Fight Club

AKADEMK BAKI DERGS Say: 25 Temmuz Austos 2011 Uluslararas Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi ISSN:1694-528X ktisat ve Giriimcilik niversitesi, Trk Dnyas Krgz Trk Sosyal Bilimler Enstits, Celalabat KIRGIZSTAN http://www.akademikbakis.org

DV KULB FLMNN RUHBLMSEL ZMLEMES

Yrd. Do. Dr. Il HORZUM zet Dv Kulb (1999) filminin, modern toplumun yaantsn sorgulamada ayr bir yeri vardr. Uygarln mutlu bireyler yaratma vaadiyle ne srd durmadan alp kazanmak ve sonsuz tketim ile tatmin olmak trnde dayatmalarn sorgulayan film, modern yaam biimlerinin ne tr bilinalt buhranlarna yol aabileceini dndrmek istemektedir. Dolaysyla bu film, gnmz insannn srekli almak ve tketmek zerine kurulu mutluluk vaatleri karsnda i tatmin durumunu sorgulamas asndan zmlenmeye deer bulunmutur. Bu dnceden yola klan almada film, ruhbilim asndan zengin veriler barndrdndan ruhbilimsel yntem ile zmlenmitir. Anahtar Kelimeler: Ruhbilimsel zmleme, sinema, film, Dv Kulb.

(THE PSYCHOLOGICAL ANALYSIS OF THE MOVIE FIGHT CLUB)Abstract The originating point in this study is that the movie Fight Club (1999) interrogates the modern societys life style. It is considered important how the movie reflects the life styles of modern people which are dangerously motivated by media, especially advertisements, to work harder and harder, to buy the luxurious things although they are not needed. It is analyzed by psychological method which is explained by Berger, for it contains very rich data in terms of psychology. Therefore the movie has been found unique to questionize the satisfaction degree over against the happiness promises based on consuming endlessly. Keywords: Psychological analysis, cinema, movie, Fight Club.

Frat niversitesi letiim Fakltesi, [email protected]

1


GR znesi insan olmayan sinema filmi yoktur. nsan akl ve ruhu ile bulunduu meknn bir parasdr. Dolaysyla her sinema filmi, znesi olan karakterleri sunarken, onlarla birlikte gsterdii nesne ve mekn ile arasnda bir iliki kurar. Bu iliki, ounlukla gizlenmi boyutta olur; ancak kiinin ruh hali hakknda ynetmenin istedii anlam yaratmak zere sinyallerle anlam yaratr. Karakterin, her jest ve mimiinin, eline ald her nesnenin, iinde bulunduu her insan topluluu ve meknn, iliki iinde gsterildii kiiye kar her davrannn, kendi ruh durumunu anlatan ynleri vardr. Zira sinema bir sanattr; ynetmen anlamlar dorudan vermek yerine, filmin sonuna kadar meraklar zinde tutmak iin karakterlerini izleyicinin zihnini zorlayacak ekilde oynatr. Dv Kulb filminde de ynetmen, ba karakterinin yaam alann hicvederek modern toplumun dayatmalar karsndaki ruh durumunu deinilen unsurlar araclyla anlatmaya almtr. Bu anlatlarn zmlenmesini mmkn klan en iyi yntemin ise ruhbilimsel zmleme yntemi olduu dnlmektedir. 1. YNTEM Bu almada, ynetmenin oluturmak istedii anlamlar ncelikle karakterlerin ruh durumlar asndan zmlenmek istenmitir. Filmin almlamas izleyenden izleyene deitii gibi bu aratrmada yorumlananlar da tartmaya ak olabilir. Ancak ruhbilimsel anlamda ynetmenin ileyiinden kan anlamlar tespit edilmeye allacaktr. David Finchern Dv Kulb filmi, modern toplumda insann ruhsal durumunu irdeleyen zengin bir ilenii olduu dnldnden ruhbilimsel yntem ile zmlemeye deer bulunmutur. Ruhbilimsel zmleme, bir tedavi yntemidir. Ayn zamanda toplumbilim, insanbilimi (antropoloji), yurt ynetimi (siyaset) gibi birok bilim alanna da uyarlanm bir zmleme biimidir. Burada almada kullanlan yntem olmasndan dolay Berger (1996)in ortaya koyduu ekliyle ruhbilimsel zmleme yntemindeki dn ilkeleri ve kavramlara aklk getirilecektir. 1.1. Bilinalt Ruhbilimsel zmleme, bilin ve bilinalt etkileiminin kurallaryla ilgili olarak zmlemenin ruhbilime uyarlanm biimidir. Kuramn temel yap talarndan biri bilinaltdr (Berger, 1996: 67).

2


nsan beyni gnde yaklak iki bin uyarc ile kar karyadr. Dardan gelen uyarclarn kabul algy gerekletirir. Ancak bu uyarclarn sadece ok az bir blm beyin tarafndan bilinli olarak alglanr, gerisi bilinalt bellee saklanr. Bilinaltna yerleen bilgiler deitirilemez, bilinalt bellek insan davranlarn ve kararlarn etkiler (zgren, 2009: 19). Jung, zihnin seviyede olutuunu syler. Bunlar, bilin, kiisel bilinalt ve kollektif bilinaltdr. Bilincin merkezinde ego vardr. Bilin, bilinaltnn yannda ikincil neme sahiptir. Bilincin grnen yanndan ok, gizli kalm grnmeyen yanlarna dikkat eker. Kiisel bilinalt, anlardan, arzulardan, drtlerden, silik alglardan ve unutulmu deneyimlerden oluur. Kiisel bilinaltndaki deneyimler, gruplaarak, kompleksleri olutururlar. Kompleksler, zihin, g ve aalk duygusu gibi dncelerle megul olmasyla tanmlanan ortak ana konularla, duygu, an ve isteklerin kalplardr (Jungin Sistemi, 2010). Kolektif bilinaltnn ieriini arketipler olarak adlandran Jung, en temel arketiplerden olan personay insann kendini korumak iin brnd kiilik olarak tanmlar (Corey, 2008: 88). nsanlar akllarndan geen her eyin ok aznn bile bilincinde deildirler. Freudun buzda rneinde olduu gibi bilin, sadece suyun zerinde kalan, yani farknda olunan kk bir ksmdr (Boeree, 2009). Bilin, alglar ve anlar kapsar, kiinin kontrol altndadr. Bilinalt ise, tm deneyimleri ve basklanan dnceleri depolar. Farkndalk d olan, ulalamayan gereksinimler ve istekler bilinaltnn hkmndedir (Corey, 2008: 88). nsanlar herhangi bir eyaya sahip olmak iin gereksinmeleri dorultusunda ve bilinsiz olarak yani bilinaltnn gdmnde aba gsterirler. Bunun daha ileri safhas ift kiilik gelitirmektir. Kiilikler birbirinin farknda deildir ve genellikle zt zelliklere sahiptir. Temel kiilik kibar, sakin, temkinli, olgun, toplumla uyumlu iken ikinci kiilik, kaba, srekli etkin, ar hareketli ve uar bir zellik gsterir. ok kiiliklilik sayda filme de konu olmutur (Ccelolu, 2004: 447). 1.2. d, Ego, Sper Ego Freudun oluturduu Yapsal Kiilik Kuramna gre kiilii belirleyen sistem vardr (Usal ve Kuluvan, 2000: 89); ilkel ben (id), ben (ego) ve st ben (sperego). Davran, bu sistem arasndaki hiyerarik etkileimin rndr.

