SÜ. EREĞLİ KEMAL AKMAN MYO. MUHASEBE VE VERGİ

UYGULAMALARI BÖLÜMÜ

ÜRETİM YÖNETİMİ DERSİ

FABRİKA DÜZENLEMESİ

SUNU ÇALIŞMASI

SUNU ÇALIŞMASINDA GÖREVLİ ARKADAŞLAR

• YUSUF SARIAYDIN

• SERKAN BAŞYÜCE

• HAKAN ÖZBAĞCI

• ÜMİT ÖNAL

• AŞKINCAN SAPAN

• H.AVNİ BETTEMİR

• VEHBİ KEŞEFLİ

FABRİKA DÜZENLENMESİNİN ÖNEMİYUSUF SARIAYDIN

Sanayi işletmelerinin mevcut makine araç-gereç ve insan gücü kaynaklarını etkin ve verimli kullanabilmeleri ile fabrika düzenlemesi arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Fabrika düzenlemesi işletmenin kapasite planlaması ve kontrolü stok kontrolü ve üretim sürecinde kullanılacağı teknolojiyi de yakından etkilemektedir.

Fabrika düzenleme işlemi işletmenin bütün bölümleri dikkate alınarak yapılmaktadır. Örneğin tamir bakım bölümü fabrika düzenleme yapılırken işletmenin iş akışını kesintiye uğratmayacak ve üretimde devamlılığı sağlayacak şekilde planlanır.

Depolama bölümü üretim sürecine bağlı olarak hammadde depolanmasının üretim sürecinin başlangıç bölümüne üretimi yapılan mal deposunun da üretim sürecinin sona erdiği bölüme yakın olması gerekir.

Fabrika düzenlemesin işletme açısından önemli bir işlemdir. Fabrika düzenleme işlemi 2 durumda ortaya çıkar.

• Yeni kurulan bir işletme ile ilgili olarak yapılan fabrika düzenlenmesi

• Mevcut bir fabrikanın bazı nedenlerden dolayı (teknoloji vb.) yeniden düzenlenmesi

Fabrika düzenlenmesinin amaçları

Fabrika düzenlenmesinin amacı işletmede kullanılmakta olan mevcut üretim faktörlerinin etkinliğini ve verimliliğini arttırmaktır.

Başlıca amaçları:

Makine araç ve gereçler belli bir sistematik şekilde düzenlenerek üretim sisteminin etkinliğinin artmasını sağlamak.

• Fabrika içerisinde malzeme ve iş gücü hareketleri rahatlatmak• Yardımcı tesisleri uygun yere yaptırmak• Üretim akışını hızlandırmak• Talepte olabilecek artışları karşılamak • İş yerini emniyet açısından güvenli hale getirmek.

FABRİKA DÜZENLEMESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

•TALEP

•KAPASİTE DURUMU

•ÜRETİM METODU VE STANDARTLAR

•ÜRETİM FAKTÖRLERİ

•MALZEME TAŞIMA

•KULLANIM ALANI İHTİYACI

SERKAN BAŞYÜCE

FABRİKA BİNASI VE İŞ AKIŞI ÇEŞİTLERİ

Fabrika düzenleme işleminde fabrika binasının durumu da önemlidir. Her sektör için en uygun fabrika düzenlemesini sağlayacak bir fabrika binası seçilmelidir. Örneğin; tekstil sektörü için en uygun bina bu sektör uygulamaları ışığında yapılmalıdır. Fabrika binasıyla iş akış çeşitleri arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Fabrika binası işletmede uygulanacak olan üretim çeşidi ve iş akışı göz önünde tutularak yapılmalıdır.

FABRİKA BİNASI

Fabrika binası işletmenin içinde bulunduğu sanayi koluna göre tek katlı veya çok katlı olarak yapılmaktadır. Örneğin; Tekstil sanayinde iplik ve kumaş üretiminde fabrika binası tek katlı olarak yapılmasına karşılık, çimento sanayinde makarna ve unlu ürünler sanayinde rafinerilerde fabrika binası çok katlı olarak yapılmaktadır.

