FELAKETLERDEHEKİMLİK ETİĞİ

Prof. Dr. Arın Namalİstanbul Tıp FakültesiTıp Tarihi ve Etik ABD

• “Bir grup postlara bürünmüş insan, nehir boyundaki bataklık alanda koşuyorlar… Neanderthaller...Bugün görecek olsak, yüzleri belki de bizleri korkuturdu. Ama onlar duyularıyla, algılamalarıyla insandılar. Birden bire yerde bir tümsek farkettiler: Bir başka insan. O, yaralıydı, yürüyemiyordu. Kanaması ve ağrıları vardı. Derisi, diğer erkek ve kadınlara göre daha beyazdı. Yüz hatları daha geniş, saçları daha açık renkti. O, bir yabancıydı. Yüzünü, etrafını kuşatan insanlara çevirdi. Korkusunun kolayca okunabilmesini sağlayan kocaman açılmış gözleri, ‘Beni burada bırakmayın, yardım edin!’ der gibiydi.

• Onu taşıdılar, bir yere yatırdılar, yiyecek ve içecek verdiler. Şefkat dolu gözlerle baktılar ona...”

• İşte kitapların yazılmasından, dinlerin merhamet çağrılarıyla tarih sahnesine çıkışlarından on binlerce yıl önce yaşanan bu sahnede “ahlâki bilinç” dediğimiz kavram doğmuş oldu. O vahşi doğada, çaresizliğin en derinlerinde kaybolmuş bir avuç insan, Neanderthaller, insanın hamurunda merhamet ve dayanışmaya yatkınlık olduğunu kanıtladılar.

• Ahlâki bilinç, başkasıyla aynı şeyleri hissedebilmek, bir başka insan için duyduğumuz endişeyi, ona yardım edecek bir eyleme dönüştürebilmek, “Beni bırakmayın!” çağrısına, insan yaşamının değerli olduğu düşüncesiyle yanıt vermek, sevme yeteneği demektir...