3


lkel ben (id), kaltsal olarak gelen, igdleri de ieren ve doutan var olan psikolojik gizilglerin tmdr. Bu sistem cinselliin egemen olduu ksmdr. Ayrca dier iki sistemin almas iin gerekli olan gc de salar. Ben (ego), bireyin evresiyle olan ilikilerinde sahip olduu ilevleri kapsar. Tutku, ehvet ve arzular ieren cinsiyete ilikin duygularn kaynad ilkel benlik, toplumsal ve uygar yaamdaki gereksinmeler dorultusunda kontrol edilmeli ve cinsiyete ilikin olarak istenilecek her eye gnlk yaamda izin vermemelidir. te ben, ilkel benlikten gelen nerileri evreden kaynaklanan retilerle yeniden dzenleyen ve onlar yaanlan evrenin kabul edebilecei biime sokan sistemdir. zellikle cinsellikle ilgili gereksinimlerin aa kmasn engeller, bazlarn ise erteler; denetleyici bir ilevi vardr. Bu gereksinmeler karlanamad zaman ise kiiye ruhsal aclar verir, davran bozukluklarna yol aar. st ben (sperego) ise ahlksal deerleri, vicdan gibi soyut ve erdemli kavramlar ieren emirleri ynetir. Kiiye karanlkta dahi esnerken eliyle azn kapattran, grg kurallarn temel alan ve bakalar tarafndan onaylanmaya ilikin tavrlar takndran bu blmdr. Drstlk eylem ve arzularn onama ya da onamama, eletirel kiisel gzlemleme, kendini cezalandrma, yanllarn onarlmas ve pimanlk duyma gereksinmesi, erdemli ya da drst dnce ve eylemlerden tr kendini vme ve sevme eklinde ilevleri vardr. 1.3. Cinsellik Freuda gre kiiliin temelinde yatan en nemli drt cinselliktir. nsan davranlarnn temelinde gizli kalm yanlar bulunmaktadr ve bu yanlar ou kez o insanca bile tanmlanamamaktadr. Cinsellik bilinaltndan ynetilir; insann bu gizemli yanna ulaldnda yalnz zel sorunlarn deil, btn davranlarn kkeninde cinselliin yattnn grleceini ne srer. zellikle bastrlm, unutulmaya allan olaylar, duygular ve anlar, igdlerle ykl bir biimde kiiliin k noktasn oluturur (Usal ve Kuluvan, 2000: 89). Junga gre cinsellik, insan motivasyonunda kk bir role sahiptir

(www.aktuelpsikoloji.com). Freud ise libidoyu kafamzn iindekileri yanstan cinsel igd kuvveti eklinde tanmlam, daha sonra bu kavramn anlamn tm yaam igdlerinin enerjisini kapsayc boyutta geniletmitir. Libido deiik ekillerdeki ehvet ya da tensel honutluklar ve elde edebilecek hazza iaret eder, ancak Freud tm zevk veren eylemleri de

4


kast etmi ve yaamn en byk hedefinin aclar engelleyerek zevk almak olduunu belirtmitir (Corey, 2008: 70-71). Tm yaamsal enerjinin ana drts olarak cinsellii gsteren Freud bile 40l yalarnda cinsellii reddetmitir (Schultz ve Schultz, 2002: 517-518). Denilebilir ki insanlar, zel yaama ynelik olan konularda herkesin uluorta yarglarda bulunmasna diren gsterir; nk toplumda erkek ve kadna retilen kurallar vardr. Bu gibi konular bask altna alnr, cinsellik bilinaltna itilir, dlanr, reddedilir. Oysa, dnceler ve igdler kiinin cinsiyetini ve ksmen davranlarn aklayacaktr. 1.4. Semboller Adler, Freuddan farkl olarak kiiliin evre unsurlarna kar bireyin dorudan doruya kendisinin gelitirmi olduu bir bileim olduunu savunur. Kiilik, bireyin evresindeki olaylarda deil, alglanan btn uyarclarn bireyin znel deer yarglar, ilgi alanlar, duygular ve dnceleri yardm ile zmlenmesinin bir sonucudur. Bireyin uyarclar gncel yorumlama biimine ilikin davranlar, onun kiiliine ilikin gstergelerdir (Usal ve Kuluvan, 2000: 90). Birey evresindeki uyarclar alglayp duruma hkimiyetini korumak iin kimi zaman gerek nesnenin yerine, ba edebilecei bir nesne koyar. Bir drt nesnesinin yerine, ona az ok benzeyen, bir baka drt nesnesini koymak sembolletirme olarak tanmlanr. Ulalmas ok g ya da olanaksz grlen bir amacn yerine baka bir ama konmas da asl amac simgelemektedir (Ruhbilim Szl: 325). Semboller gizlenmi ya da kesin olmayan eylerin yerine geen eylerdir. Sembol dnce, istek, arzu gibi birok yerleik kavramlarn yerine geebilir. Erkek ve kadn kahramanlar genellikle semboliktir ve sembolik olarak onlarn yerine geen terimlerle yorumlanm olabilir. Onlarla ilgili olarak kullanlan sembollerin ou, ilikilerini yanstan bilinalt gelerden oluur. Semboller, bilinaltndaki duygularn ve inanlarn almaz kaplarnn aralanmasnda yardmc olur ve bunu salayan birer anahtardrlar. Bu kurama gre, bilinaltndaki cinsel ve saldrgan istekler sembolizm yoluyla maskelenir ki bu da st benden kaynaklanan sululuk duygusundan kamay salar. zellikle dlerin ierikleri, gizli ve sembolik anlamlara iaret eder. Gizil ierikteki yasak istekler, ak ierikte bir sembolle aklanmaktadr. Sembollerin pek ou sadece d 5


sahibinin yaantsyla ilgilidir, dierleri ise tm insanlarda ortaktr ve daima ayn anlamdadr. Freuda gre baheler, balkonlar veya kaplar gibi genel semboller kadn bedenini, dzgn yzeyli ev erkek bedenini, ykanmak doumu, bir yolculua balamak lm, umak takdir edilme isteini vb. temsil eder. Tm dler duygusal atmalardan kaynaklanmayabilir, uyunan fiziksel ortam da dleri etkileyebilir (Schultz ve Schultz, 2002: 524-525). 1.5. Dler Uykuda beliren imgelerin tm d olarak tanmlanr. Gnlk uralar, bilinaltna itilmi anlar, dleri etkiler (Ruhbilim Szl: 131). D imgeleri semboliktir ve bilinaltna gtren ipular ierir (Schultz ve Schultz, 2002: 518). Freuda gre dler, gnlk yaantda doyurulamayan isteklerin klk deitirip bilincin kabul edebilecei bir biime dnmelerinden ibarettir; zellikle cinsel kompleksleri bilince karrken birtakm simgeler kullanrlar. Dlerin yaanm gereklerden yansd kesinlikle saptanmtr, rnein doutan kr olan bir insan dnde hibir grsel imge grmez, doutan sar olan biri ise dnde hibir ses iitmez. nsann, gnlk yaamnda dikkat etmedii ve yarm algladn sand duyumlar dlerde tamamlanr (Ruhbilim Szl: 132). nsanlar dlerinde ok belirgin eyleri grmeye kendi kendilerine izin vermezler. Grlenler, bir tr sansr mekanizmann (st ben) yasaklam olduu dncelerdir. Semboller, sansr sisteminin gizlenmi olan yasaklanm olan gelerin de dlerde gndeme gelmesine olanak tanr. Freud dlerin, bastrlm arzularn maske altndan doyurulmasn temsil ettiine ve bu nedenle d yklerinin grndnden ok daha anlaml ve karmak olduuna inanmtr (Schultz ve Schultz, 2002: 524). Bu arzular ve istekler bilin kontrolnn zayflam olduu uyku durumunda ortaya kar. Dlerin iki ierik dzeyi vardr; gizli ierik ve ak ierik. Gizli ierik, sembolik olarak ifade edilen bilinalt drt, istek ve korkulardan oluur. Kii dlanma ve kmsenme korkusuyla cinsel ve saldrgan gdleri dnde daha kabul edilebilir bir ierie dntrmektedir. Freudla birlikte Erich Fromma gre de sembollerin ou cinseldir. Junga gre dler ayrca, bireyin sahip olduu elikiler arasnda bir denge kurarak ilikilerini gelitirmesine katk salar. Grlen dler, ayn zamanda gren kiinin kiilik zelliklerini de yanstr (Corey, 2008: 88). Dlerde isteklerin alm ve yorumlan grlr. Dler, d grenlerin yaam konusunda nemli ipular verebilir.

