128متر، در ميدان

هندیجان 206/۵متر و در ميدان رگ سفيد 826/۵متر است.

پتروگرافی سروک اجزاء تشللکيل دهنده رخسللاره های كربناته سازند سللروك عبارتند از: اجللزاء چارچوب سللاز(Framework Grains) مركللب از خرده های اسللکلتی نظير فرامينيفرها، بازوپایان، دوكفه ای ، شللکم پا، خارپوسللتان و خرده های جلبکی و پلوئيد، كانی های درجازا متشکل از كلسيت، دولوميت، انيدریت و كانی های رسی، اجللللزاء و دانه های همراه یا فرعی كه بيشتر شللامل مواد آلی هسللتند و نهایتاً ماتریکس یا زمينه كه آهکی بوده و در نمونه های دولوميتی شللده از بلورهای دولوميت جانشينی خيلی ریز و بی شللکل(Anhedral) و نيمه شکل دار (Subhedral) تشکيل شده است

)شکل3(.

شکل3: برخی از اجزای تشکيل دهنده ی سازند سروک

تخلخل های موجود در سازند سروك بر اساس تقسيم بندی چوكت و پری )1970م.( عبارتند از تخلخل های انتخاب شللده توسط فابریك شامل تخلخللل بين دانه ای، قالبللی )Moldic porosity(، بين بلوری و تخلخل ،)Vuggy porosity(بدون انتخاب فابریك شللامل تخلخللل حفللره ای

شکستگی و استيلوالیتی )شکل۴(.

شکل4: انواع تخلخل در نمونه های مطالعه شده

نمللودار تخلخل- تراوایی بر مبنای داده های مغزه، دو روند را نشللان می دهللد: یك روند افزایشللی )A( كه نشللان دهنده تخلخللل اوليه )بين دانه ای و بين بلوری( است و نقاطی كه بصورت پراكنده و نامشخص توزیع

شده اند )B( بيانگر وجود شکستگی ها هستند )شکل۵(.

شکل5: رابطه تخلخل و تراوايی مخزن سروک )SEM( با استفاده از اطالعات مغزه

عمده تریللن فعاليللت دیاژنزی صورت گرفته در سللروك، جانشللينی دولوميت به جای كربنات كلسيم اوليه است. در بخش باالیی سازند سروك، انيدریللت به دو صورت الیه های نازك (Thin beds) و ندول های پراكنده در متن دولوميت وجود دارد. این حالت بيانگر تشللکيل دولوميت به صورت اوليه در این بخش از سللازند سللروك در محيط سبخا است. از مشخصات ایللن دولوميت ها ریزبلور بودن آنها اسللت. همچنين وجود بافت زنوتوپيك در دولوميتهای بخش های ميانی و پایينی سللازند سروك احتماالً حاكی از تشللکيل برخی از این دولوميت ها در محيللط تدفينی و دمای باالتر از ۵0 درجه اسللت ]7[. البته تبلور مجدد دولوميت های ریز بلور اوليه در اعماق

پایين نيز امکان تشکيل همين بافت را خواهد داد.

ميکروفاسيس ها و مدل رس�وبی سازند سروک در ميدان سروک

ميکروفاسيس های تشخيص داده شده بر اساس مطالعه مقاطع نازك و توصيف ماكروسکوپی مغزه ها عبارتند از:

* ميکروفاسلليس1(Anhydrite Layer)، كلله معللادل رخسللاره RMF25 فلوگل بوده و بيانگر محيط Peritidal zone است.

*ميکروفاسيس 2

ه‌هاچ رد ییاوارت هب تبسن لخلخت هطبار)هزغم جیاتن( هعلاطم دروم یا

0.001

0.01

0.1

1

10

100

1000

0 0.05 0.1 0.15 0.2 0.25 0.3

لخلخت )دصرد(

م(لی

یراد

ست)ی

واریا

یغم

هز

H-3

H-2

H-1

49

معللادل كلله ،(Dolomitic mudstone with evaporite cast)رخساره RMF19 فلوگل بوده و بيانگر محيطPeritidal zone است.

* ميکروفاسيس3(Lagoonal skeletal wackestone to packstone)،كلله

معادل رخساره RMF20 فلوگل بوده و بيانگر محيط Lagoon است. *ميکروفاسيس ۴

(Argillaceous mudstone to wackestone)،كللله معللللادل رخسلاره RMF2 فلوگل بوده و بيانگر محيط Midramp است.