HEKİM YEMİNLERİNDE DEĞERLER

Merhamet

Adanmışlık

Yardıma Hazır Olmak

     Hekim Apollon,Aesculapios, Hygeia ve Hekim Apollon,Aesculapios, Hygeia ve

Panacea adına, bütün Tanrılar ve Tanrıçaların Panacea adına, bütün Tanrılar ve Tanrıçaların şahitliğinde yemin ederim ki, aşağıdaki andımı şahitliğinde yemin ederim ki, aşağıdaki andımı kabiliyetim ve gücüm yettiğince yerine kabiliyetim ve gücüm yettiğince yerine getireceğim. Bu sanatı bana öğretenigetireceğim. Bu sanatı bana öğreteni,, ebeveynim yerine koyacağım, hayatımı onunla ebeveynim yerine koyacağım, hayatımı onunla paylaşacağım ve ihtiyacı olursa mallarımı paylaşacağım ve ihtiyacı olursa mallarımı onunla bölüşeceğim, çocuklarına kardeşlerim onunla bölüşeceğim, çocuklarına kardeşlerim gibi bakacağım, istedikleri taktirde bu sanatı gibi bakacağım, istedikleri taktirde bu sanatı onlara ücretsiz ya da yazılı bir söz almaksızın onlara ücretsiz ya da yazılı bir söz almaksızın öğreteceğim, bilgilerimi oğullarıma, öğreteceğim, bilgilerimi oğullarıma, ustalarımın oğullarına, ve bu mesleğin ustalarımın oğullarına, ve bu mesleğin kurallarını kabul edenlerden başka kimseye kurallarını kabul edenlerden başka kimseye öğretmeyeceğim. Tedavi reçetelerimi öğretmeyeceğim. Tedavi reçetelerimi kabiliyetim ve gücüm yettiğince hiçbir zaman kabiliyetim ve gücüm yettiğince hiçbir zaman birisine zarar vermek için değil, hastalarımın birisine zarar vermek için değil, hastalarımın iyiliği için kullanacağım. Hiç kimseyi memnun iyiliği için kullanacağım. Hiç kimseyi memnun etmek için ölümcül bir ilaç reçete etmek için ölümcül bir ilaç reçete etmeyeceğim gibi, ölümüne neden olabilecek etmeyeceğim gibi, ölümüne neden olabilecek bir tavsiyede dahi bulunmayacağım. Bir kadına bir tavsiyede dahi bulunmayacağım. Bir kadına düşük yaptıracak aletler vermeyeceğim. düşük yaptıracak aletler vermeyeceğim. Hayatımın ve sanatımın saflığını koruyacağım. Hayatımın ve sanatımın saflığını koruyacağım. Bıçağımı mesanesinde taş olduğu aşikar Bıçağımı mesanesinde taş olduğu aşikar olanlar için bile kullanmayacağım, bu işi olanlar için bile kullanmayacağım, bu işi ehillerine bırakacağım. Gittiğim her eve ehillerine bırakacağım. Gittiğim her eve sadece hastanın iyiliği için gireceğim, kendimi sadece hastanın iyiliği için gireceğim, kendimi hastalık yapıcı etkenlerden ve özellikle de ister hastalık yapıcı etkenlerden ve özellikle de ister hür ister köle olsun kadın ve erkeklerle aşkın hür ister köle olsun kadın ve erkeklerle aşkın hazlarından uzak tutacağım, sanatımın icrası hazlarından uzak tutacağım, sanatımın icrası esnasında ya da günlük hayatımda bana gelen esnasında ya da günlük hayatımda bana gelen ve yayılmaması gereken bilgileri sır olarak ve yayılmaması gereken bilgileri sır olarak tutacağım ve hiçbir zaman açmayacağım. Bu tutacağım ve hiçbir zaman açmayacağım. Bu andımı tuttuğum sürece, hayatım ve sanatımın andımı tuttuğum sürece, hayatım ve sanatımın icraası bana mutluluk versin, tüm insanlar icraası bana mutluluk versin, tüm insanlar tarafından her zaman saygı göreyim, eğer tarafından her zaman saygı göreyim, eğer yeminimden dönersem bunun zıddı bana az yeminimden dönersem bunun zıddı bana az gelsingelsin..

HIPPOKRAT YEMİNİ

Roma Ordusu Hekimi

Scribonus M.S. 1. yy.

“Düşmanını dostunmuş gibi tedavi et!”

Hekimlerin vebadan ölüm oranı, halkın

vebadan ölüm oranından çok daha fazlaydı…

1348-1352 yılları arasında Avrupa’nın bütününe yayılan veba, nüfusun 1/3’ünü yok etti!

VASİYETLER

PARACELSUS, 16. yy

Tıp 4 sütun üzerinde durur: - Kimya- Astronomi- Felsefe- Erdemler

DÜNYA HEKİMLER BİRLİĞİCenevre Bildirgesi 1948

MESLEKİ BAĞLILIK YEMİNİ

Tıp Mesleğine bir üye olarak kabul edildiğim

şu anda:

Kendi yaşamımı insanlığın hizmetine

adayacağıma bütün varlığımla yemin ederim.

…

Bunlara bütün varlığımla, özgür olarak onurum

üzerine and içerim.

"20 Haziran 2013 tarihinde TBMM'de görüşülmeye başlanan SağlıkTorba Yasası m. 33: “Sağlık hizmeti sunumu ile ilgili tüm iş ve işlemler Sağlık Bakanlığınca denetlenir. Olağanüstü durumlarda mesleğini icraya yetkili kişilerce acil sağlık hizmeti ulaşana kadar verilecek olan sağlık hizmeti hariç, ruhsatsız olarak sağlık hizmeti sunan veya yetkisiz kişilerce sağlık hizmeti verdirenler, bir yıldan üç yıla kadar hapis ve yirmi bin güne kadar adlî para cezası ile Cezalandırılır.”

“Bu da mı gelecekti

hekimlik değerlerinin

başına?..”