6


1.6. Saldrganlk ve Sululuk Saldrganlk, birine ya da bir eye zarar veya ac vermek amacyla yaplan davrantr, fke ve dmanlk duygularyla ilgilidir; tehdit, aalanma ve engellenme gibi durumlarda ortaya kar (Ruhbilim Szl: 318). Bir davrann saldrgan olduuna karar vermek niyete bakmakla mmkndr. Saldrgan davranlar ara olarak ve dmanca olmak zere ikiye ayrlr. Ara olarak saldrganlkta bir tehlike karsnda kendini koruma sz konusudur; dmanca saldrganlkta ise zarar vermek bal bana amatr, duygusal olarak fazlaca uyarlma durumunda ortaya kar. Freud, saldrganln gerekli olduunu, aksi takdirde enerji birikiminin da boalamayaca ve ruhsal bir rahatszla dneceini savunmu, cinsellik gibi doutan getirilen kuvvetli bir eilim olduunu savunmutur (Ktba, 2008: 385). Ne var ki sonraki aratrmalar, saldrganln renme yoluyla pekitirildiini ortaya koymutur (Ccelolu, 2004: 314). Bu iki eilim toplum iinde uyumlu yaamay zorlatrmaktadr. Birey, sosyallemede rol olan anne-baba, retmen gibi kiilerce ocukluktan itibaren srekli bask altnda tutulur ve cezalandrlr. Toplum tarafndan ho karlanmayan saldrganlk da, cinsellik gibi st benin basksyla bilinaltna itilir. Kii, birine zarar verdii zaman bilisel bir tutarszlk yaar, nk bu durum iyi ve mantkl bir insan olma fikriyle ters der. Bu durum sululuk yaratr ve sululuk duygusundan kurtulmak iin saldrlan hedef kiinin bunu gerekten hak ettiine inanlr (Ktba, 2008: 387). Sululuk duygusu, kiinin kendisini knayan, sulayan, eletiren bir i sestir. Sululuk hisseden kii kendisini deersizletirir. Yapt yanl kendi erevesi iinde snrl tutmayarak zsaygsn sarsacak biimde kendisini eletirir ve knar. Yaplan bir eyin yanl olduuna nasl karar verildii nemlidir; yersiz yere kendini sulamaya eilimli olan kiiler kat bir st benlie sahip, ar vicdanl kiilerdir, kimseye fkelenmemeleri ve kimseyi krmamalar gerektiini dnrler. Bu kiiler en ufak fke hissettiklerinde bunu gizleyerek hemen sululuk hissetmeye balarlar. zellikle kimseyi krmamas gerektiini dnenler, kardakinin krldn dndkleri anda sululuk hissetmeye balarlar (www.psikoloji.web). Freuda gre genel anlamda uygarln bedeli insan iin ok byktr; insan ok fazla eyden, zellikle cinsiyetinden vazgemeye zorlanmaktadr ve znden uzaklatndan tr sululuk duyar. Bu noktada mizah devreye girer, sululuk duygularn gizlemek ve onlardan 7


kanmak iin belli saldrganlk biimlerinden keyif almak renilir (Berger, 1996: 86). rnein spor msabakalar, gladyatr gsterileri, insanln saldrganl elenceye evirdii alanlardr. 1.7. Savunma Mekanizmalar Savunma mekanizmalar, ego tarafndan igdlerin kontrol edilmesi ve endielerin savuturulmas ynnde kullanlm eitli yntemlerdir (Berger, 1996: 79). Farknda olmadan, bilinsiz olarak kaygdan kurtulma abasna verilen isimdir. Belirli ortamlar bireyde kaygya yol atnda, birey bilmeden savunma mekanizmalarn kullanmaya balar (Ccelolu, 2004: 301). 1.7.1. Kararszlk Ayn nesne ya da insana kar sevgi ve nefretin ya da ekiciliin kaplma veya itmenin ayn anda hissediliidir. Bazen elikili istekleri doyurmak isteyen insanlarda bu duygular, abuk bir biimde ard ardna deiiklik gsterir (Berger, 1996: 80). 1.7.2. Yalanlama ya da nkr Birey, daha nce yapm olduu bir davran tamamen reddederek bu yapt kt bir davrantan doacak kaygy nlemeye alabilir (Ccelolu, 2004: 304). Travmatik bir durum karsnda ne dndn, ne duyumsadn ve ne algladn arptarak kendisini korumak ister (Corey, 2008: 72). Bilinaltndaki cinsel ve sinirsel drtlere bal olduu iin kiiyi rahatsz eden konular reddedii ifade eder. Endie yaratan bir eyin gerekliinin kabuln bilince gitmesini nleyerek reddetmek ya da bir d rnne kiinin kendini kaptrmasdr (Berger, 1996: 80). 1.7.3. Dknlk Genellikle sarsc bir deneyimin sonucunda, bir eye gsterilen kiiye tedirginlik veren tavr ya da ballktr (Berger 1996: 80). din haz arayan enerjisi yznden ortaya kan bir nesneye ya da bireye kar srarc odaklanmaya iaret eder. Psikoseksel dzeyde bir meselenin ya da atmann zlememesi durumunda ortaya kar ve bireyi bu dzeye odaklanm halde brakr, dier bir dzeye geii imknsz klar. ocukluktaki oral dnemde yetersiz tatmin, alkol, sigara, ar yeme, trnak yeme gibi dknlklere dnebilir (www.psychology.about.com). 8


1.7.4. zdeletirme Davran veya dnce yaps olarak bir ey ya da bir kimse gibi olma isteidir (Berger, 1996: 80). Kendilik deerini st dzeyde tutarak bireyi kaybetme ve yetersizlik duygularndan korur. Kii, yetersizlik ve aalk duygularnn etkisiyle, baarl kii, kurum veya gruplar ile zdeim kurarak deerli alglanma abas iine girer (Corey, 2008: 73). Kendinde bulunan zellikleri zenilir deildir, kendisi olmaktan kp, istedii zelliklere sahip baka biriymi gibi davranmaya balar (Ccelolu, 2004: 303). 1.7.5. Yanstma Kiinin kendi iindeki olumsuz ve dmanca duygular, bunu bir bakasna ykleyerek reddetmesi durumudur. Bylece, birisinden nefret eden kii, bu nefretini bakasna yanstarak kendini kandrr (Berger, 1996: 80). Bireyin kendisinde bulunan kusurlar bakalarnda grme davrandr. Kendisinde bulunan olumsuz ynleri zorunlu ve gerekli imi gibi gsterir ya da bunlar bakasnda grr (Ccelolu, 2004: 303). 1.7.6. Tepki Bir ift kararsz tutum, sorunlar da beraberinde getirir. Biri dierini bastrarak ve onu bilinaltna iter. rnein, bir kii sevgi ve nefret arasnda kararsz duygulara sahip olabilir. Eer, nefret bilinaltna saklanmsa ve sevginin boyunduruu altnda bastrlmsa, nefretin yerini sevgi alr ve kii tepki gelitirmi olur (Berger, 1996: 81). Gerekte hissedilen duygularn tam aksi yapld zaman kendini gstermi olur. Gerek duygular gstermenin uygun kamayacana inanlan durumda gerek duruma tamamen zt, ancak o ortamda kabul edilebilecek duyguyu yanstmaktr (Ccelolu, 2004: 302). Olaylarn asl sorumlusu bakalardr, kendisindeki kabul edilemez ehvet arzular, saldrgan tavrlar, bencillik vb. kar tarafn zellikleri olarak aklanr (Corey, 2008: 72). 1.7.7. Engelleme ve Hayal Kurma Bilinaltndaki igdsel isteklerin anlarn ve tutkularn bilince varmas engellenir. Bu, temel savunma mekanizmalarndan biridir (Berger, 1996: 81). nsan kendisine yaktramadklarn, bilincinden kovar ve unutmaya alr (Ruhbilim Szl, 324). Olumsuz duygulardan kurtulmak iin kendisini daha gzel, beenilir, takdir edilir birisi olarak