TEK KATLI FABRİKA RESMİ

BÜYÜK FABRİKALAR

Fabrika binasının yapısı fabrika yerleşim düzeni belirleyici olacaktır. Fabrika binasının fiziksel koşullarının; ısı, ışık, ses ve hareket fabrika binası çatısı arasında yakın bir ilişki vardır.

Başlıca fabrika binası çatı şekilleri

Her iş koluna ve sektöre uygun bir fabrika binası çatı şekli seçimi vardır. En uygun seçimi işlemi için sektörle ilgili araştırma yapılmalıdır. Araştırmada hammadde, yarı ürün ve yedek parçaların fabrika içerisinde hareket etmesinde önemli rol oynamaktadır.

Üretim sisteminin yeni kurulması durumunda fabrika binasının işletmenin mevcut ve gelecekteki ihtiyacını karşılayacak şekilde planlanması ve düzenlenmesi gereklidir.

İŞ AKIŞI ÇEŞİTLERİ

İşletmede üretimde kullanılmakta olan makine, hammadde ve iş gücünün durumuna bağlı olarak iş akışı çeşitleri bulunmaktadır. İş akışı çeşitleri bulunmaktadır. İş akışı işletmenin içinde bulunduğu sanayi kolu ve üretim tekniği sonucu fabrika binasının tek katlı veya çok katlı olmasıyla yakından ilgili olmaktadır.

ÜRETİM SİSTEMLERİ VE FABRİKA DÜZENLEMESİ

Mal ve hizmet üretiminde başlıca iki çeşit üretim sistemi kullanılmaktadır. Bunlar; kesikli üretim ve sürekli üretim sistemidir. Kesikli üretim yapılması durumunda bu üretim sistemine uygun bir fabrika düzenlenmesi yapılmalıdır. Benzer şekilde sürekli üretim sistemine uygun bir fabrika düzenlemesi yapılmalıdır. Günümüzde işletmeler kesikli ve sürekli üretim sistemleri yaygın olarak kullanılmakta birlikte, özellikle Japonya da gelişen ve yaygın olarak uygulanan uygulanan esnek üretim sistemi de yaygınlaşmaya başlamıştır. Esnek üretim; piyasadaki tüketici taleplerine dikkate alır.

Kesikli üretimin başlıca özellikleri;

•Az miktarda üretim•Genel amaçlı makine kullanımı•İşgücü kullanımın fazla olması •Üretim akışında kesilmelerin olması •Üretimde dalgalanma olması •Ürün karışımının yüksek olması •Sipariş üzerine üretim

Kesikli üretim daha çok sipariş üzerine üretim yapan işletmelerde görüldüğü için düşük ürün stokları ve yüksek ara malı stokları durumu dikkate alınarak fabrika düzenlemesi yapılır.

Sürekli üretim başlıca özellikleri

•Çok miktarda üretim•Özel amaçlı makine kullanımı •Sürekli üretim•Üretim miktarında az dalgalanma olması •Ürün karışımının az olması •Standart üretim

Sürekli üretime göre fabrika düzenleme genellikle çok miktarda üretim yapan sanayi işletmelerinde uygulanmakla olup, bu üretim şeklinde yüksek hammadde ve ürün stokları durumu göz önünde bulundurularak fabrika düzenlemesi yapılır.

HAKAN ÖZBAĞCI

FABRİKA DÜZENLEME ÇEŞİTLERİ

Fabrika düzenlemesi üretim sistemine göre işletmenin mevcut talep, kapasite, işgücü, makine ve sermaye durumuna göre uzun dönemli planlamaya göre yapılmaktadır. Günümüzde genellikle 4 çeşit fabrika düzenlemesi yapılmakta olup sadece bir çeşit fabrika düzenleme yapılabileceği gibi iki veya üç çeşitten oluşan karma fabrika düzenlemesi de yapılabilir.