* ميکروفاسيس۵ )Planctonic skeletal wackestone topackstone)، كه معادل

رخساره RMF9 فلوگل بوده و بيانگر محيط Outer-ramp است.براسللاس رخسللاره های ميکروسللکوپی، تاریخچه ی زمين شناسللی ناحيلله ای، اطالعات جغرافيای دیرین و وضعيت تکتونيکی، مدل رسللوبی سللازند سللروك در ميدان هندیجان، یللك پالتفرم كربناتلله از نوع رمپ

(Carbonate ramp) تعيين شد )شکل 6(.

شکل6: نيمرخ مدل رسوبی سازند سروک درميدان هنديجان و برخی رخساره های مربوطه

ارزيابی پتروفيزيکی

در گراف دانسيته- نوترون )شکل7( ]8[ اكثر نقاط در محدوده ی خط دولوميت و آهك و كمی در بخش انيدریت توزیع شده اند. گراف توریم در برابر پتاسيم بر مبنای استاندارد شلمبرژه به طور عمده نشان دهنده وجود كانی رسللی ایليت و به ميزان كمتر مخلوطی از دیگر كانی های رسللی در

سازند سروك است )شکل8(.

شکل7:گراف دانسيته- نوترون

شکل8: گراف توريم- پتاسيم

به كمك تخلخل اندازه گيری شللده برای مغزه ها )نقللاط قرمز رنگ(، می توان صحت و دقت تخلخل مؤثر محاسللبه شللده بر اساس نمودارهای پتروفيزیکی را ارزیابی كرد. در شکل )9( نقاط و منحنی ها، همپوشانی قابل قبولی نشان می دهند كه داللت بر صحت نتایج محاسبه ی مقدار تخلخل بر

اساس نمودارهای پتروفيزیکی دارد.

بللر اسللاس مجموعلله نمودارهللای پتروفيزیکللی، نتایللج مطالعات رسوب شناسللی و محيط رسللوبی و ویژگی های دیناميکللی مخزن، مخزن سللروك در ميدان هندیجان به چهار زون S1 الی S۴ تقسلليم شللد. زون S2 نيللز با توجه به ویژگی های خللاص پتروفيزیکی به دو زیر زون S2-1 و S2-2 تقسيم شده اسللت. در نهایت زون S2 بعنوان بهترین بخش مخزنی

تشخيص داده شد.

نتيجه گيری

* مرز سروك با ایالم-گورپی یك مرز ناپيوسته است.* فرایند دولوميتی شللدن از طریق افزایللش تخلخل موجب افزایش كيفيت مخزنی سللروك شده اسللت. عمده تخلخل

سروك، از نوع بين دانه ای و بين بلوری است.* پنج ميکروفاسلليس اصلی در سازند سروك تشخيص داده شد. محيط رسوبی سازند سروك یك

رمپ كربناته بوده است.* سللازند سللروك به چهار زون اصلی تقسيم شللد و زون 2 سروك بعنوان بهترین بخش مخزنی

تشخيص داده شد.- بللا توجه به وجود مرز ناپيوسللتگی در رأس سازند سللروك در ميدان هندیجان، می توان وجود تله هللای نفتللی چينلله ای را در این ناحيلله انتظار

داشت.

50

شکل9- مقايسه تخلخل مغزه با تخلخل مؤثر حاصل از نمودارهای پتروفيزيکی

منابع

[1] SIRIP Co., 1970, Bahregansar Field Study.[2] Pars Petro Zagros Co., 2005, Hendijan Field Study.

]3[ مطيعی، همایون، 1372، زمين شناسللی ایران، چينه شناسللی زاگرس، سازمان زمين شناسی كشور، ۵36ص.

[4] Alsharhan, A.S., Nairn, A.E.M., 1997, Sedimentary Basins and Petroleum Geology of the Middle East, El-sevier, 942 p.[5] Tehran Energy Co., 2000, Bahregansar Full Field Study.

]6[ خسللروتهرانی، خسللرو، و فنونی، بهدخللت، 1373، یافته های نوین در ميکروبایواسللتراتيگرافی سازند سللروك در نواحی فارس و خوزستان، مجله

علوم زمين[7] Jay M. Gregg (2), Duncan F. Sibley, 1984, Epigenetic Dolomitization and the Origin of Xenotopic Dolomite Tex-ture, Journal of Sedimentary Research, Volume 54.[8] Schlumberger, 2007, Log Interpretation Chart, 171 p.