9


hayal eder. Kii kendisini olmak istedii yerde ve kiilerle, olmak istedii konumda grr (Ccelolu, 2004: 304). 1.7.8. Bastrma Baz dnceler derin kayglara neden olabilir. Byle dnceleri yok sayarak huzursuzluktan kama durumudur, aslnda yok saylan dnce bilinaltna itilmektedir (Ccelolu, 2004: 302). Freudun ileri srd en nemli srelerden biri olan bu savunma mekanizmas birok benlik savunmalarnn zn oluturur. Yaamn ilk be alt ylnda ac veren yaantlarn birounun, bilinaltna gmld ve daha sonraki yllarda bu zeri rtlen ac verici olaylarn bireylerin davranlarn etkilediine inanlmaktadr (Corey, 2008: 71). 1.7.9 Mantksallatrma Bilinaltndan kaynaklanan davranlara, mantkl ve aklc nedenler ve mazeretler nermektir. Bireyin yapm olduu belirli bir davran hafifletici mazeretler bulmasdr, bylece davrann olduundan daha az yanl veya hakl gsterme abasna girer (Ccelolu, 2004: 301). Ar ego drtlerinin gdmyle belirli davranlarn hakl gsterilmesi ve d krklklarn bertaraf etmesi umulmaktadr (Corey 2008: 72). 1.7.10. Gerileme Sknt ve endie verici durumlarda yaam geliiminin daha nceki basamaklarna geri dn anlatr (Berger, 1996: 81). Bireyler gvende olacaklar inancyla geliimin daha nceki evrelerinde yaptklar davranlara dnebilirler. Ciddi stres veya ar glkl karlaan bireyler, ocuka ve uygun olmayan davranlar iine girerek kayglarnn stesinden gelmeye alabilirler (Corey, 2008: 72).

10


2. FLMN ZMLENMES 2.1. Filmin Knyesi Ynetmen: Oyuncular: David FINCHER Edward NORTON Brad PITT Helena BONHAM CARTER Meat LOAF Zach GRENIER Tr: Dram Sre: 139 dk. Yapm Yl: 1999 2.2. Filmin Konusu Film, Oregon niversitesinde yksek lisansn yapan Chuck Palanhiuk'un kafas kark gen bir erkei konu alan romanndan yola klarak ekilmitir. Fight Club'da filmi anlatan karakter (Edward Norton), iyi bir sigorta irketinde mfettitir. Grnrde iyi bir ii vardr, ancak tek dze bir yaam srmektedir. Tek dze yaam kronik uykusuzluk sorunuyla ekilmez bir hale gelmitir. Ailesi ve yakn arkada olmayan Jack doktorunun tavsiyesi zerine kanserli hastalarn terapi grubuna katlr. Toplantlar esnasnda Marla (Helena Bonham Carter) ile karlar ve onun da kendisi gibi gerekte hasta olmad halde gruba katldn anlar. Yine bir i seyahatinde uakta yanna sabun satcs Tyler Durden (Brad Pitt) oturur. Onun uuk kak kiiliinden etkilenen Jack, yolculuktan dndnde evinin yandn grr. O aresizlik annda Tylern konumalar aklna gelir ve onu bulur. Birka bira ierler ve Tyler, kahraman kendine yumruk vurmas iin kkrtr. Aralarnda balayan kavga Jack'in hayatn deitirecektir. Baka ehirlerden de katlmla giderek genileyen gruplar, zamanla kontrolden kar ve yok edici eylemler yapan bir orduya dnr. Bu arada Marla Tylerle grmeye balamtr. Jack bu konuyla ilgili yzeysel konumalar yaparak Marlaya sulayc, aalayc ithamlarda bulunur. Marla Jacki 11


anlamaya altka onunla ba edemeyeceine karar verir ve deli olduunu iddia ederek Jacki bir daha grmek istemediini haykrr. Bu arada Jack aslnda Tyler diye birinin olmadn onun aslnda kafasnda kurmu olduu ikinci bir kiilik olduunu anlar ve bunu Marlaya anlatmaya alr. Ancak epey ge kalmtr, nk ikinci kiilii Tyler, kulpteki insanlara zellikle i yerlerini, bankalar hedef alan bir yok edi plann balatmalar ve bunu kendisi isteyecek olsa dahi asla geri dnmemeleri emrini oktan vermitir. Bu lmcl planda Marlann da hayat tehlikededir. Ancak Jack, Tylern zararl ve sanal bir kiilik olduunu ve kendi kontroln kaybederek onun etkisi altna girdiini fark etmitir. Durumu dzeltmek iin abalamaya balar. Aralarndaki tartmalar neticesinde Jack, Tylern elindeki silahn aslnda kendi elinde olduunu hayal eder ve bylelikle silah elinde tuttuunu grr. Kurunu kendi boazna skarak Tyler ldrr. Marla da yanna gelmitir ve film, ikisinin el ele, bankalarn, iyerlerinin bombalama sonucu kn izledikleri sahnede sonlanr. Bundan sonraki blmde, Jackin psikolojik gelgitlerini ileyen film, ruhbilimsel zmlemede ele alnan balklara gre zmlenecektir. 2.3. Bilinalt Film, i organlar gsterdii anlalan hzl bir geile balar, kamera insann hcrelerine ve damar yollarna kadar girmi gibidir. Bu grntlerin sonunda ulalan sahnede, Jackin aznda bir silah sokulmu olduu grlr. Binlerce kere bytlm grntlerden oluan hcreler ve dokular arasndaki i yolculuk, Jackin bilinaltnn karmakln andrr, ynetmenin k noktas adeta Jackin bilinaltdr. Ruhbilimsel zmlemenin Bilinalt balnda ele alnana ok zengin bir rnek olan ift kiilik gelitirme, bu filmde izleyiciye hibir tuhaflk ve phe hissettirmeden ilenmitir. Birok olay ve olgudan etkilenip, ayrntl bir ekilde yaptklarnn nedenini anlayamama, bazen bunlar dnmek iin kendisini engelleme, ou kez bu olgular bask altnda tutma, bunlarn bilincinde olmay istememe tam da Jackn Tyler kiiliini kafasnda olutururken sergiledii davranlar aklar. Bunlar ve Tylern etrafa artk zarar veriyor olmas daha sonra kendi kendine sululuk, rahatszlk ya da ac duymasna neden olur. Jackn kafasnda oluturduu ikinci kiilik Tyler, onun iradesi dnda devreye girmektedir ve Jack, Tyler olarak yapt eyleri hatrlamamaktadr. Yani bilinaltnn yaratt Tyler, Jackn bilincini tamamen ele geirmekte, asl kiilik Jack kendine geldiinde 12