• Ani gelişen hastalık, kaza, yaralanma ve benzerlerinde gereken tıbbi müdahalenin hemen yapılamadığı veya geciktiğinde ciddi sağlık risklerinin oluşması ve/veya beden bütünlüğünün kaybedilmesi riskinin doğacağı durumlar ‘ACİL TIBBİ DURUM’dur!

FELAKETLER ŞÖYLE GRUPLANABİLİR:

1- Deprem, kuraklık gibi doğa felaketleri,

2- Salgınlar, iç savaş gibi nedenlerle oluşan felaketler,

3-Uçak kazası ya da bölge elektriğinin kesilmesi gibi nedenlerle oluşan, trafik, ulaşım teknolojisine dayalı felaketler,

4-Kimya teknolojisine dayalı felaketler, örneğin zehirli gaz ile kitlesel zehirlenmeler

Acil Tıbbı, ağırlıkla tek kişi ya da sınırlı

sayıda kişiye odaklıdır.

Felaket tıbbında genellikle yardım edecek

sayısı az, yardım alması gerekenlerin sayısı

çoktur.

• Acil tıbbi durumda sağlık yardımına ihtiyaç duyan kişi için tedavi; olay yerinde başlar, hastane öncesi sağlık hizmetleri ve acil servis hizmetlerinin sunulduğu sağlık kuruluşunda devam eder.

İlk Yardım Vatandaşlık Görevidir!

• Temel yaşam desteğinin gerektiği bir durumda, temel yaşam desteği

konusunda bilgisi olan herkesten

bu görevi yapması

beklenir.

TCK m. 98• Yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi• (1) Yaşı, hastalığı veya yaralanması dolayısıyla ya da başka

herhangi bir nedenle kendini idare edemeyecek durumda olan kimseye hal ve koşulların elverdiği ölçüde yardım etmeyen ya da durumu derhal ilgili makamlara bildirmeyen kişi, bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır.

(2) Yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi dolayısıyla kişinin ölmesi durumunda, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.

Bu kanun maddesi ile acil sağlık hizmetine ihtiyacı olan kişiye yardım yapılması sadece sağlık çalışanları için değil, bütün herkes için bir zorunluluk olarak tanımlanmıştır.

YARDIM GEREKTİREN BİR DURUM VARSA…YARDIMDA BULUNMA BEKLENİYORSA…

• Kaza vb. felaket olaylarındagereken ve içinde bulunulan koşullardayapılabileceği kabul edilen, kişinin kendi yaşamını tehlikeyeatmayacak ve başka önemli sorumluluklarının çiğnenmesine yol açmayacak bir yardımdan kaçınmak, suçtur!

EVRENSEL İNSAN HAKLARI’NITEMEL ALAN YASALARDA

• Her vatandaş (mesleği ne olursa olsun!) yeterliliği ölçüsünde ilk yardım yükümlülüğü taşır.

• Bu yükümlülükten onu muaf tutacak tek şey, yapacağı yardımın kendi hayatını tehlikeye atacak olmasıdır: Örn. yüzme bilmeyenin suya atlayarak boğulacak olana yardım edememesi.

• Ya da yardım etmekle başka önemli bir yükümlülüğünü çiğneyecek olması: Örn. felaket ortamında kendi çocuğunu korumak zorunluluğu

İLK YARDIM

• TÜM VATANDAŞLARDAN BEKLENİR!

• AMA HEKİM’DEN DAHA ÇOK BEKLENİR!

• ÇÜNKÜ HEKİM, DAHA İYİ YARDIM EDEBİLECEK NİTELİKTEDİR!

İLKYARDIMDA HEKİM, TIPTAN ANLAMAYAN HERHANGİ BİR VATANDAŞIN ÖTESİNDE ÇABA ORTAYA KOYMAK DURUMUNDADIR.

HEKİM,

FELAKET OLAYINA NE KADAR YAKINSA,

YARDIM ETME YÜKÜMLÜLÜĞÜ DE O ÖLÇÜDE ARTAR!