Fabrika düzenleme çeşitleri şunlardır:

• Üretim sürecine göre fabrika düzenleme• Ürüne göre fabrika düzenleme• Sabit iş merkezlerine göre fabrika düzenleme • Grup üretimine göre fabrika düzenleme

1) ÜRETİM SÜRECİNE GÖRE FABRİKA DÜZENLENMESİ

Üretim sürecine göre fabrika düzenlenmesi kesikli üretim yapılması Halinde ve üretim birimlerinin standart olmadığı durumlarda kullanılmaktadır. Üretim sürecine göre fabrika düzenlenmesinde iş istasyonları ve bölümler iş yüklerine ve kapasite durumlarına göre kullanılmaktadır.

Dört bölümden meydana gelen (delgi, freze, bileme ve montaj) üretim işleminde üretim sürecine göre fabrika düzenlemesi ele alınmıştır. Üretim sürecine göre fabrika düzenleme genellikle makine imalat sanayinde, mobilya sanayinde, konfeksiyon sektöründe yaygın olarak kullanılmaktadır.

2) ÜRÜNE GÖRE FABRİKA DÜZENLEMESİ

Ürüne göre fabrika düzenlemesi, çeşidi az, standart ve çok miktarda üretim yapıldığı durumlarda kullanılmaktadır. Üretimi yapılacak olan mallar, üretim işleminin başlangıcından sonuna kadar çeşitli işlemlerden geçmektedir. Bu metoda göre, iş merkezleri ürün kalite özellikleri dikkate alınarak en ince ayrıntısına kadar tasarlanır. Ürüne göre fabrika düzenlemesi, ürünlerin üretim sürecinin başlangıcından sonuna kadar ürün özelliklerini dikkate alarak iş organizasyonu ve fabrika düzenlemesini amaçlar.

ÜRÜNE GÖRE FABRİKA DÜZENLEMESİ

Ürüne göre fabrika düzenleme çeşitli sektörlerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Örneğin; beyaz eşya sanayinde, buzdolabı üretiminde çeşitli modellerle buzdolabı üretmek amacıyla bir fabrika düzenlemesi yapılabilir.

3) SABİT İŞ MERKEZLERİNE GÖRE FABRİKA DÜZENLENMESİ

Bu metoda göre fabrika düzenlemesi, ürünün ağırlık, biçim, şekil v.b. Bazı özellikleri nedeniyle taşınamadığı durumlarda kullanılmaktadır. Sabit pozisyonlu iş merkezlerine göre fabrika düzenlemesi durumunda; makine, araç gereç ve işgücü sabit iş merkezlerine göre üretim yapacak şekilde tasarlanır. Gemi yapımı, lokomotif üretimi, uçak üretimi sabit iş merkezlerine göre üretim yapılan başlıca alanlardır.

Yukarıdaki şekilde sabit iş merkezlerine göre fabrika düzenlemesinde görüleceği üzere fabrikanın merkezinde sabit iş merkezi yer almaktadır. Sabit pozisyonlu iş merkezinin etrafında malzeme, araç gereç ve işgücü yerleştirilmektedir. Sabit iş merkezlerine göre fabrika düzenlemesinde iş merkezleri sabit olup üretim işlemi sırasında malzeme, işgücü ve araç gereç sürekli hareket halinde olmaktadır.

Sabit İş Merkezlerine Göre Fabrika düzenlemesi

Araç-Gereç  A İşgücü 1 İşgücü 2 

Araç-Gereç C 

İş Merkezi Sabit Pozisyon

 

Araç-Gereç  B  Malzeme 1

Malzeme 2 

Araç-Gereç    D

4) GRUP ÜRETİMİNE GÖRE FABRİKA DÜZENLENMESİ

Üretim sürecinde ürüne ve grup üretime göre fabrika düzenlemesi bazı Sanayi işletmelerinde yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Grup üretimine göre fabrika düzenlemesi; makine, araç gereç ve diğer üretim faktörlerinin her birini, belirli bir üretim sürecini oluşturan ve kendi başına bir grup meydana getiren üretim birimleri olarak düzenlenmektedir. Bu metoda göre fabrika düzenlemesi grup teknolojisinin kullanıldığı üretim modellerinde işletme amaçlarını gerçekleştirerek toplam karı maksimum düzeye çıkaracaktır.

