220
wOHhk fmdÿ iy;sl m;% ^Wiia fm<& 12 fY%a‚h ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh ;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;= j úoHd yd ;dlaIK mS Gh cd;sl wOHdmk wdh;kh Y%S ,xldj www.nie.lk

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

wOHhk fmdÿ iy;sl m;% ^Wiia fm<&12 fY%a‚h

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõohm%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=júoHd yd ;dlaIK mSGh

cd;sl wOHdmk wdh;khY%S ,xldj

www.nie.lk

Page 2: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

ii

12 fY%aKshffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh

m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

© cd;sl wOHdmk wdh;khm%:u uqøKh - 2018

ISBN

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=júoHd yd ;dlaIK mSGhcd;sl wOHdmk wdh;khY%S ,xldj

fjí wvúh # www.nie.lk

Bfï,a # [email protected]

uqøKh (

Page 3: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

iii

wOHlaI ckrd,a;=ñhf.a mKsjqvh

cd;sl wOHdmk fldñIka iNdj úiska ks¾foaYs; cd;sl wOHdmk wruqKq idlaId;alr .ekSu iy fmdÿ ksmqK;d ixj¾Okh lsrSfï uQ,sl wruqK iys; j tjl mej;s wka;¾.;hmokï jQ úIhud,dj kùlrKhg Ndck fldg j¾I wglska hq;= pl%hlska iukaú; kjksmqK;d mdol úIhud,dfjys m<uq woshr" j¾I 2007 oS cd;sl wOHdmk wdh;kh úiska Y%S,xldfõ m%d:ñl yd oaú;Shsl wOHdmk lafIa;%hg y÷kajd fok ,os'

m¾fhaIKj,ska wkdjrKh jQ lreKq o" wOHdmkh ms<sn| j úúO md¾Yajhka bosrsm;al< fhdackd o mokï fldg f.k isÿ lrk ,o úIhud,d ;d¾lSlrKh lsrSfï l%shdj,shlm%;sM,hla f,i úIhud,d pl%fha fojeks woshr wOHdmk lafIa;%hg y÷kajd oSu 2015jif¾ isg wdrïN lr we;¡

fuu ;d¾lSlrK l%shdj,sfha oS ish¨ u úIhhkaf.a ksmqK;d mokï uÜgfï isgWiia uÜgu olajd l%udkql+, j f.dv ke.Su i|yd my< isg by<g .uka lrk isriaixl,kh Ndú; lr we;s w;r úúO úIhhkays oS tl u úIh lreKq kej; kej; bosrsm;aùu yels;dla wju lsrSu" úIh wka;¾.;h iSud lsrSu iy l%shd;aul l< yels YsIH ñ;=reúIhud,djla ieliSu i|yd ;sria ixl,kh o Ndú; lr we;¡

.=re Nj;=kag m%dfhda.sl l%shdldrlï ie,iqï lsrSu" m%dfhda.sl l%shdldrlïj, id¾:lj ksr; ùu yd mka;s ldur ñkqï yd we.hSï m%fhdackj;a mrsos fhdod .ekSu i|yd wjYHjk ud¾f.damfoaY ,nd oSfï wruqKska fuu m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh y÷kajd oS we;¡isiqkaf.a ksmqK;d j¾Okh lsrSu i|yd .=Kd;aul fhojqï yd l%shdldrlï f;dard .ekSug.=rejrekag wjYH ksoyi fuuÕska oS ;sfí¡ tfuka u ks¾foaYs; mdG .%ka:j, we;=<;a jkúIh lreKq ms<sn| j ;yjqre lr .ekSug fuu m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh WmldÍ fõ'fuu m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh jvd;a M,odhS ùug kï wod< .=re ud¾f.damfoaYh iywOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j úiska ilid we;s wod< mdG .%ka: iu. iu.dó jNdú; lsrSu w;HjYH fõ¡

;d¾lSlrKh lrk ,o úIh ks¾foaY" kj .=re ud¾f.damfoaY" m%dfhda.sl l%shdldrlïix.%yh yd kj mdG .%ka:j, uQ,sl wruqKq jkafka .=re flakaøSh wOHdmk rgdfjka ñoS isiqflakaøSh wOHdmk rgdjlg yd jvd;a l%shdldrlï u; mokï jQ wOHdmk rgdjlg t<öuuÕska jev f,dalhg wjYH jkakd jQ ksmqK;d yd l=i,;djkaf.ka hqla; udkj iïm;lanjg YsIH m%cdj ixj¾Okh lsrSuhs¡

fuu m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh iïmdokh lsrSfï oS cd;sl wOHdmk wdh;kfhaYdia;%Sh lghq;= uKav,fha o" wdh;k iNdfõ o" rpkfha oS odhl;ajh ,nd ÿka ish¨ uiïm;aodhlhskaf.a yd fjk;a md¾Yajhkaf.a o buy;a lemùu we.hSug o fuh wjia:djlalr .kq leue;af;ñ¡

wdpd¾h à' ta' wd¾' fca' .=KfialrwOHlaI ckrd,acd;sl wOHdmk wdh;khY%S ,xldj

Page 4: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

iv

wkque;sh ( Ydia;S%h lghq;= uKav,hcd;sl wOHdmk wdh;kh

WmfoaYl;ajh ( wdpd¾h à' ta' wd¾' fca' .=KfialrwOHlaI ckrd,a"cd;sl wOHdmk wdh;kh

úIh kdhl;ajh yd iïnkaëlrKh (B' ta' iS' tka' fmf¾rdfcHIAG lÓldpd¾h";dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j" cd;sl wOHdmk wdh;kh

úIhud,d lñgqj (wNHka;r

B'ta'iS'tka' fmf¾rd fcHIaG lÓldpd¾h;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=jcd;sl wOHdmk wdh;kh

ndysr

uydpd¾h .dñŒ fiakdkdhl Wml=,m;sreyqKq úYajúoHd,hud;r

uydpd¾h tï'tï' tï' kdcSï Wml=,m;sw.aksos. úYajúoHd,hT¨ú,a

uydpd¾h à' uOqcs;a lDIsl¾u mSGhfmardfoKsh úYajúoHd,h

uydpd¾h ã'iS' wfíisxy mSGdêm;slDIsl¾u yd jeú,s fnda. l<ukdlrK mSGhY%S ,xld jhU úYaj úoHd,h

î't,a'ã' nd,iQßh wOHlaI^lDIsl¾u yd mßir wOHhk&wOHdmk wud;HdxYh

wdpd¾h tÉ'ta'ví'tia' .=K;s,l wxY m%Odk$ fcHIAG lÓldpd¾hjeú,s fnda. l<ukdlrK fomd¾;fïka;=jlDIsl¾u yd jeú,s fnda. l<ukdlrK mSGhY%S ,xld jhU úYaj úoHd,h

wdpd¾h ik;a wur;=x. fcHIaG lÓldpd¾hlDIsl¾u mSGhfmardfoKsh úYajúoHd,h

wdpd¾h c.;a jxYmd, fcHIaG lÓldpd¾hjHjydßl úoHd mSGhYS% chj¾Okmqr úYaj úoHd,h

Page 5: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

v

wdpd¾h ã'iS'à' Èidkdhl fcHIaG lÓldpd¾hjHjydßl úoHd mSGhYS% chj¾Okmqr úYaj úoHd,h

wdpd¾h mS'ví' wekagka fmf¾rd fcHIaG lÓldpd¾hlDIsl¾u mSGhreyqKq úYaj úoHd,h

wdpd¾h wd¾' tia' úfcafialr wOHlaI ^lDIsl¾u& ^úY%dñl&lDIsl¾u fomd¾;fïka;=jfmardfoKsh

.S;dks pkaøÞi .=re WmfoaYl lDIsl¾u&l,dm wOHdmk ld¾hd,hfydaud.u

iqO¾ud r;ak;s,l .=re fiajhisß mshr;k u'u'ú" mdÿlal

ã'mS' fldä;=jlal= .=re fiajhiaj¾Kchka;s uyd úoHd,h" lE.,a,

ví'tï'tka'fla' úfcaiqkaor .=re fiajhrdcisxy uOH uyd úoHd,h" yxje,a,

mS'tia' ñials; .=re fiajh´úá.u fndaêrdc uyd úoHd,h" mQf.dv

ì'cS'wd¾' ux., .=re fiajhisß mshr;k u'u'ú" mdÿlal

tï tÉ'tï' hdl+;a m%Odk jHdmD;s ks,Odß ^úY%dñl&cd;sl wOHdmk wdh;kh

tka'ta' .=Kj¾Ok fcHIaG lÓldpd¾h ^úY%dñl&cd;sl wOHdmk wdh;kh

isxy, NdId ixialrKh tï'ta'mS' uqKisxym%Odk jHdmD;s ks,Odß ^úY%dñl&cd;sl wOHdmk wdh;kh

mß.Kl msgq ieliqu ldka;s talkdhl;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=jcd;sl wOHdmk wdh;kh

t,a' iS' úl%uf.al<ukdlrK iydhlcd;sl wdOqksl;aj yd ld¾ñl mqyqKq lsÍfï wêldßh

msgljrh tï' t*a' tï' *dysï.=re WmfoaYll,dm wOHdmk ld¾hd,h" ñkqjkaf.dv

Page 6: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

vi

mgqk

msgq wxlh

• wOHlaI ckrd,a;=ñhf.a mKsjqvh iii

• úIhud,d lñgqj iv

• ye¢kaùu vii

• m%dfhda.sl ls%hdldrlï ,ehsiaa;=j viii

• wfmalaIs; fmdÿ l=i,;d x

• m%dfhda.al l%shdldrlï i`oyd mQ¾úldj 01

• m%dfhda.sl l%shdldrlï 2-208

Page 7: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

vii

ye¢kaùu

jev f,dalhg iqÿiq ksmqK;d iys; orejka ìys lsÍu w'fmd'i Wiia fm<;dlaIKfõoh úIh Odrdfõ m%Odk wruqK fõ' tA i|yd isiqkaf.a m%dfhda.sl yelshd iyks¾udKYS,S nj jeä ÈhKq lsÍu wjYH fõ' fï i|yd mka;s ldur bf.kqï b.ekaùïls%hdj,sfha § kHdhd;aul lreKqj,g wu;r j m%dfhda.sl ls%hdldrlï ms<sn| j ie,ls,su;aùu jeo.;a fõ'

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh úIhfha 12 fY%a‚h .=re w;afmdf;a tla tlaksmqK;djkag wkql+, jk mßÈ fuys wka;¾.;h fm< .iajd we;' fuys i|yka m%dfhda.slls%hdldrlï isÿ lsÍug wjYH Wmfoia yd u.fmkaùï fuu m%dfhda.sl ls%hdldrlïix.%yfha i|yka fõ' tu.ska úIh yÞrk isiqkag fukau b.ekaùfuys ksr; .=reNj;=kag ukd w;aje,la iemfhkq we;'

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh úIh we.hSfï § ,sÅ; m%Yak m;%hg wu;r j m%dfhda.slmÍlaIKhlg o isiqkag uqyqK §ug isÿ fõ' tu ksid fuu fmdf;ys we;=<;a ls%hdldrïj,i|yka ish¨u msshjr ksis f,i ls%hd;aul lrñka tla tla ls%hdldrlïj, olajd we;swfmalaIs; l=i,;d isiqka ;=< j¾Okh ùug lghq;= l< hq;= h'

fuys i|yka ls%hdldrlï .=re Nj;=kaf.a u.fmkaùu hgf;a ls%hd;aul l< hq;=w;r tA ms<sn| jd¾;djla —m%dfhda.sl ls%hdldrlï igyka ys we;=<;a lr .=re Nj;=kaf.awëlaIKh i|yd fhduq l< hq;= h'

fuu m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yfha bÈß ixj¾Ok lghq;= i|yd ffcjmoaO;s;dlaIKfõoh úIh b.ekaùï isÿ lrk .=re Nj;=kaf.ka yd isiq orejkaf.ka ,efnkixj¾Okd;aul fhdackd w.h lruq'

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=júoHd yd ;dlaIK mSGh

cd;sl wOHdmk wdh;kh

Page 8: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

viii

ffcj moaO;s ;dlaIKfõohm%dfhda.sl ls%hdldrlï ,ehsia;=j

ksmqK;dj msgqj

ffcjmoaO;s flfrys n,mdk ld,.=Ks mrdñ;sks¾Kh lsÍu

mdxY= jhkh ks¾Kh lsÍu

mdxY= ixiaÓ;sh yd jHQyh ks¾Kh lsÍu

mdxY= j¾Kh ks¾Kh lsÍu

mdxY= >k;ajh yd iújr;dj ks¾Kh lsÍu

mfia pH w.h ks¾Kh kss¾Kh lsÍu

mfia úoHq;a ikakdhl;dj ks¾Kh lsÍu

mia ksheÈhl mdxY= uyd Ôùka m%udKh fiùu

N+ñfha ,laIH folla w;r ;sria ÿr uekSu

GPS ;dlaIKh Ndú;fhka fok ,o ia:dkhlmsysàu ks¾Kh lsÍu

;, fïi ñks; l%uh u.ska mdi,a j;af;afldgil is;shula ms<sfh, lsÍu

oïje,a uekSu u.ska mdie,a j;af;a fldgilis;shula ms<sfh, lsßu

ir, uÜgï .ekSu yd f;dard.;a ,laIH follaw;r me;slv m%ia;dr.; lsÍu

ifudaÉp f¾Ld is;shul o< igykla ms<sfh,lsÍu

jeis c,h tl;= lsÍfï jHQyhla ieliSu

c,fhys wj,ïNs; uq >k øjH (Total SuspendedSolids - TSS) m%udKh ks¾Kh lsÍu

c,fha j¾Kh ks¾Kh lsÍu

c,fhys .kaOh mrSlaId lsÍu

c,fha wdú,;dj Turbidity& ks¾Kh lsÍu

c,fha WIaK;ajh uekSu

c,fha pH w.h ks¾Kh lsÍu

c,fha ,jK;dj ks¾Kh lsÍu

ksmqK;duÜgu

ls%hdldrlïwxlh

m%dfhda.sl ls%hdldrlï

01

02

03

04

05

1'2

2'1

2'1

2'1

2'1

2'1

2'1

2'1

3'1

3'2

3'3

3'4

3'5

3'6

4'1

5'1

5'1

5'1

5'1

5'1

5'1

5'1

01

02

03

04

05

06

07

08

09

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

02

12

19

27

29

33

35

37

39

46

48

54

58

61

64

67

69

71

73

75

77

79

Page 9: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

ix

ffcj moaO;s ;dlaIKfõohm%dfhda.sl ls%hdldrlï ,ehsia;=j

ksmqK;dj ld,ÉfþoksmqK;duÜgu

ls%hdldrlïwxlh

m%dfhda.sl ls%hdldrlï

c,fha fld,sf*daï (Coliform) wka;¾.; ùuks¾Kh lsÍu

we,ï yd iQ¾hdf,dalh Ndú;fhka mdkSh c,hmsßmyÿ lsÍu

w;= ne`§u u.ska me< ,nd .ekSu

noaO l%u u.ska me< ,nd .ekSu

laIqø m%pdrK Ys,am l%u w;ayÞ ne,Su

n÷ka ;jdka ieliSu yd tys îc ;ekam;a lsÍu

ùÿre gexlshlg úis;=re uiqka y÷kajd §u iykv;a;= lsÍu

u;aiH lSghka ioyd Ôù u;aiH wdydrhlams<sfh, lsÍu

u;aiH lSghka ioyd lD;%Su wdydrhla ms<sfh,lsÍu

fjf<`ofmd< i`oyd u;aiHhka weiqreï lsÍu

úis;=re c,c me<Eá y÷kd .ekSu" f;dard.;ame<Eá úfYaIhla újD; gexls ;=< j.d lsÍu ydwmkhkh i`oyd ieliSu

l=l=¿ megjqka i|yd ìï nDDvrhla ms<sfh< lsÍu

m%foaYfha mj;sk iïm;a Ndú; lr ì;a;rîfc!Ilhla (Incubator) ieliSu

.=Kd;aul lsß y`ÿkd .ekSu

uiaj, .=Kd;aul nj mßlaId lsÍu

fidfiacia iE§u

ndysr yd wNHka;r ,laIK weiqfrka ì;a;rj,.=Kd;aul nj mÍlaId lsÍu

ì;a;r mjqv¾ (Egg powder) ksIAmdokh lsrSu

krla j Q wdydr y÷kd .ek Su^fN!;sl$ridhksl$ffcùh l%u weiqfrka&

wdydrhl wvx.= f;;uk m%udKh yd c,il%Sh;dj ks¾Kh lsÍu

t<j¿ iqì%lrKh lsÍu yd úh<Su

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

5'1

5'3

6'1

6'1

6'1

6'2

7'1

7'1

7'1

7'1

7'3

8'1

8'1

8'2

8'3

8'3

8'4

8'4

9'1

9'1

9'2

06

07

08

09

81

85

87

90

92

96

99

102

105

107

109

112

115

117

125

127

130

134

136

141

145

Page 10: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

x

ffcj moaO;s ;dlaIKfõohm%dfhda.sl ls%hdldrlï ,ehsia;=j

ksmqK;dj ld,ÉfþoksmqK;duÜgu

ls%hdldrlïwxlh

m%dfhda.sl ls%hdldrlï

lsß ksIamdok ieliSu meiagÍlD; lsß" l,a lsß&

cdä ksIamdokh lsrSu

ÿï.eiQ ud¿ ksIamdokh lsÍu

fhda.Ü ksIamdokh lsÍu

,elaálaa wï, meiùu u.ska t<j¿ mßrlaIKhlsÍu

weisála wï,h meiùu u.ska úkdlsß ksIamdokhlsrSu

mqyq,a fodais ksIamdokh lsÍu

;lald,s fidaia ksIamdokh lsÍu

t<j`M yd m,;=re wju ieliSu

fldia weg fgd*s iE§u" tys bkaøSh f.dapr;dwe.hSu yd wdhq ld,h ks¾Kh lsÍu

wdydr mkf;a úê úOdkj,g wkql+, j wdydrksIamdokhla i|yd fhda.H weiqreï f;aÍu ydf,an,hla ieliSu

m%;sldß; flfi,a m;% ojgkhla ks¾udKh lsÍu

wmñY%Kh lrk ,o wdydr y÷kd .ekSu

mßK; o¾Yl weiqrska fnda. wiajkqj, mrsK;Ndjh ks¾Kh lsrSu

.=Kd;aul u;aiH wiajkq y`ÿkd .ekSu

foaYSh j ,nd .; yels wuqøjH Ndú;fhka l=vdmßudKfha wdrlaIs; .Dyhla iE§u

ixirKh jk ks¾mdxY= j.d moaO;shla ks¾udKhlsÍu

ixirKh jk c, frdams; j.d moaO;shl i,doj.d lsrSu

;sria j.d u¨j, yd n÷kaj, ;lald,s j.d lsÍu

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

9'2

9'2

9'2

9'2

9'2

9'2

9'3

9'3

9'3

9'4

9'5"

9'5

9'8

10'2

10'3

11'2

11'4

11'4

10

11

148

153

155

157

160

162

165

166

170

174

176

179

181

185

197

199

201

203

205

Page 11: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

xi

wfmalaIs; fmdÿ l=i,;d

tla tla m%dfhda.sl ls%hdldrlï isÿ lsÍfï§ tA tA m%dfhda.sl ls%hdldrlï i|yd wfmalaIs; úIhl=i,;dj,g wu;rj my; i|yka l=i,;d o m%.=K lsÍu jeo.;a fõ'

• kshñ; fõ,djgu m%dfhda.sl mÍlaIKh wdrïN lr kshñ; ld,fha § th isÿ lr wjikalsÍu

• WmlrK kssjerÈ j yeisrùu yd wÞ< mdGdxl ksjerÈj ,nd.ekSu

• m%dfhda.sl mÍlaIKh isÿ lr wjika lsÍfuka wk;=rej wÞ< WmlrK msßisÿ lr kshñ;ia:dkj, ia:dk.; lsÍu

• m%dfhda.sl mÍlaIKh isÿ l< ia:dkh msßisÿ lsÍu

• WmlrK mßyrKh lsÍfï § wk;=rej,g Ndckh fkdjk wdrlaIs; l%u wkq.ukh lsÍu

Page 12: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

1

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlï i`oyd mQ¾úldj

kQ;k ;dlaIKsl f,dalfha ±kqu ckkh lrk l%ufõoh úoHdjhs' ksÍlaIKh(Observations)" udmkh (Measurement)" ks.dó l,amkh (Deduction) úoHd;aul l%ufõohgwjYH fõ'

úoHdj ;e;a-jro l%shdj,shla fkd fõ' tfy;a" ;e;a-jro l%uh u.ska o iqúfYaIS ks¾udKyd wkdjrK ìys ù we;'

² úoHd;aul ;¾lkh ;=< ksÍlaIKh yd ks.dó l,amk Ndú; y`ÿkd .ekSuúoHd;aul ;¾lkh ;=< ksÍlaIKh yd ks.dó l,amk Ndú; y`ÿkd .ekSu myiq h'

Wod # fmksis,ska fidhd .;a wdldrh ms<sn`o j isiqka iu. idlÉPd lrkak'

² m%dfhda.sl l%shdldrlï úoHd;aul .fõIKh u.ska y`ÿkd .ekSu

ffoksl Ôú;fha § yuq jk m%dfhda.sl úoHd;aul .eg¨jla bÈßm;a lsÍug isiqkagwjia:dj fokak'Wod # ² wdydr krla ùu

² Ydl$ i;a;aj frda.tu y`ÿkd .;a .eg¨j ksrdlrKh lr .ekSug ir, úi`ÿula fhdackd lsÍug isiqkagwjia:dj fokak'

.fõIK wkqms<sfj<

1' tu .eg¨j ;=< ffcj úoHd$ fN!;sl úoHd$ ridhk úoHd moku y`ÿkd .ekSu^uQ,O¾uh&

2' tu .eg¨j W;amdokh yd ksrdlrKh lsÍug wjYH l%shdoduh y`ÿkd .ekSu^Wml,amkh&

3' tu l%shdoduhg odhl jk o;a; yd ksÍlaIKh úh hq;= oE l%udkql+, j ,ehsia;=.; lsÍu^ksÍlaIK yd udmkh&

4' tu o;a; yd ksÍlaIK Ndú;hg iqÿiq m¾fhaIK mßirh y`ÿkd .ekSu^udmk WmlrK" m¾fhaIK WmlrK&

5' ksrdlrKh lr .;a l%ufõoh kej; kej; mÍlaId lsÍu^m%;sj,s;h yd ;yjqre lsÍu&

l%shdldrlumßirfha yuq jk úúO .eg¨ i`oyd úoHd;aul j úi`ÿï fiùug isiqkag u.fmkajkak'Wod # mßirfha yuq jk ´kE u Wmia;rhl laIqøÔù meje;au yd tys úúO;ajh y`ÿkd

.ekSu² w¾;dm,a fh¥ frdamK udOHhla u; laIqøÔùka iys; Wmia;rh îfc!IKh

lrkak'² meh lsysmhlg miq ksÍlaIKh lrkak'² fjksje,a .eg hqI Wmia;rh u; oud kej; ksÍlaIKh lrkak'

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï o fuu úoHd;aul .fõIK l%ufõohwkq.ukh lrñka l%shd;aul fõ'

Page 13: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

2

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 01

ffcjmoaO;s flfrys n,mdk ld,.=Ksl mrdñ;s ks¾Kh lsÍu

ksmqK;d uÜgu # 1'2

fhdacs; ld,Éfþo ixLHdj # 06

wfmalaIs; l=i,;d # ² ld,.=Ksl mrdñ;s uekSu i|yd Ndú; lrk WmlrK kï

lsÍu yd tajdfha fldgia y÷kd .ekSu

² ld,.=Ksl WmlrK ksjeros j ia:dk .; lr mdGdxl ,nd

.ekSu

² ,nd .;a o;a; ksjeros j igyka lsÍu

² ,nd .;a o;a; úYaf,aIKh lsÍu

² ,nd .;a o;a; Wmfhda.S lrf.k udisl yd jd¾Isl o;a;

m%ia;dr.; lsÍu

² m%foaYfha jd¾Isl j¾Idm;k rgdj y÷kd .ekSu

ye`oskaùu # hï m%foaYhl jdhqf.da,fha flá ld,hla ;=< mj;sk iajNdjh

ms<sn| j o;a; tla /ia lsÍug úúO ld,.=‚l WmlrK Ndú;

flf¾' tu iqúfYaIS WmlrK yd tajdfha fldgia y÷kd .ekSu"

ls%hdldß;ajh y÷kd .ekSu" mdGdxl ,nd .ekSu" .Kkh lsÍu

yd o;a; úYaf,aIKh lsÍu wdÈ l=i,;d <Õd lr .ekSu fuu

m%dfhda.sl ls%hdldrlu u.ska wfmalaId flf¾'

^a& igyka fkdjk j¾Idudkh u.ska j¾Idm;kh uekSu

uQ,O¾uh # wNHka;r is,skavrfha tl;= jk j¾Id c, mßudj Wila f,i m%ldY

lrkq ,efí' tys § my; iïnkaO;dj Ndú; lrhs'

is,skavrfha mßudj = is,skavrfha m;=f,a j¾.M,h x Wi

V = πr2 x h

V = j¾Idudkh ;=< tl;= jQ c, mßudj ^ ml fyda cm3 &

r = j¾Idudkfha mqkS, lfÜ wrh ^ mm fyda cm &

h = j¾Idm;k m%udKh Wila f,i ^ mm fyda cm &

wjYH WmlrK yd øjH # ² igyka fkdjk j¾Idudkhla

² ñkqï irdjla

² m%ia;dr lvodis

Page 14: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

3

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh #

² igyka fkdjk j¾Idudkh ksÍlaIKh lr fldgia y÷kd .kak'² tu WmlrKh ksjeros j ia:dk .; lrkak'² oskm;d fm'j' 8'30g ñkqï is,skavrh ^l%udxls; ñkqï is,skavrh& wdOdrfhka

j¾Idm;kh uek .kak'² tu o;a; wod< oskh bosßfhka my; j.=fõ igyka lrkak'

² udisl j¾Idm;kh .Kkh lrkak'

udih oskh ffoksl j¾Idm;kh (mm) 1 2 ' ' ' 30 31

uq¨ j¾Idm;kh =

o;a; m%ia;dr.; lsÍu

fufia uq¨ udisl j¾Idm;k m%udKh .Kkh lr j¾Ihla ;=< ,enqKq udisl j¾Idm;km%udK my; i`oyka wdldrhg m%ia;dr .; lr jd¾Isl j¾Idm;k rgdj y÷kd .kak'

j¾Idm;kh (mm)

c' fm' ud' w' ue' cq' cQ' w' ie' T' fkd' fo'

j¾Ih ;=< idudkH udisl j¾Idm;k w.hka i|yd ia:ïN m%ia;drh

idudkH ñkqï irdjla Ndú;fhka j¾Idm;kh .Kkh lsÍu

j¾Idudkhg wod< l%udxls; ñkqï irdj fkdue;s úg my; l%ufõoh wkq.ukhlrkak'² j¾Idudkh ;=< tl;= jQ c,h mßudjla f,i idudkH ñkqï irdjlska uek

.kak'² bkamiq Wila f,i th .Kkh lrkak'

V = πr2h V - tl;= jQ c, mßudjr - mqkS, lfgys wrhh - j¾Idm;k Wi

>

>

udih

Page 15: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

4

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

ks.ukh (

m%ia;drh wdOdrfhka m%foaYfha j¾Idm;k rgdj ms<sn| j woyia bosßm;a lrkak'

úfYaI lreKq #

² wju jYfhka udi yhl muK ld,hla i|ydj;a mdGdxl ,nd .ekSu jeo.;a fõ'

² j¾Idudkh ia:dmkhg fmr tys l=Kq frdvq" ¥ú,s wdosh we;akï bj;a l< hq;= h'

² jeis c,h /ia jk n`ÿfka ldkaÿ ùï we;a oehs mÍlaId l< hq;= h '

² ndysr ndOl we;akï tajdfha Wi fuka fo.=Khl ÿßka isfuka;s fõosldjl

ieliQ l=yrhl j¾Idudkh ia:dmkh l< hq;= h'

² fmdf<dj uÜgfï isg j¾Idudkfha mQkS, lgg Wi 30cm la jk fia j¾Idudkh

ia:dmkh l< hq;= h'

^b& iajhxlS%h j¾Idudkfhka (Tipping bucket) j¾Idm;kh uekSu

uQ,O¾uh # fuu j¾Idudkfha we;s l=vd Tipping bucket tllg jefgk c,

mßudj thg iïnkaO ù we;s flan,hla wdOdrfhkaa j¾Idj

uksk (rain counter) äðg,a WmlrKh yd iïnkaO ù iDcqju

j¾Idm;kh mm j,ska ,nd fohs'

j¾Idm;kh uksk WmlrKhg wjYH úÿ,sh ,nd fok negßh

mqkrdfrdamKh jkafka l=vd iQ¾hh mek,h u.sks'&

wjYH WmlrK yd øjH # ² Tipping bucket j¾Idudkhla

² l=vd iQ¾h mek,hla

² j¾Idj uksk WmlrKhla (Rain counter)

c

mqkS,h

msg; n`ÿk

j¾Id c,h tl;= jkwNHka;r n`ÿk

ìï uÜgu

fldkal%SÜ w;a;sjdru 600x600x600mm

mm

mm

mm

127mm

Page 16: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

5

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh #

² iajhxl%sh j¾Idudkh ksßlaIKh lr fldgia y÷kd .kak'

² WmlrKh ksjerÈ j iu;,d ìul ia:dk .; lrkak'

² Èkm;d fm'j' 8'30g o;a; ,nd .kak'

² o;a; weiqfrka m%ia;drhla f.dv k.kak' udihla muK ieu Èkl u o;a; ,nd

.kak&'

ks.ukh (

m%ia;drh wdOdrfhka m%foaYfha j¾Idm;k rgdj" j¾Idm;k ;Sj%;dj ms<sn| j woyiabosßm;a lrkak'

úfYaI lreKq #

² fuu WmlrKh" ldkaoï" hlv" jdfka wd§ WmlrK we;s ia:dkhla wdikakfha

ia:dk.; lsßfuka ksjerÈ mdGdxl ,nd .; fkdyels h'

² WmlrK iu;,d ìul ia:dk.; fkdlsÍfuka j¾Idj Tipping bucket tlg

msÍug l,ska Tipping bucket seesaw ls%hd;aul ù ksjerÈ mdGdxl fkd,eî hhs'

^c& jdhqf.da,Sh WIaK;ajh uekSu - Wmßu yd wju WIaK;ajudk u.ska

uQ,O¾uh mßirfha we;s jk WIaK;aj fjkia ùïj,g wÞ< j riÈh lf|am%idrKh iy uoHidr lf|a ixfldapkh wkqj wÞ< o¾Yl ia:dk.; fõ'

wjYH WmlrK yd øjH# ² Wmßu yd wju WIaK;ajudk² m%ia;dr lvodis

l%ufõoh #

² Wmßu yd wju WIaK;ajudkj, we;s jdfka o¾Yl" pqïnlh fyda wÞ< fnd;a;uu.ska ksis mßos ilikak'

Rain countermqkS,h

pqïnlh

c, jyk isÿr

iaúph

Tipping bucket

Page 17: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

6

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² oskm;d fm'j' 8'30 g WIaK;ajudk mdGdxl ,nd .kak'

² oskfha Wmßu yd wju WIaK;aj w.hhkaj, ftlHh foflka fnod idudkH

WIaK;aj w.h .Kkh lrkak'

² ,nd .kakd o;a; ksjeros j j.=jl igyka lrkak'

oskh ojfia idudkH WIaK;ajh

² idudkH udisl WIaK;ajh .Kkh lrkak'

udifha osk .Kfka WIaK;aj w.hhkaj, tl;=j

idudkH udisl WIaK;ajh =

udifha osk .Kk

² udisl WIaK;aj w.hhka m%ia;dr .; lrkak'

idudkHudislWIaK;ajh

c' fm' ud' w' ue' cq cQ' w' ie' T' fkd' fo'

udih

123----3031

tl;=j

>

>

Page 18: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

7

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

ks.ukh (

by; m%ia;drh wdY%fhka Tfí m%foaYfha WIaK;ajh ms<sn| j woyia bosßm;a lrkak'

úfYaI lreKq (

² wju iy Wmßu WIaK;aj w.hhka o¾Ylfha my< fl<jr u.ska lshúh hq;= h'

^d& jdhqf.da,Sh idfmalaI wd¾ø;dj uekSu

i. f;;a yd úh<s n,an WIaK;ajudkfhka

uQ,O¾uh # f;;a n,an WIaK;ajudkfha froslv Tiafia meñfKk c,hn,anh wdikakfha oS mßir WIaK;ajh ksid jdIam ùu isÿ fõ'tksid tys mdGdxlh my;g jefÜ' úh<s n,an WIaK;ajudkfhamdGdxlh yd f;;a yd úh<s n,an WIaK;ajudk mdGdxlh w;rWIaK;aj fjki fidhd" th idfmalaI wd¾o%;d j.=jlgm%lafIamKh lsÍfuka idfmalaI wd¾ø;dj ks¾Kh lrkq ,nhs'

wjYH WmlrK yd øjH# ² f;;a yd úh<s n,an WIaK;ajudkh² idfmalaI wd¾ø;d j.=j

l%ufõoh #

² imhd we;s f;;a yd úh<s n,an WIaK;ajudkh ksÍlaIKh lr fldgia y÷kd

.kak'

² oskm;d meh 8'30g meh 15'30g f,i osklg fojrla mdGdxl ,nd .kak'

² mdGdxl ,nd .;a oskg bosßfhka mdGdxl igyka lrkak'

² ,nd .;a mdGdxl yd wd¾ø;d j.=j weiqfrka idfmalaI wd¾ø;dj .Kkh lrkak'

idfmalaI wd¾ø;d j.=j weiqßka .Kkh lsrSu(

úh<s n,an WIaK;ajudk mdGdxlh - td

f;;a n,an WIaK;ajudk mdGdxlh - tw

mdGdxl foflys fjki - td-t

w

Wod # úh<s n,an WIaK;ajudk mdGdxlh = 30 0C

f;;a n,an WIaK;ajudk mdGdxlh = 28 0C

mdGdxl foflys fjki = 30-28 0C

= 2 0C

WIaK;aj fjkig wod< j idfmalaI wd¾ø;dj = 85%

ks.ukh #

,nd .;a mdGdxl wdY%fhka idfmalaI wd¾ø;dj ms<sn| woyia bosßm;a lrkak'

Page 19: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

8

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

úfYaI lreKq #

² idfmalaI wd¾ø;dj uekSu i|yd Ndú; lrk WmlrK ld,.=K tallhl ia:dk.;

lrkqfha iaàjkaika wdjrKh ;=< fõ' tu jHQyh mdif,a fkdue;s kï úoHd.drh;=< wdOdrl mqjrejl fuu WmlrK iú lr mdGdxl ,nd .kak'

² idfmalaI wd¾ø;d j.=j f;;a yd úh<s n,an WIaK;ajudkh iu. imhkq ,efí' tfiafkdue;s jqjfyd;a 9 msgqfjys ±lafjk j.=j fhdod .kak'

^e& Wmßu iy wju WIaK;ajudk iu. we;s iajhxls%h wd¾ø;dudkfhka wd¾ø;dj ydWmßu yd wju WIaK;ajh uekSu (Max - Min thermohygrometer)

uQ,O¾uh # WIaK;aj ixfõol u.ska ndysr mßirfha Wmßu yd wju WIaK;ajhiy wd¾ø;d ixfõol u.ska ndysr mßirfha wd¾ø;dj uefka'

wjYH WmlrK yd øjH# ² Wmßu yd wju WIaK;ajudk iu.ska mj;sk iajhxls%hwd¾ø;dudkhla

l%ufõoh #² iajhxl%sh wd¾ø;dudkh ksÍlaIKh lr fldgia y÷kd .kak'² WmlrKfha we;s Wmßu fnd;a;fuka Wmßu WIaK;ajh yd wd¾ø;dj fmkakqï

flfrk w;r wju fnd;a;fuka wju WIaK;ajh yd wd¾ø;djh fmkakqï flf¾'² Reset fnd;a;fuka l,ska ,nd.;a Wmßu yd wju WIaK;ajh yd wd¾ø;d mdGdxl

bj;a lr kej; o;a; ,nd .ekSug WmlrKh ilikAk'² kej; ilia lsÍfuka wk;=re j ;;amr lsysmhlska WmlrKh idudkH ;;ajhg

m;a ùfuka miq mdGdxl ,nd .kak'

ks.ukh #² Èkla ;=< Wfoa yd iji wd¾ø;d mdGdxl ,ndf.k Èk lsysmhla ;=< wd¾ø;d

fjkia ùu ms<sn| j woyia bÈßm;a lrkak'

úfYaI lreKq #² ieu mdGdxl ,nd .ekSulska miq o;a; u;lhka bj;a lr WmlrKh kej; ilikak

(Reset).² fuys we;s ixfõolh (Sensor probe) ksoyfia ;nkak' ke; fyd;a WIaK;ajh yd

wd¾ø;dj uekSug wjYH ia:dkhg fuh fhduq lrkak'² fuu WmlrKfhka ueksh yels Wmßu yd wju WIaK;aj yd wd¾ø;d mrdi WmlrKfha

Model tl u; fjkia fõ'

Page 20: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

9

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

j.=j( f;;a yd úh<s n,an WIaK;ajudkh u.ska idfmalaI wd¾ø;dj .Kkh lsÍug

fhdod .kakd j.=j

8.0

616160605959585857565655545453525150494847484544424139383635333129262421181612

952

7.5

636362626261616059595858575555555453525150494847454443414038363432302826232017141173

7.0

566563646463636262616160595958575656555453525150494746454342403836343230282522191613

95

6.5

6867676666666565646163636261616059585857565554535251504847454442413937353230272522181511

6.0

707069696868686767666665656463636261616059585756555453525149484645434139373532302724211814

5.5

727271717170707069696868676766656564646362616060595857565453525049474644424038353330272421

5.0

74747473737372727271717070696968686767666565646362616059585756555352504947454341383633312824

4.5

77777676767575757474737373727271717070696868676666656463626160595856555352504846444240373431

4.0

7979797878787877777776767675757474737372727170706968686766656463626160585755545250484644413936

3.5

8381818181808080807979797878787777767675757474737372717170696867666564636261595856545250484644

3.0

848484838383838382828282818181808080797978787777767675757473737271706968676665636261595755535149

2.5

878686868386868585858584848484838383838282818181808079797878777676757473727170696867666463615957

2.0

89898989898888888888888787878787868686868585858484848383828281818080797878777675747372717069676664

1.5

92929292919191919191919190909090908989898989888888888787878686868585848483838281818079787776757473

1.0

9494949494949494949494949493939393939393939292929292919191919190909089898988888787868685858483838281

WIaKFjfjki

úh,s n,anfha WIaK;ajh

Page 21: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

10

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

(f) jdhqf.da,Sh mSvkh uekSu - jdhqf.da,Sh mSvkudkh u.ska

uQ,O¾uh # mßirfha jdhqf.da,Sh mSvkh jeä jk úg mSvk udkfha mdGdxl

olaIsKdj¾; j jeä fõ' jdhqf.da,Sh mSvkh wvq jk úg jdud¾;

j mSvk udkfha mdGdxl wvq fõ'

wjYH WmlrK yd øjH# ² jdhqf.da,Sh mSvkudkhla

l%ufõoh #

² jdhqf.da,Sh mSvkudkh ksÍlaIKh lr fldgia y÷kd .kak'

² jdhqf.da,Sh mSvkudkh ia:dms; lsÍug fmr l%udxlkh lrkak'² l%udxlkh lrk wjia:dfõ § tu m%foaYfha jdhqf.da,Sh mSvkh wka;¾cd,fhka

,nd .kak'² ,nd .;a mSvkh riÈh ñ,sóg¾ fyda meial,aj,g mßj¾;kh lrkak'² l=vd bial=remamq kshkla wdOdrfhka mSvkudkfha msgqmi we;s bial=remamqj

lrleùfuka ms;a;, o¾Ylh mSvk udkfha uOHfha ia:dk.; lrkak'² miqj l¿ meye;s o¾Ylh m%foaYfha jdhqf.da,Sh mSvkh u; ia:dk .; lrkak'² Èk 3-4 fuu mSvkudkfhka jdhqf.da,Sh mSvkh ksÍlaIKh lr .eg¨jla fkdue;s

kï Èkm;d mdGdxl .ekSu isÿ lrkak'² ,nd.;a o;a; ksjerÈ j j.=jl igyka lr .kak'

Èkh jdhq f.da,Sh mSvkh

Wfoa iji

12.....................31

Page 22: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

11

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

ks.ukh #

by; o;a; weiqfrka Tn m%foaYfha jdhqf.da,Sh mSvkh fjkia ùu ms<sn| j woyia bÈßm;a

lrkak'

úfYaI lreKq #

² mSvk udkh l%udxlkfha § th ixfõ§ WmlrKhla neúka b;d ishqï f,i yeisrúh

hq;= h'

² WmlrKfha msßú;r wkqj ksjerÈ lsÍfï idOlh WIaK;ajh wkqj tl;= lsÍu fyda

wvq lsÍu isÿ l< hq;=hs'

^g& iq<f.a fõ.h uekSu - wks,udkh u.ska

uQ,O¾uh # WmlrKfha by,ska we;s ieye,a fldamam iq<x ,eîfï § lrlefjkw;r iq<f`.a fõ.h wkqj tu fldamamj, lrlefjk fõ.h ofjkia fõ' tu lrlefjk fõ.h tu fldamamj,g iïnkaO lrwe;s fõ.h igyka jk ógrfha igyka fõ' fuu ógrh jdykj,fõ.udkhg iudk fõ'& túg hï ld,iSudjl § yeuQ iq<f`.a

f õ . h kmh-1 hk tallfhka ks¾Kh lrkq ,efí'

wjYH WmlrK yd øjH# ² wks,udkh

l%ufõoh #² WmlrKh ld,.=K uOHia:dkfha kshñ; Wiska iú lr" ls%hd;aul ;;a;ajfha

mj;S ±hs mÍlaId lrkak'² WmlrKh ksÍlaIKh lr fldgia y÷kd .kak'² iq,f.a fõ.h wkqj ógrfha igyka ù we;s mdGdxlh lshjd .kak'² mdGdxl ,nd.;a Èkg bÈßfhka igyka lrkak'

mdGdxl #² iq<f.a fõ.h kmh-1j,ska wdikak oYu ia:dk follg muK ,nd .ekSu'

^kmh-1 3.2± fyda ;;a' ógr 0'9&

ks.ukh #² ,nd.;a mdGdxl wdY%fhka iq<f.a fõ.h ms<sn| woyia bÈßm;a lrkak'

úfYaI lreKq #² lDIs ld,.=K uOHia:dkhl wks,udkh fmdf<dfõ isg 2 m by<ska o wfkl=;a

ld,.=K úoHd uOHia:dkj, 10 m muK by<ska o iú lr jdhqf.da,Sh iq<f.afõ.h ukskq ,efí'

Page 23: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

12

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 02

mdxY= jhkh ks¾Kh lsÍu

ksmqK;d uÜgu # 2'1

fhdacs; ld,Éfþo ixLHdj # 02

wfmalaIs; l=i,;d # ² mia ksheoshla ksjeros j uek .ekSu

² wod< mdGdxl ksjeros j .ekSu

² øjudkh yd msfmÜgq l%uh Ndú;fhka je,s" frdkauv ydueá m%;sY; .Kkh lsÍu

² jhk ;s%fldaKh wdY%fhka mdxY= jhk mx;sh ;SrKh lsÍu

ye¢kaùu # ² mil mj;sk ueá" frdkauv" je,s wd§ Lksc wxY=j, idfmalaIm%;sY;h mdxY= jhkh f,i ye¢kafõ' hï lsis mil by; wxY=mj;sk iq,n;dj wkqj tu mfiys jhkh ;SrKh fõ'

^a& øjudk l%uh Ndú;fhka mdxY= jhkh fiùu

uQ,O¾uh # iafgdlaf.a kshuh fuu l%ufha uQ,O¾uh fõ' tkï ;r,hla;=< >k jia;=jla my<g jeàfï § th wdka; m%fõ.hlgmeñfKk w;r Bg miq th jeàfï m%fõ.h tys w¾O úIalïNfhaj¾.hg iudkqmd;sl fõ'

wjYH WmlrK yd øjH# ² mia ksheȲ 2 mm úIalïNh we;s isoqre iys; fmfkarhla² øjudkhla² fldajla² úÿ,s Wÿkla² 10% fidaähï yhsâfrdlaihsâ $ wefudakshï yhsâfrdlaihsâ

$ 5% fidaähï fylaifugdfmdiafmaÜ ^le,.ka ødjKh&² yhsârcka fmfrdlaihsâ² úÿ,s$hdka;%sl l,;khla $ îlrhla iy ùÿre l+rla² tauhs,a uoHidr² fojqï fnda;,hla² wdiQ; c,h² úrdu >áldjla² fmd,s;ska lene,a,la yd rn¾ máhla² bf,lafg%dksl ;rdoshla² fvisflagrhla² 1 l (1 000 ml) mßudjla we;s ñkqï irdjla² mdxY= jhk ;s%fldaKhl rEmigykla

² WIaK;ajudkhla

² 50 ml ñkqï irdjla

Page 24: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

13

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh #

² mia ksheoshla ,nd f.k 2 mm fmfkarfhka y,d .kak'

² tys Wm ksheos folla ,nd .kak ^f;;uk idOlh fiùug yd jhkh fiùug&'

² tla ksheoshla fhdod f.k mfia f;;uk idOlh fidhkak'

² ysia fldafjys ialkaOh ukskak ^a g&'

² fldajg mia 50 gla fhdod ialkaOh ukskak ^b g&'

² Wÿkl 1050C ys ;nd ;nd ksh; ialkaOhla ,enqKq miq ialkaOh ukskak' c g&

^fï i|yd meh 24 la muK .; fõ&

² mfia f;;uk m%udKh .Kkh lrkak'

f;;uk m%udKh () } (b-c)

(c-a)

² f;;uk idOlh .Kkh lrkak'

f;;uk idOlh } 1+

² wfkla ksheosfhka mia j¾.h wkqj kshñ; m%udKhg mia ksheoshla ,nd .kak'

ie'hq' - fuys oS je,s milg 100 gla o fjk;a milg 50 g la o uek îlrhlg

oukak'

² ,nd .;a mia ksheoshg yhsârcka fmfrdlaihsâ tl;= lr ñks;a;= 10 la c,

;dmlhl r;a lrkak'

² 10] fidaähï yhsfv%dlaihsâ $wefudakshï yhsâfrdlaihsâ fyda 5] le,.ka ødjKh

50 mlla tl;= lr meh 12la muK ;nkak'

² mia ksheosh f,day n÷klg oud hdka;%sl l,;khla u.ska ñks;a;=jlg jg 16 000

l YS>%;djlska ñks;a;= 2la le,;Su isÿ lrkak'

ie'hq' - hdka;%sl l,;khla fkdue;s wjia:dj, ùÿre l+rlska ñks;a;= 10 la

le,;Su iqÿiq fõ'

² ødjKh ñkqï irdjg oud îlrfha we;s ish¨ u fYaI øjH fojqï fnda;,fha we;s

wdiQ; c,h wdOdrfhka ñkqï irdjg tl;= lrkak'

² ñkqï irdfõ 1 l i,l=K f;la wdiQ; c,h tl;= lrkak'

² ñkqï irdfõ lg fmd,s;Ska lene,a,la iy rn¾ má wdOdrfhka ;Èka jid lsysm

jrla Wvq hál=re lr fid,jd iu;, u;=msgla u; ^fïih u;& ;nkak'

² fï iu. u úrdu >áldj l%shd;aul lrkak'

² fmK ì|S hEu i|yd tauhs,a uoHidr ìxÿ ;=kla muK ødjKh u;=msgg tl;= lr

øjudkh th ;=<g oukak' wjYH mßÈ ñks;a;= 2 § yd meh 2 § øjudkfha mdGdxl

,nd .kak'

² ta ta wjia:dj, § ødjKfha WIaK;ajh WIaK;ajudkh wdOdrfhka uek .kak'

² ñkqï irdj ksYap, j ;nd ñks;a;= 2l oS yd meh 2l oS my; i|yka mßos mdGdxl

,nd .kak'

ñks;a;= 2l oS øjudkh .sf,k Wi = H1

meh 2l oS øjudkh .sf,k Wi = H2

ñks;a;= 2l oS mdxY= ødjKfha WIaK;ajh = T1

0C

meh 2l oS mdxY= ødjKfha WIaK;ajh = T2

0C

Page 25: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

14

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² 1 ll ñkqï irdjlg 5] le,.ka ødjKh 50 ml fyda 10] wefudakshï

yhsâfrdlaihsâ$fidaähï yhsâfrdlaihsâ 50 mlla oud 1 l olajd wdiQ; c,h tla

lr md,lh idod .kak'

² fuu irdfõ o lg jid lsysmjrla Wvq hál=re lr fid,jkak'

² fuu md,l mÍCIKfha ñkqï irdjla ;=<go øjudkh we;=¿ lr ñks;a;= 2l oS yd

meh 2l oS my; i|yka mßos mdGdxl ,nd .kak'

ñks;a;= 2l oS øjudkh .sf,k Wi = h1

meh 2l oS øjudkh .sf,k Wi = h2

ñks;a;= 2l oS md,lfha WIaK;ajh = T3

0C

meh 2l oS md,lfha WIaK;ajh = T4

0C

² mia ksheosfha úh<s nr .Kkh lrkak ^Ms&'

mia ksheosfha f;;a ialkaOh f;;uk idOlh

^øjudk mdGdxlh i|yd fYdaOkhla lrkq ,nkafka" øjudkh l%udxlkh lr

we;af;a 68 0F ^20 0C& neúks'&

² ødjKfha WIaK;ajh 20 0C g jvd wvq jk wjia:djkays § tu wvq jk ieu

wxYlhlg u 0'2 ne.ska øjudk mdGdxlfhka wvq lrkak'

² ødjKfha WIaK;ajh 20 0C g jvd jeä jk wjia:djkays § tu jeä jk ieu

wxYlhlg u 0'2 ne.ska øjudk mdGdxlhg tl;= lrkak'

² øjudkh i|yd fYdaOk idOlh .Kkh lr ixfYdaê; mdGdxl ,nd .kak'

fYdaOk idOlh ^WIaK;ajh 20 0Cg jvd jeä úg& } 9

32 68 0.25

xT

fYdaOk idOlh ^WIaK;ajh 20 0Cg jvd wvq úg& } 9

68 32 0.25

xT

ñks;a;= 2l oS mdxY= ødjKfha ixfYdaê; mdGdxlh } 11H

meh 2l oS mdxY= ødjKfha ixfYdaê; mdGdxlh } 12H

ñks;a;= 2l oS md,l mÍlaIKfha ixfYdaê; mdGdxlh } 11h

meh 2l oS md,l mÍlaIKfha ixfYdaê; mdGdxlh } 12h

ld,h mdxY= ødjKh md,l mÍlaIKh ^wdiQ; c,h le,a.ka$

NaOH tauhs,a uoHidr &

øjudk WIaK;ajh^0C& ixfYdaê; øjudk øjudk WIaK;ajh^0C& ixfYdaê; øjudk

mdGdxlh

mdGdxlh mdGdxlh mdGdxlh

ú' 2 H1

T1

1

1H = H

1 fYdaOk h

1 T

3

1

1h = h

1 + fYdaOk

idOlh idOlh

meh 2 H2

T2

1

2H = H2 fYdaOk h

2= T

4

1

2h = h2 + fYdaOk

idOlh idOlh

mia ksheosfha úh<s nr }

Page 26: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

15

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² mdxY= jhkh fiùug wod< .Kkh lsÍu (ISSS l%uhg wkqj& isÿ lrkak'

ueá yd frdkauv m%;sY;h }

1 11 1H h

100Ms

je,s m%;sY;h } 100 - ^ueá yd frdkauv m%;sY;h&

ueá m%;sY;h }

1 12 2H h

100Ms

frdkauv m%;sY;h } ^ueá ¬ frdkauv m%;sY;h& - ueá m%;sY;h

² jhk ;%sfldaKh wdOdrfhka jhk mka;sh fidhkak'

² ,nd .;a je,s m%;sY;h je,s mdofhys i,l=Kq lrkak'

² tu mdofha isg frdkauv mdohg iudka;r f¾Ldjla w|skak'

² ,nd.;a frdkauv m%;sY; w.h frdkauv mdofhys ,l=Kq lrkak'

² tu ia:dkfha isg ueá mdohg iudka;r f¾Ldjla w|skak'

² ,nd.;a ueá m%;sY; w.h ueá mdofhys ,l=Kq lrkak'

² tu ia:dkfha isg je,s mdohg iudka;r f¾Ldjla w|skak'

² ;%sfldaK f¾Ld ;=k yuqjk ia:dkfha we;s mka;sh tu mig wh;a jhk

mx;sh fõ'

úfYaI lreKq #

² mia ksheÈh Wÿfka ;nd ksh; nrla ,nd .ekSug meh 24la muK .; jqj o"

mdif,a § fuu m%dfhda.sl ls%hdldrlu isÿ lsÍfï oS isÿ jk wmyiq;dj u. yrjd

.ekSug meh 8l muK ld,hla Wÿfka ;eîu iEfya'

je,s m%;sY;h

frdkauv m%;sY;hu

eá m%;sY;h

Page 27: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

16

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

^b& msfmÜgq l%uh Ndú;fhka mdxY= jhkh ks¾Kh lsrSu

uQ,O¾uh # iafgdlaf.a kshuh fuu l%ufha uQ,O¾uh fõ' tkï ;r,hla;=< >k jia;=jla my<g jeàfï § th wdka; m%fõ.hlgmeñfKk w;r Bg miq th jeàfï m%fõ.h tys w¾O úIalïNfhaj¾.hg iudkqmd;sl fõ'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² mdi,a j.d ìfuka yd l=Uqrlska .;a mia ksheos

² fmfkar lÜg,hla² fidaähï yhsâfrdlaihsâ fyda 10 ] wefudakshï

yhsâfrdlaihsâ fyda fidaähïfylaid fugdfmdiaf*aÜ^le,.ka ødjKh&

² tauhs,a we,afldfyd,a² yhsârcka fmfrdlaihsâ² îlrhla iy ùÿre l+rla² fojqï fnda;,hla ^wash bottle&² wdiQ; c,h² úrdu >áldjla² 25ml msfmÜgqjla² fmd,s;ska lene,a,la yd rn¾ máhla² fldajla" ;rdoshla² fmdarKqjla ^Oven&² fvisflagrhla

² jhk ;%sfldaKhla

² 1000 ml ñkqï irdjla

² 10 ml ñkqï irdjla

l%ufõoh #

² mia ksheos fol jd;fha úh<d w;ska l=vq lr 2mm fmfkarhlska y<d .kak' thska

mia 40 gla lsrd îlrhlg oud yhsârcka fmfrdlaihsâ tl;= lr úkdä 10 la c,

;dmlhl r;a lr .kak'

² thg 10ml fidaähï yhsâfrdlaihsâ fyda 10] wefudakshï yhsâfrdlaihsâ yd c,h

iaj,amhla tla lrkak'

² by; ñY%Kh ùÿre l+rla wdOdrfhka ñks;a;= 10 la l,;kak' ^úÿ,s l,;khla

fhdod .kafka kï 16 000 rpml fõ.fhka ñks;a;= folla l,;kak' &

² by; ødjKh 0'02mm fmfkarhlska fmÍfuka je,s iy frdka uv" ueá iys;

ødjKh fjka lr .kak' fï i|yd fojqï fnda;,h wdOdr lr .kak' ^fuys §

b;d meyeÈ,s c,h fmÍ bj;a jk ;=re fmfkarh ;=< we;s øjH fidaoñka

ñkqï irdjg tl;= lr .kak'&

² ueá" frdkauv wvx.= ødjKh 1 000 ml ñkqï irdjlg oud 1 000 ml i,l=K f;la

wdiQ; c,h mqrjkak'

² ñkqï irdfõ lg rn¾ máhla wdOdr lr f.k fmd,s;Skhlska jid ñkqï irdj

Wvq hál=re lr l,;kak'

Page 28: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

17

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² msf mÜgqj l a f . k t y s ; =f v y s i sg 10 cm by<ska i,l=Kla fhdod .kak' ^rn¾

máhla ±ófuka tu i,l=K meyeÈ,s j ,l=Kq lr .; yels h'&

² le,;+ ødjKh ksYap, j ;nd meh 6 ñks;a;= 10lg miq j msfmÜgqj 10 cm i,l=K

olajd .s,ajd ødjKfhka 25ml m%udKhla f.k nr lsrd .kakd ,o fldajlg ^P&

oukak'