HEKİMİ, ACİL DURUMDA MÜDAHALEDE BULUNMA

YÜKÜMLÜLÜĞÜNDEN

MUAF TUTACAK TEK KOŞUL,

KENDİSİNİN YARDIM EDEMEYECEK KADAR HASTA

OLMASI OLABİLİR!

Uçakta bir yolcu için hekim arandığı anons edilmişse, hekim yardım etmekle yükümlüdür!

HEKİM, İNSAN YAŞAMININ TEHLİKEYE GİRDİĞİ ve YARDIMINA GEREKSİNİLEN BİR ORTAMDA MESLEKİ KİMLİĞİNİ

GİZLEYEMEZ!

Bazı uçak şirketleri, bilet alırken mesleğini beyan eden hekimlere bonus miller armağan ediyor…

VEKALETSİZ İŞ GÖRME SÖZLEŞMESİ

Bilinci kapalı olarak getirilen ağır yaralı veya hasta kişiye yapılan ivedi sağlık yardımı ve ameliyat sonrasında,  bir hekim veya hastane hatası ortaya çıkarsa ve hasta zarar görmüş olursa, vekâletsiz iş görenin sorumluluğuna ilişkin hükümler uygulanacaktır. (BORÇLAR KANUNU, m.411)

• Hekimin, acil durumlara müdahale yükümlülüğün asıl dayanağı, tüm ülkelerde Tabipler Birliği Meslek Etiği Kuralları’dır.

• Hekim, yaşamın yardım çağrısında bulunduğu her yerde, davranışının kısa ya da uzun vadedeki etkilerine bakmaksızın, yaşama hizmet eder.

WORLD MEDICAL ASSOCIATIONULUSLAR ARASI HEKİMLİK KURALLARI BİLDİRGESİ

3. Genel Kurul Bildirgesi Londra, 1949Güney Afrika Pilanesberg, 2006

• HEKİMİN GENEL YÜKÜMLÜLÜKLERİ• HEKİMİN HASTALARINA KARŞI YÜKÜMLÜLÜKLERİ• Hekim her zaman, insan yaşamını koruma yükümlülüğünün

bilincinde olmalıdır.• Hekim hastasına tam bir sadakat ve hekimlik biliminin eldeki tüm

olanaklarını devreye sokma borcundadır.• Aciliyet durumunda, başka bir yardım devreye girmemişse,

hastaya/kazazedeye yardım, hekimin insani yükümlülüğüdür.• HEKİMİN MESLEKTAŞLARINA KARŞI YÜKÜMLÜLÜKLERİ

HEKİMLİK MESLEK ETİĞİ KURALLARIYayın Tarihi : 01.02.1999

• Acil YardımMadde 10:

• Hekim, görevi ve uzmanlığı ne olursa olsun, gerekli tıbbi girişimlerin yapılamadığı acil durumlarda, ilk yardımda bulunur.

Tıbbi Deontoloji Tüzüğü, m.3/I

m. 3/1: “ Tabip ya da Diş Tabibi, vazife ve ihtisası ne olursa olsun gerekli

bakımın sağlanmadığı acil vakalarda mücbir sebep olmadıkça,

ilk yardımda bulunur.”

m. 18:

“ Tabip ya da Diş Tabibi, acil yardım , resmi ya da insani görevin yerine

getirilmesi hariç olmak üzere mesleki ve kişisel sebeplerle hastaya

bakmayabilir.”

DÜNYA HEKİMLER BİRLİĞİKÜBA BİLDİRGESİ, 1956, rev. 1983

• Tıp mesleğinde birinci görev, sağlığı korumak, yaşamı sürdürmektir.

• Koşullar ne olursa olsun, asker ya da sivil her kişi, cinsiyet, ırk, ulus, din, politik bağlanma ya da benzeri başka ölçütlere bakılmaksızın, gereksinimi olan sağlık hizmetini almalıdır.