Tylerle ilgili hibir ey hatrlamamaktadr. Kendisini Tylern arkada ve ikinci adam olmaktan teye bir yere konumlandrmaz. Dolaysyla insann kendisini her zaman tamamen kontrol altnda tutamad gerei bu noktada ayan beyan ortadadr. Jack, kendisini yapamadklarnn ikencesinden, zayf karakterinin ektii ezilmilik tarz kt duygulardan korunmak iin Jungn da tasvirinde yer bulduu ekliyle daha gl ve kendinden emin olan Tyler kiiliine brnr. Aslnda hayatnn kontrolnn kendi elinde olmadn fark etmi, kontrol kendi bana ele alamayacak kadar zayf hissettii iin ise Tyler karakterinin arkasna saklanmtr. Araba ile gittikleri sahnede Tyler kiilii ile i atma yaar. Tyler onu bu kadar kontrolc olma noktasnda eletirmekte ve brak her ey aknda gitsin, demektedir. Burada Jackin ok kontrolc olduu, ancak bunun yanl olduunun da farknda olduu anlalmaktadr. Filmin sonlarna doru Tyler karakteri de kontrolden km, Jack bu sefer de onu kontrol altna almak iin harekete gemitir. nsanlar, rnein bir akmaa sahip olmak iin gereksinmeleri dorultusunda ve bilinsiz olarak aba gsterirler. Jack de skc ve monoton i hayatndan, patronunun ona bir robot veya kle gibi davranmasndan bunalm; modern toplumun kleletirdii, durmadan ve dnmeden alan bir beyaz yakal olduunu fark etmi, kendisine kitle iletiim aralar, zellikle de reklmlar araclyla dayatlan, aslnda ihtiyac olmayan rnlere sahip olma uruna bo yere strese girdiini anlamtr. Bu klelik duygusundan zgrlemek, kontrol eline almak ve patronlarn stnde iktidar, n, baar ve saygnlk kazanma gereksinimlerini salayan Tyler bilinsizce, zgr iradesi dnda yaratmtr. Dv Kulb, bilinci uyuturulmu ve uygar olarak tasvir edildii halde yanllklarla dolu bir toplum iinde uyumlu yaanmaya zorlanm insanlarn bilincini uyandrma amacyla domutur. Bilinaltnn kleletirici drtleriyle baa kmak, bilinci uyuukluktan kurtarp kontrol ele almak dncesi Tylern kulland insanlar uyandrmak ifadesinde kendini gsterir. Dibe vurmann kutsall bilincin uyanmasyla edeer tutulur. Bilinaltnn hayatta kalma tutkusu, filmde lm temasnn da arlkl ilenmesinde kendini gsterir. Kanserliler, Marlann hala lmemi olduuna amas, intihar giriimi, uakta kaza hayali, terapi grubunda lmden korkmadn dile getirenlerin alklanmas, filmin en sonunda Jackin kurunu boazndan ieri skma cesareti gstermesi, bilinaltnn lm korkusuna kar gelitirmeye alt cesaret ironisini yanstr. 13


Ayrca filmin daha nceki birok yazya konu olan zgn ynlerinden birisi, be adet 25. kareye yer vermi olmasdr. Bu anlk karelerle ynetmen, seyircinin bilinaltna Tyler figrn, bariz ekilde ortaya kmadan yerletirmi olur. Filmde kitle iletiim aralaryla bilinaltna szlan yntemlerle ilgili gndermeler de vardr. Gzn, grlen her tr kareyi anlk bile olsa kaydederek bilinaltna gndermesi gerei, zellikle reklmclarn destek ald noktalardandr. Beynin gzle ibirlii iindeki bu zellii, izleyenlerin bir zaaf gibi kullanlr, bilin kaydettii grnty farkna varp yorumlayamadan daha sonra kullanma zemin ayarlayacak ekilde bilinalt onu hapseder. Sinema salonlarnda gsterilen aile filmlerine 25. karelerde cinsel zneler eklenmesi ve biti sahnesindeki erkeklik organ grnts, izleyicinin bilinaltna szma grevi gren ajanlar gibidir (zgren, 2009: 23). Ynetmen karakterlerin vcutlarn plak olduklar sahnelerde aka sergilemeyi pek tercih etmezken, son kareye gizlenmi fotoraf, izleyiciyle pek de drst olmayan bir oyun oynand phesi yaratr. Yine bilinaltnn zaaflarn kullanan reklm dnyasnn etkileri filmde kendini hissettirir. Saylamayacak kadar rn yerletirme sz konusudur, marka isimleri her trl meknda yerini almtr. Zira sinema filmlerinde rn yerletirmenin etiklii halen tartlan bir konudur. 2.4. d, Ego, Sper Ego Jackin, hayat boyunca ailesinin basklarna, toplum kurallarna, kaytsz artsz uymak zorunda olduu anlalmaktadr. Bu yzden id kaynakl drtlerinin ego blmne gemesine bile izin vermemitir. Arzularn hibir ekilde tatmin etmemi, ya da arzularn bile evresi belirlemitir; sadece reklmlarda grp de edinmek istedii ve kolayca sahip olduu eyalar onu tatmin etmeye yetmemitir. Onun, kendisine srekli hegemonya hissettirmesi yznden patronuna kar oluan kini, kafasnda, gl, kendinden emin ve iktidar sahibi olabildii bir ideal grnm yaratr. alma ortamnda basklad savunma drtleri, patronun fotokopi makinasnda yakalad Dv Kulb kurallar yznden stne geldii an st benliini de aarak saldrgan bir savunma tavrna dnr. Freudun deyiiyle tutku, ehvet ve arzular ieren cinsiyete ilikin duygularn kaynad bir kazan olan alt ben, iinde bulunduumuz toplumsal ve uygar yaamdaki gereksinmeler dorultusunda cinsiyete ilikin olarak istenilecek her eye izin verilmemesini ve ayplanma

14


korkusuyla drtlerin bastrlmasn isteyen st ben tarafndan basklanr. Tatmin edilemeyen bu ilkel gereksinmeler ise kiiye ruhsal aclar verir. Jackin holand ve ilgisini ektii halde kar cinsle ilikiye gemekte ekingen, kendini ortaya koyamayp aalanmaktan korkan bir hali olduu grlr. Belki de ar derecede ahlki deerlerin zorlanmasyla byd iin kendisi gibi davranamamakta, her harekete gemek isteyiinde hata yapma korkusuyla geri durmaktadr. Marlaya terapi grubuna sahte hastalk numaralaryla geldiini anladn sylemi, hemen oray terk etmesi gerektiini yoksa srrn aklayaca konusunda onu ikaz etmi, ancak Marlann umursamaz ve baskn misillemesi onu aresiz brakmtr. Bu gelimenin de etkisiyle pasif kiiliinin kart, gl, Marlaya istedii gibi davranabilen Jack yaratmtr. 2.5. Cinsellik Jack sadece monoton i hayat ve reklmlarn tketim rtkanlklarna kendini kaptrm, evine srekli eya alan, ama yalnzlna merhem bulamayan insandr. Sosyal hayat kurma, cinsellii yaama gibi gereksinimlerini karlayamamaktadr. Terapi gruplarnda dikkatini eken Marlayla birlikte olmak ister, ancak psrk Jack kimliinden syrlp ona sokulamaz. Onun iradeli oluuna, cannn istedii gibi yaayan kendinden emin haline imrenir, ama Marlann souk duvarlarn geemez. Hatta terapi grubundaki maaranzn derinliklerinde yaayan iinizdeki hayvan kefedin telkinleri esnasnda, hayalinde Marlay buzlu maarasnda bir penguenle zdeletirir. Daha sonra zihninde yaratt Tyler kiilii Marlay elde eder, nk Marlann karsna gl bir kiilikle kmtr. Filmin en banda anlatc roln de stlenen Jackin Btn bunlarn Marla adnda bir kzla ilikisi vard demesi, filmi bandan sonuna cinsellik ve saldrganlk ikilemine balayan bir ipucudur. Bastrlm cinsellik, zdeleilen bir karakter yaratacak ve istediini elde edememenin fkesiyle saldrganlaacaktr. Kanser gruplarndan birinin testis kanserlileri olmas ve ocuu olmayan bir adamn karsnn baka birisiyle evlenip ocuu olduu hikyesini anlatmas, cinsellik ve iktidar ilikisine vurgu yapan mesajlardr. Ynetmen, Jackin bilinaltnn bu ynde ekillendiini hissettirmek ister gibidir. Tyler araclyla Marlaya kavuan Jack, bulutuklar her gecenin sonunda tekrar kendi kimliine brnr ve onun Tylerla olduunu hayal ederek Marlaya anlam veremedii, ou zaman hakaret ieren szler sarf eder. 15