² kej;;a 1 000ml i,l=K f;la c,h mqrjd l,;d ksYap, j ;nd ñks;a;= 3 ;;a 42

lg miqj ødjKfhka 25ml f.k nr lsrk ,o fldajlg ^Q& oukak'

² fmfkarfhka fmrd .;a je,s fldgi o nr lsrk ,o fldajlg ^R& oukak'

² by; P, Q, R ksheos ;=k u 105 0C WIaK;ajfha we;s Wÿkl ksh; nrla ,efnk ;=re

úh<d .kak'

² Wÿfka úh<d .;a ksheos fvisflagrhla ;=< ;nd ál fõ,djlg miq j tu ksheosj,

nr lsrd .kak'

² je,s" ueá yd frdkauv m%;sY; fjk fjk u .Kkh lrkak'

.Kkh lsÍu

wka;¾ cd;sl mdxY= Lksc j¾.SlrKh ISSS& wkqj Lksc j¾.SlrKh my; wdldr fõ'

Lksc wxY=j wxY+j, úIalïNh ^mm&

je,s 2.00 - 0.02

frdka uv 0.02 - 0.002

ueá < 0.002

ueá iy frdkauv wxY= m%;sY;h fiùu

ysia fldafjys ialkaOh = w1 g

fldaj + Wÿfka úh<k ksheosfha ^Q& ialkaOh = w2 g

25ml ys we;s ueá iy frdkauv wxY+j, ialkaOh = (w2

-w1)g

1 000ml ødjKhl we;s ueá iy frdkauv wxY=j, ialkaOh

= 2 1(w -w )g x 1000ml

25ml

ta wkqj mia .%Eï 40 l we;s ueá iy frdkauv wxY=j, ialkaOh

= 2 1(w -w )g x 1000ml

25 ml = A g

ueá iy frdka uv wxY= m%;sY;h ^x& = ^A

x 10040

& g

ueá wxY= m%;sY;h fiùu

ysia fldafjys ialkaOh = w3 g

fldaj + Wÿfka úh<k ,o ksheosfha ^P& ialkaOh = w4 g

25 ml ødjKhl we;s ueá wxY+j, ialkaOh = (w4

-w3)g

Page 29: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

18

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

1 000 ml ødjKhl we;s ueá wxY=j, ialkaOh = 4 3(w -w )g

x 1000ml25ml

= Bg

ta wkqj mia 40 gl we;s

ueá wxY=j, ialkaOh = Bg

ueá wxY=j, m%;sY;h ^y& = B

x 10040

frdkauv wxY= m%;sY;h = x - y

mia ksheÈfha ;snQ je,s wxY= m%;sY;h fiùu

je,s m%;sY;h + ueá m%;sY;h + frdkauv m%;sY;h = 100

je,s wxY= m%;sY;h = 100 - x

fuhska ,o w.h Wÿfka úh<k ,o je,sj, ialkaOh iu`. ii|d ne,sh

yels h' fuu w.hka fol iudk úh hq;= h' ^b;d wdikak jYfhka&'

ks.ukh #

mÍlaIKfhka ,o je,s" ueá yd frdkauvj, w.hhka Ndú; lr mÍlaIKhg Ndú; l<

mia ksheÈfha jhk mka;sh jhk ;%sfldaKh Ndú;fhka ks¾Kh lrkaak'

úfYaI lreKq #

² úúO ia:dkj, mdxY= jhkh tlsfklg fjkia fõ' tneúka ia:dk lsysmhlska ,nd

.;a mia ksheÈj, mdxY= jhk ks¾Kh lrkak'

² mig m%;sldr lsÍfï oS yhsârcka fmfrdlaihsâ iu. c, ;dmlhl r;a lsÍfuka

ldnksl øjH TlaislrKh fõ' nkaOkldrl ì|Su ksid mia wxY= úisf¾' fidaähï

yhsfv%dlaihsâ u.ska o mia wxY= úisrùu isÿ lrhs'

² nr wkqj hï ødjKhla ;=< wxY= Ndckfha m;=,g jeàfï fõ.h iafgdlaf.a kshuhg

wkqj isÿ jk nj i,lñka tu wxY= my<g .uka lsÍfï fõ.h WIaK;ajh wkqj

fjkia jk nj o i,ld wxY= my<g .uka lsÍfï fõ.h wkqj ueá frdkauv

jYfhka fjka lr .Kkh flf¾'

² øjudk l%uh iy msfmÜgq l%uh úµd.drh ;=< § isÿ lsÍfï fuys uq,a mshjr l,ska

isÿ lr ;sîfuka ld,h b;sß lr .; yels h'

Page 30: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

19

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 03

mdxY= ixiaÓ;sh yd jHQyh ks¾Kh lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 2'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 05

wfmalaIs; l=i,;d (² mia ksheÈj, ixiaÓ;sh ks¾Kh lsÍu² mfia iqúld¾h;d iSudj ks¾Kh lsÍu² mfia øjYS,;d iSudj ks¾Kh lsÍu² úúO ia:dkj,ska ,nd .;a miaj, jHQyh ks¾Kh lsÍu

ye`Èkaùu # mdxY= ialkaOhla u; hï n,hla we;s lr" tu n,h l%ufhkajeä lsÍfï § mqmqrd hhs' tfia mqmqrd hEug úreoaOj mia legholajk m%;sfrdaë;dj mdxY= ixiaÓ;shhs'

uQ,O¾uh # úh<s" f;;a yd c,fhka ix;Dma; jQ wjia:dj, § mfia ixiaÓ;shúia;r flfrk wef,kiq nj" iqúld¾h;dj" ±ä nj yd øjYS,;diSudj fjkia fõ'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² ij,la² úúO ia:dkj,ska ,nd.;a mia ksheȲ uo mjfka úh<k ,o 1kg nr mia l=Üáhla² wä rE,la² c,h² Wÿkla² ;rdÈhla ^oYu ia:dk follg ksjerÈ j ueksh yels&² 425 m isÿre iys; fmfkarhla² fla;= úysÿïudkhla Cone penetrometer&² ùÿre ;eáhla Glass plate&² w;a ldphla

Cone penetrometer

Page 31: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

20

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh (

^a& mdxY= ixiaÓ;sh ks¾Kh lsrsu

I& c,fhka ix;Dma; jQ miaj, ^Wet soil&² c,fhka ix;Dma; jQ mia ksheÈhla f;dard .kak'² mfia wef,kiq¨ iajNdjh ^Stickiness& ks¾Kh lsÍu i|yd fufia mÍlaId

lrkak'² mia iaj,amhla /f.k uymge`.s,a, yd onr`.s,a, w;r ;nd ;o lr fiñka

weÕs,s ksoyia lrkak'

my; i|yka rEmigyka wOHhkh lrñka mfia wef,k iq¿ iajNdjh ;SrKhlrkak'

0- wef,kiq¨ fkdjk ^Non sticky&mia weÕs,sj, we,S ke;'

1- uola wef,k iq¿ Slightly sticky&mia ;o lrk úg weÕs,sj, wef,k kuq;a weÕs,s ksoyia lrk úg tlweÕs,a,l muKla wef,k w;r weÕs,s fol w;r mia fkd wef,a'

2- wef,k iq¿ Sticky&weÕs,s fofla u mia wef,k w;r weÕs,s ksoyia lrk úg uola fomigwefo'a

3- b;d wef,k iq¿ Very sticky&uymg`.s,af,a yd onr`.s,af,a mia wef,k w;r weÕs,s ksoyia lrk úgfomig wefoa'

Page 32: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

21

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² c,fhka ix;Dma; jQ mfia iqúld¾h;dj ks¾Kh lsÍu

² c,fhka ix;Dma; jQ mia ksheÈhla f.k w;af,a ;nd weÕs,sj,ska 3 mm úIalïNhiys; kQ,la wdldrhg jk f,i frda,a lrkak'

² mfia iqúld¾h;dj fiùu i|yd fufia mÍlaId lrkak0- iqúld¾h fkdjk Non plastic&

fuys § kQ,la fkdiEfoa' WÞ( ;ks l‚ld iys; mia

1- uola iqúld¾h Slightly plastic&kQ,la iEÈh yels w;r kej; tys uq,a ;;a;ajhg m;a lrk úg kQ, lefâ'

2- iqúld¾h Plastic&kQ,la iE§ug yels jqj;a th l<ska ;snQ ;;a;ajhg m;a jk úg leã kej;kQ, iE§ug fkdyels h'

3- b;d iqúld¾h Very plastic&kQ,la iEfok w;r myiqfjka fkd lefâ' uq,a ;;a;ajhg m;a lr kej;kQ,a wdldr jHQy iEÈh yels h'

² f;;a miaj, ^Moist soil& ixiaÓ;sh ks¾Kh lsÍu

² fï i|yd f;;ukh iys; kuq;a c,fhka ix;Dma; fkdjQ mia ksheÈhla f;dard.kak'

² mia iaj,amhla /f.k uymgÕs,a, yd on/Õs,a, w;r ;nd ;o lsÍfuka fydaw;af,a ;nd ;o lsÍfuka mfia ixiaÓ;sh ks¾Kh l< yels h'

Page 33: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

22

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

0- nqre,a Loose&mia wxY= tlsfkl yd ;Èka fkdne£ we;' ^;ks lKslduh mi&'

1- lefvkiq¨ nj b;d wêl Very friable&mi b;d iq`M mSvkhlska jqj o lefâ' kej; ;o l< úg wxY= tlsfklwef,a'

2- lefvkiq Friable&uo fyda uOHu mSvkhla mig fh¥ úg mia lefâ'

3- ±ä Firm&uOHu mSvkhla hgf;a mi levqk o m%;sfrdaOhla ±lsh yels h'

4- b;d ±ä Very Firm&m%n, mSvkhlska mia leäh yels kuq;a weÕs,s w;r f;rmSulska leähfkdyels h'

5- w;sYh ±ä Extremely firm&b;d m%n, mSvkhlska muKla mia leäh yels h' uymgÕs,a, yd onrÕs,a,w;r f;rmSulska leäh fkdyels h' kuq;a mia fldgiska fldgi leähyels h'

Page 34: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

23

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² úh<s miaj, ^Dry soil& ixiaÓ;sh fiùu² fï i|yd jd;fha úh<d .;a mia ksheÈhla f;dard .kak'² úh<s mfia ixiaÓ;sh fiùu i|yd uymge`.s,a, yd onr`.s,a, w;r ;o lsÍfuka

fyda w;af,a ;nd weÕs,sj,ska f;rmSfuka mÍlaId lrkak'

0- nqre,a Loose&mia wxY= tlsfklg fkdne£ we;' ^;ks lKsld jHQy we;s mia&

1- uDÿ Soft&mia wxY= b;d ÿ¾j, j ne£ we;s w;r lefvkiq¨ h' l=vd mSvkhl § jqj omia l=vq ¥ú,s njg fyda ;ks wxY= njg m;a fõ'

2- uola ±ä Slighty Hard&uo mSvkhlg mi Tfrd;a;= ÿkak o weÕs,s w;r f;rmQ úg mia wxY= fjkafõ'

3- ±ä Hard&uOHu m%udK mSvkhlg mi Tfrd;a;= ÿkako weÕs,s fol w;r f;rmSfï §iaj,am jYfhka leãug n÷ka fõ' kuq;a weÕs,s yd w;a, w;r ;o l< úgmyiqfjka lefâ'

4- b;d ±ä Very Hard&úYd, mSvkhlg Tfrd;a;= fok w;r weÕs,s w;r f;rmd leäh fkdyels h'kuq;a weÕs,s yd w;a, w;r f;rmQ úg wmyiqfjka lefâ'

Page 35: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

24

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

5- w;sYh ±ä Extremely Hard&b;d úYd, mSvkhla ,nd ÿkak o mia wxY= fkd lefâ'

ks.ukh

² úh<s" f;;a yd c,fhka ix;Dma; jQ wjia:dj, § mia ksheÈj, ixiaÓ;sh ks¾Khlr jd¾;d lrkak'

^B& mia ksheÈhl iqúld¾h;d iSudj ^Plastic limit& ks¾Kh lsÍul%ufõoh #

² mia ksheÈhla f.k th iQ¾hdf,dalfha úh<Sug bv yßkak'

² mia ksheÈhg c,h iaj,am jYfhka tl;= lr me;,s ùÿre mDIaGhl frda,a lrkak'

² 3 mml úIalïNh we;s 10 cml È.e;s frda,la iE§ug W;aidy .kak'

² tfia iE§ug fkdyels kï c,h iaj,amhla kej; tl;= lr tu úIalïNh yd È.we;s mia frda, iE§ug yelshdj we;s wjia:dfõ mfia c, m%udKh Ndrñ;sll%ufhka uek .kak'

² th mfia iqúld¾h;d o¾Ylhhs'

Page 36: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

25

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

^C& mia ksheÈhl øjYS,;d iSudj Liquid limit& ks¾Kh lsÍu² jd;fha úh¿E mia kshÈhlska 200 g lsrd .kak'² tu mia 425 m úIalïNh isÿre iys; fmfkarhlska y<d .kak'² tu y<d.;a miaj,g c,h ñY% lr ;,mhla wdldrhg idÞ .kak'² fuu ñY%Kh is,skavrdldr fldmamhlg jdhq nqnq¿ rys; j mqrjd .kak'² wjidkfha § fuu ñY%Kh u;=msg mDIaGh uÜgï lr fla;= úysÿïudkfha kshñ;

ia:dkfha ;nkak'² fla;= úysÿïudkfha ;=v mfia mDIaGhg iam¾Y jk f,i wegjqu ilia lr mdGdxlh

,nd .kak'² isria l,ïmh ksoyia lr fla;=j mi ;=<g ;;amr myla ;=< § .uka lsÍug

i,iajd .uka l< .eUqr igyka lr.kak (d= 20 mm)² fla;=j 14 - 28 mm olajd mrdihl .eUqrg hjñka mÍlaIKh y;r jrla muK

kej; kej; isÿ lrkak'

² fuu ish¨ wjia:dj, § mia ksheÈh ne.ska f.k mfia f;;uk m%udKh uek.kak'

² fla;=j mi ;=< .uka l< ÿr x wlaIfhka o tla tla wjia:djg wÞ< f;;ukm%udKh y wlaIfhka o ,l=Kq lr m%ia;drh w¢kak'

² fla;=j mfia .uka l< ÿr 20 mm jk úg mfia f;;uk m%udKh mfia øjYS,;diSudj fõ' Liquid Limit - LL&

nr

fla;=j mi ;=< .uka l<ÿr (mm)

f;;uk m%udKh (%)

Page 37: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

26

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

^D& mfia jHQyh ks¾Kh lsÍu

ye¢kaùu # mfia we;s ueá" frdkauv" je,s wd§ m%d:ñl wxY= fndfyda úg

fjka fjka j fkdmj;sk w;r tajd nkaOk ldrl u.ska ne£

ia:djr iuQyk f,i ixúOdkh ùu mdxY= jHQyhhs'

uQ,O¾uh ( mia iuQykj, yevh" fY%aKsh" yd m%udKh wkqj mdxY= jHQyhfjkia fõ'

wjYH WmlrK yd øjH# ² mia l=Üá lsysmhla

² ij,la

² w;a ldphla

l%ufõoh #

² lafIa;%h ksfhdackh jk mßÈ ij,lska 1kg muK mia l=Üáhla ,nd .kak'² th jd;fha úh<kak'² tu mia l=Üáh 150cm muK fmdf<dfjka by<g Tijd isfuka;s fmdf<djla

u;g w; yßkak'² mia iuQykj, iajNdjh w;a ldph weiqfrka ksÍlaIKh lrkak'² ,efnk len,sj, yevh wkqj tu mia ksheÈh ,nd .;a ia:dkfha mdxY= jHQyh

ks.ukh lrkak'

ks.ukh #

úúO ia:dkj, we;s mfiys ixiaÓ;sh yd jHQyh ks¾Kh lr" ta ms<sn`o j woyiaolajkak'

úfYaI lreKq(

² tlsfklg fjkia ia:dk lsysmhlska mia ksheÈ ,ndf.k tla tla lKavdhïfjk fjk u mdxY= jHQyh ks¾Kh lrkak'

² c,fhka ix;Dma; jQ mila ,nd .ekSfï § fyd¢ka j¾Idj jegqKq ú.i mia ksheÈ,nd .ekSu o f;;a mia ksheÈ ,nd .ekSfï § j¾Idj ,eî meh 24lg miq mia ksheÈ,nd .ekSu o WÑ; h'

² mia ksheosj, f;;uk m%;sY;h fiùfï § mÍlaIKh wjika l< jyd u miaksheÈ ,ndf.k fvisflagrh ;=< ;eìh hq;= h ^c,h msg ùu je<laùug&'

mdxY= jHQy wdldr

ia;ïNsl (columnar) ;eáuh (platy) ;ks lKsld (single grained)

leá;s (granular) l=Üá (blocky) m%siaudldr (prismatic)

Page 38: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

27

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 04

mdxY= j¾Kh ks¾Kh lsÍu

ksmqK;d uÜgu # 2'1

fhdacs; ld,Éfþo ixLHdj # 01

wfmalaIs; l=i,;d # ² ukai,a j¾K igyk mia ksheÈ iu. .e<mSu

² ukai,a j¾K igyk wdOdrfhka úúO ia:dkj,ska ,nd .;amia ksheÈj, j¾Kh ks¾Kh lsÍu

ye¢kaùu # idudkHfhka mshú weiska y÷kd.; yels mfia j¾Kh mdxY=j¾Kh hkqfjka ye¢kaúh yels h' mil j¾Kh tu mi ks¾udKhùug Þhl jQ ud;D øjH yd mdxY= me;slv j¾Okh ùfï § ÞhljQ idOl u; r|d mj;S'

uQ,O¾uh ( Hue, Value, Chroma hk m%Odk lreKq ;=k hgf;a mdxY= j¾Kh;SrKh fõ'

wjYH WmlrK yd øjH# ² úúO ia:dkj,ska ,nd.;a úúO j¾K mia ksheÈ lsysmhla² c,h iaj,amhla

² ukai,a j¾K igykla² fmd,s;ska len,s lsysmhla

² Trf,daiq lod

l%ufõoh #

² úúO ia:dkj,ska ,nd .;a mia ksheÈ fï i|yd fhdod .kak'

² tu ksheÈj,ska fldgila f.k Trf,daiq lodjlg (watch glass) oukak'

² mia ksheÈh úh<s wjia:dfõ oS ukai,a j¾K igyk weiqfrka j¾Kh ,nd .kak'

² bka miq mia ksheÈj,g c,h iaj,amhla oud fmd,s;Ska len,af,ys oud f;; mi

ukai,a j¾K igyk iu. .<mkak'

² ta wkqj mia ksheosh m%Odk j¾K w;frka l=uk ldKavhg wh;aoehs fm< .iajkak'

² mia ksheosh i|yd j¾K fla;h ^Colour code& bosßm;a lrkak'

² ta wkqj mia ksheosfha j¾Kh ms<sn| ksjeros ks.ukj,g t<fUkak'

Page 39: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

28

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

ks.ukh #

² ukai,a j¾K igyk iu. mia ksheÈfha j¾Kh .<md mdxY= j¾Kh ks.ukh

lrkak'

úfYaI lreKq#

² mdxY= j¾Kh u; mfia .=Kdx. ms<sn| j hï wjfndaOhla ,nd.; yels h'

Wod # ² l¿ $ ÿUqre - ldnksl øjH jeä h'

² r;= - c,jykh ukd f,i isÿ fõ'

² w¿ - c,jykh ÿ¾j, h'

² ly - c, uÜgï my< hEfuka we;sjk TlaisyrK $ TlaislrK

;;a;aj we;'

² mfia j¾Kh i|yka lsÍfï § th f;;a mi i|yd o" úh<s mi i|yd o hkak i|yka

lrkak'

Wod - j¾K fla;h - ^f;;a mi i|yd&

7.5YR 5/4

Page 40: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

29

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 05

mdxY= >k;ajh yd iújr;dj ks¾Kh lsÍu

ksmqK;d uÜgu # 2'1

fhdacs; ld,Éfþo ixLHdj # 04

wfmalaIs; l=i,;d # ² mfiys oDYH >k;ajh ks¾Kh lsÍu² mfiys i;H >k;ajh ks¾Kh lsÍu² mfiys iújr;dj .Kkh lsÍu

ye¢kaùu # mdxY= >k;ajh wdldr folls' >k;ajfha tAll >k fikaáógrhg.%Eï fõ' oDYH >k;ajfhka >k øjHhkaf.a ialkaOh mfia uq¨mßudjg olajk wkqmd;fhka uksk w;r" i;H >k;ajfhkamfia >k øjHhkaf.a ialkaOh mfia >k wxY= mßudjg olajkwkqmd;fhka ukskq ,efí' ieu úg u i;H >k;ajhg jvdoDYH >k;ajh wvq w.hla fmkajhs'mdxY= iújr;dj hkq mil uq¨ mßudjg wjldY mßudj orkwkqmd;fha m%;sY;hhs'

uQ,O¾uh # >k;ajh hkq tall mßudjl ialkaOhhs'

ialkaOh>k;ajh }

mßudj

mdxY= >k;ajh ks¾Kh lsÍu i`oyd o fuu iólrKh fhdod.kshs'

wjYH WmlrK yd øjH#1' oDYH >k;ajh fiùu i|yd

² fofl<jr Þrh uqjy;a 10 cm Wi is,skavrdldr .e,ajkhsianghla

² ,S lene,a,la² ñáhla² uqjy;a msyshla² ;rdÈhla² W`ÿkla² jdIamSlrK ;eáhla² fvisflagrhla

2' i;H >k;ajh fiùu i|yd² úYsIag .=re;aj l=mamsh² jk iy fuda,² 2 mm úIAlïNfha isÿre iys; fmfkarhla² ;rdÈhla² c, ;dmlhla$ je,s ;dmlhla

Page 41: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

30

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh #

1' oDYH >k;ajh ks¾Kh lsÍu

.e,ajkhsia ng lene,af,a uqjy;a odrh" oDYH >k;ajh fiúh hq;= miaksheÈh ,nd .kakd ia:dkfha mi u;=msg ;nkak' tA u; ,S lene,a,la ;ndthg ñáhlska lsysm jrla ;Ügq lsÍfuka .e,ajkhsia ngh mi ;=< .s,ajkak'

bkamiq uqjy;a msyshlska wjg we;s mia bj;a lr .e,ajkhsia ngh iu. miaksheÈh m%fõYfuka bj;a lr .kak' Bg miq Wv hg fome;af;a mia iu;,djk fia msysfhka iQrkak'

bk a mi q f u u mi a k sh eÈh j dI amSl r K ; eáh l ou d 1050C WIaK;ajh we;sWÿkl ksh; nrla ,efnk ;=re ;nd úh<s mfiys ialkaOh igyka lr.kak'mfiys mßudj f,i .e,ajkhsia ngfha wNHka;r mßudj ,nd .kak'

mdGdxl ,nd .ekSu (jdIamSlrK ;eáfha ialkaOh = w

1 g

jdIamSlrK ;eáh ¬ úh<s mfiys ialkaOh = w2 g

mfiys mßudj = πr2h cm3

.Kkh lsÍu (

oDYH >k;ajh = úh<s mfiys ialkaOh mfiys uq¨ mßudj

=

Page 42: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

31

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

2' mfia i;H >k;ajh fiùu

mia ksheÈhla ,nd .kak' r¿ fldgia bj;a lr mia 100g muK f.k th

mjfka úh<kak' jxf.äh ;=<g oud fuda, wdOdrfhka ishqï fldgiaj,g

fjka lr .kak' bkamiq 2 mm fmfkarhlska y,d .kak' úYsIag .=re;aj

l=mamshla f.k tys ialkaOh lsrd.kak' thg wvla muK mia oud kej;

ialkaOh lsrd .kak' bka miq l=mamsfha mia jeiS hk fia c,h j;a lr c,

;dmlhl ;nd r;a lr" jdhq nqnq¿ bj;a jQ miq c, ;dmlfhka bj;g f.k

isis,kh lrkak' úYsIag .=re;aj l=mamsh isis,a jQ miq th msfrk f;la wdiQ;

c,h tl;= lr kej; ialkaOh lsrd .kak' bkamiq úYsIag .=re;aj l=mamsfha

mia bj;a lr msßisÿ lr iïmQ¾Kfhka u c,h mqrjd kej; ialkaOh lsrd

.kak'

mdGdxl ,nd .ekSu (

ysia úYsIag .=re;aj l=mamsfha ialkaOh = m1 g

úYsIag .=re;aj l=mamsh ¬ úh<s mfia ialkaOh = m2 g

úYsIag .=re;aj l=mamsh ¬ mia ¬ c,fha ialkaOh = m3 g

úYsIag .=re;aj l=mamsh ¬ c,fha ialkaOh = m4 g

mfia úh<s ialkaOhmdxY= i;H >k;ajh =

mfia >k øjHhkaf.a mßudjgiudk c, mßudjl ialkaOh

=

ks.ukh # ia:dk ;=klska muK mia ksheÈ f.k" tajdfha i;H yd oDYH >k;aj fjk

fjk u igyka lr tajd ii`okak'

mdxY= i;H >k;ajhmfia úh<s ialkaOh

mfia >k øjHhkaf.a mßudj =

Page 43: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

32

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

úfYaI lreKq #

² mia ksheÈ úoHd.drhg /f.k tk úg mia ksheÈfhka c,h msg fkdjk fiafmd,s;skaj,ska wdjrKh lr /f.k tkak'

² i;H >k;ajh hkq mdxY= wxY=j, muKla >k;ajhhs' fuh 2'3 - 3'8 g/cm3 olajd

fjkia fõ'

² mia j¾.h" ksheosh ,nd .kakd wdldrh" mfia wvx.= ldnksl øjH m%udKh yd

mfia ;o nj jeks lreKq wkqj mfia oDYH >k;ajh fjkia fõ'

3' mdxY= iújr;dj

.Kkh lsÍu (

wjldY l,dmfha mßudj mfia uq¿ mßudj

oDYH >k;ajh i;H >k;ajh

ks.ukh#

² ,nd.;a o;aa;j,g wÞ< j úúO ia:dkj,ska ,nd .;a miaj, iújr;dj ks¾Khlr tajd ii`okak'

úfYaI lreKq #² oDYH >k;ajh jeä mil tAlSh mßudjla ;=< weisÍ we;s >k wxY= m%udKh jeä h'

tkï iújr;dj wvq h'

mdxY= iújr;dj =

=

1 100

mdxY= iújr;dj

Page 44: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

33

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 06

mfiys pH w.h ks¾Kh lsÍu

ksmqK;d uÜgu # 2'1

fhdacs; ld,Éfþo ixLHdj # 02

wfmalaIs; l=i,;d # ² pH ógrh wxl fYdaOkh (Calibrate) lsÍu² pH ógrh Ndú;fhka úúO ia:dkj,ska ,nd .;a mia ksheosj,

pH w.h ks¾Kh lsÍu

ye¢kaùu # mfiys pH w.h u.ska mdxY= m%;sls%hdj ms<sn| woyila ,nd.;yels h' tkï mfia wdï,sl" Ndiañl nj .ek fiúh yels h'mfiys H+ whk idkaøKh u; pH w.h ;SrKh fõ'

uQ,O¾uh # mdxY= ødjKfha ,Sgrhlg we;s H+ whk idkaøKfha ,>q >KlfhaiDK w.h pH w.hhs'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² úúO ia:dkj,ska ,nd .;a mia ksheos y;rla² pH ógrhla² wdiQ; c,h² îlrhla yd pH 7" 4" 11 iajdrlaIl ødjK² jxf.äh yd fuda,

² isÿrej, úIalïNh 2 mmla jQ fmfkarhla

l%ufõoh # mshjr 1

pH ógrh wxl fYdaOkh lsÍu² wxlfYdaOkh ioyd pH=4" pH=7" yd pH=11 iajdrlaIl

ødjK fhdod .kak'² pH=4 jQ iïu; ødjKhg bf,lafg%davh we;=¿ lr

tys mdGdxlh 4 jk ;=re bial=remamqj lrljkak'² pH=7" yd pH=11 jk iïu; ødjKj, o bf,lafg%davh

we;=¿ lr tys mdGdxl ,efnk ;=re bial=remamq lrljdwxl fYdaOkh lr .kak'

mshjr 2mfia pH w.h ks¾Kh lsÍu² mia ksheÈh jk yd fuda, Ndú;fhka wUrd ishqï

wxY= ,efnk f,i fmfkarhlska y<d .kak'² mia 10 g la 50 ml îlrhlg f.k wdiq; c,h

25 mlla tl;= lrkak'² mia ødjKh ñks;a;=jla l,;d úkdä 5la ksYap, j

;nd pH uekSu isÿ lrkak'

Page 45: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

34

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

ks.ukh ( úúO ia:dkj,ska ,nd.;a mia kshe¢j, pH w.hka igyka lrkak' ,enQ pH

w.hka wkqj mfia ;;ajh ú.%y lrkak'

pH uÜgu mfia ;;a;ajh

9'0 m%n, Ndiañl

8'5

8'0 uOHia: Ndiañl

7'5 u| Ndiañl

7'0 WodiSk

6'5 u| wdï,sl

5'5 uOHia: wdï,sl

5'0 m%n, wdï,sl

4'5 b;d m%n, wdï,sl

4'0

úfYaI lreKq ( ² pH ógrfha bf,lafg%dav tla ødjKhlska fjk;a

ødjKhlg udre lsÍfï § wdiQ; c,fhka fiaÈh hq;=

h'

² pH ógrfha bf,lafg%davh KCl ødjKhl .s,ajd

;eîfuka WmlrKh wdrlaId lr .; yels h'

² pH w.h yd úoHq;a ikakdhl;dj hk ,laIK fol

u ueksh yels WmlrKh u.ska pH w.h uksk úg

function fnd;a;u u.ska pH uekSu i|yd WmlrKh

ilia lr .; yels h'

² mia ksheÈh yd wdiQ; c,h tl;= lsÍfï wkqmd;h

mia j¾.h wkqj fjkia fõ'

Wod # je,suh mila i`oyd 1#1 w.h fhda.H fõ'

Page 46: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

35

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 07

mfia úoHq;a ikakdhl;dj ks¾Kh lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 2'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d ( ² mdxY= ødjK ms<sfh, lsÍu² úoaHq;a ikakdhl;d ógrh wxl fYdaOkh lsÍu² mfia úoHq;a ikakdhl;dj ks¾Kh lsÍu² EC w.h weiqßka mfia ,jK;dj ;SrKh lsÍu

ye¢kaùu ( mdxY= ødjKfha Èh ù we;s úúO whk u.ska mfia úoHq;aikakdhl;dj we;s fõ'

uQ,O¾uh ( úoHq;a Odrdjla f.k hEfï yelshdj úoHq;a ikakdhl;dfjkauefkhs' mdxY= ødjKhl mj;sk uqM whk idkaøKfhka úoHq;aikakdhl;dj fmkakqï flf¾'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² mia 10 gla² wdiQ; c,h iys; fojqï fnda;,a² úoHq;a ikakdhl;d ógrh² iïu; ødjK

² uqyqK msisk lvÞis lsysmhla soft tissues&² msßisÿ l=vd úh<s îlr 3la 100 ml&² ùÿre l+rla² 2 mm isÿre úIalïNh iys; fmfkarhla² bf,lafg%dksl ;rdÈhla² WIaK;ajudkhla

l%ufõoh (² mjfka úh`ME mia isÿrej, úIalïNh 2 mm jQ fmfkarhlska y<d .kak'² thska mia 10 gla mia f.k mÍlaIK k<hlg oukak'² wdiq; c,h 50 ml uek mÍlaIK k<hg oud ñks;a;= 30la ùÿre l+r Ndú;fhka

l,;d meh 2la muK ksYap, j ;nkak'

mshjr 1úoHq;a ikakdhl;d ógrh wxl fYdaOkh lsÍu² îlr follg iïu; ødjK mqrjd .kak bf,lafg%dav .s,aùug wjYH m%udKhg&'² iïu; ødjKfha yd mdxY= ødjKfha WIaK;ajh iudk ±hs mÍlaId lrkak'² úoaHq;a ikakdhl;d ógrh ls%hd;aul lrkak'² bf,lafg%davfha i,l=Kq lr we;s ia:dkfha isg my<g wdiq; c,h fhdÞ

bf,lafg%davh fidaÞ yer uDÿ lvodisj,ska (Soft tissues) f;; ud;a;= lrkak'² iïu; ødjKh fh¥ m<uq îlrhg bf,lafg%davh oud mdGdxlh lshjd ksjerÈ

±hs n,kak'

Page 47: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

36

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² fojk îlrhg o bf,lafg%davh oud iïu; ødjKfha w.h ,efí ±hs ksÍlaIKhlrkak'

² iïu; ødjKj kshñ; úoHq;a ikakdhl;d w.hka fmkakqï fkdlf<a kïkshñ; w.h ,efnk f,i WmlrKh iSre udre lrkak'

mshjr 2² úoHq;a ikakdhl;dj uekSu

² bf,lafg%dav wdiQ; c,fhka fidaÞ f;; ud;a;= lrkak'

² msßisÿ úh<s îlrhlg úoaHq;a ikakdhl;dj ueksh hq;= mdxY= ødjKfhka 50 ml

muK oukak'

² mdxY= ødjKhg bf,lafg%davh oud u`ola l,;kak'

² mdGdxl ia:dhS jQ miq w.h igyka lr.kak'

² idÞ.;a ish¨ mia ksheÈj, úoHq;a ikakdhl;dj fï wdldrhg ks¾Kh lr.kak'

ks.ukh (² ,enQ úoHq;a ikakdhl;d w.hka wkqj mfia ;;a;ajh ú.%y lrkak'

,jK;d uÜgu EC 1'5& ds/m

b;d wvq < 0'15wvq 0'15 - 0'4uOHu 0'4 - 0'8wêl 0'8 - 2'0b;d wêl > 2'0

úfYaI lreKq (

² úoHq;a ikakdhl;d ógrh iSreudre lrk wdldrh WmlrKfha j¾.h wkqjfjkia jk neúka tA i|yd ksIamdolf.a Wmfoia ms<smÈkak'

² WmlrKh Ndú; l< miq bf,lafg%davfha mshk jid" WmlrKh msioud wiqrd;nkak'

Page 48: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

37

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 8

mia ksheÈhl isák uyd Ôùka m%udKh ks¾Kh lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 2'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d ( ² mia ksheÈhla ,nd .ekSu

² tys we;s uyd Ôùka y`ÿkd .ekSu

² uyd Ôùka ixLHdj .Kkh lsÍu

ye¢kaùu ( YÍrfha m<, wkqj mdxY= cSùka uyd" ucacd yd laIqøcSùka

f,i j¾.SlrKh lrkq ,nhs'

uQ,O¾uh ( mi ;=< fjfik" YÍrfha m<, 2 mmg jvd jeä" tkï mshú

weig fmfkk cSùka uyd cSùka f,i i,lkq ,nhs'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² W±,a,la

² ,Kqjla

² l+[a[

² óg¾ rE,la

² fmd,s;ska lene,a,la ^3 x 3 m&

² w;a ldphla

l%ufõoh (

² l+[a[ yd ,Kqj wdOdrfhka lafIa;%fha 0'5 x 0'5 m2 jk mßÈ iup;=ri%dldr

N+ñ fldgila i,l=Kq lr.kak'

² W±,af,ka jfÜ Þrh ,l=K lr.kak'

² 0'5m .eUqrg mia bj;a lr fmd,s;ska lene,a, u;g fhdokak'

² tys we;s uyd Ôùka ixLHdj my; ±lafjk wdldrhg ilia lr.;a j.=jl

igyka lrkak'

² mfia we;s mdxY= Ôùkaf.a rEmdka;rK wjia:d ms<sn`o j ksrSlaIKh lrkak'

² ksÍlaIKh l< mdxY= Ôùkaf.a jxY ms<sn| j f;dr;=re .fõIKh lrkak'

uyd Ôùka j¾.h ixLHdj

Page 49: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

38

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

ks.ukh (

N+ñfha ia:dk lsysmhl uyd Ôùka j¾. yd ixLHdj fidhd igyka lrkak'

úfYaI lreKq(

² N+ñfhka mia bj;a lsÍfï § Ôùka blau‚ka bj;g .uka l< yels neúka mia bj;a

lrk wjia:dfõ § Ôùka ksÍlaIKh yd .Kkh lsÍu l< hq;= ksid fuh lKavdhï

m%dfhda.sl ls%hdldrlula f,i ixúOdkh lsÍu jvd iqÿiq h'

Page 50: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

39

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 09

N+ñfha ,laIH folla w;r ;sria ÿr uekSu

ksmqK;d uÜgu ( 3'1

ld,Éfþo ixLHdj ( 08

wfmalaIs; l=i,;d ( ² N+ñh u; ,laIH folla ksjerÈ j ,l=Kq lsÍu

² ;sria ÿr uekSu ioyd Ndú; lrk úúO WmlrK yd fuj,ï

f;dard .ekSu

² ñkqï WmlrK mdGdxl .ekSu i|yd iQodkï lsÍu yd mdGdxl

ksjerÈ j ,nd .ekSu

ye¢kaùu ( ,laIH folla w;r ÿr hkq ieu úg u tu ,laIH fol w;r

;sria f¾Ldjla Èf.a ukskq ,nk ÿr fõ' zìï uekquZ ls%hdj,sfha

§ iajdNdúl fyda ks¾ñ; jia;=jl msysàu ks¾Kh lsÍu" is;shï

we£u jeks wjia:dj, § f¾Çh fukau fldaKsl ñkqï ,nd

.ekSu ms<sn| uQ,sl l=i,;d ;sîu w;HjYH fõ'

uQ,O¾uh ( f¾Ldjla ks¾udKh ùug ,laIH folla wjYH fõ' ,laIH

folla w;r fláu ÿr ir, f¾Ldjls'

l%ufõo

(a) mshjr uekSfï l%uh

wjYH WmlrK yd øjH# ² ñkqï má

² B l+re fyda ,S l+[a[

² w;fld¨`Mj

² fm<.ekajqï ßá

l%ufõoh

² ñkqï máh Ndú; lr iu;, fmd<jla u; hï ÿrla (30 m) uek tu ,laIH fol

Bl+re $ l+[a[ .id fmdf<dj u; ,l=Kq lrkak'

Page 51: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

40

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² tu ÿr wdjrKh lsÍug wjYH mshjr .Kk .Kka lrñka tl ,laIHhl isg wks;a

,laIHhg .uka lrkak'

mshjr folla w;r ÿr (pace factor) ks¾Kh lsÍu

² fufia ;=ka j;djla muK .uka lr tu ÿfrys idudkH w.h mshjr .Kfkys

idudkH w.fhka fnod ;udf.a mshjr folla w;r ÿr (Pace factor) fidhd .kak'

.uka l< ÿr (30m)

mshjr .Kk

² my; oelafjk iólrKh Ndú;fhka tu f;dard .;a ,laIH fol w;r ;sria ÿr

.Kkh lsÍu isÿ lrkak'

úfYaI lreKq #

² mshjr l%uh u.ska ,laIH folla w;r ÿr uekSfï § tys ksrjoH;dj b;d wvq h'

tneúka lsysm j;djla ,laIH fol w;r .uka lr" ÿfrys idudkH w.h mshjr

.Kfkys idudkH w.fhka fnod ;udf.a mshjr folla w;r ÿr (Pace factor) fidhd

.ekSu isÿ lrhs'

² fuu l%uh b;d ir, jk w;r" úfYaIs; WmlrK wjYH fkd fõ'

mshjr 1

Pace factor =

,laIH fol w;r ÿr =tla ,laIHhl isg wfkla,laIHh olajd .uka lsÍug

;nk ,o mshjr .Kk

mshjr folla w;r ÿr

(Pace factor)X

Page 52: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

41

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

(b) oïje,a uekSfï l%uh

wjYH WmlrK yd øjH# ² fuÜßla oïje,

² B l+re yd w;fld`Mj

² fm<.ekajqqï ßá

l%ufõoh #

² by; (a) ls%hdldrlfï § Ndú; l< ,laIH fol w;r ÿr uekSu isÿ lrkak'

² ÿr uekSug wjYH ,laIH fol (A yd B), l+[a[" Bl+re fyda fm<.ekajqï o~q

wdOdrfhka ,l=Kq lrkak'

² ,laIH fol w;r oïje, iDcq j w;=rd mqrela .Kk fyda ye÷kqï ixfla; wdOdrfhka

tu ,laIH fol w;r ÿr .Kkh lrkak'

úfYaI lreKq #

² oïjef,a mqrela ,l=Kq lr we;s wdldrh mÍlaId lrkak' 20 mla È. oïje,l 20 cmla

ne.ska È. mqrela 100la we;s w;r 30 mla È. oïje,l mqrela 150la we;'

² fndfyda úg oïje,la idod we;af;a f,dayj,ska h' tu ksid oyj,a ld,fha oS oïje,lska

hï os.la uekSfï oS ;dm m%idrKh ksid tys os. jeä fõ' fï ksid fujka wjia:dj,

oS ;dm m%idrKh i|yd jk ksrjoH lsÍu l< hq;= h'

² oïje,la u.ska iu;, fkdjk mDÒú mDIAGh osf.a ;sria ÿr uekSfï oS th ;sria j

;nd .ekSfï .eg¨ u;= fõ'

² oïje, f.ùu fyda we£u ksid o uq`M ÿr fjkia fõ ^wvq fyda jeä ùu&'

² iïu; oïje,la Ndú;fhka wxl fYdaOkhla l< hq;= fõ'

(c) ñkqï má Ndú;h

wjYH WmlrK yd øjH# ² ñkqï má

² B l+re

² fm<.ekajqï o~q

l%ufõoh #

² ñkqï máh fyd¢ka mÍlaId lrkak'

Wod - ueksh yels uq`M ÿr" ñkqï tall yd tajd i,l=Kq lr we;s wdldrh

² uekSu ioyd mqoa.,hka fofofkl= wjYH fõ'² ueksh hq;= ,laIH fol A iy B f,i kï lrkak'² fuu ,laIH B l+re u.ska fmdf<dj u; iú lrkak'

fuÜßla oïje,

Page 53: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

42

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² fuys § wod< ,laIH fol w;r ;sria ÿr ueksh hq;= fyhska tu ,laIH fmdf<dfjkaby<g .ekSug fm< .ekajqï o`vq Ndú; lrkak'

² fuu o`vq wod< ,laIH fol u; isgqjd isria j ;nd .kak'² ñkqï máfha uq`M fl<jr mdGdxlh 0 jk ia:dkfhys& A ,laIHfhys ;nd ñkqï máh

A yd B ia:dk fol w;r ;sria j ;nd .kak'² fuúg B ,laIHfhys § ñkqï má mdGdxlh A yd B w;r ;sria ÿr ksrEmKh lrhs'

úfYaI lreKq #

² fuys § w;rueÈ ia:dk f;dard .ekSfï § hdno ia:dk folla w;r ÿr ñkqï

máfha iïmQ¾K È.la jk mßÈ f;dard .; hq;= h'

d = 3L + l

² fjf<|fmdf<a úúO os.j,ska hq;= Wod ( 50 m, 30 m, 20 m wdos& ñkqï má we;s ksid

wjia:djg WÑ; jk WmlrK f;dard .ekSug yels h'

² fndfyda ñkqï má frosj,ska fyda f,day fkdjk øjHj,ska idod we;s ksid" ;dm

m%idrKfhka isÿ jk fodaIfha n,mEu o ke;s lr .; yels h'

(d) ñkqï frdaoh Ndú;fhka

wjYH WmlrK yd øjH# ² ñkqï frdaoh

² fm<.ekajqï o~q

² B l+re

A B

L L L l

AB w;r ÿr =fhfok jdr

.Kk

ñkqï máfha idudkH

È.X +

wjidk flá oqfrys

mdGdxlh

ógrh

ñkqï frdaoh

ye`v,h

Page 54: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

43

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh #

² ñkqï frdaofha mdGdxlh z0Zg ilikak'

² ñkqï frdaofha i,l=Kq w;r we;s o¾Yl f¾Ldj .=re;ajh foig fhduq lrkak'

² ueksh hq;= ,laIH fol A yd B f,i ,l=Kq lrkak'

² tl ,laIHhl isg ñkqï frdaoh ir, f¾Ldjla Èf.a wfkla ,laIHh olajd ;,a¨

lrf.k hkak'

² ,laIH fol w;r ÿr ñkqï frdaofha ógrfhka lshjd .kak'

(e) iafÜähd l%uh

wjYH WmlrK yd øjH# ² iajhxl%sh f,j,h

² f;mdj

² ,Uh

² ñkqï máhla

² uÜgï há

l%ufõoh

² ÿr ueksh hq;= ,laIH fol A yd B f,i i,l=Kq lrkak'

² f;mdfõ ysi o< jYfhka uÜgï lrkak'

² WmlrKh ;udg iqÿiq Wilska ;nd .kak'

² iSreudrej ,sys,a lr f;mdfõ mdo ;udg wjYH m%udKhg wE;a lr kej; ;o

lrkak' 1&

² f;mdfõ mdo fmdf<djg fydÈka ld jÈk fia ;olr ;nd .kak' ^2&

iSreudrej

Wmfk;

mdobial=remamq uÜgï nqnq,

iam¾Yl

bial=remamqj

wjfk;

f;mdj uÜgï háh iajhxl%sh f,j,h

Page 55: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

44

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² f,j,a WmlrKh f;mdj u; iú lrkak' ldp wdjrK bj;a lrkak'

² miqj f;mdjg ,Uh iú lrkak'

² f;mdj u; iú l< WmlrKh uÜgï lsÍu l< hq;= fõ' tkï WmlrKfha

;sria wlaIh N+ñfha ;,hg iudka;r ùu ksjerÈ úh hq;= h'

² mdo bial=remamq (Foot screw) u.ska WmlrKh uÜgï lrkak'

² fuys§ m<uq j f;dard.;a bial=remamq follg iudka;r j isák fia ÿf¾laIh t,a,lrkak' bkamiq tu bial=remamq fol tljr u we;=<g fyda msg; ÈYdjg fydalrljñka jD;a;dldr f,j,fha nqnq, tu f¾Ldfõ uOH ,laIHhg .kak'

² nqnqq< ueog meñKs miq ÿf¾laIh m<uq ÈYdjg 900lska jdudj¾; j N%uKh l< hq;= h'túg l,ska f;dard.;a bial=remamq fol hd lrk f¾Ldjg ,ïnl j ÿf¾laIh msysgkw;r ;=kajk bial=remamqj yryd hk f¾Ldjg iudka;r j msysghs'

² ;=ka jk mdo bial=remamqj wjYH ÈYdjg N%uKh lrñka ^by<g fyda my<g& tubial=remamqfõ ÈYdjg nqnq, p,kh lrkak' wjidkfha nqnq, ueog f.k wd hq;= h'

² bkamiq ÿf¾laIh kej; 900ka uq,a msysàug f.k 1800lska N%uKh lsÍfuka miq m<uqmdo bial=remamq fol Ndú; lr kej;;a nqnq, uOH.; lsÍfuka uÜgï nj iaÓr lr.kak'

Page 56: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

45

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² fuhska miq iïmQ¾Kfhka u iajhxl%sh f,j,h uÜgï ù ;sìh hq;= h' tfia fkdue;sjqj fyd;a WmlrKfha fodaIhla we;s nj wkqudk l< yels h'

² ±ka uÜgï háh B ,laIHh u; isria j w,a,kak'² ÿf¾laIh wkka;hg fyda iqÿ miqìulg t,a, lr Wmfkf;ys we;s bial=remamqj

iSreudre lrkak'² Wmfk; ;=<ska n,d uÜgï háh meyeÈ,s j fmfkk fia focusing screw u.ska iSre

udre lrkak'

² by< iafÜähd yd my< iafÜähd f¾Ldj,g uÜgï háfha (Levelling staff) mdGdxlfolla lshjd igyka lr.kak'

² iafÜähd wka;rh fidhd .kak' by< iafÜähd mdGdxlh - my< iafÜähd mdGdxlh&

² my; i`oyka iólrKh Ndú; lr ,laIH fol w;r ÿr .Kkh lrkak'

D = KS + C

D - ,laIH fol w;r ÿr

K yd C - ksh;hka jk w;r WmlrKfha ksIamdolhd úiska fuu w.hhka

imhkq ,efí'

fndfyda úg K = 100, C= 0)

S = iafÜähd wka;rh

ks.ukh # ² by; tla tla l%u u.ska f;dard.;a ,laIH folla w;r ÿr uek" tu

w.hka ii`od" ksrjoH;d mÍlaId lrkak'

úfYaI lreKq #

² iafÜähd l%ufhka ;sria ÿr uekSfï § iajhxl%sh f,j,a WmlrKh Ndú; lrhs'

mdGdxl .ekSug fmr WmlrKh uÜgï lsÍu isÿ l< hq;= h'

² iafÜähd mdGdxl w;r wka;rh WmlrKfha isg ,laIHj,g we;s oqr wkqj fjkia

fõ'

Page 57: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

46

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 10

GPS ;dlaIKh Ndú;fhka fok ,o ia:dkhl msysàu ks¾Kh lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 3'2

fhdað; ld, fþo .Kk ( 02

wfmalaIs; l=i,;d # ² GPS WmlrKh Ndú;fhka ia:dkhl msysàu ,l=Kq lsÍu² Navigation u.ska f;dard.;a ia:dkhl msysàu ks¾Kh lsÍu

² l%shdldrlu isÿ lrk ia:dkfha § il%sh j ±lsh yels pkaøsldixLHdj GPS WmlrKh wdY%fhka ks¾Kh lsÍu

² wod< wjia:dfõ oS f;dard.;a ia:dkfha pkaøsld ia:dk .; j;sfnk wdldrh rEmigyka wdOdrfhka fmkajd §u ^is;shï.; lsrSu&

ye¢kaùu # GPS ;dlaIKh Ndú;fha § GPS WmlrK u.ska ,laIHhl msysáuRcq j ks¾Kh l< yels w;r ta i|yd llaI.; lrk ,opkaøsld moaO;shl iydh ,nd .kshs'hï ia:dkhl ,laIHhl& idfmalaI msysàu ,l=Kq lsÍfï § x, yLKavdxl yd WÉp;ajh Rcqj u GPS WmlrKfhka ,nd .;yels h' ia:dkhl msysàu ks¾Kh lsÍfï § llaI.; lr we;spkaøsld ;=kl f;dr;=re ,nd .ekSu m%udKj;a jqj o" ld, fjki,nd .ekSu i|yd pkaøsld y;rlska o;a; ,nd .ekSu l< hq;= h'^llaI.; lr we;s pkaøsld moaO;sj, ´kE u wjia:djl §fmdf<dj u; we;s ´kE u ia:dkhlg wju jYfhka pkaøsldy;rla f;dr;=re ,nd .ekSug il%sh j odhl fõ'&

uQ,O¾uh # iulh x wlaIh f,i o .%sksÉ uOHyak f¾Ldj y wlaIh f,io wlaIdxY yd foaYdxY& fhdod .ksñka hï ia:dkhl ksrfmalaImsysàu fidhkq ,nhs' kuq;a N+ ie,iqï yd is;shï ks¾udKfha§ ,laIHhl idudkH msysàu ks¾Kh lsÍu i|yd LKavdxl iytu ia:dkfha WÉp;ajh Ndú; lrhs' LKavdxl .Kkh lsÍfïoS ìï uekSfï isoaOdka;h (Surveying) Ndú; lrk w;r ia:dkhlidfmalaI WÉp;ajh ks¾Kh lsÍfï § uÜgï .ekSfï isoaOdka;hfhdod .kshs'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² wf;a f.k hd yels GPS WmlrKhla² l=[a[ yd w;fld`M² A

4 lvodis

Page 58: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

47

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh (

a) ² hï ia:dkhla ,l=Kq lr th A f,i kï lrkak'² tu ia:dkfha l=vd fïihla u; GPS WmlrKh úkdä 20-30l fõ,djla ;nkak'

tys § tu ia:dkfha LKavdxlh ,nd .kak'² bkamiq fjk;a ia:dkhlg ^B& f.dia Navigation tool il%sh lr by; ,nd .;a

LKavdxlh (A) msysgk ia:dkh fidhñka B ia:dkfha isg A ,laIHh yuq jk;=re WmlrKfhka ,nd fok Wmfoiaj,g wkqj (Navigate) .uka lr A ia:dkhg<`.d jkak'

b) il%sh pkaøsld .Kk fiùufuu mrSlaIKh isÿ lrk wjia:dfõ oS il%sh j mj;sk pkaøsld .Kk GPS ;srhksÍlaIKh lrñka igyka lrkak'

c) Satellite geometry jd¾;d lsÍuGPS WmlrKh mÍlaId lrñka pkaøsld msysgk wdldrh A

4 lvodish u; is;shï.;

lrkak'

ks.ukh ( lKavdhï ;=kla tl u ia:dkfha fjka fjka j mdGdxl ,ndf.k tajdixikaokh lrkak'

úfYaI lreKq(² fuu mÍlaIKh isÿ lsÍu i|yd ieu úg u újD; wyi mj;sk ia:dkhla

f;dard.; hq;= h' GPS ;dlaIKh" ksjerÈ fõ,dj ks¾Kh lsÍu" hqoaOuhlghq;=" tracking i|yd fhdod .; yels h' mÍlaIKh isÿ lsÍfï oS wdrïNlwjia:dfõ § GPS WmlrKh ú' 20-30la muK ld,hla ;eîu u.ska tu ia:dkfhaLKavdxl jvd ksjerÈ j ,nd .; yels h' LKavdxl o;a; u.ska hï ia:dkhlaksjerÈ j fidhd .ekSu i|yd GPS Ndú; l< yels h'

² Tn Ndú; lrkqfha wf;a r|jk GPS WmlrKhla neúka tys ksrjoH;dj wvq h'fï ksid tl u ia:dkfha mqoa.,hla fofofkl= ,nd .kakd mdGxl fjkia úhyels h'

GPS WmlrKh

Page 59: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

48

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 11

;, fïi ñks; l%uh u.ska mdi,a j;af;a fldgil is;shula ms<sfh, lsÍu

ksmqK;d uÜgu # 3'3

fhdacs; ld,ÉfPAo ixLHdj # 06

wfmalaIs; l=i,;d (² ;, fïi ñks; ìï uekSu i`oyd wjYH WmlrK f;dard .ekSu

² lafIa;%fha iajNdjh u; iqÿiq ;, fïi ñks; l%uh f;dard .ekSu² ;, fïih f;mdj u; iú lsÍu yd uÜgï lsÍu² ÈYdj ,l=Kq lsÍu² N+ñh u; wjYH ,laIH is;shu u; ,l=Kq lsÍu² ,nd.;a mdGdxl u.ska is;shu we£u ioyd iqÿiq mßudKhla f;dard

.ekSu² f;dard.;a ;, fïi ñks; l%ufha mshjr ksjerÈ j wkq.ukh

lrñka is;shu ks¾udKh lsÍu² is;shï .; l, bvï fldgfiys j¾.M,h .Kkh lsÍu

ye¢kaùu # ;, fïi ñks; l%ufha § bvfuys is;shu lafIa;%fha§ u tkï

ñkqï ,nd .kakd wjia:dfõ § u ms<sfh, lr .; yels ùuúfYaI jdishls' bvfï iajNdjh wkqj iqÿiq ;, fïi ñkqïl%uhla f;dard .; yelss h'l%u # ² wÍh l%uh (Radiation method)

² wka;¾ fþok l%uh $ ;s%fldaKlrKh (Intersection /Triangulation)

² mßl%uK l%uh (Traversing method)

uQ,O¾uh # ;, fïi ñks;fha uQ,O¾uh iudka;rlrKhhs' ;, fïiñks;fha § ieu úg u ,laIH ;=kla iudka;r .; lsÍu isÿ fõ'ish¨ u ñkqï ia:dk pqïnl W;=re foig ÈYdk;s úh hq;= h'

wjYH WmlrK yd øjH# ² ;, fïih yd f;mdj² we,sfâvh o¾Y f¾Lh&² ,U lrej iy ,U legh (Plumbing fork and Plumb bob)² ud,sudj

² fm<.ekajqï o~q

² ñkqï máh² l+[a[² w;fld`Mj² we£fï lvodis (Drawing sheet 28'' x 22'')² Drawing pins² Drawing board w|sk mqjrej&² w,afmfk;a;s² iamS%;= f,j,h

Page 60: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

49

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh #

² ish,q u ;,fïi ñks; l%u ioyd m<uq mshjf¾ § ;,fïih uÜgï lr .kak'