Grup üretimine göre fabrika düzenlemesi kısmen ürüne göre fabrika düzenlemeye benzemekle birlikte nihai ürünün üretiminin gerçekleştirildiği her bir grup dikkate alınarak gerekli fabrika düzenlemesi işlemi yapılır. Grup üretiminde ürünün üretim sürecinin durumu da dikkate alınarak üretim grupları oluşturularak fabrika yeri düzenlemesi yapılır.

GRUP ÜRETİMİNE GÖRE YERLEŞTİRME DÜZENİ

Her bir grup diğerlerinden bağımsız olarak planlanmaktadır. Her bir grubun içerisinde çeşitli alt gruplar bulunmaktadır. Fabrika düzenleme çeşitlerinin bir karması yapılarak fabrika düzenleme işlemi yapılabilir. Bu durumda, üretim süreci, üretilen ürün, sabit iş merkezi grup üretimine göre fabrika düzenlemesini en az ikisi veya daha fazlası bir arada dikkate alınarak fabrika düzenlemesi yapılır. Sanayi işletmeleri benzer kalitede, çok miktarda ve düzenli olarak ürün üretimi yaparlar. Büyük miktarda üretim yapan işletmeler makine araç gereç kullanarak fabrika düzenlemesi yaparlar.

ÜMİT ÖNAL

FABRİKA DÜZENLEME ÇEŞİTLERİNİ KARŞILAŞTIRMA

Üretim sürecine üretilen ürüne ve sabit iş merkezlerine göre fabrika düzenlemesi üretim maliyetleri ve satış gelirleri bakımından karşılaştırılarak en fazla kar sağlayan fabrika düzenlemesi konusunda karar verilebilir. Karar işleminde başa başnoktası analizinden yararlanılabilir. En fazla karı sağlamak bakımından ürüne göre fabrika düzenlemesi tercih edilmekle birlikte ürüne göre fabrika düzenleme diğerlerine göre daha yüksek üretim miktarında BBN’a geçtiği için riski yüksek olmaktadır. Sabit iş merkezlerine göre fabrika düzenleme daha düşük ürün tüketim kapasitesinde BBN’a geçtiği için riski az olmakla birlikte sağlayacağı toplam kar daha düşük olmaktadır.

MONTAJ(ÜRETİM) HATTI MODELLERİ İşletmelerin üretim miktarının artmasına bağlı olarak, çok çeşitli çok miktarda üretim yapılabilmesi için montaj hattı üretim metodu geliştirilmiştir.20.yy. başlarında Henry Ford A.B.D otomotiv sanayinde montaj hatlarında üretimle, belirli bir sürede çok sayıda otomotiv üretmeyi başarmıştır. Fabrikada otomobiller belirli bir montaj hattında en küçük parçasına kadar çeşitli kısımlar göre sınıflandırılarak ve bu parçalar birleştirilerek çok sayıda otomobil üretimi gerçekleştirilmiştir. Otomotiv sanayinde ilk montaj hattı uygulamasında makine araç gereç ve uzman iş gücü kullanılarak yüksek performans görülmüştür. Ford otomobil şirketi çok çeşitli ve büyük miktarda üretim yaparak ve bunları pazarlayarak bugünkü düzeyine gelmiştir. H.Ford tarafından geliştirilen bu üretim sistemine “Fordist üretim”de denilmektedir.