• Hekimlerin tıbbi görev ve sorumluluklarını yerine getirmeleri hiçbir koşulda suç sayılmayacaktır.

DÜNYA HEKİMLER BİRLİĞİFELAKET OLAYLARINDA TIP AHLAK KURALLARI

Stockholm, 1994

DÜNYA HEKİMLER BİRLİĞİHEKİMİN BAĞIMSIZLIĞI VE MESLEKİ ÖZGÜRLÜĞÜ

BİLDİRGESİ Rancho Mirage, 1986

Hastasının çıkarlarını herkese karşı savunabilmek, hasta ve yaralınıngerekli sınırlandırılan ya da reddedilen bakımını yapabilmesi için, hekimin mesleki özerkliği güvence altına alınmalıdır!

Hekim, mesleğini uygular, hastasına bakarken, sınırlı kaynakların dağıtımındaki resmi ya da sosyal öncelikleri dikkate almama özgürlüğüne sahip olmalıdır. Aksi halde hekimin hastasına karşı yükümlülükleri ile bir çelişki doğar, Hekimin özerkliği çiğnenir, ki hastanın güveni buna dayanmaktadır.

LİZBON BİLDİRGESİ, 1981

1. Hasta, hekimini özgürce seçme hakkına sahiptir.2. Hasta, bir dış baskı altında kalmadan özgürce çalışabilen

bir hekim tarafından bakılma hakkına sahiptir.3. Hasta, yeterli ölçüde bilgilendirildikten sonra tedaviyi

kabul ya da ret etme hakkına sahiptir.4. Hasta, kendisiyle ilgili tüm tıbbi ve kişisel bilgilerin

gizliliğine gereken saygıyı göstermesini hekiminden bekleme hakkına sahiptir.

5. Hasta, onurlu bir biçimde ölme hakkına sahiptir.6. Hasta, dini temsilci de dahil olmak üzere, ruhsal ve

manevi yönden teselli edilmeyi isteme ya da reddetme hakkına sahiptir.

HEKİMİN TEDAVİ ÖZGÜRLÜĞÜ’NÜN SINIRLARI

Hekimin hastaya bakıp bakmamakta serbest oluşu; acil yardım yükümlülüğü ile sınırlıdır.

DÜNYA HEKİMLER BİRLİĞİSAĞLIK MESLEKLERİ ÜYELERİNİN BAĞIMSIZLIĞI VE VARLIĞINI

GÖZETME AMACIYLA BİRLEŞMİŞ MİLLETLER’DE BİR MERCİ

OLUŞTURULMASI BİLDİRGESİ Hamburg, 1997

Amnesty InternationalBritish Medical Association

Centre for Enquiry into Health& Allied Themes (Bombay)Graza Community Mental Health

Internationales Komitee des Roten kreuzesPhysicians for Human RightsTurkish Medical Association

Johannes Wier Stiftung

DÜNYA HEKİMLER BİRLİĞİSAĞLIK MESLEKLERİ ÜYELERİNİN BAĞIMSIZLIĞI VE VARLIĞINI

GÖZETME AMACIYLA BİRLEŞMİŞ MİLLETLER’DE BİR MERCİ

OLUŞTURULMASI BİLDİRGESİ Hamburg, 1997

AMAÇLAR:1) Tıp mesleği mensuplarının hastaları tedavi etmek, hastaların ise

tıp yardımı almak istediği durumlarda yapılan engellemeleri gözlemlemek

2) Mesleklerini uyguladıkları ya da insan haklarına sahip çıktığı için tehlike altında olan hekimlerin durumunu kamuoyuna bildirmek,

3) Hekim yardımı almak isteyen hastaların engellenmesiyle çiğnenen insan hakları nedeniyle onları savunmak,

4) İnsan hakları ihlallerini tıp mesleği üyelerine duyurmak,5) Kendi isteği ile insanı aşağılayıcı uygulamalara katılmış tıp

mesleği üyeleri hakkındaki bilgileri değerlendirmek.