(Level) ta ioyd my; mshjr wkq.ukh lrkak'² ;,fïih o< jYfhka lafIa;%h uOHfha iy yels ;dla udhsï ,laIHh ksÍlaIKh

l< yels ia:dkhl iú lrkak'² ;,fïifha we£fï mqjrej (Drawing board) iúlr th u; lvodish r|jkak'² ;,fïih uÜgï lsÍu WmlrKfha iajNdjh u; ;SrKh jk w;r ta ioyd

Double level fyda iam%S;= f,j,h Ndú; lrkak'

² bvfï iajNdjh wkqj iqÿiq ;,fïi ñks; l%uh f;dard .kak'

;, fïih yd f;mdj

uÜgï odrh

olak fm;a; jia;=

fm;a;

;, o¾Yf¾Lhÿf¾laI o¾Yf¾Lh

nqnqM k<hisria jD;a;h

ÿf¾laIh

iDcq odr ñkqï

máh

,U lrej iy ,U legh

by< ndyqj

,laIHh

my< ndyqj

,U lrej

,U legh

iamS%;= f,j,h

Page 61: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

50

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

(a)wÍh l%uh (Radiation method)

² bvfï udhsu jgd fm<.ekajqï o~q ia:dmkh lrkak' ^bvfï yevhg" mßñ;shgn,mdk udhsï ,laIHh ksfhdackh úh hq;=hs'&

² lafIa;%fha ueog jk fia iy lafIa;%fha udhsï fydÈka fmfkk fia ,laIHhla f;dard.kak'

² fuu ,laIHh u; ;,fïih msysgqjd uÜgï lrkak'² ;,fïifha we§ï mqjrej u; lvodish r`ojd w,afmk;a;s (Drawing pins) u.ska th

;Èka iú lrkak'² lvodisfha ol=Kq mi by< fl<jf¾ odrhg iudka;r j ud,sudfõ odrh isák fia

ud,sudj ;nd fïih iúlr we;s weKh nqre,alr W;=re ÈYdj ud,sudfõ odrhgiudka;r jk ;=re fïih lrljd ud,sudfõ odrh Èf.a brla we| lvodish u; W;=rÈYdj ,l=Kq lrkak' fïih fkdfi,ajk fia weKh kej; ;o lrkak'

² lvodisfha ueo w,afmfk;a;s iú lrkak' ^fïifha msysàu lvodish u;w,afmfk;a;shlska ,l=Kq lrkak'&

² fuh z0Z f,i kï lrkak'² ,U lrej yd ,U legh wdOdrfhka "0" ,laIHh fmd<j u; fidhd f.k l+[a[ .id

0 f,i ,l=Kq lrkak' (Centering).² bkamiq is;shfï we¢h hq;= msysgqï (Locations) u; f.dvke.s,s f¾Ld" udhsï wdÈh u;

^rEmfha mßÈ& fm< .ekajqï o~q w,a,d we,sfâvh ieu úg u w,afmfk;af;a .Efjkfia ;ndf.k we,sfâvfha È.eá isÿfrka n,d wfkla fl<jf¾ we;s isria f¾Ldjyd fm< .ekajqï o~q iumd; lr we,sfâvfha odrh Èf.a lv brla w¢kak'

² fmdf<dfõ msysá 0 ,laIHfha isg msysàu ,l=Kq lr.;a wod< ,laIHhg ñkqï máfhka;sria ÿr uek iqÿiq mßudKhlg wkqj w¢k ,o f¾Ldj u; wod< ,laIHh is;shfï,l=Kq lrkak'

² fufia ish¨ u o;a; ioyd fuu ls%hdj,sh isÿ lr wod< ,laIH hd lrñka is;shuiïmQ¾K lrkak'

1

1.25 cm

10 cm

70 cm

55 cm

Page 62: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

51

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

.Kkh lsrSu

² is;shfï j¾.M,h fidhkak ^is;shu fldgq fld<hl fyda m%ia;dr lvodishlg

f.k wod< fldgqj, j¾.M,h fiùfuka&'

² fï ioyd my; l%u wkq.ukh lrkak'

² ma,eks ógrh Ndú;h

² ;s%fldaK l%uh

² ;%mSidN kS;sh

úfYaI lreKq #

² wrSh l%uh f;dard .ekSfï § wod< bvfuys ish¨ udhsï ,laIH fydÈka ksÍlaIKh

l< yels úh hq;= w;r bvu ;=, iSudldÍ ndOl (Barriers) wju úh hq;=hs'

² f;dard .kakd lafIa;%h udhsï meyeÈ,s j fmfkk yd iSudldÍ ndOl wju" yels ;dla

újD; (Open) tlla úh hq;= h'

(b) ;s%fldaKlrKh $ wka;¾fþokh (Traingulation / Intersection method)

² uekSug wfmalaIs; bvfï fmdf<dj u; P yd Q f,i ,laIH folla f;dard .kak'

² P ,laIHh u; f;mdj ia:dk .; lrkak' iamS%;= f,j,h u.ska fïih uÜgï

lrkak'

² bvu jfÜ fm<.ekajqï o~q isgqjkak' (A,B,C,D,E... f,i& bvfï yevhg" mßñ;shg"

n,mdk udhsï ,laIH ksfhdackh úh hq;=hs'&

² fïih lrljd ud,sudj wdOdrfhka W;=r ,l=Kq lrkak'

² r|jk ,o lvodish u; P ,laIHh ,U lrej yd ,U legh wdOdrfhka ,l=Kq

lrkak' tu ,laIHh (P) u; w,afmfk;a;la iú lrkak'

² Q ,laIHh u; o fm<.ekajqï oKav isgqjkak'

² P ,laIHh u; .eiQ w,afmfk;a;g .Efjk fia w,sfâvh ;nd Q ys ia:dk .; l<

fm<.ekajqï oKav foi n,ñka iumd; lr f¾Ldjla wÈkak' th mdol ^Baseline)

f¾Ldj fõ'

² P isg Q olajd we;s ÿr uek iqÿiq mßudKhlg Q ,laIHh lvodisfha w¢k ,o

Baseline u; ,l=Kq lr Q f,i kï lrkak'

Page 63: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

52

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² bkamiq wÍh l%ufha fuka P isg wod< wfkl=;a ,laIH foi n,d lv bß w¢kak'

² bkamiq ;, fïih Q ,laIHh u; iú lrkak' ,Uh yd ,U lrej wdOdrfhka

Q yd P ,laIH tl u isria f¾Ldfõ msysgk mßÈ iumd; lrkak ^Orientation&'

² iam%S;= f,j,h wdOdrfhka fïih uÜgï lrkak'² fuys § uq,ska u ;,fïifha weKh nqre,a lr we,sfâvh QP f¾Ldj Tiafia ;nkak'

bkamiq we,sfâvh yd P ia:dkh tal f¾Çh jk mßos ;, fïih lrljkak' tfia

iumd; jQ miq ;, fïifha weKh ;o lrkak' túg ;, fïih P ys § f;dard.;a

W;=re osYdj t,af,au msysghs'

² bkamiq Q ,laIHfha w,afmfk;a;la .id we,sfâvh ;=<ska fjk;a ,laIH foi n,diumd; lr lv bß w¢kak'

² rEmfha mßÈ P ,laIHfha isg A ,laIHh foig wÈk ,o lv br Q ,laIHfha isg Afoig wÈk ,o lv br fþokh jk ,laIHh is;shfï a f,i ,l=Kq lrkak'

² wod< fþok ,laIH hd lr is;shfï a f,i ,l=Kq lrkak'

² wod< fþok ,laIHh hd lr is;shï iïmQ¾K lrkak'² iïmQ¾K lrk ,o is;shfï j¾.M,h fidhkak'

úfYaI lreKq #

² uekSug wfmalaIs; bvfï fmdf<dj u; P yd Q f,i ,laIH folla f;dard .ekSfï

§ fþok fldaKh 30-1200 jk fia f;dard .; hq;= h'

² fuu l%ufha § ueksh hq;af;a PQ ÿr muKs'

(c) mßl%uK l%uh (Traverse method) - ixjD; mßl%uK l%uh (Close traverse method)l%ufõoh #² ;, fïih uÜgï lr fmdf<dj u; l+[a[ .id ,l=Kq lrkak'² ia:dms; lrk ,o ñkqï uOHia:dk (Survey station) A,B,C,D ..... f,i kï lrkak'

tu ia:dk u; fm<.ekajqï ßá isgqjkak'

² m<uqj ;,fïih A ,laIHh u; iúlr uÜgï lrkak'² w`Èk mqjrej u; lvodish iú lrkak'² ud,sudfõ odrh lvodisfha odrhg iudka;r j ;nd fïih W;=re ÈYdjg isák fia

lrljd W;=re ÈYdj ,l=Kq lrkak'² U uq,a¨j" ,Uh yd ,Ulrej wdOdrfhka A ,laIHh lvodisfha a f,i ,l=Kq lrkak'² a ys w,afmfk;a;la .id we,sfâv odrh Bg .Efjk f,i ;nd B ,laIHh yd E

,laIHh foi n,d f¾Ld we| .kak'

P Q P Q

P ia:dkfha ;, fïih Q ia:dkfha ;, fïih

Page 64: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

53

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² AB yd AE ÿrj,a uek w`Èk ,o f¾Ld u; mßudKhlg wkqj b ,laIHh yd e,laIHh lvodisfha ,l=Kq lr.kak'

² ;, fïih B ,laIHh fj; f.k f.dia B ,laIHh yd b ,laIHh tl u isriaf¾Ldfõ isák fia iú lr uÜgï lrkak' miq o¾Yk l%ufhka ÈYdj ilid iumd;

lr odrh Èf.a f¾Ldjla w`Èkak'

² ;, fïih C ,laIHhg f.k f.dia by; wdldrhgu ilikak' cd f¾Ldj w`Èkak'

fï wdldrhg bÈß uOHia:dk fj; .uka lrñka mßl%uKh w¢kak'

² is;shu ks¾udKh lr j¾.M,h fidhkak'

² uekqu ksrjoH kï D ,laIHfha isg E foi n,d w`Èk f¾Ldj A ,laIHfha isg ,l=Kq

l< e ,laIHh yryd hd hq;= h' tfia fkdfõ kï hï lsis ia:dkhl § fodaIhla isÿ

lr we;'

ks.ukh (

by; l%u ;=k u fhdod f.k wod< ia:dkj, is;shï ks¾udKh lr tajdfha j¾.M,h

ks¾Kh lrkak'

úfYaI lreKq #

² bvfï ndOl we;akï tajd u.yrñka Ndú; l< yels l%uhls'

² fïjd bvfï udhsu Èf.a fyda bvfï udhsug we;=<;ska fyda msg;ska úh yels h'ieu uOHia:dkhl u isg Bg hdno uOHia:dkh fmfkk f,i uOHia:dk f;dard.;

hq;= h'

² fuu l%ufha § ñkqï fodaI we;akï tajd fidhd.; yels h'

Page 65: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

54

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 12

oïje,a uekSu u.ska mdie,a j;af;a fldgil is;shula ms<sfh, lsßu

ksmqK;d uÜgu # 3'4

fhdacs; ld,ÉfPao # 08

wfmalaIs; l=i,;d (² oïje,a uekSu ioyd wjYH WmlrK f;dard .ekSu

² fok ,o ìï fldgil o< igykla we§u² o< igyk u; m%Odk oïje,a f¾Ldj yd wfkl=;a oïje,a f¾Ld"

uekqï ia:dk" Wm uekqï ia:dk" yd msßlaiqï f¾Ld (Check line),l=Kq lsÍu

² m%Odk oïje,a f¾Ldfõ ÈYdj ud,sudj u.ska ,l=Kq lsÍu

² oDIaá p;=ri%h u.ska wkq,ïn ,laIHh ,l=Kq lsÍu² oïje,a f¾Ldj Èf.a ÿr yd wod< wkq,ïn ,laIHhg ÿr uek lafIa;%

fmdf;a we;=<;a lsÍu² lafIa;% fmdf;a we;s o;a; Wmfhda.S lr f.k m%Odk oïje,a f¾Ldj

tys ÈYdj wkqj we`§u' ;s%fldaK we`§u yd tajd ksjeros ȱhs mÍlaIdlsÍu

² tla tla oïje,a f¾Ldfõ úia;r iy wkq,ïn wkqj is;shï we£u

ye¢kaùu ( ² f¾Çh ÿrj,a muKla Ndú;fhka bvul lafIa;%M,h fiùu yd ta

;=< msysá jia;j, msysgqï ia:dk.; lsÍug oïje, Ndú;fhkauekqï lsÍu oïje,a ñkqfï § isÿ lrhs' oïje,a ìï uekSfï §lafIa;%h ;s%fldaK .Kkdjlg fn§u isÿ lrhs'

² m%Odk oïje,a f¾Ldj Èf.a (Base line) oïje, t,kq ,nk w;rwkq,ïn ,l=Kq lsÍu i|yd oDIaá p;=ri%h Ndú; flf¾' wod<wkq,ïn ÿr uekSu ioyd ñkqï má Ndú; lrkq ,efí'

uQ,O¾uh # oïje,a ñkqfï uQ,O¾uh ;%sfldaKSlrKhhs'1' Whole to part - fuys§ m<uq j lafIa;%fha udhsï iïmQ¾K lafIa;%h&

,l=Kq lr jia;=j, msysgqï fojkq j ,l=Kq lrhs' ke; fyd;a;s%fldaKhl iq¿ fjkia ùulska tu fodaIh j¾Okh ù iuia;is;shfuys yevh fjkia ù lafIa;%M,h fjkia fjhs'

2' ,laIHhl msysgqu ks¾Kh lsÍu - wju jYfhka tla ,laIHhlmsysgqu úu¾Yk ñkqï follska j;a ,nd .kshs'

wjYH WmlrK yd øjH# ² fuá%la oïje,la

² ñkqï má folla

² oDIaá p;=ri%hla² ud,sudjla² l+[a[ lsysmhla

² w;fld`Mjla² lafIa;% fmd;la² mekai,la

Page 66: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

55

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh #

1' lafIa;% ls%hdldrlï (Field practice)

² is;shï we`Èh hq;= bvfï weúo hñka bvfï o< ie,eiaula lafIa;% fmdf;a we|

.kak'

² fuu o< igyfka bvfï ish¨ u jeo.;a f;dr;=re" tkï f.dvke.s,s" mdrj,a"

udhsï" f.aÜgq" ndOl" N+ñ iajNdjh wdÈh i,l=Kq lr .kak'

² fuu o< igyfka (Prospection diagram) m%Odk oïje,a f¾Ldj" uekqï ia:dk

(Survey stations), Wm uekqï ia:dk (SubÑurvey station) igyka lr .kak'

² fuys § m%Odk oïje,a f¾Ldj" udhsï yd jia;+kays msysgqï jeä u m%udKhla flá

wkq,ïn u.ska wdjrKh l< yels mßÈ bvfï ueÈka È. f¾Ldjla jk mßÈ ndOl

u. yrsñka ,l=Kq lrkak'

² ;s%fldaK iE§fï § wvqu ;s%fldaK .Kklska uq¨ bvu u wdjrKh jk mßÈ uekqï

ia:dk (Stations) f;dard .kak'

² Wmuekqï ia:dk yd wdfõlaIK f¾Ld (Check lines) we| .kak'

² m%Odk uekqï ia:dk" Wmuekqï ia:dk kï lr tajd úia;r lrkak' Station tfla

isg iaÓr jHQy ;=klg j;a ÿr uek lafIa;% fmdf;a igyka lrkak'

² N+ñfha W;=r ol=K f¾Ldj ud,sudj wdOdrfhka o< igyk u; fhdokak'

² m%Odk oïje,a f¾Ldfjka mgkaf.k ish¨ u oïje,a f¾Ldj, úia;r lafIa;%

fmdf;a igyka lrkak'

oDIaá p;=ri%h

Page 67: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

56

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² N+ñh yryd we;s m%Odk uekqï f¾Ldj (Base line) uq,a lr f.k uekSfï ld¾hh

wdrïN lr" wkq,ïn mdol f¾Ldfõ isg udhsï" f.dvke.s,s yd fjk;a o;a;

,nd.; hq;= ia:dk fj; tajdfha ÿr igyka lr .kak'

² tla tla oïje,a f¾Ldjg wod< úia;r we;=<;a lsÍug lafIa;% fmdf;a fjk u

msgqjla ne.ska fjka lrkak'

² oïje,a f¾Ldj Èf.a ÿr uekSu isÿ l< yels uq;a ta ioyd oïje,la fkdue;s

wjia:djl § ñkqï máhla Ndú; lsÍu o l< yels h' wkq,ïn ÿr uekSug ;j;a

ñkqï máhla Ndú; lrkak'

² oïje,a f¾Ldj u; wkq,ïn ÿr ,laIHh fidhd .ekSug ñkqï máh fyda oDIaá

p;=ri%h Ndú; lrkak'

² ish¨ u ;%sfldaK ioyd wdfõlaIK f¾Ld fhdokak'

wkq,ïn we`§ug wmyiq wjia:dj, ^wkq,ïnj, ÿr ,nd § we;s ñkqï máfha

Wmßu ÿr blau jQ úg& ;j;a Wm m%Odk oïje,a f¾Ldjla ks¾udKh lr thg

wod< flá wkq,ïn ,l=Kq lrkak'

² lafIa;% jev wjika lr is;shu ks¾udKh lrkak'

2' is;shu ks¾udKh lsÍu

² iqÿiq mßudKhla f;dard .kak'

² m<uq j m%Odk oïje,a f¾Ldj tys ÈYdj wkqj we`o .kak'

² bkamiq ;s%fldaK we| .kak'

² wdfõlaIK f¾Ld we`o lafIa;% ñkqï iu. ii`od n,kak'

² tla tla oïje,a f¾Ldj, úia;r wkqj wkq,ïn f¾Ld we`o úia;r we| .kak'

² fÜ%iska lvodishla f.k bvfï úia;r muKla fÜ%ia lrkak' oïje,a f¾Ld"

;s%fldaK wkq,ïn f¾Ld wdÈh fkdw`Èkak' ÈYdj ,l=Kq lrkak' bvfï mßudK

wdÈh ,shd is;shu iïmQ¾K lrkak'

ks.ukh ( oïje,a ñkqï u.ska is;shula we| bÈßm;a lrkak'

úfYaI lreKq #

Page 68: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

57

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² is;shu ks¾udKh lr wjika jk ;=re lafIa;%fhys msysgqjk ,o ñkqï" ia:dk yd

wksl=;a ia:dkSh i,l=Kq bj;a fkdlrkak'

² is;shu ks¾udKh lsÍfï § ;Sj% w.% iys; ;%sfldaK ,nd .ekSu i`oyd ukd j ieliqKq

;%sfldaK msysgqùu wjYH fõ' b;d l=vd 300g wvq& fyda b;d úYd, fldaK 1200g jeä&

iys; ;%sfldaK ks¾udKfha § ;Sj% w.% fkdmsysghs' túg meyeÈ,s wkq,laIHhla pdm

u.ska fkd ,efí'

Page 69: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

58

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 13

ir, uÜgï .ekSu yd f;dard.;a ,laIH folla w;r me;slv m%ia;dr.; lsÍu

ksmqK;d uÜgu # 3'5

fhdacs; ld,ÉfPo # 06

wfmalaIs; l=i,;d (² uÜgï .ekSug WÑ; WmlrK yd fuj,ï y`ÿkd .ekSu

² uÜgï .ekSug WmlrK iQodkï lsÍu

² ñkqï má wdOdrfhka ;SrKh lrk ,o f¾Ldjla Èf.a ;sria ÿr

uek ,l=Kq lsÍu

² WmlrKh ia:dmkh lr hIaáfha ksjerÈ mdGdxl .ekSu

² WmlrKfha Wi l%uhg ,laIj, WÉp;aj .Kkh lsÍu

² ir, uÜgï .ekSug wkqj ,laIH foll WÉp;aj fjki m%ldY

lsÍu

² f;dard .;a ,laIH fol w;r ÿr yd ta ta ,laIHj, WÉp;aj

m%ia;dr.; lsÍu

ye¢kaùu # mDÓúh u; Wv fyda we;=<; msysssá ,laIHj, idfmalaI Wi

fyj;a WÉp;ajh fiùfï ls%hdj,sh uÜgï .ekSu f,i y`ÿkajhs'

uÜgï .ekSug we;s ia:dk fol wdikakfha we;s úg ir,

uÜgï .ekSfï l%uh Ndú; jk w;r ia:dk fol w;r ÿr jeä

jk úg wdka;r l%uh u.ska ia:dk fol w;r Wfiys fjki

fiúh yels h'

fok ,o f¾Ldjla Èf.a WÉp;aj ÿr yd ta ta ,laIHj, WÉp;aj

w;r m%ia;drh we§fuka me;slv m%ia;dr .; lsÍu l< yels h'

uQ,O¾uh # mDÓúfha WÉp;ajh okakd ,laIHhlg idfmalaI j WÉp;ajh

fkdokakd ,laIHhl WÉp;ajh m%ldY lsÍu uÜgï .ekSfï §

isÿ flf¾' WÉp;ajh okakd ,laIH ms,a ,l=Kq f,i y`ÿkajk

w;r fuys§ isria Wi ukskq ,nhs'

wjYH WmlrK yd øjH# ² iajhxls%h f,j,hla

² uÜgï háhla

² ñkqï máhla

² l+[a[ lsysmhla

² w;fld`Mjla

² ms,a ,l=Kq

² lafIa;% fmd;la

² m%ia;dr lvodis

Page 70: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

59

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

i) ir, uÜgï .ekSu

l%ufõoh #² fmdf<dj u; wdikak ,laIH folla A yd B f,i l+[a[ .id ,l=Kq lrkak'² A yd B ,laIH fol w;r iajhxlÝh f,j,h ia:dmkh lr WmlrKh uÜgï

lrkak'² WmlrKh ia:dmkh lr A yd B ,laIH foflys uÜgï háh ;nñka A yd B

ia:dkj, WÉp;ajh igyka lr .kak' ^iajhxls%h f,j,fha ;sria yd isria Crosshairs fþokh jk ,laIHfhka WÉp;ajh ±lafõ'&

² A yd B ,laIH w;r WÉp;aj fjki .Kkh lrkak'

.Kkh lsrSu #

A yd B ,laIH w;r WÉp;aj fjki = BS-FS

i i ) f;dard .;a ,laIH fol w;r me;slv m%ia;dr we§ul%ufõoh #² A ,laIHfha isg B ,laIHh olajd ksYaÑ; mr;rhlska l+[a[ .id ,laIH iuQyhla

,l=Kq lrkak' ^l+[a[ w;r mr;rh óg¾ 10"15"20 ''''' úh yels h' l=vd mr;rhlaf;dard .ekSfuka jvd;a ksjerÈ Èlalv m%ia;drhla ,nd.; yels h'&

² A ,laIHh wi, ;djld,sl ms,a ,l=Kla (TBM) ia:dms; lrkak'

² iajhxls%h f,j,h tys f;mdj u; iúlr iqÿiq ia:dkhl ia:dk .; lrkak'² ÿf¾laIh weia uÜgug ilid uÜgï lrkak'² iajhxls%h f,j,h wkka;hg kdNs .; lr Wmfk;ska n,d wiïmd; fodaIh bj;a

lrkak'² uÜgï háh ms,a ,l=K u; isria j w,a,d miq o¾Yk (BS) mdGdxlh f.k th

lafIa;% fmdf;a uÜgï msgqfõ BS ;Srefõ we;=<;a lrkak'² uÜgï háh A ,laIHh fj; f.k f.dia tys uÜgï háfha mdGdxlh ,ndf.k th

IS ;Srejg we;=<;a lrkak'² kej; uÜgï háh B<. ,laIHhg $ l+[a[hg f.k f.dia tys wod< mdGdxlh

,ndf.k" tu ,laIHhg wod< IS ;Srefõ we;=<;a lrkak'² iajhxls%h f,j,fhys m<uq msysgqu u.ska mdGdxl ,nd .ekSu iSudldÍ jQ úg th

fjk;a ia:dkhlg udre lsÍug fmr .kakd ,o wjidk mdGdxlh wod< wjidk,laIHfhys FS ;Srefõ we;=<;a lrkak'

² FS mdGdxl ,nd.;a miq iajhxls%h f,j,h bÈßhg f.k f.dia iqÿiq kj ia:dkhl

TBMA B C

B

A

BSFS

Page 71: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

60

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

ia:dms; lr l,ska FS mdGdxlh ,nd.;a ia:dkfhys kej; BS mdGdxlh ,nd .kak'

² fï wdldrhg ms,a ,l=fKka mgka f.k A ,laIHfha isg B ,laIHh olajd uÜgï

.ekSu isÿ lrkak'² B ,laIHfha isg kej;;a mgka .;a ms,a ,l=K olajd uÜgï .ksñka meñK ms,a ,l=K

FS mdGdxlh uÜgï .ekSfuka uÜgï ls%hdj,sh wjika lrkak'

² Height of the Instrument (HI) WmlrKfha Wi& l%uhg tla tla ,laIHfha WÉp;ajh(Reduced Level) .Kkh lrkak'

² m%ia;dr lvodishla f.k X wlaIh u; A isg D olajd ,laIH ÿr wkqj ,l=Kq lrkak'ta ta ,laIHj, WÉp;aj Y wlaIh u; ,l=Kq lr m%ia;drh iïmQ¾K lrkak'

ks.ukh #² ,laIH lsysmhl iajhxls%h f,j,h msysgqjd ñkqï ,nd .kakd o< ie,eiaula we|

fmkajkak'

² Bg wod< ñkqï ,l=Kq lr WÉp;ajh ,nd .kakd j.=jl fmkajd fokak ^ÿr" BS,IS,FS WÉp;ajh we;=,;a j.=jla&'

úfYaI lreKq #

² wju jYfhka ,laIH 4-5la j;a ioyd mdGdxl ,ndf.k HI l%uhg WÉp;ajh .Kkh

lsÍfï yelshdj ,nd .ekSu jeo.;a fõ'

² w¢k ,o m%ia;drfhka A isg B ,laIHh olajd l+[a[ ia:dms; lrk ,o f¾Ldj

Èf.a Èlalvl fmkqu ksfhdackh flf¾'

BS IS

FSBS

FS

A B

C

D

StationD i s -t a n c e(m)

Page 72: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

61

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 14

ifudaÉp f¾Ld is;shul o< igykla ms<sfh, lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 3'6

fhdacs; ld,ÉfPao ( 04

wfmalaIs; l=i,;d (² f;dard.;a N+ñ fldgfia .%sâ wdldrfhka ,laIH ,l=Kq lsÍu² .%sâ igyk we| ia:dkSh Wi .Kkh lsÍu² wka;¾ ksfõYkh u.ska ifudaÉp f¾Ld ks¾udKh lsÍu² is;shu ieliSu

ye¢kaùu # iudk WÉp;aj we;s ,laIH hd lrñka w¢kq ,nk f¾LdjlaifudaÉp f¾Ldjla fõ' ifudaÉp f¾Ld is;shï we§fï § iudkWi we;s ,laIH hd lsÍu isÿ flf¾' ifudaÉp f¾Ld is;shulaúúO wruqKq bgqlr .ekSu ioyd fhdod .kakd w;r N+ñfhaiajNdjh ms<sn| woyia m%ldY lsÍug o Wmfhda.S lr .; yels h'

uQ,O¾uh # f;dard.;a N+ñ fldgil iudk WÉp;aj we;s ,laIH hd lrñkaifudaÉp f¾Ld is;shula ks¾udKh lsÍu fuys uQ,O¾uhhs'

wjYH WmlrK yd øjH# ² f;mdj yd iajhxls%h f,j,h² mekai,a" m%ia;dr lvodis

² w¢k mqjrej

² Drawing pins² ñkqï má" l+[a[" w;fld`Mj

l%ufõoh #² ueksh hq;= m%foaYfha N+ úIu;dj yd is;shfuys wjYH;dj wkqj N+ñh fldgqj,g

fnokak' fldgqjl (Grid) m%udKh 5m x 5m isg 25m x 25m olajd fjkia úh yelsh'&

² .s%â fþokh jk ia:dkfha l+[a[ fyda fm<.ekajqï ßá isgqjkak'² fuu fþok ,laIHj, WÉp;ajh" iajhxls%h f,j,h wdOdrfhka uekf.k igyka

lrkak'² uek.;a o;a; m%ia;dr fld<hl wÈk ,o fldgq u; ,l=Kq lrkak'² fuu o;a; wka;¾ ksfõYkh isÿ lrkak'² iudk WÉp;aj we;s ,laIH hd lrñka is;shu iïmQ¾K lrkak'² bkamiq is;shu Ndú; lr me;slv m%iaa;dr wÈkak' tu.ska is;shfuys f;dr;=re Wmqgd

±laúh yels h' (Interpretation).

Page 73: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

62

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

wka;¾ ksfõYkh

A, B, C, D hkq fldgqjl fldka y;r fõ' fuu fldka y;frys W!ks; Wi uÜgï

ls%hdj,sh u.ska fidhd .;af;a hehs Wml,amkh lruq' tajdfha W!ks; Wi ms<sfj<ska 48 m,

53 m, 37 m iy 46 m f,io .ksuq' tfukau ifudaÉP f¾Ld wka;rh 5m f,i o .ksuq' túg

fuu fldgqj ;=< 40 m, 45 m iy 50 m W!ks; Wi jk ifudaÉP f¾Ld we`Èh hq;= h'

tfukau fuu fldgqfõ tla me;a;l È. 10 mla f,io th m%ia;dr fld,hla u; l=vd

fldgqjlska tla ógrhla ±lafjk mßÈ mßudKhlg we| we;ehs o is;uq' uq,ska u AB

f¾Ldj f;dard .ksuq'

A iy B w;r Wfiys fjki = 53 m - 48 m = 5 m tfuka u 50 m ifudaÉP f¾Ldj fuu

AB f¾Ldj lefmk fia .uka lrhs'

fuysoS AB f¾Ldj iudk fldgia mylg fnÈh hq;= h' túg l=vd fldgq follska isria

Wi 1m la ksrEmKh fõ' ó,.g AC f¾Ldj .ksuq'

A iy C w;r Wfiys fjki = 48 - 37

= 11m

A B

C D

48 53

37 46

A B

48 49 50 51 52 53 54 55 56

48

45

40

37

47

46

44

43

4241

3938

A

C

Page 74: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

63

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

túg f¾Ldj iudk fldgia 11lg fnÈh hq;= h'

CD f¾Ldj u; Wfiys fjki = 46 - 37

= 9 m

tkï f¾Ldj iudk fldgia 9lg fnÈh hq;=h'

B iy D w;r Wfiys fjki = 53 - 46

= 7 m

tkï tu f¾Ldj iudk fldgia 7lg fnÈh hq;=h'

fuu fldgqj i|yd ifudaÉp f¾Ld is;shu my; mßÈ fõ'

ks.ukh (

ifudaÉp f¾Ld is;shu yd me;slv m%ia;drh u.ska N+ñfha iajNdjh ms<sn| woyia

olajkak'

C D

37 40 4538 39 41 42 43 44 46

53

45

52

51

49

48

4746

B

D

B

50

50

50

45

45

45

40

40

40

Page 75: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

64

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 15

jeis c,h /ia lsÍu i|yd jHQyhla b`È lsrSu

ksmqK;d uÜgu ( 4'1

fhdacs; fhdacs; ld,ÉfPao ( 04

wfmalaIs; l=i,;d ( ² jeis c, ixrlaIK jHQyhla ieliSu i`oyd wjYH wuqøjH

f;dard .ekSu

² jeis c, ixrlaIK jHQyhl ie,eiau ieliSu

² jeis c, ixrlaIK jHQyh f.dv kexùu

ye¢kaùu # Y%S ,xldfõ jeis c, ixrlaIKh (Rain water harvesting) lsÍfï

wjYH;dj by< hñka mj;S' j¾;udkfha úh<s l,dmhg yd

w;rueÈ l,dmfha we;eï m%foaYj,g ,efnk jd¾Isl j¾Idm;kh

wvqùu yd N+.; c, m%Nj ¥IKh ùu fuhg m%uqL fya;= fõ'

tfiau lDIsld¾ñl yd fjk;a lghq;= i|yd jeis c,h

fhdod.ekSug yels ùu;a" wmf;a hk ^wmøjH jk& jeis c,h

ld¾hlaIu f,i Wmfhda.S lr .ekSug yels ùu;a fuys m%fhdack

fõ'

uQ,O¾uh # jeis c, ixrlaIKh i`oyd mshisj,ska wmOdjh jk c,h yd

fmdf<dj u;=msáka .,d yef<k c,h fhdod .kshs'

ieu jeis c, ixrlaIK moaO;shl u ;sìh hq;= uQ,sl fldgia

;=kla we;'

1' c,h /ia lsÍfï fmdaIlh fyda u;=msg ia:dkh

2' c,h /ia l< ia:dkfha isg .nvd lrk m%Njh olajd /f.k

hk moaO;sh

3' Ndú;h msKsi c,h ,nd .kakd f;la /ia lr ;nk m%Njh

fyda gexlsh

wjYH WmlrK yd øjH# ² 1000 ll muK c, gexlshla

² ma,diaála jeysmS,s yd ms,s wdjrK

² PVC k< ^úIalïN lSmhlska&² jeysmS,a, wdjrK i|yd ma,diaála ±,a² ma,diaála nd,aÈhla

² w`.=re" je,s" fldyq fl`È

² .,a leg² lrdu 3 ^ by; k<j, úIalïNj,g wod< j&

² PVC equal T

² PVC bend

Page 76: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

65

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh #

² jeis c,h tla/ia lsÍug n,dfmdfrd;a;= jk jy,hg wdikak Ydlj, w;= lmamdÿ

lr fld<frdvq jeàu wju lrkak'

² jy,h yd jeys mS,s msßisÿ lrkak'

² jeys mS,sj, tla/ia jk c,h my<g /f.k hEug wjYH ia:dkj,g equal T fhdod

ilia lr .kak'

² tf,i jeys mS,af,a isg my<g c,h /f.k hk k<hg fmryka f,i ±,a wdjrKhla

fhdokak'

² jeysmS,sj, úIalïNhg wod< j jeysmS,af,a isg my<g c,h /f.k hk k<j,

úIalïNh ;SrKh lrkak' ^fï i|yd jeä úIalïNhla iys; k< fhdod .kak'&

² my<g c,h /f.k hk k<h rEmfha mßos equal T fldgilska m<uq fiaÿï msg

lsÍfï k<h yd c,h .nvd lrk gexlshg c,h .uka lrk k<h f,i ilikak'

² m<uq fiaÿï msg lsÍfï k<h fl<jrg wjYH úg § c,h msg ùu md,khg lrduhla

iú lrkak'

² gexlshg c,h fhduq lrk k<h rEmfha mßos tllska wjYH È.g ilid je,s fmrkhg

fhduq lrkak'

jy,h

jeys mS,a,

jeis c,h gexlshg fhduq lrk k<h

fmrkh

c,h N+.; <s`og fhduq lrk k<h

c,h Ndú;hg .kakd lrduh

m<uq fiaÿï msg ùfï ud¾.h

lrduh

gexlsh msßisÿ lsÍfï lrduh

isÿrefndr`M" ueg,a .,a

Y=oaO lr .;a fldyq fl`È

je,s

w`.=re

fndr`M" ueg,a .,a

je,s fmrkhla

Page 77: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

66

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² c,h /ia lsÍug fhdod .kakd gexlsh fmdf<dj u; iqÿiq wdldrhlg uÜgï j"

Yla;su;a j r|jd .kak'

² c,h /ia lrk gexlsfha uQäh bj;a lr" tu m%udKhg .e<fmk f,i ma,diaála"

fíiula$nd,aÈhla /|ùug iqÿiq f,i ilikak'

² tu ma,diaála nd,aÈh$fíiu je,s fmrykhla f,i my; mßos ilikak' je,s

fmryk rEmfha mßos my; isg by<g ms<sfj,ska fndr`M" Y=oaO lr .;a fldyq fl|s"

je,s" w`.=re" fndr`M wd§ f,i fhdod mqrjd .kak'

² gexlsfha my< u k<hla yd lrduhla fhdod gexlsh msßiqÿ lsÍfï § c,h msg lsÍug

fhda.H mßos ilikak'

² gexlsfha wfkla miska Bg by<ska c,h Ndú;hg .; yels jk mßos k<hla yd

lrduhla fhdod ilia lrkak'

² jeis c,h msÍ gexlshg msfrk úg w;sßla; jeis c,h bj;a ùug k<hla fhdod .;

yels mßos ilia lrkak' tu c,h N+.; <s|lg ,eîug ie,eiaúh yels h'

² ilia lr .;a gexlsh wod< ia:dkfha msysgqjd uq,ska u ,efnk wmøjH iys; jeis

c,h msg lsÍfï k<fhka bj;a ùug i,iajd" tys lrduh jid msßisÿ c,h muKla

je,s fmrkh ;=<ska gexlshg fhduq lrkak'

úfYaI lreKq (-

² c,h .nvd lrk gexlsfha Odß;dj ,efnk j¾Idj tla /ia lsÍug n,dfmdfrd;a;=

jk wruqKq wkqj fjkia lr .;ak'

² mdi,g wdo¾Ykhla f,i l=vd c, gexlshla ilid .kak'

² fuys § fmkajd § we;af;a N+;, c, ixrlaIK l%uhla jqj o fuys § gexlsh N+.; j

muKla ilik wjia:d o we;s nj fmkajd fokak'

² k<j, úIalïNh yd È. m%udK ;u wjYH;dj wkqj .e<fmk mßos fhdod .; yels

h'

² je,s fmryk ie,iSfï § fmryk ;=<g c,h ,efnk fõ.hg u fmryk u.ska

fmÍfï ls%hdj,sh o isÿ úh yels f,i ilid ta ms<sn| j mÍlaIdldÍ ùu wjYH fõ'

Page 78: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

67

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 16

wj,ïNs; uq >k øjH (Total Suspended Solids - TSS) m%udKh ks¾Kh lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 5'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d ( ñkqï irdj Ndú;fhka ksjerÈ j c, mßud uek .ekSu fmryka lvodis Ndú;fhka wj,ïì; >k øjH fmrd

.ekSu TSS m%udKh ks¾Kh lsÍu

ye¢kaùu ( c,fha >k øjH wvx.= úh yels wdldr folls' tkï c,ødú; (Dissolved Solids -DS) f,i iy wj,ïì; (SuspendedSolids -SS) hk f,i h'

i. wj,ïì; uq¨ >k øjH m%udKh ^TSS)uhsfl%dak 2 fyda Bg l=vd isÿre iys; fmryka lvodishlskafmÍfuka miq fmryka lvodisfha /f|k uqq¿ >k øjHm%udKh fõ' ^;ekam;a ùug ;eîu" md ùug ie,eiaùu fydafmÍu u.ska wmc,fha we;s TSS bj;a l< yels neúkawmc, ksheÈfha TSS w.h ±k .ekSu jeo.;a fõ'&

ii. c,fha ødú; uq¨ >k øjH m%udKh ^TDS)

by; i|yka fmrkfhka fmÍfuka miq fmÍug ,la j tla

/iajQ c,fha wvx.= uq`M >k øjH m%udKh fõ' c,fha ødjH

whk j¾. óg wh;a fõ' idudkH wdldrhg ;ekam;a ùugie,eiaùfuka fyda fmÍfuka fïjd bj;a l< fkdyelsw;r ta i|yd fjk;a l%u Ndú; fõ'

uQ,O¾uh ( uhsfl%dak 2g jvd m%udKfhka úYd, c,fha wj,ïì; wxY=

tu m%udKfha isÿre iys; fmryka lvodishlska fmrd fjkalr

.; yels h'

wjYH WmlrK yd øjH ( oYuia:dk 4lg ueksh yels úYaf,aIK ;=,djla^four place analyitical balance&

fvisflagrhla úÿ,s Wÿkla (Drying oven) 250 ml îlrhla 100 ml ñkqï irdjla mqkS,hla fmryka lvodis wdiQ; c,h iys; fojqï fnda;,hla ùÿre l+rla fla;= ma,dial=jla fmá% §ishla ìxÿ oukhla Dropper&

Page 79: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

68

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh ( úh<s fmá% §isfha iy fmryka lvodisfha nr lsrd .kak ^W1&'

fyd¢ka l,;k ,o c, ksheÈfhka 100 mlla ñkqï irdj wdOdrfhkauek.kak' ^ 100 ml i,l=Kg wdikak jkf;la c,h mqrjd" 100 mli,l=K f;la c,h msrùug ìkaÿ oukh Wmfhda.S lr .kak' c, udjlfhamy< uÜgu 100 ml i,l=Kg meñK ;sîu ksjerÈ mdGdxlh fõ'&

fla;= ma,dial=j u; mqkS,h ;nd fmá% §ish iu. nr lsrd.;a fmrykalvodish kjd mqkS,h u; ;nkak'

ñkqï irdfõ we;s c, ksheÈh ^100 ml& fmrd wj,ïì; wxY= fmrykalvodish u;g tl;= lr .kak' ^ñkqï irdjg uek.;a ksheosfha we;sish¨ >k øjHj, ialkaOh uek .ekSug wjYH neúka fojqï fnda;,fhkafidaoñka tys /£ we;s wxY= ish,a, u fmryka lvodish ;=<ska fmÍugi,iajkak'&

WIAK;ajhg W÷k l%shd;aul lrkak' wj,ïì; wxY= bj;a fkdjk fia fmryka lvodish mqkS,fhka bj;a lr

fmá% §ish u; ;nd úh<Su i|yd r;a ù we;s W÷k ;=<g we;=¿lrkak' ^Woqkg w;=¿ l< miq fmá% §isfha mshk újD; j ;nkak'&

ksh; ialkaOhla ,efnk ;=re úh<d .kak ^meh 48 la muK&' úh<Sfuka miq fvisflagrh ;=< ldur WIaK;ajh f;la ksfjkakg yer

ialkaOh ,nd .kak (W2).

,nd.;a ksÍlaIK j.=jl igyka lr.kak'

f h dod. ; a c , mßu dj (V ml)

Wÿkl úh<d .;a fmryka lvodish mshk iys;fmá% §isfha ialkaOh (W

1 mg)

ksh; nrla ,efnk f;la úh<d .;a wj,ïì; wxY= iys;fmryka lvodish mshk iys; fmá% §isfha ialkaOh (W

2 mg)

TSS m%udKh .Kkh lsÍu

W2-W

1 mgl-1 (ppm)

V

ks.ukh #

úúO ia:dk j,ska .;a c, ksheÈj, TSS m%udK wkqj c, ksheosj, ;;a;ajh ks.ukh lrkak'

úfYaI lreKq (

,Sgrhl we;s wj,ïì; uq¨ >k øjH m%udKh ñ,s.%Eïj,ska .;aúg th ppm^Parts per million& f,i ,efí'

c, ksheosfhka 100 ml mßudj uek .ekSfï § c, ksheosh fyd¢ka l,;kak' nr lsÍu i|yd fvisflagrfhka fmá% §ish bj;g .kakd úg kej; c,jdIam

wjfYdaIKh fkdùu i|yd fmá% §isfha mshk jikak' fmÍu" úh<Su fyda nr lsÍu isÿ lrk ieu wjia:djl § u wj,ïì; wxY= bj;a

fkdjk nj ;yjqre lr .kak'

TSS =

Page 80: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

69

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 17

c,fha j¾Kh ks¾Kh lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 5'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 01

wfmalaIs; l=i,;d ( ² fils ;eáh ksjerÈ j yeisrùu² Forel –Ule mßudKh y`ÿkd .ekSu² Forel –Ule mßudKh Ndú;fhka c, ksheoshl j¾Kh

ks¾Kh lsrSu

ye¢kaùu ( c,h wj¾K øjhla jqj;a c,fha Èh ù fyda wj,ïnkhù we;s f,day whk" ldnksl øjH" ridhk øjH" Ôùka"Lksc øjH wdÈh u.ska oDYH wdf,dalfha hï mrdij,gwh;a wdf,dal lsrK wjfYdaIKh lsÍu ksid iqÿ mDIaGu;g jeà mrdj¾;kh ù tk wdf,dalh úúO j¾Kj,skahqla; úh yels h' fï wkqj c,fha .s,ajk ,o iqÿ mDIaGhlau; oDYHudk jk j¾Kh c,fha j¾Kh f,i igyka lr.kq ,efí' tu j¾Kh ksYaÑ; j¾K mßudKhla Forel –Ule& iu. .<md wod< c,fha j¾Kh ;SrKh lrkq ,efí'

uQ,O¾uh ( iqÿ mDIAGhla u;g jefgk wdf,dalfha mrdj¾;k lsrKForel –Ule mßudKh yd ieie£fï oDYH l%uh Wmfhda.Slrf.k c,fha j¾Kh ks¾Kh lsÍu fuys uQ,O¾uhhs'

wjYH WmlrK yd øjH ( fils ;eáhla ^ Secchi disk & Forel –Ule mßudKhla c, ksheÈ iys; n`ÿkla

l%ufõoh ( fils ;eáh fifuka c,fha .s,ajkak'

th fkdfmkS .sh miq ^1-4& kej; fifuka by<g Tijkak'

th fmkSug mgka .kakd wjia:dfõ ^5& tys j¾Kh Forel –Ule j¾K

mßudKfha wxlh iu. ixikaokh lr ^6& wxlh igyka lr .kak'

fils ;eáh Forel-Ule j¾K mßudKh

,kqj

Èlalfvys fmkqu

Page 81: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

70

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

1 2 3 4 5

6ks.ukh (

c, ksheÈ lsysmhl j¾Kh Forel –Ule mßudKh iu. ii`okak'

úfYaI lreKq(

² Forel –Ule mßudKh iu. j¾Kh mÍlaId lsÍug l`M iy iqÿ hk j¾K fol uiys; fils ;eáhla fhdod .ekSfï § tys iqÿ fldgfia j¾Kh yd Forel –Ule

mßudKfha j¾Kh ixikaokh l< hq;= h'

Page 82: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

71

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 18

c,fhys .kaOh mrSlaId lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 5'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 01

wfmalaIs; l=i,;d ( ² fok ,o c, ksheÈhl .kaOh mÍlaId lsÍu

² Threshold Odour Number (TON) w.h .Kkh lsÍu

ye¢kaùu ( c,hg .kaOhla rys; jqj o" c,hg tl;= jk ridhk øjHfyda Ôùkaa fyda Ôùka uÕska c,hg tl;= jk fkdfhla øjHksid c,hg .kaOhla ,efí'

uQ,O¾uh ( ;kql lrk ,o c, ksheÈ w;ßka .kaOhla fkd±fkk Wmßuwkqmd;hla we;s ñY%Kh weiqßka c, kshe¢fha TON w.h,nd .; yels h'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² .kaOhla rys; c,h wdiQ; c,h fyda wdiQ; c,h fkdue;s

wjia:djl fnda;,a l< c,h&² ñkqï irdjla² 250 ml îlr 7 la

l%ufõoh ( ² fok ,o c, ksheÈhla my; ±lafjk j.=jg wkqj ;kqllrñka wjika mßudj 200 ml jk f,i mÍlaId ksheosilid .kak'

uQ,dY%h (- j¾Ôkshd ;dlaIK úYaj úoHd,h" isú,a bxðfkare fomd¾;fïka;=j(TON = Threshold Odour Number)

mÍlaId mÍlaId l< hq;= c, wdiQ; c,h fyda TONksheÈ ksheÈfha mßudj .kaOhlska f;dr w.hwxlh ^ ml & c, mßudj '

01 200 - 1

02 100 100 2

03 70 130 3

04 50 150 4

05 35 165 6

06 25 175 8

07 17 183 12

Page 83: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

72

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

mÍlaId ksheÈ 7 isg by<g .kaOh mÍlaId lrkak' .kaOhla fkd±fkkjeäu mßud wkqmd;hlska hq;a c,h iys; mÍlaId ksheÈh f;dard .kak'thg wod< TON w.h fok c, ksheÈh TON w.h f,i .kq ,efí'

TON .Kkh lsÍu

A = c, ksheÈfha mßudjB = .kaOhlska f;dr c,fha mßudj

ks.ukh (

c, ksheÈ lsysmhl TON w.h mÍlaId lr tajd mdkh lsÍug iqÿiq ±hs ks.ukhlrkak'

úfYaI lreKq( mdkSh c,h .kaOhlska f;dr úh hq;= w;r tys TON w.h 1 úh hq;= h' th 3

blauùu lsisfia;a iqÿiq fkdfõ'

wod< j.=j Ndú;fhka TON fiùu i|yd c, ksheÈh yd .kaOhlska f;drc,h ñY% lsÍfï § mßud foflys tl;=j tkï uq¨ mßudj& 200 ml úh hq;= h'

Page 84: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

73

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 19

c,fha wdú,;dj ^Turbidity& ks¾Kh lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 5'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 01

wfmalaIs; l=i,;d ( ² fils ;eáh Ndú;fhka c,fha wdú,;dj uekSu

² úúO c, ksheÈj, wdú,;d ixikaokh lsÍu

ye¢kaùu ( c,fha wdú,;djg m%Odk jYfhka fya;= jkqfha c,fha

wj,ïì; ueá" frdkauv" ldnksl øjH iy laIqøÔùka h' c,

mú;%Kfha § c,fha wj,ïnkh ù we;s ishqï >k øjH

wjlafIam lsÍu i|yd tl;= l< hq;= leáldrl m%udKh

;SrKh lsÍfï § wdú,;d ñkqï jeo.;a fõ'

wdú,;dj uekSu i|yd l%u lsysmhla ;snqK;a myiq u iy ñ,

wvq u l%uh jkafka fils ;eáh Ndú;fhka wdú,;dj uekSuhs'

uQ,O¾uh ( wdf,dal lsrK c,fha fl;rï .eUqrg .uka lrkafka o

hkak u.ska wdú,;dj m%ldY l< yels h'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² úIalïNh 20 cmla jk fils ;eáhla

.eUqr uekSu i|yd ñkqï WmlrKhla$ wdú,;d k<hla

(Turbidity tube)

wdú,;d k<h

meyeÈ,s ma,diaála k<h (4.5 x 120cm)

1cm l%udxls; máh

ma,diaála fils ;eáh

uQäh (Stopper)

Page 85: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

74

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh (² c, mDIaGhg by<ska n,ñka fils ;eáh fkdfmkS hk ;=re b;d fifuka th

c,fha .s,ajd fkdfmkS hdug mgka .kakd wjia:dfõ .eUqr ^L1& igyka lr

.kak' kej; fifuka ;eáh by<g Tijñka kej; th fmkSug mgka .kakd

fudfydf;a c, mDIaGfha isg fils ;eáh f;la .eUqr ^L2& igyka lr .kak'

.Kkh lsÍu mdGdxl fol w;r idudkH w.h ^L& .Kkh lrkak'

ks.ukh (

fï wdldrhg ia:dk ;=kl muK mdGdxl ,nd f.k c,fha wdú,;dj m%ldYlrkak'

úfYaI lreKq(

² fils .eUqr th ksÍlaIKh lrk mqoa.,hd u; iy wdf,dal ;Sj%;dj u; fjkiaúh yels neúka kej; kej; o;a; ,nd .ekSfï § tl u mqoa.,hd úiska ojfiatlu fõ,djl § ñkqï ,nd .ekSu ksrjoH;dj jeä ùug fya;= fõ'

Page 86: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

75

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 20

c,fha WIaK;ajh uekSu

ksmqK;d uÜgu ( 5'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 01

wfmalaIs; l=i,;d ( ² c, m%Njhl úúO .eUqre uÜgïj, WIaK;aj mdGdxl.ekSu yd tajd ixikaokh lsÍu

² ld,h;a iu. u;=msg c, ia;rfha WIaK;aj fjkia ùuuekSu iy mdGdxl m%ia;dr .; lsÍu

ye¢kaùu ( jdhqf.da,Sh WIAK;ajh yd c,fha WIAK;ajh w;r fjkialïmj;sk w;r jdhqf.da,fha fuka laIKsl j c,fha WIAK;ajhfjkia fkd fõ' fï ksid ksYap, c, m%Njhl WIaK;ajhfjkia ùu b;d fiñka isÿ fõ' tneúka ksYap, c,fha úúO.eUqre uÜgïj, WIAK;ajh fjkia fõ' tfia u WIAK;ajúp,kh u;=msg ia;rfha jeä jk w;r .eUqrg h;a u jvd;awvq fõ' fï ksid c, m%Njhl úúO .eUqre uÜgïj, WIaK;ajmdGdxl .ekSu jeo.;a fõ'

uQ,O¾uh ( WIaK;ajh hkq wod< wjia:dfõ hï mod¾:hl wvx.= ;dmcYla;s m%udKfha ñkquls'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² w÷re m%;sldrl fnda;,a² WIaK;ajudkhla ^0 - 1000C&² óg¾ fldaÿjla

l%ufõoh (

² my; j.=fõ olajd we;s mßÈ úúO .eUqr uÜgïj, u;=msg" L1 yd L

2& iy ojfia

fõ,djka ;=kl § ^t1" t

2 yd t

3& WIaK;ajudk mdGdxl ,nd .kak'

WIaK;ajh uekSfï § c,h fkdle,f;k mßÈ uq,ska u u;=msg ia;rfhka obkamiq j ms<sfj<ska L

1 yd L

2 j,ska o ksheÈ ,ndf.k mdGdxl lshjd .kak'

ksheÈ ,nd .ekSfï § m%;sldrl fnda;,a c,fha .s,ajd c,h msreKq miq uQähfyd¢ka jid msg;g .kak'

msg;g .;a jyd u fnda;,fha uQäh wer WIaK;ajudkh .s,ajd WIaK;ajh lshjd.kak'

.eUqr ^ cm& t1 t

2t

3

u;=msg

L1

L2

Page 87: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

76

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

ks.ukh (

,nd .;a mdGdxl m%ia;dr .; lr c,fha úúO ia;rj, WIaK;ajh fjkia ùums<sn| j woyia bÈßm;a lrkak'

úfYaI lreKq(

c, m%Njhl o;a; .ekSfï § wfkl=;a mdGdxl .ekSug m%:ufhka WIaK;ajmdGdxl ,nd .ekSu l< hq;= h .eUqr wkqj WIaK;ajh fjkia úh yels neúkac,h le,;Sfuka wod< c, ia;rfha ksjerÈ WIaK;aj mdGdxl fkd,eîug bvwe;&'

WIaK;aj mdGdxl laIKhlska fjkia jk neúka c, ksheÈ ,nd.;a jyd u tysWIaK;ajh lshjd .ekSug ie,ls,su;a úh hq;= h' tfia u WIaK;ajudkfhan,anh c, ksheÈfha .s,S ;sìh hq;=hs' WIAK;ajudk n,anh c,fhka bj; we;súg mdGdxl lshjd .;fyd;a th jdhqf.da,Sh WIaK;ajh úh yels h'

.eUqr wkqj WIaK;aj fjkila ,nd .ekSu i|yd .eUqre c, me;slvla ;sîuwjYH fõ'

Page 88: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

77

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 21

c,fha pH w.h ks¾Kh lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 5'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 01

wfmalaIs; l=i,;d ( ² pH ógrh ksjerÈ j mßyrKh lsÍu

² pH ógrh Ndú;fhka c, ksheÈhl pH uekSu

ye¢kaùu ( pH hkq c,fha H+ idkaøKfha iDK ,>q w.hhs' mfiaa wvx.=

Lksc j¾." uõ mdIdKh yd ñksia l%shdldrlï u.ska c,hg

tl;= jk úúO ridhk øjH iy tajd úfhdackh ùu ksid

c,fha pH w.h fjkia fõ'

uQ,O¾uh ( c, ksheÈfha wvx.= H+ idkaøKh wvqkï pH w.h jeä w;r

jeä kï pH w.h wvq fõ'

wjYH WmlrK yd øjH ( pH ógrh

iajdrlaIl ødjK ^WmlrKh iu. ,eî we;s iajdrlaIl

ødjK fol Ndú; lrkak&

wdiQ; c,h iys; fojqï fnda;,hla

f;; Wrk lvodis

50 ml iy 100 ml îlr

l%ufõoh (

² pH ógrfha bf,lafg%davh wdiQ; c,h iys; fojqï fnda;,fhka c,h bi

fojrla fidaokak ^rinse&'

bf,lafg%davfha f;; ud;a;= lrkak'

pH ueksh hq;= c, ksheÈfhka iaj,amhla f.k bf,lafg%davh fidaokak'