Belirli bir montaj hattına göre fabrika düzenlemesinde kullanılan değişik modeller vardır. Bu modellerin başlıcaları şunlardır;

1-Grafik ve şemalarla fabrika düzenlemesi modeli2-Sezgisel yaklaşımla fabrika düzenlemesi modeli3-Fabrika düzenleme probleminin tanımlanması modeli4-Kapasite sıralama ve etkinlik ölçümü modeli5-Montaj hattının değerlenmesi modeli

1) GRAFİK VE ŞEMALARLA FABRİKA DÜZENLEMESİ MODELİ

Sanayi işletmeleri montaj hatlarını sıksık değiştirirler. Montaj hattının yenilenmesi ve değiştirilmesinde grafiksel teknikler ve şemalardan yararlanılarak fabrika düzenlemesi yapılabilmektedir. Montaj hattına göre üretimin grafiksel teknikler ve şemalar aracılığıyla fabrika düzenlemesinde başarılı olabilmesi büyük ölçüde dizayn işlemini yapan kişilerin yeteneklerine ve tecrübelerine bağlı olmaktadır. Bununla birlikte son yıllarda bilgisayar teknoloji ve yazılımındaki gelişmeler sonucunda paket programı aracılığıyla grafiksel teknikler ve şemalar kullanılmaya başlanmıştır.

2-SEZGİSEL YAKLAŞIMLA FABRİKA DÜZENLEMESİ MODELİ

Sezgisel yaklaşımla gerçekleştirilen matematiksel modeller ve bilgisayar yazılım programları montaj hattının tasarımında kullanılmaktadır. Sezgisel yaklaşımla fabrika düzenlemesi modeli, çeşitli gözlem ve tecrübeler yardımıyla geliştirilerek fabrika düzenleme yapılmasını sağlamaktadır.

3-FABRİKA DÜZENLEME PROBLEMİNİN TANIMLANMASI MODELİ

Fabrika düzenlemesi ile ilgili temel problemler üretim hattında kullanılacak olan iş istasyonlarını tespiti ve her iş istasyonunda yapılabilecek olan maksimum üretim miktarıyla ilgili olmaktadır. Fabrika düzenleme işleminde amaç; en az girdi kullanarak en fazla çıktı elde edecek düzenleme yapmaktır. Bu amacın içinde birkaç önemli nokta vardır;Birincisi; istenilen üretim kapasitesinde üretim yapmayı sağlamak,İkincisi; iş istasyonunda yapılacak olan işler bir sıralama işlemine göre düzenlenmelidir.Üçüncü olarak ise; kaynakları etkin bir biçimde kullanarak işletmede etkinliği sağlayacak bir fabrika düzenlemesi yapmaktır.

AŞKINCAN SAPAN

4.KAPASİTE, SIRALAMA VE ETKİNLİK ÖLÇÜMÜ MODELİ

Fabrika düzenlemesiyle ilgili, üretim kapasitesi, iş sıralaması ve etkinlik ölçüsü bu kavramlar aracılığıyla fabrika düzenlemesini sağlar.

Bu modeli aşağıdaki örnekleme açıklamak mümkündür.

Örnek1; ASLAN A.Ş. alüminyum sanayi işletmesi alüminyum pencere üretmek üzere kurulan bir işletme olup, bu işletmede fabrika düzenlemesi yapılacaktır. İşletmenin montaj hattında yapılmakta olan işler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. İşletme yöneticileri bu bilgilere göre en iyi fabrika düzenlemesini yapmak istemektedir.

TABLO ASLAN ALÜMİNYUM SANAYİ AŞ.’da montaj hattında yapılacak işler;

İs istasyonlarında yapılan işler Görev Süresi(Saniye)

Önceki İşElemanı

ABCDEFGH

Pencerenin Çerç. Haz.Kenara Kauçuk Yap.Çerçeveyi VidalamaÇerçeveye Sürgü Tak.Çerçeveye Kulp TakmaPencereye Cam. Tak.Kapakları VidalamaKontrol Ve Paketleme

90100503050207080

-AAAABC

E,F,G,D

490

ASLAN AŞ. Yöneticilerinin iyi bir fabrika dizaynı ve yerleştirme düzeni yapılabilmesi için;

• İstenilen ürün kapasitesi,• Yapılması gerekli işleri sıralama,• Montaj hattının etkinliği hesaplama işlemlerini yapması

gerekir.