TIP MESLEĞİ ÜYELERİNE YAPILAN BASKILAR VARSA:-BİREYSEL, TOPLU, SİVİL TOPLUM KURULUŞU BAŞVURULARINI İNCELER,

-YA DA OLAY YERİNE GİDEREK BİLGİ TOPLAR…

Hekimin can güvenliği ve meslek etik

kurallarına uygun olarak mesleğini icra edebilmesi

hakkı korunmalıdır.

Hekime, hastalarına bakarken,

idari makamların haksızca

uyguladığı baskıdan doğan

bir çatışmayaşatılmamalıdır.

DÜNYA HEKİMLER BİRLİĞİSAĞLIK MESLEKLERİ ÜYELERİNİN BAĞIMSIZLIĞI VE VARLIĞINI GÖZETME

AMACIYLA BİRLEŞMİŞ MİLLETLER’DE BİR MERCİ OLUŞTURULMASI BİLDİRGESİ

Hamburg, 1997

Hastalar,hekim yardımına

ulaşmadaengellenmemelidir.

Tıp mesleği mensupları,

hastanın gereksinimine

uygun tedaviyi

yapabilmelidir.

DÜNYA HEKİMLER BİRLİĞİSAĞLIK MESLEKLERİ ÜYELERİNİN BAĞIMSIZLIĞI VE VARLIĞINI GÖZETME

AMACIYLA BİRLEŞMİŞ MİLLETLER’DE BİR MERCİ OLUŞTURULMASI BİLDİRGESİ

Hamburg, 1997

Tıp mesleği mensupları,

tıbbi hizmet verenler olarak, hastalarına ulaşabilmede

tam bir hareket serbestisi

içinde olmalıdırlar.

DÜNYA HEKİMLER BİRLİĞİSAĞLIK MESLEKLERİ ÜYELERİNİN BAĞIMSIZLIĞI VE VARLIĞINI GÖZETME

AMACIYLA BİRLEŞMİŞ MİLLETLER’DE BİR MERCİ OLUŞTURULMASI BİLDİRGESİ

Hamburg, 1997

• Ahlâki bilinç, başkasıyla aynı şeyleri hissedebilmek, bir başka insan için duyduğumuz endişeyi, ona yardım edecek bir eyleme dönüştürebilmek, “Beni bırakmayın!” çağrısına, insan yaşamının değerli olduğu düşüncesiyle yanıt vermek, sevme yeteneği demektir...

‘Sahip olduğu bilgi ile

başkalarına yararlı

olmaya adanma’,

en çok hekimlik etiğine ait bir

tutumdur.

Eğer bu erdem,

rahata düşkünlük, aldırmazlık

ve adaletsizlik

ile aşınırsa, insan yaşamı büyük

bir tehlike altına girer.

BİREYVE

TOPLUMUNGÜVENLİĞİ

VE ESENLİĞİ İÇİN!

TIBBIN TARİHİ, İNSANLIK TARİHİ KADAR ESKİDİR.

TIBBIN DEĞERLERİ BU UZUN GEÇMİŞTE YAŞATILMIŞ,

BUGÜNLERE TAŞINMIŞTIR.

BUGÜN VE YARINLARDA DA YAŞATILACAKTIR!..

Tıp Etiğinin Yapısı (Dietrich v. Engelhardt, 1997)

Kendisini kutsal bir uğraşa adamış, insan yaşamı gibi çok yüksek bir değer üzerinde yoğun bilgi ve emeğe dayalı uygulamalarda bulunan hekimin bağlı bulunduğu meslek ahlak kurallarına, toplumun ve demokratik toplumlarda toplumsal örgütlenmenin zirvesini temsil eden resmi makamların duyarsız kalmaları, onların kendi etik yükümlülüklerini çiğnemeleri anlamına gelir.

“Hasta etiği ve sosyal grupların etiği, hekim etiğiyle bağlanıp birleşir!”

Dikkatiniz için teşekkür ederim!