100 ml îlrhg 50 ml muK jk f;la pH ueksh hq;= c, ksheÈfhka mqrjd

bf,lafg%davh ta ;=< .s,ajkak'

mdGdxl ia:dhS jk;=re bf,lafg%davh .s,ajd ;nd mdGdxl ,nd .kak'

fï wdldrhg tu ksheÈfhka u ;j WmkshÈ folla f.k pH uek.kak'

mdGdxl ;=fkys idudkH w.hla ,nd .kak' ^,nd.;a mdGdxl w;r fjki 0'2

lg jvd jeäkï fuu mdGdxlj, fodaI mej;sh yels h'&

mdGdxl ,ndf.k wjika jQ miq WmlrKh ls%hd úrys; lr" msioud" bf,lafg%davfha

jeiau ^Cap& oud kshñ; ia:dkfha wiqrd ;nkak'

,nd.;a ksÍlaIK my; j.=fõ mßÈ igyka lr.kak'

Page 89: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

78

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

pH w.h

ksheÈh 1

ksheÈh 2

ksheÈh 3

idudkH

ksheÈh 1 + ksheÈh 2 + ksheÈh 3 3

ks.ukh #

pH w.h wkqj c,fha wdï,sl;dj yd laIdÍh;dj ks.ukh lrkak'

úfYaI lreKq(

ñkqï ,nd .ekSug fmr pH ógrh wxl fYdaOkh ^Calibration& lr.kak' bf,lafg%davh f;; ud;a;= lrk wjia:dj, § th uqÿ lvodis mg,hlska ishqï j

isÿ lrkak' bf,lafg%davfha mdGdxl lshjd .kakd w.%h lsis úgl;a w;ska we,a,Sfuka j<lskak' bf,lafg%davh ;eîu i|yd ks;r u ta i|yd iQodkï lr we;s n÷k Ndú; lrkak' bf,lafg%davh ødjKhl .s,aùfï § tys i,l=Kq lr we;s kshñ; .eUqr f;la

.s,aùug ie,ls,su;a jkak' mdGdxl ia:dhS jQ miq mdGdxl igyka lr.;a ú.i bf,lafg%davh ødjKfhka bj;a

lrkak' ^wkjYH ld,hla bf,lafg%davh .s,ajd ;eîfuka j<lskak'& wxl fYdaOkfha § iy mdGdxl ,nd .ekSfï § ksIamdolhd úiska imhd we;s

Wmfoia ms<smÈkak'

pH w.h =

Page 90: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

79

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 22

c,fha ,jK;dj ks¾Kh lsrSu

ksmqK;d uÜgu ( 5'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 01

wfmalaIs; l=i,;d ( ² ,jK;d udkh Salinity refracto meter& ksjerÈ j mrsyrKh

lsÍu

² tu WmlrKh Ndú;fhka fok ,o c, ksheÈhl ,jK;dj

ks¾Kh lsÍu

ye¢kaùu ( c,fha Na+, K+, Ca2+, Mg2+ jeks ,jK j¾. Èh ùu ksid úúO

c, m%Njhkays ,jK;dj fjkia fõ' ixY=oaO c,fha ,jK;dj

0 ppm jqj;a ,jK;d w.h 0 isg 0'5 ppm olajd jk c,h

ñßÈh f,i ie,fla' ,jK;dj u; c,fha fjfik c,c Ôùyq

fjkia fj;s'

uQ,O¾uh ( ,jK;dj wkqj c,fha >k;ajh fjkia jk w;r >k;ajh

wkqj c,h ;=< wdf,dalfha j¾;k fldaKh fjkia fõ' ,jK;dj

wkqj fjkia jk fuu j¾;k fldaKh Wmfhda.S lrf.k

,jK;dudkh u.ska c,fha ,jK;dj lshjd .kshs'

wjYH WmlrK yd øjH ( ,jK;d udkhla ^Salinity refractometer&

ìxÿ oukhla

wdiQ; c,h

,jK;d udkh

ishqï iSreudre md,lh

wdrlaIs; rn¾ ñg

meyeÈ,s oiqka i`oyd jk

úYd, Èjd ;eáh

Page 91: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

80

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh ( WmlrKfha m%siauh u; we;s jeiau Tijkak'

c, ìxÿ oukh u.ska wdiQ; c,h ìxÿjla fyda folla ms%iauh u; ;nd

jeiafuka jid th z0Z mGdxlhg meñfKa ±hs ksÍlaIKh lrkak' c,

ìxÿ ouk ;,h ;sria j ;nd .kak&'

rEmh 1( c, ìxÿ oukfhka rEmh 2( ,jK;d udkfha

ms%iauh u; c, ìxÿj mdGdxl lshjk wdldrh

;nk wdldrh Wod(- 35 ppm

c, ìxÿj ;=kS mg,hla fia me;sÍ hk f,i ms%iaufha jeiau fifuka my;a lrkak'

mdGdxlh lshjd .kak'

ks.ukh (

,jK;dudkh lshjd c,fha ,jK;dj igyka lrkak' ia:dk lsysmhlska ,nd .;a

c, ksheÈj, ,jK;dj ii`okak'

úfYaI lreKq(

,jK;dudkfha ms%iauh msi ±ófï § f;; ud;a;= l< yels uDÿ lvodis Ndú; lrkak'

Ndú; lsÍfuka miq ógrfha ms%iauh iy tys jeiau wdiQ; c,fhka fidaod msi oukak'

,jK;dudkh weiqreug oeóug m%:u meh lsysmhla uo mjfka ;nkak'

Page 92: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

81

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 23

c,fha fld,sf*daï wka;¾.; ùu ks¾Kh lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 5'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 03

wfmalaIs; l=i,;d ( ² Macon Key Broth ødjK (Single strength iy Double

strength) ms<sfh, lr .ekSu

Universal fnda;,a fyda mÍlaIK k< ;=<g jdhq nqnq¿ we;=¿

fkdjk fia Durham k< we;=¿ lsÍu

§ we;s c, ksheÈhl fld,sf*daï nelaàßhd we;a oehs y÷kd

.ekSu

ye¢kaùu ( flda,sf*daï (Coliform) hkq úYd, nelaàßhd ldKavhla

jk w;r iajdNdúl mßirfha oS yuq fõ' fuhska l=vd

ldKavhla ñksia iy i;a;aj wka;%j, muKla Ôj;a fõ'

Coliform nelaàßhd ldKavhg wh;a E-coli hkq ñksid iy

fjk;a laISrmdhs i;a;ajhskaf.a wka;%fha fjfik

jHdêckl fkdjk nelaàßhd úfYaIhla fõ'

uQ,O¾uh ( Coliform idudkHfhka msßisÿ c,fha yuq fkdjk w;r ¥Is;

c,fha yuq fõ' bka ks.ukh l< yels jkafka tu c,h u,

øjHj,ska wmú;% ù we;s njhs'

Total Coliform fld,sf*daï nelaàßhd ^mfia iy iajdNdúl mrsirfha yuqfõ'&

Fical Coliform wka;%fha fjfik nelaàßhd - fudjqka w;ßka úfYaI lSmhla muKla jHdêcklhskafõ'

E. coli ^laISrmdhSkaf.a wka;%fha fjfik jHdêckl fkdjk nelaàßhdjls'&

Faecal Coliform

Page 93: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

82

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

wjYH WmlrK yd øjH ( mrsudj 50 ml muK jk uQä iys; Macarthy Bottle fyda

Universal Bottle 5la

ÔjdKqyrKh l< mÍlaIK k< 13la

mSvk ;dmlhla ^Autoclave/Pressure cooker&

v¾yï k< ^Durham’s tube& 15la

mq¨ka wen

ÔjdkqyrKh l< msfmÜgqjla

îlrhla

nkaika odyl folla $ ;, m%jdy leìfkÜgqjla

;=,djla ^ridhksl fyda bf,lafg%daksl&

mÍlaIK k< wdOdrl ^Test tube holders&

Macconkey broth ^fuh l=vq wdldrfhka ,nd .; yels

h'&

ÔjdKqyrKh l< wdiQ; c,h

wmc, ksheÈhla

l%ufõoh (

i. Macconkey broth ødjKh ms<sfh, lr .ekSu

Macconkey broth 4 gla ÔjdKqyrKh l< wdiQ; c,h 50 mll Èh lrf.k

Double strength ødjKh ms<sfh, lr .kak'

Macconkey broth 4 gla ÔjdKqyrKh l< wdiq; c,h 100 mll Èhlrf.k

Single strength ødjKh ms<sfh, lr .kak' ^ Macconkey broth ødjKh r;=

fyda oï meye .kS'&

ÔjdkqyrKh l< msfmÜgqjla wdOdrfhka Double strength ødjKfhka 10 mlla

ne.ska msßisÿ Macarthy fyda Universal fnda;,aj,g oud .kak'

my; rEmigyfkys mßÈ fuu fnda;,a ;=<g v¾yï k<h ne.ska Wvq hál=re j

isák fia oukak' ^ v¾yï k< ;=<g jd;h we;=¨ fkdjk fia tajd we;=`M l<

hq;=hs'& uQäfhka jikak'

v¾yï k< Wvq hál=re j isák fia oud we;s wdldrh

msßisÿ úh<s ÔjdKqyrKh l< mÍlaIK k< 10la f.k tajd ;=<g Macconkey

broth single strength ødjKfhka 9 ml ne.ska oud .kak'

fuu mÍlaIK k< ;=<g o v¾yï k<h ne.ska Wvq hál=re j isák fia oud

mq¨ka wenhlska jikak'

Page 94: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

83

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

fufia ms<sfh, lr.;a fnda;,a 5 iy mÍlaIK k< 10 mSvk ;dmlhla Ndú;fhka

ÔjdKqyrKh lr.kak'

ÔjdKqyrKh lrk úg Macarthy fnda;,a fyda Universal fnda;,aj, uQäh

iïmQ¾Kfhka ;o fkdjk fia jeish hq;=hs fuys § uQä ;o jk fia jid kej;

uQä wefrk me;a;g tla jrla lrleúu isÿ lrkak&'

ÔjdKqyrKfhka miq fuu fnda;,a yd k< isis,a ùug ;nkak' Macarthy

fnda;,a fyda Universal fnda;,aj, uQäh ;Èka jikak'

ii. wmc, ^Waste water& ksheÈ ms<sfh, lr .ekSu

ÔjdKqyrKh l< msfmÜgqjla wdOdrfhka ÔjdKqyrKh lr ms<sfh, lr.;a

Macconkey broth ø%djKj,g my; rEmigyfka mßÈ wm c, ksheÈfhkac, ksheÈ tla lrkak'

uQä$wenj,ska jid 37 oC WIaK;ajfha ^ldur WIaK;ajfha& meh 24la ;nkak' meh 24lg miq v¾yeï k< ;=< jdhq tl;= ùula fyda wï, ksmoùula ødjK j,

j¾K úm¾hdihka& we;s ±hs ksÍlaIKh lrkak' ke;fyd;a ;j;a meh 24la ;ndksÍlaIKh lrkak' tfia jdhq tl;= ùula fyda j¾K úm¾hdihla ksÍlaIKhù kï wmc, ksheÈfha flda,sf*daï nelaàßhd we;s njg wkqudk l< yels h'

ks.ukh (

wmc, ksheÈj, jdhq /iaùu fyda j¾K úm¾hdi ù we;a ±hs ksÍlaIKh lr

Coliform nelaàßhd we;a±hs ks.ukh lrkak'

wm c, kshÈ Macconkey broth ø%djK iys;mÍlaIK k<j,g mqrjd .kakd wdldrh

Page 95: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

84

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

úfYaI lreKq(

fuu mÍlaIKh mshjr ;=klska isÿ flf¾'I. wkqudk mÍlaIdj (Presumptive test)II. ;yjqre mÍlaIdj (Confirmed Test)III. ksu l< mÍlaIdj (Completed Test)

flda,sf*daï wkqudk mÍlaIKfha § ,enqKq m%;sM,h wkqj ^+ve & kï ;yjqremÍ l aI dj (Confirmed Test) iy ksu l< mÍlaIdj (Completed Test) isÿ lrk w;r"tu.ska c, ksheosfhA Faecal Coliform we;s nj ;yjqre l< yels h'

mSvk ;dmlh Ndú;fha § we;=<; mSvkh bj;a jk ;=re tys mshk újD; lsÍfukaj<lskak'

mSvk ;dmlh ls%hd;aul lsÍug fmr th mßyrKh ms<sn| ksIamdÈ; wdh;khúiska imhd we;s Wmfoia ms<smÈkak'

mSvk ;dmlh ;=< ÔjdKqyrKh i|yd Macarthy fnda;,a fyda Universal fnda;,aouk úg tajd j, uQäh ;Èka fkdjeish hq;= h' ^uQäh ;Èka jeiS we;akï tufnda;,h ;=< mSvkh jeä ù fnda;,h ì£ hd yels h'&

fld,sf*daï wkqudk mÍlaIdfjka c,fha flda,sf*daï nelaàßhd we;a ±hs iaÓr j

;yjqre lrkq ,nk w;r fuu mÍlaIKhg ms<s;=re foa kï ;yjqre mÍlaIKh yd

ksu l< mrSlaIKh isÿ lsÍfuka E. coli we;a±hs mÍlaId lrkq ,nhs'

tu mÍlaIKh i|yd ms<s;=re foa kï c,fha E. coli we;' túg wka;%fha fjfik

wfkl=;aa jHdêckl laIqøÔùka o isàfï wjodkula we;'

Page 96: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

85

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 24

we,ï yd iQ¾hdf,dalh Ndú;fhka mdkSh c,h msßmyÿ lsÍu

ksmqK;d uÜgu # 5'3

fhdacs; ld,Éfþo # 04

wfmalaIs; l=i,;d # ² ridhk øjH ñY% lrk wkqmd; .Kkh lsÍu yd Ndú; lsrSu² wmc, ksheÈhla msßmyÿ lsÍu i|yd fN!;sl msßhï lsÍu wmc, ksheÈhla msßmyÿ lsÍu i|yd ridhksl msßhï lsÍu c, ksheÈhla ,nd .ekSu i|yd wmc, ksheÈhla msßmyÿ

lsÍu

ye¢kaùu ( ñksid úiska mdkh l< miq laIKsl" flá ld,Sk yd È.= ld,skf,i wys;lr ;;a;aj we;s fkdjk fia Ndú; l< yels c,hmdkSh c,h f,i ie,fla'mdkSh c, mú;%K l%shdj,sfha oS c,fha Èh ù we;s b;d ishqï>k øjH wjidokh lsrSu wmyiq h' tfia wj,ïì; o%jH bj;alsrSug tajd leá .eiSu isÿ lr" tajd idfmalaI j úYd, wxY=njg m;a lr .=re;aj n,h Tiafia wjidokh u.ska bj;a l<yels h'

uQ,O¾uh ( c,fha wj,ïì; wxY= iDK f,i wdfrdams; jk w;r" tajdtlsfkl úl¾YKh fjñka mj;S' we,ï tl;= l< úg iDKwdfrdamK ÿ¾j, ù wxY= tlsfkl wdl¾IKh fõ' túg c,fhajQ ishqï wxY= úYd, wxY= njg m;a fõ'

wjYH WmlrK yd øjH#

² we,ï - Al2 (SO

4)

3

² le,aishï yhsfmdlaf,daarhsÜ ødjKh ^í,SÑka mjqv¾ ødjKhla&

- Ca(OCl)2

² fndr c, ksheÈhla ^5 l muK&

ma,diaála n÷kla

msßisÿ lmq frÈ lene,a,la ^ c, ksheÈh fmÍug m%udKj;a&

fmá% §ishla$ùÿre ;eáhla ^we,ï ialkaOh lsrd .ekSu i|yd&

uQäh iys; fnda;,hla ^PE&$ùÿre fnda;,hla

;rdÈhla ^bf,lafg%daksl ;=,djla fyda f;o`vq ;=,djla&

le,;Su i|yd iqÿiq fuj,ula ^È. ñgla iys; yekaola&

5 l muK ma,diaála fnda;,hla

Al2 (SO

4)

32Al (OH)

3

Page 97: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

86

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh #

² c, ksheÈh msßisÿ frÈ lv wdOdrfhka fmrd .kak^c,fha we;s md fjk iy m%udKfhka úYd, øjH iy frdkauv fldgia bj;alsÍu i|yd&'

² fmrd .kakd ,o c,h 1 llg l=vq lr .kakd ,o we,ï 10 mgla tl;= lr ñY%lrkak l,;kak&'

² meh 6 - 7la muK ñY%Kh ksYap, j ;nkak' ^meh 6 - 7 l g miq c,fha ;snQwj,ïì; wxY= m;=f,a ;ekam;a fõ'&

² wj,ïì; wxY= rys; meyeÈ,s c,h fjk;a Ndckhlg fjka lr .kak' ^fufiameyeÈ,s c,h fjka lsÍfuka wj,ïì; wxY= le,;Sug ,la fkdjk wdldrhgc,h bj;a lsÍug m%fõYï jkak'&

² c,fha we;s laIqøÔùka úkdY lsÍu i|yd fmrd.;a c,h úksúo fmfkk ùÿre

fnda;,fha nyd jid iQ¾hdf,dalfha meh 4la 5la muK ;nkak'

úfYaI lreKq #

² c,fha we;s wj,ïì; wxY= m%udKh wkqj ±ñh hq;= we,ï m%udKh 5 - 85 mgl-1

olajd fjkia l< yels fõ'

² c, mú;%Kfha isÿ jk md fjk øjH fmÍu" wj,ïì; wxY= bj;a lsÍu iy laIqø

Ôùka kdYkh hk ls%hdj,s fuu ls%hdj,sfhka ksÍlaIKh l< yels fõ'

² we,ï idkaøKh jeä úg tu c,h mdkh lsÍfuka wdydr ÔrKfha wl%ñl;d

^loose motion& we;s úh yels w;r we,ï idkaøKh wvq úg .;jk ld,h jeä

ùu;a ksis mßÈ wj,ïì; wxY= ;ekam;a fkdù ;sîug;a bv we;'

² le,aishï yhsfmdlaf,darhsÜ idkaøKh jeä jQ úg c,fha laf,daÍka rih we;s ùu

o ldnksl øjH we;s úg tajd laf,daÍka iu. m%;sls%hd lsÍfuka fi!LHhg wys;lr

ixfhda. ksmoùug o bv we;'

² le,aishï yhsfmdlaf,darhsÜ idkaøKh wvq jQ úg ksis mßÈ laIqøÔùka úkdY isÿ

fkdùug bv we;'

² ysre t<sfha ;eîu fjkqjg fmrd.;a c,hg le,aishï yhsfmdlaf,darhsÜ ødjKfhka

ìkaÿ folla jk fia ±óu o l< yels h'

² tfia ±uqfjd;a laf,daÍka bj;a lsÍug tu c, n÷k úkdä 30la muK jd;hg

ksrdjrKh jk fia ;eìh hq;= h'

Page 98: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

87

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 25

w;= ne`§fuka me< ,nd .ekSu

ksmqK;d uÜgu ( 6'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d ( ² w;= ne£fï ls%hdj,sfha mshjr ksjerÈ j wkq.ukh lsßu

² Ydl úfYaIhg wkqj w;= ne£fï l%uh ksjerÈ j f;dard.ekSu

² w;= ne£u u.ska me< ksmojd n÷ka.; lsÍu

ye¢kaùu ( Ydl w;a;la Ydlfha mej;sh § u uq,a woaojd .ekSu u.ska Ydlm%pdrKh" id¾:l m%pdrK Ys,am l%uhls' fuu Ys,amSh l%uhm%.=K lsÍfuka Ydl úfYaI wkqj w;= ne£fï l%uh ksjerÈ jf;dard .ekSfï yelshdj j¾Okh lsÍu yd fuu ;dlaIKfhkame< ksmoùu fuu ls%hdldrlfuka wfmalaId flf¾'

uQ,O¾uh ( w;= ne£fï § leïìhu f;la lemqula fh§u ksid m;%j,ksIamdokh jk wdydr lemqu wi, ixÑ; ùfuka C:N wkqmd;hby< hEu yd m;% u.ska meñfKk fydafudak ksid uq,a we§uW;af;ackh fõ'

wjYH WmlrK$ ridhk øjH#

² fmd,s;Ska ^15 cm úIalïNh we;s f.aÊ 300&² l;=rla² y<d .;a u;=msg mia" fldïfmdaiaÜ fmdfydr yd fldyqn;a

² c,h

² isyska lïì$Üjhska kQ,a² l=vd msyshla fyda noaO msyshla

² filáhrhla

² Ydl uq,a weoaoùu W;af;ackh lrk fyda¾fudak² l+[a[

l%uh #

^a& jdhj w;= ne£u

² w;= ne|Su i|yd iqÿiq Ydlhl w;a;la f;dard .kak'² f;dard .;a w;af;a wv o< fldgfia 2 1$2 cmla m<,g fmd;= j,hla fyda lemqula

fhdokak'

² lemqula fhÿfõ kï lemqu yd ùu je<laùu i|yd lemqu ;=< .,a lene,a,la ysrlrkak'

² fmd;= j,h $ lemqï ia:dkh u; f;;a lr.;a u;=msg mia" fldyqn;a yd fldïfmdaiaÜ^tla j¾.hla fyda ñY%Khla& .=áhla f,i ;nd fmd,s;Skhlska wdjrKh lrfofl<jr .eg .ikak'

Page 99: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

88

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

i;s 3-4lg miq j uq,a we§ we;a±hs mÍlaId lrkak'

² i;s 3-4l § uq,a we§ we;s nj fmfka' túg uõ Ydlfhka fjkalr .;a me<

fmd,s;ska n÷kl isgqjkak'

^b& ir, N+ñ w;== ne|Su

² Ydlhl fmd<jg wdikak ìug keúh yels w;a;la f;dard .kak'

² w.%ia:fha isg 10-12 cm muK ÿßka l=vd w;= yd m;% bj;a lrkak'

² mig hg jk fldgfia leïìhu f;la lemqula fhdokak'

² me`Mï ia:dkfha me`Mu yd ùu je<elaùug .,a leghla r|jkak'

² w;= ne§u isÿ l< w;a; fmdf<djg iú lsÍu i|yd l+[a[hla iú lrkak'

² 8-16 cm .eUqrg isák fia lemqu fh¥ ia:dkh u;=msg mia yd fldyqn;a ñY%Khlska

wdjrKh lrkak'

² i;s 6lg muK miq uq,a weoS we;s nj ksÍlaIKh lrkak'

ks.ukh#

jdhj yd ir, N+ñ w;= ne£u isÿ lr tajd id¾:l jQ miq n÷ka .; lrkak'

úfYaI lreKq #

² w;= ne|Sfï oS msßisÿ uqjy;a msyshla fhdod .; hq;= h'

² lemqï ia:dkh w;ska iam¾Y lsÍfuka yels;dla j<lskak'

² w;= lene,af,a fld< meyeh ;=kS ù ÿUqre meyehg yefrk fldgi w;= ne|Sug

jvd;a fhda.H fõ'

fmd;= j,h bj;a lsÍufofl<jr .eg .eiSu

fldïfmdaiaÜ yd mia ñY%Kh

lemqu

>

>

uõ Ydlh >

l=[a[h >

.=áh ne`§u uq,a weoSu

Page 100: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

89

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² Ydl j¾.h wkqj iqÿiq w;= ne|Sfï l%uh f;dard .; hq;= h'

jdhj w;= ne|Su - fo¿ï" fmar" iemos,a,d" cïnq" fÞvï" frdai" jo

ir, N+ñ w;= ne|Su - iuka msÉp" f,uka

² uõ Ydlfhka fjka lr.;a me< i;s 4-6lska lafIA;%fha isgqúh yels h'

² lemqï fhÿ ia:dkj, fyda fmd;= j,¨ .eiQ ia:dkj, uq,a we§u W;af;ackh lrk

fyda¾fudak wdf,am lsÍfuka blaukska uq,a weoaoúh yels h'

Page 101: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

90

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 26

noaO l%u u.ska me< ,nd .ekSu

ksmqK;d uÜgu ( 6'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 04

wfmalaIs; l=i,;d # ² noaO lsÍug iqÿiq .%dyl yd wkqc ksjeros j f;dard .ekSu

² úúO wxl=r noaO l%u w;ayod ne,Su² úúO ßls,s noaO l%u w;ayod ne,Su² wxl=r yd ßls,s noaO l%u Ydl úfYaIh wkqj f;dard .ekSu

² wxl=r yd ßls,s noaO lsÍu u.ska me< ksmojd wf,úhgiQodkï lsÍu

ye¢kaùu ( uQ, uKav,h iys; Ydlhlg tu l=,fha u fjk;a Ydlhlfldgila iïnkaO lr ;ks Ydlhla f,i j¾Okh lr .ekSunoaO lsÍu kï fõ'

uQ,O¾uh ( leïìhu yd ikd, mgl iam¾Y jQ úg leïìhu mglfha ffi,fn§fuka ikd, l,dm tlsfkl noaO ù kj Ydlhla ks¾udKhùu isÿ fõ'

wjYH øjH # ² noaO msyshla² filáhrhla

² fmd,s;Ska má

² l=vd fmd,s;Ska u,a,la² l;=rla

² .%dyl me<

² wkqc ,nd .ekSug fhda.H w;=$ rsls,s

l%ufõoh #

^a& wxl=r noaO l%u - me,eia;r noaOh

² .%dylh jYfhka Ndú; l< yels mekai,l ;rï úIalïNh we;s me<hla f;dard.kak'

² Bg iqÿiq wkqchla f;dard ilia lr.kak'² .%dyl Ydlfha fmdf<dj uÜgfï isg 15cm muK Wi uÜgfuka 8 x 16 mm

m%udKfha fmd;= fldgila bj;a lrkak (A)'² bj;a l< fmd;= lene,a,g iudk wxl=rhla iys; fldgila wkqcfhka ,nd .kak

(B)'

² .%dylh yd wkqch iïnkaO lr (C) noaO máj,ska ^lmd.;a fmd,s;Ska& my< isgby<g ;oska fj<kak (D)'

² noaO lsÍfuka i;s 2lg miq noaO má mfriaifuka bj;a lrkak'² wkqch Ôù ;;a;ajfha mj;S kï wxl=rh fmfkk fia kej; fj<kak'² wxl=rh jevqKq miq .%dyl lf|a by< fldgi l%ufhka lmd bj;a lrkak'

Page 102: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

91

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² jefvk wxl=rh wdOdrlhlg iïnkaO lrkak'

(b) ßls,s noaO l%u - l+[a[ noaOh ^me`Mï ßls,s noaOh&

² ilid .;a .%dyl Ydlh fmdf<dj uÜgfï isg 20-25 cm by<ska iïmQ¾Kfhka ulmd bj;a lrkak (A)'

² noaO msysfhka .%dylfha ;sria lemqu ;=<ska 5 cmla muK my<g yß ueÈka me¿ulafhdokak (B)'

² uõ Ydlfhka fjkalr .;a ßls,af,a ^wkqcfha& my< fl<jf¾ fome;a; l+[a[yevhg we,hg lmkak (C)'

² .%dylfha lemqu ;=<g wkqch we;=¿ lr lemqu ;=< wkqch ;Èka iïnkaO jk fianoaO máj,ska my< isg by<g ;oska fj<kak (E)'

² l=vd fmd,s;ska nE.hlska wkqch wdjrKh lr ;nkak wkqch úh<Su je<elaùug&² wkqch jeãu wdrïN jk úg fmd,s;Ska wdjrKh bj;a lrkak'

ks.ukh #

² úúO l%uj,g noaO lsÍu isÿ lr noaO me< ,nd .kak'

úfYaI lreKq#

² noaO lsrSu i`oyd msrsisÿ uqjy;a noaO msys fhdod .kak'² noaO lsÍug fmr noaO msysh yd noaO lrkakdf.a oE;a msßisÿ lr .; hq;= h'

² wxl=r noaO l%ufha § wxl=rh j¾Okh jQ miq .%dyl l| lemSfï § wxl=rhg úreoaOÈYdjg wdk; jk fia lemSu isÿ l< hq;=hs'

² noaO lr.;a me< 40-50% fijK ia:dkhl ;eìh hq;= h'

Page 103: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

92

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 27

laIqø m%pdrK Ys,am l%u w;ayÞ ne,Su

ksmqK;d uÜgu ( 6'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 03

wfmalaIs; l=i,;d ( ² laIqø m%pdrKh i|yd fldgia ,nd .ekSug iqÿiq uõ Ydlf;dard .ekSu

² mQ¾jl ,nd .ekSu iy tajd ÔjdKqyrKh ksjerÈ j isÿ lsÍu² ridhksl øjH yd WmlrK Ndú;fhka fmdaIl udOH ms<sfh,

lsÍu² udOHh ;=< mQ¾jl frdamKh l%uj;a j isÿ lsÍu² WmfrdamK lsÍu i`oyd fhda.H wjê f;dard WmfrdamKh lsÍu

² me< oeä lsÍu i`oyd iqÿiq l%shdud¾. wkq.ukh lsÍu

ye¢kaùu ( mgl frdamK fh§ï w;r laIqø m%pdrKh m%Odk ;ekla .kS' uõYdlhg ieu w;ska u iudklï we;s me< .ykhla$ laf,dakhlamgl frdamK ;dlaIKh wdOdrfhka ksmoùu laIqø m%pdrKhhs'laIqø m%pdrKh u.ska me< ksmoùfï oS wxl=r frdamKh yd w.%ia:úNdcl frdamKh m%Odk j fhdod .kshs'

uQ,O¾uh ( ´kE u iÔù ffi,hlg wjYH lrk Ôù idOl kshudldrfhka,nd §fuka ffi, úNdckh ù úfNaokh ù iïmQ¾K Ydlhlanjg m;a ùfï yelshdjla we;'

wjYH WmlrK yd øjH# ² uõ Ydl $ Ydl fldgia² lrdu c,h² wdiQ; c,h² îlr" ñkqï ird² udOH iEoSug wjYH ridhksl øjH ^MS udOHh ms<sfh,

lsÍfï ridhksl ixhq;s wvx.= j.=jg wkqj&² bf,lafg%daksl ;=,djla (Electronic balance)² úYaf,aIK ;=,djla (Analytical balance)² l,;khla - Shaker $ l,;kh iys; ;dm Wÿkla (Magnetic

stirrer with hot plate)² pH ógrhla² mSvk ;dmlhla Autoclave&² ;, m%jdy leìkÜgqjla Laminar flow cabinet&² .Eia Wÿkla $ ;dm Wÿkla Hot air oven&² veys w~q Forceps 15cm, 25cm&² ie;alï msys Scalpel hand held&² iams%;= ,dïmqjla² frdamK øjH ;eîug rdlalhla² 70% t;s,a we,afldfyd,a fyda whsfidfm%dms,a we,afldfyd,a

Page 104: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

93

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh #

frdamK udOHh ms<sfh, lsÍu

² m%:ufhka ridhksl øjH Ndú; lr wêidkaø ødjK Stock solution& ms<sfh, lr.kak'

² wêidkaø ødjKj,ska kshñ; m%udK f.k thg iSks yd Ydl j¾Ol hdul oudwdiQ; c,h fhdod mßudj ilid .kak'

² udOHfha pH w.h wjYH m%udKhg ilid .kak' ødjKh wdï,sl kï 1M NaOHìxÿ lsysmhla o" ødjKh Ndiañl kï 0'1 M HCl ìxÿ lsysmhla o fhdod .ksñka pHw.h ilid .; yels h'

² >k udOH ms<sfh, lr .kafka kï >kSldrl tl;= lr úÿ,s fyda .Eia WÿklawdOdrfhka >kSldrlh fyd|ska Èh jk f;la r;a lrkak'

² >kSldrl øjH fyd|ska osh jQ miq udOH frdamK nÿkaj,g oukak'² frdamK n÷ka lmq mq,qka wenhlska yd we¨ñkshï mg,hlska jid mSvk Woqkla

Ndú;fhka ÔjdKqyrKh lr .kak'mSvkh - 1.2 kg /cm2

ld,h - ñks;a;= 20WIaK;ajh - 121 0C

Magnetic stirrer with hot plate Autoclave

Laminar flow cabinet

Page 105: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

94

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² ms<sfh, l< udOH miq Èk frdamKh i|yd fhdÞ.; yels h' kuq;a ÔjdKqyrKls%hdj,sfha fodaI we;s ±hs n,d .ekSug wju jYfhka osk 3la muK úh<s ia:dkhl.nvd lr ;nkak' wdidok fkdue;s kï frdamK lghq;= i|yd Ndú; lrkak'

² uõ Ydlh f;dard .ekSu yd kv;a;=jm%fNaohg wdfõKsl ,laIK iys; lDñ ydksj,ska yd ffjria frda.j,ska f;drksfrda.S uõ Ydlhla f;dard .kak'

mQ¾jlh ÔjdKqyrKh iy ixia:dmkh lsÍu

² mgl frdamKh i|yd f;dard.;a Ydl fldgia ridhkd.drh ;=<g f.k tAug fmryels ;dla mú;% lrkak'

² wjYH m%udKhg ilid.;a mQ¾jl msßisÿ îlrhlg f.k thg fiaÿïldrl ìxÿlsysmhla tl;=lr îlrfha uqj f.daia fyda ±,a lene,a,lska jid .,d hk c,fhka^c, lrduhla& ñks;a;= 30la muK fia§ hEug i,iajkak'

² mQ¾j l h Ôj dk qy r K h l sÍ u g f i daä h ï Tl ai sl af , dar h sâ $NaOCl (Chlorox) yduoHidr fhdod .kak'

² fyd|ska ÔjdKqyrKh lr .;a Ydl fldgi ;, m%jdy leìfkÜgqj ;=< oS wjYHm%udKhg ilid .kak'

² l,ska idod ÔjdKqyrKh lr .;a udOH ;=< ms<sfh, lr.;a mQ¾jlh ;ekam;alrkak'

² .=Kkh wdrïN jQ miq fuf,i frdamKh lr.;a n÷kg wdf,dalh ,efnk fia.=Kk ldurfha ;nkak'

² osk 30 lg jrla WmfrdamKh lr me< ixLHdj jeä lrkak'² Wm frdamK 6lg muK miq me< tlska tl fjka lr ;ks ;ks me< f,i uq,a

woaojd .kak'² ta i|yd TlaiSk fyda¾fudak ^IBA, IAA& iys; udOHhla fhdod .kak'² fyd|ska uq,a wosk ,o me< oeä lsÍu i|yd fhdod .kak'² tys oS me< uo WKqiqï c,fhka fidaod Agar bj;a ùug& ixia:dksl os,Sr kdYlhl

ñks;a;= 5 la .s,ajd ;nkak'² ÔjdkqyrKh lr .;a j.d udOHhl tu me< isgqjkak'² me< m%pdrl jHQyhla ;=< ;nd l%ufhka ndysr mßirhg yqre lrkak'

ks.ukh#

laIqø m%pdrK l%ufhka lafIa;%fha isgqùug iqÿiq me< ,nd .kak'

úfYaI lreKq #

² ffjria frda. mßlaIdjla ELISA/PCR& u.ska ffjrij,ska f;dr uõ Ydl f;dard.ekSfuka ffjriaj,ska f;dr me< ,nd .; yels h'

² m;% fldgi udOHfha ;ekam;a lsÍfï § m;%fha há me;a; udOHfha .Efjk fiam;%h ;ekam;a lrkak'

² frdamK lghq;= weröug ñks;a;= 20-30lg muK fmr wkjr; m%jdy l=àrhls%hd;aul lr .kak'

² 70] uoHidr fyda whsfidfm%dms,a we,afldfyd,a fhdÞf.k wkjr; m%jdy l=àrfhajev mDIaGh yd ùÿre wdjrK wdÈh ÔjdKqyrKh lr.kak'

² fnda;,a l< mdkSh c,h wdiQ; c,h fjkqjg wdfoaYlhla f,i fhdod .; yelsh'

Page 106: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

95

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² veys w~q iy msys ÔjdKqyrKh lsÍug Glass bead sterilizer /Bunsen burner fydaSpirit lamp tlla fhdod .kak'

² WmfrdamK lrk wjia:dfõ frdamKj, ;sfnk uereKq Ydl fldgia bj;a lrkak'² mQ¾jlh udOH ;=< wkjYH f,i .s,aùfuka je<flkak'² frdamK n÷k u; frdamK l< Èkh" Ydl úfYaIh wdÈh igyka lrkak'² udOH ilia lsÍfï oS ridhksl øjHj,g wu;r j Ydl idr fhdod .; yels h'

Wod ( l=reïnd j;=r" fyd|ska wUrk ,o flfi,a² frdamK n÷ka chlorox fhdÞf.k ÔjdKqyrKh l< yels h' 5] chlorox ødjKfhka

fidaod lg my;g isák fia 5] chloroxj,ska fidaok ,o ;eáhla u; ñks;a;= 10la;nkak'

² udOH ilia lsÍfï § >k nj jeä fkdùug j. n,d.; hq;=hs' udOHh >k njjeä jQ úg mQ¾jlh ;e;am;a lsÍfï § udOH bß ;e<S hhs'

² udOHh i`oyd ksIamdÈ; MS udOHh (Readymade MS media) fhdod .ekSu o isÿl< yels h'

² iqfl%daia ioyd wdfoaYlhla f,i msßisÿ lrk ,o iSks fjf<`ofmdf<ka ,nd .;yels h'

Glass bead sterilizer

Page 107: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

96

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

ksmqK;d uÜgu ( 6'2

fhdacs; ld,Éfþo ( 04

wfmalaIs; l=i,;d ( ² me< ;jdka i`oyd n`ÿka ieliSu

² ;jdka n`ÿka i`oyd udOH ieliSu

² ;jdka n`ÿkaj, îc isgqùu yd ;jdka me< kv;a;= lsÍu

² ;jdka me< fY%aKs .; lsÍu yd m%jdykhg iQodkï lsÍu

² fjf<`ofmd<g ;jdka me< iQodkï lsÍu

ye¢kaùu ( frdamK øjH iaÓr N+ñfha j.d lrk f;la wdrlaIs; j /ln,d.kakd ia:dkh ;jdk fõ' ;jdka me< ksIamdokh lsrSug úúO;jdka j¾. Ndú; l< yels h' kuq;a jdKsc ;jdka me<ksIamdokfha § n÷ka ;jdka nyq, j Ndú; lrhs'

uQ,O¾uh ( m%frdayKh ioyd wjYH m%Yia; ;;a;aj iy kSfrda.S Èßu;a îc

Ndú;fhka by< .=Kd;aul núka hq;a me< ,nd .; yels jSu

wjYH WmlrK yd øjH # ² y<d.;a u;=msg mia

² y<d.;a úh<s fldïfmdaiaÜ fmdfydr$ f.du

² fmd,s;Ska 250 g ^7'5 cm úIalïNh yd Wi 10 cm jQ

fmd,s;ska&

² mrK jQ fldyqn;a

² ;rula úYd, yqud, cklhla (Steamer) fyda ner,hla yd

±,la

² je,s

² îc $ o`vq len,s

l%ufõoh #

i) ;jdka ñY%K ieliSu

² y,d.;a u;=msg mia úh<s f.du fyda fldïfmdaiaÜ fldgia 1(1

² fldïfmdaiaÜ ( je,s ( fldyqn;a 1(1(1

² je,s ( fldyqn;a 1(1 hk udOHj,ska tlla ilid .kak'

ii) ;jdka udOHh ÔjdKqyrKh

;jdka ñY%Kh idod fmd,siela u¨ ;=< oud ner,hl wdOdrfhka fyda yqud, cklhl

nyd ñks;a;= 40la muK jdIamfhka ;ïnd .kak'

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 28

n÷ka ;jdka ieliSu yd tys îc ;ekam;a lsÍu

Page 108: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

97

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

iii) ;jdka îc$ frdamK øjH cSjdKqyrKh lsrSu

² ;jdka lsrSug fhdod .kakd îc lvodis u,a,l oukak' thg È,SrkdYl l=vqiaj,amhla oud u,af,a lg .eg .id" fid,jkak'

iv) n÷ka ;jdka ieliSua) fmd,s;Ska n`ÿka² fmd,s;Ska u¨ fhdod .kafka kï fnda. wjYH;dj u; n÷fka m%udKh ;SrKh lrkak'² fmd,s;ska iS,rhla u.ska m;=, uqød ;nd fyda bámkaoula r;alr m;=, ilikak'² n÷fka m;=f,a lemqula isÿ lr fyda jfÜ isÿre lr c,jykh isÿ lsÍug i,iajkak'² fmd,s;Ska n÷ka iDcq j /<s fkdjefgk fia udOHh mqrjkak'² n÷fka lg olajd u mia fkdmsrùug j. n,d .kak'² n÷fka m;=, iu;,d jk fia ilia lrkak'² udOHh f;;a lr îc isgqjkak'

b) lvodis n÷ka² fï ioyd m;a;r lvodis fyda fjk;a lvodis Ndú; l< yels h'² rEmigyfka ±lafjk l%shdmámdáhg wkqj n÷k ilikak'

² ÔjdKqyß; fldïfmdaiaÜ fyda fldyqn;a ( je,s ñY%Kh c,fhka f;;a lrfiñka fmdaIl ksoyia lrk fmdiamria wvq fmdfydr (Slow releasing lowphosphorus) ñY% lr n÷kg mqrjkak' fldyqn;a muKla Ndú; lrkafka kï;rul f;rmSulg ,la lr úh<Sug bv yrskak'

² úh¿Kq miq .nvd lr ;nkak' me< isgqjk úg udOHh f;;a lr îc isgqjkak'

Page 109: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

98

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

v) ;jdka n÷ka jiqka lsßu

² ieliQ ;jdka n÷ka m;a;r msgq 2-3lska wdjrKh lr tajd u;=msáka c,h biSu isÿ

lrkak'

² bkamiq th u; nrla ;nkak' ^,S lene,a,la $ hlv l+rla&

² miqj wjYH;dj mßÈ c, iïmdokh lrkak'

² îc me< mfika u;= jk úg jiqka bj;a lrkak'

vi) n÷ka ;jdka kv;a;= lsÍu

² m;% hq., folla ^îc m;% yer& iys; îc me< wjia:dj t<UqKq úg n÷ka ;=< we;s

jeä me< ;=kS lr" me< tlla fyda folla muK b;sß lrkak' fmd,s;ska n÷kaj,m%udKh úYd, jQ úg me< 20-30 muK jk fia o bvlv we;s mßÈ me< ixLHdjfjkia lr .; yels h' me< .,jd kej; isgqùfï § ;;amr 10g wvq ld,hla ;=<kej; isgqùfuka ue<ùu j<lajd .; yels h' uq,a Wv w;g keóu je<elaùu l<hq;= h'

² me< j¾Okh jk úg me< ±ä lsÍu ioyd l%ufhka ysre t<shg ksrdjrKh jk ld,

iSudj jeä lrkak'

² frda. yd m<sfndaO ms<sn| j mÍlaIdldÍ jkak'

vii) wf,úh ioyd iQodkï lsÍu

² me< fY%aKs .; lrkak' ;ks me< muKla we;s n÷ka $ me< 2la muKla we;s n÷ka&'

² ysia;eka mqrjkak kqiqÿiq me< bj;a lr fyd| me< Ndú; lr wvq iïmQ¾K lrkak&'

² u;=msg mia yd fldïfmdaiaÜ udOHh f,i fhdod.;a úg n÷ka msßisÿ lsÍu" ysia

wjldYj,g udOHh msrùu flfrys o wjOdkh fhduq l< hq;= h'

ks.ukh (

² úúO n÷ka ;jdka ilid tajdfha îc isgqjd wf,úhg iQodkï lrkak'

úfYaI lreKq (

² ;jdka udOHhg fhdod .kakd øjH fnda. j¾.h iy wjYH;dj wkqj fjkia úh

yels fõ'Wod - foaYSh jdKsc ;jdka me< ksIamdokh

wmkhkh ioyd me< ksIamdokhf.j;= ioyd me< ksIamdokh

² fuys§ fldyqn;a" w¾O j ms<siaiQ oyhshd" je,s" u;=msg mia" úh<s f.du fyda fldïfmdaiaÜfhdod.; yels h'

² uq,a we§u W;af;ackh lrk fyda¾fudak" iqÿiq fmdfydr fiñka fmdaIl ksoyia lrkfmdfydr - slow releasing fertilizer) lKsld iu. ñY% lsÍfuka mqIaáu;a me< ,nd .;yels h'

² wmkhkh lsÍu ioyd me< ieliSfï § n÷ka rys; j me< ^o`vq len,s& muKlawmkhkh lrkafka kï udOHh f,i fldyqn;a fhdod.; yels h' u;=msg mia" f.du"fldyqn;a" fldïfmdaiaÜ Ndú; l< úg jHdêckl laIqøÔùka j¾Okh úh yels h'

² ÔjdKqyß; je,s yd fldyqn;a Ndú;fha § jHdêckl Ôùkaf.a ydks wju úh yels h'

Page 110: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

99

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 29

ùÿre gexlshlg úis;=re uiqka y÷kajd §u iy kv;a;= lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 7'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d ( ² úis;=re u;aiH gexlsh msrùug .kakd c,fha fhda.H;dj

mÍlaId lsÍu

² úis;=re u;aiH gexlshla ksjerÈ wkqms<sfj<g ieliSu

² we;s lsÍu ioyd fhda.H úis;=re u;aiHhka f;aÍu

² úis;=re u;aiH gexlsh ksjerÈ j kv;a;= lsÍu

ye`Èkaùu ( úis;=re u;aiHhka ioyd foaYSh fuka u úfoaYSh fjf<`ofmdf<A

o b,a¨ula mj;S' úfkdaodiajdoh ioyd fuka u .Dyia:

w,xlrKh ioyd ùÿre gexls ;=< úis;=re uiqka kv;a;= lsÍfuys

by< m%jK;djla ±kg Y%S ,xldj ;=< olakg ,efnhs'

uQ,O¾uh ( m%Yia; fN!;sl" ridhksl iy mdßißl ;;a;aj mj;ajd .ekSu'

ñka c,d,hl m%Yia; meje;au ;yjqre fõ'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² c, fmrkhla

² jdhq l,Ukhla$ jd;k fmdïmhla (Aerator/Air pump)

² jdhq ng wä lSmhla (Joints- T joints, double joints)

² jd;k .,a 2la fyda 3la (Air stone)

² gexlshl Wv wdjrKhla

² úÿre gexlshla (30 x 30 x 60 cm) muK

² DO ógrhla

² WIaK;ajudkhla

² úÿ,s wdf,dal m%Njhla

² gexls w,xlrKhg wjYH øjH ^lD;%su$ iajdNdúl&

² pH ógrhla

l%ufõoh (

² c, ldkaÿ ùï we;a±hs ksÍlaIKh lr" ùÿre gexlsh fyd¢ka fidaod msßisÿ lr.kak'

² gexlsh msrùug fhda.H c,h f;dard .kak' c,fhys .=Kdx. (pH, DO, WIaK;ajh"

,jK;dj& uek c,fha fhda.H;dj ks¾Kh lrkak'

² fyd¢ka fidaod .;a ishqï .,a len,s gexlsfha m;=,g wiqrkak'

² c, fmrkh gexlsh ;=< iqÿiq ia:dkhl iú lrkak'

Page 111: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

100

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² gexlsh w,xlrKhg fhdod .kakd øjH ^Èrd hk .ia" w;=" w,xlrK rEm" ma,diaála

me<Eá& fhdod gexlsh w,xlrKh lrkak'

² ùÿre gexlshg 15cm muK ^2$3 muK& Wig c,h mqrjkak'

² jdhq l,Ukh" jdhq ng iy jd;k .,a Ndú;fhka gexlsh iqÿiq mßÈ jd;kh lrkak'

² gexlsh wdf,dallrKhg iqÿiq úÿ,s nqnqq¿ f;dardf.k w,xlrKh jeä jk f,i

gexlsfha jy,hg tajd iïnkaO lrkak'

² gexlshg c,c Ydl y`ÿkajd fokak' úYd, m;% iy uq, iys; Ydl l=vd nÿkaj,

isgqjd gexlsfha msgqmi ì;a;shg wdikak j ;nkak'

² l=vd iy md fjk Ydl Bg bÈßfhka ;nkak'

² gexlshg ±óug WÑ; u;aiH úfYaI f;dard .kak'

² gexlsfha 2$3la c,fhka mqrjkak'

² f;dard.;a uiqka ksjerÈ f,i gexlshg uqod yrskak'

² fuys oS uiqka iys; nE.h u;aiH gexlsh ;=< úkdä 10-15 md ùug bv yßkak'

miqj nE.fha lg újD; lr ksoyfia uiqkag gexlsh ;=<g msyskd hEug bv i,ikak'

² uiqkaf.a yeisÍï rgd ksÍlaIKh lrkak'

² uiqka fyd`Èka ia:dk.; jQ miq Tjqkg lD;s%u wdydr fokak' wdydr §fï § gexlsfha

ieu ia:dkhlg u úisÍ hk mßÈ fhdokak'

² c,h fydoska jd;kh lrkak' b;sß jQ lEu iy Tjqkaf.a nysi%dù øjH Èkm;d

gexlsfhka bj;a lrkak'

² Èklg jdr follaj;a uiqkag fhda.H wdydr wjYH m%udKhg fokak'

² c,fhys .=Kd;aul Ndjh ksis mßÈ mj;ajdf.k hkak'

² c,fha my; .=Kdx. uek tajd m%Yia; uÜgfuka mj;ajdf.k hkak'

² pH w.h

² DO m%udKh

² WIaK;ajh

ks.ukh #

² ksis whqßka ms<sfh, l< ùÿre gexlshlg úis;=re uiqka y÷kajd § gexlsh ksis f,ikv;a;= lrkak'

Page 112: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

101

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

úfYaI lreKq #

² c,h msrùfï§ o u;aiH j.djg fhda.H c,h ks¾Kh l< hq;= h' <sx" .x.d" we< fod<"

jeks iajdNdúl m%Njhlska .kakd c,h iDcq j u gexlshg msrúh yels h' k< c,hfhdod .kafka kï laf,darSka bj;a l< hq;= h' Èk lsysmhla .nvd lr ;nd .ekSfukafyda ;Èka jd;kh lsÍfuka laf,daÍka bj;a l< yels h'

² uiqka ñ, § .ekSfï § úYajdijka; ;eklska ksfrda.S uiqka ,nd .kak'

² c,c me<Eá u.ska gexlsfha we;s u;aiH wmøjH ldnksl fmdfydrla jYfhka Wrd.ekSug ,la fõ'

² f.da,aâ *sIa" ldma jeks uiqka isák gexlshlg ±ñh hq;af;a ;o m;% iys; Yla;su;ame<Eá h'

² uiqka ;ekam;a lsÍfï § udxYNlaIl uiqka iu." YdlNlaIl fyda i¾jNlaIlúfYaI tlg ;eîu fkdl< hq;= h'

² f.da,aâ *sIa isák gexlshlg ghs.¾ fyda ndí jeks uiqka ±uQ úg Tjqyq f.da,aâ *sIauiqkaf.a jr,aj,g ydks lr;s'

² Tiald jeks udxY NlaIl uiqka wfkla u;aiHhkaf.ka fjka lr ;ks j j.d l<hq;= h'

² tla jrlg m%udKj;a jk ;rug wdydr iemhSu jeo.;a h' wdydr jeämqr §fuka

c,h ¥IKh fõ'

Page 113: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

102

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 30

u;aiH lSghka ioyd Ôù u;aiH wdydrhla ms<sfh, lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 7'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d ( ² Ôù u;aiH wdydrhla ms<sfh, lsÍug fhda.H wegjquilihs'

² Ôj u;aiH wdydrhla ms<sfh, lrhs'² Ôù u;aiH wdydr iqÿiq wjia:dfõ § fk<df.k u;aiH megjqkg fohs'

ye`Èkaùu ( iqÿiq wdydr iqÿiq fõ,djg iqÿiq m%udKj,ska §u úis;=reu;aiH j.dfjys m%Yia: meje;aug w;HjYH wx.hls' wdydrj¾.h fuka u m%udKh o uiqkaf.a Ôjk pl%fhys wjê wkqjfjkia jk w;r u;aiH wdydr f,i Ôù iy lD;s%u j ms<sfh,lrk ,o wdydr nyq, j fhdod .kS'

uQ,O¾uh ( iqÿiq .=Kd;aul wdydr u;aiHhkag oSu u;aiHhkaf.a m%Yia;j¾Okhg iy ksfrda.S meje;aug fya;= fõ'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² wdáñhd fldaIaG 1g muK² fíreï mqkS,hla (Separation funnel) fyda bj; ,k 1 l

fyda 2l Odß;dj iys; ma,diaála j;=r fnda;,a 2 fyda 3² wdf,dal m%Njhla ^úÿ,s n,anhla&² jd;k fmdïmhla² jd;k .,a 1 fyda 2² jdhq ng² ¨Kq 28 g² ùÿre l+rla² îlrhla (1-2 l)² j¾:kdxludkhla(Refractometer)² wdiQ; c,h

l%ufõoh (

² îlrhl ¨KQ 25-28 gla iy wdiQ; c,h 1 lla ùÿre l+rl wdOdrfhka ñY% lr f.k"28 ppt ,jK;dfjka hq;= ¨Kq ødjKhla ms<sfh, lr .kak' uqyqÿ c,h myiqfjka,nd.; yels kï fydÈka fmrd .kakd ,o uqyqÿ c,h fï i`oyd Ndú; l< yels h'

² idod .;a ¨Kq ødjKh fíreï mqkS,hg fyda uQäh hgg isák f,i yerjQ ma,diaálafnda;,hg oukak' Ndckh 2$3 muK msfrk f,i ¨Kq ødjKh tla lrkak'^ma,diaála fnda;,a Ndú; lrkafka kï fnda;,h m;=f,a isg 10-12 cm muK ÿßkafnda;,h ueÈka lmd fjkalr uQäh iys; fldgi Ndú; lrkak'&

Page 114: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

103

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² fuu wegjqug wd¾áñhd 1g muK oukak'

² fydÈka kuq;a fiñka jd;kh lrkak'

² wdf,dal m%Njh wdOdrfhka fuu wegjqug fydÈka wdf,dalh ,nd fokak'

² meh 24lg muK miq fuu wegjqu fyd`Èka ksÍlaIKh lrkak'

² b;d l=vd (0.4 mm)muK jk& ;eô,s ÿUqre meyehg yqre wd¾áñhd fkdama,shdjka(Artemia naupli) mshú weiska ksÍlaIKh lrkak'

² jd;kh k;r lrkak' túg w¨; Wmka wd¾áñhd fkdama,shdjka fíreï mqkS,fhaam;=,g tla jk wdldrh yd megjqka ìys fkdjQ fldaIh iy ysia fldaIh c, mDIaGhu; md fjk wdldrh ksÍlaIKh lrkak'

² m;=,g tla jQ wd¾áñhd fkdama,shdjka fíreï mqkS,fha lrduh újD; lr îlrhlgbj;a lr .kak' Tjqka msßisÿ c,fhka fidaod u;aiH megjqkag wdydr f,i ,ndfokak'

Page 115: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

104

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

ks.ukh #

Ôù u;aiH wdydrhla f,i wd¾áñhd fkdama,shdjka ilia lr u;aiH megjqkag wjYHm%udKh fokak'

úfYaI lreKq #

² w¨; ìys jQ wd¾áñhd fkdama,shdjkaf.a we;s îcdkakh (yolk) ksid wd¾áñhdfkdma,shdjka u;aiHhkag b;d fmdaIHodhS wdydrhls'

² fkdama,shdfjda ;u Yla;s wjYH;d ioyd fuu îcdkakfha fmdaIK fldgia l%ufhkawjfYdaIKh lr;s' fmdaIKh wjfYdaIKh lrk ,o fkdama,shdfjda úksúo fmfkkwj¾K fyda <d iqÿ meyefhka Èia fj;s'

² tu ksid fkdama,shdjka u;aiH wdydrhla f,i fhda.H jkqfha ìys ù meh 12 muKld,hla ;=< h'

² fuu fya;=j ksid u;aiH j.djka ioyd wd¾áñhd Ôù wdydrhla f,i fhdod .kafkakï Èkm;d wd¾áñhd îc /lalùu isÿ l< hq;= h'

² uyd mßudKfhka isÿ lrk u;aiH j.djka ioyd wd¾áñhd fhdod .kafka kïwd¾áñhd îc /lalùug fldaKsldldr *hsn¾.a,dia gexls fhdod .; yels h'

² w¨; ìys jQ wd¾áñhdjka b;d fõ.fhka c, ia;rh ;=< iersirk neúka u;aiHmegjqkg wêl Yla;shla jeh fkdlr fmdaIHodhS wdydr myiqfjka ,nd.; yels h'

² Ôù wdydrhla ksid c, ¥IKh wju h'