1) ÜRÜN ÜRETİM KAPASİTESİ

ASLAN alüminyum sanayi işletmesinde günde 240 alüminyum pencere yapılması İstenilmektedir. İşletmenin üretim kapasitesi iş istasyonlarında üretim için gerekli zamana göre belirlenecektir.1. iş istasyonunda 90 saniye 2. iş istasyonunda 100 saniye üretim işlemi yapılmaktadır. C pencerenin çerçevesini vidalama D çerçeveye sürgü takma işleminin yapılmasını öngörmektedir. 3. iş istasyonunda gerekli toplam zaman 80 saniye (50+30=80) 4. , 5. , 6. iş istasyonları için gerekli olan zamanlarda benzer şekilde hesaplanabilir.

İs istasyonlarında yapılan işler Görev Süresi(Saniye)

Önceki İşElemanı

ABCDEFGH

Pencerenin Çerç. Haz.Kenara Kauçuk Yap.Çerçeveyi VidalamaÇerçeveye Sürgü Tak.Çerçeveye Kulp TakmaPencereye Cam. Tak.Kapakları VidalamaKontrol Ve Paketleme

90100503050207080

-AAAABC

E,F,G,D

490

MONTAJ HATTININ DENGELENMESİ

Montaj hattında iş istasyonlarındaki üretim için gerekli zaman bütün iş istasyonlarında birbirine eşit olduğu taktirde, montaj hattı dengelenmiş olur. Montaj hattının dengelenmesi durumunda boş süre olmayacaktır.

Montaj hattı dengeleme işleminde altı önemli aşama vardır. Bunlar;

• İş ve görev tanımının yapılması• Öncelikleri belirleme (iş sıralama)• İs istasyonu için gerekli minimum süreyi tespit etme• Her iş istasyonuyla ilgili özellikleri belirleyerek atama işleminin

yapılması• İş etkinliğinin hesaplanması• Dizayn işleminin geliştirilmesidir

VEHBİ KEŞEFLİ

İş Elemanı Süre (saniye) Önceki İş Elemanı

ABCDEFGHIJK

402015

60(Tmax)2010101010510

- A A,B - D B,C A,C D,E B,D,E

C,E,F,G,H,I,J

210

ÖRNEK: 2 METALSAN A.Ş. Sanayi İşletmesinde yapılmakta olan işlere ilişkin süreler aşağıdaki tabloda gösterilmiş olup, günde 7 saat çalışılmaktadır. Bu bilgilere göre METALSAN A.Ş. sanayi sanayi işletmesinde üretim hattını dengeleyerek günlük maksimum üretilebilecek miktarı ve etkinlik oranını en uzun işlem süresine göre hesaplayınız.

EN UZUN ATAMA SÜRESİNE(LOT) GÖRE 60 SANİYELİK ÇEVRİM SÜRESİ DURUMUNDA ATAMA İŞLEMİ

İşElemanı

İş İstasyonu Birleş. Uygun İş Elemanı

Atama İçin Seçilen Faaliyet

İşlem Süresi(Saniye)

Atama İçin Grekli Süre

(Saniye)

İstasyonun Bir İş Elemanı

ABCDEFGHIJK

11323334444

AB

C,E,F,GD

E,F,GF,GG

H,I,J,KI,J,K

JK

ABCDEFGHIJK

4020156020101010105

10

20-

45-

25155

50403525

B-

E,F,G-

F,GG-

I,J,KJ,KK-

60 SANİYE ÇEVRİM SÜRESİNE GÖRE ETKİNLİK ÖLÇÜMÜ

İş İstasyonları ve İstasyon Faaliyetleri ToplamSüre

(Saniye)

Etkinlik Oranı

1AB

2D

3CEFG

4HIJK

Çalışma Süresi (sn)Çevrim Süresi(sn)Boş Süre(sn)

60 60 55 35 60 60 60 60 0 0 5 25

21024030

<210/240x100=%87,5>30/240x100=%12,5

Sunumumuz Burada Sona Ermiştir.

Bizi Dinlediğiniz İçin TEŞEKKÜR EDERİZ.