Senin burda ne iin var? Sen her nne gelenle birlikte mi olursun? u haline bir bak, nasl grndnden haberin yok mu senin? Marla ise bu sylenenlere anlam veremez, onun oyun oynadn bile dnr. Dinle yle atlaksn ki, ben senin yannda hi kalrm! Daha sonra elikili ifadelerinden onu yakalar ve bir sorunu olduunu anlar, ona yardmc olmaya karar verir, ne var ki Jack onu yaklatrmaz. Filmin kurgusu yle bir dnldnde mesajlarn, Freudun bilinaltna hkmeden iki temel haz, cinsellik ve saldrganlk zerine dayandrld olduu grlecektir. nk Jackn sorunlar vardr, ikinci kiilik olarak gelitirdii Tyler Marlayla tantktan sonra yaratmtr. Marlaya duyduu arzu ona, hayranlk duyulacak, baarl Tyler kiiliini yarattrr; nk kendi can skc, beceriksiz, ie yaramaz, en nemlisi de sosyal ve i hayatnda iktidar yoksunu kiilii bastrlmtr. Ayrca bir tartmalarnda Marlayla Tylern arasnda kalm gibi konumas, kafasndaki Tylern eve kendisi getirdii halde ona Kov u aptal kz, nerden buldun byle birini? demesi ve Marlann ayn anda Tylerla konuan Jackn sylediklerine bir anlam verememesi, en sonunda Jackn Yine 6 yandaym ve annemle babam arasnda mesaj tayorum. ve Tyler ve Marla sevimedikleri zaman asla ayn odada olmuyordu. Ailem de ayn oyunu birka yl oynamt. gibi sylemleri onun, ocukluunda anne ve baba figrnden kaynakl arada kalmlk ve sindirilmilik deneyimini kendi cinsel yaamna bir sorun olarak aktarm olduunun gstergesidir. 2.6. Semboller Jack'in ve Marla'nn abalar tketim kltrnn anlamszlna kar bir durutur adeta, kariyer sahibi ama yalnz insanlarn tepkisine sembol olur. Jack'n kua l bir kuaktr, nk kendi kiilii, kendi fikri, hayata bak as olmayan dzenin kurduu robotlam yalnz bireylerden olumaktadr. Bir i seyahati sonras evinin yanm olduunu grdnde, arayabilecei tek kiinin yolculuk srasnda tant sabun satcs Tyler Durden olmas da adeta bunun bir kantdr. Filmde dv bal bana gc simgeler. Dayak yiyor da olsa insanlar, bunu kendi iradeleriyle yaparlar, kendi vcutlarna yalnzca kendilerinin hkmettiini hissederler. Jackn 16


bilinaltndaki cinsel ve saldrgan isteklerini yerine getiren Tyler onun iin bir semboldr. G ve iktidar sahibi, yakkl, etkili konuabilen, saygn patronuna imrenen Jack, kendi kiiliinde ayn deerleri ykledii Tyler semboln yaratmtr. Filmde kullanlan baat sembol sabundur. Bu sembol, Jack karakteri gibi iki tarafl bir ekilde sunulmutur. Sabun kelimesi temizlemek eylemini artrr. Temizlemenin bir baka anlam ise adam ldrmektir veya yok etmektir. Dv Kulbnn yeleri, ykm planlaryla dejenere olmu toplumu kirinden arndrmay amalarlar. Filmde Tyler, sabunlar patlayc maddeler yapmak iin kullanmaktadr. Sabunu retme biimleri ise gerekten farkl bir gnderme yaratm olur. imanlklarndan dolay yalarn aldran kadnlarn vcut yalarndan elde ettikleri sabun tekrar onlara satlmaktadr. Bu, filmin eletirisini yapt sistemde kadnlarn yerini gstermekle kalmayp, boa harcanan modern masraflara bir alaydr; nk o yalar gzellik salonlarnn atklarndan elde edilmektedir. Jackn sigorta mfettii olmas ve iini yaparken karlat yozlamlklar toplumun ve zel sektrn yolsuzluklarn sembolize eder. Uzay maymunlar deyii insanlarn tketim toplumunda modernlik ne kadar da vlse, deney maymunundan ve kurulmu klelerden teye geemediini sembolize eder, zira uzay modern ve teknolojik gelimiliin simgesidir. Jackn iindeki maarann buzlu olmas, orada yalnz olmas ve bir penguen grmesi, daha sonra Marlay grmesi, sembolize edilmi gereklerdir. Jack kendine yalnzca Marlay yakn bulur ve o da yaklamak istese de iindeki soukluk yznden Jacka yaklaamaz. Marlann prezervatifi tarif ederken onu tek kullanmlk kristal bir ayakkabya benzetmesi, hem harika bir icat olduunu vurgular hem de ak ve ball yok eden, tek gecelik ilikileri eletiren bir ironi yaratr. Prezervatif, tek gece birlikte olunan bir yabanc ei sembolize eder. Gkdelenlerin para ve iktidar temsil ettii dnldnde, gkdelenlerin ykl sahnesi, iktidar hrsnn bo oluunu kantlamak isteyen bir gsterge gibidir. Freudun bastrlm bilinalt drtlerinde sembolize ettii sivri eyler ve gkdelenler erkeklik organn temsil ediyorsa, gkdelenlerin ykl cinsel aln ve saldrganln durulduu anlamna gelebilir. O anda elinden tutup Marlaya kendisini hayatnn ok tuhaf bir dneminde 17


tandn ve bundan sonra her eyin ok daha iyi olacan sylemesi, bu karmn kant saylabilir. 2.7. Dler Jackin uykusuzluk ektii dnemlerde, yolculuk esnasnda aniden uyanmas, etrafna d gryormu gibi bakmas, kendinde olmay, film kurgusunun dikkat ektii bir noktadr. Yolculuk lm simgelediine gre, Jackin uak yolculuklarnda bu kendinde olmama hali lmle hayat arasndaki izginin neresinde olduunu kavrayamadna dellettir. Hatta bir sahnede tm insanlarn bir uak kazasnda ldn umar ve bu d yaar. Jack, uykusuzluun neden olduu uyumu beyniyle, sanrsal olgularla bezeli gndz dleri grmektedir. Bu durumu Tyler karakter sayesinde yaamak istedii hayat yaratmak iin kullanr. Artk kendi yerine getii zaman snrsz d gcn gerekliin snrnda baltalayp engellemek zorunda kalmayacaktr. ocukluk dnemlerinden kalma anne baba arasndaki anlar, cinsel arzularn bastrm, bu ynde kendini ifade etmesine ve yaamasna engel olmutur. Bu arzular ve istekleri, bilin kontroln Tylern ele geirdii dsel dnyasnda tatmin eder. Cinsellii zgrce yaayan Tylerdr, bu yzden uyurken dnde Marlayla sevitiini grmesi onu ok artmtr, nk aslnda bunu yaayan Tylerdr ve bu durum onu rahatsz etmektedir. 2.8. Saldrganlk ve Sululuk Ben Jackin sert ve acmasz yumruuyum. Saldrganlk film boyunca ilenen ana temalardan biridir. Freudun dedii gibi saldrganlk, yaratma veya neredeyse toplumu ve uygarl paralama tehdidini getirmekte, bylece mthi bir g, oyuna dhil olmaktadr. Jack, bu arzuyla, gc elinde hissetme arzusuyla, Dv Kulbn kurmutur. Bu g, saldrganl kendine dndrr. Saldrganl ie dnklemeye balar, aslnda kaynakland yere, kendi benliine geri dner. Benliin, st benlik olarak grev yapan bir blm ele geirilmi ve benliin konuya uzak bireylerin zerinde stnlk kurma adna yapt ayn acmasz saldrganl, bu kez bilin, benlie yapmaya balar. Tm bastrlmlklar burada st benliin benlii bastrmasyla cn alr.