Page 116: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

105

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 31

úis;=re u;aiH megjqka ioyd lD;%su wdydrhla ms<sfh, lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 7'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d ( ² fmdaIK ix>glj, jeo.;alu ie,ls,a,g f.k lD;s%u

u;aiH wdydrhla ms<sfh, lsÍug wjYH wuqøjH kshñ;

mßÈ y÷kd .ekSu

² u;aaiH lSghka ioyd lD;%su u;aiH wdydrhla ms<sfh,

lsßu

² lD;S%u u;aiH wdydrh kshñ; f,i wiqrd l,a ;nd .;

yels f,i .nvd lsÍu

ye`Èkaùu ( úis;=re u;aiH j.dfjys tla m%Odk wjYH;djla jkqfha uiqka

i|yd wjYH fmdaIHodhS wdydr wvq ñ,g ,nd .ekSuhs' Ôù

wdydr" fmdaIH mod¾:hkaf.ka by< jvd;a u fhda.H wdydr

jk kuq;a tajd ksIamdokhg iy mj;ajd .ekSug wêl úhoula

jeh jk fyhska lD;s%u wdydr ksIamdokh flfrys jeä

keUqrejla mj;S'

uQ,O¾uh ( iqÿiq .=Kd;aul wdydr u;aiHhkag oSu m%Yia; j¾Okhg iy

ksfrda.S meje;aug fya;= fõ'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² ud¿ wkakh 40g² fidahd fndaxÑ wkakh 20g² ;sß.= msá 13g² yd,a ksjqvq 17g² biaika l=vq 05g² f;,a 39g ^ud¿ f;,a kï fhda.Hhs&² úgñka ñY%K 1g² Lksc ñY%K 1g² weUreï hka;%hla (Grinder)² yqud, cklhla (Steamer)² b¢ wdmam jxf.ählA² Wÿkla² fmd,s;SkA nE.hla² uqød ;nkhla (Sealer)² ma,diaála fíiula $ idiamdkla² fmd,algq $ ms;a;, yeÈ 01² msßisÿ frÈ lvla

² ma,diaála fyda we¿ñkshï ;eá

Page 117: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

106

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh (

² úh<s wuqøjH fjka fjka j isyska j wUrd .kak'

² kshñ; m%udKj,ska wjYH wuqøjH uek ma,diaála fíiug $ idiamdkg oud .kak'

² fmd,algq yekafoys wdOdrfhka fuu ñY%Kh fyd`Èka ñY% lrkak'

² ;rula u| riakh iys; WKq c,h iaj,amh ne.ska tla lrñka fuu ñY%Kh ;,mhlaf,i ms<sfh, lr.kak'

² fuu ;,mh msßisÿ frÈ lene,alska jid yqud, cklhg oud yqud,h u.ska fydÈka;ïnd .kak'

² bÈwdmam jxf.äh wdOdrfhka fm,Ü (Pellet) ms<sfh, lr .kak'

² fuu fm,Ü ma,diaála $ we¿ñkshï ;eáj, nyd uo mjfka fydÈka fõ,d .kak'

Wÿkla ;sfíkï fm,Ü ta ;=< úh<d .kak'

² fydÈka úh`MKq fm,Ü fmd,s;ska u¨j, wiqrd uqød ;nkak'

ks.ukh (

² lD;s%u u;aiH wdydrh fm,Ü f,i ilia lr úh<d fmd,s;ska u¨j, wiqrkak'

úfYaI lreKq #

² u;aiH wdydr ms<sfh, lsÍfï § wêl WIaK;aj ;eïîfï § iy úh<Sfï §& Ndú;fhka

je<lsh hq;= h' ta ukaoh;a wêl WIaK;ajh fmdaIK øjH úkdY ùug fya;= jk

neúks'

² fydÈka úh<d .;a u;aiH wdydr YS;lrK ;;a;aj hgf;a udi lsysmhla jqj o .nvdlr ;nd .; yels h'

Page 118: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

107

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 32

fjf<|fmd< ioyd u;aiHhka weiqreï lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 7'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d ( ² fjf<|fmd<g bÈßm;a lsÍu ioyd WÑ; uiqka f;aÍu

² fjf<`ofmd< ioyd iqÿiq f,i u;aiHhka weisÍu

ye`Èkaùu ( úis;=re u;aiHka fjf<|fmd<g bÈßm;a lrkqfha iÔù j h'

fuys § uiqka ksjerÈ f,i wiqrd fjf<|fmd<g m%jdykh

lsÍu b;d jeo.;a h'

uQ,O¾uh ( Ôù uiqka iQlaIu f,i mßyrKh" m%Yia; ;;a;aj hgf;a

weisÍu iy m%jdykh lsÍfuka u;aiHhka wd;;shg n`ÿka ùu

wju fõ'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² uiqka iys; c, gexlsh

² l=vd m%udKfha w;x.=jla

² oaú;aj ia;r fmd,s;ska u¨

² ¨Kq

² uiqka weisÍug fhda.H c,h

² wefudakshd wjfYdaIl

² rn¾ má

² jd;kh lsÍu ioyd iqÿiq WmlrKhla ^Tlaiscka gexls&

² ùÿre gexlshla

l%ufõoh (

² fjf<|fmd<g bÈßm;a lsÍu ioyd fyd¢ka j¾Okh jQ" §ma;su;a" ksfrda.S uiqka f;dard.kak'

² fuf,i f;dard .;a uiqka w;x.=j wdOdrfhka w,a,df.k fjk;a ùÿre gexlshlgoukak' thg ¨Kq iaj,amhla tl;= lrkak'

² fuu uiqka úfoaYSh fjf<`ofmd<g fyda b;d ÿr msysá foaYSh fjf<`ofmd< fj;bÈßm;a lrkafka kï Èkla muK ksrdydr j ;eîu fhda.H fõ'

² fmd,s;ska Ndú;fhka uiqka m%jdykhg fhda.H u¨ ms<sfh, lr .kak' fuys§oaú;aj ia;r fmd,s;ska u¨ (Double layered polythene bags) ms<sfh, lsÍu wjYH fõ'

² fuu fmd,s;Ska u¨j, 1$3 muK c,h mqrjkak'² tu c,hg ¨Kq iaj,amhla iy wefudakshd wjfYdaIl tla lrkak'² f;dard fjkalr .;a uiqka fmd,s;Ska u¨ ;=<g oukak' fuys§ .yk >k;ajh

ms<sn| j ie,ls,su;a úh hq;= h'² fmd,s;ska u,af,ys b;sß 2$3 Tlaiscka jdhqfjka mqrjd .kak'² fmd,s;ska u,af,ys lg fydÈka ;o lr thg rn¾ máhla fhdod .kak'

Page 119: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

108

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

úfYaI lreKq #

² úfoaYSh fjf<|fmd< ioyd uiqka wmkhkh lsÍfï § fuu fmd,s;Ska u¨ fmd,siaghrska

^iDcqf*daï& fmáhl wiqrd th ;=<g whsia leg fyda f;; m;a;r oud tu fmÜáh

fydÈka uqød ;eìh hq;= h'

² úúO u;aiH úfYaI tl u u,a, ;=< weisÍu isÿ fkdl< hq;= h' '

fmd,s;ska u,a, ;=<g jd;h msrùfï § c,h ;=<g jd;h msrùug fhdod .kakd k<h

oud Tlaiscka c,fhys fyd`Èka Èhlr .; hq;= h'

Page 120: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

109

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 33

úis;=re c,c me<Eá y÷kd .ekSu" f;dard.;a me<Eá úfYaIhla újD; gexls ;=<j.d lsÍu yd wmkhkh i`oyd ieliSu

ksmqK;d uÜgu ( 7'3

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d ( ² úis;=re c,c me<Eá y÷kd .ekSu² úis;=re c,c me<Eá j.d lsÍu ioyd gexls ieliSu² frdamK øjH ieliSu yd j.d lsÍu² úis;=re c,c me<Eá wmkhkh ioyd ilia lsÍu

ye`Èkaùu ( Y%S ,xldfõ c,c iïm;aj, b;d úYd, úúO;ajhla we;s w;rbka c,c me,Eá ioyd ysñ jkqfha iqúfYaIS ia:dkhls' c,cme,Eá j.dj uE; ld,Sk j iqúfYaIS wjOdkh Èkd.;alafIa;%hla jk w;r c,c me<Eá wmkhkfhka wu;r/lshd wjia:d fuka u ie,lsh hq;= úfoaY úksuhla Y%S,xldj Wmhd .kshs'

uQ,O¾uh ( Ydl j¾Okhg wjYH fmdaIl" m%NdixYaf,aIKhg wjYHwdf,dalh iy uq,a úys§ug yd Ydlh ord isàug fhda.HfrdamK udOHhla iemhSfuka úis;=re c,c me<Eá j.d l<yels h'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² úis;=re c,c me<EáCabomba AponogetonLimnophila CryptocoryneVallisnaria Sagittaria wdÈh

² gexlshla² je,s" ueá iy u;=msg mia ^frdamK udOH ioyd&² c,c me<Eáj, frdamK øjH² c,h

Aponogeton Cabomba Cryptocoryne

Page 121: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

110

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh (

a. úis;=re c,c me<Eá y`ÿkd .ekSu² imhd .;a kso¾Yl ksÍlaIKh lrñka tajdfha rEm we`o kï lrkak' rEmdldrh wkqj

fuu Ydlj, olakg ,efnk iqúfYaI ,laIK ioyka lrkak'² fuu kso¾Yl y`ÿkd .ekSug iQÑhla f.dv k.kak'

b. úis;=re c,c me<Eá j.d lsÍu

² isgqùug n,dfmdfrd;a;= jk me<Eáfha frdamK øjH ,nd .kak' ^îc $o`vq len,s $ fn§ï (Division) $ffrfidau $ mqIam jDka; $ Odjl $ wxl=r $ n,an&

² isgqùug Ndú; lrk gexlsh iQodkï lrkak'

² ^u;=msg mia yd je,s 3(1 wkqmd;fhka ñY% lr idod .;a ñY%Khla fuka u ueá o fï ioyd fhdod .; yels h' je,s we;s úg uq,a fydÈka me;sÍ j¾Okh fõ'

² frdamK udOH u; me<Eá frdamKh lrkak'

² me< isgjQ uQ,a wjia:dfõ § Èklg lsysm jrla o miqj Èklg fojrla o wjYH;dj wkqj c,h iïmdokh lrkak'

² Èhr fyda leg wdldrhg N, P, K kshñ; wkqmd;j,ska fmdfydr ,nd fokak' fmdaIl fifuka ksoyia jk fmdfydr (Slow releasing fertilizer) iqÿiq h'

² 60 - 70% fijK ±,a Ndú;fhka fijK ,nd fokak'

² kshñ; c,c me<Eá j¾.hg wu;r j we;s ish¨ u me<Eá j.dfjka bj;a lrñka kv;a;= lrkak'

² frda. yd m<sfndaO ksr;=re j mÍlaId lr n,d md,kh lrkak'

c. wmkhkh ioyd ieliSu

wjYH WmlrK yd øjH # ² l;=rla

² lmq mq¨ka

² fíiula

² j¾Okh jQ c,c me<Eá lsysmhla

² iaghsrf*daï fmÜáhla

² iafmdkaÊ len,s lsysmhla

² fmd,s;ska len,s lsysmhla

Sagittaria Limnophila Vallisnaria

Page 122: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

111

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh (

² fydÈka j¾Okh jQ me<Eáj, wkjYH fldgia lmd fyd`oska msrsisoq lr .kak'

² me<Eá 05 muK ñá wdldrhg ilid me<j, uq,a fldgia lmq mq¨kaj,ska T;kak'

² f;;ukh iys; lmq mq¨ka fldgi fmd,s;ska lene,a,lska T;d rn¾ máhlaoukak'

² Ydlfha by< fldgi ksrdjrKh jk mrsos m;a;r fld<hlska T;kak'

² fuu Ydl fmÜáfha m;=f<a w;=rkak'

² ta u; iafmdkaÊ lene,a,la w;=rkak'

² fujeks ;Ügq lsysmhla fmÜáh ;=< w;=rd mshk jikak'

² fuu fmÜá 10-12 0C WIaK;ajhl ;nkak'

úfYaI lreKq #

² c,c me<Eá" uv fmdl=Kq" je,s ;jdka" md;a;s" yß;d.dr" c,.; j.d hk jHQy ;=< oj.d l< yels h'

² c,c Ydl j.d lsÍfï § WIaK;ajh yd wdf,dalh md,kh lsÍu jeo.;a fõ'

² lD;%su fmdaIl udOHhla Ndú; lr" yrs;d.drhla ;=< fyda fmd,s;ska Wu.la ;=<c,c me<Eá j.d l< yels h'

² c,c Ydl b;d u uDÿ ksid blaukska úh<S hEug ,la fõ' tfia u c,c Ydl l=Kq

ù hEug ,la úh yels h'

Page 123: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

112

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 34

l=l=¿ megjqka i|yd ìï nDDvrhla ms<sfh< lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 8'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d ( ² l=l=¿ megjqka ixLdjg iß,k bvlv m%udKh .Kkh

lsÍu

² l=l=¿ megjqkag wjYH WIaK;ajh §ug iqÿiq mßÈ nDDvrh

;=< úÿ,s n,anh ia:dk .; lsÍu

² ìï nDDvrh ;=< fi!LHdrlaIs; j megjqka j¾Okh ùug

iqÿiq ;;a;aj ieliSu

ye`Èkaùu ( l=l=¿ md,kfhka jeä wd¾Ól ,dNhla ,nd .ekSug ksfrda.S

l=l=¿ /<la mj;ajd .ekSu ioyd wdrïNfha isg u wjOdkh

fhduq lsÍu w;HjYH neúka l=vd megjqka fi!LHdrlaIs; j

j¾Okh lr .ekSug wjYH myiqlï yd ;;a;aj m%Yia; j

,nd foñka /l n,d .ekSug nDDvr fhdod .kshs' fuys §

i;=ka ixLHdjg iß,k bvlv" WIaaK;ajh" jd;h" wdf,dalh

yd wd¾ø;dj fukau wdydr yd c,h o m%udKj;a j §u wjYH

fõ'

uQ,O¾uh ( megjdf.a Wmf;a isg wd;;shlska f;dr j i;=kaf.a j¾Okhg

yd frda.j,g Tfrd;a;= §fï yelshdj m%Yia; uÜgul mj;ajd

.ekSug fhda.H jk mßÈ i;=ka /l n,d .ekSu nDDvr ld,fha

§ isÿ flf¾' fuys § WIaK;ajh uq,a Èk 10 § 34-31.4 0C

olajd mj;ajd .ksñka" msßisÿ c,h yd wkqu; wdydr ksis mßÈ

,nd foñka i;=kag wd;;shla we;s fkdjk f,i jeä

wjOdkhlska /ln,d .ekSfuka fi!LH iïmkak ukd

j¾Okhlska hq;a l=l=`M /<la ,nd .; yels fõ'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² 4 m È. 45 - 60 cm Wi ldâfndaâ (Box Board / Hard

Board)

² ñkqï máhla

² l;=rla

² 40W úÿ,s n,anhla yd úÿ,s /yekla

² ,dïmq wdjrKhla

² c, n÷kla ^megjqka i`oyd&

² wdydr nkafoaishla ^megjqka i`oyd&

² m;a;r lvodis

² oyhshd

² lïì$ clips / stapler

hhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhh

Page 124: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

113

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh # (² nDDvrh ;ekSu ioyd l=l=¿ ksjdihl fldgila fjka lr .kak' tu ia:dkfha

wmøjH bj;a lr fyd`Èka w;=.d" ì;a;s msßisÿ lr isfuka;s fmdf<djla kïfmdf<dj yd ì;a;s fidaokak'

² ìug w¿yqkq bi" ì;a;s yd ìu mdmamhla fia w;=rd Èkla muK ;nd bj;alrkak cSjdKqyrKh lsÍug&

² ÔjdKqyrKh lr.;a ia:dkh 45-60 cmla Wi ±,a rduqjlska $ ldâfndaâlen,sj,ska fjka lr .kak'

² nDDvrhg fhdok i;=ka m%udKhg wjYH bvlv my; wdldrhg .Kkh lr.kak'² wdr ï Nf h a § megj l =g 0.025 m2 l bv m%udKhla ,efnk mßÈ j¾. ógrhlg

i;=ka 40la jk fia& yd wjidkfha § megjl=g 0.05 m2l muK bv m%udKhla,efnk mßÈ j¾. ógrhg i;=ka 20la jk fia & N+ñfha bv fjka lr .kak'

² megjqka r|jkh (Chick guard) ieliSug fhdod .kakd ldâfndaâ lene,a,45 - 60 cm l Wig lmd.kak'

² lmd.;a ldâfndaâ lene,a, u.ska we;=<; 1m2 l m%udKhla isák mßÈ wrh57cmla jk jD;a;hla iEÈh yels fldgila lmd .kak' ^fuu m%udKh;=< uq,ska ±ñh yelafla i;=ka 40la jk w;r miqj i;=ka 20lg fuu m%udKh,nd Èh hq;= ksid wjYH muK È. .Kkh lr .kak'&

² nDDvrhg fhdok i;=ka m%udKhg wkqj megjq r|jkfha m%udKh yd ldâfndaâlmd .; hq;= È. .Kkh lr .kak'

² fjka lrk ,o N+ñ m%udKh ÔjKkqyrKh lrk ,o oyhshd 2 cmla muK Wigw;=rd .kak' tu w;=reKqj u; lvodis t,kak'

² wjYH muK È.g lmd .;a ldâfndaâ lene,a, ljdldr j kjd .kak'^iafgma,¾ lsÍu $ lïìhla /|ùu $ fÜmaj,ska we,ùu u.ska isÿ lr .kak'&

² fjkalr .;a N+ñfha t,k ,o m;a;r u; megjq r|jkh (Chick guard) flakaø.; jk mßÈ ;nkak'

² megjq r|jkfha flakaøfha by<ska isák mßÈ WIaK;aj m%Njh f,i fhdod.kakd n,anh r|jkak' fuys § n,anh megjdf.a YÍrhg jvd 10 - 15 cm lamuK Wiska msysgk mßÈ ielish hq;= h'

² WIaK;aj m%Njh;a megjqka r|jkh;a w;r iu ÿßka msysgk fia c, n÷ka ydwdydr n÷ka ;nkak ^i;=ka 50 la i`oyd 1.4 ll Odß;djlska hq;a c, n÷katlla wjYH fõ&'

wdydr n÷ka

c, n÷ka

nDDvr iSudj

wdf,dal m%Njh

Page 125: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

114

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² fuys § uq,a u Èkfha § WKq lr ksjd.;a c,h ,Sgrhlg .a,Qfldaia 10-20 g

yd úgñka ñY%Khlska 1-2 g jk f,i fhdokak'

² uq,a Èk 2-3 megjqkag wdydr ,nd §ug fkd.eUqre wdydr nkafoais i;=ka 50lg

1la jk fia ;nkak' ^wdydr nkafoais f,i 30 X 30cm m%udKfha ;eáhla

fhdod .; yels h'&

² uq,au Èkj, § Èklg i;l=g 7 gla wdydr ,efnk mßÈ wdydr m%udKh o

.Kkh lr .kak' .Kkh lr .;a wdydr m%udKh Èkh ;=< § wjia:d

lsysmhl § fhdokak'

² megjqka nDDvrh ;=<g fh§ug meh 12lg l,ska WIaK;aj m%Njh ls%hd;aul

lrkak' ^fuúg w;=rKqfõ wNHka;r mßirh WKqiqï fõ'&

² megjqka nDDvrh ;=< /|ùug m%:u c, n÷ka ia:dk.; lrkak'

² megjqka nDdvrhg we;=`M lrk úg c, n÷ka wi,ska u megjqka ;nd c,h

mdkh lsrSug fhduq lrjkak'

² i;=ka y÷kajd § meh 1$2lg muK miq j wdydr iq¿ m%udKhla lvodish u;

;nkak'

² nDDvrh ;=< WIaK;ajh m%udKj;a ±hs mÍlaId lsÍug my; l%u 2 wkq.ukh

lrkak'

1' ;dm m%Njh yd megjq r|jkh w;r fmdf<dj uÜgñka 5 cm la muK Wiska

;eìh yels wdOdrlhla u; .fvd,la jeks& WIaK;ajudkhla ;nd WIaK;ajh

mÍlaId lsÍu

2' megjqkaf.a yeisÍu mÍlaId lr ne,Su' fuys § ;dm m%Njh iys; úg §

i;=kaf.a yeisÍu mÍlaId lr wjYH ls%hdud¾. fhdokak'

úfYaI lreKq #

² nDDvrhla ;kkafka Wmßu i;=ka .Kk 250 fyda Bg wvqfjka fh§ug h'

² j¾. óg¾ 1lg i;=ka 40la jk f,i uq,ska i;=ka fhdok w;r nDDvr ld,h

wjidkfha § j¾. óg¾ 1l ;eìh hq;af;a i;=ka 20la muKs' ta wkqj .Kkh lsÍu

my; mßÈ isÿ lrkak'

1 m2l bv m%udKhla ,nd §ug jD;a;dldr N+ñfha wrh = 57 cm

² w;=rKqj ÔjdKqyrKh lsÍug my; l%shdud¾. wkq.ukh lrkak'

² oyhshd i,a,v lr .ekSu yd wõfõ úh<Su

² w¿yqkq tl;= lsÍu 2kg/ m2&

² w¿yqkq oyhshd iu. l<jï lr f.dv.id i;shla muK jid ;eîu

² úÿ,s n,an fhdod .kakd úg § iQ;s%lduh n,an muKla Ndú; lrkak'

WIaK;ajh b;d jeä h' WIAK;ajh b;d wvq h' WIaK;ajh m%Yia; h'

Page 126: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

115

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 35

m%foaYfha mj;sk iïm;a Ndú; lr ì;a;r îfc!Ilhla (Incubator) ieliSu

ksmqK;d uÜgu ( 8'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d ( ² m%foaYfha we;s iïm;a Ndú; lr ì;a;r îfc!Ilhla ie,iqïlr ilia lsÍu

² ì;a;r /lalùug wjYH ;;a;aj iemhSu

ye`Èkaùu ( ixfiaÑ; ì;a;rhlskaa megjl= ìys lr .ekSu i|yd îfc!IKhisÿ lsÍu w;HjYH fõ' lD;s%u j îfc!IKh isÿ lsÍfukatljr jeä ì;a;r m%udKhlska megjqka ìys lr.; yels h'

uQ,O¾uh ( lD;s%u j ì;a;r /lalùfï § ixfiaú; ì;a;rhl l,,hj¾Okh lr megjqka ,nd .ekSug wjYH ;;a;aj lD;%su j Èhhq;= h' tys § WIaK;ajh, jd;kh" wd¾ø;dj md,kh lsÍu ydì;a;r yerùu i|yd wjYH Wml%u iemhsh hq;= h'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² iaghsrf*daï $ >klï ldâfndaâ 40 x 40 x 30 cm² WIAK;ajudkhla² l=vd isÿre iys; ±,la² c,h fhÈh yels ma,diaála ;eáhla² md,l iaúphla (Dimmer switch)² ùÿre lene,a,la² úÿ,s /yeka yd fmakqjla

l%ufõoh (² my; rEmfha ±lafjk mßÈ me;,s wdldr ì;a;r rlaljkhla ilid .kak'

jhrh

/lalùug ;nk ì;a;rc, n`ÿk

WIaK;ajudkhlïì ±,

;dm m%Njh

ùÿre lene,a,

Page 127: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

116

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² rEmfha mßÈ f;dard .;a fmÜáfha bÈß yd miqmi m;=f,a isg 2cm muK Wiska 2cm

muK úIalïNh we;s isÿre 8la muK isÿre w;r mr;rh 2cm muK jk mßÈ lmd

.kak'

² m;=,g 3cm muK Wiska wdOdrl u; ±, r|jd .kak'

² fmÜáfha mshfka flakaøh u; isÿrla lmd iSreudre lr .; yels jk mßÈ úÿ,s

nqnq, ia:dk.; lrkak' ^iaghsrf*daï fmÜáh WKq ùu je<elaùug ldâfndaâ

len,s folla Wäka yd háka wdOdrl f,i w,jd .kak'

² ±, u; ì;a;rj,g wdikakfhka wdOdrlhla u; WIaK;ajudkh r`ojkak'

^äðg,a WIaK;ajudkhla ,nd.; yels kï th ì;a;rj,g wdikak j msysgk mßÈ

fmÜáhg we;=`M lrkak&' fuúg WIaK;ajudkfha mdGdxl msg; ;sìh oS u lshjd

.; yels h' tfia fkdue;s úg § WIaK;Ajudkfha mdGdxl lshjd .ekSug mshk

u; isÿre lmd ùÿre len,s w,jd .kak'

² fmÜáfha ±, u; c,h ±uQ me;,s n÷k ;nkak'

² ì;a;rj, tla fl<jrl M yd wfkla fl<jfrys E f,i wlaIr igyka lrkak'

² ì;a;r yerùu Èklg ;=ka j;djla isÿ lrkak'

ks.ukh #

² idod.;a ì;a;r îfc!Ilfha id¾:l Ndjh ks¾Kh lrkak'

úfYaIs; lreKq #

² rlaljkh ;=<g jd;kh ùug fmÜáfha my< isÿre ilid we;'² mshfkys jSÿre lene,a,la we,jSug .e<fmk mrsÈ isÿrla ilid .kak' tu.ska

we;=<; we;s WIaK;ajudkfha mdGdxl .; yels h' äcsg,a wdldrfha WIaK;ajudkhlar`ojkafka kï fuh wjYH fkd fõ'&

² ì;a;r yerjQ nj ksIaph lr .ekSug M yd E f,i wlaIr fyda fjk;a .e<fmki,l=Kla fhdod .kak'

Page 128: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

117

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 36

.=Kd;aul lsß y`ÿkd .ekSu

ksmqK;d uÜgu # 8'2

fhdacs; ld,Éfþo # 06

wfmalaIs; l=i,;d # ² ksjerÈ mshjr wkq.ukh lrñka lsß ksheÈhl"

² fïo m%;sY;h ks¾Kh lsÍu

² úYsIag .=re;ajh ks¾Kh lsÍu

² wdï,sl;dj ks¾Kh lsÍu² fïo fkdjk >k øjH m%udKh ks¾Kh lsÍu² uq¨ >k øjH m%udKh ks¾Kh lsÍu

ye`Èkaùu ( lsß fmdaIHodhS yd Yla;sckl wdydrhla f,i jeo.;a fõ'mrsfNdackhg yd lsß wdY%s; ksIamdok ilia lsrSug .=Kd;aullsrs fhdod .ekSu jeo.;a fõ'lsßj, .=Kd;aul nj mrSlaId lsrSu i`oyd úúO mrSlaId fhdod.kq ,nhs'

a. lsßj, fïo m%;sY;h uekSu - .¾n¾ l%uh

uQ,O¾uh ( t<lsßj, fïo m%;sY;h ks¾Kh lsÍu i`oyd úúO úYaf,aIKl%ufõo we;;a" jvd;a nyq, j fhdod .kq ,nkafka .¾n¾l%uhhs'.¾n¾ l%uh hkq flakaødmidÍ n,h u.ska lsßj,ska fïohfjka lrkq ,nk mßudñ;sl l%uhls' flakaødmidÍ n,fhkafïo fkdjk nr >k øjHj,ska ieye,a¨ øjH fjka lrkq,nhs' i,a*shqßla wï,h tla lsÍfuka lsßj, fïo f.da,sldjgd msysgk fm%daàkaj,ska iEÿKq mg,h Èh lrkq ,nhs' tauhs,awe,afldfyd,a tla lsÍfuka lsßj, we;s wfkl=;a >køjHj,ska fïoh fjka lsÍu myiq lrjhs'

wjYH WmlrK yd øjH# ² t<lsß 500 ml la muK² msfmÜgq 1 ml iy lsß msfmÜgqjla (milk pipette)$ 10'94 ml &² ìhqfg%daógrhla² îlrhla² flakaødmidrlhla Centrifuge&² WIaK;ajudkhla² c, ;dmlhla ^Water bath& (65 + 2 0C)² ìhqfrÜgq uQäh yd uQäh /|ùug wjYH weKhla (Lock key&² .¾n¾ i,amshqßla wï,h H

2SO

4& 270C WIaK;ajfha § >k;ajh

1.807 – 1.812 g/ml, wj¾K). 10 ml² tauhs,a we,afldfyd,a 1 ml

² msfmÜgqjla² Pipette filler 1 fyda 2

Page 129: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

118

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh #

² lsß idïm, fyd¢ka ñY% lr fi,aishia wxYl 20 olajd isis,a lrkak'

² m<uqj .¾n¾ i,a*shqßla wï,h 90-91] 10 ml la msfmÜgqjl wdOdrfhkaìhqfg%daógrhg oukak' ^ìhqfg%daógrfha f.< fldgfiys fkd.Efjk fia tl;=l< hq;= h'&

² isis,a lr .;a lsß ksheÈfhka 10 mlla lsß msfmÜgqj wdOdrfhka ìhqfg%daógrfhaù±re n`o Èf.a tl;= lrkak' fuys § ìhqfg%daógrfha f., fldgfiys iam¾Yfkdùug j. n,d .kak&'

² msfmÜgqjl wdOdrfhka tauhs,a we,afldfyd,a 1 ml ìhqfg%daógrhg tl;= lrkak'

² ìhqfg%dógrfha uQäh (rubber stopper) ta ioyd wjYH weKh (lock key) wdOdrfhkaìhqfg%daógrhg ;=<g we;=¿ lrkak'

² ìhqfg%daógrh ;=< we;s foa fyd`Èka ñY% lrkak ie,lsh hq;= ;rï ;dmhla ksmofjkksid m%fõiñka fi,úh hq;=h&' fuys § iqÿ meye;s fldgi b;sß fkdúh hq;=h'

² ìhqfg%daógrfha uQäh my<g isák fia flakaødmdidrKh ;=< r|jkak' lsß ksheÈhiys; ìhqfg%daógrhg uqyqK ,d ;j;a ksheÈhla iys; ìhqfg%daógrhla r`ojkak'

² flakaødmidrlfha mshk jikak'

² ñks;a;= 1g mßN%uK fõ.h (rpm) 1 100l fõ.fhka ñks;a;= 4la flakaødmidrlhls%hdlrjkak'

² flakaødmirKh l< miq 65 0C WIaK;ajfhys mj;sk c,;dmlhl ñks;a;= 3-5lamuK ìhqfg%daógrfha uQäh my<g isák fia ;nkak'

² ìhqfg%daógrh isria j ;nd wjYH kï uQäh lock key wdOdrfhka by<g f;rmñkafjka jQ fïo ia;rfha udjlh wju w.hg ^0& ilid mdGdxl ,nd .kak'

ks.ukh #² ìhqfg%dógrfha mßudKh wdOdrfhka rkajka meyehg fjka ù we;s fïoh m%;sY;hla

f,i ,nd .kak'

lsrs iys;

msfmÜgqj

.¾n¾ i,amshqßla wï,h iys; msfmÜgqj

tauhs,a we,afldfyd,a

iys; msfmÜgqj

ìhqfg%daógrh

flakaødmidrlh

c, ;dmlh ^65 2 0C)

Page 130: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

119

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

úfYaI lreKq #

² ìhqfg%dóg¾ folla iQodkï lsÍfuka jvd ksjerÈ j ueksh yels w;r flakaødmidrhNdú;hg o th myiqjls'

² ìhqfg%dóg¾ mdGdxlh .ekSu i`oyd rkajka meyefhka fmkajk ia;rfha my<

odrh "0" ^ìxÿj& i,l=fKA ;sìh hq;= h ^Lock key wdOdrfhka&'

² .¾n¾ i,amshqßla wï,h ìhqfg%daógrhg oeófï § f., fldgfiys iam¾Y fkdjk

fia we;=¿ lrkak'

² lsß" .¾n¾ i,amshqßla wï,h iy tauhs,a we,afldfyd,a ìhqfg%daógrhg tl;= lsÍfï

§ ìhqfg%dógrfha f.f,ys iam¾Y fkdúh hq;= h' tfia .Eùula isÿ jqj fyd;a uQäh

ms<siaiS hd yels h'

² .¾n¾ i,a*shqßla wï,h yd tauhs,a we,afldfyd,a lsß iu. ñY% lsÍfï oS

ìhqfg%daógrfha we;s uQäh ukdj ;o lr .ekSug ie,ls,su;a jkak'

² .¾n¾ i,a*shqßla wï,h yd tauhs,a we,afldfyd,a ìhqfg%daógrhg ±ófï § th r;a

ùug ,la fõ' ta ksid frÈ lene,a,lska w,a,d Wvhg yrjkak'

² idkaø H2SO

4 uek .ekSfï oS Pipette filler tlla Ndú; lrkak'

² flakaømidrlh ;=< ìhqfg%daógrh /|ùfï oS flakaødmidrlh ;=< we;s r|jk

ish,a, msfrkakg ìhqfg%daógr fkdr|jkafka kï" flakaødmidrlh iunr ùu

i|yd ìhqfg%daógrh r|jk ia:dkhg m%;súreoaO ia:dkfhka c,h msrjQ

ìhqfg%daógrhla r|jkak' ^flakaømidrlh iunr ùu w;HjYH jk w;r tfia

fkdjqjfyd;a flakaødmidrlhg ydks isÿ fõ'&

² Ndú; lrk uQäh msßisÿ" úh<s fuka u bß ;e<Sïj,ska f;dr úh hq;= h'

b. úYsIag .=re;ajh ks¾Kh lsÍu

uQ,O¾uh ( ,elafgdógrh i`oyd fhdod .kakd uQ,O¾uh wdlsñäia

uQ,O¾uh u; mokï j we;' fuu kshuhg wkqj" >k øjHhla

øjhla u; bms,Sfï oS tu >k øjHfha nrg iudk øj m%udKhla

bj;a j hhs'

wjYH WmlrK yd øjH# ² t<lsß 1 l la muK

² ,elafgdógrhla

² ñkqï irdjla 500 ml&

² WIaK;ajudkhla

,elafgdógrh

Page 131: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

120

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

L

1 000

l%ufõoh #

² úh<d .;a msßisÿ ñkqï irdfõ by< fl<jf¾ isg t<lsß 2.5 cmla muK my<gjk fia t<lsß mqrjd .kak'

² lsßj, WIaK;ajh ukskak'² ,elafgdaógrh lsß iys; ñkqï irdj ;=< fifuka .s,ajkak' ^,elafgdógrh lsß

u; fkd.sf,k w;r lsß u; md fõ'&

² ,elafgdógrfha l%udxlkh lr we;s fldgi lsß mDIaGh iu. .efgñka mj;skia:dkfha mdGdxlh weia uÜgñka ,nd .kak' úYsIag .=re;aj w.h .Kkh lshjkak'

² fuu w.h lsßj, úYsIag .=re;aj w.h fõ'

ks.ukh #² ,nd .;a mdGdxlh my; i|yka ,elafgdóg¾ mdGdxl iu. ixikaokh lr

lsrsj, .=Kd;aul nj ks¾Kh lrkak'1'028 - 1'032 - idudkH .=Kd;aul lsß1'028 g wvq - c,h tl;= l< lsß1'033 - 1'037 - fhdoh bj;a l< lsß

úfYaI lreKq #

² ,elafgdógrh .s,aùfï oS th ñkqï ird m;af,a fkdjeoSug j. n,d .; hq;= h'² ,elafgdógr mdGdxl .ekSug fmr" 500 ml mßudj iys; ñkqï irdjlg c,h

nd.hla mqrjd ,elafgdógrh md ùug bv yßkak' túg tys mdGdxlh zìxÿjZ úhhq;= h'

² lsßj, úYsIag .=re;ajh fiùfï § ksjerÈ lsÍfï idOlh (Correction factor)ms<sn| j ie,ls,su;a úh hq;= h'

² lsß 40 0Cg r;a lr 20 0C f;la isis,a lr ú'.= uekSu ioyd Ndú; l< úg ksjerÈlsÍfï idOlh Ndú;h wjYH fkd fõ' fuhg fya;=j ,elafgdógr fndfyduhla

20 0C l%udxlh lsÍuhs'

WIaK;ajh (0C) 17 18 19 20 21 22 23 24

ksjerÈ lsÍu (correction factor) -0.007 -0.005 -0.003 0.000 +0.003 + 0.005 +0.008 +0.011

L = A + Correction factor A = ,elafgdógr mdGdxlh

úYsIag .=re;ajh = 1 +

Page 132: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

121

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

c. wdï,sl;dj ks¾Kh lsÍu

uQ,O¾uh # lsßj, wdï,sl;dj l%u follg we;s úh yels h' tkï lsßj, we;sldnka vfhdlaihsâ" fmdiafmaÜ ksid we;s jk iajdNdúl wdï,sl;djiy laIqøÔù ls%hd u.ska ksmojk ,elaála wï,h ksid we;s jkwdï,sl;djhs' fuys § laIqøÔù ls%hd ksid we;s jk ,elaála wï,

m%;sY;h wkqudmkhla u.ska fiùu isÿ flf¾'

wjYH WmlrK yd øjH# ² t<lsß 500 ml la² 9 ml msfmÜgqjla² fla;= ma,dial= 2la ^250 ml&² ìhqfrÜgqjla 50 ml&² *sfkdama;,Ska² 0'1M fidaähï yhsâfrdlaihsâ² mqkS,hla² iqÿ meye;s fmdaisf,aka lene,a,la fyda iqÿ lvodishla

l%ufõoh #

² fyd|ska ñY% lr lr .;a t<lsßj,ska 9 mlla msfmÜgqjl wdOdrfhka fla;= ma,dial=jgoukak'

² tu lsß ksheoshg *sfkdma;,Ska 1 mlla tla lrkak' ^ìxÿ 10la&'² bka miq mqkS,hl wdOdrfhka jdhq nqnq¿ we;s fkdjk f,i 0'1M fidaähï

yhsâfrdlaihsâ ødjKh ìhqfrÜgqjg mqrjd .kak'² miqj fmdaisf,aka lene,a, u; we;s fla;= ma,dial=j ;=< jQ lsß ksheoshg ìhqfrÜgqfõ

we;s fidaähï yhsâfrdlaihsâ ødjKh fifuka tla lrkak'² fidaähï yhsâfrdlaihsâ tla lrk w;r;=r lsß ksheosh l,;kak' swirl&² wjidkfha lsßj, j¾Kh ksYaÑ; <d frdai meyehla olajk wjia:dfõ oS ìhqfrÜgq

mdGdxlh ,nd .kak'² j¾Kh iei`§u ioyd lsß iaj,amhla wfkla fla;= ma,dial=jlg oud wi,ska ;nd

.kak'mdGdxl ,nd .ekSu

jeh jk 0'1M fidaähï yhsâfrdlaihsâ m%udKh } mÍlaIK wjidkfha ,efnk

ìhqfrÜgq mdGdxlh

.Kkh lsÍu

wdï,sl;dj =2

1

N V 100

V 1000

,elaála wï,fha ujq,l ialkaOh

=2 20.1 V 90 100 V

9 1000 10

M = fidaähï yhsâfrdlaihsâj, ujq,sl;dj ^0'1&V

1= lsß ksheosfha mßudj = 9 ml

V2= jeh jk 0.1 M fidaähï yhsâfrdlaihsâ m%udKh

,elaála wï,fha ujq,sl ialkaOh 90

M

Page 133: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

122

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

ks.ukh #² lsß ksheÈfha wdï,sl;dj wkqj lsß ksheÈfha .=Kd;aul nj ms<sn`o j woyia

olajkak'0'01 - 0'18 - idudkH kejqï lsß< 0'21% - meiagßlrKhg Tfrd;a;= Èh yels lsß

> 0'21% - meiagßlrKfha § lsß leá .efia

úfYaI lreKq #

² ìhqfrÜgqj ;=<g fidaähï yhsâfrdlaihsâ we;=`M lrk wjia:dfõ oS jdhq nqnq¿

we;=¿ jQfha kï wkqudmkhg fmr tajd bj;a lrkak'

² ksjeros j ìhqfrÜgqfõ lrduh újD; lr NaOH lsß ksheoshg tla lrkak'

² NaOH tla lrk w;r ;=r lsß ksheosh fyd|ska ñY% lrkak'

² j¾K fjkia ùu wdikak jk úg ìhqfrÜgqfjka NaOH ìxÿj ne.ska lsß ksheoshg

tla lrkak'

d. fïo fkdjk >k øjH m%udKh (SNF) ks¾Kh lsrSu

uQ,O¾uh #

lsßj, fïoh yer b;sß jk fYaIh fïo fkdjk >k øjH fõ' fuys ,elafgdaia"

flaiSka" fudare yd Lksc øjH wvx.= fõ'

l%ufõoh #

² lsßj, .=Kd;aul nj mÍCId lsÍfï mÍCIKj, oS isÿ l< fïo m%;sY;h fiùu

yd úYsIag .=re;ajh fiùu hk l%shdldrlï fofla oS fidhd .;a o;a; fï i|yd

,nd .kak'

² tu o;a; my; fok ,o iQ;%hg wdfoaY lr lsßj, fïo fkdjk >k øjH m%udKh

ks¾Kh lrkak'

.Kkh lsÍu (ISI Formula) (

fïo fkdjk >k øjH m%udKh (SNF) } 0.25L + 0.22F + 0.72

L } ksrjoH ,elafgdógr mdGdxlh (Corrected lactometer reading)

F } fïo m%;sY;h

0.72 } ksh;hls'

ks.ukh #

² lsß ksheÈfha fïo fkdjk >k øjH m%udKh wkqj lsß ksheÈfha .=Kd;aul nj

ms<sn`o j woyia olajkak'

úfYaI lreKq #

² fmr l%shdldrlïj, oS ,nd.;a mdGdxl" iQ;%hg wdfoaY lsÍfuka fïo fkdjk >k

øjH m%udKh fidhd .; yels h' tfia ke; fyd;a"

fuu l%shdldrlfï oS o fmr 15'4^1& yd 15'4^2& l%shdldrlï kej; isÿ lr mdGdxl

,ndf.k o .Kkh isÿ l< yels h'

Page 134: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

123

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² fïo fkdjk >k øjH m%udKh (SNF) my; mßÈ .Kkh l< yels h'

TS - F = SNF

TS = uq¨ >k øjH m%udKhF = fïo m%;sY;hSNF = fïo fkdjk >k øjH m%udKh

e) uq¨ >k øjH (TS) m%udKh ks¾Kh lsrSu

uQ,O¾uh #

lsßj,ska c,h iïmQ¾Kfhka u bj;a jQ miq b;sß jk fYaIh uq¨ >k øjH f,iy`ÿkajhs' fuu fYaIfha fïo" fm%daàka" ,elafgdaia yd Lksc øjH wvx.= fõ'

i) Ndrñ;sl l%uh

wjYH WmlrK yd øjH#

² t<lsß 1 lla muK

² fmdaisf,aka fldaj$ we¨ñkshï f;;uk n`ÿka

² 0.1 mgla ueksh yels ;=,djla (Analytical balance)

² Wÿkla ^102 2 0C&

² fvisflagrhla

² 35 - 40 0C WIaK;ajfha mj;sk c, ;dmlhla

l%ufõoh #

² t< lsß YS;lrKfha ;nd we;a kï" ldur WIaK;ajhg m;a ùu i|yd YS;lrKfhka

msg;g f.k iaj,am fõ,djla ;nkak'

² fïoh fjka ù we;a kï lsß ukd j ñY% lrkak'

² t< lsß ksheosh úh<Sug Ndú; lrk fldaj yd tys uQäh fidaod msßisÿ lr" Wÿk

;=< wju jYfhka mehla muK úh<d .kak'

² úh<d .;a fldaj jid fvisflagrh ;=< wju jYfhka ñks;a;= 30la muK isis,a

ùug ;nkak'

² isis,a jQ mshk iys; fldafõ ialkaOh oYu ia:dk tllg lsrd .kak (m1).

² ldur WIaK;ajhg m;a jQ t< lsßj,ska 2'5 gl ialkaOhla fldajg uek .kak (m2).

² t< lsß ksheosh fldaj ;=< taldldr j úiqrejd yßkak'

² t< lsß ksheosh iys; fldaj c, ;dmlh ;=< mshk bj;a lr ñks;a;= 30la ;nkak'

² c, ;dmlfhka bj;g .;a t< lsß ksheosh 100 1 0C WIaK;ajfha meh 2la W÷k

;=< ^mshk bj;a lr& mshk;a iu. úh<d .kak'

² Wÿfkka bj;g .;a ksheosh iys; fldaj jid fvisflagrh ;=< ldur WIaK;ajfha

isis,a ùug ;nkak'

² isis,a jQ ksheosfha nr lsrd .kak'

² fuf,i mehl muK ld,dka;rj,ska ksh; nrla ,efnk ;=re úh<d .kak'

² ksheosfha ksh; nr igyka lr .kak (m3).

Page 135: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

124

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

.Kkh lsÍu

uq¨ >k øjH m%udKh ^nr$nr& } 3 1

2 1

100m m

m m

m1

- ysia mshk iys; fldafõ nr

m2

- úh<Sug fmr t< lsß ksheosh iys; fldafõ ialkaOh ^mshk iys;&

m3

- úh<Sfuka miq t< lsß ksheosh iys; fldafõ ialkaOh ^mshk iys;&

ii) .Kkh lsÍfï l%uh Method of calculation - Richmond's Formula&

l%ufõoh #

² by; mÍCIKj, oS ,nd .;a ,elafgdógr mdGdxlh yd fïo m%;sY;h my; i|yka

iQ;%hg wdfoaY lrkak'

uq¨ >k øjH m%udKh = ^0.25G + 1.21F + 0.14&

G = ,elafgdógr mdGdxlh ^úYsIag .=re;ajh&

F = lsßj, fïo m%;sY;h

0.14 } ksh;hls

ks.ukh #

² lsß ksheÈfha uq¨ >k øjH m%udKh wkqj lsß ksheÈfha .=Kd;aul nj ms<sn`o j

woyia olajkak'

úfYaI lreKq #

² t< lsß ksheosh ,nd .ekSug m%:u fïoh lsßj, taldldr j ñY% l< hq;= h'

² c, ;dmlh ;=< fldaj iunr f,i ;eîu jeo.;a fõ'

² ksheosh Wÿk ;=< ;nd WIaK;ajh 100 0C g meñKs miq ld,h uekSu wdrïN l<

hq;= h'

Page 136: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

125

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 37

uiaj, .=Kd;aul nj mßlaId lsÍu

ksmqK;d uÜgu # 8'3

fhdacs; ld,Éfþo # 01

wfmalaIs; l=i,;d # ² kejqï uiaj, yd mrK jQ uiaj, ,laIK iei§u

² .=Kd;aul uia y÷kd .ekSu

ye`Èkaùu ( Wiia .=Kd;aul nfjka jeä uia Wiia rihlska hqla; jk

w;r" ta i`oyd mdrsfNda.sl b,a u o jeä h' tfia u .=Kd;aul

uia idfmalaI j jeä ld,hla ;nd .; yels h' .nvd lsÍfï

§ ld,h;a iu. úúO fN!;sl" ridhksl yd ffcùh idOlj,

n,mEu fya;=fjka krla ùug ,la fõ' tneúka .=Kd;aul

uia y`ÿkd .ekSu jeo.;a fõ'

uQ,O¾uh ( bkaøSh f.dapr;d ,laIK mrSlaId lsrSfuka .=Kd;aul uia

fjka lr y`ÿkd .ekSu

wjYH WmlrK yd øjH# ² kejqï l=l=¿ uia (A)

² YS;kh lrk ,o l=l=¿ uia (B)

² l,a bl=;a jQ l=l=¿ uia (C)

² fmá% oSis

² msys

l%ufõoh #

² A, B yd C hk uia ksheÈ iu iys; j" Èla w;g ;Srej,g lmd fmá% §isj,g oud"

meh folla muK ldur WIaK;ajfha ;nkak'

² bkamiq tu uia ksheÈj, ,laIK ksÍlaIKh lrkak'

² wod< ksÍlaIK my; j.=fõ igyka lrkak'

ksheÈh fmkqu j¾Kh jhkh iqj|

A

B

C

ks.ukh #

² wod< ksÍlaIKj,g wkqj ksheÈ ;=fka .=Kd;aul nj ms<sn| ks.ukj,g t<fUkak'

Page 137: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

126

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

úfYaI lreKq #

² mdo" mmqj m%foaYj, l%shdldÍ;ajh jeä ksid tu m%foaYj,g jeä mqr reêrh .uka

lrk neúka l=l=<df.a YÍrfha wfkla fldgiaj,g idfmalaI j jeä <d frdai

meyehla oelsh yels h'

² Wiia .=Kd;aulNdjfhka hq;a l=l=¿ uiaj, fmkqfï úfYaIs; fjkila ksÍCIKh

l< fkdyels jqj o krla jQ uiaj, isák CIqøcSùka ksid fij, .;shla oelsh yels

fõ'

² kejqï l=l=¿ uia ,nd .ekSfï oS l=l=<ka urK ia:dkhlska u ,nd .; yels kï

jvd;a iqÿiq fõ'

² fuys oS lsis úfgl;a rih mÍCId lsÍula fkdlsÍug ie,ls,su;a jkak'

Page 138: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

127

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 38

fidfiacia iE§u

ksmqK;d uÜgu ( 8'3

fhdacs; ld,Éfþo ( 04

wfmalaIs; l=i,;d ( ² fidfiacia iE§ug wjYH øjH ksjeros f,i f;dard .ekSu

² ieliSfï mshjr ksjerÈ f,i wkq.ukh lrñka fidfiacia

iE§u

ye¢kaùu ( úúOdx.SlrKh l< wdydr w;r fidfiacia fjf<|fmdf<a iq,N

h' uia weUÍu" thg wjYH l=¿nvq yd Kq ñY% lsÍu" msiSu" ÿï

.eiSu" wdjrKhla ;=<g msrùu" YS; lsÍu jeks ls%hd isÿ lsÍfuka

fidfiacia idod.; yels h'

uQ,O¾uh ( fidfiacia ksIamdokhg fhdÞ .kakd uQ,sl wuqøjH jk uiaj,

iajNdjh fN!;sl yd ffcj-ridhksl ls%hd u.ska fjkia lsrSu"

weUÍu" blend lsÍu" wdjrKhla ;=< (casing) ;eîu yd uia fkdjk

øjH tl;= lsÍu isÿ fõ'

wjYH WmlrK yd øjH( ² 800 gl muK uia

² ff;f,daol (Emulsifiers) 330 g² ff;f,daoldrl i|yd wjYH øjH

t<j¨ f;,a 4'5]whsia 1'5]fidahd Soy isolates& 66]uiaj,ska ,nd .kakd fïoh 27]

² ne`ÿï ldrl (Binders) 60 g² ne`ÿïldrl i|yd wjYH øjH

yd,amsá fldgia 02mdka l=vq 02nv bßÕ= msá fldgia 01lsßmsá fldgia 01

² Curing salt 5 g² iSks iy ¨Kq 20 g² ri ldrl 1 g² l=`Mnvq ñY%Kh 10 g

² l=¿nvq ñY%Kh i|yd wjYH uQ,øjHwUrd.;a $ msá l< iqÿ Ækq fldgia 03.ïñßia l=vq fldgia 02ñßia l=vq fldgia 01

Page 139: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

128

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² fidfiacia msrùug ilid .;a WmlrKhla

^fï i|yd flala whsiska lsÍug fhdÞ .kakd WmlrKfhafkdi,fha m%udKh fjkia lr fhdÞ .; yels h'&

² ñY%Kh msrùug iajdNdúl fyda lD;s%u wdjrKhla(Casing)

² jdIam cklhla (Steamer)² ñY%K hka;%hla (Mixer) uia yd l=¿ nvq ñY% lsÍug&² ye¢² ;rdÈhla² Üjhska kQ,a² uia wUrk hka;%hla Mincer&

l%ufõoh#

² lgq ke;s msßisÿ uia lene,a,la f.k l=vd fldgiaj,g lmkak'

² whsia leg tl;= lrñka fuu uia len,s hka;%hla ^mincer& wdOdrfhka wUrd.kak'

² uia 570 gla lsrd .kak'² uia yd wfkl=;a wuqøjH ñY%K hka;%hla wdOdrfhka fyd¢ka ñY% lr.kak'² fidfiacia msrùfï WmlrKfhka wdjrKhg fuu ñY%Kh we;=`M lr fidfiacia

lr,a ilid .kak'

Page 140: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

129

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² ilid .;a fidfiacia lr,a" ;eáhl (tray) ;nd iaàurhla wdOdrfhka ñks;a;=15la jdIamfhka ;ïnd .kak'

² bkamiq fuu fidfiacia YS; lr weiqreï lr.kak'² weiqreï lrk ,o fidfiacia wêYS;lrKfha .nvd lrkak'

ks.ukh (

² idod .;a fidfiaciaj, .=Kd;aul nj fjf<`ofmdf<a wf,úh i`oyd ;nd we;sfidfiacia iu. ixikaokh lrkak'

úfYaI lreKq (

² uia wUrd .ekSfï WmlrK fkdue;s úg fjf<|fmdf<ka wUrd.;a uia ,nd .;hq;=hs'

² wUrd .;a uia yd wfkl=;a øjH fyd¢ka ñY% fkdùfuka tAldldÍ rihla fkd,efnkneúka WmlrKhla wdOdrfhka ñY% lsÍu fhda.Hhs'

² jd‚c fidfiacia ksIamdokfha § moïldrl (Curing agents) f,i khsÜrhsÜ iykhsÜf¾g Ndú; l< yels jqj o fïjd YÍrhg wys;lr úh yels neúka fï i|ydisÜßla weisâ ^Citric acid&" weiafldaìla weisâ ^Ascorbic acid&" fidaähï isÜf¾Ü^Sodium citrate& Ndú; lsÍfuka uia moï Curing& l< yels h'

² uia msrùu i|yd WmlrK fkdue;s úg flala whsiskalrKhl fkdi,h lmd thisÿre úYd, lsÍfuka uia mqrjk WmlrKhla idÞ.; yels h ^b¢wdmam ilikhka;%&'

² ¨Kq fh§fï § ¨Kq ødjKhla idÞ fh§fuka uiaj, fm%daàk ¨Kqj, Èh ùfukane÷ï ldrlhla f,i ls%hd lrhs'

² wuqøjH ñY% lsÍfï § yd uia weUÍfï § WIaK;ajh by< hEu md,kh l< hq;= h'fï i|yd whsia j;=r fyda leg Ndú; l< yels h'

² fidfiacia msi .ekSu c, Ndckhl .s,ajd kgk f;la r;a lsÍfuka fyda jdIamfhka;ïnd .ekSfuka isÿ l< yels h'

² jd‚c l¾udka;fha oS fidfiacia msiSug fmr ÿï .eiSu isÿ lrhs' fuu.ska rihyd j¾Kh ÈhqKq lr.; yels h'

² idudkHfhka fyd¢ka ieliQ fidfiacia lr,la we;=<; WIaK;ajh 75 0C la ;sìhhq;= w;r tu wjia:dfõ § msg; WIaK;ajh 80 0C la muK fõ' fuh Thermocouple u.ska mÍlaId l< yels h'

Page 141: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

130

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 39

ndysr yd wNHka;r ,laIK weiqfrka ì;a;rj, .=Kd;aul nj mÍlaId lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 8'4

fhdacs; ld,Éfþo ( 04

wfmalaIs; l=i,;d ( ² nr wkqj ì;a;r j¾.SlrKh lsÍu² ì;a;rj, yev o¾Ylh .Kkh lsÍu

² kejqï ì;a;r f;aÍu

² ì;a;rhl iqÿ uo" ly uo yd lgqfõ m%;sY; .Kkh lsÍu² ndysr yd wNHka;r ,CIK u.ska .=Kd;aul ì;a;r f;aÍu² fyda o¾Ylh u.ska ì;a;rj, .=Kd;aul nj ks¾Kh lsÍu

ye¢kaùu ( ndysr yd wNHka;r ,laIK wkqj ì;a;rj, .=Kd;aul nj ks¾Khl< yels h' ì;a;rfha ndysr fmkqu wkqj fndfyda úg mdßfNda.slb,a¨u ;SrKh fõ' tfuka u /laljSu i`oyd ì;a;r f;arSfï oSfuka u wf,úh i`oyd iqÿiq ì;a;r f;arSfï oS o .=Kd;aulì;a;r jeo.;a fõ'

uQ,O¾uh ( kejqï ì;a;rhl jd; wjldYh fkd.sksh yels ;rï l=vd jkw;r" l,a .; jk úg ì;a;rfha we;=<; yd msg; ljp mg,

fomig ;,a¨ ù" jd; wjldYh l%ufhka úYd, fõ'úúO ì;a;r ksIamdok ieliSfï § ì;a;rj, ls%hdldÍ ,laIKjeo.;a fõ' ff;f,daolrKh" fmK iE§u" leá .eiSu jeksls%hdjka ì;a;rfha we;s fm%daàka ix>glh yd /£ mj;S'

wjYH WmlrK yd øjH( ² ì;a;r 10la muK² lekaâ,Ska WmlrKhla² fmá% oSis 09la² nr lsrk WmlrKhla² j;=r Ndckhla² mekai,la² iqÿ meye;s lvodishla² j¾ksh¾ mßudKhla² me;,s ùÿrejla² f.da,udkhla

lekaâ,Ska WmlrKh f.da,udkh

Page 142: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

131

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

a). nr wkqj ì;a;r j¾.SlrKh lsÍu l%ufõoh #

² úúO nr yd m%udKj,ska hq;a ì;a;r y;rla f;dard .kak'² tu ì;a;r A, B, C, D f,i f,an,a lrkak'² ì;a;rj, nr fjk fjk u lsrdf.k igyka lr .kak'

² nr lsrd .kakd ,o ì;a;r my; j¾.SlrKhg wod< j j¾. lrkak'

fY%aKsh ì;a;rfha nr (g)

w;s úYd, 60

úYd, 53-59

uOHia: 45-52

l=vd 38-44

uQ,dY%h : SLS 959: 1992

² ta weiqßka .=Kd;aul ì;a;r f;dard fjka lrkak'

b). ì;a;rj, ndysr ,laIK mÍCId lsÍu

² by; (a) ys A,B,C yd D f,i kï l< ì;a;rj, msßisÿ nj" jhkh" ì`§ï yd m¿ÿùï hk ndysr ,laIK mÍlaId lr my; wdldrhg j.=.; lrkak'

ndysr ,laIK A B C D

msßisÿ nj

jhkh

ìoSï yd m¿ÿ ùï

yev o¾Ylh ]&

lgqfõ iajNdjh

² yev o¾Ylh .Kkh lsÍu

² A, B, C yd D ì;a;rj, ì;a;rhl yev o¾Ylh my; i|yka iólrKh

weiqßka .Kkh lrkak'

ì;a;rhl yev o¾Ylh } ì;a;rfha m<, « 100

ì;a;rfha os.