18


Uygarln, bireyin saldrganlna olan tehlikeli tutkusunu, silah brakarak, igal altndaki bir kentte garnizon gibi, iinde onu gzlemlemek iin bir donanm kurarak ele geirmesi sylemi bu filmde tam karln bulur. Zira film, uygarln insan iine soktuu cendereye kar bir bakaldrdr. Freudun sylemiyle uygarln bedeli insan iin ok byktr. Uygar insan ok fazla eyden, zellikle cinsiyetinden vazgemeye zorland iin sululuk duymaktadr. Jack, uygar bir iyerinde uygarln getirdii grevlerden birini, sigorta mfettiliini icra etmektedir. Bu noktada mizah devreye girer. Sululuk duygularn gizlemek ve onlardan kanmak iin, saldrganlk biimlerinden biri olan dvten haz almay renir, bunu dearj olmak iin srekli yapmaya balar. stelik dvrken kahkahalar atmakta, dayak yedike elenircesine glmektedir. Dv Kulbnn balang noktas sulu hissettii benliini cezalandrmaktr; bunu da Tyler yaratt akam, Tyler sanrs ile kendi kendini dverek ve acnas yaralaryla alay ederek yapar. 2.9. Savunma Mekanizmalar 2.9.1. Kararszlk Jack aslnda hayatndan memnun deildir ve deimek istemektedir ne var ki deiim karsndaki korkusu kararszlk yaratr. Bu yzden geici srelerle Tyler kiiliine snmaktadr; gl, kendinden emin, lider Tyler kiilii ile pasif, psrk, zayf Jack kiilii arasnda gidip gelmektedir. Evi, patlama sonrasnda tm lks eyalarla birlikte yandnda iini Tylere dken Jack, ona son moda eyalarn sayarken, mkemmel olmama ok az kalmt diyerek o yaamn hala vmektedir. Ne var ki iindeki Tyler kiilii onu bu noktada eletirmektedir. Yani Jackin zihni ikilem arasnda kalmtr, bir kiilii eski yaantsn ver ve ona zlem duyarken, dier kiilii onu yermekte ve tm eyalarndan kurtulduu iin kendini zgr hissetmektedir. Jack Marlaya kar ayn anda sevgi ve nefret besler. ekiciliine kaplr ve birletikten sonra onu iter, aalamaya balar: Marla: - Bu elbiseyi bir eskiciden aldm.

19


Jack: - yle mi? Tam da zerine yakm. u haline bir bak, nasl grndnden haberin yok mu senin? Bu kararsz tutumlar Marlay da artmaktadr. 2.9.2. Yalanlama ya da nkr Marlayla birlikte olup, belki de yetime tarznn verdii bastrlm psikolojiyle kendini kt hisseder ve sululuk duymaya balar, kendisini rahatsz eden gl Marlaya yenilmi olduunu hissederek onu reddeder. Jack: - Sen bu evde ne aryorsun? Git bu evden, artk seni istemiyoruz. Bir d rn olan Tylera kendini kaptrr, nk gerek sorunuyla yzlemek, kendini deitirmek istemez; nasl olsa Tylern kiiliinde her istediini yapabilmektedir. Tyler olarak saldrgan kararlar alr, ancak Jack kimliine geri dndnde bunlar reddeder. Tyler yaratmas nceleri ruhunu doyursa da, daha sonra topluma ve sevdii kza zarar vermeye balayan rgt, onda endie yaratr. Sonuta Jack, bu planlar reten ve gerekletiren ikinci kiilii Tyler reddeder. Tyler reddedii aslnda onu bu kaostan kurtarmaya hizmet etmitir. Hayr seni dinlemiyorum! Orada deilsin bile! Aman Tanrm! Bunlar gerek olamaz. Hayr hayr! Bu ii zebilirim. Bu gerek deil. Sen gerek deilsin, o silah senin elinde deil, aslnda benim elimde. 2.9.3. Dknlk Film, eyaya dknl sorgulamakla balar. Eskiden alverie, son moda eyalara dkn olan Jack, artk Tylera ve dve, ayrca cinsellie dkndr. Tedirgin ve tatminsiz hayatnda aslnda kafasnda yaratt ancak yeni bir arkada olarak bulduunu sand Tylera snr, onun sa kolu olur; hi yanndan ayrlmaz, her sylediini hayranlkla dinler. Tek dostu odur ve ona ok dkndr. Hatta kulp yelerinden sarn gen bir adama fazla takdir ve yaknlk gsterdi diye onu kskanr, bir dvte gencin yzn paralar. Jack, Marlay kastederek Neden zayf bir insan, gl bir insana tutunmak ister ki? sorusuyla Marlann Tylera olan dknl eletirir. Aslnda dkn olmaktan korkan kendisidir. ocukluunda terk edilmi olmann verdii korku bilinaltna yerlemitir. Ar ballktan sonra yine terk edilmekten korkmaktadr, bu yzden Marlaya k olan ynn kendinden ayr kurgulad Tylera hapseder. 20


2.9.4. zdeletirme Patronunun sahip olduu g ve iktidara zenir. Tam anlamyla ise Tyler gibi bir kiilie sahip olmak istemektedir. Bylece zihninde yaratt bu yakkl ve zeki adama hayranlk duymaya, onunla zdeim kurmaya balar. Onun kimliinde olmak istedii kii olarak ruhundaki al tatmin eder. 25. karelerde ilk kez grnen Tylern, o karelerde hep ba dik, ileri boyutta kendinden emin, mark, kimseyi umursamaz, elini cebine koyduu beden dili ile seksapelini vurgulayc tavrlar taknan bir tarz vardr. Filmde televizyonun rettii rock yldzlar veya milyoner bir film yldz olmay hayal edip kendilerini onlarla zdeletirip bu hayalle yaayan kuak sorgulanr. Tyler bu hayalin bo olduunu ve asla gereklemeyeceini kulp yelerine haykrr. 2.9.5. Yanstma Patronuna ve toplumdaki yozlamlklara kar kendi iindeki olumsuz ve dmanca duygular, Tyler zerinden yanstr. Bylece, Marlann umarsz, rahat halinden nefret ediini de, patronunun emirler buyurarak ona hkmediini de nefretle karlayp, bu nefretini Tylera yanstarak kendini kandrr. Marlaya olan ilgisini de Tylera ykler ve onu sular. 2.9.6. Tepki Marlaya kar kararsz tutumu, sorunlar da beraberinde getirir. Marlaya olan sevgisini bastrarak onu Tylera ykler, ama aslnda bilinaltna iter. Marlaya kar besledii sevgi, ona ulaamaynca kendini bu acdan korumak iin nefrete dnr. Ve bu zt duygular arasnda gidip gelir. Eer bir gn bir tmre sahip olursam onun adn Marla koyacam. Sevdii iin onunla iletiim kurmak ister, ancak baaramayaca korkusuyla olumsuz her olup biten iin onu sular ve sevgisini bilinaltna iterek ona buuz eder. Sevgisi bilinaltna saklanr ve nefretin boyunduruu altnda bastrlr, yani sevginin yerini nefret alr ve Jack tepki gelitirmi olur. 2.9.7. Engelleme / Hayal Kurma Tylerla yaad her ey, olmak istedii kiilii hayalinde canlandrmasyla mmkndr. Marlayla Tylern tarttn hayal ederek arada kaldn hissettii sahnede, 21