² tu yev o¾Yl by; oelafjk j.=fõ igyka lrkak'

c). ì;a;rj, wNHka;r ,laIK mÍlaId lsÍu

² A, B, C, D f,i kï l< ì;a;r lekaâ,Ska WmlrKh Ndú;fhka mÍlaId lrkak'² lgqfõ yd ì;a;rfha wNHka;rfha oelsh yels ksÍCIK fjk fjk u igyka lr

.kak'

² by; A, B, C, D hk ì;a;r lvd fjk fjk u fmá% oSis 4lg oukak'

² ì;a;rj, iqÿ uofha yd ly uofha iajNdjh mÍlaId lr ksÍlaIK my; j.=fõigyka lr .kak'

Page 143: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

132

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

wNHka;r ,laIK A B C D

iqÿ uofha iajNdjh

ly uofha iajNdjh

d). mrK ì;a;r yd w¨;a ì;a;r y÷kd .ekSu² ì;a;r 4 la .kak' tajdfha nr lsrd .kak'

² c, n÷kla f.k ì;a;r oud ksÍlaIKh lrkak' c,h ;=< .sf,k ì;a;r ydc,h u; md fjk ì;a;r fjka lrkak'

² ta weiqßka mrK iy w¨;a ì;a;r y÷kd .kak'

e). ì;a;rfha fldgiaj, wkqmd; ks¾Kh lsÍu² ì;a;rhla f.k tys nr lsrd igyka lr .kak'² tys tla ia:dkhla muKla isÿre lr ly uoh yd iqÿ uoh fjk fjk u fmá% oSis

follg oukak'² ì;a;r lgqj ;j;a fmá% oSishlg oukak' fuys oS ì;a;rfha tla ia:dkhla isÿre

lrk úg bj;a lrk ì;a;r lgq lene,a, o fmá% §ishg oeñh hq;= h'

² bka miqj ly uoh" iqÿ uoh" ì;a;r lgqj fjk fjk u lsrd igyka lr .kak'

² wjidkfha ly uoh" iqÿ uoh" ì;a;r lgqj uq`M ì;a;rfha nrg idfmalaI j

m%;sY;hla f,i .Kkh lrkak'

.Kkh lsÍu

ly uofha m%;sY;h } ly uofha nr « 100

ì;a;rfha nr

iqÿ uofha m%;sY;h } iqÿ uofha nr « 100

ì;a;rfha nr

ì;a;r lgqfõ m%;sY;h } ì;a;r lgqfõ nr « 100

ì;a;rfha nr

² by; w.hka idudkH ì;a;rhl fldgiaj, wkqmd; w.hka iu. ixik a okh

lrkak'

f). ì;a;rfha we,aìhqñka o¾Ylh .Kkh lsÍu

² me;,s ùÿrejlg ì;a;rh lvd oukak'

² f.da,udkh wdOdrfhka ly uohg wdikak j we;s >k we,aìhqñkaj, Wi (H)

uek .kak'

² >k we,aìhqñka me;sÍ we;s m%foaYfha m<, (L) o uek .kak'

>k we,aìhqñka ;=kS we,aìhqñka

L

Page 144: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

133

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² my; ±lafjk iólarKh weiqßka we,aìhqñka o¾Ylh .Kkh lrkak'

g). zzfydaZZ o¾Ylh weiqßka ì;a;rj, .=Kd;aul nj ks¾Kh lsÍu

² ì;a;rhl nr lsrd .kak' (w g)

² me;,s ùÿrejlg ì;a;rh lvd oukak'

² f.da,udkh wdOdrfhka ly uohg wdikak j we;s iqÿ uofha Wi uek .kak'

² my; ±lafjk iólrKh weiqßka zzfydaZZ o¾Ylh (HI) .Kkh lrkak'

HI = 100 * log (h-1.7w0.37+7.6)

h - iqÿ uofha Wi w - ì;a;rfha nr

² ta weiqßka ì;a;rj, .=Kd;aul nj ks¾Kh lrkak'

fyda o¾Ylh .=Kd;aul nj

AA >72

A 71-60

B 59-31

C <30

ks.ukh #

² fhdod .;a ì;a;rj, .=Kd;aul nj ks¾Kh lrkak'

úfYaI lreKq #

² w÷re ldurhla ;=< lekaâ,ska mÍlaIdj l< hq;= h' w÷re ldurhla fkdue;s kï

ldâfndaâ fmÜáhla w÷re lr idod .kak'

² mrK yd w¨;a ì;a;r c, n÷klg oeñfï oS" mrK ì;a;rj, jd; wjldYh úYd,

ksid ì;a;r c,h u;= msg md fjk w;r w¨;a ì;a;rj, jd; wjldYh l=vd ksid

idfmalaI j c,h ;=< .sf,a'

² idudkHfhka ì;a;rhl nr 56 gla fõ' Y%S ,xldfõ fndfyda wjia:dj, oS nr wkqj

j¾. lsÍug;a jvd ì;a;r úYd,;ajh wkqj ^size& j¾. lrhs'

² ksheÈh i`oyd jeä ì;a;r m%udKhla fhdod mßlaIKh isÿ lsÍfuka ksrjoH;dj

jeä fõ'

² ì;a;rfha nr lsrd .;a miq j.=j weiqßka zzfydaZZ o¾Ylh j.=fjka myiqfjka

ks¾Kh l< yels h'

we,aìhqñka o¾Ylh =H cm

L cm

Page 145: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

134

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

Page 146: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

135

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 40

ì ; a; r mj qv ¾ (Egg powder) ksIamdokh lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 8'4

fhdacs; ld,Éfþo ( 04

wfmalaIs; l=i,;d ( ² ksjerÈ mshjr wkq.ukh lrñka ì;a;r mjqv¾ ksmoùu

² wÞ< mshjrj, ksjerÈ ;dlaI‚l l%fudamdh wkq.ukh

lsrSu

ye¢kaùu ( ì;a;r kejqï f,i l,a ;nd .ekSu wmyiq ksid;a wdydr

jÜfgdarej,g fh§fï § ì;a;rfha we;s c, m%udKh wêl

ùfuka wdydr ksmoùfï úhou wêl jk ksid;a ì;a;r" mjqv¾

f,i fhdod .ekSu fhda.H fõ'

tfia u fuf,i ieliSfuka jeä l,la .nvd lr" úI

;;a;ajj,g Ndck fkdù" úúO wdydr ksIamdok Wod # flala"

ìialÜ rileú,s" i;a;aj wdydr& ieliSug jqj o Ndú; l<

yels h'

uQ,O¾uh ( f;;a úh<d .ekSfï l%uh Ndú;fhka (wet drying method)

ì;a;r mjqv¾ ksm§u fuys§ isÿ fõ' f;;a WIaK;ajfha msi.;a

ì;a;r wkakh iqÿuoh yd lyuoh& Wÿka u.ska uo WIaK;ajfha

úh<d .ekSfuka ì;a;r mjqv¾ ksmoúh yels h'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² ì;a;r 2-3

² úh<Su ioyd Wÿkla

² Wÿka ;eá

² yqud, cklhla (Steamer) $ c, ;dmlhla

² ñY%lhla $ îgrhla (Blender/ Beater)

² fmfkarhla

² ye¢

² .Eia ,smlaa

² weUreï hka;%hla (Grinder)

l%ufõoh (

² ì;a;r lvd n÷klg oukak' úkdä folla muK beat lrkak'

² 70 0C WIaK;ajh we;s c, ;dmlhl $ iaàurhl ;nd ì;a;r msi .kak'

msisk w;r;=r yekaolska ì;a;r fldgia l=vdjg lvkak'

² 57 - 63 0C l muK WIaK;ajh we;s úh<Su ioyd fhda.H Woqkl meh lsysmhla

úh<d .kak' fï i|yd .eUqr wvq ;eáhla fhdod .kak'

Page 147: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

136

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² úh<Su m%udKj;a kï we.s,s ;=`vqj,g w,a,k úg § wef,k iq¿ yd wefok

iq¿ Ndjh fkdue;s j l=vq ùu isÿ úh hq;= h'

² bkamiq Grinder tllska l=vq lr fmfkarhlska y,d .kak'

² ùÿre fnda;,a $ fmd,s;Skaj, jdhq frdaOkh jk f,i wiqrd uqød ;nkak'

² YS;lrKhl .nvd lrkak'

ks.ukh #

² idod .;a ì;a;r mjqv¾j, ,laIK" wf,úh i`oyd ;nd we;s ì;a;r mjqv¾ iu.

ixikaokh lrkak'

úfYaI lreKq (

² ì;a;r mjqv¾ ksmoùug .kakd ì;a;r kejqï ì;a;r fõ ±hs mÍlaId lr Ndú;lrkak' fï i`oyd ì;a;r leãfï § fjk fjk u lvd n÷klg ±óu lrkak'

² ì;a;r fldgia msi .ekSug kshñ; WIaK;aj fhdod .ekSfuka wêl f,i msiSuj<lajd .; yels h'

² úh<Su ksis mßÈ fkdlsÍfuka fmfkarfhka ye,Sfï oS yd l,a;nd .ekSfï oS.eg¨ we;s fõ'

Page 148: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

137

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 41

krla jQ wdydr y÷kd .ekSu ^fN!;sl$ridhksl$ffcùh l%u weiqfrka&

ksmqK;d uÜgu ( 9'1

fhdacs; ld,Éfþo ( 04

wfmalaIs; l=i,;d ( ² wdydrhla krla ùug fya;= jk fN!;sl" ridhksl yd ffcùh

idOl y÷kd .ekSu

² krla jQ wdydrhla mÍlaId lsÍfuka krla ùug bjy,a jQ

idOl y÷kd .ekSu

² krla jQ wdydrhla iy krla fkdjQ wdydrhla fjka lr

y÷kd .ekSu

ye¢kaùu ( wdydrhla mrsfNdackhg kqiqÿiq ;;a;ajhg m;a ùu krla ùu

f,i ye`Èkafjk w;r" krla jQ wdydrhla y`ÿkd .ekSug fN!;sl"

ridhksl yd ffcùh l%u fhdod .; yels h'

uQ,O¾uh ( wdydr krla ùu ksid wdydrfha fN!;sl iajNdjh fjkia jk

w;r" laIqøcSùkag ys;lr mdrsirsl idOl ksid wdydrh u;

laIQøcSùka l%shdldrs ù ridhksl" yd ffcùh ,laIK o fjkia

fõ'

a. fN!;sl ,laIK ksrSlaIKh lsÍu

wjYH WmlrK yd øjH(

² úYd,k w;a ldphla (Hand lens)

² msyshla

² lemqï ,E,a,la

² krla jQ iy krla fkdjQ f,i my; oelafjk wdydr ,ehsia;=fjka tla kso¾Ylh

ne.ska

Page 149: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

138

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

wxl wdydr j¾.h kso¾Yl 1 kso¾Yl 2

01 m,;=re ^flfi,a$wU& ;e<Sï" iSÍï iys; meyeÈ,s mDIaGhla iys;

bÿKq

02 m,;=re .ia,nq& uDÿ l=Kq ùï iy mqia frda.j,ska f;dr

^È,Sr iys;&

03 t<j`M ^lerÜ& uDÿ l=Kq ùï iys; frda.j,ska f;dr

04 t<j`M ^ngq$lrú,& mKqjka iys; frda.j,ska f;dr

05 t<j`M$m,;=re me`MKq fmd;a; iys; ydks fkdjQ tldldr

^;lald,s" flda,sl=Ügq& M,hla yevhla iys; M,hla

06 mdka$nksia ^lE,a,la& mrK ù l¿ mqia tÈk u ilia lrk ,o

j¾Okh jQ

07 lsß t<lsß& leá .eiqKq tÈk WoEik .;a

Èkla mrK lsß YS; lrk ,o lsß

08 f;,aj,ska nÈk ,o uqvq .| iys; wdikak Èkl ksmo jQ

ksIamdokhla uqrelal=& melÜgqjla ksheÈhla

09 uia$ud¿ krla jq ÿ.| iys; krla fkdjQ YS; ;;a;aj

uia$ud¿ hgf;a ;nd .;a uia$ud¿

10 iy,a iqkq iy,a wvx.= mQ¾K weg iys;

mrK iy,a msßisÿ l< iy,a

11 OdkH$f;,a fnda. .,a je,s iys; msßisÿ lrk ,o

^l=rlalka fyda ;,& wmsßisÿ ksheÈhla ksheÈhla

12 ì;a;rhla lgqj mqmqrd krla jQ w¨;a meyeÈ,s lgqj iys;

13 fhda.Ü l,a bl=;a ù i;s 2-3 miq ksmojd i;s 1-2 w;r

14 Whk ,o n;a ye¢ 1 fmr Èk oyj,a tÈk Wofha Whk ,o

Whk ,o ksheÈhla ksheÈhla

15 lmk ,o wem,a len,s mj;sk f,iska u foys hqI ;jrd

l%ufõoh (

² f;dard .kakd ,o ksheÈj, ndysr iy wNHka;r ,laIK ksÍlaIKh lr my;

j.=fõ wdldrhg o;a; igyka lrkak'

wdydrfha ksheÈh ksÍlaIKh

ku j¾Kh jhkh .kaOh fjk;a

ndysr wNHka;r ndysr wNHka;r ndysr wNHka;r ndysr wNHka;ra

wU krla fkdjQ

krla jQ

.ia,nq krla fkdjQ

krla jQ

Page 150: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

139

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² by; m,;=re lemqï ,E,a,la u; ;nd m%fõYfuka lmd" wNHka;rh ksrSlaIKh

lrkak'

b. ridhksl ,laIK ksÍlaIKh lsÍuwjYH WmlrK yd øjH(

² pH ógrhla² Brix ógrhla (Refractometer)² pH w.h 4" 7" 11 ødjK² wdiQ; c,h² áIQ lvodis² fojqï fnda;,hla² l=vd îlr² ñkqï irdjla ^100 ml&² jk iy fuda,² fN!;sl ,laIK ksrSlaIKh lsrSu i|yd fhdod .;a wdydr j¾. we;=<;a j.=fjka

f;dard.;a m,;=rla" t<j`Mjla" lsrs yd fhda.Ü krla jQ yd krla fkdjQ kso¾Yl&

l%ufõoh(

² ,nd .kakd ksÍlaIK my; j.=fõ mßÈ igyka lrkak'

wdydrfha ksheÈh ksÍlaIKh

ku Brix w.h pH w.h

wU krla fkdjQ

krla jQ

lsß krla fkdjQ

krla jQ

úfYaI lreKq

² Brix ógrgh yd pH ógrh Ndú;hg fmr wxl fYdaOkh lr .kak'² t<j`M yd m,;=rej, uq¨ ksheÈh u ksfhdackh jk fia f.k íf,kavrhl fyda

jxf.ähl wdOdrfhka wUrd ilid tys Brix iy pH w.h ksÍlaIKh lrkak'² lsß iy fhda.Ü ukdj l,;d .;a Èhruh ksheÈhla pH yd Brix mÍlaIdj i|yd

fhdod .kak'

c. ffcùh ,laIK ksÍlaIKh lsÍuwjYH WmlrK yd øjH(

² wkaùlaIhla² úYd,k w;a ldphla² lemqï ,E,a,la² msyshla² .a?ï j¾Kl² ùÿre lod iy jeiqï fm;s² l=vd îlr (25 ml)² m,;=rla yd t<j`Mjla² mdka$nksia yd n;a

Page 151: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

140

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh(

² m<uq j f;dard .kakd ,o ksheÈj, ndysr iy wNHka;r ,laIK mshú weiska n,d

igyka lrkak'

Wod( .ia,nq - l=Kq jQ ia:dkfha l¿ ,m we;'

² fojkqj tu ksheÈ w;a ldpfhka ksÍlaIKh lr ndysr iy wNHka;r ,laIK

igyka lr .kak'

Wod( mdka - ldpfhka neÆ úg l¿ mdg îcdkqOdks oelsh yels h'

² wjidkfha § ksheÈj, krla jQ ia:dkj,ska l=vd m%udK f.k l=vd îlrhlg oud

wdiq; c,h iu. ñY% lr bka ìkaÿjla ùÿre lodjla u; ;nd" jeiqï fm;a;lska

jid wkaùlaIfhka ksÍlaIKh lrkak'

² bka miq tla tla lodjg .a?ï j¾Klh ìxÿj ne.ska tla lr j¾K .kajd

wkaùlaIfhka ksÍlaIKh lr tu ksÍlaIK o igyka lrkak'

² wod< ish¨ ksÍlaIK my; mßÈ j.=.; lrkak'

wdydrfha ksheÈh ksÍlaIKh

ku mshú weiska w;a ldpfhka wkaúlaIfhka

ndysr wNHka;r ndysr wNHka;r

.ia,nq krla fkdjQ

krla jQ

mdka krla fkdjQ

n;a krla jQ

ks.ukh #

² úúO wdydr kso¾Ylj, fN!;sl" ridhksl yd ffcùh ,laIK ksÍlaIKh lr

krla jQ yd krla fkdjQ wdydr fjka lr y`ÿkd .kak'

úfYaI lreKq #

² È,Sr îcdKq YrSr.; ù wk;=reodhl úh yels neúka" È,Sr j¾Okhla olakg we;s

úg tu øjH uqyqKg <x lsrSfuka j<lskak'

² Brix ógrfha m%siauh iy pH ógrfha bf,lafg%davh fia§ug ieu úg u wdiQ;

c,h fhdod .kak'

² t<j`M yd m,;=rej, wNHka;r ,laIK ksÍlaIKh lsÍug tajd msyshlska lemsh

hq;= h'

² by; imhd .; hq;= kso¾Yl ,ehsia;=j fjkqjg myiq kso¾Ylhla fhdod.; yels

h' kuq;a tu kso¾Yl fN!;sl" ridhksl yd ffcùh idOlj, fjkialï ksßlaIKh

l< yels f,i ish¨ u wdydr ldKav ksfhdackh jk f,i f;dard .kak'

² krla jQ wdydr lsis úfgl;a ri ne,Su fkdl< hq;= h'

² nelaàßhd ksÍlaIKfha § .a?ï j¾Klh u.ska j¾K .kajd .ekSfuka jvd;a

fyd¢ka nelaàßhd ksÍlaIKh l< yels h'

Page 152: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

141

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² m,;=re u; frdai meyefhka Èia jk Anthracnose È,Sr îcdkq ksÍlaIKhg m,;=re

u; we;s jk l¿ me,a,ï uola merKs úh hq;= h'

² lDñ ydksj, lSg wjia:d ksÍlaIKh lsÍug t<j¨ yd m,;=re lmd ne,sh hq;= h'

² wjYH kï wdydr krla ùfï § ksoyia fïo wï, m%udKfha isÿ jk fjkialï o

0'1 M NaOH ødjKhla iu`. wkqudmkh lsrSfuka ks¾Kh l< yels h' ^fuh

wksjd¾h fkd fõ'&

Page 153: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

142

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 42

wdydrhl wvx.= f;;uk m%udKh yd c, ils%h;dj ks¾Kh lsÍu

ksmqK;d uÜgu # 9'1

fhdacs; ld,Éfþo # 02

wfmalaIs; l=i,;d # ² Wÿk ;=< úh<Sfï l%uh yd wfOdarla; f;;uk udkhNdú;fhka wdydrhl wvx.= f;;uk m%;sY;h ks¾Kh lsrSu

² c, il%sh;dudkh Ndú;fhka wdydrhl wvx.= c, il%s;djks¾Kh lsÍu

ye¢kaùu ( c, il%sh;dj fyda iu;=,s; idfmalaI wd¾ø;dj f;;uk ixfõ§ksIamdokj, ;;a;aj md,kfha m%Odk idOlh fõ'

uQ,O¾uh ( wdydrfha wvx.= c, m%udKh jeä jQ úg laIqøcSù j¾Okh i`oydwe;s wjodku jeä fõ' túg wdydrfha wdhq ld,h wvq fõ' taksid wdydrfha c, il%sh;dj hï uÜÜula olajd wvq jQ úglaIqøcSù l%shdldß;ajh wju fõ'

wjYH WmlrK yd øjH# ² Wÿkla Oven&² c, il%sh;dudkhla Water activity meter&² fvisflagrhla

² fldajla iy mshkla (Moisture can)² veys w~qjla² l=vd jxf.ähla iy fuda,a .ila ^Motar and pestle&

² msßisÿ lmq mq¨ka² ;srs`.= msá$iy,a msá ìialÜ iy mdka² nr lsÍu i|yd WmlrKhla Analytical balance&

c, il%sh;dudkh

Page 154: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

143

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh #

a. Wÿk ;=< úh<sfï l%uh ^Oven drying method& u.ska wdydrhl wvx.= f;;ukm%udKh ks¾Kh lsÍu

² mshk iys; fldajla f.k ukdj fidaod .kak'² 100 0C WIaK;ajfha fldaj yd mshk mehla muK fõ,djla úh<d .kak' fldaj

újD; j ;sìh hq;= h'&

² úh<d .;a fldaj yd mshk Ndú;hg .kakd ;=re fvisflagrh ;=< ;nkak'

² f;;uk m%udKh uekSu i|yd iqÿiq úh<s îc j¾.hla f;dard .kak iy,a$uqx&² msßisÿ lrk ,o jxf.ähg iy,a$uqx weg iaj,amhla oud ^10 gla muK&fudaf,ka wUrd .kak ^msá jk ;=re fyda l=vd len,sj,g lefvk ;=re&'² msßisÿ lr .;a ysia fldafõ ialkaOh lsrd .kak ^m

1&'

² wUrd.;a iy,a$uqx weg 5 gla lsrd .kak'

² ksheosh iys; fldafõ ialkaOh lsrd .kak ^m2&'

² nr lsrd.;a ksheosh iys; fldafõ mshk bj;a lr mshk o iu. Wÿfka ;nkak'² Wÿfka fodr jid Wÿk l%shd;aul lrkak'

² Wÿfka WIaK;ajh 105 0C g meñKs miq ksheosh tu WIaK;ajfha meh 5la úh<d.kak'

² fvisflagrh Wÿk wi,u ;nd f.k tys mshk uola ;,a¨ lr újD; lsÍugmyiq jk wdldrhg ;nd .kak'

² Wÿk újD; lr veys w~qj wdOdrfhka fldaj jid Wÿfkka msg;g .;a fldajisis,a jk ;=re fvisflagrh ;=< ;nkak'

² isis,a jQ miq úh<k ,o ksheosh iys; fldafõ ialkaOh ,nd .kak'² kej; yels blauKska Wÿk ;=< ;nd úh<kak'² fuf,i meh nd.fha ld,dka;rj,ska kej; kej; ksh; ialkaOhla ,efnk

;=re úh<Su isÿ lrkak'

² ksh; ialkaOhlska hq;a ksheosh iys; fldafõ ialkaOh igyka lr .kak m3&'

.Kkh lsÍu

f;;uk m%;sY;h } wdydr ksheosfha wvq jQ nr « 100

ksheosfha f;;a nr

f;;uk m%;sY;h } 2 3

2 1

( )100

( )

m m

m m

m1 = ysia fldafõ nr

m2= úh<Sug fmr ksheosh iys; fldafõ ialkaOh

m3 = úh<Sfuka miq ksheosh iys; fldafõ ialkaOh

ks.ukh ( mÍlaIKhg fhdod .;a wdydrfha wvx.= f;;uk m%udKhks.ukh lrkak'

Page 155: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

144

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

b. c, il%sh;dudkh ^Water activity meter& u.ska c, il%sh;dj uekSu

² wdydr ksheosfha c, ilÝh;dj uekSug meh nd.hlg fmr WmlrKh l%shd;aul

lrkak'

² f;;uk m%;sY;h uekSfï oS isÿ l< wdldrhg u iy,a$uqx ksheosh l=vd len,sj,g

wUrd ilia lr .kak'

² WmlrKfha we;s l=vd ,dÉpqjla jeks fldgi újD; lrkak'

² tys ueo we;s l=vd ;eáh f.k bka Nd.hla muKla msfrk f,i ksheosh

mqrjkak'

² ksheosh we;=`M lr ,dÉpqj jeks fldgfia we;s l=vd w.=, (Knob) lrljd th

ixjD; ^Lock& lrkak'

² túg WmlrKfha aw

= 0 f,i igyka fõ'

² l%ufhka c, il%sh;d w.h ^aw& jeä fõ'

² ksYaÑ; w.hlg meñKs miq WmlrKfha we;s n,anh y~la k.ñka oe,afjñka

iy ksfjñka mj;S'

² tu wjia:dfõ oS osia jk w.h wdydr ksheosfha c, il%sh;d w.h fõ'

ks.ukh #

² § we;s wdydr ksheÈj, f;;uk m%udKh yd c, il%sh;dj ks.ukh lrkak'

úfYaI lreKq#

² wdydr ksheosh ieliSfï oS"

jk iy fuda, wdOdrfhka wUrk úg >¾IKh u.ska WIaK;aj by< hEulaisÿ úh yels h' túg ksheosfha c,h ydks ùula isÿ jk ksid WIaK;ajh by<hEu md,kh jk f,i iy,a$uqx weg wUrd .; hq;= h'

² wUrd .;a iy,a$ uqx weg fldafõ ;ekam;a lsÍfï § fldaj m;=f,a muKla .eáhhq;= h'

² Wÿk ;=< úh<sfï oS"

² wdydrhg f;;ukh Wrd .ekSu fyda wdydrfhka f;;ukh msg ùuje<elaùugwdydr ksheosh wjg mßirh iu. .efgk ld,h yels ;rï wjulr .; hq;= h'

² fldafõ ysia nr ,nd .ekSfï oS fldaj yd mshk hk fldgia folu fhdod.;af;a kï bosß ieu wjia:djl oS u nr ,nd .kakd úg mshk iu. mdGdxl,nd .ekSug ie,ls,su;a úh hq;= h'

² 105 0C WIaK;ajhg r;a jQ Wÿk ;=< ksheosh ;eîfï wmyiq;dj yd WIaK;ajhmy< neiSu ksid Yla;sh wmf;a hEu isÿ fõ' ksheosh Wÿk ;=< ;eîfukamiq Wÿk l%shd;aul lrjkak' fuys oS Wÿk l%shd;aul l< fõ,dfõ isgfkdj Wÿk 105 0C WIaK;ajhg meñKsfuka miq meh 5 ld,h ueksh hq;= h'

² Wÿk wi, nr lsrk WmlrK ;eîfuka j<lskak' ksheosfha nr uekSui|yd fvisflagrh ;=< jQ ksheosh nr lsrk WmlrKh wi,g /f.k hdhq;= h'

Page 156: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

145

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² c, il%sh;d udkh Ndú;fha oS"² fuu WmlrKh b;d ñ, wêl jk neúka ksjeros mßyrKh ms<sn| isiqka

oekqj;a l< hq;= h'² ksjerÈ mdGdxl ,nd .ekSu i|yd fuys we;s ;eáfhka nd.hla muKla ksheosfhka

msrùu l< hq;= h'² ksheosh we;=`M lsÍfuka miq ,dÉpqj jeks fldgfia jQ fkdí tflka ixjD;

^Lock& l< hq;= h'

Page 157: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

146

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 43

t<j¿ iqì%lrKh lsÍu yd úh<Su

ksmqK;d uÜgu ( 9'2

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d ( ² úh<Sug fhda.H jQ t<j`M j¾. f;dard .ekSu

² ksjerÈ mshjr wkq.ukh lrñka t<j`M iqì%lrKh lsÍu

² m%ñ;shg wkql+, j t<j`M úc,kh lr .=Kd;aul núka

by< úc,s; t<j¿ ksIamdokh lsÍu

² Reconstitution wkqmd;fhka úc,kfha ;;a;ajh y÷kd .ekSu

ye¢kaùu ( t<j`M mßrlaIKfha oS" úh<Su iq,N j u l%shd;aul jk mßrlaIK

l%uhla fõ' wdydr mßrlaIKfha mQ¾j m%;sl¾uhla f,i iqî%lrKh

ye`Èkaúh yels h' t<j`M úh<Sfuka miq Rconstitute wkqmd;h

fiùfuka úc,kfha ;;a;ajh y`ÿkd .ekSug yelshdj ,efí'

uQ,O¾uh ( wdydr úh<Sfï § wdydrfha we;=<; we;s c,h wdydrfha u;=msgg

meñK jdIamSlrKh ùu isÿ fõ' túg wdydrfha c, iláh;dj

wvq fõ' wdydrfha c, ils%h;dj wvq ùfuka yd tkaihsóh

ls%hdldÍ;ajh wju ùfuka wdydr mßrlaIKh isÿ fõ' tfia u

iqî%lrKh u.ska mDIaGh u;=msg we;s laIqøcSùyq md,kh fj;s'

wjYH WmlrK yd øjH# ² t<j¿ ^lerÜ" lrú," ngq" w¿ flfi,a jeks& 100 g

² u, fkdn`Èk jdfka msys

² lmk ,E,a,la

² ;rdÈhla

² ma,diaála fíiï

² yqud, cklhla Steamer&

² .Eia ,smla

² úc,k hka;% (Dehydrator)

² mdkSh c,h 2 l

² isá%la wï,h 1g

² ue.akSishï Tlaihsâ 0'5% ødjKhla

² fidaähï fugdnhsi,a*hsÜ ^SMS& 0'1] ødjKhla

² u, fkdn`osk ;eáhla (Tray)

Page 158: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

147

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh # my; .e,Sï igykg wkqj mshjr ms<sfj, wkq.ukh lrkak'

a. kejqï t<j¿

f;aÍu yd fY%a‚.; lsÍu

fia§u

220 ppm laf,daÍka ødjKhl ñks;a;=jla muK .s,ajd ;eîu

msßisÿ mdkSh c,fhka fia§u

fmd;= yeÍu $ weg bj;a lsÍu ^wjYH kï&

len,s lsÍu^2-3 mm m%udKfha fm;s fyda leg&

ÿUqre meye jk t<j¿ j¾.

0'1] isá%la wï, ødjKhl úkdä 2-3 .s,ajd ;eîu

msßisÿ mdkSh c,fhka fia§u

iqî%lrKh - yqud,h^yqud,h u.ska iqî%lrKhg .; jk ld,h ñks;a;= 1-2la fõ'kuq;a fuu ld,h t<j¿ j¾.h" t<j¿ lmd we;s .klu"

yqud, cklfha wiqrd we;s wdldrh wkqj fjkia fõ'&

fyda WKq c,fha ^100 0C WIaK;ajfha we;s& ñks;a;= lSmhla ;eîu

isis,a c,fha .s,aùu

0'1 SMS ^fidaähï fugdnhsi,a*hsÜ& ødjKhlñks;a;= 1la muK .s,ajd ;eîu

fld< meye;s t<j¿ 0'5] ue.akSishï Tlaihsâ ødjKhl úkdä 2-3 .s,ajd ;eîu

^fuu.ska fld< meyeh wdrlaId fõ'&

msßisÿ isis,a c,fhka fiaoSu

c,h fíÍug yeÍu

;eáj, weisÍu

úc,kh lsrSu ^55 - 60 0C WIaK;ajhl meh 4la fydaBg jeä ld,hla úh<d .ekSu&

weiqreï lsÍug wjYH m%udKh uek .ekSu

weiqreï lsÍu

Page 159: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

148

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

b). Reconstitution mÍlaIKh

l%ufõoh #

² úh<k ,o t<j`Mj,ska 50 gla lsrd .kak (Wd).

² lsrd .;a úh<s t<j`M îlrhlg oud ^t<j¿ j, nr fuka 10 .=Khl nrg& c,htl;= lrkak'

² îlrh jid th fiñka r;a lrkak ^ksIamdokh uDÿ jk f;la& fuh ñks;a;= 15isg 45 olajd úh yels h'

² fmdÕjd .;a t<j`M len,sj, f;; ud;a;= lr tys nr lsrd .kak ^Wr&'

.Kkh lsÍu #

Dehydration wkqmd;h

Wd - úh<s t<j¿ ksheÈfha nr

Wr - fmdÕjd .;a t<j¿ ksheÈfha nr

Wod # Wr

= 60g

Wd

= 10g

Wd =

10 fyda 6:1

W

r60

ks.ukh #

§ we;s t<j`M j¾. iqî%lrKh lr Reconstitution wkqmd;h u.ska úc,kfha ;;a;ajh ks¾Kh lrkak'

úfYaI lreKq #

² í,dkaÉlrKhg fmr fndfyda fõ,djla lemQ t<j¿ jd;hg ksrdjrKh lr;eîfuka ÿUqre meye fõ' túg úc,s; t<j¿ wj meye .ekafõ'

² iqî%lrKfha § wÞ< ridhksl øjH Ndú;fhka t<j`M wj meye ùu wju lr.;yels fõ'

² t<j¿ len,s lsÍfï § u, fkdn`Èk msys Ndú; l< hq;= h'² t<j¿ iqì%lrKfha § yqud, cklhg fhoSug fmr t<j¿ uia,ska frÈ lene,a,lska

T;d fmdÜgkshla idÞ c,fha .s,aúh hq;= fõ'² úc,kh wdrïNfha wêl WIaK;ajhla fhdÞ .ekSfuka úc,kh lrk øjHfha

msg; mDIaGh >k ù we;=<; úc,kh ùu fyd¢ka isÿ fkd fõ ^Case hardening&'² úc,kh wdrïN jQ miq úc,k ;eáfha we;s t<j¿j, me;s udre l< hq;= fõ'

ke;fyd;a ;eáj,g we,Su isÿ fõ'² úc,s; t<j¿j,g ff;ukh Wrd.; yels neúka iqÿiq jdhqfrdaOl weiqreï ^WÞ(

fmd,sfm%dms,ska& Ndú;fhka tAjd weisÍu l< hq;= h'² Reconstitution wkqmd;h 6:1 jkqfha ksjerÈ j úh<k ,o t<j¿j, mu‚'

Page 160: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

149

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 44

lsß ksIamdok ieliSu ^meiagÍlD; lsß" l,a lsß&

ksmqK;d uÜgu ( 9'2

fhdacs; ld,Éfþo ( 02wfmalaIs; l=i,;d # ² lsß wdY%s; wdydr mßrCIKh lsÍug fhda.H ;dCIKsl Ys,am

l%u y÷kd .ekSu² meiagÍlD; yd l,alsß ksmoùu i|yd wjYH iqÿiq wuqøjH

f;dard lsß ñY%Kh iQodkï lr .ekSu² ksjeros mshjr wkq.ukh lr .=Kd;aul meiagÍlD; yd l,a

lsß ksIamdokh lsÍu

ye¢kaùu ( ;dm Yla;sh fhdod .ksñka wdydr mßrlaIKfha oS cSjdKqyrKhyd meiagrSlrKh f,i m%Odk mrsrlaIK l%u folls'meiaprSlrKfha oS cSjdKqyrKhg idfmalaI j wvq WIaK;aj fhdod.kshs' fï u.ska lsßj, wdhqld,h jeä lsÍu wruqKq flf¾'

uQ,O¾uh ( cSjdKqyrKfha oS ;dm Yla;sh fhdod .ksñka laIqøcSùka yd Tjqkaf.aîcdKq úkdY lrk w;r" meiagrSlrKfha oS laIQøcSùka muKlaúkdY lrhs' tksid meiagrSlrKh lrk ,o wdydr wvq WIaK;ajhgf;a .nvd lr ;eìh hq;= h' kuq;a cSjdKqyrKh lrk ,owdydr ixjD; ;;a;aj hgf;a idudkH WIAK;ajfha .nvd l<yels h'

a. meiagÍlD; lsß ksIamdokh lsÍuwjYH WmlrK yd øjH# ² msßisÿ c,h

² ma,diaála Ndck² .Eia Wÿkla² ñkqï irdjla² fnda;,a uqød ;nk WmlrKhla Bottle sealer&² WIaK;ajudkhla² ishqï isÿre iys; fmrkhla

^6'4516 cm2 isÿre 100 fyda Bg jvd&² úrdu >áldjla ^Stop watch&² msßisÿ w;amsiakd folla² veys w~qjla² ùÿre fnda;,a iy f,day mshka² fldfldajd msá ^rildrl f,i& 10 g² jeks,d oshr ^iqj| ldrl f,i& ìxÿ 10la muK² ,S yekaola² c, ;dmlhla f,i fhdod.; yels u, fkdn|sk

jdfka fyda iqÿ hlv idiamdkla² (12 x 12 cm) m%udKfha uia,ska froslvla² kejqï t< lsß 2 L² iSks 300 g² lsß msá 200 g² c,h 2 L

Page 161: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

150

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

lsßmsá iSks c,h ^WKq j;=r&

ñY% lsÍu

ñY% lsÍu

iqj|ldrl $ jeks,d $ fldflda mjqv¾

ÔjdKqyß; lsß i|yd

msßisÿ fnda;,aj,g msrùu 3.75cm my<ska

uQäh iú lsÍu

ÔjdKqyrKh

121 0CWIaK;ajfhys

úkdä 25la

mSvk;dmlh ;=, ;eîu

isis,a ùug bv yeÍu

fia§u

f,an,a lsÍu

ÔjdKqyß; ril< lsß

meiagÍlD; lsß i|yd

msßisÿ fnda;,aj,g msrùu3.75 cm my<ska

uQäh iú lsÍu

63 0C úkdäs 30la

meiagÍlrKh lsÍu

72 0C ;;a 15

isis,a lsÍu

fia§u

f,an,a lsÍu

meiagÍlD; ri l< lsß

fpdl,Ü" jeks,d" iafgdafnß

Page 162: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

151

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh#

² ishqï isÿre iys; fmrkhlska lsß fmrd .kak'

² lsß yd iSks idiamdklg oud 60-65 0C WIaK;ajhg r;a lsÍu ^ñks;a;= 05la&'

² r;a lrk w;;=r § fhdoh we;akï bj;a lrkak'

² WKq lr.;a lsß iys; idiamdk isis,a c, n÷kla u; ;nd 45-50 0C f;la ksjd

.kak' fï wjia:dfõ lsß ye¢.Eu fkdl< hq;= w;r Ndckh jid ;nkak'

fï w;r §;a fhdoh we;akï bj;a lrkak'

² rildrl $ iqj|ldrl $ fldalamjqv¾ tl;= lr ,S yekaolska fyd¢ka ñY% lrkak'

² ÔjdKqyß; uia,ska frÈ lene,a,lska fyda fmrkhlska lsß fmrd .kak'

² fmrd.;a lsß ÔjdKqyß; fnda;,aj,g mqrjkak head space 3.75-5.0cm lfÜ isg

m<,g&'

² Bottle cap sealer tlla wdOdrfhka uQäh iú lrkak'

² lsß mqrjd uQä iú l< fnda;,a meiagÍlrKh lrkak'

LTLT - 63 0C ñks;a;= 30

HTST - 72 0C ;;a 15 msg; 78-80 0C WIaK;ajfha ;;amr 15la ;enQ úg we;=<;

72 0C WIaK;ajhlg meñfKA&'

² meiagÍlrKh lrk ,o lsß fnda;,a w`vqjla fyda msßisÿ frÈlvla wdOdrfhka

bj;a lr isis,aùu ioyd úh<s ia:dkh ;ekam;a lrkak'

² fnda;,h msg; fidaokak'

² f,an,a lrkak'

² fnda;,aj, msg; we;s c,h úh¨Kq miq 5-10 0C WIaK;ajh iys; YS;lrKhl

.nvd lrkak'

² fufia .nvd lr i;s 2-3 w;r ld,hla ;nd.; yels h'

b. ÔjdKqyrs; l,alsß& ksIamdokh lsÍu

wjYH WmlrK yd øjH# ² kejqï oshr lsß 1 lla

² iSks" fldfldajd msá ^rildrl f,i&

² ,S yekaola

² mSv;dmlhla fyda mSvk Wÿkla Autoclave/Pressure

cooker&

l%ufõoh #

² kejqï t<lsß m%Odk wuqøjH f,i f.k meiagÍlrKfha § wkq.ukh l< ls%hd

ms<sfj, u wkq.ukh lrñka lsß fnda;,aj,g mqrjd uQä iú lrkak'

² uQä iú lr.;a lsß fnda;,a ÔjdKqyrKh lsßug mSvk Wÿkla fyda mSv;dmlhla

(pressure cooker, autoclave) fhdod .kak'

² fï i|yd uq,ska u mSv;dmlhg tys isÿre iys; wdOdrlfha Wig jvd my<g isák

fia c,h mqrjd ta u; ^wdOdrlh& lsß iys; fnda;,a isria j wiqrkak'

² uola r;a jQ úg mSv;dmlfha msg lmdgh újD; lr we;=<; m%idrKh jQ jd;h

bj;a lr WIAK;ajh 121 0C jk f;la r;a lr tu WIAK;ajfha u ñks;a;= 15-20la

;nkak'

² bka miq n, iemhqu bj;a lr mSv;dmlh isis,a ùug bv yßkak'

Page 163: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

152

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² isis,a jQ mSv;dmlfha msgdr lmdgh uq,ska u újD; lr miqj mshk újD; lrkak'

² fnda;,a w`vqjla fyda úh<s msßisÿ frÈlvla wdOdrfhka fnda;,a bj;g f.k úh<s

ia:dkhl .nvd lrkak'

fnda;,a ÔjdKqyrKh lsÍu

² m%:ufhka u fnda;,a msßisÿ c,fhka fidaokak'

² bkamiq 0'1 % fldaiaála fidavd (NaOH) ødjKhl meh 12la .s,ajd ;nkak'

² fiaÿïldrlhla fhdod ^Wod( inka& fldaiaála fidavd bj;a jk f;la fidaod

wjidkfha msßisÿ c,fhka fojrla fidaod .kak'

² msßisÿ we,a c,hg fnda;,a we;=¿ lr l%ufhka r;a ùug bv yeÍfuka tajd msmsÍfuka

wdrlaId lr .; yels h ^fnda;,a yria w;g wiqrkak&'

² fnda;,a idiamdkl ;sria j wiqrd fnda;,a jefik fia c,h mqrjd tu Ndckh ,sm

;nd 100 0C WIAK;ajhg m;a jQ miq ñks;a;= 30la tu WIAK;ajfha u ;nd ÔjdKqyrK

lr .kak'

² tfia ÔjdKqyrKh lr .;a fnda;,a ÔjdKqyrKh lrk ,o veys w`vqjl wdOdrfhka

c, ;dmlfhka bj;g f.k msßisÿ ÔjdKqyß; Ndckhla ;=< lg my<g isák

fia wiqrd jdhqfrdaOl jk f,i mshklska jid ;nkak'

uQä ÔjdkqyrKh lsÍu

² fidaähï fugdnhsi,amhsÜ 0'5 gla c,h 1 ll osh lr idod .;a ødjKhl úkdä 10

.s,ajd ;nd uQä fyd|ska fidaod .kak'

² tfia fidaod .;a uQä 85-95 0C w;r WIAK;ajh iys; c, ;dmlhl ñks;a;= 20-

25la muK .s,ajd ÔjdKqyrKh lr .kak'

² by; Ndckhg u .s,ajd veys w`vqj ÔjdKqyrKh lr .kak' tu veys w`vqfõ

wdOdrfhka c, ;dmlfhka uQä bj;a lr ÔjdKqyß; Ndckhl oud jdhqfrdaOl

f,i jid ;nkak'

ks.ukh #

ksIamdokh lrk ,o meiagÍlD; lsß yd l,a lsß fjf<`ofmdf<a we;s tu ksIamdok

yd ii`okak'

úfYaI lreKq #

a. meiagÍlrKh

² r;a l< lsßj, fhdoh fyd|ska bj;a fkdjqK fyd;a wjika ksIamdokfha fhdoh

fldgia wj,ïnkh fjñka mj;sk ksid ksIamdokfha ;;a;ajh nd, fõ' fï

i|yd lsßj, fhdoh bj;a lsßu fyda iucd;slrKh lsÍu l< hq;=hs'

² fnda;,a uQä iy lsß r;a lsÍfï ld,h wod< WIaK;ajhg m;a jQ wjia:dfõ isg uek

.kak'

² fmÍug fhdod .kakd fmrk yd froslv ÔjdKqyrKh l< hq;= h'

² fnda;,hg lsß msrùfï oS fnda;,a lfÜ isg 2'5 cm muK bv ;eîfuka r;a ùfï

§ fyda wêYS; ùfï § fyda we;s jk m%idrKh ksid isÿ jk ydks je<fla'

Page 164: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

153

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² uQä iú lsÍfï oS uQä w;ska we,a,Sfuka j<lskak' fï i|yd ÔjdKqyß; veys

w~qjla fyda w;a wdjrK fhdod .kak'

² fnda;,a iS,rfha m;=,g rn¾ lE,a,la ;nd tA u; fnda;,h Rcq j msysgqjd uQä iú

lsßfuka fnda;,a mqmqrd hEfuka j<lajd .; yels h'

² lsß fnda;,a c, ;dmlhl meiagrSlrKh lsrSfï oS c, ;dmlfha m;=,g uia,skafrÈ lvla t<d" ta u; ;ekamla lsrSfuka r;a ùfï oS c, ;dmlfha m;=, iu.fnda;,a iam¾Y ùu j<lajd .; yels h'

b. l,alsß ksmoùu

² mSv;dmlhg c,h msrúh hq;af;a isÿre iys; wdOdrlfha Wig jvd wvq Wilg h'² mSv;dmlfha mshk ksjeros j iú l< hq;= h' tfia fkdjqjfyd;a tys mSvkh

kshñ; mSvkhg <Õd fkdfõ' ;jo mshk .e,ù hEfuka wk;=re isÿ úh yels h'² mshk újD; lsÍug fmr msgdr lmdgh l%ñl j újD; lr we;=<; mSvkh bj;a

l< hq;= h' tfia fkdlsÍfuka wk;=re isÿ úh yels h'² mSv;dmlfha mshk újD; l< hq;af;a isis,a jQ miqj h'² mSv;dmlfhka bj;g .;a fnda;,a ksjqKq miq fidaähï fugdnhsi,a*hsÜ osh lrk

,o c,fhka fiaoSfuka mshk wjg ;ejÍ we;s lsß bj;a jk w;r ta u; CIqøcSùkaj¾Okh ùu j<lshs'

² ÔjdKqyß; lsß udi 6l muK ld,hla ^uQäh wßk ;=re& ;nd .; yels h'

Page 165: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

154

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 45

cdä ieliSu

ksmqK;d uÜgu ( 9'2

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d # ² cdä ±óug iqÿiq ud¿ j¾. f;dard .ekSu² wuqøjH kshñ; m%udKj,ska f;dard .ekSu² ksjeros mshjr wkq.ukh lrñka cdä ksIamdokh lsÍu

ye¢kaùu ( cdä ieliSu u.ska ixrlaIs; foaYSh ixialD;sh yd ne÷Kq ud¿ksIamdok l%uhls' fuys§ wdydr mßrlaIKh ùu muKla fkdj"u;aiH udxYfha rih' jhkh" iqj| jeks oE ys;lr f,i fjkiafõ'

uQ,O¾uh ( ¨Kq yd f.drld fyda úkdlsß ñY%Khl .s,aùfuka wmQ;s úc,khu.ska c, ils%h;dj wvq lsÍfuka yd ndysrdi%e;sh u.ska wys;lrnelaàßhd j¾Okh md,kh lsÍfuka wdydr mßrlaIKh fõ'f.drld u.ska udOHfha PH w.h wvq ùu yd laIqøÔù ls%hd isÿmd,kh fõ'

wjYH WmlrK yd øjH# ² ud¿ ^yqre,a,d" id,hd jeks& 1kg² u, fkdnefok jdfka Ndck $ ueá Ndck² u, fkdnefok jdfka msyshla yd ,E,a,la² f.drld 300 g² ¨Kq 400 g² fnda;,a fyda fmd,sfm%dms,Ska ^weiqreïlrKhg&

l%ufõoh # ² my; .e,Sï igykg wkqj mshjr ms<sfj< wkq.ukh lrkak'w¨;a uiqka ^.=Kd;aul núka hq;=&

wkjYH fldgia bj;a lsÍu (heading, gutting, descaling)

.,dhk c,fha fia§u

¨Kq" f.drld tl;= lsÍu ^ud¿ ( ¨Kq (f.drld ( 1 kg :400 g :300 g)

ia;r f,i Ndckhl weisÍu

Ndckh fyd`Èka wdjrKh lsrSu ^uqød ;eîu&

úrduh ^i;s lsysmhla ;eîu& ^i;s 3-4&

cdä weiqreïlrKh lsÍu

ks.ukh #

ksIAmdÈ; cdäj, .=Kd;aul nj" fmkqu" j¾Kh" jhkh" iqj`o jeks bkaøSh f.dapr,laIK wkqj ks.ukh lrkak'

Page 166: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

155

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

úfYaI lreKq #

² ¨Kq yd f.drld fjkqjg úkdlsß Ndú; l< yels h'² cdä iE§ug i;s lSmhla .; fõ' fuu ld,h ;=< cdä ±uQ Ndckh ueiaika yd

fjk;a lDóka we;=M fkdjk mßÈ fyd¢ka jid ;eìh hq;= fõ' ke;fyd;a ueiaikaì;a;r ±ófuka cdä ;=< mKqjka we;s fõ'

² mßfNdackhg iqÿiq cdä wdfõ‚l iqj¢ka yd rifhka hqla; fõ'² u;aiHhdf.a foay nr wkqj ¨Kq tla l< hq;= h'² f.drld fidaod fmf`.kakg ;nkak'² ¨ K q i y f . dr l d wUr k h k a; %h l (Blender) oud wUrkak'² ueá n÷k fidaod f;; ud;a;= lr .kak' fuh r;alr .ekSfuka isÿre jeiS Èhr

msgg hEu je<elaúh yels h'² ud¿kaf.a YÍrfha fldgila b;sß jk fia 450 g lmd we;=<; we;s wkjYH oE bj;a

lrkak'² idod.;a ¨Kq" f.drl ñY%Kh m<uq j ueá n÷k m;=f,a ;jrkak' bkamiq ud¿

ia;rhla ;ekam;a lrkak' fufia udrefjka udrejg ud¿ yd f.drld ia;r f,iwiqrd wjidkfha ñY%Kh fyd¢ka jid miq j fmd,s;Skaj,ska n÷k fydÈka wdjrKhlsÍu fyda c, uqødjla ;eîu fyda l< yels h'

² i;s 3-4l § cdä iEfoa'² pH w.h 4'5g wvq ùu ksid nelaàßhd j¾Okh úh fkdyeá h'² wï, ys;ldó (acid loving) È,Sr iEÈh yelsh'² jßka jr pH w.h mÍlaId lsÍu isÿ l< yels h'

Page 167: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

156

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 46

ÿï .eiQ ud¿ ksIamdokh lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 9'2

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d ( ² ksjerÈ f,i ud¿ msßisÿ lsÍu yd lemSu² ieliSfï mshjr ksjerÈ j wkq.ukh lrñka ÿï .eiQ ud¿

ieliSu

ye¢kaùu ( ÿï .eiSfuka wdydr mßrlaIKh b;d mer‚ hq.j, isg mejf;kl%ufõohls' mßrlaIKhg wu;r j YS; ÿï .eiSu ^Coldsmoking&" WKqiqï ÿï .eiSu Hot smoking& f,i ÿï .eiSu m%Odk

wdldr follg isÿ l< yels h'

uQ,O¾uh ( ÿïj, mj;sk wvq ujq,sl ialkaOhla iys; *Sfkda,sl ixfhda.nelaàßhd kdYl f,i o by< m%;sTlaisldrlhla f,i oyeisfrñka uqvq ùfï ls%hdj,sh j<lhs' tfia u ÿfuys wka;¾.;*Sfkda, yd we,aäyhsv wdydr u; ;ekam;a ù wdrlaIl mg,hlaiE§fuka o wdydr mßrlaIKh fõ' óg wu;r j ÿfuys wvx.=úúO ridhksl ixfhda. wdydrfha iajdo me;slv fjkia lrhs'

wjYH WmlrK yd øjH( ² ud¿ l+ß lsysm fofkla (500 g)² c,h ² ¨Kq² msyshla

² lmk ,E,s² fíiula² WIaK;ajudkhla

² ÿï .eiSu i|yd iqÿiq WmlrKhla mj;sk iïm;a wkqj fuhilid .; yels h'&

² w`.=re $ ,S l=vq

l%ufõoh (

² YS; l< ud¿ fyda wêYS; l< ud¿ YS; yeÍfuka - thawed& fï i|yd fhdÞ.; yelsh'

² m<uq j ud¿ l+ß fyd¢ka fidaÞ fldr fmd;=" jr,a" nvje,a yd lru,a bj;a lrkak'^wjYH kï ud¿ T¿j o bj;a l< yels h'& fm!ÉP jr, muKla b;sß lrkak'

² miqj ud¿jdf.a nv m%foaYh f,a iy l=vd nvje,a len,s we;akï tAjd bj;a lr nvm%foaYfha fldgia ;Srejla f,i lmd bj;a lrkak' tla me;a;lska u;aiHhd újD;lr .kak ^m¨ fol fjka fkdjk fia&'

² miqj kej; ud¿jd fyd¢ka fidaÞ .kak' wjYH kï ud¿jdf.a lgq wdÈh bj;a lrud¿ len,s fillet& lr.kak'

Page 168: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

157

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² lmd.;a ud¿ len,s ^fillet& 80] ¨Kq ødjKhl ál fõ,djla .s,ajd ;nkak^¨Kq ( j;=r ( 1( 3&'

² ¨Kqj, .s,ajQ ud¿ len,s Kq fíÍug ;nd ÿï .eiSu mshjr ;=kl § isÿ lrkak'

m<u qf j k a 300C muK wvq WIaK;ajhla ,nd oS ud¿ ndf.g úh<d .kak' ^30 0C&'túg ud¿ yu ;o ùfuka ud¿ len,s l=vq ùu je<lfhs' bkamiq 500C yd 800CWIaK;ajh iys; ÿug ud¿ ksrdjrKh lrkak'

² ÿï .eiQ ud¿ ksfjkakg yer iqÿiq weiqreul weiqreï lrkak'

ks.ukh # ksIAmdÈ; ÿï.eiQ ud`Mj, .=Kd;aul nj" fmkqu" j¾Kh" jhkh" iqj`o jeks bkaøSh

f.dapr ,laIK wkqj ks.ukh lrkak'

úfYaI lreKq #

² ¨Kq ødjKfha ¨Kqj, idkaøKh 80 ]g jvd jeä jQ úg ud¿ úh<Sfuka miqud¿j, iu u;=msg ¨Kq leg .eiS iqÿ meye;s me,a,ï we;s fõ'

² ¨Kq ødjKfha .s,ajd ;eîfï ld,h jeä lsÍfuka tAldldÍ j ud¿ ;=<g Kq Wrd.ekSu isÿ fõ'

² ÿï .eiSu i|yd WÑ; ±j f;dard.; hq;= h Wod # l=re`oq oej&' fuu.ska úúO iajdotla lr .; yels h'

² fmd,a" rn¾ jeks Ydl fldgia ÿï .eiSug fhdod fkd.kakd w;r ieu úg u1500Cg jvd by< WIaK;ajhla r`ojd .; hq;= h'

² ÿï .eiSfï § WIaK;ajh md,kh b;d jeo.;a fõ' ke;fyd;a WIaK;ajh jeäùfuka úI iys; fnkafif*hsßka jeks yhsâfrdldnka ksmofõ'

² ud¿ úfYaIh" ud¿jkaf.a wvx.= fïo m%udKh wdÈh u; ÿfuys ;efnk ld,hfjkia fõ'

² YS; ÿï .eiSu - 30-32 0C meh 24WKqiqï ÿï .eiSu - ñks;a;= 20la ¨Kqj, .s,ajd 60 0C úc,k hka;%h$ ÿï .ikWmlrKh fyda iQ¾hdf,dalfha úh<Su isÿ l< yels h'

² ÿï .eiQ ud¿ iqÿiq weiqreul nyd 30 0C WIaK;ajhl ;eìh yels h'² ,xldfõ l=re÷ or" m<;=re .iaj, or fhdod .efka' m%;sldr l< ±j fhdod fkd.;

hq;= h'

Page 169: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

158

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 47

fhda.Ü ksIamdokh lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 9'2

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d ( ² fhda.Ü ksIamdokh lsÍug wjYH wuqøjH ksjeros f,i uek

.ekSu yd wjYH ;ekays § ksjerÈ j ñY% lsÍu

² ieliSfï m shjr ksjerÈ f,i wkq.ukh lrñka

fi!LHdrlaIs; j fhda.Ü ksIamdokh lsÍu

² fhda.Ü ksIamdok ls%hdj,sfha wjÈ ,laIK y÷kdf.k ksjerÈ

j ksIamdok ls%hdj,sfha ksr; ùu

ye¢kaùu ( ys;lr laIqøÔùka fhdÞ .ekSfuka wdydr mßrlaIKh lsÍfï

m%Odk l%shdj,shla f,i fhda.Ü ksIamdokh lsÍu ye¢kaúh yels

h' fuu meiùfï ls%hdfõ § lsß fN!;sl j yd ridhksl j

fjkia ù wdydrfha fmdaIK .=Kh yd iajdo me;slv fjkia fõ'

fuu m%dfhda.sl ld¾hfhka wfmalaId lrkafka ksjerÈ mshjr

wkq.ukh lsÍfuka fi!LHdrlaIs; j fhda.Ü ksIamdokh lsßuhs'

uQ,O¾uh ( Lactobacillus bulgaricus, Lactobacillus thermophilus yd

Streptococcus lactis jeks ,elaála wï, nelaàßhd lsßj, we;s

,elafgdaia" ,elaála wï,h njg m;a lsÍfuka iEfok wdï,sl

udOHh fya;=fjka lsß leg .efia'

fhda.Ü iE§fï § lsß leá.eiSu isÿjk wdldr folls'

1& ;dmh ksid jk leá .eiSu

;dmh ksid fm%daàka iajNdjh fjkia ù leá .eiSu

2& laIqø Ôùka lrK fldg ,elafgdaia" wï,h njg m;a ùu ksid

pH w.h wvq ù leá .eiSu

wjYH WmlrK yd øjH# ² u, fkdn¢k jdfka idiamdkla

² È. ye`v,h iys; yekaola² .Eia ,smla $ ;dm m%Njhla² fhda.Ü fldamam iy mshka² WIaK;ajudkhla² îfc!Ilhla ^Incubator& 43 0C² t<lsß 500 ml² iSks 40- 50 g² fc,áka 3 g² uqyqï fhda.Ü 25 gla ^lsß mßudfjka 5]&

² fmrkhla (strainer)

Page 170: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

159

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh#

² m<uqj lsß fmfrd.kak'

² t<lsßj, we;s fïoh Cream separator wdOdrfhka bj;a lrkak' ke;fyd;a lsß

fmK u;= ù tk f;la lsysm jrla W;=rd ksjd .ksñka msg;g u;= jk fhdoh fmrd

bj;a lrkak'

² lsßj,g iSks ñY% lr r;a lrkak' ^90 0C úkdä 5ka & fïoh bj;a lrkak'

² r;a l< lsß 60 0C WIaK;ajh f;la isis,a lrkak' 60-70 0C >k fc,àka iy WKq

c,h 1(1 wkqmd;hg f.k b;d fyd¢ka osh lr Bg tl;= lr fyd¢ka ñY% lrkak'

² bka miq tu ñY%Kh 42 0C olajd isis,a lr uqyqï fhda.Ü tl;= lrkak (40-43 0C).