artk ayn eyleri yaamak istemediini, annesiyle babas arasnda laf tamak zorunda kalan 6 yandaki ocuk olmak istemediini ifade ederek kt hissettiren anlarnn canlanmasn engellemek ister. 2.9.8. Bastrma Marlaya olan sevgisini bilinaltna itmek isteyii engelleme deil, bastrmadr; nk geri arlabilir bir duygudur. Nitekim sonuna doru Marlaya olan sevgisini bilinli olarak, Jack olarak kabul eder ve onu sevdiini ifade eder, Marlann gnln almaya alr. 2.9.9. Mantksallatrma Yaplan tm topluma kar eylemlerin bir mant vardr. alan herkes dzenin bir klesi olmutur. Tylern amac ise insanlarn iinde bulunduu sistemi deitirmektir. nk sistem, insanlar uzay maymunlarna evirmitir. nsanlarn iradelerini kullanabildikleri, dzene baml olmaktan ktklar yeni bir dzen yaratmaya gereksinim vardr. Dv Kulb, insanlar stresten uzaklatran, onlara mutluluk veren bir organizasyon olarak gsterilmitir. Bu da, temel drtlerinden olan saldrganl i ortamlarnda, sosyal yaamn her alannda kstlamak zorunda kalan insann bastrlm i drtsne k bulmak iin kurduu mantktr. Ayrca iinde yaatlan sistem, insan ilikilerini zayflatan, duygular ldren ve stres yaratan bir sistem olarak grlm, bu da Dv Kulbne her meslekten insann katlmyla desteklenmitir. 2.9.10. Gerileme Jack sakin, uyumlu ve olgun tavrn taknrken, brnd kar karakteri Tyler, evin iinde bisiklete binerek, tuhaf tekerlemeler syleyerek, hoplayp zplayarak, mark ve sosyal ortamda knanacak tarzda arya kaan hareketler sergileyerek adeta ocukluuna geri dnmektedir. Bu sayede olgun ve saduyulu, uyumlu, hibir zaman drtlerine gre hareket etmemi, dlanma ve ayplanma korkusuyla bastrlm duygulara sahip Jack kiiliinin yaratt stresi azaltmaktadr. Stresi azaltmak iin ocuka, mark tavrlar taknmak gerileme ile aklanabilir. Tyler ile, birlikte olduunu sand Marlann kavgalarnda arada kaldn hayal ederken kendini kt hissetmesi, ocukluundaki ac hatray tekrar yaadn gsterir. kinci 22


kiilii Tyler ise bu tartmadan sonra onunla ocuksunuz! diye alay eder. ocukluunda aamad noktaya srekli geri dnmektedir. SONU Modern toplum, dnyann daha nceki binlerce ylda hi grmedii bir gelime gstermi ve uygar diye nitelenen yeni bir dzen yaratmtr. Uygar olmann koullar toplumun kurumlar tarafndan dayatlmakta, kitle iletiim aralarnn bilin stne ya da en tehlikeli biimde bilinaltna ynelik mesajlaryla da desteklenmektedir. Modern toplumun ironisini eletiren birok film gibi Dv Kulb filmi de yaam tarzlarmz sorgularken, bunu bilinalt, ilkel benlik, st benlik, saldrganlk ve cinsellik gibi ruhbilimsel temeller zerine dayandrm, insann bilinaltnn zaaflarn kefeden yeni uyarc gnderme akm 25. kareleri de ustalkla kullanmtr. Jackin sorunlu ocukluundan kaynaklanan ift karakterli psikozu, onu ada dnya dzeninin banka hesaplar, kredi kartlar, beyaz yakal beyni uyuturulmu alanlar, srekli tketimi zendiren reklmlar vb. gelerine bakaldrarak bir ykm plan balatmaya kadar gtrmtr. Toplumun tm bu mutluluk vaatleri karsnda uyku sorunlaryla bouan, tkettike kapana kslan ve asosyallik yznden yalnzlk eken bir Jack vardr ve ilkel drtlerine ihanet ediyor olmas onda sululuk yznden bir patlamaya neden olur. kinci kiilii Tyler ile k yolu bulmaya alan Jack, Marlaya olan akn da zgrce yaayamaz, bilinalt ile bilincinin kontrol arasnda kalmtr. Film, gnmz toplumunun dayatmalarnn bir insan bu ekilde cendereye alp buhrana srkleyebileceini ya da belki her bireyin, dayatlan ve beyinleri uyuturup robotlatran modern toplum dzenine kar bir bakaldrya girimesi gerektiini ustaca ilemitir. Modern dnya dzeni ve yaam tarzlarn psikolojik ve toplumsal adan irdeleyen ok gzel bir rnek olmas itibaryla Dv Kulbnn, sinema dnyasnda ayr bir yeri vardr. Toplumsal gerekleri mercek altna almas bu filmi sosyal bilimlerin tm alanlarnda incelemeye ve tartmaya deer klmtr. Bu almann da sinemadan insan ve topluma alan bir pencereyi daha gz nne getirmi olmas umulmaktadr.

23


KAYNAKA BERGER, Arthur Asa (1996). Kitle letiiminde zmleme Yntemleri, (ev. Barkan Murat, Demiray Uur, Gler Deniz, Bayram Nazl, Tun Asl, Ulutak Nazmi, Yksel A. Haluk), T.C. Anadolu niversitesi, Eitim Salk ve Bilimsel Aratrma almalar Yaynlar, No.91, 2. Basm, Eskiehir. BOEREE, C. George (2009). http://webspace.ship.edu/cgboer/freud.html,

02.06.2010: 15.35. COREY, Gerald (2008). Psikolojik Danma, Psikoterapi Kuram ve Uygulamalar, (ev. Ergene Tuncay), Mentis Yaynlar, Ankara. CCELOLU, Doan (2004). nsan ve Davran, Psikolojinin Temel Kavramlar, Remzi Kitabevi, 13. Basm, stanbul. http://psychology.about.com/od/findex/g/def_fixation.htm, 13.06.2010: 20.38. http://www.psikoloji.web.tr/sucluluk.htm, 13.06.2010: 18.39. ZGREN Ahmet erif (2009). Eikalt Bycleri, Elma Yaynevi, 2. Basm, Ankara. Jungn Sistemi: Analitik Psikoloji. (2010).

http://www.aktuelpsikoloji.com/haber.php?haber_id=1292, 02.06.2010: 10.47. KITIBAI, idem (2008). Gnmzde nsan ve nsanlar, Evrim Yaynevi, 11. Basm, stanbul. RMEC, Ozan (2008). Popler Kltr, Elips Kitap, Ankara. Ruhbilim Szl (1988). Remzi Kitabevi, stanbul. SCHULTZ, Duane P.; SCHULTZ, Sydney Ellen (2002). Modern Psikoloji Tarihi, (ev. Aslay Yasemin), Kakns Yaynlar, 2. Basm, stanbul. USAL, Alparslan; KULUVAN, Zeynep (2000). Davran Bilimleri, Sosyal Psikoloji, Bar Yaynlar, 3. Bask, zmir.

24

Documents

Fight Club