² wjYH kï rildrl yd j¾Kl tl;= lrkak'

² ñY%Kh fyd¢ka l,;kak'

² idÞ.;a ñY%Kh fhda.Ü fldamamj,g fmrñka mqrjkak'

² fuu lsß ñY%Kfhka iaj,amhla f.k pH w.h uek n,kak'

² fuu fldamam îfc!IK l=àrhla ;=< 43 0C WIaK;ajfha meh 2-4la ;nkak'

² miqj ilid.;a fhda.Ü isis,a lr YS;lrKh ;=< meh 2la muK ;nkak' 4 0C

² YS;lrKhg udre lsÍu fkdfi,ajk fia mfriaifuka isÿ lr 100 Cg wvq

WIaK;ajhl .nvd lrkak'

ks.ukh #

² wjika ksIamdokfha pH w.h" rih yd jhkh mÍlaId lrkak'

úfYaI lreKq #

² fc,áka WKq c,fha Èhlr th WKq c, n÷kl fyda úc,k hka;%hl ;nd wjYH

úg § msg;g f.k ñY% lrkak' ke;fyd;a fc,áka leá .efia'

² lsß yd iSks r;a lsÍfï § ks;r ye¢.Efuka j<lskak ^lsß mßudj wvq úh yels

ksid&'

² lsßj, pH w.h 6'5-6'7 muK jk w;r fhda.Ü j, pH 4'5-4'8 w;r úh yels h'

² Èhr t<lsß fjkqjg msálsß fhdÞ .; yels h' fuys § msálsß 250 gla c,h 1700 ml

Èhlr lsß ødjKh idÞ .; yels h'

² fï i|yd Ndú;hg .kakd Ndck yd WmlrK ish,a, inka fhdÞ msßisÿ lr

mefyk j;=f¾ Boiling water& nyd ñks;a;= 10-15la muK ;ïnd .kak'

² ma,diaála n÷ka wdÈh 10] fidaähï fugdnhsi,a*hsÜ Èhrfhka fidaÞ yer mdúÉÑhg

.kak'

² uqyqï fhda.Ü f,i l,ska ieliQ fhda.Ü tlla fhdÞ .; yels h'

² fhda.Ü idÞ jeä fõ,djla WKqiqï ia:dkhl ;eîfuka ñÿk fhda.Ü leáh yd

j;=r .;sh fjka ù fhda.Üj, jhkh fjkia ùug bv we;'

² rildrl f,i m,;=re hqI fyda m,;=re len,s tla l< yels h' m<;=re len,s tla

lrkafka kï 63 0C muK WIaK;ajfha meh 1$2la ;nd úh<d .;a m,;=re isis,a lr

tla lrkak'

Page 171: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

160

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

45cm

27.5cm 42.5cm

ir, îfc!IK l=àrhla ilia lrk wdldrh

wjYH øjH

iaghsrf*daï fmÜáhla ^45 x 42.5 x 27.5 cm&WIaK;aj md,lhla Thermostat&úÿ,s n,an folla ^40 W yd 25 W)WIaK;ajudkhla ^20 - 110 0C&we¨ñkshï f*dhs,a

l%ufõoh #² iaghsrf*daï fmÜáhla f.k tys we;=<; we¨ñkshï f*dhs,a tllska wdjrKh

lrkak'² miqj my; rEmfha mßÈ úÿ,s n,an 02" WIaK;ajudkhla yd WIaK;aj md,lhla

fmÜáh we;=<; iú lrkak'

Page 172: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

161

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 48

,elaálaa wï, meiùu u.ska t<j¿ mßrlaIKh lsÍu^f.dajd Ndú;fhka ijZl%jqÜ sauekraut ksmoùu&

ksmqK;d uÜgu ( 9'2

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d ( ² ijZl%jqÜ ksmoùu i|yd wjYH wuqøjH yd WmlrK f;dard.ekSu

² ksjerÈ mshjr wkq.ukh lrñka .=Kd;aul núka by<ijZl%jqÜ ksmoùu

ye¢kaùu ( ijZl%jqÜ wdï,sl f.dajd f,i o y÷kajhs' fuh laIqø Ôù meiùuu.ska t<j¿ mßrlaIKh lrk l%uhls' meiùu u.ska wdydrhgrihla yd uDÿ jhkhla f.k foa' tfuka u meiùfï § úgñkaksIamdokh ùfuka wdydrfha .=Kd;aul nj o by< hhs'

uQ,O¾uh ( f.dajdj, iajdNdúl j Ôj;a jk nelaàßhd" idkaøKh 2-3] jQ¨Kq udOHhl ls%hd;aul ù ,elaála wï,h ksmofõ' fuu.skaf.dajdj,g ,dlaIKsl iajdohla yd jhkhla we;s lrhs' ¨Kqksid wdi%e;sh u.ska ffi, ;=< we;s fmdaIl we;=`M øjH msg;ghhs' iajNdjfha we;s ,elaála wï, nelaàßhd u.ska fïjdfhameiSu isÿ fõ' wdrïNl uqyqï tl;= lrkafka ke;',elafgdaia ,elaála wï,h

wjYH WmlrK yd øjH( ² mrsK; f.dajd f.ähla² ¨Kq l=vq² 2'5] ¨Kq ødjKhla ^c,h 1 llg ¨Kq 25 gla Èhlr

idÞ.;a ødjKh&² u, fkdnef|k ;shqKq jdfka msyshla² lmk ,E,s² u, fkdn|sk idiamdka² .Eia ,smla ^fnda;,a ÔjdKqyrKh ioyd&² mshk iys; msßisÿ ysia cEï fnda;,a² fnda;,a lg uqød ;eîug iqÿiq øjHhla² ma,diaála fíiula² bf,lafg%dksl ;rdÈhla

l%ufõoh#

² fyd¢ka mßK; f.dajd f.ähl u;=msg mj;sk fld< meye m;% .,jd bj;alrkak'

² bka miq msßisÿ c,fhka f.dajd f.äh msáka fidaÞ .kak ^.,d hk c,fhka&'² f.dajd fld< .,jd ueo kdráh lmd bj;a lrkak'² kej; fld< fyd¢ka fidaÞ jeämqr c,h fíÍug yßkak'

Page 173: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

162

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² 3-5 mm w;r m%udKfha isyska ;Srej,g lmd .kak'² bkamiq lmd.;a f.dajdj, nr lsrd .kak' msßisÿ n÷klg oukak'² f.dajd .%Eï 100lg ¨Kq .%Eï 2'5la jk fia lmd .;a f.dajdj, nrg wjYH ¨Kq

lsrd .kak'² bkamiq Kq l=vq f.dajd u; bi" w;ska fyda yekaolska fyd¢ka ñY% lrkak fmdä

lsÍula fkdlrkak&'² f.dajd iys; n÷k we,lr iaj,am fõ,djla ;enQ úg ffi,j,ska msg;g wd hqI

n÷fkys tla /ia fõ'² fuu Èhrfhys pH yd brix w.hhka uek igyka lr .kak'² bkamiq ÔjdKqyß; cEï fnda;,hg jd; wjldY fkdisák fia lmd.;a f.dajd ;o

lrñka wiqrkak'² fnda;,fha lgg iudk jk fia f.dajd fld<hlska rjqula lmd weisrE f.dajd u;

w;=rkak'² ¨Kq ñY%s; f.dajd ;snq n÷fka tl;= jQ hqI tu f.dajd fld<h u;g j;a lrkak'² miqj ks¾jdhq ;;a;ajhla ks¾udKh jk fia c, uqødjla ilikak'

² fuh 18 0Cl WIaK;ajfha îfc!IKh ioyd i;shla muK ;nkak' i;s 3-5lamuK iïmQ¾K meiùu isÿ fõ'

² Èk 3lg miq ijZl%jqÜ hqIfha pH yd brix w.h yd ,jK;dj ukskak' fuys§ pHw.h 3-4 meñK we;akï meiùu m%udKj;a h'

² kej; Èk 6l § muK pH yd brix w.hhka ukskak'

ks.ukh #

ksmojQ ijZl%jqÜj, .=Kd;aul nj ks¾Kh lrkak ^úksúo fmfkk jhkh"uduhsÜ iqj|" ;o weUq,a .;sh&'

úfYaI lreKq (

² fnda;,h ;=< ks¾jdhq ;;a;aj ;sìh hq;= h'² fnda;,h ;=< ldnkavfhdlaihsâ iE§ug bv we;s ksid mshklska jeiSu fkdlrk

w;r c, uqødj ksid tfia iEfok ldnkavfhdlaihsâ ksoyia fõ' ke;fyd;afnda;,h msmsÍ hd yels h'

² ksjerÈ j fkdieliqk ijZl%jqÜj, wys;lr iqj|la" fij, .;shla fuka ulaIqøÔùka ksis f,i j¾Okh fkdjqK fyd;a frdai meyehla o we;s úh yels h'

² wjidk ksIamdokfha pH w.h 3-4 olajd o brix w.h 0'7-1'0 o úh yels h'

c,h msrjQ fmd,s;Ska u,a,

fmd,s;Ska ojgkhf.dajd len,s

n÷k

Page 174: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

163

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 49

weisála wï,h meiùu u.ska úkdlsß ksIamdokh lsrSu

ksmqK;d uÜgu ( 9'2

fhdacs; ld,Éfþo ( 03

wfmalaIs; l=i,;d ( ² ó rd fyda fmd,a j;=rj,ska úkdlsß ksIamdokhg wjYH ˜—rdñY%Kh˜ ilid .ekSu

² úkdlsß ksIamdokh lsrSug wjYH wegjqï ilia lsrSu² rd ñY%Kfhka úkdlsß ksIAmdokh lr .ekSu

ye¢kaùu ( msIagh iy iSksuh øjH uoHidr meiSug Ndckh lr uoHidrksmojd" tajd ;j ÿrg;a meiùfuka ksIamdokh lrk úkdlsßwdydr l¾udka;fha § l=¿ nvqjla fukau mßrlaIl f,i ofhdod .kS' wdydrj, laIqøÔúka j¾Okh ksfIaOkh lsrSugfuka u bkaøsh f.dapr ,laIK we;s lsÍug o th WmldÍ fõ'

uQ,O¾uh ( weisála wï, meiùfuka we;s jQ uoHidr u; Acetobacternelaàßhdj ls%hd lsÍu ksid úkdlsß iEfoa' fuys pH w.h wvqneúka wys;lr laIqøÔù j¾Okhg ndOd ùfuka wdydr mßrlaIKhfõ'

.aÆfldaia tkf;da,a + CO2 CH

3COOH CO

2 + H

2O

wjYH WmlrK yd øjH( ² fmd,a j;=r fyda ó rd 6 lla muK² iSks 250 gla muK² úh<s hSiaÜ ^fílß hSiaÜ& fïi ye`È 1$2la muK² ó rd fyda fmd,a j;=r W;=rejd .ekSug u, fkdn`osk

jdfka idiamdkla ^2 lg jeä&² ñkqï irdjla² .Eia ,smla² isyska ±,a iys; fmrkhla² WIaK;ajudkhla² ,S yekaola² mshk iys; ma,diaála n÷kla ^2 1$2 l&² isyska ±,a$ l=vd isÿre iys; frÈ lvla² úis;=re u;aiH gexls jd;kh lrk l=vd fmdïmhla

^Tlaiscka fudagrhla&² fnda;,a yd uQä ^ma,diaála&² mrK jQ iajNdúl fmd,a úkdlsß ^uqyqï f,i&² 4 l muK Odß;djla iys; ma,diaála n÷kla² ;=,djla

Page 175: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

164

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh #

mshjr 1

² fmd,a j;=r 300 ml muK fmrd .kak'² pH yd brix ukskak' brix w.h 15 jk ;=re wjYH muK iSks tl;= lrkak'² fuys brix w.h 15 olajd ieliSug fmd,a j;=r 100 ml ioyd iSks .%Eï 10la jk fia

tl;= lrkak'100 mlla i`oyd wjYH iSks m%udKh = 10 g300 mlla i`oyd wjYH iSks m%udKh = 10 g X 3

= 30 g² bkamiq pH w.h 3'2-4 w;r isák fia pH ilikak' fï ioyd isá%la wï,h Ndú;

l< yels h (0.4-0.5 g).² ,sm u; ;nd ñks;a;= 5la r;alr (80-85 0C) ldur WIaK;ajhg isis,a lrkak

(35 0C)'² hSiaÜ 1 gla uo WKqiqï c,h 20 mll fyd¢ka ñY%lr Èh lr idod.;a hSiaÜ

wj,ïnkh tl;= lrkak ^,Sg¾ 1lg .%Eï 1la jk fia&'² fuu ñY%Kh ÔjdKqyß;" ÿUqre meye ùÿre fnda;,a j,g j;alr" lmqmq ka wenhlska

jikak ^msrùfï § Head space ;nkak&'² bkamiq úh<s isis,a ia:dkhl i;shla muK ;nkak i;shlg muK miq t;fkda,a

iEfoa&'

mshjr 11

² i;shlg muK miq by; ñY%Kh fmrd msßisÿ ùÿre fnda;,hlg oukak'² uqyqï f,i l,ska idod .;a úkdlsß fyda weisála wï,h uqyqï 10(1& tl;= lrkak'

l,ska ieliQ úkdlsß o fhdod .; yels h'&² Èk 2-3la ;nd pH w.h wdï,sl uÜgu& yd brix w.h ukskak (brix 2-3 muK fõ&'² ishqï isÿre iys; frÈ lvla f.k ia;r folla iys; j msysgk fia n÷fka lg jid

.eg .id udihla muK ;nkak mrsK; ùug/maturation&'² bkamiq ÔjdKqyß; n÷klg fmrd Head space 1cm la jk fia ;nd 63 0C ñks;a;=

30 meiagÍlrKh l< hq;= h'

úfYaI lreKq #

² uoHidr iE§fï mshjf¾ § fílß hSiaÜ fhdod .ekSu iqÿiq fõ ^,Sg¾ 1g .%Eï 1la&Brewers yeast jvd iqÿiqh' t;fkda,a iEfok úg brix w.h wvq fõ't;fkda,aj,ska úkdlsß iE§fï mshjf¾ § iajdhq iajikhla isÿ jk ksid fyd`Èkajd;kh l< hq;= h' u;aiH gexlsj,g Tlaiscka imhk fudagrhla $ jdhql,ïnkhla u.ska jd;kh lsÍfuka wvq ld,hl § úkdlsß idod .; yels fõ'fuys weisála wï,h 5 ]g jvd jeä m%udKhla ;sìh hq;= h'

² fuu ñY%Khg u;aiH gexlsj,g Tlaiscka imhk fudagrhla jeks tlla u.skajd;kh lsÍfuka óg jvd wvq ld,hlska úkdlsß idod .; yels h'

Page 176: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

165

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh 2

² ó rd 2 lla muK fmrd .kak'² fuhg iSks 100 gla muK tla lr Èh lrkak'² ,sm u; ;nd ñks;a;= lSmhla W;=rejd ksjd .kak'² ldur WIaK;ajhg ksjd .;a ó rd ñY%Khg úh<s fílß BiaÜ fïi ye¢ 1$2la ñY%

lrkak'² ,Sg¾ follg u`ola jeä fnda;,hlg ^ÔjdKqyrKh l<& ñY%Kh tla lr lsr,

wenhlska jikak'² lsr, wenh isÿre lr l=vd ma,diaála$ ùÿre nghla t;=<ska hjd jeia,ska wdf,am

lr jdhqfrdaOl lrkak' nghg ma,diaála k<hla iú lr wfkla fl<jr c,n÷klg oud Èk 5la muK ;nkak'

c,h

c, n`ÿk

rn¾ fyda ma,diaála ngh

jd;k ngh ^ùÿre $ ma,diaála

jeia,ska

² Èk 5lg muK miq ñY%Kh ñks;a;= 20la 60 0C WIaK;ajfha r;a lr ksjd .kak'thg uqyqï f,i 10 ] mrK úkdlsß ñY% lrkak'

² ksjd.;a ñY%Kh 2 lg jvd jeä Odß;djla we;s Ndckhlg oud ishqï isÿre iys;frÈlvlska jid úis;=re ud¿ gexls jd;kh lrk fudagrhla wdOdrfhka jd;khlrkak'

² i;shlg muK miq ñY%Kh fmrd 600C WIaK;ajfha ñks;a;= 20la muK r;a lru`ola ksjqKq miq fnda;,aj,g oud uQä iú lrkak'

ks.ukh #

ksmojQ úkdlsßj, .=Kd;aul nj ks¾Kh lrkak'

úfYaI lreKq #

² ó rd yd hSiaÜ ñY%Kh fhdok fnda;,h w÷re fnda;,hla úh hq;= h'² hSiaÜ u.ska meiùfï § tys WIaK;ajh ldur WIaK;ajhg jvd u`ola jeä lsÍfuka

meiùu blauka fõ'² rd ñY%Kh weisála wï, nelaàßhd u.ska meiùfï ls%hdj,sfha § tys WIaK;ajh

37 0C WIaK;ajfha mj;ajd .; yels kï óg jvd wvq ld,hlska úkdlsß ksmofõ'² ks¾jdhq ;;a;aj iemhSu i|yd uoHidr meiùfï § jdhqfrdaOl lsÍu w;HjYH fõ'² úkdlsßj, 5 ]g jvd weisála wï,h mej;sh hq;= h'² jd‚c uÜgfï § jeä uoHidr m%;sY;hla iys; uoHidr ødjKhlg iSks iy

fmdaIlhla tla lr 37 0C WIaK;ajfha jd;kh lrñka le,;Sfuka Èk 2-3 w;rld,hl § úkdlsß ksmojd .; yels h'

² mdrïmßl j ksfjiaj, úkdlsß ksmojQfha ó rd udi 1 - 1 1$2 la muK frÈlvlska jid .nvd lr ;eîfuks'

Page 177: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

166

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 50

mqyq,a fodais ksIamdokh lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 9'3

fhdacs; ld,Éfþo ( 04

wfmalaIs; l=i,;d ( ² ksis mßK;sfhka hq;a mqyq,a f.ä f;dard .ekSu² ieliSfï mshjr ksjerÈ f,i wkq.ukh lrñka .=Kd;aul

núka hq;= mqyq,a fodais ksIamdokh lsÍu

ye¢kaùu ( úúOdx.slrKh lrk ,o wdydr w;r mqyq,a fodais i|ydfjf<|fmdf<ys úfYaI ;ekla ysñ fõ' mqyq,a hkq jeä wiajekaklaaf.k fok fnda.hla jqj o wiajekak wdydr f,i Ndú;hg

.kakd l%ufõo wju fõ' .=Kd;aul núka hq;= mqyq,a fodais i`oydfjf<`ofmd< b,a¨u by< fõ'

uQ,O¾uh ( wdi%e;sh" úc,kh u.ska mqyq,aj, f;;uk m%udKh$ c, il%sh;djwvq lsÍfuka mßrlaIKh lsÍu

wjYH WmlrK yd øjH( ² ;rdÈhla² lmk ,E,a,la

² msyshla² idiamdkla² .Eia ,smla² ye¢² w¨ mqyq,a len,s 500 g² iqÿ iSks 200 g² frdai j;=r ìxÿ 6-7² yqkq melÜ 1 (edible limestone)² c,h 100 ml² ñkqï irdjla² .Eremamq

l%ufõoh #

² fyd|g meiqKq mqyq,a f.ähla f;dard .kak'

² ;shqKq msyshlska 1 1$2" muK rjqï ;Sre lmkak'

² ueo fldgi yd fmd;= bj;a lrkak'

² w.,a 1 1$2 muK len,sj,g lmkak' .Eremamqjlska fyda toothpick u.ska wek

isÿre lrkak' ^uq¿ f.ähu .Eremamqjlska wek miq j rjqï ;Sre lmd uoh bj;a

lsÍu o l< yels h'&

Page 178: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

167

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² yqkq Ca(OH)2& 10 gla c,h 1 ll Èhlr fmrd .;a ødjKhg mqyq,a len,s oud meh

5-6la muK ;nkak'

² ;=ka y;r j;djla msßisÿ c,fhka fidaod yqkq bj;a lrkak' c,h fífrkakg

;nkak'

² len,s .s,aúh yels ;rï j;=r oud wvq .skaofrys úkdä 10-15la r;a lrkak mqyq,a

len,s uDÿ jk f;la& bkamiq isis,a c,h iys; n÷klg oukak'

² c,h fírE mqyq,a len,s fjk;a idiamdklg oud th u;g iSks 200 g biskak'

len,s fkdlefvk fia yekafoka l,jï lr meh 1$2la muK ;nkak'

² iSks isrma ødjKh >k jk ;=re wvq .skaofrys ,sm ;nd mqyq,a len,s mdrNdil njg

m;a jk ;=re ye¢.dkak'

² iSks isrma ødjKhg frdai j;=r tl;= lrkak'

² ieu mqyq,a lene,a,l u iSks ;ejfrk f;la ye¢ .dkak'

² bka miq ,sm ksjd iSks leg iEfok f;la ye¢ .dkak' miqj iSks leg fyd¢kalen,sj, ;ejreKq miq f;,a lvÞishlg fodais oud ksfjkakg yer miqj weiqreïlrkak'

ks.ukh #

ksmojQ mqyq,afodaisj, .=Kd;aul nj ks¾Kh lrkak'

úfYaI lreKq (

² iSks idkaø lsÍfï § ,sfmys .skaor md,kh lsÍu b;d jeo.;a fõ' ke;fyd;a iSksleru,slrKh úh yels h'

² iSks ødjKh yd mqyq,a len,s ,sfma we;s ieu fudfydf;a u fyd¢ka ye¢.dkak'² yqkq Èhrfhys ±ófï § ffi, ì;a;s u; le,aishï fmlafÜÜ iE§u ksid mqyq,a

len,sj,g ±ä iajNdjhla ,efí'² iSks iu. r;a lsÍfï§ wdiQe; úc,kh isÿ ù ffi, ;=< we;s c,h t,shg ths'

ffi, ;=< we;s fmdaIl o fï iu. t<shg tk w;r tajd ffi, w;r /f`oa' w¾Omdr.uH mg,h ;=<ska c,h hEug fkdyels úg iSks leá .efia ^Case hardeningisÿ ùu ksid&'

Page 179: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

168

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 51

;lald,s fidaia ksIamdokh lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 9'3

fhdacs; ld,Éfþo ( 04

wfmalaIs; l=i,;d ( ² ;lald,s fidaia ksIamdokh lsrsug wjYH wuqøjH f;aÍu"uek .ekSu yd wjYH ;kays § ksjerÈ j ñY% lsÍu

² ieliSfï mshjr ksjerÈ j wkq.ukh lrñka fidaiaksIamdokh lsÍu

ye¢kaùu ( ;lald,s mßrlaIKh l< yels m%Odk l%uh fidaia ksIamdokhhs'tfuka u úúOdx.SlrKh lrk ,o wdydr w;r fidaia ckms%hwdydrhls' tys wvx.= ,hsfldmSka (Lycophene) kï j¾Klhm%;sTlaisldrlhla f,i ls%hd lrhs' fuh ñksidf.a fi!LHhgo jeo.;a fõ'

uQ,O¾uh ( ;lald,sj, c, ils%h;dj wvq lsÍu" idkaøKh jeä lsÍu ydlaIqøÔùka j¾Okh wvd, lsÍu u.ska mßrlaIKh isÿ fõ'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² .Eia Wÿkla

² ueá $ u, fkdn|sk jdfka idiamdkla

² ±,a fmrkhla

² fmd,algq ye¢

² ÔjdKqyß; fnda;,a 2

² fnda;,a uQä uQød ;nk WmlrKhla (Bottle sealer)

² ;rdÈhla

² msyshla" lmk ,E,a,la

² ;lald,s m,amh 500 g

² iSks 150 g

² ñßia l=vq 7'5 g

² ¨Kq l=vq 7'5 g

² bÕ=re 05 g

² iqÿ ÆKq 05 g

² l=re÷ fmd;= 0'5 g

² lrouqx.= 0'5 g

² lrdnq keá 0'5 g

² idÈlald 0'5 g

² .ïñßia 0'5 g

² úkdlsß 25 ml

² ishU,d m,amh 2 g

² ì%laia ógrhla

Page 180: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

169

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh 1 (

² m,amfha wdrïNl brix w.h ukskak'

² m,amh nd.hg wvq lrk úg brix 16-17 w.fha § b`.=re" iqÿÆkq fmdÜgksh tl;=

lrkak'

² kej; ye¢.dkak' brix 20-25 jk úg úkdlsß we;=¿ øjH tl;= lrkak'

² wjidk ksYamdokfha brix w.h 35 muK úh hq;=h'² brix 35-40 jk úg ñßia l=vq tl;= lsÍu l< yels h'² l=¿nvq fmdÜgksh o ñY%Kfha ;ekam;a lrkak' túg 35-40 muK brix w.h

ths'

² ñY%Kh l%Sï .;shla .kS' túg ,sfmka nd .kak' ^brix 42 muK jQ úgidkaøKh m%udKj;a fõ'&

² ieliQ fidaia ÔjdKqyß; fnda;,aj, WKqfjka u (hot filling) wiqrd uqød ;nkak'

fuys § fnda;,fha lfÜ isg 1"l bvla head space f,i ;nkak'

² fnda;,fha uQä ,sys,a j ;nd ^80-95 0C& c, ;dmlhl úkdä 5-10la ;nkak'

² bka miq uQäh ;o lr fnda;,a f,an,a lrkak'

² ilia lrk ,o fidaia ÔjdKqyß; fnda;,aj,g WKqfjka u wiqrd uqød ;nkak'

fnda;,a yd uQä ðjdKqyrKh my; i|yka mßÈ l< yels h'

mSvk Wÿkl - ùÿre fnda;,a - 100 0C $ñks;a;= 30

mshka 80 0C $ñks;a;= 15

l%ufõoh 2 (² taldldÍ f,i bÿKq" udxY,h iys; ;lald,s f;dard .kak'² ;lald,s fidaod c,h fíÍug ;nkak'² ;lald,s m,amh idod .kak' ^fuh wdldr lsysmhlg isÿ l< yels h'&

- Hot break l%uh

- Cold break l%uh

hot break l%uh² 100 0C WKqiqï c,fha ñks;a;= 1la iqî%lrKh lrkak'² m,amh ,efnk fia ñY%K hka;%hl oud wUrd .kak'² ;rula f,dl= isÿre iys; fmfkarhlska fmrd fmrkh ,nd .kak'

Page 181: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

170

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

Cold break l%uh² ;lald,s len,sj,g lmd 55-65 0C WIaK;ajhl r;a lsÍu' úkdä 2-3la r;a

lrk úg fmlaáfkaia wls%h ù th ia:djrldrlhla f,i (Stabilizer) ls%hd lrhs'² Blend lr fmrd .kak'

² idod .;a m,amh r;a lsÍfuka idkaø lrkak ^m%udKh wvla jk ;=re&'² fufia idkaø lrk w;r l=vd frÈ lene,a,l t;+ iqÿÆkq yd wuq b`.=re we;=`M

l=¿nvq fmdÜgkshla ilid thg oukak'

² mSvk Woqklg wju jYfhka 2.5 cmla muK Wilg c,h oud ta ;=<g fidaia

iys; fnda;, oud úkdä 35la muK ;nd cSjdKqyrKh lr .kak'

ks.ukh #

ksmojQ ;lald,s fidaiaj, .=Kd;aul nj ks¾Kh lrkak'

úfYaI lreKq #

² fidaia iEoSu i`oyd u, fkdn`osk jdfka idiamdka fyda ueá Ndck Ndú; l< hq;=h'

² iSks tl;= lsÍu uq,ska isÿ fkdl< hq;= h' ke; fyd;a iSks leru,SlrKh ùfukafidaiaj, j¾Kh fjkia fõ'

² ;lald,s f;dard .ekSfï § udxi,h iys; ;lald,s fuka u fyd¢ka bÿKq ;lald,sf;dard.; hq;= h' ke;fyd;a m,am wiajekak wvq fõ' tfuka u meyeh fjkia fõ'

² úkdlsß tl;= l< hq;af;a m,amh idkaø lsÍfuka miq j h' ke; fyd;a úkdlsßblau‚ka jdIam jk ksid fidaiaj, kshñ; rih fkd,efí'

² ;lald,s idkaø lsÍfï § fyd¢ka ñY% fkdl<fyd;a lr jQ iajNdjhla we;s ùksIamdokfha fN!;sl .=Kdx. fjkia fõ'

² ;lald,s m,amfha wdrïNl brix w.h 4-5 muK h' idkaø jk úg th 35 fõ'

Page 182: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

171

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 52

t<j`M yd m,;=re wju ielisu

ksmqK;d uÜgu ( 9'3

fhdacs; ld,Éfþo ( 02wfmalaIs; l=i,;d ( ² .=Kd;aul núka hq;a t<j`M yd m,;=re f;dard .ekSu

² t<j`M yd m,;=re fia§u" fmd;= yeÍu yd lemSu ksjerÈ f,iisÿ lsÍu

² lmd .;a t<j`M yd m,;=re len,s wdl¾YKSh f,i weisÍu

ye¢kaùu ( wdydr ilia lsÍfï § tAjdfha uq,a iajrEmfhka iïmQ¾Kfhka

fjkia fkdfldg wju f,i ilialr tkï fia§u" fmd;=

yeÍu" len,s lsÍu jeks ls%hdjka isÿ lr ksIamdok fjf<|fmd<g

bÈßm;a lsÍu wju ieliSuhs' fuu.ska wdydr wêl f,i ilia

lsÍfuka isÿ jk fmdaIK ydks wju lr .; yels w;r u"

wdydrj,g ixrlaIl øjH tl;= lsÍfuka o je<lsh yels h'

uQ,O¾uh ( wju f,i wdydr ilia lsÍfï § ;dmuh ydks wju ùu yd

ridhksl m%;sls%hd wju f,i isÿ ùfuka fmdaIl ydks isÿ ùu

wju ùu

a' fldia wju f,i ieliSu

wjYH WmlrK yd øjH ( ² meiqKq fldia f.ähla

² àfmda,a

² c,h

² 200 ppm yd 500 ppm lAf,dAfrdlAiA øjK

² lmk ,E,s

² msys

² Wÿkla

² r;a lsÍug yd fia§ug n`ÿka

² weiqreï øjH

Page 183: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

172

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh (

1& fldia f.äh fyd¢kA msßisÿ lr" àfmda,a fhdod" ¥ú,s yd uv bj;A jk fiA .,d hk c,fhka fidaokak'

2& 200 ppm lAf,dAfrdlAiA øjKhl ñks;a;= 10lA .s,Ajd ;nkak'3& f.äh jgd we;s fmd;A; bj;A lrkak' f,,s bj;A l< jyd u ÿUqre ùu je<elAùug kgjd ksjd .;A c,fhA .s,ajkak'4& ÈlA w;g y;rg fldia f.äh lmkak'5& uÿ¨ fjka lrkak'6& h<s kgjd ksjd .;A c,fhA .s,Ajkak' weg fjkA lr uÿ¿ oslA w;g m<kak'7& fldiA len,s l< jyd u ksjqKq c,h iys; Ndckhlg oud fmrkhlskA c,h fjkA lrkak'8& 50-55 °Cl WIAK;AjfhA we;s c,fhA ñks;a;= tlyudrlA .s,Ajd ;nkak'9& iqÿiq weiqreul ^Wod # iaghsrf*daï& wdl¾YKSh f,i wiqrkak' miq j th Flexible filmj,ska wdjrKh lrkak'

10& nr lsrd fjf<`ofmd<g bÈßm;a lrkak'

ks.ukh #

wju ieliQ fldiaj, .=Kd;aul nj ks¾Kh lrkak'

úfYaI lreKq #

² WKq c,fha .s,ajd ;nk fõ,dj # 50- 55 °C ñks;a;= 1 1$2

² weiqreu # fmd,s;ska f.aca 150² .nvd l< hq;+ WIaK;ajh # 6-8 °C

² .nvd l< yels ld,h ( osk 7

² fuu ls%hdj,sfha oS mglj,g ;=jd, ùu yd ydks ùu isÿ jk neúka iajdNdúl

kejqï wjia:djg jvd iq`M fjkila fuu ksIamdokj, oelsh yels h' tksid .nvdlsÍfï oS .=Kd;aul nj mj;ajd .ekSug úfYaI Wml%u fhosh hq;= fõ'

10

Page 184: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

173

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² ish¨ u Ndck inka fhdod fidaod bka miq 200ppm laf,dafrdlaia ødjKhlska

fidaod Ndú; l< hq;= h'

² fïih fyda fïi froao 200 ppm laf,dafrdlaia u.ska iafmdkaca lene,a,la fhdod

msiod .; hq;= h'

² lmk msys" n`ÿka fyd|ska msßisÿ lr ks;r ks;r 200 ppm laf,dafrdlaiaj, .s,AjñkA

Ndú;hg .; hq;= h'

² lmk ,E,s fyd¢kA fidAod 500 ppm laf,dafrdlaia ødjKhl ñks;a;= 20la .s,Ajd

;nd" laf,dafrdlaiaA iïmQ¾Kfhka bj;A jk mßÈ kgk WKq c,fhka fidaod .;

hq;= h'

úfYaI lreKq

² laf,dafrdlaiA 3'8 mllA c,h 1 ll osh lsÍfuka 200 ppm laf,dafrdlaia ødjKhla

idod .; yels h'

² laf,dafrdlaiA 9'5 mllA c,h 1 ll osh lsÍfuka 500 ppm laf,dafrdlaia ødjKhla

idod .; yels h'

b. wju f,i ieliQ m<;=re tl;=jla ieliSu

wjYH WmlrK yd øjH( ² u, fkdn¢k jdfka msys

² lmk ,E,s

² fíiï

² c,h

² iaghsrf*daï weiqreula

² Flexible films

² m,;=re - me‚ flduvq

wkakdis

mefmd,a

flfi,a

² Toothpicks

l%ufõoh#

² m,;=re fmd;= yeÍug fmr fyd¢ka fidaÞ .kak'

² fidaÞ .;a m,;=rej, fmd;= bj;a lr uOHu m%udKfha len,sj,g fjka lrkak'

Page 185: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

174

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² m,;=re len,s iaghsrf*daï weiqrefuys wdl¾YKh Wmojk mßÈ wiqrkak'

² miq j flexible films Ndú;fhka fuh wdjrKh lrkak'² miq j tA u; toothpick 1-2 .id fjf<|fmd<g bÈßm;a l< yels mßÈ ilikak'

ks.ukh #

wju ieliQ m,;=rej, .=Kd;aul nj ks¾Kh lrkak'

úfYaI lreKq (

² m,;=re lemSfï § ;e<Sï yd fmdä ùï j<lsk f,i uqjy;a msys Ndú; lrkak'² j¾K lsysmhlska hq;a m,;=re fhdÞ .ekSfuka wdl¾IKSh nj jeä fõ'² wju ieliSulg Ndck l< wdydr øjH myiqfjka krla jk iq¨hs' tajdfha pH

w.h fjkia ùïj,g ,la jk w;r" iajdNdúl jdhqf.da, ;;a;aj hgf;a .nvdl< úg myiqfjka .=Kd;aul njg ydks isÿ fõ'

² kejqï t<j¿ yd m,;=re ieliSfï oS" weiSrSu yd YS; lsrSu hkq tAjd ;jÿrg;a l,a;nd .ekSug fhosh yels wu;r Wml%u fõ'

² kuq;a wju ieliSug n`ÿka l< t<j¿ yd m,;=re ieliSfï oS weiSrSu yd YS; lsrSuwksjd¾hfhka u l< hq;= h'

Page 186: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

175

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 53

fldia weg fgd*s iE§u" tys bkaøSh f.dapr;d we.hSu yd wdhq ld,h ks¾Kh lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 9'4

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d ( ² fldia weg fgd*s iE§ug wjYH wuqøjH ksjerÈ j f;dard

.ekSu

² ksjerÈ j ;dlaIK ms<sfj;a wkq.ukh lrñka fldia weg

fgd*s ksIamdokh lsrSu

² ksmojQ wdydrfha bkaøsh f.dapr;d we.hSu

² wdydrfha wdhq ld,h ks¾Kh lsrSu

ye¢kaùu ( wE; w;S;fha isg u fldia weg ;ïnd fyda jHdxckhla f,i

wdydrhg .ekSug Y%S ,dxlslhka mqreÿ ù we;' kuq;a fldia

wegj,ska úúOdx.SlrKh lrk ,o wdydr ielish yels w;r"

fldia weg fgd*s ta w;ßka rij;a wdydrhls' fujeks kj

ksIAmdokhla ilia l< miq bkaøsh f.dapr;dj yd wdhq

ld,h ks¾Kh l< hq;= h'

uQ,O¾uh ( r;a lsÍfuka wys;lr laIqøÔùka úkdY ùu lsÍu yd wdydrfha

c, ils%h;dj wvq lsÍfuka ndysßka iSks tl;= lsÍfuka

ñY%Kfha iSks idkaøKh jeä lr laIqøÔùkaf.a j¾Okh wvd,

lsÍu

wjYH WmlrK yd øjH ( ² .Eia ,smla

² idiamdka

² fíiula

² ;eáhla

² msys

² ye¢

² ;ïnd fmdä lr.;a fldia weg w~q fldamam 1

² iSks fldamam 1 1$2

² lsß msá fïi ye¢ 2

² jeks,d iaj,amhla

² tkid,a 2-3

Page 187: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

176

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh (

a. fldia weg fgd*s iE§u

² fmdä lr .;a fldia weg" iSks" lsßmsá ish,a, l,jï lrkak'

² bkamiq ,sm ;nd fyd¢ka ye¢ .dkak'

² f;;a .;sh ysf|kak yßkak'

² ,sfmka nEug m%:u ri ldrl tla lrkak'

² mou ,efnk úg ^.=,shla fuka& yekaog ±fka'

² ;eáhl 0'1 cmla muK .klug isák fia ;=kSlr 2 cm len,sj,g lmkak'

b' idok ,o fldia weg fgd*sj, bkaøsh f.dapr;dj we.hSu

² o;a; igyka m;s%ldjla ilia lsÍu² fldia weg fgd*sj, bkaøsh f.dapr;dj we.hSfï § tu o;a; igyka lsÍu i|yd

Hedonic wdldrfha mÍlaIKhlg iqÿiq jk f,i o;a; igyka m;s%ldjla ilialrkak'

² fï i|yd rih" meyeh" iy jhkh hk bkaøsh f.dapr ,laIK we.hSu isÿlrkak'

² ieu úg u ri mÍlaId lsÍfuka miq j c,fhka lg fidaokak'

ks.ukh #

by; bkaøsh f.dapr ,laIK weiqfrka isiqkaf.a leue;a; wOHhkh lrkak'

c' by; l%ufõoh hgf;a ieliQ fldia weg fgd*sj, Ôj ld,h uekSu

² ms<sfh, lr.;a fldia weg fgd*s fmd,sfm%dms,ska u¨j, wiqrd uqød ;nkak'² miqj úoHd.drh ;=< fuu fgd*s ;nd j¾Kh" jhkh" fjkia ùï ksÍlaIKh

lrkak'² wdydrh krla ùug wdrïN lrk fudfyd; f;la ld,h igyka lr .kak'

ks.ukh #

fldia weg fgd*sj, cSj ld,h ks¾Kh lr tjeks fjf<`ofmdf<a wf,úh i`oyd we;s

ksIAmdokj, wdhq ld,h iu. ii`okak'

úfYaI lreKq # (² fldia weg fgd*s iE§ug je,s fldia weg fhdÞ .ekSu jvd;a iqÿiq fõ'² bkaøsh f.dapr;dj uekSu i|yd iqÿiq ia:dkh;a $ mßirh;a iQÞkï lsÍu jeo.;a

fõ'

Page 188: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

177

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 54

wdydr mkf;a úê úOdkj,g wkql+, j wdydr ksIamdokhla i|ydfhda.H weiqreï f;aÍu yd f,an,hla ieliSu

ksmqK;d uÜgu ( 9'59'6

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d ( ² tla tla wdydr ksIamdokh i|yd fhda.H weiqreï øjHh f;aÍu

² ksjerÈ ;dlaIKsl l%fudamdh wkq.ukh lrñka wdydrksIamdok ksjerÈ j weiqreï lsÍu

² ksIamdÈ; øjH kshñ; mßÈ f,an,a lsÍu

ye¢kaùu ( hï wdydr ksIamdokhla iïnkaO j mdßfNda.slfhl=g ksjerÈf;dr;=re weiqrefuka iemhSu wdydr f,an,alrKh kï fõ'1980 wxl 26 ork wdydr mk;g wh;a f,an,a lsÍfï yd m%pdrKhlsÍfï fr.=,disj,g wkql+, j f,an,h ilia úh hq;= h'

uQ,O¾uh ( wdydr weiqreï l< úg wdydr krla ùug md;% jk mßirhlgksrdjrKh fkdjk ksid krla ùug fya;= jk idOlfkd,eîfuka wdydr l,a;nd .; yels h'

wjYH øjH yd WmlrK # ² we¨ñkshï áka² ùÿre fnda;,a ^w`ÿre yd mdroDYH&² ma,diaála fnd;,a ^PET&² fmd,sfm%dms,Ska ^PP&² wdydr mkf;a msgm;la

l%ufõoh#

(a)' wdydr ksIamdokhla i|yd fhda.H weiqreï f;aÍu

² ìialÜ" fidaia" fldaäh,a" óÜ fnda,aia" fmd,af;,a yd meiagÍlD; lsß hk wdydrksIamdok j¾. f;dard .kak'

² by; ksIamdok i|yd weiqreï f,i fmd,sfm%dms,Ska" we¨ñkshï áka" ùÿre fnda;,a"yd ma,diaála fnda;,a f;dard .kak'

² fok ,o wdydr ksIamdok i|yd fhda.H weiqreï f;darkak'

ksIamdokh weiqreï j¾.h f;dard .ekSug fya;=j

Page 189: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

178

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

ks.ukh #

wÞ< ksIamdok i`oyd f;dard .;a weiqreï j¾.h yd tu weiqreu f;dard .ekSug fya;=igyka lrkak'

(b). wdydr ksIamdokhla i|yd f,an,hla ieliSu

wdydr mkf;a wdydr f,an,a lsÍu iy m%pdrKh fr.=,disj,g wkql+, jk mßÈ

a ys i|yka wdydr ksIamdok i|yd fhda.H f,an,a ilia lrkak'

l%ufõoh #

wdydr weiqreul f,an,fha m%Odk rduqfõ (Main panel) my; m%Odk lreKq ;=k

we;=<;a úh hq;= h'

1' fmdÿ kduh - (common name) ´kE u NdId folla fyda ;=klska meyeÈ,s j yd

m%lg j fmfkk f,i >k wl=ßka uqøKh lr ;sîu'

2' ksIamdokfha fj<| kduh ^ikaku& (Brand name) - NdId tllska fyda jeä

.Kklska uyckhd fkdu. fkdhk fia meyeÈ,s j igyka lr ;sîu

3' Y=oaO wka;¾.;h (net volume) cd;Hka;r ixfla; weiqßka ±laúh hq;= ùu

>k øjHhla kï g fyda kg

øj iïnkaOj ml fyda L

øj udOHfhka wiqrd we;akï Èhr bj;a l< Y=oaO nr g fyda kg

² fmdÿ kduh hkq wdydrh fmdÿfõ y÷kajk kduh jk w;r fuh ioyka lrk wl=rej,

m%udKh" ikaku ioyd Ndú;d lrk wl=rej, m%udKhka 1$3g fkdwvq úh hq;=h'

² wjir ,;a wdl,k tajdfha kï jYfhka fyda cd;Hka;r jYfhka wxl fh§fï l%ufhka

±lafõ (INS Number).

² .nvd lsÍu iy Ndú; lsÍfï Wmfoia we;akï

² ksIamdolhdf.a ku iy ,smskh

² Y%S ,xldj ;=, weiqreïlref.a fyda fnodyrskakkaf.a ku iy ,smskh

² ldKav wxlh fyda ixfla; wxlh fyda ryia ixfla; igyk

l,a bl=;a ùfï Èkh ^´kE u NdId follska&

Èkh $ udih $ j¾Ih

j¾Ih $ udih $ Èkh

j¾Ih b,lalï y;rlska ±laúh hq;= h' Bg uq,ska Expiry fyda exp f,i ±laùu

j¾Ih b,lalï follska olajhs kï Èkh $ udih $ j¾Ih

ksIamdÈ; Èkh- j¾Ih b,lalï y;rlska - Èkh $ udih $ j¾Ih MFD

wvx.= øjH wjfrdayK ms<sfj<g ±lafõ'

fuhg wu;rj

Èhr lsß" soft drink, i`oyd l,a bl=;a ùfï Èkh fnda;,a jik mshfka i`oyka ùu

Page 190: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

179

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

úfYaI lreKq #² wdydr mkf;a wdydr f,an,a lsÍfï yd m%pdrKh lsÍfï fr.=,disj,g hg;a j

my; f;dr;=re f,an,fhka wkdjrKh úh hq;= h'

ksIamdokfha fmdÿ kduhksIamdokfha fjf<| kduhksIamdolhdf.a ku yd ,smskh,shdmÈxÑ wxlhY=oaO nr fyda mßudjwvx.= øjH - wjfrdayK ms<sfj<gWmßu is,a,r ñ,l,a ;nd .ekSfï øjH we;s ke;s njksIamdÈ; Èkhl,a bl=;a ùfï ÈkhldKav wxlh

Page 191: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

180

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 55

m%;sldß; flfi,a m;% ojgkhla ks¾udKh lsÍu

ksmqK;d uÜgu ( 9'5

fhdacs; ld,Éfþo ( 03

wfmalaIs; l=i,;d ( ² wdydr weisrSu ioyd cSj ojgkhla ks¾udKh lsÍu

² Ôj ojgkfha wdydr weiqreï lsrSu

ye¢kaùu ( wdydr weiqreïlrKfha § weiqreï øjH f,i ffcj úfhdackhg

(Bio-degradable) Ndck fkdjk øjH Ndú; lsÍfuka li<

l<uKdlrKfha § .eg,q we;s jk w;r iuyr YÍrhg wyslr

øjH weiqreï øjHj,ska wdydrhg tl;= úh yels h' fuu wys;lr

;;a;aj je<elaùug mßir ys;ldó wdydr weiqreula f,i Ôj

ojgk fhdod .kshs'

uQ,O¾uh ( ffcj úfhdackhg Ndck jk Ydl m;% wdY%fhka Ôj ojgkhla

ks¾udKh lr .; yels h'

wjYH øjH yd WmlrK # ² flfi,a m;%hla

² W÷kla

² yqud, cklhla (Steamer)

² mSvk W÷kla

² tkeu,a n÷ka 02la

² c,h

² .Eia ,smla

² YS;lrKhla

² äuhs fld< $ w;amsiakd lvodis

l%ufõoh (

² fyd¢ka jevqKq yd fyd¢ka È. yereKq flfi,a m;%hla f;dard .kak'

² ueo kdráh wvx.= fkdjk mßÈ 45 x 45 cm m%udKfha len,sj,g lmd fjka

lr .kak'

² fuu lmd .;a fldgiaj, we;s ¥ú,s yd wfkl=;a wmøjH bj;a lsÍug msßisÿ

c,fhka fidaokak'

² m;% fldgia W÷kl wdOdrfhka 80-85 0C WIaK;ajhl ñks;a;= 5l ld,hla m;%

úh<d .kak'

² m;% T,sõ M,fha meyeh (Olive green) jk f;la ;;amr 25-60 w;r ld,hla iaàurhl

;nkak'

² tkeu,a n÷ka follg WKq c,h yd iS;, c,h ,nd .kak'

Page 192: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

181

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² m;%j, fld< meye fmkqu fjkia jk ;=re WKq c,fha nyd ;nd jyd u iS;,

c,hg fhdokak'

² mSvk Wÿkl ñks;a;= lsysmhla m;% ;nd .kak'

² m;%j, u;=msg c,h we;akï tu c,h bj;a lrkak'

² bkamiq flfi,a m;% len,s meh 8-10l ld,hla mjfka úh<kak'

² fufia úh<d .;a m;% YS; l< ;;a;aj hgf;a .nvd lrkak'

² .nvd lsÍfï § f;;ukh Wrd .ekSug äuhs fld<" lvodis" w;amsiakd jeks

øjHhla ieu m%;sldß; flfi,a m;%hla iu. u wiqrd m;% 10-20lsska hq;a ñá

idod .kak'

² fïjd l=vd fmÜáj, fyda we¨ñkshï f,day m;%j, wdOdrfhka fyda wiqrd .kak'

ks.ukh #

² wdydr øjHhla fuu weiqrefï wiqrk wdldrh w;ayod n,kak'

úfYaI lreKq #

² m;% len,s lemSfï § wjYH;dj mßÈ jD;a;dldr fyda p;=ri%dldr f,i len,sj,g

lmd fjka lr .; yels h'

² fuu m%;sldß; flfi,a m;% j¾Kfha fyda ;;a;ajfha fjkila isÿ fkdù ldur

WIaK;ajh hgf;a Èk 5la o YS; l< ;;a;aj hgf;a udihlg wêl ld,hla o ;nd

.; yels h'

² flfi,a m;%j, T;k ,o wdydr øjH laIqø ;rx. W÷kl (Microwave oven)

tajdfha lsisÿ fjkila we;s fkdjk whqßka WKqiqï lr .; yels h'

² tla flfi,a .ilska jirlg m;% 10la muK m%;sldß; flfi,a m;% iE§ug

,nd.; yels h'

² ieu flfi,a m;%hlska u 45 x 45cm m;% len,s 6-8la ixLHdjla ilid .; yels

fõ'

² flfi,a yereKq úg lekao" fk¨ï úfYaI" Èhjr" f;alal" y,añ,a," iQßh" nq;airK"

fldÜgïnd" j,a fn,s" jÜglald" ksú;s" f.dajd yd lsr, hk Ydl m;% o ojgk

f,i Ndú; l< yels h'

Page 193: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

182

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 56

wmñY%Kh lrk ,o wdydr y÷kd .ekSu

ksmqK;d uÜgu ( 9'8

fhdacs; ld,Éfþo ( 02

wfmalaIs; l=i,;d ( ² wmñY%Kh lrk ,o ñßia l=vq" iy,a msá" mdka msá" l=rlalka

msá y÷kd .ekSug Ndú; lrk fN!;sl l%u w;ayod ne,Su

² msßisÿ kso¾Ylj, úfYaI ,laIK y÷kd .ekSu

² wdf,dal wkaùlaIh ksjerÈ j Ndú; lsÍu yd iSreudre lsÍu

² fok ,o ksheÈ i|yd ùÿre lod kexjqï ms<sfh, lr .ekSu

ye¢kaùu ( wdydrhl nr$ mßudj jeä lsÍfuka ,dNh Wmßu lr .ekSug

ñksid úiska wdydrhg tl;= lrk øjH wmñY%K kï fõ'

we;eï wmñY%K fN!;sl j mshú weiska n,d.; yels w;r

we;eï wmñY%K y÷kd .ekSug úoHd.dr myiqlï wjYH fõ'

uQ,O¾uh ( hï msá l< wdydrhl uQ,sl ieliqu wkaùlaISh j ksÍlaIKh

lr" tu wdydrfha lKsldj, yevj,g wod< fkdjk fjk;a

yev iys; lKsld we;s nj mÍlaId lsÍfuka wmñY%ldrl we;s

nj ks¾Kh l< yels h'

wjYH WmlrK yd øjH# ² msßisÿ iy,a msá 10g

² msßisÿ l=rlalka msá 10g

² msßisÿ mdka msá 10g

² msßisÿ ñßia l=vq 10g

² iy,a msá 20 ]lska wmñY%Kh l< l=rlalka msá 10 g

² iy,a msá 20 ]lska wmñY%Kh l< mdka msá 10 g

² iy,a msá 20 ]lska wmñY%Kh l< ñßia l=vq 10 g

² wdf,dal wkaúlaIhla

² ùÿre lÞ yd jeiqï fm;s

² îlr

² wdiQ; c,h

² lmq mq¨ka

² ùÿre l+rla

² fmá% §is

² c,h

² bf,lafg%dksla ;=,djla

² m;a; Spatula&

² l=vd isßxchla (disposable)

Page 194: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

183

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh#

a' wdf,dal wkaúlaISh l%uh

lodj ms<sfh, lsÍu

² msßisÿ iy,a msá fjk u fmá% §ishlg oukak'² bf,lafg%dksl ;=,dfjka msßisÿ iy,a msá 5 mg uek .kak'² .a,sißka yd c,h 1#1 wkqmd;hg jk f,i ødjKhla idod .kak' tfia idok ,o

ødjKhg iy,a msá m;a; wdOdrfhka tl;= lrkak' tu msá ødjKh ±uQ ùÿre lodju;g l=vd isßxchla wdOdrfhka whäka ìxÿjla oukak' tu ñY%Kh ùÿre lodjlw;=rd" wdf,dal wkaúlaIfhka mßlaId lrkak'

² jdhq nqnq¨ we;s fkdjk f,i ùÿre lÞj u; we;s ksheÈh jeiqï fm;a;lskajikak'

² jeiqï fm;af;ka msg;g bj;a jk wdiQe; c,h áIQ lvÞishl wdOdrfhka msiúksúo fmfkk iq¿ kso¾Ylhla idÞ .kak'

² by; wdldrhg u msßisÿ mdka msá" l=rlalka msá yd ñßia l=vq i|yd ùÿre lÞkso¾Yl 3la idÞ .kak'

² idÞ .;a kso¾Yl 4 wdf,dal wkaúlaIfhka fjk fjk u ksÍlaIKh lrkak'² wdf,dal wkaúlaISh kso¾Yl wod< rEmigyka iu. ixikaokh lr msßisÿ ksheÈhl

,laIK igyka lrkak'

Page 195: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

184

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

wmñY%Kh lrk ,o l=rlalka msá$ mdka msá$ ñßia l=vq y÷kd .ekSu

² iy,a msá 20 ]lska wmñY%Kh lrk ,o l=rlalka msá fmá% §ishlg .kak'

² by; wdldrhgu wmñY%Kh lrk ,o l=rlalka msá kso¾Yl lÞjla ms<sfh,

lrkak'

² wdf,dal wkaúlaIfhka msßisÿ iy,a msá yd msßisÿ l=rlalka msá kso¾Yl iu.

ixikaokh lrñka wmñY%s; kso¾Yl ksÍlaIKh lrkak'

² by; wdldrhg u msßisÿ mdka msá yd iy,a msá 20 ]lska wmñY%Kh lrk ,o

mdkamsá kso¾Yl fuka u msßisÿ ñßia l=vq yd iy,a msá 20]lska wm ñY%Kh lrk

,o ñßia l=vq kso¾Ylh ksÍlaIKh lr fjkialï igyka lrkak'

b' Ndrñ;sl l%uh

² msßisÿ ñßia l=vq ksheÈhla yd iy,a msá ñY% lrk ,o ñßia l=vq ksheÈhla fjk

fjk u ,nd .kak'

² îlrhl msßisÿ ñßia l=vq 5 gla muK mdkSh c,h 100 mlla iu. ukd j l,;d

ksYap, j ;nkak'

² tf,i wmñY%Kh lrk ,o ñßia l=vq 5 gla muK f.k c,h 100 mlla iu. l,;d

ksYap, j ;nkak'

² fuu ksheÈ fol tljr c,fha l,;d ksYap, j ;nd ksÍlaIKh lrkak'

² iy,a msáj," l=rlalka msáj," ;sßÕ= msáj, yd ñßia l=vqj, l‚ld ksÍlaIKh

lrkak' ^l‚ldj, úúO yev;, olajd we;s igykla Ndú; l< hq;= fõ'&

msßisÿ yd wmñY%Kh jQ ksheÈ ixikaokh lrkak'

² msßisÿ ñßia l=vq yd wmñY%Kh jQ ñßia l=vq Èhlr ksYap, j ;nd ;ekam;a jQ øjHj,

>k;ajh ^tAll mßudjl ialkaOh& ixikaokh lrkak'

ks.ukh #

² msßisÿ iy,a msáj," l=rlalka msáj," ;sßÕ= msáj, yd ñßia l=vqj, l‚ld yev;,

y÷kd .kak'

wmñY%Kh jQ ksheÈ ksÍlaIKfhka l‚ld yev;, ñY%Khla ±lsh yels fõ'

WÞ( iy,a msá 20 ]lska wmñY%Kh jQ ñßia l=vq ksheÈfha ñßia l=vq yd iy,a msá

l‚ld ñY%Khla ±lsh yels h'

² msßisÿ ñßia l=vq j, tAll mßudjl ialkaOh o ,nd .kak' wmñY%Kh lrk ,o

ñßia l=vqj, tall mßudjl ialkaOh o ,nd .kak' fuu ialkaO ixikaokh

lsÍfuka wmñY%Kh jQ ksheÈh fidhd .; yels h'

úfYaI lreKq #

wdf,dal wkaúlaISh l%ufha §

² ñßia l=vq" iy,a msá" l=rlalka msá wmñY%Kh fkdl< tAjd úh hq;= h'

² kso¾Yl ieliSfï§ ,nd .kakd ksheÈh jvd idkaø fyda jvd ;kql fyda fkdúh

hq;= h' tfia ùfï § meyeÈ,s ksÍlaIK ,nd.; fkdyels fõ'

² yd,a" l=rlalka" ;sßÕ= yd ñßia l=vq l‚ldj, úúO yev;, olajd we;s igykla

Ndú; l< hq;= fõ'

Page 196: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

185

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² w¨;a ùÿre lÞ yd jeiqï fm;s Ndú; lrkak'

² tla w;la u; wkaùlaIh ;nd wfkla wf;ka wkaúlaIfha n¢ka w,a,d wdf,dal

wkaúlaIh /f.k wd hq;= fõ'

² m<uq j wjfk; wjn,hg ilia l< hq;= fõ' ^fuh Wiska wvq u ldphhs'&

² idÞ .kakd ,o kso¾Ylh wkaùlaIfha fõÈldj u; ;nd r|jd .kak'

² mshú weiska n,ñka o< iSreudrej wdOdrfhka wkaúlaISh n| my<g f.k tkak'

² bka miq Wmfk;ska n,ñka o¾mKhg b;d fyd¢ka wdf,dalh ,efnk f,i ilia

lr .kak'

² kso¾Ylfha m%;sìïnh meyeÈ,s jk jk;=re ishqï iSreudrej wdOdrfhka wkaúlaISh

n| b;d fiñka kso¾Ylh foi isg by<g iSre udre lrkak'

² m%;sìïnh meyeÈ,s j kdNs.; ùfuka miq úYd,kh jeä lr ksÍlaIKh lrkak'

² ldph lÞj u; fkd.eàug j.n,d .kak'

² wkaúlaISh ldp weÕs,sj,ska we,a,Sfuka j<lskak' tu ldp úfYaI msßisÿ lsÍfïlvodis wdOdrfhka msiod .kak'

² wkaúlaIfhka mÍlaId lsÍfuka wk;=re j wkaúlaISh n| by<g Tijkak' kej;wjfk;g iSre udrelr kso¾Ylh bj;a lrkak'

² Ndú;fhka miq wdf,dal wkaùlaIh ¥ú,s fkdjÈk f,i wiqrd ;nkak'

Page 197: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

186

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 57

mßK; o¾Yl weiqrska fnda. wiajkqj, mrsK; Ndjh ks¾Kh lsrSu

ksmqK;d uÜgu # 10'2

fhdacs; ld,Éfþo # 08

wfmalaIs; l=i,;d # ² mrsK; nj ks¾Kh lsrSug wod< WmlrK l%udxlkh lsÍu

yd WmlrK Ndú;fhka mdGdxl ,nd .ekSu

² j¾Kh" ±ä nj" ì%laia w.h" pH w.h yd wvx.= wï, m%udKh

weiqfrka t<j`M yd m,;=re j¾. i|yd mßK; o¾Yl

f.dv ke.Su

² mßK; o¾Yl weiqfrka wiajkq fk<Sug iqÿiq wjia:dj ks¾Kh

lsÍu

ye¢kaùu ( t<j`M yd m,;=rej, mßK; o¾Yl mÍlaId lsÍfuka wiajkq

fk<Sug iqÿiq wjia:dj ;SrKh l< yels h' mßK; o¾Yl mÍlaId

lsÍug úúO l%u wkq.ukh lrkq ,efí'

uQ,O¾uh ( mßK; o¾Yl mßlaId lsÍfï úúO l%ufõo weiqßka" t<j`M yd

m,;=rej, wiajkq fk<Sug iqÿiq wjia:dj ;SrKh lr wiajkq

fk<Sfuka t<j`M yd m,;=rej, miq wiajkq ydks wju lr .;

yels h'

a. t<j¨ yd m,;=rej, fmd;af;a meyefhka mrsK; nj ks¾Kh lsrSu mshú weig fmfkk

wdldrhg&

wjYH WmlrK yd øjH # ² fnda.fha ^wU$ flfi,a" .ia,nq& mßK;sfha úúO

wjia:dj, we;s M,j,ska tla wjia:djla ksfhdackh

jk mßÈ wju jYfhka M, ;=k ne.ska ^100] fld<

mdg" 50] fld< yd 50] lymdg iy 100] ly meye;s

fmd;af;a j¾Kh iys; m,;=re m%udKfhka yd yevfhka

fuka u m%fNaofhka o iudk jk f,i&

² uxi,a j¾K igykla

² iaÓr igyka mEkla (Permanent Marker Pen)

² ;=,djla

² ñkqï má

² jzksh¾ le,smrhla

Page 198: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

187

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh #

imhd .;a m,;=re ndysßka j¾Kh mÍlaId lr my; mßÈ ldKav lr j.=jla ilia

lrkak'

mshú weig 100] fld< mdg 50] fld< mdg 100] ly mdg fmfkk j¾Kh 50] ly mdg mßK;sh Stage-1 Stage-2 Stage-3 wkqj ksheÈh (S

1) (S

2) (S

3)

kso¾Yl wxlh R1

R2

R3

R1

R2

R3

R1

R2

R3

uxi,a j¾Kh

^fmd;af;a&

nr

È.

m<,

udxY,fha j¾Kh

by; ldKav l< tla tla ksheÈfha M, my; mßÈ f,an,a lr.kak'

f,an,a wxl f,an,a wxl

S1R

1 S

2R

1

Stage-1 (S1) S

1R

2Stage-2 (S

2) S

2R

2

S1R

3 S

2R

3

S3R

1

Stage-3 (S3) S

3R

2

S3R

3

² ieu M,hl u È." m<, yd nr igyka lr tla tla mßK; wjia:dfõ we;s M,j,

È." m<, iy nfrys idudkH w.h .Kkh lrkak'

² ieu M,hl u fmd;af;a meyeh uxi,a j¾K igyk iu. ii|d wod< kso¾Ylfha

j¾Kh j.=fõ wod< ia:dkfha igyka lrkak'

^by; m,;=re kso¾Ylfha ±ä nj" ì%laia w.h" pH w.h iy wdï,sl;dj fiùfï

mÍlaIK i|yd o fhdod .; hq;= h'&

² fmd;af;a j¾K ksÍlaIKhg miq ±ä nj mÍlaIKhg fhdod .; hq;= w;r bka miq

M,fha m¨jla lmd udxY,fha j¾Kh uxi,a j¾K igyk u.ska mÍlaId lr

igyka lrkak'

² ieu M,hl u fmd;af;a j¾Kh yd udxi,fha j¾Kh PdhdrEmhg .ekSfuka miq

tajdfha j¾K ;Sj%;dj wkqj wkqms<sfj<ska ilia lr mßK; o¾Yl f.dv k.kak'

Page 199: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

188

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

ks.ukh #

² ,nd .;a o;a; j.= .; lr mßK; o¾Ylhla ilia lrkak'

mshú weiska S1

S2

S3

fld< meyeh 100] ly meyeh 50] ly meyeh 100]

fmd;af;a j¾Kfha idudkH w.h

udxY,fha j¾Kfha idudkH w.h

nf¾ idudkH w.h

Èf.ys idudk w.h

m<f,a idudkH w.h

b. ±ä nj (Firmness) u.ska mßK; nj ks¾Kh lsÍu

wjYH WmlrK yd øjH # ² Firmness Tester (Texture meter)

² fmd;af;a j¾Kh weiqßka mßK; o¾Yl iE§fï

mÍlaIKhg ^wxl a mÍlaIKhg& fhdod .;a m,;=re

kso¾Yl

² msyshla

l%ufõoh #

² fmd;af;a j¾Kh weiqßka mßK; o¾Yl ilia lsÍug fhdod .;a kso¾Yl u fuu

mÍlaIKhg fhdod .kak'

² Firmness tester WmlrKh Ndú;fhka kso¾Ylj, ±ä nj mßlaId lrkak ish¨ u

M,j, ±ä nj mÍlaId lsÍug M,fha tl u ia:dkhla f;dard .kak&'

Firmness Tester

Page 200: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

189

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² tla tla kso¾Ylfha ±ä nj i|yd ,efnk w.hka igyka lsÍug my; j.=j wdOdr

lr .kak'

mßK; wjia:dj kso¾Yl wxlh ±ä;d w.hka ±ä;d w.hkaf.a uOH w.h

S1R

1x

1

S1

S1R

2x

2 1 2 3

3

x x x

S1R

3x

3

S2R

1y

1

S2

S2R

2y

2 1 2 3

3

y y y

S2R

3y

3

S3R

1z

1

S3

S3R

2z

2 1 2 3

3

z z z

S3R

3z

3

ks.ukh #

² kso¾Ylj, ,nd .;a oDV;d w.hhka by;ska fok ,o ieleiaug wkqj ilik ,o

j.=jl igyka lr tla tla mßK; wjia:djg wod< kso¾Yl ;=fka oDV;d

w.hhkaf.a uOHkHh f.k by; fnda.h i|yd mßK; o¾Ylhla f.dvk.kak'

c. ì%laia w.h u.ska mrsK; nj ks¾Kh lsrSu

wjYH WmlrK yd øjH # ² by; wxl a hgf;a ilia l< ld¾hmßY%h iy tu

ksheÈ

² ì%laia ógrhla (Refractometer)

² l=vd jxf.ähla fyda weUreï hka;%hla (Blender)

² l=vd isÿre iys; fmrkhla fyda ishqï isÿre iys; uia,ska

frÈ lvla

² 100 ml îlrhla

² ìkaÿ ouk (Droppers) folla

² t<j`M lmk ,E,a,la

² msyshla

² mqkS,hla

² wdiQ; c,h fnda;,hla

² ùÿre l+rla fyda yekaola

² uqyqK msi oeóug fhdod .kakd áIQ lvodis

Page 201: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

190

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh #

(i) ì%laia ógrh l%udxlkh lsrSu

² m%:ufhka u ì%laia ógrh l%udxlkh i|yd my; i|yka l%shdj,sh wkq.ukh

lrkak'

² wdiQ; c,h ìkaÿ 2-3 muK Dropper ^ìkaÿ oukhla& u.ska ì%laia ógrfha ñkqï

m%siauh u;g oud m%;s§ma; jeiafuka jid Wmfkf;ka ksÍlaIKh lrkak' o¾Ykh

meyeÈ,s lr .ekSug Wmfk; iSreudre lrkak'

² WmlrKfha o¾Yk ;,h ;=< ks,a yd iqÿ j¾K fjka jk iSudj Y=kHhg ^0 g&

meñK fkdue;s kï l%udxlk bial=remamqj lrljd th ìkaÿjg f.k hkak'

² j¾K fol fjka jk iSudj ìkaÿjg meñKs miq m%;s§ma; jeiau Tijd uDÿ áIQ

lvodishlska m%siauh yd jeiau msi oukak'

(ii) ì%laia w.h ks¾Kh lsrSug ksheÈ ieliSu

² wU" .ia,nq" wkakdisj, Èla w;g ;Srejla lmd .kak' flfi,aj, kï f.äfha

ueo fldgi lmd .kak' ^fï i|yd my; rEm wdOdr lr .kak'&

² lmd .;a ;Srej, fmd;a; bj;a lr l=vd len,sj,g lmd .kak'

² lmd .;a l=vd lene,s íf,kavrhl fyda l=vd jxf.ähl oud wUrd m,amhla idod

.kak'

² m,amh" fmrkhlska fyda frÈlvlska fmrd hqI ksheÈhla ilia lr .kak'

² by; wdldrhg tla tla M,h i|yd fjk fjk u hqI ksheÈh ilia lr.kak'

Page 202: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

191

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

iii mdGdxl ,nd .ekSu

² ì%laia w.h mÍlaId lsÍug fmr ieu ksheÈhla u ùÿre l+rlska ñY% lr Dropper

tlla wdOdrfhka hqI ìkaÿ 2-3la muK ì%laia ógrfha m%siauh u; oud jdhq nqnq¨

fkdmsysgk fia m%§ma; jeiafuka jid mdGdxl ,nd .kak'

² mdGdxl lshùug my; rEmigyk kso¾Ylhla f,i fhdod .kak'

² mdGdxl ,nd .kakd ieu wjia:djlg u miq j ì%laia ógrh wdiQ; c,fhka fidaod

msi oukak'

ks.ukh #

² ,nd .kakd mdGdxl my; wdldrfha j.=jlg we;=¿ lr tla tla mßK;sfha jQ

M,hka ;=fka u ì%laia w.h fidhd tu w.hka ;=fka uOHkHh j.=jg we;=¿

lrkak' ta i|yd my; ±lafjk wdo¾Yk j.=j fhdod .kak'

mßK; wjia:dj kso¾Yl wxlh ì%laia w.h ì%laia w.hkaf.a uOH w.h

S1R

1x

1

S1

S1R

2x

21 2 3

3

x x x

S1R

3x

3

S2R

1y

1

S2

S2R

2y

21 2 3

3

y y y

S2R

3y

3

S3R

1z

1

S3

S3R

2z

21 2 3

3

z z z

S3R

3z

3

Page 203: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

192

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

d. m,;=rej, msIaGg m%udKh mÍlaId lsÍu u.ska

wjYH WmlrK yd øjH # ² úúO mßK; wjêj, m,;=re j¾.hla

^fyd|ska fïrE" uOHia: fïrE" b;d <má&

² jÜglald" w¿ flfi,a jeks t<j`M j¾.hla

² 4 ] fmdgEishï whvhsâ

² 1] whãka

² 100 ml îlrhla

² fmá% §is 03 la

l%ufõoh #

² tl u j¾.fha m,;=re j¾.hl$ t<j`M j¾.hl úúO mßK; wjia:dj, we;s

m,;=re f.ä 03 la imhd .kak'

² tu m,;=re fyd|ska fidaod mfilska ;nkak'

² fmá% §is yd m,;=re A, B, C f,i kï lrkak'

² 4] fmdgEishï whvhsâ yd 1] whãka ñY% lr ødjKhla ^75 ml la muK& ilid

.kak'

² fia¥ m,;=re f.ä folg lmd" bka tla lene,a, ne.ska ødjKh ;=< .s,ajd" fmá%

§ifha lemqï uqyqK; Wvg isák fia fmá% §isfha ;nkak' ^jÜglald jeks

f.ähl kï l=vd fldgila lmd .kak'&

² ál fõ,djlska fmá% §is u; ;enQ m,;=re len,sj, lemqï mDIaGh ksÍlaIKh

lrkak'

² ksÍlaIKh lsÍfï § m<;=f¾ msIagh we;s m%udK wkqj ks,a-l¿ me,a,ï we;s

m%udK fldmuK±hs n,kak'

ks.ukh #

² msIaGh iys; m%foaY me;sÍ we;s m%udK wkqj m,;=rej, mßK; nj ks.ukh

lrkak'

Page 204: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

193

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

e. wdï,sl;dj ks¾Kh lsÍu

wjYH WmlrK yd øjH # ² m<uq mÍlaIKh wxl a& i|yd fhdod .;a ld¾hmßY%h

iy tu m,;=re ksheÈ

² by; ld¾hmßY%hg my; ±lafjk øjH yd WmlrK

² pH ógrhla

² 0.1 M fidaähï yhsâfrdlaihsâ 2-3 ml la

² 1] *sfkdama;,ska o¾Ylh

² wdiQ; c,h

² 50 ml ìhqfrÜgqjla

² áIQ lvodis

² l%udxls; msfmÜgqjla 10 ml fyda 5 ml&

² ìhqfrÜgq wdOdrlhla (Burette stand)

² îlr fyda ma,dial= (100 ml)

² ùÿre mqkS, folla

² t<j`M lmk ,E,a,la

² msyshla

² ìkaÿ ouk (Droppers) folla

² ridhksl ;=,djla (Analytical balance)

² ñkqï irdjla (100 ml)

² iqÿ meye ms`.ka .fvd,la fyda iqÿ lvodishla

² uia,ska frÈ lvla fyda ishqï isÿre iys; fmrkhla

² fkdueflk igyka mEkla (Permanent Marker Pen)

² iïu; ødjK ^pH w.h 4" 7 iy 10&

l%ufõoh #

i wvx.= wï, m%udKh mÍlaId lsÍu u.ska

² wU" .ia,nq" wkakdis kï m¨jla f.k Èla wlaIh ueÈka lene,a,la lmd .kak'

² flfi,a kï f.äfha ueÈka lene,a,la lmd .kak by; mÍlaIKfha rEm u.ska

olajd we;s wdldrhg&'

² ksheÈj, fmd;= bj;a lr l=vd len,sj,g lmd bka 10 gla lsrdf.k thg wdiQ;

c,h 40 mlla tla lr jxf.ähla fyda íf,kavrhla wdOdrfhka m,amhla ilia

lr .kak'

² ilia lr .;a m,amh uia,ska frÈ lvlska fyda ishqï isÿre iys; fmrkhlska fmrd

hqI fjka lr .kak'

² by; ilia l< ksheÈfhka 5 mlla msfmÜgqjl wdOdrfhka ma,dial=jlg f.k

*sfkdama;,ska ìkaÿ 2-3 muK tla lr l,;kak'

² 0'1 M NaOH ^fidaähï yhsâfrdlaihsâ& ødjKfhka ìhqfrÜgqj mqrjd jdhq nqnq¨

we;akï bj;a lr wkqudmkh lrkak'

² ta i|yd my; rEmigyk wdOdr lr .kak'

Page 205: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

194

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² ld¾h mßY%fha jQ tla tla mßK; wjia:dj, we;s M, ;=k i|yd u fjk fjk uwkqudmk isÿ lr jeh jk NaOH mßudj igyka lr .kak'

² my; ±lafjk iólrKh wdOdrfhka wkqudmkh l< yels wï, m%udKh .Kkh

lrkak'

ks.ukh #

my; olajd j.=jg o;a; we;=¿ lr mßK; o¾Ylhla ilia lrkak'

ii. pH w.h ks¾Kh lsrSu u.ska

² úoHd.drfha we;s pH ógrfha j¾.h wkqj wod< l%ufõoh f;dard .kak'² m%:ufhkau pH 4" 7" 10 hk ødjKj,g pH ógrfha bf,lafg%davh oud l%udxlkh

lr .kak'² Probe bf,lafg%davh f,i we;s f,day l+r& iys; pH ógrhl kï M,h isÿre lr

pH ógrfha Probe tl ta ;=<g we;=`M lr fl<ska u pH w.h lshjkak'² pH ógrh Probe tl rys; tlla kï ùÿre ngh ;=< bf,lafg%davh we;s wjia:dfõ

wdï,sl;dj mßlaId lsÍu i|yd fhdod .;a hqI ksheÈhla ^m,;=re 10 gla wdiQ;c,h 40 mlla yd ñY% lr idod .;a ødjKh& Ndú; lr ta ;=<g bf,lafg%dav we;=¿lr pH w.h ks¾Kh lrkak'

mßK;

wjia:dj S1

S2

S3

ksheÈh

R1

R2

R3

uOHkHh

ìhqfrÜgq r|jkh

iqÿ ghs,a fydaiqÿ lvodish *sfkdama;,ska o¾Ylh iys; m,;=re hqI

0.1M NaOH ødjKh

fla;= ma,dial=j

fu!,sl;dj

Page 206: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

195

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² my; olajd we;s j.=jg ,nd .;a o;a; we;=¿ lr mßK; o¾Ylhla ilia lrkak'

ks.ukh #

² tla tla mßK; wjia:dfõ jQ M, ;=k i|yd u mÍlaIK isÿ lr tajdfha uOHkHh

pH w.h f,i .kak'

úfYaI lreKq #

a. fmd;af;a meyeh u.ska

² ú,dâ jeks wU m%fNao fhdod .ekSfuka fmd;af;a j¾Kh ksÍlaIKhg wmyiq;d

we;s jk neúka fld< meye;s wU m%fNao f;dard .kak'

² fmd;af;a j¾Kh f;aÍfï § M,fha uOHfha j¾Kh ksÍlaIK l< hq;= h'

j¾K ksÍlaIKhg iqÿiq m%foaYh

² uxi,a j¾K iu. iei£u l< hq;af;a PdhdrEm ,enqK miq j h'

b. oeä nj (Firmness Tester) u.ska

² oeä nj" jhkh f,i o y÷kajhs'

² kso¾Ylj, ±ä nj mÍlaId lsÍfï § WmlrKh ish¨ u kso¾Ylj,g tl u

ÈYdjg ;nd ;o lrkak'

² Firmness Tester tlg wu;r j M,hla w;ska .%yKh lsÍfuka o tys ;o nj" tfnk

iajNdjh" lefvkiq¨ nj" uDÿ nj y÷kd.; yels w;r tu.ska o mßK;sh ms<sn|

wjfndaO lr .; yels h'

² M,h láka ymd leãfuka o tys j¾Kh iy o;aj,ska fhÈh hq;= n,h wkqj

mßK;sh ms<sn| woyila ,nd.; yels h'

² .%yKfhka fyda yemSfuka mßK;sh fiùfï § thg w.hka Èh fkdyels h' fï

i|yd w.hka ,nd .ekSug Firmness Tester tl fhdod .kS'

mßK;

wjia:dj S1

S2

S3

ksheÈh

R1

R2

R3

uOHkHh

Page 207: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

196

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² tl u mqoa.,hl= ish¨ u ksheÈ mÍlaId lr;a kï mqoa.,hd ksid isÿ jk jerÈ wju

lr .; yels h'

² M,h ksjerÈ j .%yKh lr fkd.ekSfuka mdGdxl fjkia úh yels h'

² Ndú; lsÍug fmr WmlrKfha wxl fYdaOkh lrkak'

c. ì%laia w.h u.ska

² ì%laia ógrfha ms%iauh msi ±óug uDÿ lvodis fhdod .; hq;= h' tfia fkdjk úg

m%siauh iSÍug ,la fõ'

² ì%laia mÍlaId lsÍfuka miq m%siauh iy jeiau wdiQ; c,fhka fidaod msi oud

WmlrKh ;eìh hq;=hs'

² ì%laia ógrh ;=< o¾Ykh wmeye±,s kï Wmfk; lrljd meyeÈ,s lr.; hq;= h'

² m%siauh u; ieu úg u ^jdhq nqnq¨ rys; j& iudldr j" ;=kS ia;rhla f,i hqIh

me;sfrk mßÈ ilia lr.; hq;=hs' jdhq nqnq¨ we;s úg yd ia;rh .klï jk úg

mdGdxl fodaI iys; fõ'

² foys" fodvï jeks m,;=rej, hqI fl<ska u m%siauhg tla l< yelshs'

² WmlrKh ksjerÈ ÈYdjg yd wdf,dalh ,efnk ÈYdjg fhduq l< hq;= fõ'

² rEmigykla wdOdrfhka WmlrKfha fldgia y÷kd .kak'

d. m,;=rej, msIag m%udKh ks¾Kh lsrSu

m,;=rej, lemqï uqyqKf;a mj;sk ks,a l¿ me,a,fï m%;sY;h wkqj msIag m%udKh

;SrKh l< yels h' tkï 60-70] muK m%foaYhl j¾Kh fjkia ù we;akï

m,;=re fïÍug m%:u wiajkq fk`ME nj ;SrKh l< yels h'

ks,a l¿ m%foaY 80-90] muK we;s kï mßK; ù we;s nj ;SrKh l< yels h'

e. wdï,sl;dj ks¾Kh lsÍu

² ksjerÈ f,i ksheÈ ilia lsÍu iy f,an,a lsÍu jeo.;a fõ'

² ksjerÈ ridhksl ;=,djlska lsrd .;a NaOH Ndú; lr NaOH ødjKh idod .;

hq;= h'

² ìhqfrÜgqj msrùfï § jdhq nqnq¨ fkdmsysgk fia msrúh hq;= h'

Brix meter

Page 208: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

197

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² ìhqfrÜgq mdGxl ;u weia uÜgfï ;nd lshúh hq;= h'

² ìhqfrÜgq mdGdxlh lshùu l< hq;af;a tys jQ ødjKfha udjlfha m;=,g wod<

w.h u.sks'

² ieu ksheÈhlg u *sfkdama;,Ska tl u m%udKh tla l< hq;= h'

² wkqudmkfha wka; ,laIH ksjerÈ j ks¾Kh l< hq;= h'

² ish¨ u ksheÈ mÍlaIKh wjika jk f;la bj;a fkdlr ;nd .; hq;= h ^kej;

lsÍug wjYH jqjfyd;a Ndú; lsÍug&'

Page 209: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

198

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 58

.=Kd;aul u;aiH wiajkq y`ÿkd .ekSu

ksmqK;d uÜgu # 10'3

fhdacs; ld,Éfþo # 01

wfmalaIs; l=i,;d # ² u;aiHhl=f.a foayfha ndysr fldgia y`ÿkd .ekSu

² mxfÉkaøshhkaf.ka tlla fyda lsysmhla Ndú; lrñka

mßfNdackhg iqÿiq iy kqiqqÿiq uiqka y÷kd .ekSu

ye¢kaùu ( fjf<|fmdf<ka uiqka ñ<§ .ekSfï § .=Kd;aul núka by<

uiqka f;dard .kafka flfia o hkak mdßfNda.slhska uqyqK fok

m%Odk .eg¨jls' fï i|yd úúO ks¾Kdhl mj;sk w;r uiqkaf.a

ndysr ,laIK ksÍlaIKh lsrSfuka .=Kd;aul núka by< uiqka

y÷kd .; yels h'

uQ,O¾uh ( uiqka fk<d .ekSfuka miq Tjqkaf.a YÍrfha isÿ jk ridhksl

ls %hdj,s ksid Tjqkaf.a .=Kd;aul nj YS>%fhka wvq ù

mßfNdackhg kqiqÿiq ;;a;ajhg m;a fjhs'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² u;aiH úfYaI lsysmhlg wh;a uiqka lsysm fofkl= id,hd"

yqre,a,d" ,skakd" mshdueiaid&

² ma,diaála $ we¨ñkshï ;eáhla

² ,E,a,la

² frÈ lene,a,la $ áIq frda,la

² l;=rla

l%ufõoh (

² u;aiHhl=f.a YrSrh ksrSlaIKh lr ndysr fldgia y`ÿkd .kak'

mDIAÁh jr,

wxY f¾Ldj

fm!ÉP jr,

.=o jr,fY%daKs jr,

lru,a msOdkhuqLh

wei

<h jr,

Page 210: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

199

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

ks.ukh #

² my; j.=fjys fmkakd we;s mßÈ uiqkaf.a ndysr ,laIK ksÍlaIKh lrñka j.=.;

lrkak'

ndysr ,laIKh .=Kd;aul núka .=Kd;aul núkaby< my<

YÍrfha ndysr fmkqu §ma;su;a h' iu wjmeye;s h'

iu Yaf,aIau,j,ska Yaf,aIau, YÍrh u; leá .eiSwdjrKh ù we;' wjmeye .eka ù we;'

u;aiHhdf.a YÍrhg f;rmQ ia:dkh b;d f;rmQ ia:dkh hgg .s,S mj;S' udmg.s,af,ka ú.i h:d ;;a;ajhg h:d ;;ajhg m;a fkd fjhs' ishqï f;rmqula fhoSu m;a fjhs'

weiaj, iajdNdjh weia §ma;su;a h' weia wjmeye .eka ù we;s w;r reêrhmsg; mDIaGh W;a;, h' .,d we;'

weia hgg .s,S mj;S' lru,a msOdkh §ma;su;a h' wjmeye;s h'

reêr me,a,ï mj;S' lru,a §ma;su;a r;= meye;s h' ÿUqre fyda wjmeye;s h'

wj¾K Yaf,aIau,j,ska Yaf,aIu, ly ÿUqre meye;s h'jeiS mj;S'

.kaOh m%ikak iqj|la mj;S' wm%ikak .kaOhla ^uqvq .|la& mj;S'

YÍrfha Woßh ;o h' Worh fmfoi b;du;a uDÿ h' fmfoi iuyr úg WoÍh fmfofiys we;s

me¿ï ;=<ska wdydr ud¾.h msg;gmeñK we;'

úfYaI lreKq (

u;aiH fjf<`oie,lg hEfuka úúO úfYaIj,g wh;a u;aiHhkaf.a .=Kd;aul ;;a;ajhksÍlaIKh l< yels h'

Page 211: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

200

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 59

foaYSh j ,nd.; yels wuqøjH Ndú;fhka l=vd mßudKfha wdrlaIs; .Dyhla iE§u

ksmqK;d uÜgu # 11'2

ld,Éfþo ixLHdj # 08

wfmalaIs; l=i,;d # ² wdrlaIs; .Dyh iEoSug fhda.H wuqøjH y÷kd .ekSu

² ;jdka mka;shla ioyd $ ;jdka me< rojd ;eîug wdrlaIs;

.Dyhl o< ie,eiaula we`§u

² wdrlaIs; .Dyh iE§ug wjYH øjH kshñ; m%udKj,g ilia

lsÍu

² wdrlaIs; .Dyhla ks¾udKh lsÍu

ye¢kaùu ( md,s; mdßißl ;;a;aj hgf;a fnda. j.d lsÍu ioyd wjYH

me< ,nd .ekSug Wmfhda.S jk ;jdka md;a;shla $ ;jdka ;eá

;eîu ioyd ilia lrk iQ¾h m%pdrl jHQyhla fyda wdrlaIs;

.Dyhla ;=< ;eîfuka tu frdamK øjH blauKska m%frdayKh

ùu fyd`o uQ, moaO;shla we;s ùu yd ;jdka me<j, .=Kd;aul

Ndjh jeä lr .ekSu l< yels h'

fï ioyd ilia lrk jHqyfha m<, 1.4 m" È. 3.2 m yd uOH

Wi 1m jk f,i ilia lrkq ,efí' tu ia:dkfha ;jdka

md;a;shla ilikafka kï tho 3 m x 1.2 m x 20 cm jk f,i

ilid .; yels h'

uQ,O¾uh ( wdrlaIs; .Dy$ m%pdrl jHQyhka ys by< WIaK;ajh ksid Yajik

fõ.h jeä ùfuka o" fyda¾fudak l%shdldÍ ùfuka o frdamK

øjHj, uq,a we§u W;af;ackh fõ' by< wd¾ø;dj ksid frdamK

øjH úh<S hEfuka wdrlaId fõ'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² 1(2(5 isfuka;s# je,s# 1$4 .,a ñY%Kh iys; ;dÉÑ 08 muK

² 5 cm PVC (type 600) ng 01

² 3 cm PVC (type 400) ng 02

² fmd,s;ska 7 m2 (UV treated polythene) jvd iqÿiq jqj o

tfia ,nd .; fkdyels úg§ 200 muK .klue;s

idudkH Clear polythene fhdod .kak'

² l=vd lïì ^fmd,s;Ska PVC ngfha /oùug&

² Wo¨ ² fïika yeÈ ² l+[a[

² ;dÉÑ ² w,jx.= ² ,Kq

² c,h ² ñkqï má

Page 212: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

201

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh (

² mdif,a fyd`Èka wdf,dalh ,efnk ;eks;,d wdrlaIs; ia:dkhla f;dardf.k tuN+ñh msßisÿ lrkak'

² 3.2 x 1.4 m muK jk m%udKhg N+ñh uek l+[a[ yd ,Kq Ndú; lr i,l=Kq lr.kak'

² N+ñfha y;r fldK yd uOH ia:dkj, ^rEmfha mßÈ& 20 x 20 x 20cm muK j<j,ailia lr .kak'

² by; ioyka lrk ,o fldkal%SÜ ñY%Kh ilia lr 5 cm muK úIalïNfhka hq;=PVC ng 30 cm Wig lmdf.k" lmd .kakd ,o j<j,a ;=< iú lr .kak'

² tf,i iúlr .;a PVC k< fldgia ñY%Kh ;=< iú ùug ;nd ta ;=<g .s,a,úh yelsBg jvd úIalïNfhka wvq PVC k< uOHfha Wi 1m jk mßÈ ielish yels jk f,i

È.g lmd .kak'

² tfia lmd.;a k< jfÜ ilik ,o j<j, we;s k<hg oud 1m Wig uOHh mj;skf,i wdrelal= yevhg kjd iúlr .kak'

² uOHfha wdrlal= fldgia lïìhlska È.g iú lr .kak'

² fmd,s;Skh f.k th iQ¾h m%pdrlhla f,i uq¨ md;a;sh u jefik f,i fyda wjYHúg § fomiska frda,a l< yels mßÈ È.g lmd .kak'

ks.ukh #

wdrlaIs; .Dyhl ie,iqï lsysmhla we`o thska jvd;a fhda.H ie,iqu f;dardf.k thilia lrkak'

úfYaI lreKq #

² fuys§ ilik iQ¾h m%pdrlh iys; N+ñfha ;jdka ñY%Kh $ je,s oud frdamK øjH;jdka lsÍug fyda ;jdka n`ÿka$ ;jdka ;eá ;eîug fhdod .; yels h'ks¾mdxY= j.d i`oyd fhdod .kakd ;jdka ;eá jqj o fuh ;=< ;eìh yels h'

² fuys ;jdka ;eá$ ;jdka n`ÿka ;nk úg tajdg c, iïmdokh lr ;eìh hq;= h'

Page 213: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

202

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 60

ixirKh jk ks¾mdxY= j.d moaO;shla ks¾udKh lsÍu

ksmqK;d uÜgu # 11'4

fhdacs; ld,Éfþo # 08

wfmalaIs; l=i,;d # ² ixirKh jk ks¾mdxY= j.d moaO;shlg (DFT) wjYH øjH/ia lsrSu

² kshñ; mßudKhg moaO;sh ieliSu ioyd wjYH øjH ksjerÈj ilia lsÍug wjYH ñkqï .ekSu yd k< ieliSu

² moaO;sh ;=< fmdaIK udOHh ixirKh ùu i`oyd WÑ; c,fmdïmh f;dardf.k ia:dk .; lsrSu

² moaO;ssfha k< ;=< me< /oùug wjYH isÿre ksis mr;r we;sj mßudKhg ilia lsrSu

² fmdaIl udOHh ixirKh ùug WÑ; mßÈ moaO;sh ks¾udKhlsrSu

ye¢kaùu ( ks¾mdxY= j.dfõ § uQ, moaO;sh È.ska jeä fnda. j.d i`oyd

.eUqre fmdaIl Odrd ;dlaIKh (Deep flow technique - DFT)

fhdod .kS' fuys § fmdaIl .eUqre we,shla ;=< mj;sk w;r"

uq,a tys .s,S fmdaIl ,nd .kS' tfiau fmdaIl plS%lrKh

^ixirKh& ùuo fuu l%ufha § isÿ fõ'

uQ,O¾uh ( fkd.eUqre we,sh ;=< ixirKh jk fmdaIl udOHh j.d lrwe;s fnda.j, uQ, uKav, l,dmhg ,eîfuka $ fmdaIl ixirKhùfuka yd uQ, moaO;shg wjYH jd;kh ,eîfuka Ydl fyd¢kaj¾Okh ùu

wjYH WmlrK yd øjH ( ² 25 cm È." 5 cm úIalïNhlska hq;= PVC nghla² 5 cml úIalïNh we;s 900 ^L yeve;s & elbow 06la² 5 cml úIalïNh we;s 7.5 cm È. Èla l< yels PVC ng 03la² c,fha .s,aúh yels l=vd c, fmdïmhla (0.3 - 0.5 Horse power)² nyqpl%SlrK ld,.=Klhla (Multicycle timer)² 5 cml úIalïNh we;s (Net pot) 15la muK² we,anÜ fmdfydr 2 kgla muK² fmdaIl udOHh oeóug 16 ll muK gexlshla² c, fmdïmfha isg moaO;shg ødjKh imhk 1 cm úIalïNh we;s 2 mla È. PVC nghla yd Elbow Wmdx.² fldyqn;a jeks >k udOHhla² ,Sj,ska ilia lr .kakd ,o wdOdrlhla² 5 cm úIalïNh iys; PVC Endcap 2la

Page 214: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

203

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh (

² ,S $ ,E,s hlv Ndú; lr rEmfha mßÈ wdOdrlhla ilia lr .kak'

² wdOdr l f h a PVC ng we;=,a l< yels mßÈ isÿre ilia lrkak'

² PVC ngj, j.d lrk fnda.hg wod< j mr;r iys; j isÿre ilia lr .kak'^5 cm isÿre Hack saw tllska lmd .; yels h'&

² rEmfha mßÈ Elbow yd Extender ng iúlr jHQyh ilia lr .kak'

² my< u ;Ügqfõ we;s PVC k<fha hg me;af;ka isÿrla lmd thska msg jkødjKh fmdaIl udOH .nvdlr we;s gexlshg jefgkakg i,iajkak'

² fmdïmh fmdaIl udOH iys; nÿkg oud tys isg 1.4 cmla muK jk PVCk<hla jHQyfha by< u k<hg we;=`M lrkak'

² we,anÜ fmdfydr ñY%Kfhka 2 gla f.k c,h 1 ll Èh lr ødjKh idod"10 l gexlshg$ n`ÿkg fhdokak'

² fmdaIl ixirKh ùu ld,hg wkqj ls%hd;aul ùug Multi cycle timer fldgifmdïmhg iú lrkak'

² fmdïmh ls%hd;aul ùug wjYH úÿ,s n, iemhqu o ilikak'

² PVC ngj, isÿrej, m%udKhg ilia lr .;a Net Potj,g" l=vd ±,a len,swe;=`M lr udOHh mqrjd tys ;jdfkka .,jd .;a me< isgqjd .kak'

² remfha wdldrhg me< iys; Net Pot PVC ngfha ieliQ isÿre ;=<g we;=`Mlrkak'

² fmdïmh ls%hd;aul lr fmdaIl ødjKh ixirKh ùu ksis f,i isÿ fõ ±hs ksÍlaIKh lr n,kak'

ks.ukh #ks¾udKh l< ks¾mdxY= j.d moaO;sh ksis f,i kv;a;= lrñka mj;ajdf.k hkak'

úfYaI lreKq #

² fmdaIl ødjKfha EC yd pH w.hka mÍlaId lr wod< uÜgug ielish hq;= h'

Page 215: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

204

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 61

ixirKh jk c, frdams; j.d moaO;shl i,do j.d lsrSu

ksmqK;d uÜgu # 11'4

fhdacs; ld,Éfþo # 04

wfmalaIs; l=i,;d # ² c, frdams; j.djg wjYH i,do me< ,nd .ekSu i|ydiafmdkaÊ ;jdka ms<sfh< lsrSu

² c, frdams; j.d moaO;sfha ;jdka me< frdamKh lsrSu

² c, frdams; j.d moaO;shl j.dj ia:dmkh lr kv;a;= lsrSu

ye¢kaùu ( c, frdams; j.djka i|yd fnda.fha uQ, uKav,h /|ùug yelsf,i" me< ,nd .ekSug iafmdkaÊ ;jdka Wmfhda.S fõ'

uQ,O¾uh ( ks¾mdxY= j.djka ioyd uQ, uKav,hg ydks fkdù me< ,nd.ekSug yd fmdaIl rys; udOHhl me<fha uQ, uKav,h mj;ajd.ekSug iafmdkaÊ ;jdka fhda.H ùu

wjYH WmlrK yd øjH ( ² 1cm fyda 2cm .klu we;s iafmdkaÊ ISÜ tllska25 x 25cm fldgia lsysmhla

² ldnka mEkla² c,h² lemqï ;,hla² 50 x 50 cm m%udKfha l¿ fmd,s;ska lene,a,la² we,anÜ fmdfydr ñY%Kh 500 gla muK² i,do îc 100la muK² 30 x 30 cm ma,diaála ;eáhla

l%ufõoh (² iafmdkaÊ ISÜ tflys ldnka mEklska fyd¢ka igyka jk mßÈ bß we|

2.5 x 2.5cm fldgq ,l=Kq lrkak'² iafmdkaÊ ISÜ tl fyd¢ka .,d hk c,fhka ^Tap water& lsysm jrla fidaod

ñßld .kak'² ishqï lemqï ;,hlska my<ska fjka fkdjk fia ieu odrhlska u fldgq lmd

.kak'

² bkamiq ieu 2.5 x 2.5 cm fldgqjla ueo my; rEmfha wdldrhg l=vd lemqula

fhdod .kak'

Page 216: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

205

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² fuu lemqu ;=<g îch ne.ska fhdokak'

² fuu iafmdkaÊ ISÜ tl c,h fhdok ,o ma,diaála fÜ% tl u;=msg ;nd l¿

fmd,s;ska lene,af,ka jid w÷re ;ekl ;nkak'

² îc me<ùu wdrïN jk úg fmd,s;ska lene,a, bj;a lrkak'

² we,anÜ ødjKfha uõ ødjKh ms<sfh< lsÍu isÿ lrkak'

² me<j, i;H m;% 2la yg .;a úg c,h bj;a lr" we,anÜ fmdfydr 1 gla c,h

1 ll osh lr idok ,o ødjKh c,h fjkqjg fhdokak'

² l%ufhka c,h m%udKh wvq lr we,anÜ ødjKfha fmdfydr wkqmd;h 1 ( 1

jk mßÈ idkaøKh fjkia lr ;eáhg fhdokak'

² j.d moaO;sfha fmdaIl o%djKfha pH w.h yd úoHq;a ikakdhl;d w.h (EC)

ms<sfj<ska pH ógrh yd EC ógrh u.ska ffoksl j uek .kak'

² pH w.h wvq fyda jeä jQ úg i,do j.dj i|yd wjYH m%Yia; pH uÜgu jk

6'5-7'0 ,nd .ekSug wjYH ødjK fjf<|fmdf<ka ñ, § f.k fhdokak'

² m%Yia; EC w.h ógrhg fvis iSukaia 1'5 (1.5 ds/m) úh hq;= w;r" thg jvd

w.h jeä kï c,h tl;= lr kshñ; w.hg f.k tkak'

² EC w.h wvq kï fmdaIl tl;= lr kshñ; w.hg f.k tkak'

² i,do j.dfõ frda. yd lDñ m<sfndaO we;s fõ ±hs ksr;=re j mÍCId lr

ikSmdrCIl lghq;= isÿ lsÍug yd tajd md,kh lsÍug lghq;= lrkak'

ks.ukh #

² ilia lrk ,o ixirKh jk c, frdams; j.d moaO;sfha i,do j.dj mj;ajdf.k

hkak'

úfYaI lreKq #

² iafmdkaÊ lene,a, fyd¢ka c,fhka fidaod .; hq;af;a tys we;s úI ridhksl øjH

bj;a lsÍug h'

² we,anÜ ñY%Kfha uõ ødjKh ms<sfh< lsÍfï § c,h ,Sgrhlg we,anÜ fmdfydr

ñY%Kfha 1g l idkaøKhla ,efnk mßÈ Èh lr idod .kak'

Page 217: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

206

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

m%dfhda.sl ls%hdldrlu 62

;sria j.d u¨j, yd n÷kaj, ;lald,s j.d lsÍu

ksmqK;d uÜgu # 11'4

ld,Éfþo ixLHdj # 04

wfmalaIs; l=i,;d # ² >k udOH j.djg wjYH ;lald,s me< ;eá ;jdka u.ska

ksmoùu

² >k udOH j.d jk ;sria u¨j, iy n÷kaj, ;lald,s me<

frdamKh lsÍu

² >k udOH j.d moaO;s kv;a;= lsÍu

ye¢kaùu ( c, frdams; >k udOH ;=< j.dfõ § ;sria yd ;sria j.d u¨j,

fnda. j.d lrhs'

uQ,O¾uh ( ks¾mdxY= j.dfõ § frdamK udOHh f,i fldyqn;a fhdod .;

yels h'

wjYH WmlrK yd øjH ( ² ;jdka ;eá

² ma,diaála ;eá

² ;lald,s îc

² we,anÜ fmdfydr ñY%Kh 500 gla muK

² isyska fmd,s;ska kQ,a

² merKs fldyqn;a

² yqud, Wÿk

² .Eia ,smla

² 13 x 37 cm m%udKfha msg; iqÿ" we;=<; l¿ mdrcïnq,

lsrK m%;sfrdaë fmd,s;ska u¨

² 30 cm úIalïNh iys; ma,diaála$ ueá$ fmd,s;ska n÷ka"

² l;=rla

² filáhr" lïì" fmd,st;s,Ska kQ,a

² lïmlhla (Vibrator)

lïmlh (Vibrator)

Page 218: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

207

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

l%ufõoh (

îc m%frdayKh lsÍu

² merKs fldyqn;a yqud, W÷kl mehla muK ;ïnd ksfjkakg yßkak'

² ;eá ;jdk iy thg wjYH fmdaIl ødjKh fhdok ;eá msßisÿ lrkak'

² ;jdka ;eáj,g ;eáfha j<j,a ueÈka .uka lrk fia fmd,s;ska kQ,la tla

fl<jrl isg wfkla fl<jr olajd w;=rkak'

² ÔjdKqyrKh l< fldyqn;a ;eáj,g mqrjkak'

² ;eáj, j<j,a ueo tla îchla ne.ska isgqjkak'

² fjk;a ;eáhlg msßisÿ c,h fhdod ;jdka ;eáh tys wvla .sf,k fia th ;=<

;nkak'

² f;;a l< lvodishlska fyda frÈ lene,a,lska ;jdk jid îc m%frdayKh jk

úg th bj;a lrkak'

² ;lald,s îc m%frdayKh ù m<uq m;% 2- 3 u;= jk ;=re msßisÿ c,h muKla

imhkak'

² bkamiq îc me< isgqùug iqÿiq wjêh olajd oskla yer oskla c,h muKla o"

oskla yer oskla we,anÜ fmdfydr ñY%Kh 1 gla c,h 1 ll Èh lr .;a ødjKh

o fhdokak'

² ;jdka me< j¾Okh jk úg ;eáh iu;,d u;=msgl ;nd fmdaIl ødjKh l=vd

me< u;g fkdjefgk fia ;jdka udOHfha fl<jrlg fhdokak'

² ;jdka ;=< uq,a wjêfha § fmdaIl ødjKh Èklg 5-10 ml la ,nd §ug iqÿiq jk

w;r miq j Èklg foj;djla fyda f;j;djla ,nd fokak'

² i;H m;% 2 -3 yg .;a wjia:dfõ § ^i;s 3-4 .; jQ úg& isgqùu i|yd iqÿiq fõ'

;sria j.d u¨ yd n÷kaj, isgqùu

² ;sria j.d u¨j, isÿre ilid merKs fldyqn;a mqrjkak'

² j.d n÷kaj,g o merKs fldyqn;a mqrjkak'

² me< ;jdfka me< isyska fmd,s;ska kQf,ka fome;af;ka fifuka by<g Tijd

bj;a lr u¨j, isÿre ;=< $ j.d n÷kaj, isgqjkak'

² iEu u,a,l u isÿrej,g yd n÷kaj,g fmdaIl ødjK ;=< iemhqï k< iú

lrkak'

;lald,s j.dj kv;a;= lsÍu

fuys§ my; ±lafjk wdldrhg we,anÜ fmdfydr ødjKh yd le,aishï khsÜf¾Ü

(Ca(NO3)

2) ødjKh me<fha jhi wkqj fh§ug mshjr .kak'

² Èk 1 - 18 olajd 20 ( 20 ( 20 + TE (TE = Trace elements- laIqø uQ,øjH& ñY%Kh

fyda we,anÜ fmdfydr ñY%Kh 0.5 gla Èklg tla me<hlg ,efnk mßÈ

fhdokak' Èk ;=klg jrla le,aishï khsÜf¾Ü fhdokak'

² Èk 19-26 olajd 20 ( 20 ( 20 + TE ñY%Kh fyda we,anÜ fmdfydr ñY%Kh 0.5 gla

Èklg tla me<hlg ,efnk mßÈ fhdokak' Èk ;=klg jrla le,aishï

khsÜf¾Ü 0.5 gla tla me<hlg jk mßÈ fhdokak'

Page 219: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

208

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

² Èk 27-42 olajd 20 ( 20 ( 20 + TE ñY%Kh fyda we,anÜ fmdfydr ñY%Kh 0.2 g

la Èklg me<hlg jk mßÈ fhdokak' Èk 3lg jrla le,aishï khsÜf¾Ü

0.5 gla me<hlg jk mßÈ fhdokak'

² Èk 43-56 olajd 12 ( 11 ( 18 + TE ñY%Kh fyda we,anÜ fmdfydr ñY%Kh 0.5 gla

Èklg tla me<hlg jk mßÈ fhdokak' Èk y;rlg jrla le,aishï khsÜf¾Ü0.5 gla tla me<hlg jk mßÈ fhdokak'

² Èk 57-120 olajd 12 ( 11 ( 18 + TE ñY%Kh fyda we,anÜ fmdfydr ñY%Kh

0'7-0'75 gla Èklg me<hlg jk mßÈ fhdokak' Èk y;rlg jrla le,aishï

khsÜf¾Ü 0.5 gla tla me<hlg jk mßÈ fhdokak'

;lald,s Ydlj,g wdOdrl iemhSu

² Ydl l| jgd ma,diaála uqÿjlg fyda l| mduq, ,sys,a j .eg .eiQ fmd,st;s,ska

kQ,a isria wdOdrl f,i Ndú; lrkak'

² fuu kQ,a by<ska iú l< wdrCIs; .Kfha ;sria wdOdrl lïìj, .eg .ikak'

² me< j¾Okh jk úg kQ, m%Odk l| jgd ,sys,a j mg,jkak'

² Wig j¾Okhk jk wmßñ; j¾Okhla olajk ;lald,s m%fNaoj, § iEu m¾j

3-4lg w;ßka Ydl l| isria wdOdrl kqf,a .eg .eiSfuka me<Eá my<g ,siaid hEu

j<lajd .kak'

;lald,s Ydl mqyqKq lsÍu

² wmßñ; j¾Ok ú,dihla we;s m%fNao ;ks l|ka l%uhg mqyqKq lrkak' fuys§

m%Odk l| muKla mj;sk mßÈ iEu md¾Yaúl wxl=rhla u 5-6 cm lamuK j¾OkhjQ wjia:dfõ § lmd bj;a lrkak'

² È.= ld,hla wiajkq fok wiSñ; j¾Okhla iys; ;lald,s m%fNaoj, Wi kv;a;=l< yels uÜgfï mj;ajd .ekSug fmr wiajkq ,nd ÿka fldgfia merKs m;%3-4la bj;a lr Ydl l| 60 cm la my;a lr kej; .eg .ikak' fuh uq¨j.dld,h ;=< u i;s 2-3lg jrla isÿ l< hq;=hs'

² ;lald,s Ydlj, mqIAm mrd.Kh lsÍug lïml Ndú;fhka l| fifuka fi,ùuisÿ lrkak' ^fm'j' 10'00 muK jk úg idfmaCI wd¾ø;dj 60-70] olajd jq úgiy WIaK;ajh 21-27 0C jeks ;;a;aj we;s úg mrd. ksl=;a lsÍu Wmßu fõ'&

² ;lald,s M, 3-5la muK b;sß jk ffia wfkl=;a l=vd M, l=vd ld,fha § u bj;alr M, ;=kS lsÍu isÿ lrkak'

² ;lald,s j.djg we;s úh yels frda. ms<sn| j ksÍCIKh lr frda. iE§u j<lajd

.ekSug mshjr .kak'

Page 220: ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh BSTPracGuide.pdfvii ye ¢k aù u j ev f,d a l h g i qÿ i q k s m q K;d i ys ; o r ej k a ì ys l s Í u w'f m d ' i W i ia fm

209

ffcjmoaO;s ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh - 13 jk fY%aKsh

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j

ks.ukh #

² c, frdams; >k udOH j.djl ;lald,s j.djla isÿ lr" kv;a;= lrñka mj;ajdf.k

hkak'

úfYaI lreKq #

² we,anÜ fmdfydr ñY%K fh§fï § 12 ( 11 ( 18 + TE ñY%Kh leg wdldr ksid

ixirK moaO;shg fmdfydr fh§ug fmr Èhlr fmrd Ndú; l< hq;= h'

² ;lald,s Ydlj, mqIAm mrd.Kh lsÍug fooreï cklhla fkdue;s kï" w;ska

l| fifuka fi,ùu isÿ lrkak'